Professional Documents
Culture Documents
g¨vwUª·
Group-1
Matrix: KZ¸‡jv msL¨v ev ivwk‡K AvqZKvi ev eM©vKv‡i mvwR‡q ( ) ev [ ] ev ‖ ‖ Øviv Ave× Ki‡j †h AvKvi cvIqv hvq Zv‡K
1 2
1 2 3 1 2
g¨vwUª‡· e‡j| Matrix mvaviYZ eo nv‡Zi Aÿi Øviv bvgKiY Kiv nq| †hgb: A , B 3 4, C
4 5 6 5 6 3 4
1 2 3
f~w³ (Entry): †h me msL¨v ev ivwk Øvi Matrix MwVZ nq, Zv‡`i‡K fyw³ e‡j|†hgb- A Gi fzw³¸‡jv 1,2,3,4,5,6
4 5 6
mvwi : Matrix Gi Avbyf~wgK eivei fzw³ ¸‡jv Øviv mvwi MwVZ nq|
Kjvg : Matrix Gi Dj¤^ ev j¤^v eivei fzw³ ¸‡jv Øviv Kjvg MwVZ nq|
1 2 3 1g mvwi
‡hgb: A 2 5 6
2q mvwi
3 8 9
3q mvwi
1g 2q 3q
Kjvg Kjvg Kjvg
Matrix Gi Order ev µg ev ch©vq: Matrix Gi mvwi Ges Kjvg msL¨v‡K H Matrix Gi Order ev µg e‡j| ‡Kv‡bv Matrix
Gi mvwi msL¨v m Ges Kjvg n n‡j H Matrix Gi Order ev µg‡K m×n Øviv cÖKvk Kiv nq| cov nq, m by n.
1 2 1 2 3
1 2 3
‡hgb- A , B 3 4 , C 4 5 6
4 5 6 2 3 5 6 3 2 7 8 9 33
Note: n µ‡gi ev order Gi Matrix ej‡Z n×n †K eywS|
cÖkœ: wb‡Pi Matrix Gi Order ev µg ev ch©vq KZ ?
1 0 2
1 2 3 1 6 −1 ⎡7 8 9 ⎤
𝑎𝑏 𝑐 ⎢ ⎥
A= 6 5 4 ;B= 2 5 ;C = ;D= ⌈3 −1 0⌉;E= 3 ;F =⌈5⌉ ;G=⎢5 1 3 ⎥
23 1
7 8 9 3 4 6 ⎢𝑐 𝑏 𝑎 ⎥
⎢𝑒 𝑑 𝑓⎥
Answer: A Gi Order 3× 3 = 3; B Gi Order 3× 2; C Gi Order 2× 3; D Gi Order 1× 3;
E Gi Order 3× 1; F Gi Order 1=1× 1 ; G Gi Order 5× 3;
mvaviYfv‡e 𝐀 = 𝐚𝐢𝐣 †hLv‡b i 1,2,3,............m, j 1, 2,3,........n; ‡hLv‡b aij n‡”Q i Zg mvwii j Zg Kjv‡gi fzw³|
𝐦×𝐧
𝐚𝟏𝟏 𝐚𝟏𝟐 𝐚𝟏𝟑
hw` m 2, n 3 nq Z‡e, 𝐀 = 𝐚 , 𝐢 = 𝟏, 𝟐, 𝟑; 𝐣 = 𝟏, 𝟐
𝟐𝟏 𝐚𝟐𝟐 𝐚𝟐𝟑
a11 a12 a13
i 1, 2, 3
A a 21 a 22 a 23
j 1, 2, 3
a 31 a 32 a 33
Note: (i) (1, 1) Zg fyw³ or a11 n‡”Q 1g mvwii 1g Kjv‡gi fzw³ (Entry)
(ii) ( 2, 3) Zg fyw³ or a 23 n‡”Q 2q mvwii 3q Kjv‡gi fzw³|
9 4 2
A 2 1 0 g¨vwUª· Gi (1, 3) Ges (3, 3) Zg fyw³ `yBwUi †hvMdj x + 3n‡j x Gi gvb KZ?
1 1 1
K. 2 L. 1 M. 3 N. 0
Row/mvwi g¨vwUª·: ‡h Matrix Gi GKwU gvÎ mvwi Zv‡K mvwi Matrix e‡j|
A 1 2 3 414 B 311 C 1, 2, 3,..................n 1n
Mathematics – Lecture # 1
1
2
Kjvg ev Column Matrix: ‡h Matrix GKwU gvÎ Kjvg Zv‡K Kjvg Matrix e‡j|
1
1 2
†hgb: A 311 B 2 C or A a11 11
3..
3 31
n n1
cÖkœ: wb‡Pi ‡KvbwU Kjvg ev mvwi g¨vwUª· ?
1 6 −1
𝑎 𝑏 𝑐
B= 2 5 ;C = ;D= ⌈3 −1 0⌉;E= 3 ;F =⌈5⌉
2 3 1
3 4 6
Answer:D mvwi g¨vwUª· .; E Kjvg g¨vwUª· .; F Kjvg Ges mvwi Dfq g¨vwUª·.
Group-2
eM© ev Square Matrix: ‡h Matrix Gi mvwi Ges Kjvg msL¨v mgvb Zv‡K Square ev eM© g¨vwUª· e‡j|
a 11 a 12 a 13
a a12
‡hgb- A 11 A a 21 a 22 a 23
a21 a22 22
a 31 a 32 a 33 33
AvqZvKvi g¨vwUª·: ‡h g¨vwUª‡·i mvwi Ges Kjvg msL¨v mgvb, Zv‡K AvqZvKvi g¨vwUª· e‡j|
†hgb- A 12 2 3 ;hv 2 3 µ‡gi g¨vwUª·|
3 4
cÖkœ: wb‡Pi ‡KvbwU eM© ev AvqZvKvi g¨vwUª· ?
1 0 2
1 2 3 1 6 −1 ⎡7 8 9⎤
𝑎 𝑏 𝑐 ⎢ ⎥
A = 6 5 4 ;B= 2 5 ;C = ;D= ⌈3 −1 0⌉;E= 3 ;F =⌈5⌉ ;G=⎢5 1 3⎥
2 3 1
7 8 9 3 4 6 ⎢𝑐 𝑏 𝑎 ⎥
⎢𝑒 𝑑 𝑓⎥
Answer:B,C ,D,E Ges G AvqZvKvi g¨vwUª·. Ges A ,F eM© g¨vwUª·.
g~L¨ KY©/ Prncipal Diagonal: †h me fzw³ ‡Kv‡bv eM© Matrix Gi GKB mvwi Ges GKB Kjvg msL¨vq Aew¯’Z, †mB me fzw³ wb‡q
g~L¨ KY© MwVZ nq|
a 11 a 12 a 13
‡hgb- A a 21 a 22 a 23 Matrix Gi g~L¨ K‡Y©i fzw³¸‡jv n‡”Q, a11, a22 , a33
a 31 a 32 a 33
‡MŠY KY©: ‡h‡Kv‡bv eM© Matrix Gi `yBwU KY© _v‡K| g~L¨ KY© ev‡` Aewkó KY©‡K †MŠY KY© e‡j|
†hgb: A Matrix Gi †MŠY K‡Y©i fzw³ n‡”Q 𝑎 , 𝑎 , 𝑎
cÖkœ: wb‡Pi g¨vwUª· ¸‡jvi g~L¨ KY© ev ‡MŠY KY© we`¨vgvb _vK‡j Zv‡`i fzw³ ¸‡jv †jL?
1 2 3 1 6 𝑐 𝑎
𝑎 𝑏 𝑐
A = 6 5 4 ;B= 2 5 ;C = ;D=
2 3 1 𝑑 𝑏
7 8 9 3 4
Answer:(i). A g¨vwUª· Gi g~L¨ K‡Y©i fzw³¸‡jv n‡”Q:1,5,9 Ges †MŠY K‡Y©i fzw³ n‡”Q: 3,5,7
(ii). B Ges C eM© g¨vwUª· bq , AvqZvKvi g¨vwUª·. ZvB Gi g~L¨ Ges †MŠY KY© †bB.
(iii). D g¨vwUª· Gi g~L¨ K‡Y©i fzw³¸‡jv n‡”Q:c,d Ges †MŠY K‡Y©i fzw³ n‡”Q: a,d
KY© g¨vwUª· ev Diagonal Matrix: ‡h eM© g¨vwUª· Gi g~L¨ K‡Y©i fzw³¸‡jv k~b¨ A_ev Ak~b¨ Ges Aewkó fzw³ ¸wj k~b¨ Zv‡K KY©
3 0 0
g¨vwUª· e‡j| †hgb: B 0 4 0
0 0 7
weKí: GKwU eM© Matrix B †K KY© g¨vwUª· ejv n‡e hw` bij 0, i j Ges bij 0, i j ev bij 0, i j nq|
‡¯‹jvi g¨vwUª·: †h KY© Matrix Gi cÖavb K‡Y©i fzw³ ¸‡jv mgvb Zv‡K †¯‹jvi g¨vwUª· e‡j|
Mathematics – Lecture # 1
2
3
3 0 0
0 0 a 0 2 0
†hgb: ; , , 0 3 0
0 0 0
a 0 2
0 0 3
weKí: GKwU eM© Matrix B †K ‡¯‹jvi g¨vwUª· ejv n‡e hw` bij 0, i j Ges bij a, i j ev bij 0, i j nq|
A‡f` ev GKK ev Identify or Unit Matrix: ‡h KY© g¨vwUª· Gi cÖavb K‡Y©i mKj fzw³ GK (1) Zv‡K GKK Matrix e‡j|
1 0 0
1 0
†hgb: 0 1 0 I3 I2
0 0 1 0 1
weKí: GKwU eM© Matrix B †K A‡f` ev GKK g¨vwUª· ejv n‡e hw` bij 0, i j Ges bij 1, i j nq|
k~b¨ ev we‡`nx ev Zero ev Null Matrix : ‡h Matrix Gi mKj fzw³ k~b¨ (0), Zv‡K k~b¨ Matrix e‡j| k~b¨ Matrix †K mvaviYZ
0 0 0 0 0
0 0
k~b¨ (0) Øviv cÖKvk Kiv nq| †hgb,
0 0 0; 0 0 0; 0 0 0 0
0 0 0 0 0
cÖkœ: wb‡Pi ‡KvbwU KY© g¨vwUª· ev ‡¯‹jvi g¨vwUª· ev A‡f` g¨vwUª· ev k~b¨ g¨vwUª· ?
1 0 0 1 0 0 1 0 0 5 0 0 1 0 0 0 0 0
A = 0 5 0 ;B = 0 5 3 ;C = 0 5 0 ;D = 0 5 0 ;E = 0 1 0 ;F = 0 0 0 ;
0 0 9 0 0 9 0 0 0 0 0 5 0 0 1 0 0 0
0 0 2
0 1 1 0 𝑎 0 2 0
G = 0 2 0 ;H= ; I= ; J= ;K=
1 0 0 1 0 𝑏 0 3
2 0 0
Answer:(i). A,C,D,E,F,I,J,K g¨vwUª· ¸‡jv n‡”Q KY© g¨vwUª·.:(ii). D,E,F,I,g¨vwUª· ¸‡jv n‡”Q ‡¯‹jvi g¨vwUª·.
(iii). E, ,I,g¨vwUª· ¸‡jv n‡”Q A‡f` g¨vwUª·.(iv). F g¨vwUª· n‡”Q k~b¨ g¨vwUª·.
