MWONGOZO WA MALEZI

MBADALA YA WATOTO

Utaratibu wa Umoja wa Mataifa

Vijiji vya Watoto wa SOS ISS Kuvuka mipaka katika kuhudumia na

Makazi yenye upendo kwa kila mtoto kusaidia watoto na familia
 2 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO

VIJIJI VYA WATOTO VYA KIMATAIFA VYA SOS

Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS ni Asasi inayojumuisha asasi zaidi ya 130 za kitaifa
duniani kote. Ni Asasi isiyo ya Kiserikali au ya Kidini inayotoa huduma moja kwa moja za
malezi, elimu na afya kwa watoto walio hatarini kupoteza au waliopoteza malezi ya wazazi.
Asasi hii pia inatoa mafunzo ya kujenga uwezo wa walezi wa watoto, familia zao na jamii ili
watoto wapate malezi ya kutosha.

Asasi ya Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS inatetea haki za watoto waliopoteza na walio
hatarini kupoteza malezi ya wazazi. Ilianzishwa mwaka 1949 na shughuli zake zinaongozwa na
msingi wa Mkataba wa Umoja wa Mataifa kuhusu Haki za Mtoto.
www.sos-childrensvillages.org

ASASI YA KIMATAIFA YA HUDUMA YA JAMII (ISS)

Asasi ya Kimataifa ya Huduma ya Jamii (ISS) inasaidia mtu mmoja mmoja, watoto na familia
zinazokabiliwa na matatizo ya kijamii yanayohusisha nchi mbili au zaidi na yanayotokana na
uhamiaji wa kimataifa au kuondolewa kwenye makazi. Kama asasi isiyotengeneza faida na
iliyoundwa mwaka 1924, asasi hii inafanya kazi katika nchi karibia 140 na inahudumia watu
zaidi ya 50,000 duniani kote.

Asasi ya Kimataifa ya Huduma ya Jamii ina umahiri maalumu kwenye maeneo ya kuasili na,
kwa mapana zaidi, kuzuia kutelekeza na kuweka watoto katika malezi mbadala na kusaidia
familia ambazo watoto wanatoka. Pia inapigania heshima ya watoto walioasiliwa au wanaoishi
katika vituo vya malezi. www.iss-ssi.org
 3

YALIYOMO
5 DIBAJI

6 UTANGULIZI

MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO

7 I. DHUMUNI
7 II KANUNI NA MITAZAMO YA JUMLA
Mtoto na familia
Malezi mbadala
Hatua za kukuza matumizi
12 III. MAWANDA YA MWONGOZO
13 IV. KUZUIA KUHITAJIKA KWA MALEZI MBADALA
Kuimarisha malezi ya wazazi
- Kuzuia wanafamilia wasitengane
Kusaidia ujenzi mpya wa familia
18 V. UTARATIBU WA KUTOA HUDUMA YA MALEZI
20 VI. KUANISHA AINA ZA MALEZI ZINAZOFAA
22 VII. UTOAJI WA MALEZI MBADALA
Sera
- Malezi yasiyo rasmi
- Viwango vya jumla kuhusu utoaji wa aina zote rasmi za malezi mbadala
Majukumu ya kisheria kwa mtoto
- Wakala na vituo vinavyotoa malezi rasmi
- Malezi ya wazazi wasiokuwa wa damu
4 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO

Vituo vya malezi

Ukaguzi na ufuatiliaji
Msaada baada ya muda wa malezi kumalizika
34 VIII. UTOAJI WA HUDUMA YA MALEZI KWA WATOTO NJE YA NCHI YAO
Kumchukua mtoto ili apate huduma ya malezi nje ya nchi
Utoaji huduma ya malezi kwa mtoto aliye nje ya nchi
37 IX. MALEZI KATIKA MAZINGIRA YA DHARURA
Matumizi ya Mwongozo
Kuzuia kutengana
Mipango ya kutoa huduma ya malezi
Kutafuta na kuunganisha familia
40 TOVUTI MUHIMU
 5

DIBAJI

Mamilioni ya watoto duniani kote hawana, au wako hatarini kupoteza, malezi ya wazazi na
wanakabiliwa na changamoto kubwa katika maisha yao ya kila siku, changamoto ambazo
zinaathiri maisha yao ya utu uzima.

Kupitia kazi yake ya kufuatilia utekelezaji wa Mkataba wa Umoja wa Mataifa kuhusu Haki za
Mtoto (UNCRC), Kamati ya Umoja wa Mataifa ya Haki za Binadamu iligundua kuwa
changamoto nyingi zinazowaathiri watoto na familia zilikuwa hazifahamiki vizuri na kwa hiyo
kutokuingizwa katika sera na utekelezaji wa haki za mtoto.

Kufahamu kwa pengo lililoko kati ya haki za watoto na utekelezaji wake kuliifanya Kamati
mwaka 2005 kuazimisha Siku ya Majadiliano ya Msingi kuhusu watoto waliopoteza malezi ya
wazazi. Kutokana na majadiliano ya siku hiyo, Kamati iliiomba jumuiya ya Kimataifa, wakala
wa Umoja wa Mataifa, Asasi Zisizo za Kiserikali, wataalamu, wanataaluma na vyama vya
weledi kuungana na kutengeneza kanuni za kimataifa ambazo zingetoa mwongozo wa kitaalamu
kwa Nchi na watu wengine wanaohusika na utekelezaji wa Mkataba wa Umoja wa Mataifa
kuhusu Haki za Mtoto.

Kwa hiyo, Kamati inapokea kwa furaha kukubaliwa kwa Mwongozo wa Malezi Mbadala ya
Watoto na Mkutano Mkuu wa Umoja wa Mataifa wakati wa maazimisho ya miaka 20 ya
Mkataba wa Umoja wa Mataifa kuhusu Haki za Mtoto yaliyofanyika Novemba 20, 2009. Ni
matokeo ya mapendekezo yaliyotolewa na Kamati mwaka 2005 na ya miaka mitano ya kufanya
kazi, pamoja na ushirikiano na mazungumzo ya kina.

Napenda kuishukuru serikali ya Brazil kwa juhudi zake za kuwakutanisha Kundi la Marafiki na
kwa kufanya kazi bila kuchoka kuhakikisha kwamba Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto
unatambuliwa. Hakika, kazi isingekamilika bila msaada wa Asasi Zisizo za Kiserikali na
washirika wengine muhimu, hususani Asasi yenye makao makuu yake mjini Geneva ambayo
inajihusisha na watoto waliopoteza malezi ya wazazi.

Nina furaha kubwa kuelezea matumaini ya dhati ya Kamati ya Umoja wa Mataifa ya Haki za
Mtoto kwamba Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto utakuwa muhimu katika kutekeleza
Mkataba wa Umoja wa Mataifa kuhusu Haki za Mtoto, na naliona chapisho hili kama hatua
muhimu ya awali katika usambazaji wa Mwongozo.

Prof. Yanghee Lee

Mwenyekiti, Kamati ya Umoja wa Mataifa ya Haki za Mtoto
Seoul, Korea
Novemba 20, 2009
 6 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO

UTANGULIZI
Novemba 20, 2009 wakati wa maazimisho ya miaka ishirini ya Mkataba wa Umoja wa Mataifa
kuhusu Haki za Mtoto, Mkutano Mkuu wa Umoja wa Mataifa uliutambua rasmi Mwongozo wa
Malezi Mbadala ya Watoto. Sisi, Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS na Asasi ya
Kimataifa ya Huduma ya Jamii, tunaupokea Mwongozo huu mpya wa kimataifa kwa furaha
kubwa. Mwongozo unaweza kuimarisha haki za watoto na kuboresha maisha ya mamilioni ya
watoto, familia zao na jamii duniani kote. Kwa lengo la kusaidia usambazaji na utekelezaji wake,
chapisho hili linatoa matini rasmi ya Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto (Mkutano Mkuu
A/RES/64/142) na lina maswali kwa ajili ya kutafakari baadhi ya maeneo ya msingi
yaliyoainishwa kwenye Mwongozo.

USULI
Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto ulitokana na kugunduliwa kwa pengo katika
kutekeleza Mkataba wa Umoja wa Mataifa kuhusu Haki za Mtoto kwa ajili ya mamilioni ya
watoto duniani ambao hawana, au walio hatarini, kupoteza malezi ya wazazi. Kwa hiyo, jumuiya
ya kimataifa imeungana na kutengeneza Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto. Ni matokeo
ya miaka mitano ya ushirikiano na majadiliano kati ya Tume ya Umoja wa Mataifa ya Haki za
Mtoto, serikali zikiongozwa na Brazil, UNICEF, wataalamu na wanataaluma, wawakilishi wa
asasi zisizo za kiserikali, vijana wadogo wenye uzoefu na masuala ya malezi, na wengineo.

KANUNI ZA MSINGI
Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto unaonyesha umuhimu wa sera na utekelezaji kuhusu
kanuni mbili za msingi: ulazima na kufaa. Katika kiini cha ulazima tunakuta dhamira ya
kuwasaidia watoto ili wabaki, na watunzwe, na familia zao. Kumwondoa mtoto kutoka kwenye
familia yake iwe kimbilio la mwisho, na kabla uamuzi wa aina hiyo haujachukuliwa, tathmini
shirikishi ya kina inahitajika. Kuhusu kufaa, Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto unatoa
aina mbalimbali za malezi mbadala zinazofaa. Kila mtoto anayehitaji malezi mbadala ana
mahitaji maalumu kuhusiana na, kwa mfano, malezi ya muda mfupi au mrefu au kuwaweka
ndugu pamoja. Aina ya malezi inayochaguliwa lazima iendane na mahitaji maalumu ya mtoto.
Utunzaji wa mtoto unapaswa kutathminiwa mara kwa mara ili kuona kama kuna ulazima wa
kuendelea kutoa malezi mbadala kwa mtoto, na kama inafaa kumrudisha kwenye familia yake.

