PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT

Baøi 7 : THYRISTOR VAØ UJT

(UJT: Uni – Junction Transistor)

Ñaây laø loaïi linh kieän ñöôïc caáu taïo bôûi 4 lôùp baùn daãn. Loaïi linh kieän naøy coù hai loaïi chính:
loaïi thöù nhaát laø hoï thyristor bao goàm Shockley diode, SCR, SCS, Diac vaø Triac; loaïi thöù hai laø
UJT.
Thyristor ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu khieån coâng suaát treân taûi, ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô… Coøn
UJT ñöôïc söû duïng nhö laø linh kieän taïo xung kích cho thyristor, maïch dao ñoäng vaø maïch ñònh
thôøi…

I. Shockley Diode:
Shockley diode laø loaïi thyristor 2 cöïc. Caáu taïo cuûa linh kieän naøy goàm 4 lôùp baùn daãn taïo
thaønh caáu truùc pnpn coù daïng nhö hình veõ.
Anode Anode
p
Moái noái 1
n
Moái noái 2
p
Moái noái 3 Cathode
n
Cathode Kyù hieäu
+V CC
VCC
Anode
1
1

Q1 2
IA = IE1
2
1
3

1
IC1 = IB2 IC2 = IB1
Q2
3

3 1
3

Cathode
IK = IE2
Maïch töông ñöông
3

Khi ñaët vaøo nguoàn coù cöïc nhö hình treân. Moái noái BE cuûa Q1 vaø Q2 bò phaân cöïc thuaän vaø
moái noái BC cuûa Q1 vaø Q2 bò phaân cöïc nghòch. Khi giaù trò ñieän aùp phaân cöïc beù.
Ta coù:
I B1  I E1  I C1  I CBO1
I B1  I E1   1 I E1  I CBO1
I B1  1   1 I E1  I CBO1
 I B1  1   1 I A  I CBO1
I C2   2 I E2  I CBO2   2 I K  I CBO2

71
PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT
maø I B1  I C2 vaø I A  I K
I CBO1  I CBO2
 IA 
1   1   2 
trong ñieàu kieän naøy, α raát beù. Vì theá taïi möùc ñieän theá thaáp doøng ñieän IA raát beù neân ñaây laø
traïng thaùi taét hay khoùa môû. Khi VAK taêng  IA taêng daàn vì theá α1 vaø α2 cuõng taêng leân. Taïi
ñieåm α1 + α2 = 1 thì IA coù giaù trò raát lôùn.

IA

On
IH
Off
0 VBR VAK

Ñaëc tuyeán laøm vieäc

Taïi ñieåm VAK = VBR, caùc transistor beân trong baõo hoøa. Khi ñoù VAK giaûm ñoät ngoät baèng
VBE + VCE(sat).
 Shockley diode vaøo vuøng daãn thuaän (khoùa ñoùng).
Diode tieáp tuïc daãn, noù seõ daãn cho ñeán khi doøng IA giaûm nhoû hôn möùc ngöôõng IH  diode
taét.
Doøng ñieän chuyeån maïch IS laø giaù trò cuûa IA khi diode chuyeån töø vuøng phaân cöïc thuaän taét
sang vuøng phaân cöïc thuaän daãn. ( IS ≤ IH )

II. SCR: (Silicon – Controlled Rectifier)

SCR cuõng laø moät loaïi linh kieän 4 lôùp baùn daãn pnpn töông töï nhö Shockley diode nhöng
noù coù 3 cöïc: Anode, Cathode vaø Gate.

Anode
A
p
n G
Gate
p
n K

Cathode Kyù hieäu

A A A A

R→∞ R→0

K K K K

ÔÛ traïng thaùi taét ÔÛ traïng thaùi daãn

72
PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT
SCR ñöôïc söû duïng trong nhieàu öùng duïng nhö ñieàu khieån ñoäng cô, maïch taïo treã, ñieàu
khieån nhieät ñoä, ñieàu khieån pha, ñieàu khieån relay…
Maïch töông ñöông cuûa SCR:
A A
p

1
2

n Q1
G
p

2
G
n 1 Q2

C
K

3
SCR daãn: IG = 0, SCR gioáng nhö Shockley diode ôû traïng thaùi taét.
VCC
VCC

RA
Q1 A
RA
1

Taét 2
A
Q2 Hôû maïch
3

G K
1
Taét
IG = 0
K
3

Khi kích moät xung döông vaøo cöïc G, Q1 vaø Q2 daãn.