Note: (i).mKj ‡¯‹jvi g¨vwUª· n‡”Q KY© g¨vwUª· wKš‘ mKj KY© g¨vwUª· ‡¯‹jvi g¨vwUª· bq|
(ii).mKj A‡f` ev GKK ev Identify or Unit Matrix g¨vwUª· n‡”Q KY© Ges ‡¯‹jvi g¨vwUª· wKš‘ mKj KY© Ges ‡¯‹jvi
g¨vwUª· GKK g¨vwUª· bq|
0
1| A , N GKwU- (i) KY© g¨vwUª· (ii) A‡f`K g¨vwUª· (iii) ‡¯‹jvi g¨vwUª·
0
†KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
0
2| A , N
0
(K) KY© g¨vwUª· (L) A‡f`K g¨vwUª· (M) ‡¯‹jvi g¨vwUª· (N) k~b¨ g¨vwUª·
4 0 0
0 4 0
3| GKwU- (i) A‡f`K g¨vwUª· (ii) KY© g¨vwUª· (iii) ‡¯‹jvi g¨vwUª·
0 0 4
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
1 0 0
4| A 0 2 0 n‡j, AGKwU- (i) Diagonal Matrix (ii) ‡¯‹jvi g¨vwUª· (iii) AvqZvKvi g¨vwUª·:
0 0 3
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
Mathematics – Lecture # 1
3
4
1 0 0
5| A 0 1 0 n‡j, AGKwU- (i) ‡¯‹jvi g¨vwUª· (ii) eM© g¨vwUª· (iii) A‡f`K g¨vwUª·
0 0 1
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
1 0 0
6| A 0 1 0
0 0 1
(K) KY© g¨vwUª· (L) A‡f`K g¨vwUª· (M) ‡¯‹jvi g¨vwUª· (N) k~b¨ g¨vwUª·
5 0 0
7|
0 5 0 g¨vwUª·-(i) KY© g¨vwUª· (ii) ‡¯‹jvi g¨vwUª· (iii) A‡f`K g¨vwUª·
0 0 5
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
1 0 0
8| A 0 2 0 n‡j, A GKwU -(i) KY© g¨vwUª· (ii) ‡¯‹jvi g¨vwUª· (iii) 3 3 g¨vwUª·
0 0 3
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
1 L 2 M 3 M 4 L 5 N
6 L 7 K 8 L
Group-3
g¨vwUª· Gi †Uªm: cÖavb K‡Y©i Dcv`vb¸‡jvi †hvMdj‡K g¨vwUª·wUi †Uªm ejv nq |hw` B GKwU nq,Z‡e B Gi †Uªm‡K TrB or trB Øviv
7 11 2
cÖKvk Kiv nq| D`vniY ¯^iƒc, A = 15 19 13 ZLb, trA = (7 + 19 + 10) = 36
1 5 10
a 0 0
1|
0 a 0 g¨vwUª· Gi ‡Uªm KZ?
0 0 a
K. 3a L. 3 M. 9 N. 0
a 0 0
2|
0 a 0 g¨vwUª· Gi ‡Uªm 9 n‡j, a Gi gvb KZ?
0 0 a
K. 3 L. 3 M. 9 N. 0
0 1
3. H= g¨vwUª· Gi ‡Uªm KZ?
1 0
K. 3 L. 3 M. 9 N. 0
1 K. 2 K. 3 N.
Mathematics – Lecture # 1
4
5
Group-4
wÎfzRvKvi g¨vwUª·: †h eM© g¨vwUª· A = a Gi gyL¨ ev cÖavb K‡Y©i wb‡Pi ev Dc‡ii me¸wj fzw³ k~b¨ (0) Zv‡K EaŸ© wÎfzRvKvi
×
2 1 −1 1 0 0
g¨vwUª· ejv nq| D`vnviY: U = 0 2 1 ; B = 2 3 0 nj 33AvK…wZi Lower triangular matrix
0 0 −3 4 5 6
EaŸ© wÎfzRvKvi g¨vwUª· (Upper Tringuler Matrix): †h eM© g¨vwUª· A = a Gi gyL¨ ev cÖavb K‡Y©i wb‡Pi me¸wj fzw³ k~b¨
×
(0) Zv‡K EaŸ© wÎfzRvKvi g¨vwUª· ejv nq|
2 1 −1 1 2 3
D`vnviY: U = 0 2 1 GKwU 3 µ‡gi EaŸ© wÎfzRvKvi Ges A = 0 4 5 nj 33AvK…wZi upper triangular matrix.
0 0 −3 0 0 6
wb¤œ wÎfzRvKvi g¨vwUª· (Lower Tringuler Matrix): †h eM© g¨vwUª· A = a Gi gyL¨ ev cÖavb K‡Y©i Dc‡ii me¸wj fzw³
×
k~b¨ (0) n‡j Zv‡K wb¤œ wÎfzRvKvi g¨vwUª· ejv nq|
3 0 0 1 0 0
D`v:L = −4 −1 0 GKwU 3µ‡gi wb¤œ wÎfzRvKvi Ges B= 2 3 0 nj 33AvK…wZi Lower triangular matrix.
4 2 −3 4 5 6
2 4 9
1| 0 3 2 GKwU --(i) eM© g¨vwUª· hvi ‡Uªm 6 (ii) wb¤œ wÎfzRvKvi g¨vwUª· (iii) EaŸ© wÎfzRvKvi g¨vwUª·|
0 0 7
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
3 0 0
2| −4 −1 0 GKwU --(i) 3 3 g¨vwUª· hvi ‡Uªm −1 (ii) wb¤œ wÎfzRvKvi g¨vwUª· (iii) EaŸ© wÎfzRvKvi g¨vwUª·|
4 2 −3
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
iæcvšÍwiZ ev we¤^ ev Transpose Matrix t †Kv‡bv Matrix Gi mvwi¸‡jv‡K Kjv‡g Ges Kjvg¸‡jv‡K mvwi‡Z cwieZ©b Ki‡j †h
Matrix cvIqv hvq, Zv‡K cÖ`Ë Matrix Gi Transpose Matrix e‡j |hw` A GKwU Matrix nq, Z‡e Gi iæcvšÍwiZ ev we¤^
ev Transpose g¨vwUª·‡K AT ev 𝑨 Øviv cÖKvk Kiv nq|
7 11 2 7 11 2 7 15 1
D`vniY ¯^iƒc, A = 15 19 13 then AT = 15 19 13 = 11 19 5
1 5 10 1 5 10 2 13 10
𝑎 1 𝑎 1 𝑻
𝑎 𝑏 𝑐 𝑎 𝑏 𝑐 𝑎 𝑏 𝑐
B= then BT = = 𝑏 2 and . (𝑩𝑻 )𝑻 = 𝑏 2 = =B
1 2 3 1 2 3 1 2 3
𝑐 3 𝑐 3
(𝒊). (𝑨𝑩) = 𝑩 𝑨 (ii) (𝑨 ± 𝑩) = 𝑨 ± 𝑩𝑻 (𝒊𝒊𝒊). (𝑨𝑻 )𝑻 = 𝑨 (𝒗𝒊). ((𝑨𝑻 )𝑻 )𝑻
𝑻 𝑻 𝑻 𝑻 𝑻
= 𝑨𝑻 (𝒗). ((𝑨𝑻 )𝑻 )𝑻 )𝑻 = 𝑨
Mathematics – Lecture # 1
5
6
0 3 4 0 −3 −4 0 1 4
D`vnviY: 𝐴 = −3 0 7 n‡j 𝐴 = 3 0 −7 = − −3 0 7 = −𝐴 A_©vr 𝐴 = −𝐴
−4 −7 0 4 7 0 −4 −7 0
myZivs A n‡jv GKwU wecÖwZmg g¨vwUª·|
D‡jøL¨ †h, cÖ‡Z¨K wecÖwZmg g¨vwUª· Gi cÖavb K‡Y©i fzw³ mg~n ïb¨, A_©vr 𝑎 = 0 hLb 𝑖 = 𝑗|
𝟎 𝒌 𝒅
wecÖwZmg g¨vwUª· (Skew Symmeric Matrix)Gi mvaviY AvKvi: −𝒌 𝟎 −𝒂
−𝒅 𝒂 𝟎
Note : 𝐴 eM© g¨vwUª· n‡j 𝐴 − 𝐴 GKwU wecÖwZmg g¨vwUª·|
cÖkœ: wb‡Pi ‡KvbwU cÖwZmg g¨vwUª· ev wecÖwZmg g¨vwUª· ?
1 0 0 1 −5 0 1 −2 1 0 4 −2 0 3 0
A = 0 5 0 ;B = 5 5 3 ;C = −2 5 4 ;D = −4 0 −1 ;E = 3 0 −4 ;
0 0 9 0 −3 9 1 4 0 2 1 0 0 −4 0
0 0 0 1 0 2
0 1 1 0 𝑎 0
F = 0 0 0 ; G = 0 2 0 ;H= ; I= ; J=
1 0 0 1 3 𝑏
0 0 0 1 2 3
Answer:(i). A,C,E,F,H,I, g¨vwUª· ¸‡jv n‡”Q cÖwZmg g¨vwUª· (ii) D,F g¨vwUª· ¸‡jv n‡”Q wecÖwZmg g¨vwUª·.
(iii). B, G, J g¨vwUª· ¸‡jv cÖwZmg g¨vwUª· ev wecÖwZmg g¨vwUª· ‡KvbwU bq|
1 0 0
1| A 0 2 0 n‡j, A GKwU -(i) KY© g¨vwUª· (ii) cÖwZmg g¨vwUª· (iii) wecÖwZmg g¨vwUª·
0 0 3
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
0 a b
2| A a 0 c n‡j, A GKwU - (i) eM© g¨vwUª· (ii) cÖwZmg g¨vwUª· (iii) wecÖwZmg g¨vwUª·
b c 0
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
k a b
3| A a m c n‡j, A GKwU -(i) 3 3 g¨vwUª· (ii) cÖwZmg g¨vwUª· (iii) wecÖwZmg g¨vwUª·
b c n
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
4 b 2
4|
a,b Gi gvb KZ n‡j 0 5 a g¨vwUª·wU cÖwZmg n‡e?
2 4 0
K. −4,0 L. 2,0 M. −2 ,0 N.4,0
0 b 2
5|
a,b Gi gvb KZ n‡j 0 0 a g¨vwUª·wU wecÖwZmg n‡e?
2 4 0
K. −4,0 L. 2,0 M. −2 ,0 N.4,0
6| ‡KvbwU cÖwZmg g¨vwUª· n‡e?
5 5 1 1 5 1 1 3 1 1 3 1
K. 4 2 2
L. 4 2 2
M. 4 0 2 N. 3 2 4
1 6 6 1 6 2 1 6 4 1 4 2
Mathematics – Lecture # 1
6
7
7| ‡KvbwU wecÖwZmg g¨vwUª· n‡e?
1 3 1 0 3 1 0 3 1 0 3 1
K. 3 2 4
L. 3 0 4
M. 4 0 2 N. 3 0 4
1 4 2 1 4 0 1 6 0 1 4 0
a h g
8| hw` abc0 nq Z‡e
h h f g¨vwUª· †Kvb cÖKv‡ii g¨vwUª·?
g f c
K) KY© g¨vwUª· L) cÖwZmg g¨vwUª· M) wecÖwZmg g¨vwU· N) k~b¨ g¨vwUª·
9| 𝐴 eM© g¨vwUª· n‡j 𝐴 + 𝐴 †Kvb cÖKv‡ii g¨vwUª·?
K) KY© g¨vwUª· L) cÖwZmg g¨vwUª· M) wecÖwZmg g¨vwU· N) k~b¨ g¨vwUª·
10| 𝐴 eM© g¨vwUª· n‡j 𝐴 − 𝐴 †Kvb cÖKv‡ii g¨vwUª·?