JINSI YA KUTUMIA CHAPISHO HILI

Katika kila kipengele cha Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto, kuna maswali kuhusu sera
ya taifa. Ingawa maswali hayo hayahusu kila kitu, na siyo sehemu ya matini rasmi,
yanakusudiwa kuchochea tafakari juu ya utekelezaji wa kanuni za msingi za Mwongozo wa
Malezi Mbadala ya Watoto katika ngazi ya taifa. Mwongozo wa Malezi Mbadala ya Watoto
utakuwa na matokeo yanayoonekana katika maisha ya watoto, familia zao na jamii kama
kilichoandikwa kitatekelezwa. Tunaahidi kuyabadilisha maneno kuwa matendo.

Richard Pichler, Katibu Mkuu, Jean Ayoub, Katibu Mkuu,

Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS Asasi ya Kimataifa ya Huduma za Jamii

MWONGOZO WA MALEZI
MBADALA YA WATOTO
I. DHUMUNI
1 Mwongozo huu unakusudiwa kuboresha
utekelezaji wa Mkataba wa Umoja wa
Mataifa kuhusu Haki za Mtoto na kanuni
zingine mahususi za kimataifa kuhusu ulinzi
na ustawi wa watoto waliopoteza au walio
hatarini kupoteza malezi ya wazazi.
2 Kulinga na usuli wa kanuni hizi za
kimataifa na kwa kuzingatia kuongezeka
kwa maarifa na uzoefu katika eneo hili,
Mwongozo umeainisha masuala muhimu
katika kutengeneza sera na utekelezaji wake.
Mwongozo umetengenezwa ili usambazwe
moja kwa moja au kwa njia nyingine
kwenye sekta zote zinazohusika na masuala
ya malezi mbadala, na unadhamiria:
(a) Kusaidia juhudi za kuweka watoto, au
kuwarudisha, kwenye familia zao, au kama
hili haliwezekani, kutafuta ufumbuzi
mwingine wa kudumu, pamoja na kuasili na
kumtoa mtoto kafala kulingana na sheria ya
Kiisilamu;
(b) Kuhakikisha kwamba, wakati fumbuzi za
kudumu zikitafutwa, au kwenye mazingira
ambayo fumbuzi hizo haziwezi kufanya kazi
au haziko kwa manufaa ya mtoto, aina nzuri
zaidi za malezi mbadala zinaainishwa na
kutolewa, katika mazingira yanayochochea
ukuaji kamili na utulivu wa mtoto;
(c) Kusaidia na kuhamasisha Serikali
zitekeleze majukumu na wajibu wao kuhusu
masuala haya, kwa kuzingatia mazingira ya
7
kiuchumi, kijamii na kitamaduni ya kila
Nchi; na
(d) Kuongoza sera, maamuzi na shughuli za
wote wanaohusika na ulinzi na ustawi wa
mtoto katika sekta za umma na binafsi,
pamoja na asasi za kijamii.
II. KANUNI NA MITAZAMO YA JUMLA
A. MTOTO NA FAMILIA
3 Kwa kuwa familia ni kundi la msingi la
jamii na mazingira ya asili ya kukulia,
ustawi na ulinzi wa mtoto, jitihada
zielekezwe kwenye kumfanya mtoto abaki
au aendelee kulelewa na wazazi wake, au
inapofaa, na ndugu wengine wa karibu. Nchi
zihakikishe kwamba familia zinapata
msaada ili zitekeleze jukumu la malezi.
4 Kila mtoto au kijana mdogo aishi katika
mazingira yenye msaada, ulinzi na kujali
yanayomwezesha kujenga uwezo wake.
Watoto wenye malezi duni au waliopoteza
malezi ya wazazi wako hatarini kunyimwa
mazingira hayo ya kukulia.
5 Ikiwa familia ya mtoto haiwezi, hata baada
ya kupatiwa msaada unaofaa, kumpatia
mtoto malezi ya kutosha, Nchi inajukumu la
kulinda haki za mtoto na kuhakikisha
kwamba mtoto anapata malezi mbadala
yanayofaa, kupitia mamlaka halali
 8 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
za ndani na asasi za kijamii
zilizothibitishwa. Ni jukumu la Nchi, kupitia
mamlaka zake halali, kuhakikisha kwamba
usimamizi wa usalama, ustawi na maendeleo
ya mtoto yeyote alioko katika malezi
mbadala na tathmini ya mara kwa mara ya
kufaa kwa aina ya malezi anayopata mtoto
inafanyika.
6 Maamuzi yote, hatua na njia zilizoko
kwenye mawanda ya Mwongozo huu
yanapaswa kufanyika kwa jambo moja
moja, kwa lengo la kuhakikisha ulinzi na
usalama wa mtoto, na yafanywe kwa
masilahi na haki za mtoto husika, kulingana
na kanuni inayopinga unyanyasaji na kwa
kuzingatia mtazamo wa kijinsia. Asasi
ziheshimu haki ya mtoto kushirikishwa na
kuzingatia maoni yake kulingana na uwezo
wake unaokua na kwa msingi kwamba
anapata taarifa zote muhimu. Jitihada
ifanyike ili kuhakikisha kwamba
ushirikishwaji wa mtoto na utoaji taarifa
vinafanyika katika lugha ambayo mtoto
anaipenda.
7 Katika kutumia Mwongozo huu, uanishaji
wa masilahi ya mtoto utafanyika ili
kufahamu hatua za kuchukua kwa ajili ya
watoto ambao hawana malezi ya wazazi, au
walio hatarini kupoteza, ambazo
zinaheshimu mahitaji na haki zao, kwa
kuzingatia maendeleo ya jumla ya haki za
watoto katika mazingira ya kifamilia,
kijamii na kiutamaduni na hadhi yao kama
watu wanaostahili haki wakati wa uainishaji
na muda wote. Mchakato wa uanishaji
unapaswa kuzingatia, pamoja na mambo
mengine, haki ya mtoto kusikilizwa na
maoni yake kuzingatiwa kulingana na umri
na uwezo wake kiakili.
8 Nchi zitunge na kutekeleza sera
zinazojitosheleza za ustawi na ulinzi wa
mtoto ndani ya utaratibu wao wa jumla wa
sera za maendeleo ya jamii na binadamu,
kwa lengo la kuboresha aina za malezi
mbadala zilizopo ili zihakisi kanuni zilizopo
katika Mwongozo huu.
9 Kama sehemu ya jitihada za kuzuia watoto
wasitengane na wazazi wao, Nchi
zihakikishe zinatumia hatua zinazofaa
kiutamaduni ili:
(a) Kusaidia mazingira ya kifamilia ya
malezi yanayokumbana na changamoto
kama ulemavu, matumizi ya madawa ya
kulevya na ulevi, unyanyasaji dhidi ya
familia za watu wachache na ambao sio
wazawa, na zinazoishi kwenye maeneo ya
vita au yanayokaliwa na wageni;
(b) Kutoa malezi yanayofaa na ulinzi kwa
watoto walio hatarini, kama wahanga wa
udhalilishaji na unyonyaji, waliotelekezwa,
wanaoishi mitaani, waliozaliwa nje ya ndoa,
waliotengwa, waliondolewa kwenye makazi
yao na wakimbizi, watoto wa wafanyakazi
wahamiaji, watoto wa watu wanaotafuta
hifadhi, au watoto wanaoishi na virusi vya
Ukimwi au wanaougua ugonjwa wa Ukimwi
na magonjwa mengine hatari.
10 Jitihada maalumu zifanyike kupambana
na unyanyasaji wa mtoto au wazazi kwa
sababu ya hadhi zao, pamoja na umasikini,
kabila, dini, jinsia, ulemavu wa kimwili na
kiakili, Ukimwi au magonjwa mengine
hatari, yakimwili au kiakili, kuzaliwa nje ya
ndoa, fedheha ya kijamii na kiuchumi, na
hadhi na mazingira mengine yeyote
yanayoweza kusababisha kuachwa,
kutelekezwa au kuondolewa kwa mtoto
kutoka kwenye familia.