VCC
VCC

IA RA
A
RA
1

Q1 2
IB1 A
IB2 Ngaén maïch
3

IG
2

Q2 K
G 1

K
3

ID2 kích Q2 daãn, cung caáp doøng IB1 kích Q1 daãn. Khi Q1 daãn (doøng IC1 ≡ IB2) cung caáp IB2
cho Q2 ñeå Q2 tieáp tuïc daãn neáu khoâng coù xung kích (IG = 0). Vì vaäy, ta thaáy raèng Q2 daãn baõo
hoøa cung caáp IB1 cho Q1 . Ngöôïc laïi Q1 daãn baõo hoøa cung caáp doøng IB2 cho Q2.
VCC
VCC

IA RA
A
RA
1

Q1 2
IB1 A
IB2 Ngaén maïch
3

IG = 0 1
Q2 K
G 73
K
3
PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT

Gioáng nhö Shockley diode, SCR coù theå daãn maø khoâng caàn xung kích neáu nhö VAK > VBR
(forward Breakover). Ñieän theá VBR caøng giaûm khi IG caøng taêng. Doøng IG ñieàu khieån giaù trò
ñieän aùp VBR ñeå SCR daãn.
Maëc duø VAK > VBR nhöng seõ khoâng phaù hoûng linh kieän neáu doøng IG bò giôùi haïn. Neân ñeå
SCR daãn ta chæ caàn kích 1 xung taïi cöïc G.
SCR taét:
Sau khi kích thì IG = 0, SCR tieáp tuïc daãn. Doøng IA phaûi giaûm nhoû hôn giaù trò ngöôõng IH ñeå
SCR taét. Coù hai caùch ñeå SCR taét:
 IA = 0 (ngaét doøng IA ). Baèng caùch sau:

VCC
VCC

IA = 0
RA
RA
IA < IH
G
SCR taét G

 Chuyeån maïch cöôõng böùc: SCR ñang daãn, taïo doøng qua SCR theo höôùng ngöôïc laïi
sao cho doøng ñieän toång qua SCR < IH  SCR taét.

VCC VCC

IA IA
S S
G G

RK RK

SCR daãn SCR taét

Ñaëc tuyeán SCR:

IF

Vuøng daãn thuaän

IH
VB VF
Vuøng Vuøng VB
Vuøng
khoùa khoùa
ñaùnh
nghòch thuaän
thuûng
74
PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT

IA

IG1>IG2
IH0 IG2>IG1
IG = 0
VBD IH1 VAK
VBR1 VBR0

Hoï ñaëc tuyeán cuûa SCR

VBR laø giaù trò ñieän aùp cuûa VAK maø taïi ñoù SCR vaøo vuøng daãn thuaän. VBR lôùn nhaát khi IG =
0, khi IG taêng leân thì VBR giaûm töøng böôùc töông öùng.
IH laø giaù trò cuûa doøng IA < IH ñeå SCR chuyeån töø vuøng daãn thuaän sang vuøng khoùa thuaän. IH
taêng khi IG giaûm vaø lôùn nhaát khi IG = 0.

III. SCS: (Silicon – Controlled Switch)

SCS coù caáu truùc gioáng nhö SCR nhöng coù 2 cöïc ñieàu khieån Cathode gate vaø Anode gate.
SCS coù theå taét hay daãn tuøy thuoäc vaøo möùc cuûa xung kích vaøo 2 cöïc naøy.
Kyù hieäu Maïch töông ñöông
A A
GA
GA
1

GK 2
3

K GK 1

VVCC
CC
K
3

SCS daãn: khi kích xung kích döông vaøo GK hoaëc kích A
xung aâm vaøo GA.
Q1 GA
1

2
SCS taét: khi SCS daãn ta kích xung aâm vaøo GK hoaëc kích
xung döông vaøo GA  SCS taét. Ta coù theå duøng caùch gioáng nhö
3