K) KY© g¨vwUª· L) cÖwZmg g¨vwUª· M) wecÖwZmg g¨vwU· N) k~b¨ g¨vwUª·
1 K 2 L 3 L 4 K. 5 K
6 N. 7 N. 8 M 9 L 10 M
Group-5
2 3 2k 3k 2 3 20 30
Matrix Gi †¯‹jvi ¸Yb: k , 10
4 5 4k 5k 4 5 40 50
`yBwU Matrix Gi †hvM ev we‡qvM †hvM¨Zv: `yBwU Matrix †hvM ev we‡qvM †hvM¨ n‡e hw` Matrix `yBwU GKB Order ev µ‡gi nq|
hw` GKB Order ev µ‡gi bv nq, Zvn‡j Matrix `yBwU †hvM ev we‡qvM †hvM¨ n‡e bv|
c11 c12
a a12 a13 b b b13
‡hgb : A 11 , B 11 12 , C c21 c22
a21 a22 a23 23 b21 b22 b23 23
c31 c32 3 2
a a12 a13 b11 b12 b13 a11 b11 a12 b12 a13 b13
A B 11
a21 a22 a23 b21 b22 b23 a21 b21 a22 b22 a23 b23
wKš‘ A C m¤¢e bq Ges B C m¤¢e bq [KviY Zviv GKB Order Gi bq]
2 5 1 1 2 3
1. hw` A Ges B nq Z‡e 3 A 4 B Ges 3 A 4 B wbY©q Ki|
3 0 4 0 1 5
2 5 1 1 2 3
mgvavb: †`Iqv Av‡Q, A Ges B
3 0 4 0 1 5
2 5 1 1 2 3
3 A 4 B 3 4
3 0 4 0 1 5
6 15 3 4 8 12 6 4 15 8 3 12 10 23 9
9 0 12 0 4 20 9 0 0 4 12 20 9 4 8
2 5 1 1 2 3 6 15 3 4 8 12
3 A 4 B 3 4
3 0 4 0 1 5 9 0 12 0 4 20
6 4 15 8 3 12 2 7 15
9 0 0 4 12 20 9 4 32
MCQ:
Mathematics – Lecture # 1
7
8
1 2 3 2 3 5
1. A Ges B n‡j A + B = (05-06)
5 1 4 1 4 6
A.
2 2 5
C.
3 1 8 1 3 4
B. 6 5 10 D. †KvbwUB bq
1 2 4
5 6 7
1
2. A Ges B 2 3 n‡j †hvMdj KZ?(08-09)
6
A.
3
B.[3 9] C.[8 4] D. †hvM Kiv hv‡e bv
9
Soln: [D] ; hw` `yBwU Matrix GKB Order ev µ‡gi bv nq, Zvn‡j Matrix `yBwU †hvM ev we‡qvM †hvM¨ n‡e bv|
1 2 3 4
3.. X , Y 6 7 n‡j XY = KZ? (11-12)
4 3
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
A. B. C. D. E.
2 10 2 10 2 10 2 10 2 10
3 5 1
4| A 4 0 2 n‡j A 2I ? [iv-17]
1 6 4
5 5 1 1 5 1 1 3 1 1 3 1
K. 4 2 2
L. 4 2 2
M. 4 0 2 N. 2 2 0
1 6 6 1 6 2 1 6 4 1 4 2
1 L 2 N. 3 M. 4 L.
Group-6
Matrix Gi ¸Yb
`yBwU Matrix Gi ¸Yb †hvM¨Zv: `yBwU Matrix ¸Yb †hvM¨ n‡e hw` 1g Matrix Gi Kjvg msL¨v Ges wØZxq Matrix Gi mvwii msL¨v
mgvb nq| CQ prat:
b11 b12
a11 a12 a13 c11 c12 c13
‡hgb, A Ges B b21 a22 , C
a21 a22 a33 23
c21 c22 c23
b31 b32 3 2
b11 b12
a a12 a13 a11b11 a12 a21 a13b31 a11b12 a12b22 a13b31
GLv‡b, AB 11 b21 a22
a21 a22 a33 a21b11 a22b21 b23b31 a21b12 a22b22 a23b32
b31 b32
a11 a12 a13 c11 c12 c13
wKš‘ AC ¸Yb m¤¢e bq,
a21 a22 a33 23 c21 c22 c23 23
KviY 1g g¨vwUª· Gi Kjvg I wØZxq g¨vwUª· Gi mvwi msL¨v mgvb bq|
𝟏 𝟐
𝟒 𝟑 𝟏 𝟐
1. 𝑨 = 𝟑 𝟒 , 𝑩 = Ges 𝑪 = n‡j, AB Ges BC wbY©q Ki| BA wbY©q Kiv m¤¢e wK?
𝟐 𝟏 𝟐 𝟑
𝟎 𝟏
1 2 4+4 3+2 8 5
4 3
mgvavb: 𝐴𝐵 = 3 4 = 12 + 8 9 + 4 = 20 13
2 1
0 1 0+2 0+1 2 1
4 3 1 2 4+6 8+9 10 17
𝐵𝐶 = = =
2 1 2 3 2+2 4+3 4 7
B Gi gvÎv 2 × 2 Ges A Gi gvÎv 3 × 2
†h‡nZz, B Gi Kjvg msL¨v (2) A Gi mvwi msL¨v (3); myZivs, BA wbY©q m¤¢e bq|
Mathematics – Lecture # 1
8
9
3 4 2 1 2 2
2. A 2 1 0 Ges B 2 5 4 n‡j †`LvI †h, AB BA I3
1 1 1 3 7 5
3 4 2 1 2 2
mgvavb: †`Iqv Av‡Q, A 2 1 0 Ges B 2 5 4
1 1 1 3 7 5
3 4 2 1 2 2 3 8 6 6 20 14 6 16 10 1 0 0
GLv‡b, AB 2 1 0 2 5 4 2 2 0 4 5 0
4 4 0 0 1 0 I 3
1 1 1 3 7 5 1 2 3 2 5 7 2 4 5 0 0 1
1 2 2 3 4 2 3 4 2 4 2 2 2 0 2 1 0 0
Ges BA 2 5 4 2 1 0 6 10 4 8 5 4 4 0 4 0 1 0 I3
3 7 5 1 1 1 9 14 5 12 7 5 6 0 5 0 0 1
AB BA I3 [cÖgvwYZ]
4
1 2 3
3. A
4 5 6 , B 6 , C 1 2 5 6 n‡j ( AB)C wbY©q Ki|
1
4
1 2 3
mgvavb: †`Iqv Av‡Q, A , B 6 , C 1 2 5 6
4 5 6
1
4
1 2 3 1.4 2.6 3.( 1) 4 12 3 13
GLv‡b, AB 6
4 5 6 1 4.4 5.6 6.(1) 16 30 6 40
13 13.1 13.2 13.( 5) 13.6 13 26 65 78
( AB)C 1 2 5 6
40 40.1 40.2 40(5) 40.6 40 80 200 240
2
1 1 1 3 0
4. A.
0 2 , B 2 0 1 Ges C 3 n‡j, cÖgvY Ki †h, ( AB)C A( BC)
1
2
1 1 1 3 0
mgvavb: †`Iqv Av‡Q, A , B 2 0 1 Ges C 3
0 2 1
1 1 1 3 0 1.1 (1).2 1.3 (1).0 1.0 (1)1 1 3 1
GLv‡b, AB
0 2 2 0 1 0.1 2.2 0.3 2.0 0.0 2.1 4 0 2
2
1 3 1 1.2 3.3 ( 1).1 6
( AB )C 3
4 0 2 1 4.2 0.3 2.1 10
2
1 3 0 1.2 3.3 0.1 11
Avevi, BC 3
2 0 1 1 2.2 0.3 1.1 5
Mathematics – Lecture # 1
9
10
Soln:AB = 61 75 . 01 12 = 1.0 5(1) 1.2 5.1 = 75 19
3 Ans.
6.0 7(1) 6.2 7.1
MCQ prat:
1. hw` A = 10 05 , B 52 01 nq, ZLbABnq-(03-04)
A. 5 0 B. 5 0 C. 6 0 D. 8 1
2 5 10 5 2 6 12 5
2 hw` A = 02 -03 , B = 35 01 nq, Z‡e AB mgvb- (05-06)
1 2
A. 6 0
B. 3 1
C. 1 0
D.
15 3 2 15
2 5 0 5
2 3 1 0
3.. hw` X Ges Y Zv n‡j XY=? (04-05)
4 5 0 1
A.-X B.X C.Y D.-Y
n
Sol : [B] †h †Kvb g¨vwU· †K Identity matrix Øviv ¸Y Ki‡j GKB matrix _v‡K|
4. hw` g¨vwUª· A = [2 1 3] nq Ges I GKwU 3 3 BDwbU g¨vwU· nq Zvn‡j AI=(11-12)
A. 0 B. [0 0 0] C. [2 1 3] D. AmsÁvwqZ
Soln: [C] †h †Kvb g¨vwÆ· †K BDwbU g¨vwÆ· Øviv ¸Y Ki‡j GKB _v‡K|
Mathematics – Lecture # 1
10
11
1 5 1 1 0 0
5.|
4 2 2 0 1 0 = ?
1 6 2 0 0 1
5 5 1 1 5 1 1 3 1 1 3 1
K. 4 2 2
L. 4 2 2
M. 4 0 2 N. 2 2 0
1 6 6 1 6 2 1 6 4 1 4 2
prat 2
`yBwU g¨vwUª· Gi mgZv: `yBwU g¨vwUª· Gi mgvb nIqvi kZ© n‡”Q (i) g¨vwUª· `yBwU GKB order Gi n‡e (ii) g¨vwUª· `yBwUi
𝟒 𝟑 𝟒 𝟑
Abyiƒc(Corresponding entry) fyw³ mgvb n‡e .‡hgb: A= Ges B = g¨vwUª· `yBwU mgvb.
𝟐 𝟏 𝟐 𝟏
𝒌 𝒎 𝟐 𝟓
Avevi, = ⇒ k = 2;m = 5; y = 7 and x = 9
𝟕 𝟗 𝒚 𝒙
3 2 x 5
1. n‡j x Ges y Gi gvb KZ? (09-10)
1 2 y 7
A. –3, 2 B. 3, –2 C. 3, 2 D. 2, 3 E. ï× DËi †bB
2.
3 2 x 5
n‡j x Ges y Gi gvb KZ? (05-06)
1 2 y 7
A. x = –2, y = 3 B. x = 2, y = –3
C. x = 2, y = 3 D. ï× DËi †bB E. mgvavb m¤¢e bq
Mathematics – Lecture # 1
11
12
3 0 0 x 9
3. 0 g¨vwUª·wU mgvavb Ki‡j = KZ? (06-07)
2 0 y 4
0 0 5 z 15
1 L 2 N. 3 L
Group-7
𝑻 𝑻 𝑻 𝑻 𝑻 𝑻 (𝒊𝒊𝒊).
(𝒊). (𝑨𝑩) = 𝑩 𝑨 (ii) (𝑨 ± 𝑩) = 𝑨 ± 𝑩 (𝑨𝑻 )𝑻 = 𝑨 (𝒗𝒊). ((𝑨𝑻 )𝑻 )𝑻 = 𝑨𝑻 (𝒗). ((𝑨𝑻 )𝑻 )𝑻 )𝑻 = 𝑨
S,T :1.hw` `ywU g¨vwUª· A I B h_vµ‡g mn Ges np µghy³ nq Ges A I B Gi ¸Ydj‡K AB g¨vwUª· Øviv m~wPZ
Kiv nq Z‡e AB g¨vwUª‡·i µghy³ n‡e- mp.
