Professional Documents
Culture Documents
ِِرساَلَةُ ال َْعواَِمل
İMÂM BİRGİVÎ
Takıyyüddin Mehmed b. Pîr Ali el-Birgivî
(929/1523-981/1573)
Çeviren:
MUSA ALAK
İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
Arap Dili ve Belâğatı Okutmanı
İstanbul
2002
الرِح ِيم
َّ الر ْْحَ ِن ِ بِس ِم
َّ هللا ْ
ÖNSÖZ
Âlemlerin Rabbi olan Allâh’a hamd, Hz. Muhammed (s.a.s.)’e ve onun bütün
âline salât ü selâm olsun.
Bil ki, i’râbı bilmek isteyen herkesin yüz şeyi öğrenmesi gerekir. Bunlardan
altmış tanesine “âmil” ()العامل, otuz tanesine “ma’mûl” ()املعمول, on tanesine de “amel”
( )العملve “i’râb” ( )اإلعرابadları verilir. Allâh’ın izniyle bu üç şeyi, vecîz bir üslupla, üç
bölümde sana açıklayacağım:
3
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ………………………………………………………………………………….. 3
BİRİNCİ BÖLÜM
ÂMİLLER
I – LAFZÎ ÂMİLLER (58 tane) ………………………………………………………….. 4
A – SEMÂÎ ÂMİLLER (49 tane) ……………………………………………….. 4
1- Harf-i Cerler (20 tane) ……………………………………………….. 4
2- İsmini Nasb, Haberini Raf’ Eden Harfler (8 tane) …………………… 6
3- İsmini Raf’, Haberini Nasb Eden Harfler (2 tane) …………………… 7
4- Muzâri Fiili Nasb Eden Harfler (4 tane) ……………………………... 7
5- Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler (15 tane) ………………………… 8
B – KIYÂSÎ ÂMİLLER (9 tane) ………………………………………………… 9
II – MA’NEVÎ ÂMİLLER (2 tane) ……………………………………………………… 11
İKİNCİ BÖLÜM
M A’ M Û L L E R
I – DOĞRUDAN MA’MÛL OLANLAR (25 tane) …………………………………….. 12
A – MERFÛ MA’MÛLLER (9 tane) …………………………………………... 12
B – MANSÛB MA’MÛLLER (13 tane) ……………………………………….. 13
C – MECRÛR MA’MÛLLER (2 tane) ………………………………………… 14
D – MECZÛM MA’MÛLLER (1 tane) ………………………………………... 14
II – DOLAYLI OLARAK MA’MÛL OLANLAR (TÂBİ’LER) (5 tane) ……………… 14
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İ’ R Â B L A R
I – İ’RÂB ALÂMETLERİ (10 tane) ……………………………………………………. 17
A – HAREKELER (3 tane) …………………………………………………..… 17
B – HARFLER (4 tane) ………………………………………………………… 17
C – HAZİFLER (3 tane) ………………………………………………………... 17
II – İ’RÂB ALÂMETLERİNE GÖRE MU’RAB KELİMELER (9 tane) ……………… 17
A – SADECE HAREKEYLE İ’RÂBLANANLAR (3 tane) …………………… 17
1- Müfred Munsarif ve Cem-i Mükesser-i Munsarif İsimler …………... 17
2- Gayr-i Munsarif İsimler ……………………………………………… 18
3- Cem-i Müennes-i Sâlim İsimler ……………………………………… 18
B – SADECE HARFLE İ’RÂBLANANLAR (3 tane) ………………………….. 18
1- Esmâ-i Sitte …………………………………………………………... 19
2- Cem-i Müzekker-i Sâlim İsimler ……………………………………... 19
3- Tesniye İsimler ……………………………………………………….. 19
C – HAREKE VE HAZİFLE İ’RÂBLANANLAR (2 tane) …………………….. 19
1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller …. 20
2- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi İlletli Olan Muzâri Fiiller ….. 20
D – HARF VE HAZİFLE İ’RÂBLANANLAR (1 tane) …………………………. 20
1- Sonuna Nûndan Başka Zamir Bitişen Muzâri Fiiller ………………….. 20
III – İ’RÂB TÜRLERİ (3 tane) ……………………………………………………………. 20
A – LAFZÎ İ’RÂB ………………………………………………………………… 20
B – TAKDİRÎ İ’RÂB ……………………………………………………………… 20
C – MAHALLÎ İ’RÂB …………………………………………………………….. 20
2
BİRİNCİ BÖLÜM
ÂMİLLER
Âmiller iki kısımdır:
1- Lafzî âmiller (58 tane)
2- Ma’nevî âmiller (2 tane)
Lafzî âmiller de iki kısımdır:
a) Semâî âmiller (49 tane)
b) Kıyâsî âmiller (9 tane)
I – LAFZÎ ÂMİLLER
A – SEMÂÎ ÂMİLLER
ِ
1- Bâ ()ب:
ِ ت ِِب
َوبِ ِه ألُبْ َعثَ َّن،هلل تَعاَ ََل ُ آم ْن
َ
“Allâh Teâlâ’ya iman ettim ve O’na yemin ederim ki,
şüphesiz öldükten sonra tekrar diriltileceğim”.