B. MALEZI MBADALA
11 Maamuzi yote kuhusu malezi mbadala ni
lazima yazingatie nia ya kumweka mtoto
karibu na makazi yake ya kila siku kadiri
inavyowezekana ili kurahisisha mawasiliano
na uwezekano wa kumrudisha mtoto katika
familia yake na kupunguza kuathiri maisha
yake ya kielimu, kiutamaduni na kijamii.
12 Maamuzi kuhusu watoto walioko kwenye
malezi mbadala, pamoja na wale walio
kwenye malezi yasiyo rasmi, yazingatie
kwamba watoto wana makazi mazuri
yanayowawezesha kuwa na mahusiano
salama na endelevu na walezi wao, lengo
likiwa ni kuwa na mahusiano ya kudumu.
13 Watoto ni lazima watendewe vitendo vya
hadhi na heshima wakati wote na lazima
walindwe dhidi ya udhalilishaji, kutengwa
na aina zote za unyonyaji, kutoka kwa
walezi, watoto wenzao au watu wengine
kwenye mazingira yeyote ya malezi
waliomo.
14 Kumwondoa mtoto kutoka kwenye
familia yake iwe ni kimbilio la mwisho na
kuzingatie, kila inapowezekana, kuwa ni
kwa muda na kwa muda mfupi kadiri
inavyowezekana. Maamuzi ya kumwondoa
mtoto yatathminiwe mara kwa mara na nia
ya kumrudisha mtoto kwa wazazi wake,
mara tu baada ya sababu za kumwondoa
kutatuliwa au kumalizika, yafanyike kwa
manufaa ya mtoto, kulingana na tathmini
iliyotajwa katika aya ya 49 hapo chini.
15 Umaskini wa fedha au mali, au mazingira
ambayo moja kwa moja na kipekee
yanasababisha umaskini huo, yasiwe kigezo
pekee cha kumwondoa mtoto kutoka katika
9
malezi ya wazazi, kumpatia malezi mbadala,
au kuzuia kurudishwa kwenye familia, lakini
uonekane kuwa ni ishara kwamba familia
inahitaji kusaidiwa.
KANUNI YA ULAZIMA
Kanuni hii inatoa jukumu dhahiri la
kuzuia kwa sera ya taifa na kuhitajika
kwa rasilimali ili huduma saidizi za
kijamii zinazozuia kutengana kwa mtoto
na familia ziweze kutolewa.
JE, SERA YA TAIFA...
...inasema kwamba kumwondoa mtoto
kutoka kwenye familia kufanyike kama
kuna ulazima na kuwe kimbilio la mwisho?
...inasema kwamba umaskini peke yake sio
kigezo kikuu cha kumwondoa mtoto kutoka
kwenye familia yake na kumweka kwenye
malezi mbadala?
...inahakikisha kwamba vigezo vya kina
vinatumika katika kutathmini uwezo wa
familia kumlea mtoto pale ambapo athari
kwa mtoto imebainika?
...inakuza na kusaidia utekelezaji wa
huduma zinazofaa kwa familia kama hatua
za kuhakikisha kwamba mtoto anaweza
kutunzwa katika familia?
...inahakikisha kwamba wazazi na watoto
wanashiriki kikamilifu katika mchakato wa
kufanya maamuzi na wanafahamishwa haki
zao, hususani haki yao ya kupinga mtoto
kuondolewa kwenye familia?
 10 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
...inasisitiza utoaji wa elimu ya malezi na
msaada mahususi kwa wazazi, kwa mfano
wazazi wenye umri mdogo, ili kuzuia mtoto
hasitelekezwe?
...inahakikisha kwamba tathmini ya mara
kwa mara inafanyika juu ya mtoto alioko
kwenye malezi mbadala ili kugundua kama
kuna sababu ya mtoto kuendelea kutunzwa
nje ya familia, na uwezekano wa
kuunganishwa na familia yake?
16 Haki zote zinazohusiana na mazingira ya
watoto wasio na malezi zikuzwe na
zilindwe, pamoja, lakini sio tu, haki ya
kupata elimu, huduma ya afya na huduma
zingine za msingi, haki ya kutambuliwa,
uhuru wa kufuata dini au imani fulani,
kutumia lugha fulani na haki ya kuwa na
mali na kupata urithi.
17 Ndugu wanaoishi pamoja
wasitenganishwe kwa kumchukua mmoja
wao na kumweka kwenye malezi mbadala,
isipokuwa kama kuna hatari ya
kudhalilishwa au kigezo kingine chenye
manufaa kwa mtoto.
18 Kwa kutambua kwamba, watoto wengi
waliopoteza malezi ya wazazi katika nchi
nyingi wanalelewa kwa utaratibu usio rasmi
na ndugu ama watu wengine, Nchi zitafute
njia zinazofaa, zinazoendana na Mwongozo
huu ili kuhakikisha kwamba watoto wana
ustawi na ulinzi wakiwa katika mazingira
hayo ambayo siyo rasmi, kwa kuheshimu
tofauti za kiutamaduni, kiuchumi, kijinsia na
kidini na vitendo ambavyo havikinzani na
haki na masilahi ya mtoto.
19 Mtoto yeyote hasiachwe bila msaada na
ulinzi wa mlezi anayetambulika kisheria au
mtu mzima yeyote anayetambulika na
kuhusika au chombo cha umma chenye
mamlaka hata mara moja.
20 Malezi mbadala yasitolewe kwa faida za
kisiasa, kidini au kiuchumi kwa mtoa
malezi.
21 Malezi katika vituo vya kulelea watoto
yatolewe kama mazingira ni sahihi, ya
lazima na yako kwa ajili ya manufaa ya
mtoto husika.
22 Kulingana na maoni ya wataalamu,
malezi mbadala kwa watoto wadogo,
hususani watoto wenye umri chini ya miaka
3, yatolewe katika familia. Kanuni hii
inaweza isizingatiwe ili kuzia
kuwatenganisha ndugu au kama mtoto
anawekwa katika malezi mbadala kwa
dharura au kwa muda mfupi, lengo likiwa ni
kumuunganisha mtoto na familia yake au
kutafuta ufumbuzi wa muda mrefu.
23 Ingawa inafahamika kwamba vituo vya
malezi ya watoto vinakamilishana na malezi
ya nyumbani katika kufanikisha mahitaji ya
mtoto, pale ambapo vituo vipo, njia mbadala
zitafutwe katika muktadha wenye mkakati
ambao siyo wa kitaasisi, wenye malengo na
madhumuni yanayoeleweka, ambao
utaruhusu kuondolewa kwake. Kwa hiyo,
Nchi zitengeneze viwango ambavyo
vitahakikisha ubora na mazingira yanayofaa
kwa maendeleo ya mtoto, matunzo ya mtoto
mmoja mmoja au katika makundi madogo
madogo, na vituo vya malezi zithaminishwe
kulingana na viwango hivi. Maamuzi
kuhusu uanzishaji, au ruhusa ya kuanzisha,

vituo vya malezi ya watoto vipya vya umma
au binafsi, lazima yazingatie madhumuni
yakuzifanya visiwe taasisi.
Hatua za kukuza matumizi
24 Nchi, kulingana na rasilimali walizonazo
na, inapowezekana, katika utaratibu wa
ushirikiano wa kimaendeleo, zitoe rasilimali
watu na fedha kuhakikisha kwamba
Mwongozo huu unatekelezwa kwa kiwango
cha juu na kwa uendelevu nchi nzima na
katika muda uliopangwa. Nchi zihakikishe
mamlaka zote husika zinashirikiana na
masuala ya ustawi wa mtoto na familia
yanaingizwa kwenye wizara zote moja kwa
moja au kwa njia nyingine.
25 Nchi zina jukumuku la kubaini kama
kuna umuhimu wa, na kuomba, ushirikiano
wa kimataifa katika kutekeleza Mwongozo
huu. Maombi hayo ni lazima yafikiriwe kwa
kina na yakubaliwe kama inawezekana na
inafaa. Utekelezaji mzuri wa Mwongozo
huu uonekane katika programu za
ushirikiano wa kimaendeleo. Wakati wa
kutoa msaada kwa Nchi, mashirika ya kigeni
yasifanye kitu chochote ambacho
kinakinzana na Mwongozo huu.
26 Kitu chochote kilichopo katika
Mwongozo huu kisitafsiriwe kama
kinahamasisha au kuunga mkono viwango
hafifu zaidi ya vile ambavyo vipo katika
Nchi husika, pamoja na vile vya kisheria.
Pia mamlaka halali na vyama vya weledi na
vingine vinahamasishwa kuandaa miongozo
maalumu ya kitaifa au ya kiweledi
inayoendana na mtizamo wa Mwongozo
huu.
11
KANUNI YA KUFAA
Pale ambapo malezi mbadala
yanaonekana kuwa ni ya lazima na yenye
manufaa kwa mtoto, Mwongozo una
lengo la kuhakikisha kwamba eneo la
malezi na muda ambao mtoto anatunzwa
unafaa kwa kila mtoto na unakuza
utulivu wa muda mrefu.
JE, SERA YA TAIFA...
...inasisitiza uwepo wa aina mbalimbali
zinazofaa za malezi mbadala zinazoendana
na mahitaji ya mtoto anayehitaji malezi na
ulinzi?
...ina Mpango wa Kitaifa unaoeleweka kwa
ajili ya kuufanya mfumo usiwe wa kitaasisi
na kuanzisha malezi ya kifamilia na ya
mbadala ya aina nyingine?
...inawataka watoa huduma ya malezi
kufanya uchunguzi ili kuhakikisha
wanapatikana watoa walezi wazuri?
...inajumuisha hitaji la kufikiria uwezekano
wa kuwaweka ndugu katika kituo kimoja
cha malezi kama kigezo cha msingi katika
kutathmini kufaa au kutokufaa?
...inawataka watoa huduma ya malezi na
walezi kuhakikisha kwamba familia na
mtoto wanashiriki kwenye kupanga,
kutathmini, na michakato mingine ya
kufanya maamuzi kuhusu wapi mtoto
 12 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
asiye na malezi apatiwe huduma hiyo?
...inatoa utaratibu mpana wa haki ili
kuhakikisha haki za mtoto, kwa kuzingatia
sio tu malezi na ulinzi, bali pia elimu, afya,
utambulisho, imani na kutoingiliwa?
III. MAWANDA YA MWONGOZO
27 Mwongozo huu unahusu matumizi
yanayofaa na mazingira ya utoaji huduma ya
malezi mbadala rasmi kwa watoto wenye
umri chini ya miaka 18, isipokuwa, chini ya
sheria inayomhusu mtoto, akifikia umri wa
utu uzima mapema. Mwongozo unahusu pia
malezi mbadala yasiyo rasmi kama
umeonyeshwa kufanya hivyo tu, kwa
kuheshimu nafasi ya familia na jamii na
wajibu wa Nchi wa kuwatunza watoto
waliopoteza malezi ya wazazi au watoa
huduma wanaotambulika kisheria au wa
jadi, kama ilivyoanishwa katika Mkataba wa
Umoja wa Mataifa kuhusu Haki za Mtoto.
28 Kanuni zilizoko katika Mwongozo huu
zinawahusu pia, kadiri inavyofaa, watoto
wadogo ambao tayari wanapata malezi
mbadala na wanahitaji kuendelea kutunzwa
au kupata msaada kipindi cha mpito baada
ya kufikisha umri wa utu uzima chini ya
sheria husika.
29 Kwa madhumuni ya Mwongozo huu, na
yenye uelekeo huo, isipokuwa mambo
maalumu yaliyotajwa katika aya ya 30 hapo
chini, tafsiri zifuatazo zitatumika:
(a) Watoto wasiokuwa na malezi ya wazazi:
ni watoto wote ambao hawalelewi na
angalau mmoja wa wazazi wao, kwa sababu
yeyote na katika mazingira yeyote yale.
Watoto wasiokuwa na malezi ya wazazi
wanaoshi nje ya nchi yao au wahanga wa
mazingira ya dharura wanaweza
kutambuliwa kama:
(i) “Wapweke” kama hawatunzwi na ndugu
au mtu mzima ambaye kisheria au kimila
ana jukumu la kufanya hivyo; au
(ii) “Wametengwa” kama wametengwa na
mlezi muhimu wa zamani anayetambulika
kisheria au kimila, lakini ambaye anatunzwa
na ndugu mwingine.
(b) Malezi mbadala yanaweza kuwa ya aina
yeyote kati ya hizi:
(i) Malezi yasiyo rasmi: utaratibu wowote
uliowekwa katika mazingira ya kifamilia,
ambako mtoto anatunzwa kwa misingi
endelevu au ya kudumu na ndugu au
marafiki (matunzo yasiyo rasmi kutoka kwa
ndugu) au na watu wengine kwa uwezo wao
na jitihada za mtoto mwenyewe, wazazi
wake au mtu mwingine bila utaratibu huo
kuwa umepangwa na mamlaka yeyote ya
kiutawala au ya kimahakama au chombo
kinachotambulika kisheria;
(ii) Malezi rasmi: malezi yote yanayotolewa
katika mazingira ya kifamilia kwa matakwa
ya chombo cha kiutawala au mamlaka ya
kimahakama, na malezi yote yanayotolewa
kwenye vituo, pamoja na vituo binafsi, yawe
yametokana na hatua za kiutawala au
kimahakama au la.
(c) Kuhusu mazingira ambamo malezi
yanatolewa, malezi mbadala yanaweza
kuwa:
(i) Malezi kutoka kwa ndugu: malezi rasmi
au sio rasmi ya kifamilia kutoka kwa jamaa
wa mtoto au marafiki wa karibu wa familia
ambayo mtoto anaifahamu;
(ii) Malezi kutoka kwa familia nyingine:
mazingira ambayo watoto wanawekwa na
mamlaka husika ili wapate malezi mbadala
kutoka kwenye familia zingine za karibu
ambazo sio familia zao zilizochaguliwa,
kuthibitishwa, kupitishwa na kusimamiwa ili
zitoe malezi hayo;