SCR laø laøm cho IA = 0. GK 1

Q2

K
3

75
PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT

ÖÙng duïng: SCR vaø SCS coù öùng duïng töông töï nhau. SCS coù thôøi gian taét nhanh hôn nhöng
coâng suaát doøng vaø aùp seõ nhoû hôn so vôùi SCR. SCS chuû yeáu trong boä ñeám, thanh ghi vaø maïch
ñònh thôøi.
IV. Diac vaø Triac:
1. Diac:
Diac coù theå daãn 2 chieàu vaø coù caáu taïo 4 lôùp baùn daãn.
Caáu taïo Kyù hieäu
A1
A1
n
p

p
n
A2
A2
Diac daãn khi ñieän aùp treân hai cöïc cuûa noù > VBR ôû caû hai chieàu. Doøng ñieän qua diac coù
chieàu tuøy thuoäc vaøo cöïc tính cuûa ñieän aùp ñaët vaøo 2 cöïc cuûa noù. Diac taét khi doøng ñieän qua noù
giaûm nhoû hôn IH.
I A

2
Q3
1

IH Q1 2 1

-VBR V
3

3
-IH VBR 1 2

Q4
Q2 1
3

K
Ñaëc tuyeán cuûa Diac Maïch töông ñöông cuûa Diac
Ví duï: R R
I A1 A1
V I
V V > VBR
A2
A2

Diac coù theå daãn ñieän caû hai chieàu

A1
2. Triac:
n n A1
p
n
G
p
n n A2
G 76
A2
PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT

Triac coù theå xem 2 SCR noái song song, ngöôïc höôùng vaø coù chung cöïc G. Triac coù theå daãn
theo chieàu tuøy thuoäc vaøo ñaëc tính ñaët vaøo 2 cöïc A1 vaø A2. Triac ngöøng daãn khi doøng ñieän qua
noù giaûm nhoû hôn IH. (gioáng nhö SCR)

IA

IH0 I2 I1 I0

-VBR0 IH1 VA
0 VBR0

-IA
Hoï ñaëc tuyeán cuûa Diac

V. UJT:
UJT laø linh kieän 3 cöïc coù caáu taïo nhö hình veõ.

Base 1
Moái noái PN
B2
n E
1

3
p
Emitter
2

B1
Base 2
Caáu taïo Kyù hieäu

Maïch töông ñöông: B2

Moái noái pn  Diode
RB2 RB2 : ñieän trôû moái noái cuûa B2E
E
RB1 : ñieän trôû moái noái cuûa B1E

RB1

B1 77
PII: Lyù Thuyeát Baùn Daãn C7: Thysistor - UJT

Ñieän trôû lieân neàn:

RBB = RB1 + RB2
Giaù trò RB1 thay ñoåi nghòch ñaûo vôùi doøng IE neân RB1 laø 1 bieán trôû, giaù trò cuûa RB1 coù theå
thay ñoåi töø vaøi chuïc Ω ñeán vaøi chuïc KΩ.

RB1 B2
V RB 1   VBB
RB 2
IE RB2
E
+
VEB1 RB1 ηVBB
VBB
- B1

RB1
Tyû soá   : khi VEB1  VRB1  V pn  moái noái PN phaân cöïc nghòch  IE = 0. Giaù trò ñieän
RBB
theá VE ñeå moái noái BE phaân cöïc thuaän ñöôïc goïi laø VP.
VP  VBB  V pn
Khi VEB1 = VP, moái noái PN phaân cöïc thuaän IE # 0. Loã troáng beân P ñi qua thanh N, keùo
ñieän töû töø cöïc aâm cuûa nguoàn VBB vaøo cöïc neàn B1 taùi hôïp vôùi loã troáng. Luùc ñoù, haït daãn trong
thanh n taêng cao ñoät ngoät laøm cho RB1 giaûm xuoáng, keùo VE giaûm xuoáng laøm cho IE taêng leân.
Trong khoaûng naøy, ñieän aùp VE bò giaûm trong khi doøng ñieän IE laïi taêng leân neân ngöôøi ta
goïi ñaây laø vuøng ñieän trôû aâm.
Vuøng
Khi RB1 giaûm thì ñieän trôû lieân neàn RBB VE
cuõng bò giaûm vaø doøng ñieän IBB taêng. Doøng ñieänVuøng taét
R<0
IE tieáp tuïc taêng vaø ñieän aùp VE giaûm ñeán 1 trò soá VP
thaáp nhaát goïi laø ñieän aùp thung luõng (valley Vuøng baõo hoøa
voltage) thì IE vaø VE seõ taêng leân nhö ñöôøng ñaëc
tuyeán cuûa diode thoâng thöôøng. Vuøng naøy goïi laø VV
vuøng baõo hoøa.

IP IV IE

78