ِ
2- Min ()م ْن:
ت ِم ْن ُك ِل ذَنْب
ُ تُ ْب
“Bütün günahlardan tevbe ettim”.
3- İlâ ()إِ ََل:
ِ ت إِ ََل
هللا تَعاَ ََل ُ تُ ْب
“Allâh Teâlâ’ya tevbe ettim”.
4- An ()ع ْن:
َ
ُ ُك ِف ْف
ت َع ِن ا ْْلَراَِم
“Haramdan men edildim”.
5- Alâ ()علَى:
َ
ب الت َّْوبَةُ َعلَى ُك ِل ُم ْذنِب ِ
ُ ََت
“Her günahkârın tevbe etmesi gerekir”.
ِ
6- Lâm ()ل:
4
ِ أَانَ عب ي ٌد
هلل تَعاَ ََل ْ َُ َ
“Ben Allâh Teâlâ’nın küçük bir kuluyum”.
ِ
7- Fî ()ف:
يع ِف ا ْْلَن َِّة ِ
ُ ا ََل ُْمط
“İtaat eden cennettedir”.
8- Kâf ()ك:
َ
} ٌس َك ِمثْلِ ِه َش ْيء
َ { ل َْي
“O’nun gibi hiçbir şey yoktur” (Şûrâ, 42/11).
9- Hattâ ()ح َّّت:
َ
ِ أَََ ْعب ُد هللا تَعاَ ََل ح َّّت الْمو
ت َْ َ َ ُ ََ
“Ölünceye kadar
Allâh Teâlâ’ya kulluk edeceğim”.
10- Rubbe (ب
َّ )ر:
ُ
ب اتَل يَل َْعنُهُ الْ ُق ْرآ ُن
َّ ُر
“Nice Kur’ân okuyan vardır ki,
Kur’ân ona lânet eder”.
11- Vâvu’l-kasem ()و:
َ
ِ و
هللا الَ أَفْ َع ُل الْ َكباَئَِر َ
“Allâh’a yemin ederim ki,
büyük günahları işlemeyeceğim”.
12- Tâu’l-kasem ()ت:
َ
ض ِ ِ
َ َاتهلل ألَفْ َعلَ َّن الْ َفراَئ
“Allâh’a yemin ederim ki,
farzları muhakkak yapacağım”.
13- Hâşâ (َ)حاَشا:
َّاس حاَشاَ الْعاَِل
ُ ك الن
َ ََهل
“Âlim hariç, insanlar helâk oldu”.
14- Müz ()م ْذ:
ُ
ت ِم ْن ُك ِل ذَنْب فَ َعلْتُهُ ُم ْذ يَ ْوِم الْبُ لُو ِغ
ُ تُ ْب
“Büluğa erdiğim günden beri işlediğim
bütün günahlardan tevbe ettim”.
15- Münzü ()م ْن ُذ:
ُ
الصالَةُ ُم ْن ُذ يَ ْوِم الْبُ لُوغ
َّ ب ِ
ُ ََت
“Büluğa erilen günden itibaren namaz farz olur”.