2. hw` GKB µghy³ ( mn) `ywU g¨vwUª· A I B nq Z‡e A ± B g¨vwUª‡·i µg n‡e mn
1. A Ges B g¨vwUª· `ywUi gvÎv (order) h_vµ‡g 23 Ges 35 n‡j wb‡Pi †KvbwU mZ¨? (06-07)
K.BA msÁvwqZ bq L..ABmsÁvwqZ bq M. AB Gi gvÎv n‡e 25 N.. AB Gi gvÎv n‡e 33
2. g¨vwUª· A Gi gvÎv 24 Ges g¨vwU· B Gi gvÎv 43 n‡j, AB-Gi gvÎv (11-12)
K.. 2 3 L. 4 2 M.. 3 2 N. 3 4
3.| A g¨vwUª‡·i µg 2 3 Ges g¨vwUª‡·i B µg 4 2 n‡j, BA g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 3 4 M. 4 3 N. 3 2
4.| A g¨vwUª‡·i µg 2 3 Ges g¨vwUª‡·i B µg 4 2 n‡j, AB g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 3 4 M. 4 3 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
5. A g¨vwUª‡·i µg 2 3 Ges g¨vwUª‡·i B µg 2 3 n‡j, B + A g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 4 3 N. 3 2
6.| A g¨vwUª‡·i µg 2 3 Ges g¨vwUª‡·i B µg 2 3 n‡j, B− A g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 4 3 N. 3 2
7. A g¨vwUª‡·i µg 2 3 Ges g¨vwUª‡·i B µg 2 3 n‡j, A −B g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 4 3 N. 3 2
8. A g¨vwUª‡·i µg 2 3 Ges g¨vwUª‡·i B µg 4 3 n‡j, A BT g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 4 3 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
9. A g¨vwUª‡·i µg 2 3 Ges g¨vwUª‡·i B µg 4 3 n‡j, B A g¨vwUª‡·i µg KZ?
T
K. 2 4 L. 2 3 M. 4 3 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
10. A g¨vwUª‡·i µg 2 4 Ges g¨vwUª‡·i B µg 4 3 n‡j, B AT g¨vwUª‡·i µg KZ? T
K. 2 4 L. 2 3 M. 3 2 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
11.| A g¨vwUª‡·i µg 2 4 Ges g¨vwUª‡·i B µg 4 3 n‡j, (AB)T g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 3 2 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
12. A g¨vwUª‡·i µg 2 4 ,g¨vwUª‡·i B µg 4 3 Ges C g¨vwUª‡·i µg 3 4 n‡j, (AB) C g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 3 2 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
13. A g¨vwUª‡·i µg 2 4 ,g¨vwUª‡·i B µg 4 3 Ges C g¨vwUª‡·i µg 2 4 n‡j, (BT AT) C g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 3 2 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
14. A g¨vwUª‡·i µg 2 4 ,g¨vwUª‡·i B µg 4 3 Ges C g¨vwUª‡·i µg 3 4 n‡j, (AB)T C g¨vwUª‡·i µg KZ?
K. 2 4 L. 2 3 M. 3 2 N. AB Gi µg msÁvwqZ bq|
15. A, B Ges C g¨vwUª·¸‡jvi gvÎv h_vµ‡g 4 5, 5 4 Ges 4 2 n‡j (AT + B) C g¨vwUª‡·i gvÎv n‡eÑ [BUET 10-11]
K.. 5 4 L. 4 2 M .5 2 N. 2 5
Sol : [C], A Gi gvÎv 5 4; (A + B) Gi gvÎv 5 4 (AT + B) C Gi gvÎv 5 2
n T T
Mathematics – Lecture # 1
12
13
16. A, B Ges C g¨vwUª·¸‡jvi gvÎv h_vµ‡g 4 5, 5 4 Ges 4 2 n‡j (AT −B) C g¨vwUª‡·i gvÎv n‡eÑ [BUET 10-11]
K.5 4 L.. 4 2 M. 5 2 N. 2 5
n T T
Sol : [C],A Gi gvÎv 5 4; (A −B) C Gi gvÎv 5 4 (AT −B) C Gi gvÎv 5 2
1 M 2 K 3 M 4 N 5 L
6 L 7 L 8 K 9 N 10 M
11 M 12 K 13 N 14 N 15 M
16 M
Group-8
wbY©vqK t
†Kv‡bv eM© Matrix †K `yBw`‡K `yBwU Dj¤^ †iLv Øviv Ave× Ki‡j †h AvKvi cvIqv hvq Zv‡K wbY©vqK e‡j |
wbY©vqK †K mvavibZ D = Det(matrix) = |𝐦𝐚𝐭𝐫𝐢𝐱| Øviv cÖKvk Kiv nq |
a11 a12 a13 𝑎 𝑎 𝑎
†hgb, A a 21 a22
a23 Matrix Gi wbY©vqK AvKvi Det(A) = |𝐴| = 𝑎 𝑎 𝑎
𝑎 𝑎 𝑎
a31 a32 a33
𝑎 𝑏 a b
Ges B = Matrix Gi wbY©vqK AvKvi Det(B) B ad bc
𝑐 𝑑 c d
2 4 2 4
𝐴= |𝐴| = = 12 − 12 = 0;
3 6 3 6
−2 4 −2 4
𝐵= |𝐵| = = −12 − 12 = −24
3 6 3 6
3 4 2 3 4 2
Ges A 4 2 3 A 4 2 3 3(8 9) 4(16 6) 2(12 4) 3 40 16 27 0
2 3 4 2 3 4
2 3 −4
𝐶 = 1 0 −2
1 −5 6
2 3 −4
GLb, |𝐶| = 1 0 −2 = 2(0 − 10) − 3(6 + 2) − 4(−5 + 0) = −20 − 24 + 20 = −24
1 −5 6
Mathematics – Lecture # 1
13
14
wbY©vq‡Ki Abyivwk (Minor)t ‡Kv‡bv wbY©vq‡Ki †Kv‡bv fzw³i mvwi Ges Kjvg eivei me fzw³ ev` w`‡q Aewkó fzw³ Øviv MwVZ wbY©vq‡K
a11 a12 a13
H fzw³i Abyivwk e‡j | ‡hgb t A a 21 a22 a23 n‡j-
a31 a32 a33
a21 a23 a22 a23
A wbY©vq‡Ki a12 fzw³i Abyivwk Ges a11 fzw³i Abyivwk
a31 a33 a33 a33
wbY©vq‡Ki mn¸YK t wbY©vq‡Ki †Kv‡bv fzw³i AYyivwki Av‡M h_vh_ wPý (aYvZ¥K / FYvZ¥K ) emv‡j Zv‡K H fzw³i mn¸YK e‡j |
a22 a23
‡hgb t A wbY©vq‡Ki a11 fzw³i mn¸YK 𝐴 1 1 2 ,hv ‡Rvo
a33 a33
a21 a23
Ges A wbY©vq‡Ki a12 fzw³i mn¸YK 𝐴 1 2 3 , hv we‡Rvo
a31 a33
Note: ‡Kv‡bv fzw³i mvwi Ges Kjv‡gi †hvMdj †Rvo n‡j H fzw³i mn¸Y‡Ki mvg‡b †hvM (+) wPý Ges we†hvMdj we‡Rvo n‡j H
fzw³i mnMyY‡Ki mvg‡b we‡qvM wPý (Ñ) nq |
2 3 −4 2 3 −4
‡hgb t 𝐴 = 1 0 −2 Ges |𝐴| = 1 0 −2
1 −5 6 1 −5 6
0 −2 0 −2
(1,1) Zg fzw³i Abyivwk = = 0 − 10 = −10 Ges mn¸bK,𝐴 = = 0 − 10 = −10
−5 6 −5 6
1 −2 1 −2
(1,2) Zg fzw³i Abyivwk = = (6 + 2) = 8 Ges mn¸bK𝐴 = − = −(6 + 2) = −8
1 6 1 6
1 0 1 0
(1,3) Zg fzw³i Abyivwk = = −5 − 0 = −5 Ges mn¸bK mn¸bK𝐴 = = −5
1 −5 1 −5
3 −4
(2,1) Zg fzw³i Abyivwk = = (18 − 20) = −2
−5 6
3 −4
Ges mn¸bK𝐴 = − = −(18 − 20) = 2
−5 6
2 −4 2 −4
(2,2) Zg fzw³i Abyivwk= = 12 + 4 = 16 Ges mn¸bK𝐴 = = 12 + 4 = 16
1 6 1 6
2 3 2 3
(2,3) Zg fzw³i Abyivwk = = (−10 − 3) = −13 Ges mn¸bK𝐴 = − = 13
1 −5 1 −5
3 −4 3 −4
(3,1) Zg fzw³i Abyivwk= = −6 + 0 = −6 Ges mn¸bK𝐴 = = −6 + 0 = −6
0 −2 0 −2
2 −4 2 −4
(3,2) Zg fzw³i Abyivwk = = (−4 + 4) = 0 Ges mn¸bK 𝐴 = − =0
1 −2 1 −2
2 3 2 3
(3,3) Zg fzw³i Abyivwk = = 0 − 3 = 3 Ges mn¸bK𝐴 = =0−3 =3
1 0 1 0
|𝐵| = 2 −4
1 6
(1,1) Zg fzw³i Abyivwk = 6 Ges mn¸bK = 6
(1,2) Zg fzw³i Abyivwk = 1 Ges mn¸bK = −1
(2,1) Zg fzw³i Abyivwk = −4 Ges mn¸bK = −(−4) = −4
(2,2) Zg fzw³i Abyivwk = 2 Ges mn¸bK = −2
1 2 3
1|
0 1 2 G (1, 2) Zg fyw³i mn¸YK †KvbwU?
1 0 2
K. –4 L. 2 M. 2 N. 4
2 3
2| A n‡j- (i) A Gi gvb –7 (ii) (1, 2)Zg fzw³i mn¸YK 5 (iii) (2, 1) Zg fzw³i AYyivwk 3
5 4
wb‡Pi †KvbwU mwVK? (K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
Mathematics – Lecture # 1
14
15
1 3
3| wbY©vqKwUi-
2 4
(i) gvb = 10 (ii) (1, 2) Zg fzw³i mn¸YK = 2 (iii) (2, 1) Zg fzw³i Abyivwk = –3
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
3 3 0
4| D 4 1 0 n‡j,
5 6 1
(i) D Gi gvb 15 (ii) (3, 2) Zg fzw³i mn¸YK = 0 (iii) (1, 3) Zg fzw³i Abyivwk = –29
wb‡Pi †KvbwU mwVK?
(K) i I ii (L) i I iii (M) ii I iii (N) i, ii I iii
P 0 2
5. D 3 1 1 GwU wbY©vqK|D Gi (1, 3) Zg mn¸YK Gi gvb KZ?
7 2 2
K. 13 L. 13 M. 42 N. 0
1 0 2
6| 3 4 6 n‡j a 21 3 Gi Rb¨ Abyivwk Gi gvb KZ?
