Professional Documents
Culture Documents
سیال مقاوم به اتش
سیال مقاوم به اتش
مقدمه:
در این مقاله سعی بر این بوده است تا نگاهی اجمالی به پیدایش سیاالت
هیدرولیک ضدآتش ،انواع و اهمیت آنها در صنعت داشته باشیم.
ش�اید مهمترين نکت�هاي که قبل از مطالعه این مقال�ه باید به آن توجه
شود این باشد که سیاالت مقاوم در برابر آتش ،ضد آتش نیستند ،بلکه
در درجه اول به س�ختی آتش میگيرن�د و در درجه دوم چنانچه آتش
بگیرند معموال س�ریع خاموش میشوند و موجب گسترش آتش به بقیه
قسمتها نمیشوند.
امروزه در کش�ور ما نیز با رش�د و گس�ترش صنایع م�درن و اهمیت
روزافزون مواردی چون مالحظات زیست محیطی و عدم کارایی سیاالت
برگردان :جعفر نظري
رئيس واحد مخلوطكني ويژه
پااليشگاه شركت نفت بهران مق�اوم در برابر آتش قدیمیتر ،چش�مانداز توس�عه و کارایی بیش�تر،
استفاده از س�یاالت جدید مورد توجه قرار گرفته است ،بنابراین اطالع
از تقس�یمبنديها ،ویژگیها و کاراییهاي منحصر به فرد هر یک از این
سیاالت برای دستاندركاران مرتبط با آنها مفید خواهد بود.
3
سال 1394شماره 118
از زمان ظهور و پذیرش این سیاالت در حدود 60
بیش�ترین خط�ر ناش�ی از آتشگيري س�یاالت و عملیاتی بس��یاری از این سیاالت مورد بحث و
مجادله است.
هیدرولیک قرار دارند. ع�لاوه بر این ،س��ازندگان تجهیزات نیز در
حال تولید ماش��ینآالتي با توان و قدرت بیشتر و
دمای كاركرد باالتر هس��تند ک��ه این امر موجب
تقاضای بیش��تر برای روانکاره��اي خاص ،بهویژه
سیاالت مقاوم در برابر آتش خواهد شد.
افزایش خواهد یافت .در ادامه توضيحات كاملتري مقاومت در برابر آتش آنها عالي اس��ت ،ولی تنها وضع قوانین جدید و افزایش س��طح کارایی
در رابطه با نقش سياالت هيدروليك ضدآتش در در ش��رایط فشار متوس��ط کارایی مطلوب دارند. م��ورد انتظار از س��یاالت مق��اوم در برابر آتش و
هر يك از مكانهاي مذكور آورده شدهاست. در مقابل س��یاالت بدون آب در شرایط فشار باال توليد ماش��ينآالت و تجهيزات مدرن كه از دماي
کارکرد عالی از خود نش��ان میدهند ولی خواص كارك��رد باالتري هم برخوردار هس��تند از عوامل
معادن مقاومت در برابر آتش آنها ضعیفتر است. موث��ر و محرک برای پژوهش��گران فع��ال در این
هرچند بیش��تر تجهیزات استفاده شده در محيط زمینه بوده اس��ت تا س��یاالت جدیدی برای این
معدن در مع��رض حريق قرار دارند .اما تجهیزات عوامل بروز خطر Risk Factors کاربرد معرفی نمایند.