16- Halâ (َ)خال:
َ
ك الْعاَلِ ُمو َن َخالَ الْعاَِم ِل بِعِل ِْم ِه
َ ََهل
“İlmiyle amel eden hariç, âlimler helâk oldu”.
17- Adâ ()ع َدا:
َ
5
ِ ِك الْعاَِملُو َن َعداَ ال ُْم ْخل
ص َ ََهل
“İhlâslı olan hariç,
ilmiyle amel edenler helâk oldu”.
18- Levlâ (َ)ل َْوال:
َّاس ِ َ ايَ ر ْْحة- لَوالَ َك
ُ ك الن
َ َ ََلَل- هللا ََ ْ
“Sen olmasaydın, ey Allâh’ın rahmeti,
muhakkak insanlar helâk olurdu”.
19- Key () َك ْي:
ت؟
َ َك ْي َمه َعص ْي
“Niçin isyan ettin?”.
20- Lealle (( )ل ََع َّلUkayl kabilesinin lügatinde):
ِ لَع َّل
هللا تَعاَ ََل يَغْ ِف ُر َذنِْب َ
“Umulur ki, Allâh Teâlâ günahımı bağışlar”.
6
Bu altı harfe “fiile benzeyen harfler” (شبَّ َهةُ ِِبل ِْف ْع ِل
َ وف ال ُْم
ُ )اَ ْْلُُرadı verilir.
1- Leyse (س
َ ’)ل َْيye Benzeyen “Mâ” (َ)ما:
2- Leyse (س
َ ْ’)لَيye Benzeyen “Lâ” (َ)ال:
ِ ً والَ َشيء مشاَِِبا،ماَ هللا تَعاَ ََل متم ِكناً ِِبَكاَن
هلل تَعاَ ََل ُ ٌْ َ َ َُ ُ
“Allâh Teâlâ hiçbir yerde mekân tutmaz ve
hiçbir şey Allâh Teâlâ’ya benzemez”.
1- En ()أَ ْن:
يع هللاَ تَعاَ ََل ِ ِأ
َ ب أَ ْن أُط
ُّ ُح
“Allâh Teâlâ’ya itaat etmeyi severim”.
2- Len (َن
ْ )ل:
ِ ِ ِ ل
َ َن يَغْف َر هللاُ تَعاَ ََل للْكاَف ِر
ين ْ
“Allâh Teâlâ, kâfirleri asla bağışlamayacak”.
3- Key () َك ْي:
ْم ِ ِ ول الْعم ِر َكي أ ِأ
َ ُحص َل الْعل
َ ْ ْ ُ َ ُب ط
ُّ ُح
“İlim tahsil etmek için
ömrümün uzun olmasını isterim”.
4- İzen ()إِذَ ْن:
."َل ِ
َ َيع هللاَ تَعا ُ "أُط-
."َ "إِ َذ ْن تَ ْد ُخ َل ا ْْلَنَّة-
- “Allâh Teâlâ’ya itaat edeceğim”.
-“O zaman cennete girersin”.
7
5- Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler
Bu kelimeler on beş tanedir:
5- İn ()إِ ْن:
ك ْ ُإِ ْن تَت
َ ُب يُغْ َف ْر ذُنُوب
“Eğer tevbe edersen,
günahların bağışlanır”.
6- Mehmâ (َ)م ْهما:
َ
َُم ْهماَ تَ ْف َع ْل تُ ْسأ َْل َع ْنه
“Her ne yapsan,
ondan sorulursun”.
7- Mâ (َ)ما:
ِ ماَ تَ ْفعل ِمن َخْي ََتِ ْده ِع ْن َد
هللا تَعاَ ََل ُ ْ ْ َْ
“Her ne hayır işlersen,
onu Allâh Teâlâ’nın katında bulursun”.
8- Men ()م ْن:
َ
ًَم ْن يَ ْع َم ْل َع َمالً صاَ ِْلاً يَ ُك ْن انَ ِجيا
“Kim sâlih amel işlerse,
kurtulur”.