1 3 7
1
K) 6 L) 6 M) 0 N)
6
1 M 2 L 3 L 4 N 5 L
6 L
Prat 2
Note: wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv Awfbœ n‡j wbY©vq‡Ki gvb zero nq A_ev wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc
Dcv`vb¸‡jv GKwU AciwUi ¸wbZK n‡j wbY©vq‡Ki gvb zero nq
1 1 1
1. wbY©vqK 2 1 2 Gi gvb KZ? (04-05)
3 1 3
A.10 B.9 C.0 D. -8
3
10 1 1
2. 10 4 2 10 Gi gvb‡K ai‡j, (04-05)
10 5 3 10 2
1 M 2 N 3 E 4 M 5 M
6 L 7 K
Group-9
e¨wZµgx or singular Matrix t GKwU eM© Matrix B †K Singular ev e¨wZµgx Matrix ejv n‡e hw` B 0 nq |
3 4 3 4
‡hgb t B GKwU SingularMartix , KviY, B 12 12 0
3 4 3 4
Ae¨wZµgx ev Non-singular Matrix t GKwU eM© g¨vwUª· B †K Non-singular Matrix ejv n‡e hw` B 0 nq |
‡1. α 2 2
α 4 g¨vwUª·wU e¨vwZµgx n‡e
hw` = ? (05-06)
8
A. 4, 6 B. 6, 4 C. 4, 6 D. 6, 4
2. P 4 8 hw` p Gi gvb (07-08)
2 P 2 g¨vwUª·wU e¨wZµgx n‡e
A. 4, 6 B. 6, 4 C. 4, 6 D. 6, 4
3. P 2 4 P 8 2 g¨vwUª·wU e¨wZµgx nq hw` p Gi gvbÑ(09-10)
A. –6, 4 B. –4, 6 C. –4, 2 D. –2, 4
4. m 2 6
hw` mGi gvb: (11-12)
2 m 3 g¨vwUª·wU e¨wZµgx n‡e
A. 6, –1 B. –4, 6 C. –6, 4 D. 1, –6
1 K 2 K 3 K 4 K 5 K
Group-10
iæcvšÍwiZ ev Transpose Matrix t †Kv‡bv Matrix Gi mvwi¸‡jv‡K Kjv‡g Ges Kjvg¸‡jv‡K mvwi‡Z cwieZ©b Ki‡j †h Matrix
cvIqv hvq, Zv‡K cÖ`Ë Matrix Gi Transpose Matrix e‡j |
T a d
a b c a b c
‡hgb t A Gi Transpose Matrix †K A Øviv cÖKvk Kiv nq Ges A
T T
b e
d e f d e f
c f
Adjoin Matrix t †Kv‡bv eM© Matrix Gi wbY©vq‡Ki fzw³ ¸‡jvi mn¸YK Øviv MwVZ Matrix Gi Transpose Ki‡j †h Matrix
cvIqv hvq, Zv‡K cÖ`Ë Matrix Gi Adjoint Matrix e‡j| hw` B GKwU eM© g¨vwUª· nq, Z‡e Gi Adjoint Matrix †K Adj B
Øviv cÖKvk Kiv nq|
Mathematics – Lecture # 1
16
17
T
b11 b12 b13 B11 B12 B13 B11 B12 B13
hw` B b 21 B 23 B21 B 22 B 23
b 22 b 23 nq Z‡e Adj B B21 B 22
b31 b 32 b33 B31 B32 B33 B31 B32 B33
[‡hLv‡b B11 n‡”Q b11 Gi mn¸YK]
wecixZ Matrix t `yBwU Matrix A Ges B †K ci®ú‡ii wecixZ Matrix ejv n‡e hw` AB = BA =I nq| B hw` A Gi wecixZ
Matrix nq Z‡e B = A–1 Ges A hw` B Gi wecixZ Matrix nq Z‡e A = B–1
A_©vr AB = BA =I B = A–1 Or A = B–1
AA 1 A 1A I Ges BB-1 = B-1B = I
wecixZ ev Inverse Matrix we`¨gvb _vKvi kZ© t ‡Kv‡bv eM© Matrix B Gi Inverse Matrix we`¨gvb _vK‡e hw` B 0 nq|
1
A_©vr B MatrixwU Non-singular nq | B1 Adj B
B
a b
wecixZ ev Inverse Matrix, 2 2 Matrix Gi †ÿ‡Î t awi, B
c d
(1, 1) Zg fzw³i mn¸YK B11 d ; (1, 2) Zg fzw³i mn¸YK B12 c
(2, 1) Zg fzw³i mn¸YK B21 b ; (2, 2) Zg fzw³i mn¸YK B22 a
T T
B B12 d c d b a b
Adj B 11 Ges B ad bc
B21 B22 b a c a c d
1 1 d b
B 1 Adj B
B ad bc c a
CQ:
Matrix ¸‡jvi wecixZ ev Inverse Matrix we`¨gvb _vK‡j Zv wbY©q Ki:[K Gi Rb¨]
2 4 −2 4 6 5 −6 5 2 5
(i) 𝐴 = (ii) 𝐵 = (iii) 𝐶 = (iv) 𝐷 = (v) 𝐸 =
3 6 3 6 −1 1 −1 1 −1 −3
2 4 2 4
mgvavb:(i) 𝐴 = |𝐴| = = 12 − 12 = 0 |𝐴| = 0 𝐴 we`¨gvb bvB|
3 6 3 6
−2 4 −2 4
mgvavb: (ii) 𝐵 = |𝐵| = = −12 − 12 = −24 ≠ 0 𝐵 we`¨gvb Ges 𝐵 = | | 𝐴𝑑𝑗𝐵
3 6 3 6
GLv‡b, 𝐵 = |6| = 6, 𝐵 = −|3| = −3, 𝐵 = −|4| = −4, 𝐵 = −2
6 −3 6 −4 6 −4
𝐴𝑑𝑗𝐵 = = 𝐵 = | | 𝐴𝑑𝑗𝐵 =
−4 −2 −3 −2 −3 −2
6 5 6 5
mgvavb: (iii) 𝐶 = |𝐵| = = 6 + 5 = 11 ≠ 0
−1 1 −1 1
𝐶 = |1| = 1, 𝐶 = −|1| = −1, 𝐶 = −|5| = −5, 𝐵 = 6
1 1 1 −5
𝐴𝑑𝑗𝐶 = =
−5 6 1 6
−6 5 1 −5 1 −5 −1 5
mgvavb: (iv) 𝐷 = 𝐷 = = =
−1 1 1 −6 1 −6 −1 6
2 5 −3 −5 −3 −5 3 5
mgvavb: (V) 𝐸 = ∴𝐸 = = =
−1 −3 1 2 1 2 −1 −2
prat 2
[MCQ Gi Rb¨ ]
Technique: hw` A = ac db GKwU 22 µ‡gi eM© g¨vwUª· nq Z‡e adjA. = dc ab
1 d b
Ges A–1
ad bc c a
Mathematics – Lecture # 1
17
3
1 4 2 1 4 2
D`vniY ¯^iƒc1., A = 13 24 Zvn‡jadjA. = 43 12 Ges A–1
- 4 6 3 - 1 2 3 - 1
†hgb2. A = 35 46 n‡j, A-1 = ? Soln GLv‡b, det( A) or , | A | (18 20) 2. A 1 1 6 4
.
2 5 3
1 8 4 = 1 8 4 Ans.
Ex. 3. = 23 84 n‡j, A 1 ? Soln A–1 =
28–34 3 2 4 3 2
1 4 2
4. hw` A = 13 24 nq Z‡e A-1 =? = 1 43 12 Ans.
Soln:A-1 =
4 6 3 1 2
5.. hw` A = 24 85 n‡j A–1Gi gvb wbY©q Ki| Soln: A–1 = 1 8 5 = 1 8 5
2 8 4 5 4 2 36 4 2
1 1
2 2
1 1
1 1
1 1 2
6.. A = –1
n‡j A = KZ? Soln: A–1 = 1 =
2
1 1 2 1 1
Notes: wecixZ g¨vwUª· cvIqvi kZ©: (i) mswkøó g¨vwUª·wU‡K eM©vKvi n‡Z n‡e (ii) mswkøó g¨vwUª·wUi wbY©vqK k~b¨ n‡Z cvi‡e bv|
Note: e¨wZµgx g¨vwUª·-Gi †Kvb wecixZ g¨vwUª· †bB|
𝟏 𝟏 𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
(𝒊). (𝑨𝑩) =𝑩 𝑨 (𝒊𝒊). (𝑨 ) = 𝑨 (𝒊𝒊𝒊). ((𝑨 ) 𝟏) 𝟏
=𝑨 𝟏 (𝒊𝒗).
((𝑨 𝟏
) 𝟏) 𝟏
) 𝟏
=𝑨
1 2
1. hw` A nq Z‡e, A–1- (06-07)
3 4
2
B. 1 3
4
A. 1 4 3
C. 1 4 D. 1 4 2
2 2 1 2 3 1 2 2 1 2 3 1
7 6
2. A = n‡j A–1Gi gvb KZ? (08-09)
8 7
6
C.
7 6 7 8 7 7 8
A. B. D.
8 7 6 7 8 7 6 7
1 N 2 M 3 L
prat 3
33 µ‡gi eM© g¨vwUª· nq:
1
0 0
a 0 0 bc 0 0 a
1 1
A 0 b 0 n‡j A
1
0 ac 0 = 0 0
abc b
0 0 c
0 0 ab 1
0 0
c
Mathematics – Lecture # 1
3
3
1
0 0
0 0 a 0 0 ab c
1 1
A 0 b 0 n‡j A
1
0 ac 0 = 0 0
abc b
c 0 0 1
bc 0 0
0 0
a
3 0 0
1. A 0 4 0 n‡j A ?
1
0 0 5
1
0 0
3 0 0 3 0 0 3
1 1 1
K. L. 0 4 0 M. 60 0 4 0 N. 0 0
3 0 0 60 4
0 0 5
0 0 5 1
0 4 0 0 0
0 0 5 5
- 3 0 0
2. A 0 4 0 n‡j A ?
1
0 0 5
1
0 0
3 0 0 3 0 0 3
1 1 1
K. L. 0 4 0 M. 60 0 4 0 N. 0 0
3 0 0 60 4
0 0 5
0 0 5 1
0 4 0 0 0
0 0 5 5
0 0 3
3 . .A 0 4 0 n‡j A 1 ?
5 0 0
1 1
0 0 0 0
0 0 3 5 5
1 1 1 1
K. L. 0 4 0 M. 0 0 N. 0 0
0 0 3 60 4 4
5 0 5 1 1
0 4 0 0 0 0 0
5 0 0 3 3
Mathematics – Lecture # 1
3
4
0 0 3
4 . .A 0 4 0 n‡j A 1 ?
- 5 0 0
1 1
0 0 0 0
0 0 3 5 5
1 1 1 1
K. L. 0 4 0 M. 0 0 N. 0 0
0 0 3 60 4 4
5 0 5 1 1
0 4 0 0 0 0 0
5 0 0 3 3
1
5| hw` I 3 GKwU wZb µ‡gi g¨vwUª· nq Z‡e (I 3 ) ?
1
K. 0 L. I3 M. I3 N. 3I 3
3
1 0 0
6 . .A 0 1 0 n‡j A 1 ?
0 0 1
1 0 0 1 0 0 1 0 0
1 1
K. L. 3. 0 1 0 M. 0 1 0 N. 0 1 0
1 0 0 0 0 1 3 0 0 1
0 0 1
0 1 0
0 0 1
0 0 1
7 . .A 0 1 0 n‡j A 1 ?
1 0 0
0 0 1 0 0 1 0 0 1
1
K. L. 3 0 1 0 M. 0 1 0 N. 0 1 0
0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0
0 1 0
1 0 0
1 N 2 N 3 M 4 M 5 L
6 N 7 M
Mathematics – Lecture # 1
4
5
XvKv
ek¦we`¨vjq 2
B. 1
3 4
A. 1 4
2 2 1 2 3 1
1. hw` A = 10 05 , B 52 01 nq, ZLbABnq-(03-04)
3
C. 1 4 D. 1 4 2
A. 52 05 B. 10 5 0
C. 62 06 D. 2 2 1 2 3 1
5
8 1
12 5 7 6
9. A = n‡j A–1Gi gvb KZ? (08-09)
8 7
7 6 7 8
2. hw` A = 23 -23 nq, Z‡e A2 mgvb- (04-05) A. B.