(iii) Utaratibu mwingine wa kifamilia au
unaofanana na wakifamilia;
(iv) Malezi katika vituo: malezi ambayo
yanatolewa kwa kundi na nje ya utaratibu
wa kifamilia, kama sehemu za kujificha kwa
sababu za kiusalama, vituo vya kupitia
wakati wa dharura, na sehemu zingine
ambazo zinatoa malezi ya muda mfupi au
mrefu, pamoja na makazi ya wengi;
(v) Utaratibu binafsi wa makazi
unaosimamiwa.
(d) Kuhusu watoa huduma ya malezi
mbadala:
(i) Wakala ni vyombo binafsi au vya umma
vinavyoandaa utoaji wa malezi mbadala kwa
watoto;
(ii) Vituo ni taasisi binafsi au za umma
zinazotoa huduma ya makazi kwa watoto.
30 Mawanda ya malezi mbadala
yalionyeshwa katika Mwongozo huu
hayahusu:
(a) Watoto walioko chini ya miaka 18
ambao wamenyimwa uhuru wao kwa
maamuzi ya mahakama au mamlaka ya
kiutawala kutokana na madai kwamba,
kutuhumiwa au kukutwa na kosa la uvunjifu
wa sheria, na ambao mazingira yao
yanaendana na Sheria Ndogo za Umoja wa
Mataifa Zinazohusu Kuwahukumu Watoto
Na Sheria za Umoja wa Mataifa
Zinazowalinda Watoto Walionyimwa Haki
Zao;
(b) Malezi ya wazazi wa kuasili tangu mtoto
husika anapowekwa katika mikono yao
kulingana na amri ya mwisho ya kuasili
iliyotolewa, kuwa katika muda gani, kwa
madhumuni ya Mwongozo huu, mtoto
atahesabiwa kuwa anapata malezi ya wazazi.
Lakini Mwongozo unahusu kipindi ambacho
mtoto yuko katika mchakato wa kuasiliwa
au kuwekwa kizuizini, kama tu unaendana
13
na utaratibu unaosimamia kuasiliwa au
kuzuiwa huko kama ilivyoanishwa na
kanuni zingine za kimataifa;
(c) Utaratibu usio rasmi ambapo mtoto kwa
matakwa yake mwenyewe anaishi na ndugu
au marafiki kiburudani na sio kwa sababu
kwamba wazazi wake hawana uwezo au
hawako tayari kumtunza.
31 Mamlaka halali na wahusika wengine
wanahimizwa kutumia Mwongozo huu,
kadiri watakavyoona inafaa, kwenye shule
za bweni, hospitalini, vituo vya kulelea
watoto wenye matatizo ya akili na aina
zingine za ulemavu au wenye mahitaji
maalumu, kwenye makambi, maeneo ya
kazi na maeneo mengine yanayohusika na
malezi ya watoto.
IV. KUZUIA KUHITAJIKA KWA
MALEZI MBADALA
A. KUIMARISHA MALEZI YA WAZAZI
32 Nchi zitekeleze sera zinazohakikisha
kwamba familia zinatekeleza wajibu wao wa
kulea watoto na zinazosisitiza haki ya mtoto
kulelewa na wazazi wote wawili. Sera hizi
zitatue vyanzo vya watoto kutelekezwa,
kuachwa na kutengana na familia zao kwa
kuhakikisha kwamba, pamoja na mambo
mengine, haki ya mtoto ya kupata cheti cha
kuzaliwa, makazi ya kutosha na haki yake
ya kupata huduma za msingi za afya, elimu
na ustawi wa jamii, na kusisitiza hatua za
kupambana na umaskini, udhalilishaji,
kuwekwa pembezoni, kufedheheshwa,
vurugu, uonevu wa watoto, unyanyasaji wa
kijinsia na matumizi ya madawa ya kulevya.
33 Nchi zitengeneze na kutekeleza sera za
kifamilia zinazoendana wakati wote ili
 14 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
kukuza na kuimarisha uwezo wa wazazi
kulea watoto wao.
KUKUZA MALEZI YA WAZAZI
Katika kusisitiza jukumu la kuzuia la
sekta ya ustawi wa jamii, Mwongozo
unaonyesha umuhimu wa kuziwezesha na
kuzisaidia familia zilizo hatarini kwa
kuwajengea uwezo wa kulea watoto wao
wenyewe.
JE, SERA YA TAIFA...
...inahakikisha ukusanyaji mzuri wa data
mahususi juu ya familia kuwa hatarini na
kuhakikisha kwamba data husika zinatumika
katika kutoa huduma kwa familia?
...inaweka mikakati inayofaa ya
kuziwezesha na kuziimarisha familia ili
kuzuia kutengana na kuhakikisha kwamba
mikakati hii inachukuliwa na kutekelezwa?
...zinahakikisha kwamba sera zinazohusu
mambo ya kifamilia zipo na zinatekelezwa
ili kuimarisha mazingira ya familia bila
udhalilishaji unaotokana na hali ya ndoa,
kuzaliwa, umaskini au kabila?
...unatambua na kukuza majukumu ya baba
na mama na kuhakikisha kwamba wote
wanapewa uwezo kwa kujengewa mitazamo
mahususi, mbinu, uwezo na kupewa nyezo
ili wawe na mazingira mazuri ya kumlea
mtoto?
...inahakikisha utoaji huduma unaratibiwa na
huduma mahususi za kutosha zinatolewa ili
kuhakikisha hatua nzuri zinachukuliwa
kuzisaidia familia zenye matatizo?
34 Nchi zitekeleze hatua madhubuti kuzuia
kutelekezwa kwa mtoto, kuachwa na
kutengana kwa mtoto na familia yake. Sera
na programu za kijamii, pamoja na mambo
mengine, ziwape familia mitazamo, mbinu,
uwezo na nyenzo ili ziwezekuwalinda,
kuwatunza na kuwaendeleza watoto wao.