9- Eyne ()أَيْ َن:
ت َ أَيْ َن تَ ُك ْن يُ ْد ِرْك
ُ ك ال َْم ْو
“Nerede olsan,
ölüm seni yakalar”.
10- Metâ ()م َّت:
َ
8
ْ ِس ْد تَ ْهل
ك ُ َْم َّت ََت
“Ne zaman hased edersen, helâk olursun”.
11- Ennâ (َّن
َّ )أ:
ك هللاُ تَعاَ ََل
َ ب يَ ْعلَ ْم ِ َّ أ
ْ َّن تُ ْذن
“Nerde günah işlesen,
Allâh Teâlâ seni bilir”.
12- Eyyü (َي
ُّ )أ:
ْ َي عاَِل يَتَ َكبَّ ْر يُبْ ِغ
ضهُ هللاُ تَعاَ ََل ُّ أ
“Hangi âlim kibirlenirse,
Allâh Teâlâ ona buğzeder”.
13- Haysümâ (َ)ح ْي ثُما:
َ
َ ُب فِ ْعل
ك ْ ََح ْي ثُماَ تَ ْف َع ْل يُ ْكت
“Nerde yapsan,
fiilin yazılır”.
14- İzmâ (َ)إِ ْذما:
ك ْ ُإِ ْذ ماَ تَت
َ ُب تُ ْقبَ ْل تَ ْوبَت
“Ne zaman tevbe etsen,
tevben kabul edilir”.
15- İzâmâ (َ)إِذاَما:
َ إِذاَ ماَ تَ ْع َم ْل بِ ِعل ِْم
ِ ك تَ ُك ْن َخ ْي َر الن
َّاس
“Ne zaman ilminle amel edersen,
insanların en hayırlısı olursun”.
Bu on bir kelime ise, “şart” ve “cezâ” denilen iki fiili cezm eder.
B – KIYÂSÎ ÂMİLLER
1- Fiil:
Her fiil birtakım ma’mûlleri raf’ ve nasb eder:
َخلَ َق هللاُ تَعاَ ََل ُك َّل َش ْيء
“Her şeyi Allâh Teâlâ yarattı”.
ًنَ َز َل الْ ُق ْرآ ُن نُ ُزوال
“Kur’ân-ı Kerîm indi”.
9
ًكاَ َن هللاُ تَعاَ ََل َعلِيماً َح ِكيما
“Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir”.
ِ َصي ُم ْستَ ِح ًّقا لِل َْعذا
ب ِ َصاَر الْعا
َ
“Âsi azabı hak edici oldu”.
ِ ماَ زاَ َل الْم ْذنِب ب ِعيداً ِمن
هللا تَعاَ ََل َ َ ُ ُ
“Günahkâr daima Allâh Teâlâ’dan uzak oldu”.
وح داَخالً ِف الْبَ َد ِن
ُ الر
ُّ تُ ْقبَ ُل الت َّْوبَةُ ماَ داَ َم
“Can bedende olduğu müddetçe tevbe kabul edilir”.
ًس هللاُ تَعاَ ََل ِج ْسما
َ ل َْي
“Allâh Teâlâ cisim değildir”.
2- İsm-i Fâil:
İsm-i fâil ma’lûm fiili gibi amel eder:
َ سود ُُمْ ِر ٌق َح
ُس ُدهُ َع َملَه ُ ُك ُّل َح
“Her hased edenin hasedi amelini yakar”.
3- İsm-i Mef’ûl:
İsm-i mef’ûl mechûl fiili gibi amel eder:
ٌ ُُك ُّل اتَئِب َم ْقب
ُول تَ ْوبَتُه
“Her tevbe edenin tevbesi kabul edilir”.
4- Sıfat-ı Müşebbehe:
Sıfat-ı müşebbehe de fiili gibi amel eder:
ِ ِ
ٌ ِ َوال َْم ْعصيَةُ قَب،َس ٌن ثَواَُِبا
َيح َعذاَُِبا َ اَلْعباَ َدةُ َح
“İbadetin sevabı güzel, masiyetin azabı çirkindir”.