8 7 6 7
A. 12 5
5 12
B. 512 512 C.
7 6
D. 7
8
8 7 6 7
C. 5 12 D. 5 12 Soln: [C] Xvwe [06- 07] Gi 8 bs Gi Abyiƒc |
12 5
5
12 i 1
10. A = 1 i , B = Ges i = –1 n‡j AB
i 1 1 i
3. hw` A = 02 -03 , B = 35 01 nq, Z‡e AB mgvb- Gi gvb n‡e- (12-13)
A.
1 0
B.
0 0
D.
i 0 i 1
(05-06) C. 0 i
0 1 0 0
1 i
A. 6 0
B. 3 1
15 3
n
Sol : [B]
2 5
1 2
C. 1 0
D. 𝟐 −𝟐 𝟐 𝟐
2 15 0 5 11. A = Ges (and) B = , AB =
−𝟐 𝟐 𝟑 𝟑
?(14-15)
α 2 2 −2 2 0 0 0 0 −2 −2
4. α 4
g¨vwUª·wU e¨vwZµgx n‡e hw` = ? (05- A. B. C. D.
8 −2 2 0 0 3 0 2 2
06) [Ans: D]
A. 4, 6 B. 6, 4 C. 4, 6 D. 6, 4
Soln: [A] ey‡qU/ Kz‡qU/ iæ‡qU/ Pz‡qU
|
P 4 8 g¨vwUª·wU e¨wZµgx n‡e hw` p Gi gvb (07- 1. A, B Ges C g¨vwUª·¸‡jvi gvÎv h_vµ‡g 4 5, 5 4
5. P 2
2 Ges 4 2 n‡j (AT + B) C g¨vwUª‡·i gvÎv n‡eÑ
08) [BUET 10-11]
A. 4, 6 B. 6, 4 A. 5 4 B. 4 2 C. 5 2 D. 2 5
C. 4, 6 D. 6, 4 Soln: [C],We know that,if the dimension of
Soln: [A] Xvwe [05- 06] Gi 4 bs Gi Abyiƒc | matrix A is m×n and the dimension of matrix
6. P 4 8 B is np,then the Dimension Of Matrix A B is
2 P 2 g¨vwUª·wU e¨wZµgx nq hw` p Gi gvbÑ(09-
mp.
10) ATGi gvÎv 5 4; (AT + B) Gi gvÎv 5 4
A. –6, 4 B. –4, 6 C. –4, 2 D. –2, 4
(AT + B) C Gi gvÎv 5 2
Soln: [A] Xvwe [05- 06] Gi 4 bs Gi Abyiƒc |
7. m 2 6 hw` mGi gvb: (11-
2 m 3 g¨vwUª·wU e¨wZµgx n‡e 1 0 2 1 x 1
1 2 + 0 =
z x, y Ges z Gi
12) 2. 1 1
2 0 2 3 y 3
A. 6, –1 B. –4, 6 C. –6, 4 D. 1, –6
Soln: [A] Xvwe [05- 06] Gi 4 bs Gi Abyiƒc | gvb n‡e? [RUET 10-11]
1 2 A. 1, 2, 3 B. 3, 4, 3
8. hw` A nq Z‡e, A–1- (06-07)
3 4 C. 3, –3, 4 D. –1, 2, 3 E. None
Soln:[B]
Mathematics – Lecture # 1
5
3
RMbœv_ wek¦we`¨vjq A.a = -1, b=-3, c=3 B.d = -1, b =3, c = 3
C.a = -1, b = -3, c = -3 D.a = 1, b = 3, c = 3
Soln: [D]
1.hw` A 02 03 , B 35 10 nq Z‡e AB mgvb- (05-
b
3. hw` x a b Ges y , Zv n‡j xy n‡e- (04-05)
2. A 3 1 n‡j A Gi gvb- (07-08)
5 2 –1 a
ab
A. 2ab B.
A. 1 13 21 B. 1 13 52 ab
5 11
C. ab ab D. m¤¢e bq
1
C. 5 3 1 2 D. 1 13 12
11 3 b
Soln: [A] xy = [a b] = [ab + ab] = [2ab]
Soln: [B] a
3. α 3 6
α 4
g¨vwUª·wU e¨wZµgx n‡e hw` Gi gvb- 4. g¨vwUª· X GKwU singular g¨vwUª· n‡e hw` X GKwU- (04-
5
05)
A. 6, 7 B. 1, –3 C. 3, –1 D. 7,–6
n A. eM©vKvi g¨vwUª·
Sol : [D] Xvwe [05- 06] Gi 4 bs Gi Abyiƒc |
B. AvqZvKvi g¨vwUª·
4. hw` A 53 10 , B 02 03 nq, Z‡e AB mgvb- C. eM©vKvi g¨vwUª· hvi wbY©vq‡Ki gvb k~b¨
(08-09) D. eM©vKvi g¨vwUª· hvi wbY©vq‡Ki gvb k~b¨ bq
6 0 3 1 Soln: [C]
A. B. 5
15 13 2 2 3 1 0
5. hw` X Ges Y Zv n‡j XY=?
C. 10
6 0
3
D. 106 0
3
4 5 0 1
(04-05)
Soln: [C]
A.-X B.X C.Y D.-Y
Soln: [B]
5. hw` A 10 01 Ges X yx nq Zvn‡j AX mgvb- (09- 1 1
6. M n‡j M 2 n‡e- (04-05)
10) 0 1
A.2 B.4
A. X yx B. X y
x 1 2 1 2
C. D.
C. X xy D. X y 0 1 0 1
x Soln: [C]
0 1 x 0 y y 2 2 4
Soln: [D] AX = = =
1 0 y x 0 x 7. g¨vwUª· A 1 3
4 n‡j A2Gi gvb n‡e-
1 2 3
6. †Kvb g¨vwUª·wUi wecixZ g¨vwUª· †bB?(12-13)
2 1 2 1 3 2 2 2 A. –A B. 0
A. B. C. D.
1 2 4 2 1 4 4 4 C. 2A D. A E. I
n
Soln: [B] †h g¨vwUª· Gi Determinatezero Zvi †Kvb Sol : [D] By using calculator Ans. D
wecixZ g¨vwUª· _v‡K bv| a b
8. GKwU wm½yjvi (Singular) g¨vwUª·. myZivs (05-
PÆMÖvg wek¦we`¨vjq c d
06)
a b A. a = 0 B. b = 0
1. M n‡j Mx = †KvbwU? (04-05) C. c = 0 D. d= 0 E. ad-bc = 0
0 c
n
Sol : [E] Avgiv Rvwb, Singular matrix Gi
ax b a bx
A. B. Determinate Zero,
o cx o c
ZvB, ad – bc = 0
ax b ax bx
C. D. 9. hw` X = [a b] Ges Y = [b a], Zv n‡j XY n‡e(05-
o c o cx
06)
a b ax bx A. [2ab] B. [ab ab]
Soln: [D] M Mx =
0 c 0 cx ab
2. hw` a b 1 c 1 2 3 Zv n‡j- (04-05) C. D. [0] E. m¤¢e bq Soln: [E]
ab
Mathematics – Lecture # 1
3
4
10. M g¨vwUª· Gi transpose M' Øviv wb‡`©wkZ n‡j det (M') 3x 2 y 5
= KZ? (06-07) x 2y 7
A. det (M) B. 1/2 det (M) Solving x = 3, y = –2
C. 2 det (M) D. det (M') 17. A 1 2
, B 3 4
n‡j A –B = KZ? (09-
n
Sol : [A] 4 3 6 7
3 0 0 x 9
11. 0 g¨vwUª·wU mgvavb Ki‡j = KZ? (06- A. 2 2 B. 2 2
2 0 y 4 10 10
2 2
0 0 5 z 15
2
C. 2 2 D. 2 E. 2 2
07) 2 10
2 10 2 10
A. (0, 0, 0) B. (3, -2, 3)
Soln: [C]
C. (3, -2, -3) D. (0, -2, 0) E. (0, 0, 3)
18. hw` A
0 1 1
3 0 0 x 9 1 2 Ges B 2 Z‡e AB Gi gvb KZ? (10-
Soln: [B] 0 2 0 y =
4
0 0 5 z 15 2 1
A. B.
3x = 9 x=3 5 2
0 1
E.
2y = –4 y = –2 5
C. D.
5z = 15 z=3 1 3 2
12. hw` `ywU g¨vwUª· A I B h_vµ‡g mn Ges np µghy³ 0 2 2
Soln: [A] AB = =
nq Ges A I B Gi ¸Ydj‡K AB g¨vwUª· Øviv m~wPZ Kiv 1 4 5
19.