Asasi za Kiserikali na za kijamii, pamoja na
asasi zisizo za kiserikali na za kijuimuiya,
viongozi wa dini na vyombo vya habari,
zitumike katika kutekeleza jukumu hili.
Mipango ya ulinzi ya kijamii ihusishe:
(a) Huduma za kuimarisha familia, kama
vile kozi na vipindi vya masuala ya malezi,
ukuzaji wa mahusiano chanya ya mtoto na
mzazi, mbinu za kutatua migogoro, fursa za
ajira na kipato na, kama ni lazima, msaada
wa kijamii;
(b) Huduma za jamii saidizi, kama sehemu
za kulea watoto za kutwa, huduma za
upatanishi, matibabu ya matumizi ya
madawa ya kulevya, msaada wa kifedha na
huduma kwa ajili ya wazazi na watoto
wenye ulemavu. Huduma hizo, hususani zile
zilizojumuishwa na zisizoingilia masuala ya
ndani, zipatikane katika ngazi ya jumuiya na
zihusishe familia kama washirika, kwa
kuweka rasilimali zao pamoja, za jamii na za
mlezi;
(c) Sera zenye lengo la kuwajengea uwezo
vijana kupambana na changamoto za maisha
za kila siku, pamoja na kipindi wanapoamua
kuondoka nyumbani na kuanza kujitegemea,
na kuwaandaa wazazi wa baadaye ili
wafanye maamuzi sahihi kuhusu afya ya
mapenzi na uzazi na kutekeleza wajibu wao
katika hili.
35 Njia na mbinu mbalimbali
zinazokamilishana zitumike ili kuwezesha
familia, zikibadilika kipindi chote cha
mchakato wa kuziwezesha familia,
kutembeleana, mikutano na familia zingine,
mikutano juu ya suala fulani na kuhakikisha
familia zinatekeleza ahadi zao. Mbinu na
njia zielekezwe katika kukuza mahusiano
ndani ya familia na mahusiano ndani ya
jamii.
15
36 Mkazo maalumu, kulingana na sheria,
uelekezwe kwenye utoaji na uimarishaji wa
msaada na malezi kwa ajili ya mzazi mmoja
na wazazi wenye umri mdogo na watoto
wao waliozaliwa ndani au nje ya ndoa. Nchi
zihakikishe kwamba wazazi wenye umri
mdogo wanapata haki zao zote kama wazazi
na watoto, pamoja na kupata huduma zote
zinazofaa kwa ajili ya maendeleo yao, posho
za wazazi na haki zao za kurithi mali. Hatua
zichukuliwe kuhakikisha ulinzi wa
wajawazito wenye umri mdogo na
kuhakikisha kwamba masomo yao
hayakatizwi. Pia jitihada zichukuliwe
kupunguza uonevu wa mzazi mmoja mmoja
na wazazi wenye umri mdogo.
37 Msaada na huduma zitolewe kwa watoto
ambao wamepoteza wazazi wao au walezi
na walioamua kuishi pamoja katika familia
zao, kama tu mtoto mkubwa yuko tayari na
ana uwezo kuwa mkuu wa kaya. Nchi
zihakikishe, pamoja na kumteau mlezi
anayetambulika kisheria, mtu mzima
anayetambulika, ama inapofaa, chombo cha
umma kilichopewa jukumu la kuwa mlezi,
kama ilivyoelezwa katika aya ya 19 hapo
juu, kwamba kaya hiyo inapata ulinzi wote
dhidi ya unyonyaji na udhalilishaji wa aina
zote, na usimamizi na msaada kutoka katika
jumuiya husika na watoa huduma husika,
kama maafisa ustawi wa jamii, kwa
kuzingatia afya ya mtoto, makazi, elimu na
haki za kurithi mali. Mkazo maalumu
uelekezwe kwenye kuhakikisha kwamba
mkuu wa kaya hiyo anapata haki zake zote
kama mtoto, pamoja na haki ya kupata elimu
na mapuziko, na haki zake kama mkuu wa
kaya.
38 Nchi zihakikishe zinakuwepo fursa za
malezi ya watoto za kutwa, pamoja na
masomo ya kutwa, na mapumziko ambayo
 16 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO

yatawawezesha wazazi kutekeleza wajibu

wao kwa familia, pamoja na kuwatunza
watoto wenye mahitaji maalumu.

Kuzuia wanafamilia wasitengane

39 Vigezo sahihi vinavyoendana na kanuni

bora za kitaalamu viandaliwe na vitumike
wakati wote kutathmini hali ya mtoto na
familia, ikijumuishwa na uwezo halisi na
usio halisi wa familia kumtunza mtoto,
katika mazingira ambayo mamlaka husika
zina sababu za msingi kuamini kwamba
ustawi wa mtoto uko hatarini.
40 Maamuzi kuhusu kumwondoa au
kumrudisha mtoto kwenye familia yafanywe
kwa kuzingatia tathmini hii na yafanywe na
wataalamu waliothibitshwa na wenye
ufahamu, kwa niaba ya au yapitishwe na
mamlaka halali, kwa kushirikisha wadau
wote na kwa kuzingatia uhitaji wa kupanga
maisha ya baadaye ya mtoto.
41 Nchi zinahamasishwa kuchukua hatua
kwa ajili ya ulinzi na kuhakikisha haki
kipindi cha uja uzito, kujifungua na
kunyonyesha ili kulinda hadhi na usawa kwa
maendeleo mazuri ya ujauzito na malezi ya
mtoto. Kwa hiyo, programu saidizi
ziandaliwe kwa ajili ya akina mama na akina
baba watarajiwa, hususani wazazi wenye
umri mdogo ambao hawawezi kutekeleza
wajibu wao kama wazazi. Programu hizo
zilenge kuwapa uwezo akina mama na akina
baba wa kutekeleza wajibu wao kama
wazazi kwa kuheshimu hadhi zao na kuzuia
kuwatelekeza watoto wao kwa sababu ya
kuwa hatarini.
42 Mtoto akiachwa au kutelekezwa, Nchi
zihakikishe kwamba hii inafanyika katika
mazingira ya siri na salama kwa mtoto, kwa
kuheshimu haki yake ya kupata taarifa
kuhusu asili yake pale inapobidi kulingana
na sheria za Nchi.
43 Nchi zitengeneze sera nzuri ili
kushughulikia mazingira ambayo mtoto
ametelekezwa kimya kimya, ambazo
zinaonyesha jinsi gani familia ya mtoto
inaweza kutafutwa na jinsi ambavyo mtoto
anaweza kurudishwa kwa jamaa zake. Pia
sera ziruhusu maamuzi kufanyika haraka
kuhusu uwezekano wa mtoto kuwekwa
kwenye kituo cha malezi na mipango hiyo
ifanyike haraka.
KUZUIA KUTENGANA KWA
FAMILIA
Kwa kuzingatia kanuni za ulazima,
kuzuia kutengana kwa familia kunahusu
kuhakikisha michakato ya kufanya
maamuzi inakuwa sahihi na mizuri.
JE, SERA YA TAIFA...
...inahakikisha kwamba michakato ya
kufanya tathminni inafanywa kulingana na
mitazamo mbalimbali, kwa mfano, ya

kielimu, kiafya na maeneo mengine
yanayohusika?
...inahitaji michakato ya kufanya tathmini
kuzingatia kiundani utoaji wa msaada kwa
familia na kuwapeleka kwenye huduma
mahususi kama njia ya kuzuia kutengana?
...inahakikisha kwamba michakato ya
tathmini inaainisha na kutatua vyanzo vya
kutengana kwa watoto kusikokuwa kwa
lazima, kama kutengwa, umaskini au
ulemavu?
44 Ikiwa mzazi au mlezi anayetambulika
kisheria anataka kumwacha mtoto kwa
wakala wa umma au binafsi au kituo cha
malezi, Serikali ihakikishe kwamba familia
inapata ushauri na msaada ili iendelee
kumtunza mtoto. Kama hii inashindikana,
tathmini ya afisa ustawi wa jamii au
17
...inasaidia na kuhamasisha utoaji mafunzo
kwa makundi ya wataalamu, kama walimu
na madaktari, katika kuwatambua watoto
walio hatarini na kutoa taarifa kwenye
huduma na mamlaka husika?
...inahakikisha kwamba wazazi walio
hatarini kutelekeza watoto wao wanapata
msaada wa kifedha au mali ili watunze
watoto wao na kuzuia kuwatelekeza?
...inatoa utaratibu unaowawezesha watoto
waliotelekezwa kupata taarifa husika na
inayofaa kuhusu asili zao?
tathmini ya kitaaluma inayofaa ifanyike ili
kuanisha kama kuna ndugu wengine ambao
wako tayari kuchukua jukumu la kumlea
mtoto kwa kudumu, au kama mpango huo
unaweza kuwa kwa manufaa ya mtoto.
Kama mipango hiyo haiwezekani au haiko
kwa manufaa ya mtoto, jitihada zichukuliwe
 18 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
kutafuta familia ambayo mtoto anaweza
kuwekwa bila kuchelewa.
45 Ikiwa mzazi au mlezi anataka kumweka
mtoto kwenye wakala wa umma au binafsi
au kituo cha malezi kwa muda mfupi au
muda mrefu, Nchi ihakikishe kwamba
anapata ushauri au msaada ili aendelee
kumtunza mtoto. Mtoto awekwe katika
malezi mbadala kama tu mipango mingine
imeshindikana na kuna sababu za msingi za
kufanya hivyo.
46 Mafunzo yatolewe kwa walimu na watu
wengine wanaoshughulika na watoto ili
wawasaidie watoto kutambua mazingira ya
udhalilishaji, kutengwa, unyonyaji au hatari
ya kutelekezwa na kutoa taarifa kwa
mamlaka halali.
47 Maamuzi ya kumwondoa mtoto kinyume
na matakwa ya familia yake yafanywe na
mamlaka halali, kulingana na sheria na
utaratibu wa kimahakama husika na kwa
kufuata taratibu za kimahakama, mzazi awe
na haki ya kukata rufaa na uhakilishi wa
kisheria unaofaa.
48 Kama mlezi mkuu au pekee wa mtoto
yuko hatarini kuwekwa kizuizini au
rumande, hatua na adhabu zisizohusisha
yeye kuwekwa kizuizini zitolewe kama
inawezekana kufanya hivyo, kwa kuzingatia
masilahi ya mtoto. Nchi zizingatie masilahi
ya mtoto katika kufanya maamuzi ya
kuwaondoa watoto waliozaliwa gerezani au
wanaoishi na wazazi wao gerezani. Hatua
ya kumwondoa mtoto ifanyike kama
inavyofanywa katika mazingira mengine.
Jitihada za kina zifanyike kuhakikisha
kwamba watoto walioko kizuizini na wazazi
wanafaidika na hadhi yao kama watu huru
na wanazifikia shughuli za kijumuiya.
B. KUSAIDIA UJENZI MPYA WA
FAMILIA
49 Katika kumwandaa na kumsaidia mtoto
na familia ili mtoto aungane na familia yake,
mazingira yake yatathminiwe na mtu au
kikundi cha watu ambacho kimethibitishwa
na kinachoweza kupata ushauri kutoka
sehemu mbalimbali, kwa kushirikiana na
wahusika mbali mbali (familia, mtoto na
mtoa malezi mbadala), ili kuangalia kama
inafaa kumrudisha mtoto kwenye familia na
kama kufanya hivyo ni kwa masilahi ya
mtoto, hatua gani zichukuliwe na chini ya
usimamizi wa nani.
50 Melengo ya kumrudisha mtoto kwenye
familia yake na majukumu makuu ya familia
na mtoa malezi mbadala yawekwe katika
maandishi na yakubaliwe na watu wote
wanaohusika.
51 Mawasiliano ya mara kwa mara
yanayofaa kati ya mtoto na familia yake kwa
lengo la kumrudisha mtoto kwenye familia
yake yaanzishwe, yawezeshwe na
yafuatiliwe na chombo halali.
52 Maamuzi yakishafanyika, kitendo cha
kumrudisha mtoto kwenye familia yake
kifanyike taratibu na kwa usimamizi,
pamoja na hatua za kifuatiliaji na za msaada
zinazozingatia umri, mahitaji na uwezo
unaokua wa mtoto, na chanzo cha
kutengana.
V. UTARATIBU WA KUTOA HUDUMA
YA MALEZI
53 Ili kufikia mahitaji ya kukua kimwili na
kiakili na kijamii ya kila mtoto asiyekuwa
na malezi ya wazazi, Nchi zihakikishe
kwamba mazingira ya kisheria, kisera na