5- İsm-i tafdîl:
İsm-i tafdîl fiili gibi amel eder:
ْم ِم ْنهُ ِف الْعاَِل ِ ِ ِ ماَ ِمن رجل أَح
ُ س َن فيه ا ْْلل
َ ْ َُ ْ
“Hilim, hiç kimsede âlimdeki kadar güzel değildir”.
6- Masdar:
Masdar da fiili gibi amel eder:
ًب هللاُ تَ َع َاَل إِ ْعطاَ ًء لَهُ َع ْب ُدهُ فَ ِقْياً ِد ْر ََها
ُّ ُُِي
“Allâh Teâlâ,
kulunun kendisi için fakire para vermesini sever”.
7- Muzâf Olan İsim:
Muzâf olan isim cer eder:
ِ ُِعباَدة
هللا تَ َع َاَل َخ ْي ٌر َ
“Allâh Teâlâ’ya ibadet etmek hayırdır”.
8- İsm-i Mübhem-i Tam:
İsm-i mübhem-i tam nasb eder:
ًيح ِع ْش ُرو َن َرْك َعة
ُ اَ َّلَّتاَ ِو
“Terâvih namazı yirmi rekattır”.
9- Manâ-yı Fiil:
Kendisinden fiil manası anlaşılan her lafza “manâ-yı fiil” denir:
10
ِ ت الْم ْذنِب ِمن
هللا تَ َع َاَل َ ُ ُ َ ََه ْيها
“Günahkâr Allâh Teâlâ’dan uzak oldu”.
ًتَراَ ِك ذَنْبا
“Günahı bırak”.
ُّ ماَ ِف
ٌالدنْياَ راَ َحة
“Dünyada hiç rahat yoktur”.
ِ ِ
ُيَ ْن بَ ِغي للْعاَِل أَ ْن يَ ُكو َن ُُمَ َّمدايً ُخلُ ُقه
“Âlimin ahlâkının Muhammedî olması gerekir”.
MA’NEVÎ ÂMİLLER
11
İKİNCİ BÖLÜM
M A’ M Û L L E R
Ma’mûller iki kısımdır:
1- Doğrudan ma’mûl olanlar (( )املعمول ِبألصالة25 tane):
a) Merfû (9 tane)
b) Mansûb (13 tane)
c) Mecrûr (İsimlere mahsus) (2 tane)
d) Meczûm (Fiillere mahsus) (1 tane)
2- Dolaylı Olarak Ma’mûl Olanlar ( التوابع،( )املعمول ِبلتبعية5 tane): Bunların i’râbları
metbûlarının irâbları gibi olur.
A – MERFÛ MA’MÛLLER
1- Fâil:
ب ِ ِ
َ َرح َم هللاُ تَ َع َاَل التَّائ
“Allâh Teâlâ tevbe edene merhamet etti”.
2- Nâib-i Fâil:
ب ِ ِ
ُ ُرح َم التَّائ
“Tevbe edene merhamet edildi”.
3- Mübtedâ:
4- Haber:
السالَ ُم َّ ُُمَ َّم ٌد خاَ ََتُ األَنْبِياَِء َعلَْي ِه ُم
َّ الصالَةُ َو
“Muhammed, peygamberlerin sonuncusudur
(Salât ü selâm onların üzerine olsun)”.
5- “Kâne” ( )كاَ َنve Benzerlerinin İsmi:
ًَل َعلِيماً َح ِكيما
َ َكاَ َن هللاُ تَعا
“Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir”.
6- “İnne” ( )إِ َّنve Benzerlerinin Haberi:
َ إِ َّن ََ الْبَ ْع
ث َحق
“Şüphesiz öldükten sonra dirilmek haktır”.
7- Cinsi Nefyeden “Lâ” (َ’)الnın Haberi:
ٌ ُالَ َع َم َل ُمراَء َم ْقب
ول
“Riyâkarın hiçbir ameli makbul değildir”.