nq Z‡e AB g¨vwUª‡·i µghy³ n‡e-(06-07) 3 2 x 5
n‡j x Ges y Gi gvb KZ? (05-06)
A. nm B. mn 1 2 y 7
Mathematics – Lecture # 1
5
6
1. hw` A GKwU mn AvKv‡ii g¨vwU· Ges B GKwU n p By using calculator P = –3, 12
AvKv‡ii g¨vwUª· nq Zvn‡j Zv‡`i ¸Ydj AB Gi AvKvi wbY©vq‡Ki †gŠwjK ¸Yvejx:
n‡e (09-10) i) †Kvb wbY©vq‡Ki mvwi¸wj Zv‡`i Abyiƒc Kjvg mg~‡n cwiewZ©Z
A. n n B. n p C. m p D. m m n‡j Ges Kjvg¸wj Zv‡`i Abyiƒc mvwimg~‡n cwiewZ©Z n‡j,
Soln: [C] Matrix A Gi gvÎv m n I B Gi gvÎv n p wbY©vq‡Ki gv‡bi †Kvb cwieZ©b nq bv| †hgb,
a1 b1 c1 a1 a2 a3
n‡j AB Gi gvÎv n‡e m p D = a2 b2 c2Ges D= b1 b2 b3
a11 a12 ..... ..... a1n a3 b3 c3 c1 c2 c3
a a 22 ..... ..... a 2n GB g¨vwUª·wU †Kvb cÖKw… Zi? (09-
2. 21
..... ..... ..... ..... ..... D = D
a n1 an2 ..... ..... a nn ii) †Kvb wbY©vq‡Ki †h †Kvb `yBwU mvwi ev Kjvg ci¯úi ¯’vb
10) wewbgq Ki‡j, wbY©vqKwUi wPý e`‡j hvq wKš‘ wbY©vq‡Ki
A.KY© g¨vwUª· B. eM© g¨vwUª· gv‡bi †Kvb cwieZ©b nq bv | †hgb,
a1 b1 c1 b1 a1 c1
C. †¯‹jvi g¨vwUª· D. A‡f`K g¨vwUª· D = a2 b2 c2 = b2 a2 c2
n
Sol : [B] ‡hg¨vwUª‡·imvwi, Kjvg mgvb Zv‡K eM© g¨vwUª· a3 b3 c3 b3 a3 c3
e‡j| a1 b1 c1 a2 b2 c2
3 1 D = a2 b2 c2 = a1 b1 c1
2. [1 2] = ?(11-12) a3 b3 c3 a3 b3 c3
1 2
iii) †Kvb wbY©vq‡Ki GKwU mvwi ev Kjv‡gi me¸wj Dcv`vb k~b¨
3 2
A. B. [5 4] C. [5 5] D. [3 2] n‡j, wbY©vqKwUi gvb k~b¨ nq| †hgb,
1 4 a1 b1 0
Soln: [C] D = a2 b2 0 = 0
a3 b3 0
3. hw` g¨vwUª· A = [2 1 3] nq Ges I GKwU 3 3 BDwbU
g¨vwU· nq Zvn‡j AI=(11-12)
iv) †Kvb wbY©vq‡Ki `yBwU mvwi ev Kjv‡gi Abyiƒc Dcv`vb¸wj
A. 0 B. [0 0 0] C. [2 1 3] D. Awfbœ n‡j, Zvi gvb k~b¨ nq| †hgb,
AmsÁvwqZ a1 1 1 a1 a1 b1
D = a2 1 1 = 0 ev, a2 a2 b2 = 0
Soln: [C] †h †Kvb g¨vwÆ· †K BDwbU g¨vwÆ· Øviv ¸Y Ki‡j a3 1 1 a3 a3 b3
GKB _v‡K| v) hw` GKwU wbY©vq‡Ki †Kvb mvwi ev Kjvg Gi Dcv`vb¸wj‡K
4. g¨vwUª· A Gi gvÎv 24 Ges g¨vwU· B Gi gvÎv 43 n‡j, Aci GKwU mvwi ev Kjv‡gi Abyiƒc Dcv`v‡bi mn¸YK Øviv
AB-Gi gvÎv (11-12) ¸Y Kiv nq, Z‡e ¸Yd‡ji mgwó k~b¨ nq|
A. 2 3 B. 4 2 C. 3 2 D. 3 4 †hgb - a2A1+b2B1+c2C1=0
Soln: [A] Matrix A Gi gvÎv m n I B Gi gvÎv n vi) †Kvb wbY©vq‡Ki †h †Kvb mvwi ev Kjv‡gi cÖ‡Z¨K Dcv`vb‡K
p n‡j AB Gi gvÎv n‡e m p GKBa1ivwk bØviv
1
¸Yc1 Ki‡j wbY©vqKwUi
ka1 gvbI
kb1 H ivwk
kc1 Øviv ¸Y
Bmjvgx wek¦we`¨vjq k nq|a†hgb-
2 b 2 c 2 = a 2 b2 c 2
a3 b3 c3 a3 b3 c3
1. hw` A, B I C wZbwU g¨vwUª· GesAB = AC nq Z‡e vii) †Kvb wbY©vq‡Ki †Kvb mvwi ev Kjv‡gi cªwZwU Dcv`vb `yBwU
(11-12) ivwki mgwó wnmv‡e cÖKvwkZ n‡j, wbY©vqKwU†K GKB µ‡gi
A. B= C n‡eB B. B = C bvI n‡Z cv‡i `yBwU c„_K wbY©vq‡Ki †hvMdj wnmv‡e cÖKvk Kiv hvq| †hgb,
a1+1 b1 c1 a1 b1 c1 1 b1 c1
C. C, B Gi we¤^ (Transpose) g¨vwUª· n‡e a2+1 b2 c2 = a2 b2 c2 + 1 b2 c2
D. †KvbwU bq a3+1 b3 c3 a3 b3 c3 1 b3 c3
Soln: [B] 13 16 19
1. gvb wbY©q Ki: 14 17 20
Lyjbv wek¦we`¨vjq
p 4 7 15 18 21
1. g¨vwU·wU singular n‡e hw` P Gi gvb
8 p 5 13 3 3 /
c 2 c 2 c1
Soln: 14 3 3
= 0 Ans.
nq- (11-12) /
c3 c3 c 2
A. 3, 12 B. 3, 12 C. 4, 5 D. 4, 5 15 3 3
Soln: [A] Matrix wU singular n‡e hw` Gi Determinate 1 2
2. gvb wbY©q Ki: 2 1 ; GLv‡b, GK‡Ki GKwU RwUj
zero nq|
2
1
(P – 4) (P – 5) – 56 = 0
Mathematics – Lecture # 1
6
7
Nbg~j| 1 x 1
1 2 2
= (x+y+z) 1 y 1 ( x y z ) 0 = 0 Ans.
Soln: 2 1 2 1 [c1/= c1+c2+c3] 1 z 1
2 1 1 a2 ab b2
6. ab
Gi gvb-
2
0 2a 2b
= 0 2 1 [ 1++2=0] = 0 Ans. 1 1 1
0 1 a2 ab b2
Soln: 2 a ab 2b
=
x y x y
1 1 1
3. x xz z wbY©vqKwUi gvb-
y z yz a (a b ) b(a b) b2
ab ab 2b
0x y
z [ c1 c1 c2 c3]
n
Sol : 2 z x z 0 0 1
2z z yz
[ c1 c1 c2 Ges c 2 c 2 c 3 cÖ‡qvM K‡i]
x 0 y
a b b2
= 2z 1 x z z ( a b )( a b ) 1 1 2b
1 z yz 0 0 1
0 x y a b
= 2 z 0 x - y [ r2 r2 r3] = ( a b )( a b )
1 1
1 z yz
= (a b)(a b)(a b)
= 2 z ( xy xy) 4 xyz Ans.
= (a b) 3 Ans.
1 1 1
4. Drcv`‡K we‡kølY Ki: b c logx logy logz
ca ab
Ex. The value of log2x log2y log2z is:
b c c a a2 b2
2 2 2 2
log3x log3y log3z
1 1 1
Soln: b c log x log y log z
ca ab
Soln: log 2x log 2 y log 2z
b2 c2 c2 a2 a2 b2
log 3x log 3y log 3z
0 0 1
= ba cb ab x y
log log log z
b a2 2
c b
2 2
a b
2 2 y
z
x y
[c1' = c1 – c2 , c2' = c2 – c3] = log log log 2z
y
z
ba cb
= 2 x y
b a c2 b2
2 log log log 3z
y
z
1 1 [C1' = C1 – C2, C2' = C2 – C3]
= (b a )(c b)
ba cb 1 1 log z
x y
= (a b)(b c)(c a) Ans. = log y log z 1 1 log 2z = 0
1 x yz 1 1 log 3z
5. 1 y z x Gi gvb- 1 2 3
1 z x y Ex. 4 3 12 wbY©vq‡Ki gvb-
3 1 9
1 x yz 1 x x yz
n
Sol : 1 y z x = 1 y x y z 1 2 3 1 2 1
Soln: 4 3 12 3 4 3 4
1 z x y 1 z x yz
3 1 9 3 1 3
[c3' = c2 + c3cÖ‡qvM K‡i]
†Kvb GKwU wbYv©q‡K `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv
GK n‡j Gi gvb k~Y¨|
Mathematics – Lecture # 1
7
8
Practice Problem: 0 0 1
n
c1 / c1 c2
7 17 29 Sol : x a a b b 0 /
1. 11 19 31 Gi gvb- Ans: 36 x 2 a 2 a 2 b2 b2 c 2 c 2 c 3
13 23 37
0 0 1
28 29 30 Or, (xa) (ab) 1 1 b 0
2. 31 33 35 Gi gvb- Ans: 0 x a a b b2
34 37 40 Or, (xa) (ab) (a+b xa) = 0
1 1 1 Or, (xa) (ab) (bx) = 0
2 2
3. 1 p p 2 Gi gvb- Ans: p(p–1) (p –1) x = a , b Ans.
1 p2 p4 a a x
2. c c c 0 Gi mgvavb-
a2 ab b 2
4. 2a a b 2b Gi gvb- Ans: (a b)
3 b x b
1 1 1 0 a x
Soln: 0 c c 0 [c1 = c1c2]
/
x 2
yz zx z 2
bx x b
5. x xy
2
y 2
zx Gi gvb- Ans. 4 x 2 y 2 z 2
Or, (bx) (acxc) = 0 x = a, b Ans.
xy y yz
2
z2
a b2c a b 3. 5x 3y =32, 2x + 5y =19 Gi mgvavb-
6. c bc 2a b Gi gvb- Ans. 5 3
Soln: D 25 6 31
c a c a 2b 2 5
2( a b c ) 3 32 3
Dx 160 57 217
abc 2a 2a 19 5
7. 2b bca 2b
Gi gvb-Ans.
5 32
2c 2c cab Dy 95 64 31
2 19
(a b c ) 3 Dx 217 Dy 31
x 7 y 1
2a ab ac D 31 D 31
8. ba 2b b c Gi gvb-Ans. wb‡Y©q mgvavb: (x, y) = (7, 1) Ans.
ca cb 2c Practice Problem:
4(a b)(b c)(c a) 1. 2x + 3y = 4, x - y = 7 Gi mgvavb- Ans.x = 5, y = -
2
(b c ) 2 a2 a2
9. Gi gvb-Ans.
b 2
(c a ) 2
b2
c 2
c 2
( a b) 2 2. x + y + z = 0, 3x + 2y + z = 1, x - y - 2z = 1 Gi
mgvavb- Ans.x = 0, y= 1, z = -1
2abc( a b c )3
3. x + 5y - 3z = 2, 7x - 4y + 2z = 5, 4x + y + z = 9
x y z Gi mgvavb- Ans.x = 1, y = 2, z = 3
10. x2 y2 z2 Gi gvb-Ans:
Special Techniques:
x 1 y 1 z 1
3 3 3
mvaviYZ †Kvb wbY©vq‡Ki gvb †ei Ki‡Z ej‡j †hgb:
( xyz 1)( x y)( z x) ab a b
a ac c ?
wbY©vq‡Ki mvnv‡h¨ mgvavb wbY©q b c bc
A. 4abc B. 2abc C. 5abc D. 3abc
1 1 1 G‡¶‡Î, cª_‡g cÖ`Ë wbY©vq‡K a = 1, b = 2, c = 3 emv‡j
1. x a b 0 Gi mgvavb- 1 2 1 2 3 1 2
Gi gvb nq, 1 1 3 3 1 4 3
x2 a2 b2
2 3 23 2 3 5
Mathematics – Lecture # 1
8
9
= 3(20–9) –1(5–6) = 33 + 1 – 10 = 24 xy x y
Gevi option ¸‡jv‡K a = 1, b = 2, Ges c = 3 ewm‡q 5. x xz z wbYv©qKwUi gvb- (05-06)
cvB, option (a) n‡Z, 4abc = 4 1 2 3 = 24 y z yz
wb‡Y©q Ans. (a) A. 4xyz B. x2yz C. xy2z D. xyz2
mKj wbY©vq‡Ki †¶‡Î Avgiv GLv‡b, 1, 2, 3 emv‡ev| n
Sol : [A]GB ai‡bi mgm¨v mgvavb Kivi Rb¨ Avgiv 1†g
x, y, z Gi gvb a‡i wbY©vqK Kie| c‡i option G x, y, z
Previous Years' Questions Gi gvb ewm‡q Ans. wgjv‡Z n‡e|
3 1 2
let, x =1, y = 2, z = 3 1 4 3
XvKv wek¦we`¨vjq
2 3 5
11 1
1. wbY©vqK D = 3(20 – 9) + 1(6 –5) + 2(3 – 8)
1 2 3 wbYv©qKwUi gvb 2 ; k Gi gvb KZ? (00-01)
= 33 + 1 – 10 = 24
14 k
option n‡Z cvB, 4xyz = 4 1 2 3 = 24
A. 9 B. 8 C. 7 D. 6
a3 1
11 1 6. wbY©vqKwUi gvb k~Y¨ n‡j a Gi gvb- (07-
8 a4
Soln: [A] given, 1 2 3 = 2
08)