مورد استفاده در معادن زیر زمینی ،موارد ایمنی قانونگـــ��ذاران و توس��عهدهندگان آزمونهای امروزه س��یاالت مقاوم در براب��ر آتش به دو گروه
منحصر به فرد و خاصی دارند .آتش در تجهیزات کارای��ی ،ن��گاه وی��ژهاي ب��ه خط��رات احتمالی اصلي زير تقسيم ميشوند:
و ماشینآالت معدن که غالبا با سوخت دیزل کار آتشگي��ري و آتشزايي روانكاره��ا دارند ،بهويژه • س��یاالت پای��ه آب��ی (نظير س��یاالت پایه آب-
میكنند ،اتفاق میافتد و دلیل این امر هم نش��ت زمانیکه از این س��یاالت در فضاه��اي محدود و
گالیک��ول که ب��ا نام تج��اری HFCش��ناخته
از ش��یلنگهاي تحت فش��ار هیدرولیک است که سربس��ته مانند معادن و تونلها استفاده میشود. میشوند)
سیال داغ و شدیدا" قابل اشتعال را به یک سطح این گروه ،عوامل مهم زير را در تدوین قوانین یاد • سیاالت مقاوم در برابر آتش بدون آب (استرهاي
فلزي داغ ،مانند اگزوز يك ماش��ين يا دس��تگاه، شده در نظر میگيرند: فس��فات ،پلی آلکالي��ن گالیکوله��ا ،روغنهاي
اسپری میكند .وقتی چنین اتفاقی بیفتد ،سيال • احتمال نشت سیال به بیرون از سیستم گیاهی و استرها)
شعلهور شده ،آتش بهسرعت گسترش مييابد. • حجم سیال مورد استفاده هر گروه از این سیاالت مزایا و معایب خاص خود
عالوه بر خطر یاد شده ،وجود منبع سوخت در • احتمال اشتعال سیال را دارند .سیاالت پایه آبی ارزانتر بوده و خاصيت
ادوات و تجهیزات متحرک در معادن زیر زمینی، • احتمال احتراق سیال
این تجهیزات را به عنوان منابع بالقوه انتقال آتش • م��وارد مربوط به ایمنی ،س�لامت و مالحظات
مطرح میكند .به همين علت اس��ت که عملياتي تجاری و اقتصادی این سیاالت
چون ج��وشكاري و حفاری که در ظاهر بس��یار معادن،كارخانههاي ذوب و نورد فلزات و هواپیماها
معمول��ی و پیش پ��ا افتاده به نظر میرس��ند در از محیطهايي هس��تندکه در معرض بیش��ترین
مع��ادن از اصلیترين عوامل ایجاد آتش س��وزی خطر ناشی از آتشگيري سیاالت هیدرولیک قرار
بهش��مار ميرون��د .همچنين وجود غب��ار ذغال دارند .در مواردي ک��ه ترکیبی از دو محیط فوق
سنگ که به شدت آتش��گير است از دیگر عوامل وجود دارد ،مانند اس��تفاده از یک وس��یله حمل
مه��م ایجاد آتشس��وزي در معادن اس��ت .نکته ذغالس��نگ که در کنار یک غلط��ك نورد فوالد
قاب��ل توجه دیگر ،این اس��ت که محیط بس��ته و کار میكند ،خطرات یاد شده به صورت تصاعدی
4
سال 1394شماره 118
همچنين يكي از نتايج تولید ماشینآالت مدرن، گالن س��وخت وجود دارد از نظر كاهش ريس��ك معم��وال پیچ در پیچ معادن ،نهتنها به گس��ترش
سیاالت مقاوم در برابر آتش
افزاي��ش تعداد منابع آتشزا ب��ود .هر يك از اين آتشسوزي ،مهمتر از سوخت است؟ آتش در مقیاس وسیع کمک میكند ،بلکه امکان
تجهيزات يك منبع آتشزا به حس��اب ميآمدند. دو دلیل برای اهمیت این امر وجود دارد: عکسالعمل سریع و فرار از منطقه خطر را نیز به
كه آت��شس��وزیهاي مهیبي را در پي داش��ت. -1س��یــاالت هیدرولی��ک معم��والً در تمام��ی شدت محدود میكند.
اگرچ��ه در برخ��ی از ای��ن آتشس��وزيها وجود قسمتهاي هواپیما درگردش هستند.
س��وخت ،عامل اصل��ی بروز حادثه ب��ود ،ولی در چنانچه از سیاالت هیدرولیکي كه در برابر آتش، کارخانههاي ذوب و نورد فوالد
ش��مار زيادي ،وج��ود روانكارهاي قابل اش��تعال، مقاوم نيس��تند ،اس��تفاده ش��ود با کوچکترین فلزات گرم ش��ده اصلیترين منبع آتشسوزي در
دليل اصلی آتشسوزي بود. آتشسوزي در سيستم هيدروليك ،آتش بهسرعت بيشتر محیطهاي صنعتی هستند .در كارخانههاي
از مهمتري��ن راهکارهاي��ي ك��ه محقق��ان آن در سراسر هواپیما پخش خواهد شد. ذوب و ن��ورد فوالد به دلیل وف��ور فلزات داغ (در
زمان در جهت كاهش خطر آتشس��وزي سياالت -2س��یال هیدرولیک بر خالف س��وخت ،تحت هر دو ش��کل مایع و جامد) احتمال آتشس��وزي
هيدرولي��ك بهكار ميبردن��د ،اضافه کردن آب به فشار بسیار باال است. بس��يار باال اس��ت .این خط��ر در مناطقی که زیر
سیاالت موجود بود .این كار باعث توسعه سیاالت کوچکترين نشتی از این سیستم ،موجب خواهد س��اختهاي مناس��بی برای جداس��ازي خطوط
پایه آبی گردید .راه حل دیگری که به وجود آمد، شد كه سيال تحت فشار در منطقه وسيعي پخش هیدرولیک و منابع آتشزا ندارند ،شکل حادتري
تولي��د روانکارهای کامال" جدید بر پایه س��یاالت ش��ود و چنانچه با یک سطح مس��تعد آتشگير، به خ��ود خواه��د گرفت .یک نش��تی کوچک در
سينتتیک با قابليت مقاومت در برابر آتش ،یا فرو مانند فلز داغ ،تماس پی��دا کند ،نتیجه فاجعهبار خطوط هیدرولیک میتواند موجب یک انفجار یا
نشاندن آتش بود .برخي از اين سياالت ،هماكنون خواهد بود. یک آتشسوزي وسیع و خارج از کنترل شود.