kifedha yanakuwepo ili kuwa na aina
mbalimbali za malezi mbadala, kwa kutoa
kipaumbele kwa ufumbuzi wa kifamilia na
kijamii.
54 Nchi zihakikishe uwepo wa aina
mbalimbali za malezi mbadala,
zinazoendana na kanuni za jumla za
Mwongozo huu zinazohusu malezi ya
dharura, muda mfupi na muda mrefu.
KUIMARISHA UJENZI MPYA WA
FAMILIA
Kwa watoto walioko kwenye malezi
mbadala, na kuhakikisha kwamba watoto
wamewekwa kwa usahihi, dhumuni la
kumrudisha mtoto kwenye familia zao ni
sehemu muhimu ya mchakato wa
kufanya tathmini ya malezi.
JE, SERA YA TAIFA...
...inawezesha familia na watoto kupinga
uamuzi wa kumweka mtoto katika malezi
mbadala na kutafuta kuunganishwa kwa
matakwa yao?
...inahakikisha kwamba mtoto anawekwa
karibu na familia na jamii yake ili kuzuia
kuaharibu ukaribu na kumwezesha mtoto
kuwasiliana mara kwa mara na familia yake
ili kutengeneza mazingira ya kuunganishwa?
19
...inasisitiza kufaa na uhitaji wa kuzingatia
nia ya kuwaunganisha watoto na familia zao
kama kitu cha msingi katika tathmini za
mara kwa mara za malezi mbadala?
...inahakikisha kwamba mtoto na familia
wanashirikishwa katika kufanya maamuzi ya
uwezekano na mipango ya kumrudisha
mtoto kwenye familia?
...inahakikisha kwamba uamuzi wa
kumrudisha mtoto kwenye familia yake
unapelekea kuwepo kwa mchakato wa
taratibu, kipindi ambacho familia inapata
masaada unaofaa?
KUAINISHA MANUFAA
Katika mazingira ya ulazima, hatua
inayofuata ni kuamua aina gani ya malezi
mbadala inafaa.
JE, SERA YA TAIFA...
...inamtaka mtoa huduma kutumia mbinu za
aina mbalimbali na nzuri katika kufanya
maamuzi ambazo zinatoa nafasi ya familia
na mtoto kushirikishwa?
...inatoa utaratibu wa kiudhibiti kuhakikisha
uthibitishaji, usajiri, ufuatiliaji na
uwajibikaji wa watoa huduma ya malezi?
20 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
...inawataka watoa huduma ya malezi
kuhakikisha kwamba kumbukumbu za kina
zinatunzwa tangu mwanzo ili mchakato wa
awali wa kufanya maamuzi utoe msingi
mzuri wa mipango ya baadaye na tathmini
za mara kwa mara?
...inasisitiza kwamba tathmini za vipindi
ziangalie mazingira ya huduma ambayo
mtoto anaipata, umuhimu wa mtoto
kuendelea kupata malezi na zinazingatia
maoni ya mtoto?
...inawataka watoa huduma ya malezi
kutatua matatizo kwa njia tofauti tofauti
ambazo zinachochea utulivu na kudumu
katika kupanga malezi kwa kumuunganisha
mtoto na familia yake au kuendelea
kumpatia malezi mbadala?
55 Nchi zihakikishe kwamba vitu na watu
wote wanaohusika katika kutoa huduma ya
malezi mbadala wanathibitishwa kufanya
hivyo na mamlaka halali na wanatathminiwa
mara kwa mara na mamlaka hiyo hiyo kama
Mwongozo huu unavyosema. Ili kufanikisha
hili, mamlaka zitengeneze vigezo kwa ajili
ya kutathmini maadili na uwezo wa
kitaalamu wa watoa huduma ya malezi na
uthibitisho, ufuatialiaji na usimamizi wao.
56 Kuhusu huduma za malezi zisizo rasmi
zitolewazo na jamaa, marafiki au watu
wengine, inapowezekana, Nchi
ziwahamasishe watu hao kutoa taarifa kwa
mamlaka halali ili wao na mtoto waweze
kupata msaada utakaoimarisha ustawi na
ulinzi wa mtoto. Kama inawezekana na
inafaa, Nchi ziwahamasishe na kuwasaidia
watoa huduma za malezi wasio rasmi, kwa
ridhaa ya mtoto na wazazi husika,
kurasimisha huduma inayotolewa, baada ya
muda fulani kupita, kwa kiwango ambacho
utaratibu unaonekana wenye manufaa kwa
mtoto na utaendelea kuwa hivyo siku za
baadaye.
VI. KUANISHA AINA ZA MALEZI
ZINAZOFAA
57 Maamuzi kuhusu malezi mbadala yenye
manufaa kwa mtoto yafanyike kwa kufuata
utaratibu wa kimahakama au kiutawala au
utaratibu mwingine unaojitoshekeza na
unaofaa na ulinzi wa kisheria, na kama
inafaa, uwepo wa uwakilishili wa kisheria
kwa niaba ya mtoto katika mazungumzo ya
kisheria. Maamuzi yafanyike kwa kufuata
tathmini na mpango wa kina, kwa kutumia
taratibu na mbinu nzuri, na yafanyike kwa
suala moja moja na watu wenye sifa
wanaofanya kazi kama timu,
inapowezekana. Maamuzi yamshirikishe
mtoto, kulingana na uwezo wake, ambao
unaendelea kubadilika, na wazazi wake au
walezi wanaotambulika kisheria. Ili
kufanikisha hili, wahusika wote wapatiwe
taarifa zote muhimu ili wafanye maamuzi
yanayoendana na taarifa walizonazo. Nchi
zifanye kila jitihada kutoa rasilimali na njia
za kutosha kwa ajili ya kutoa mafunzo na
kuwatambua wataalamu wanaohusika na
uainishaji wa aina muafaka ya malezi ili
kuendana na kanuni hizi.
58 Tathmini ifanyike haraka, vizuri na kwa
umakini. Izingatie usalama na ustawi wa
mtoto wa muda mfupi, na malezi na
maendeleo yake ya muda mrefu, na
ijumuishe tabia na maendeleo binafsi ya
mtoto, asili yake kikabila, kiutamaduni,
 21

lugha na dini yake, mazingira ya kifamilia nchi yake, utamaduni, lugha na dini yake, na
na kijamii, historia ya afya yake na mahitaji mahusiano ya mtoto na ndugu zake, kwa
maalumu. lengo la kuzuia kuwatenganisha.

59 Ripoti za awali na za tathminni zitumike 63 Mpango uonyeshe, pamoja na mambo

kama nyenzo muhimu katika kupanga
maamuzi tangu yakubaliwe na mamlaka
halali na kuendelea, kwa lengo la kuzuia
vikwazo visivyotarajiwa na maamuzi
yanayokinzana.
mengine, malengo ya kumweka mtoto
kwenye malezi mbadala na njia za
kufanikisha hilo.

60 Mabadiliko ya mara kwa mara ya

mazingira ya kutolea huduma yanaathiri
maendeleo na uwezo wa mtoto kujenga
mahusiano, na kwa hivyo yasifanyike.
Utaratibu wa muda mfupi utumike katika
kutengeneza utaratibu wa muda mrefu.
Mtoto aunganishwe na familia yake au
jamaa mara moja, kama hii haiwezekani,
awekwe kwenye familia mbadala yenye
utulivu, au kama kanuni zilizoko katika aya
ya 21 hapo juu zinafaa, awekwe katika
malezi yenye utulivu na manufaa.