14 k
A. 4 or 5 B. 5 or 4 C. 3 D.
0 0 1 10
c11 c 2 c1
1 1 3 =2 Soln: [A] Xvwe [01- 02] Gi 2 bs Gi Abyiƒc |
c12 c3 c 2
3 k 4 k x y x y
1 1
7. wbY©vqK x xz z Gi gvb- (08-09)
= 2 K – 4 – 3 = 2; K = 9 y z yz
3 k 4
β2 1
A. 4 xyz B. 3 xyz C. 2 xyz D. xyz
2. 5 β4 wbY©vqKwUi gvb 0 n‡j Gi gvb KZ? (01- Soln: [A] Xvwe [05- 06] Gi 5 bs Gi Abyiƒc |
02) a 1 bc
A. 5 or 0 B. 6 or 2 C. 5 or –3 D. 1 or –3 8. b 1 c a Gi gvb n‡e-(12-13)
2 1 c 1 ab
Soln: [D] =0
5 2 A. 0 B. abc(a + b) (b + c) (c + a)
( – 2) ( + 4) + 5 = 0 C. abc D. (a + b) (b + c) (c + a)
GLb option Øviv cheek K‡i †`L‡Z n‡e †Kvb gv‡bi Rb¨ a 1 bc abc 1 abc
Soln: [A] b 1 c a = a b c 1 a b c
mgxKiYwU wm× nq| c 1 ab abc 1 abc
8 3 3 c c c
3. 3 8 5 wbY©vqKwUi gvb- (02-03) 1 1 3 = 0 [c1I c3Awfbœ]
c 3 c1 c 3
5 5 8
α α x
A. 1 B. 1 C. 0 D. 2 9. β β β =0, x=?(14-15)
n
Sol : [C] wbY©vqKwUi gvb = – 8 (64 – 25) + 3 (25+ θ x θ
24) + 3 (15+ 40) = 312 – 312 = 0 A. , , B. , C. , D. ,
we:`ª: Calculator e¨envi K‡iI D³ mgm¨vwU mgvavb Kiv [Ans: B] Soln:Avgiv Rvwb, wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii
hvq| Abyiƒc Dcv`vbm¸‡jv GK n‡j Zvi gvb k~b¨|
1 1 1 option n‡Z cvB x = ev n‡j, h_vµ‡g 1g I 2q ev
4. hw` x a b = 0 n‡j x Gi gvb KZ ? (03-04) 2q I 3q mvwii Abyiƒc Dcv`vb GK nq| ZvB Ans. B|
x2 a2 b2 ey‡qU/ Kz‡qU/ iæ‡qU/ Pz‡qU
A. a ev b B. a ev b C. a evb D. a ev b
Soln: [D] wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Dcv`vb¸‡jv Awfbœ n‡j 1. x-Gi †Kvb †Kvb gv‡bi Rb¨ wbgœwjwLZ wbY©vq‡Ki gvb k~b¨
Zvi gvb zero nq | ZvB x Gi gvb a ev b n‡j wbY©vq‡Ki `ywU
Kjvg GK nq | So x = a ev b .
Mathematics – Lecture # 1
9
10
x2 x 2 2 0 0
n‡e? 2 1 1 [BUET 05-06] Soln:[A], 4 6 12 =0
0 0 5 x 8 x 3 x 10
Awfbœ n‡j Zvi gvb zero nq | GLv‡b cÖ_g I Z…Zxq Kjvg Awfbœ A. 1 B. 3
| ZvB gvb zero. C. x+y+z D. 3(x+y+z) E. ï× DËi †bB
a1 a2 a3 1 x yz 1 x xyz
2. wbY©vqK b1 b2 b3 †Z b2Gi mn-¸b‡Ki gvb(04-05) Sol : [E] 1 y z x 1 y x y z c'3 = c2 + c3
n
c1 c2 c3 1 z xy 1 z xyz
A.a1c2-a2c1 B.–a1c3+a3c1C.a1c3– a3c1 D.a1b3- wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv Awfbœ
a3b1 n‡j Zvi gvb zero nq | GLv‡b cÖ_g I Z…Zxq Kjv‡gi
Soln: [C] mn-¸YK = (–1)n hvi mn¸YK Zvi Kjvg I Dcv`vb¸‡jv Awfbœ | ZvB gvb zero.
mvwi ev‡` evwK Dcv`vb¸‡jvi Determinate 3 4
7. hw` wbY©vqK Gi gvb k~b¨ nq, Zv n‡j a Gi gvb n‡e- (05-
GLv‡b, n = (Row + Column) number. 5 2a
a1 a3 A. -10/3 B. 6/5 C. 15/8 D. 10/3 .
b2Gi mn¸YK = (–1)2+2 = a1c3– a3c1
c1 c3 Soln: [D]
3. †Kvb wbY©vqK X Gi cÖ_g mvwi Ges cÖ_g ¯Í¤¢‡K ci¯ú‡ii 1 2 3
8. wbY©vqK 4 5 6 Gi gvb n‡jv- (06-07)
wewbgq Kiv nj; b~Zb wbY©vq‡Ki gvb n‡e(04-05)
A.X Gi gv‡bi wecixZ B.0 7 8 9
C.X Gi gv‡bi wØ-¸b D.X Gi gv‡bi mgvb A. 25 B. 87
Soln: [D] †Kvb wbY©vq‡K mvwi I Kjvg change Kiv‡K C. 179 D. 0 E. ‡KvbwUB bq
Transpose e‡j| Transpose I g~j wbY©vq‡K gvb equal 1 2 3 1 1 2
n
c'2 = c2 – c1
_v‡K| So Ans. D Sol : [D] 4 5 6 = 4 1 2 c'3= c3 – c1
7 8 9 7 1 2
10 3 1 1
4. 10 4 2 10 Gi gvb‡K ai‡j, (04-05) wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv Awfbœ
10 5 3 10 2 n‡j Zvi gvb zero nq | GLv‡b wØZxq I Z…Zxq Kjv‡gi
Dcv`vb¸‡jv Awfbœ | ZvB gvb zero.
A.> 0 B.< 0
1 x y z
C. Gi gvb bvB D. = 0 9. = KZ? (06-07)
1 y z x
10 3 1 1 1 1 1 1 z x y
n 3
Sol : [D] 10 4 2 10 = 10 10 2 10 A. 0 B. 1
10 5 3 10 2 10 2 3 10 2 C. xyz D. x+y+z E. (x+y+z)2
wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv Awfbœ n‡j 1 x yzx y z c'3 = c2 + c3
1 x
n
Zvi gvb zero nq | GLv‡b cÖ_g I Z…Zxq Kjvg Awfbœ | ZvB Sol : [A] 1 y z x 1 y x y z
gvb zero. 1 z xy 1 z xyz
bc a wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv Awfbœ
5. wbY©vqK D c a b Gi gvb n‡e- (05-06) n‡j Zvi gvb zero nq | GLv‡b cÖ_g I Z…Zxq Kjv‡gi
ab c Dcv`vb¸‡jv Awfbœ | ZvB gvb zero.
A. abc+ B. 0 1 1 x
10. x- Gi gvb KZ n‡j 2 2 2 0 n‡e? (07-08)
C. (b-c)(c-a)(a-b) D. E. abc 3 4 5
abc
bc a abc a A. 2 B.5
n
Sol : [B] D c a b = abc bc'1=c1+c3 C.-2 D. 3 E.1
ab c abc c Soln: [E]
Mathematics – Lecture # 1
11
12
1 2 5 x = b or x = m n‡j 1g I 2q mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv
11. 1 3 4 wbY©vqKwUi gvb KZ? (08-09) same nq | ZvB x = b or m n‡e|
1 6 1
A. 7 B. 12 ivRkvnx wek¦we`¨vjq
C. 16 D. 8 E. 0
Soln: [E] Use calculator 28 29 30
1. ?(10-11)
2
b c 2
ab ca 31 33 35
34 37 40
12. ab c a2
2
bc ? (09-10)
ca bc a b2
2 A. 0 B. 1 C. 5 D.9
n
Sol : [A]Same as CU no 8
A. 0 B. 1
2. wbY©vq‡Ki 2wU Kjvg ev mvwi Awfbœ n‡j †KvbwU mZ¨?(08-
C. 4abc D. 4(a2+b2+c2) E. 4a2b2c2
n 09)
Sol : [E] Xvwwe [05- 06] Gi 5bs Gi Abyiƒc|
A. wbY©vq‡Ki gv‡bi wP‡ýi cwieZ©b nq
1 2 a
13. 4 5 6 aGi gvb KZ n‡j wbY©qKwU singular n‡e? (10- B. wbY©vq‡Ki gvb k~b¨ nq
7 8 9
C. wbY©vq‡Ki gvb abvZ¥K nq
D. wbY©vq‡Ki gvb mgvb nq
11)
Soln: [B]
A. 1 B. 2
C. 3 D. 4 E. 5
n 3. GKwU wbY©vq‡Ki `yBwU Kjvg mgvb n‡j Gi gvb KZ?(08-
Sol : [C] Pwe [07- 08] Gi 10bs Gi Abyiƒc|
09)
A.1 B. –1 C.0 D.2
n
Sol : [C] wbY©q‡Ki `ywUi Kjvg mgvb n‡j gvb 0nq|
kvnRvjvj weÁvb I cÖhyw³ wek¦we`¨vjq
1 2
ω ω ω2
1. GK‡Ki GKwU RwUj Nbg~j n‡j ω2 ω2 1
4. 2 1 = KZ ?(05-06)
ω3 1 ω 2 1
wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv Awfbœ n‡j = 1 (– 3–1)– ( 2 – 2) + 2(– – 4)
Zvi gvb zero nq | GLv‡b cÖ_g I wØZxq Kjv‡gi = – 2 – 0 + 2 (– – )
Dcv`vb¸‡jv Awfbœ | ZvB gvb zero. = – 2 – 2 3 = –2 –2 = – 4
1 1 1
2. 1 2 3 wbY©vqKwUi gvb 2 n‡j k Gi gvb- (04-05) 87 42 3
1 4 k 5. 45 18 7 (05-06)
59 28 3
A.9 B.8 C.7 D.6
n
Sol : [A] Xvwe [01- 02] Gi 1 bs Gi Abyiƒc | A. 14 B. 60 C. 84 D. †KvbwUB
a a x
bq
3. hw` m m n nq, Z‡e Δ = 0 mgxKi‡Yi g~j n‡”Q: (05- Soln: [D] Use calculator
b x b
06) 2 a bc
6. 2 b ca Gi gvb KZ?(09-10)
A. x = a, x = m B. x = b, x = m
2 c ab
C. x = a, x = b D. †KvbwUB bq
Soln: [B] Avgiv Rvwb, wbY©vq‡Ki `ywU Kjvg ev mvwii A. 0 B. 1 C. 1 D. 2
Abyiƒc Dcv`vb¸‡jv Awfbœ n‡j Zvi gvb zero nq | GLv‡b
Mathematics – Lecture # 1
12
13
RvZxq wek¦we`¨vjq
1 1 1
1. hw` f(x)= x 1 2 nq, Z‡e f(x) Gi Drcv`K- (02-
2
x 1 4
03)
A.x + 1 B.x – 1 C.x – 2 D. x + 2
Soln: [B] x = 1 n‡j wbY©vq‡Ki 1g `ywU Kjvg same nq |
d‡j wbY©vq‡Ki gvb k~Y¨ nq | so x – 1 , f(x) Gi GKwU
Drcv`K |
Kzwgjøv wek¦we`¨vjq
1 2 3
1. 4 5 6 wbY©vqKwUi gvb KZ? (08-09)
3 6 9
A. 1 B. 10 C. 0 D. –2
n
Sol : [C] Same as JNU [07-08] no 3
7 5 8
2. 3 2 1 wbY©vqKwUi gvb KZ? (08-09)
9 6 3
A. 1 B. 3 C. 0 D. 2
Soln: [C] Use calculator
Rvnv½xibMi wek¦we`¨vjq
Mathematics – Lecture # 1
13