12
8- Leyse (س
َ ’)ل َْيye Benzeyen “Mâ” (َ )ماile “Lâ” (َ’)الnın ismi:
ِ ِ
َ َوالَ َح،ماَ التَّ َكبُّ ُر الَئقاً ل ْلعاَِل
ًس ٌد َحالَال
“Âlime büyüklenmek yaraşmaz,
hased de helâl değildir”.
9- Başında Nasb ve Cezm Edatlarından Biri Bulunmayan Muzâri Fiil:
ض َع
ُ ََل التَّوا ُّ ُُِي
َ َب هللاُ تَعا
“Allâh Teâlâ, tevâzuu sever”.
B – MANSÛB MA’MÛLLER
1- Mef’ûl-i Mutlak:
ًصوحا
ُ َت تَ ْوبَةً ن
ُ تُ ْب
“Tevbe-i nasûh ile tevbe ettim”.
2- Mef’ûlün Bih:
َل ِ
َ َاُ ْعبُ ْدَ هللاَ تَعا
“Allâh Teâlâ’ya kulluk et”.
3- Mef‘ûlün Fîh:
ص ْم َش ْه َر َرَمضاَ َن
ُ
“Ramazan ayında oruç tut”.
4- Mef‘ûlün Leh:
َل ِ ِ ِ ِ
َ َا ْع َم ْل طَلَباً ل َم ْرضاَة هللا تَعا
“Allâh Teâlâ’nın rızasını kazanmak için amel et”.
5- Mef ‘ûlün Maah:
ك
َ َيَ ْف َن الْماَ ُل َوتَ ْب َقى َو َع َمل
“Mal yok olur, amelinle baş başa kalırsın”.
6- Hâl:
ًَل خاَئِفاً راَ ِجيا ِ
َ َاُ ْعبُ ْدَ هللاَ تَعا
“Allâh Teâlâ’ya korkarak ve umarak kulluk et”.
7- Temyîz:
ًب الْعاَِلُ ِعباَ َدة
َ َطا
“Âlim, kulluk bakımından güzel oldu”.
8- Müstesnâ:
اس إِالَّ الْكاَفِ َر
ُ َّيَ ْد ُخ ُل ا ْْلَنَّةَ الن
“Kâfir hariç, insanlar cennete girecek”.
9- “Kâne” ve Benzerlerinin Haberi:
َل ِ ِ ِ
َ َكاَ َن الْ َمالَئ َكةُ عباَ َد هللا تَعا
“Melekler, Allâh Teâlâ’nın kullarıdır”.
10- “İnne” ve Benzerlerinin İsmi:
ُّ إِ َّن
السؤاَ َل َحق
13
“Suâl, haktır”.
11- Cinsi Nefyeden “Lâ”nın İsmi:
ٌالَ طاَ َعةَ ُمغْتاَب َم ْقبُولَة
“Gıybet edenin hiçbir ibadeti makbul değildir”.
12- Leyse’ye Benzeyen “Mâ” ile “Lâ”nın Haberi:
ًيمةٌ جاَئَِزةِ ِ
َ َوالَ َن،ًماَ الْغ ْي بَةُ َحالَال
“Gıybet helal değildir,
lâf taşımak da caiz değildir”.
13- Başında Nasb Eden Edatlardan Biri Bulunan Muzâri Fiil:
ُّ أُ ِح
ِ ُب أَ ْن يُ ْغ َف َر ذُن
وب
“Günahlarımın bağışlanmasını dilerim”.
C – MECRÛR MA’MÛLLER
D – MECZÛM MA’MÛLLER
1- Sıfat:
يم ِ ِ
َ اُ ْعبُ ْدَ هللاَ الْ َعظ
“Yüce Allâh’a kulluk et”.
2- On Harften Biriyle Atfedilen Kelime (Ma‘tûf):
a) Vâv ()و:
َ
ول
َ الر ُس
َّ يع هللاَ َو ِ
ُ أُط
“Allâh’a ve peygambere itâat ederim”.