نيز استفاده ميشوند. جن��گ جهان��ی دوم برای س��یاالت مقاوم در
براب��ر آتش ،یک مقطع حس��اس و تعیین کننده هواپیماها
بود .ب��ا پیدایش ماش��ینهاي جنگی پيش��رفته بعض��ي از افراد با تعجب س��وال ميكنند که چرا
بهويژهتانکها و هواپیماها ،ش��مار تلفات ناش��ي اس��تفاده صحيح از س��یاالت مقاوم در برابر آتش
از آتشس��وزي این تجهیزات ني��ز افزایش یافت. در هواپیماه��ا و در جای��ی ک��ه هم��واره هزاران
Fireproof نسوز
Fire Resistant مقاوم در برابر آتش
Fire Retardant پیش گیرنده آتش
Ignitable آتش گیر
Combustible قابل احتراق
Flame Propagating پخش کننده شعله
از م��وارد تعیین کننده برای انتخاب یک س��یال ويژگيهاي يك سيال مقاوم در برابر
ميزان آب ،بايد آن را س��ر ری��ز نمود .تبخیر این آب -گالیکولHFC
س��یاالت میتوان��د باعث کاهش برخ��ی از مواد این گروه از س��یاالت که در سیس��تم نامگذاري
افزودنی س��يال ش��ود که این امر به کاهش عمر ISOبا نام س��یاالت HFCش��ناخته میشوند،
سیال و در نتیجه ماشین آالت منجر خواهد شد. ح��اوی 35تا 45درصد آب ب��رای ایجاد خواص
به منظور جلوگیری از تبخیر ،بايد دمای عملیات مقاومت در برابر آتش ،ی��ک ترکیب گالیکولی و
را تا حد ممکن پایین نگاه داشت .مشابه آنچه که یک قوامدهنده برای افزايش گرانروی س��ــــیال
در مورد س��یاالت HFAگفته ش��د ،استفاده از و همچنین مواد افزودنی ضد كف ،ضد خوردگي و
آببندهايي که با آب ناسازگار هستند ،در حضور زنگزدگي و مواد افزودني بهبود دهنده روانکاری
این سیاالت ممنوع است .همچنين برخی فلزات است.
مانند کادمی��وم ،منیزیوم و روی نیز با س��یاالت البته در مقایس��ه با بس��یاری از س��یاالت مقاوم
HFCواکنش تخریبی انجام داده ،موجب تولید نمایی از کارخانه نورد فوالد
در براب��ر آت��ش ک��ه دارای فرموالس��یون بدون
مواد صمغ مانند در ماش��ین آالت خواهند ش��د. آب هس��تند ،س��یاالت HFCخواص روانکاری بيش��تر موارد ،گرانروی کمت��ری دارند و بنابراین
به همين دليل ،اس��تفاده از اين سياالت در برابر ضعیفتري دارند. ضخامت فیلم روان��کار و در نتیجه روانکاری آنها
فلزات مذكور مجاز نيس��ت .این ممنوعیت حتی نس��بت به س��یاالت پایه روغنی ضعیفتر خواهد
برای س��طوحی که با آلیاژی از این فلزات پوشش مزایا بود .دیگر نقطه ضعف بزرگ سياالت HFAاین
داده شده باشند نیز صادق است. س��یاالت HFCعموما در مواردی که سرعت باال است که تجهيزات هيدروليكي باید دارای طراحی
یا بار خیلی زیادی وجود نداش��ته باشد ،خاصيت و ساخت انحصاری و سازگار با این سیاالتباشند.