61 Mpango wa kutoa huduma ya malezi na

mtoto kuwekwa katika malezi ya kudumu
ufanyike mapema iwezekanavyo, ingefaa
kama ungefanyika kabla mtoto hajaanza
kupata malezi, kwa kuzingatia faida na
hasara za kila aina zinazofikiriwa, na
uhusishe mapendekezo ya muda mfupi na
mrefu.
62 Mpango wa kutoa huduma ya malezi na
mtoto kuwekwa katika malezi ya kudumu
ufanyike kwa kuzingatia asili na ubora wa
mahusiano ya mtoto na familia yake, uwezo
wa familia kuhakikisha ustawi na maendeleo
yenye utulivu ya mtoto, mahitaji na hamu ya
mtoto kujisikia kuwa sehemu ya familia,
hamu ya mtoto ya kubaki katika jamii na
64 Mtoto na familia yake au mlezi
anayetambulika kisheria wapewe taarifa za
kina kuhusu aina za malezi mbadala
zilizopo, athari za kila aina na haki zao na
wajibu wao.
65 Maandalizi, matumizi na tathmini ya
hatua za ulinzi kwa ajili ya mtoto yafanyike,
kadiri inavyowezekana, kwa kuwashirikisha
wazazi wake au mlezi anayetambulika
kisheria, waasili tarajiwa na watoa huduma
ya malezi, kwa kuzingatia mahitaji,
misimamo na matakwa yake. Kwa maombi
ya mtoto, wazazi au walezi wanaotambulika
kisheria, watu wengine muhimu kwenye
22 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
maisha ya mtoto washirikishwe katika
mchakato wote wa kufanya maamuzi, kwa
maagizo ya mamlaka halali.
66 Nchi zihakikishe kwamba mtoto yeyote
aliyewekwa katika malezi mbadala na
mahakama, baraza la hukumu au chombo
cha kiutawala au chombo chochote chenye
mamlaka, pamoja na wazazi wake au watu
wengine wenye jukumu la kumlea, wazazi
na mtoto wanapata fursa ya kuwakilishwa
mahakamani katika kufanya maamuzi ya
wapi mtoto awekwe, wanaambiwa haki yao
ya kuwakilishwa na wanasaidiwa kufanya
hivyo.
67 Nchi zihakikishe haki ya mtoto yeyote
alioko katika malezi wakati wa kufanya
tathmini ya mara kwa mara, ingefaa tathmini
ifanyike angalau kila baada ya miezi mitatu,
ya kufaa kwa malezi na jinsi mtoto
anavyotunzwa, kwa kuzingatia maendeleo
na mahitaji yake yanayobadilika, mambo
yanayotokea katika mazingira ya familia
yake, na kufaa na ulazima wa malezi
anayopata katika mazingira hayo. Tathmini
ifanyike na watu wenye uwezo na
waliothibitishwa na iwashirikishe mtoto na
watu wote wanaohusika na maisha yake.
68 Mtoto aandaliwe kwa mabadiliko yote ya
mazingira ya malezi yanayotokana na
mipango na michakato ya tathmini.
VII. UTOAJI WA MALEZI MBADALA
A. SERA
69 Ni jukumu la Nchi au ngazi fulani ya
serikali kuhakikisha inaandaa na kutekeleza
sera zinazoratibiwa kuhusu malezi rasmi na
yasiyo rasmi kwa ajili ya watoto
waliopoteza malezi ya wazazi. Sera hizo
ziandaliwe kwa kufuata taarifa na data nzuri.
Zitoe mchakato wa kuanisha nani ana
jukumu la kumlea mtoto, kwa kuzingatia,
wajibu wa wazazi wa mtoto au walezi
wakuu kwenye mazingira ya usalama,
malezi na maendeleo ya mtoto. Jukumu la
kufanya uamuzi ni, labda ionekane
vinginevyo, la wazazi au walezi wakuu.
70 Sekta zote za Nchi zinazohusika na
kupeleka watoto na kutoa msaada kwa
watoto waliopoteza malezi ya wazazi, kwa
kushirikiana na asasi za kijamii, zitumie sera
na utaratibu unaochochea kupeana taarifa na
kushirikiana kati ya wakala na mtu mmoja
mmoja ili malezi yenye manufaa, msaada
baada ya muda wa malezi na ulinzi wa
watoto hawa upatikane. Ofisi na aina ya
wakala anayehusika na kusimamia malezi
mbadala ni lazima zifaamike ili kuongeza
upatikanaji wake kwa watu wanaohitaji
huduma zinazotolewa.
71 Mkazo maalumu uelekezwe katika ubora
wa huduma mbadala inayotolewa katika
vituo vya malezi au mazingira ya kifamilia,
hususani mbinu, uchaguzi, mafunzo na
usimamizi wa walezi. Nafasi na majukumu
yao ni lazima yaanishwe na yafafanuliwe
vizuri kulingana na nafasi na majukumu ya
wazazi na walezi wanaotambulika kisheria.
72 Kwenye kila nchi, mamlaka halali
ziandae chapisho linaloonyesha haki za
watoto walioko katika malezi mbadala
kulingana na Mwongozo huu. Watoto
wanaopata malezi mbadala wawezeshwe
kuzifahamu kwa undani kanuni, sheria na

malengo ya sehemu ya kutolea malezi na
haki na wajibu wao katika sehemu hiyo.
73 Utoaji wa malezi mbadala uendane na
malengo na madhumuni yaliyoandikwa ya
mtoa huduma ya kutoa huduma na asili ya
wajibu wa mtoa huduma kwa mtoto
inayoakisi viwango vilivyoanishwa na
Mkataba wa Umoja wa Mataifa kuhusu Haki
za Mtoto, Mongozo huu na sheria husika.
Watoa huduma wote ni lazima wawe na sifa
na wathibitishwe kulingana na sheria
zinazohusu utoaji wa malezi mbadala.
74 Utaratibu wa usimamizi uanzishwe ili
kuhakikisha mchakato wenye viwango wa
kumpeleka au kumweka mtoto katika malezi
mbadala.
75 Masuala ya kiutamaduni na kidini
yanayohusu utoaji wa malezi mbadala,
pamoja na yale yanayohusu mitazamo ya
kijinsia, yaheshimiwe na yaendelezwe kwa
kiwango ambacho yanaendana na haki na
masilahi ya mtoto. Mchakato wa kuamua
kama masuala hayo yanastahili kukuzwa
ufanyike kwa njia ya ushirikishaji, kwa
kushirikisha viongozi wa kiutamaduni na
kidini wanaohusika, wataalamu na watu
wanaotunza watoto wasiopata malezi ya
wazazi, wazazi na washikadau wengine,
pamoja na watoto wenyewe.
1. Malezi yasiyo rasmi
76 Ili kuhakikisha kwamba kuna mazingira
ya malezi yanayofaa kwenye malezi yasiyo
rasmi yanayotolewa na mtu binafsi au
familia, Nchi zitambue mchango unaotolewa
na aina hii ya malezi na kuchukua hatua za
kutosha kusaidia utoaji wa malezi bora kwa
kuzingatia tathmini inayoonyesha mazingira
23
yapi yanahitaji msaada maalumu au
usimamizi.
77 Kama inafaa, mamlaka halali
iwahamasishe watoa huduma ya malezi
wasio rasmi wajifahamishe na wahakikishe
kwamba wanapata huduma na misaada
mingine ambayo itawasaidia kumtunza na
kumlinda mtoto.
78 Serikali zitambue majukumu ya watoa
huduma ya malezi wasio rasmi.
79 Nchi ziandae hatua maalumu na
zinazofaa ili kuwalinda watoto wanaopata
huduma ya malezi isiyo rasmi dhidi ya
udhalilishaji, kuachwa, ajira za watoto, na
aina zingine zote za unyonyaji kwa kuweka
mkazo maalumu katika huduma ya malezi
isiyo rasmi inayotolewa na watu ambao sio
ndugu au ndugu ambao mtoto halikuwa
hawajui au wanaoishi mbali na makazi ya
kila siku ya mtoto.
2. Viwango vya jumla kuhusu mipango ya
utoaji wa aina zote rasmi za malezi mbadala
80 Mchakato wa kumweka mtoto kwenye
malezi mbadala ufanyike kwa uangalifu wa
hali ya juu, bila kumuathiri mtoto, hususani
ufanyike na watu waliopata mafunzo
wasiovaa sare.
81 Mtoto akiwekwa kwenye malezi
mbadala, mawasiliano na familia yake na
watu wa karibu kwake kama marafiki,
majirani na walezi wa zamani
yahamasishwe na yawezeshwe kwa
kuzingatia ulinzi na masilahi ya mtoto.
Mtoto apate taarifa kuhusu familia yake
kama hawana mawasiliano.
24 MWONGOZO MALEZI MBADALA YA WATOTO
82 Nchi ziweke mkazo maalumu ili
kuhakikisha kwamba watoto walioko
kwenye malezi mbadala kutokana na wazazi
wao kufungwa au kuwa hospitalini
wanapata taarifa kuhusu wazazi wao na
wanapata ushauri na msaada kuhusu suala
hilo.
83 Walezi wahakikishe kwamba watoto
wanapata chakula cha kutosha na chenye
virutubisho kulingana na milo kamili
inayopatikana katika mazingira wanayoishi
watoto na viwango vya mlo kamili, na imani
za kidini za watoto. Mlo kamili unaofaa na
waziada utolewe kama ni muhimu kufanya
hivyo.
VIWANGO VYA JUMLA (I)
Mwongozo unatofautisha malezi rasmi na
yasiyo rasmi na unaweka wajibu tofauti
kwa kila aina. Watoa huduma wasio
rasmi wanahimizwa kujitambulisha
wenyewe ili wapate misaada ya kijamii
yenye manufaa, na malezi rasmi lazima
yafikie viwango fulani vya jumla.
JE, SERA YA TAIFA...
...inaweka na kufuatilia viwango vinavyofaa
kwa watoa huduma kuhakikisha kwamba
mazingira yanafaa kiafya na kiusalama,
inaweka viwango vya kutosha vya usafi
vinavyoheshimu haki ya mtoto
kutokuingiliwa?
...inawataka watoa huduma ya malezi rasmi
kuhakikisha kwamba walezi wanasifa na
wanapata mafunzo, kwa mfano, kuhusu haki
za watoto na masuala ya maendeleo ya
watoto?
...inahakikisha kwamba mawasaliano kati ya
mtoto aliye katika malezi mbadala na wazazi
wake, wanafamilia wengine, marafiki na
wanajumuiya yanakuwepo?
...inabashiri kuhitajika kwa kupambana na
mitazamo ya kijamii na uonevu wa watoto
waliotoka kwenye malezi mbadala na kwa
ujumla inakemea unyanyasaji katika kupata
elimu, huduma ya afya na ajira?
...inahakikisha kwamba watoa huduma ya
malezi na sehemu zinazotoa huduma
zinaweka usawa unaofaa kati ya kuhitajika
kwa malezi na ulinzi na maendeleo ya
uwezo wa mtoto unaoendelea kukua?