14
b) Fâ ()ف:
َ
االفْتِتاَ ِح فَالْ ِقياَ ُم
ِ َُِيب تَ ْكبِْية
َ ُ
“İftitâh tekbiri ve hemen peşinden kıyâm farzdır”.
c) Sümme (َّ)ث:
ُ
ب الْعِ ْل ُم ُثَّ الْ َع َم ُل ِ
ُ َي
“Bilmek, sonra da amel etmek gerekir”.
d) Hattâ ()ح َّّت:
َ
السالَ ُم َّ اس َح َّّت األَنْبِياَءُ َعلَْي ِه ُم
َّ الصالَةُ َو ُ َّت الن
َ َما
“İnsanlar öldüler, peygamberler bile”.
e) Ev ()أ َْو:
ًالض َحى أَ ْربَعاً أَ ْو َثاَنِيا
ُّ ص ِل
َ
“Kuşluk namazını, dört veya sekiz rekat kıl”.
f) İmmâ ()إِ َّما:
ًاِ ْع َم ْل إِ َّما واَ ِجباً َوإِ َّما ُم ْستَ َحبا
“Ya vacip ya da müstehap amel yap”.
g) Em ()أ َْم:
ِ
ُ ُأَ ِرضاَءَ هللا تَطْل
ُب أَ ْم َس َخطَه
“Allâh’ın rızasını mı, yoksa gazabını istiyorsun?”.
h) Lâ (َ)ال:
ًاِ ْع َم ْل صاَ ِْلاً الَ َسيِئا
“Sâlih amel yap, kötü değil!”.
i) Bel ()بَ ْل:
ًب َحالَالً بَ ْل طَيِبا
ْ ُاُطْل
“Helâl, yok hayır, temiz rızık talep et!”.
ِ
j) Lâkin ()لك ْن:
ِ ِ
ٌ َالَ َُي ُّل ِرايَءٌ لك ْن إِ ْخال
ص
“Riyâ helâl olmaz, fakat ihlâs helâl olur”.
3- Te’kîd:
ِ ُاُطْل
َ َص ا ِإل ْخال
ص َ َبَ ا ِإل ْخال
ْ
“İhlâsı ara, ihlâsı!”.
َوب ُكلَّها ُّ َِ اُتْ ُر ْك
َ ُالذن
“Bütün günahları terk et!”.
4- Bedel:
َ ك إِلهَ الْعاَلَ ِم
ي َ َّاُ ْعبُ ْد َرب
“Rabbine, âlemlerin ilâhına kulluk et!”.
َل ِم ْن ُه ْم
َ َصى هللاَ تَعا
َ اس َم ْن َع ِ ْ أَبْ ِغ
َ َّضَ الن
“İnsanlara, onlardan Allâh Teâlâ’ya isyan edenlere buğz et!”.
15
ِ ِ
َُل َح َّقه
َ َا ْح َفظَْ هللاَ تَعا
“Allâh Teâlâ’yı, O’nun hakkını koru!”.
5- Atf-ı Beyân:
السالَ ُم َّ آمنَّا بِنَبِيِناَ ُُمَ َّمد َعلَيْ ِه
َّ الصالَةُ َو َ
“Peygamberimiz Muhammed (a.s.s.)’e iman ettik”.
16
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İ‘ R Â B L A R
I – İ‘RÂB ALÂMETLERİ
A – HAREKELER
Harekeler üç tanedir:
1- Zamme
2- Fetha
3- Kesra
B – HARFLER
C – HAZİFLER
17
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cer alâmetleri: Kesra
َّ ول َعلَْي ِه
السالَ ُم ُ الر ُس
َّ َجاَ َءان
“Hz. Peygamber (s.a.s.), bize geldi”.
َّ ول َعلَْي ِه
السالَ ُم َّ َص َّدقْنا
َ الر ُس َ
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’i tasdik ettik”.
َّ ول َعلَْي ِه
السالَ ُم ِ آمنَّا ِِب َّلر ُس
َ
“Hz. Peygamber (s.a.s.)’eiman ettik”.