س�یاالت مقاوم در براب�ر آتش بدون ضد سایش خوبی دارند ،همچنين این سیاالت با مقدار زیاد آب در این سیاالت ،احتمال یخزدگي را
آب HFDs آببندهاي تولید ش��ده از ترکیبات نفتی سازگار بیشتر میكند که به کاهش کارایی مواد افزودنی
س��یاالت س��ينتتيك مقاوم در برابر آتش که در هستند. موجود در س��یال منجر خواهد ش��د .اغتشاش و
سیستم نام گذاری ISOبا نام اختصاری HFD شدت جریان س��یال موجب تشکیل حبابهايي
شناخته میشوند در واقع مواد شیمیایی سنتزي معایب در این س��یاالت میش��ود که بروز كاويتاسيون و
هس��تند که قابلی��ت آتشگيري آنها نس��بت به قیمت س��یاالت HFCبه طور میانگین باالتر از پوس��يدگي در سیس��تم را در پي دارد .همچنين
ي نفتی کمتر است.
روانكارها روانکارهاي مرسوم است .این سیاالت دائما" باید برخ��ی آب بندها نظیر آببندهاي کاغذی ،چوب
پنب��هاي و چرمی به دلیل عدم س��ازگاری با آب
سياالت هيدروليك چگونه آتش ميگيرند؟ براي استفاده با اين سياالت مناسب نيستند.
البته سیاالت پایه آبی برای سالهاي متمادی
اس��تفاده ش��ده ،کارایی آنها همواره رو به بهبود
وقتي س��يال هيدروليك تحت فش��ار به هر دليلي در محیط رها ميشود،
بوده اس��ت ول��ی نق��اط ضعفی چ��ون روانکاری
افشانه روغن يا غبار آن ميتواند تا فاصله 40فوتي( 12متری) پخش شوند. ضعیف ،می��زان باالی تبخیر ،ضع��ف عملکرد در
در اين حالت روغن قابل اش��تعال با برخورد به هر س��طح داغي نظير فلز دماهای پایی��ن و خوردگی قطعات از چالشهاي
داغ يا مذاب ،گرمكنهاي برقي ،ش��علههاي باز يا قوس الكتريكي ،شعله ور دائمي این سیاالت به حساب ميآيد.
به عقیده برخی کارشناسان برای دستيابي
خواهد ش��د .در اين حالت شعله شبيه يك مشعل است كه گرماي زيادي
به کارایی مطلوبتر باي��د دو ويژگي محافظت از
را آزاد ميكند .و اين شرايط تا قطع جريان روغن ادامه خواهد داشت البته
خوردگی و قدرت روانکاری اين س��ياالت ،بهبود
سيستم هش��دار و اطفاي حريق اتوماتيك كه در بيشتر كارخانجات نصب يابد .با این حال ،قیمت پایین این گروه از سیاالت
اس��ت كمك زيادي به جلوگيري از انتش��ار آتش به ساير نقاط و محافظت هن��وز هم بس��یاری را ب��رای اس��تفاده از آنها در
از ساختمان ميكند. ماشینآالت گران قیمت وسوسه ميكند.
7
سال 1394شماره 118
س��یاالت HFDش��امل اس��ترهای فس��فات،
بودن بازار این سیاالت است که موجب میشود تا آتشگي��ر افزایش یابد .البت��ه نکته قابل ذکر این
هرگونه تغییر فرموالسیون و ایجاد محصول جدید میزان مقاوم�ت نهایی یک است که میزان مقاومت نهایی یک سیال در برابر
در این زمینه ،گران قیمت و پرهزینه باشد. آتشگيري ،بیشتر به س��یال پایه بستگی دارد تا
تقریب��اً میتوان گفت که جدیدترين س��یاالت سیال در برابر آتشگيري، مواد افزودنی آن.
مقاوم در برابر آتش همان س��یاالت پلیالاس��تر
هس��تند که برای اولین بار در سال 2005معرفی بیش�تر ب�ه س�یال پای�ه مصرف کنندگان و تولید کنندگان
شدند. اگرچه پيشفرض استفاده از اين سياالت مربوط
بســتگی دارد تــــا مواد به موارد ایمنی و س�لامت افرادی است که با آنها
سیاالت مقاوم در برابر آتش سرو کار دارند ،سازندگان ماشینآالت و تجهیزات،
افزودنی آن.