18
1- Esmâ-i Sitte (Altı İsim)
Bu isimler şunlardır: ذُو، فُو، َه ٌن، َح ٌم،خ
ٌ َ أ،َب
ٌأ
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Elif
c) Cer alâmetleri: Yâ
Bu isimlerin bu şekilde i’râblanabilmeleri şu şartların bulunması gerekir:
1- Müfred olacaklar (Tesniye veya cemi olmayacaklar)
2- Mükebber olacaklar (İsm-i tasğîr olmayacaklar)
3- Muzâf olacaklar
4- Muzâfun ileyhleri mütekellim “yâ”sı olmayacak.
َّ جاَ َءانَ أَبُو الْقاَ ِس ِم َعلَْي ِه
السالَ ُم
“Ebü’l-Kâsım (a.s.), bize geldi”.
َّ ص َّدقْناَ أَِبَ الْقاَ ِس ِم َعلَْي ِه
السالَ ُم َ
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’ı tasdik ettik”.
َّ آمنَّا ِبَِب الْقاَ ِس ِم َعلَْي ِه
ُالسالَم َ
“Ebü’l-Kâsım (a.s.)’a iman ettik”.
2- Cem-i Müzekker-i Sâlim İsimler, أُولُوkelimesi, ِع ْش ُرو َنve benzerleri:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Vâv
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
َّ جاَ َءانَ الْ ُم ْر َسلُو َن َعلَْي ِه ُم
السالَ ُم
“Peygamberler (a.s.), bize geldi”.
َّ ي َعلَْي ِه ُم ِ
ُالسالَم َ ص َّدقْناَ الْ ُم ْر َسل
َ
“Peygamberleri (a.s.) tasdik ettik”.
ِ
السالَ ُم َ آمنَّا ِِبلْ ُم ْر َسل
َّ ي َعلَْي ِه ُم َ
“Peygamberlere (a.s.) iman ettik”.
3- Tesniye İsimler, اِثْناَ ِنKelimesi ve Zamire Muzâf Olan َ كِالKelimesi:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Elif
b) Nasb alâmetleri: Yâ
c) Cer alâmetleri: Yâ
َاالثْناَ ِن كِالَ َُها
ِ َجاَءان
َ
“İki şeyin (Kitap ve Sünnet) ikisi de bize geldi”.
َي كِلَْي ِهما ِ َاِتَّب ْعنا
ِ ْ َاالثْ ن َ
“O iki şeyin ikisine de tâbi olduk”.
َي كِلَْي ِهما
ِ ْ ََع ِم ْلناَ ِِب ِالثْ ن
“O iki şeyin ikisiyle de amel ettik”.
19
1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Harekenin hazfi
ُّ ُِن
ب أَ ْن نُ ْش َف َع َوَلْ ُْن َرْم
“Şefâat edilmeyi ve mahrum bırakılmamayı isteriz”.
2- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi İlletli Olan Muzâri Fiiller:
Bunların:
a) Raf’ alâmetleri: Zamme
b) Nasb alâmetleri: Fetha
c) Cezm alâmetleri: Son harfin hazfi
َل أَ ْن يَ ْع ُف َوانَ َوَلْ يَ ْرِمناَ ِف النَّا ِر
َ َنَ ْد ُعو هللاَ تَعا
“Allâh Teâlâ’dan,
bizi affetmesini ve bizi ateşe atmamasını diliyoruz”.
A – LAFZÎ İ’RÂB
Yukarıdaki misallerde olduğu gibi, eğer i’râb alâmeti lafızda görülürse buna
“lafzî i’râb” denir.
B – TAKDİRÎ İ’RÂB
Eğer i’râb alâmeti lafızda görülmez, fakat lafzın sonunda takdir edilirse buna
“takdirî i’râb” denir.
ِ َأَانَ الْعا
صي
“Ben günahkârım”.
C – MAHALLÎ İ’RÂB
20
Eğer i’râb alâmeti ne lafızda görülür, ne de sonunda takdir edilirse buna da
“mahallî i’râb” denir.
اَْْي ُر إِالَّ ِم ْن ِج َهتِ ِه
ْ تَ َوَّك ْلناَ َعلَى َم ْن الَ َيِْت
“Hayır ancak kendi tarafından gelen Zât’a (Allâh’a) tevekkül ettik”.
Şirinevler
02/01/2002
21