پلی ال استر تمرکز اصلی خود را بر روی سازگاری ماشینآالت
برای س��الهاي متمادي برخی مصرف کنندگان با سیاالت و همچنين کارایی مطلوب اين سياالت
س��یاالت مقاوم در برابر آتش ،استفاده از سیاالت در طول دوره کارکرد قرار دادهاند.
پلیالاس��تر را به سیاالت فس��فات استر ترجیح تأمین کنن��دگان روانکار دارند .امروزه س��یاالت
میدادن��د و داليلی چ��ون قیمت ،س��ازگاری با روانکار باید قادر باش��ند کارایی خود را در فواصل سازندگان تجهیزات
ماش��ینآالت ،مزیت های زیستمحيطي و ایمنی طوالنیت��ر کارک��رد حف��ظ کنند ،زی��را مواردی س��ازندگان تجهیزات و ماش��ینآالت ،عالقهمند
بیش��تر برای اپراتوره��ا را دلیل این کار خود ذکر چ��ون هزینههاي ب��االی دفع س��یاالت ،در حال به عرضة س��یاالت جدید هس��تند ولی برای این
میكردند؛ همچنين برخی از مصرف کنندگان نیز حاضر از پارامتره��ای تعیین کننده برای انتخاب گ��روه امکان توليد محصولي که به تنهایی تمامی
ترجیح میدادند تا از یک س��یال جدید مقاوم در آنها محسوب میش��ود .برهمین اساس،کنترل و الزامات یک س��یال هيدروليك ضدآتش را تأمین
برابر آتش اس��تفاده کنندکه ه��م تأیيدیه جهانی اندازهگيري مش��خصات س��یال در فواصل زمانی کند وجود ندارد؛ بنابراین تالش میش��ود تا روی
1 معی��ن ،اهمیت بی��ش از پیش پیدا کرده اس��ت
س��یاالت مق��اوم در برابر آت��ش (تأییدیه )FM مش��خصات کلیکه داراي حداکث��ر س��ازگاری و
را داش��ته باش��د و هم عضو جدی��دی از خانواده و درخواس��ت مصرف کنن��دگان نهاي��ي از تأمین کارایی است ،توافق صورت پذيرد.
ترکیبات آلی استری باشد .در واقع این محصوالت کنندگان ،حرکت به س��مت بهبود خواص سیال در حال��ی ک��ه برخی از س��ازندگان تجهيز در
به طور هم زمان میتوانند هم تأمینكنندة مزایای و کاهش هزینهها است. زمین��ه خدمات پس از فروش هم فعال هس��تند،
زیس��ت محیطی مربوط به پلیالاسترها باشند و مصرف کنندگان نهایی باید ش��رایط عملیاتی دس��تهاي دیگ��ر در زمین��ه فروش تجهی��زات با
هم نیازمندیه��ای مربوط به تأییدیه FMرا که
و کارکرد س��یاالت که شامل مواردی چون مقدار ط��ول عمر ب��اال فعالی��ت میكنند ک��ه معموال"
برای س��یاالت فسفات استری طراحی شده است سرریز سیال ،طراحی ماشین آالت و مواد استفاده نیاز چندان��ی به تعمیر یا تأمین قطعات نباش��د.
را تأمین نمایند. ش��ده در ساخت تجهیزات و نیز مسائل اقتصادی در واق��ع نوع و زمینه فعالیت س��ازندگان تجهيز
به دلیل تقاضای بازار برای این سیاالت ،تحقیقات و تجاری میش��ود را در نظر بگیرند .همچنين به اس��ت ک��ه تعیین میكن��د چه نوع س��یالی باید
نیز بر روی استرهای ارگانیک متمرکز شده است، دلیل اهمی��ت روزافزون پارامت��ری به نام قیمت تولید و عرضه ش��ود .مثال" س��ازندگان تجهیز با
زیرا این س��یاالت به طور ذاتی دارای مقاومت در واقعی محص��ول (قیمت واقعی محصول ش��امل طول عمر باال ،مصرف سیاالتی را توصیه میكنند
برابر آتش هس��تند .نتیجه این تحقیقات ،توسعه تمام��ی هزینهه��ا از نقطه خرید س��یال تا هزینه ک��ه تأمین کننده دورهه��اي گارانتی و کارایی در
گروهی از اس��ترها است که میتواند مشخصات و معدوم س��ازی س��یال پ��س از پایان ط��ول عمر تمام طول عمر تعریف شده ماشین آالت باشند و
نیازمندیهاي استاندارد FMرا بدون حضور آب میباش��د) گرایش مصرفکنندگان به س��یاالت
10
سال 1394شماره 118