84 Walezi waimarishe afya za watoto
wanaowatunza na kuweka mazingira mazuri
ili kuhakikisha kwamba huduma ya afya,
ushauri na msaada vinapatikana kama
inavyoelekezwa.
85 Watoto wapate elimu rasmi na isiyo
rasmi na ya ufundi, kulingana na haki zao
kwa kiwango cha juu katika taasisi za elimu
zilizoko katika maeneo yao.
86 Walezi wahakikishe kwamba haki ya kila
mtoto, pamoja na watoto wenye ulemavu,
wanaoishi na virusi vya Ukimwi au wenye
mahitaji mengine maalumu yeyote,
wanakuzwa kupitia michezo na aina zingine
za mapumziko, inaheshimiwa na kwamba
fursa za shughuli hizo zinapatikana ndani na
nje ya eneo la malezi. Mawasiliano kati ya
25
watoto na watu wengine yahamsishwe na
yawezeshwe.
87 Mahitaji ya kiusalama, kiafya na
kivirutubisho na mengine ya vichanga na
watoto wadogo, pamoja na wale wenye
mahitaji maalumu, yapatikane katika vituo
vyote vya kulelea watoto, ikiwa ni pamoja
na kuwa karibu na mlezi fulani.
88 Watoto waruhusiwe kufanya mambo yao
ya kidini na maisha ya kiimani, pamoja na
kutembelewa na mwakilishi wa dini yao
mwenye sifa, na kuamua kwa uhuru
kushiriki ama kutoshiriki huduma za kidini,
elimu au ushauri wa kidini. Asili ya kidini
ya mtoto iheshimiwe, na hata mtoto mmoja
hasishawishiwe kubadili dini yake akiwa
katika kituo cha malezi.
26 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
89 Watu wazima wote wanaotunza watoto
waheshimu na kuimarisha haki ya mtoto
kutoingiliwa, ikiwa ni pamoja na kupata
nyezo zinazofaa za usafi, kuheshimu tofauti
za kijinsia na mawasiliano, na sehemu ya
kutosha na salama kwa ajili ya kuhifadhi
mali zao.
90 Walezi wafahamu umuhimu wa nafasi
yao katika kuendeleza mahusiano chanya,
sala na yanayowafanya watoto wakue vizuri,
na wawe na uwezo wa kufanya hivyo.
91 Malazi katika sehemu zote za huduma ya
malezi yafikie viwango ya afya na usalama.
92 Kwa kupitia mamlaka zao halali Nchi
zihakikishe kwamba malazi yanayotolewa
katika malezi mbadala, na usimamizi wao
katika sehemu hizo, yanawezesha mtoto
kulindwa dhidi ya udhalilishaji. Mkazo
maalumu uelekezwe kwenye umri, uwezo
wa kiakili na kiwango cha uwezekano wa
kila mtoto kuathirika katika kufanya
maamuzi ya wapi aishi. Hatua za
kuhakikisha kwamba mtoto anayepata
huduma ya malezi analindwa ziendane na
sheria na zisiwanyime watoto uhuru wao
bila sababu za msingi ukilinganisha na
watoto wa umri wao wanaoishi katika jamii
yao.
93 Sehemu zote za huduma ya malezi
zihakikishe kwamba watoto wanalindwa
dhidi ya kutekwa, kusafirishwa nje ya nchi
kibiashara au aina zingine zote za unyonyaji.
Kunyimwa uhuru wao au shughuli zao
kufanyike tu kwa kiwango ambacho ni
muhimu kuhakikisha kwamba mtoto
analindwa kwa kina dhidi ya vitendo hivyo.
94 Walezi wote waimarishe na wahamasishe
watoto na vijana wadogo kuchagua vitu
ambavyo wanavielewa vizuri, kwa
kuzingatia athari na umri wa mtoto, na
kulingana na uwezo wa mtoto unaoendelea
kukua.
95 Nchi, wakala, vituo vya malezi, shule na
huduma za jamii zichukue hatua zenye
manufaa kuhakikisha kwamba watoto
walioko katika malezi mbadala hawateswi
wakiwa katika malezi au baada ya
kuondoka. Hii ijumuishe jitihada za
kupunguza uwezekano wa mtoto
kutambulika kwamba anaishi katika malezi
mbadala.
96 Hatua zote za kurekebisha tabia ambazo
zinahusisha mateso, ukatili au adhabu za
kizalilishaji, pamoja na mtoto kuwekwa
chini ya ulinzi mkali peke yake au aina
nyingine yeyote ya vurugu za kimwili au
kisaikolojia ambazo zinaweza kuathiri afya
ya mtoto kimwili au kiakili, zipigwe
marufuku kulingana na sheria ya kimataifa
ya haki za binadamu. Nchi zichukue
tahadhari zote za lazima kuzuia vitendo
hivyo na kuhakikisha kwamba mtu
anayefanya hivyo anaadhibiwa kisheria.
Mtoto hasinyimwe ruhusa kuonana na
familia yake au watu wa karibu kwake kama
adhabu.
97 Nguvu na vizuizi vya aina yeyote ile
visiruhisiwe isipokuwa tu kama ni lazima
kulinda hadhi ya mtoto au mtu mwingine
kimwili au kisaikolojia, kulingana na sheria
na kwa njia nzuri na inayofaa kwa
kuheshimu haki za msingi za mtoto.
Kuadhibu kwa kutumia dawa kufanyike

kulingana na mahitaji ya kimatibabu na
kusifanywe bila kutathminiwa na kuagizwa
na mtaalamu.
VIWANGO VYA JUMLA (II)
JE, SERA YA TAIFA...
...inakataza na kuadhibu aina zote za vurugu
dhidi ya watoto walioko katika malezi
mbadala, na kuwataka watoa huduma ya
malezi kuhakikisha kwamba wanatoa
mafunzo na kukuza ufahamu wa walezi?
...inawataka watoa huduma ya malezi
kuhakikisha kwamba kuna utaratibu wa
kuweka kumbukumbu na kushughulikia
vitendo vya vurugu dhidi ya watoto walioko
katika malezi mbadala na uwajibikaji?
...inawataka watoa huduma ya malezi
kuhakikisha kwamba walezi wanapata
mafunzo ya mbinu za kutoa adhabu ambazo
hazihusishi vurugu na matumizi ya adhabu
za kimwili zenye manufaa kama ni lazima
kufanya hivyo?
...inasisitiza wajibu wa kuweka
kumbukumbu ya adhabu za kimwili na
kuhitajika kwa watoa huduma kushughulikia
vizuri na kufuatilia matukio hayo?
...inatoa utaratibu wa udhibiti kuhakikisha
kwamba kuna utaratibu wa uwazi na kamili
wa kutoa malalamiko na usimamizi huru wa
mfumo huo?
...inahakikisha kwamba watoa huduma ya
malezi wanamsaidia mtoto anayetoa
malalamiko kwa, kwa mfano, kumpatia mtu
anayeaminika kipindi chote cha mchakato
wa kutoa malalamiko?
27
98 Watoto walioko kwenye malezi mbadala
wawe na mtu wanayemwamini ili
wamwambie mambo yao ya siri. Mtu huyo
achaguliwe na mamlaka halali na mtoto
husika aridhie uchaguzi huo. Mtoto
aambiwe kwamba kanuni za kisheria au
kimaadili zinaweza kuingilia usiri huo
katika mazingira fulani.
99 Watoto walioko katika malezi mbadala
wapate njia inayofahamika, inayofaa na
iliyokamilika ya kutoa malalamiko au maoni
yao kuhusu vitendo wanavyofanyiwa au
mazingira ya sehemu wanayoishi. Njia hizo
zijumuishe mawasiliano ya awali, majibu,
utekelezaji na mawasiliano ya ziada. Vijana
wadogo ambao wamewahi kuishi katika
malezi mbadala washirikishwe kwenye
mchakato huu, na maoni yao yapewe uzito
unaostahili. Mchakato huu uendeshwe na
wato halali ambao wamepata mafunzo ya
kufanya kazi na watoto na vijana wadogo.
100 Ili kuimarisha hali ya mtoto kujitambua,
kiwepo kitabu chenye taarifa muhimu,
picha, vitu binafsi na kumbukumbu kuhusu
kila hatua ya maisha ya mtoto kwa
kumshirikisha mtoto na mtoto aweze
kukitumia kipindi chote cha maisha yake.
28 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
B. MAJUKUMU YA KISHERIA KWA
MTOTO
101 Katika mazingira ambayo wazazi wa
mtoto hawapo au hawawezi kufanya
maamuzi kwa manufaa ya mtoto, na ambapo
mtoto amewekwa kwenye malezi mbadala
kwa maagizo ya chombo halali cha
kiutawala au mamlaka ya kimahakama, mtu
maalumu au chombo halali kipewe haki na
jukumu la kisheria la kufanya maamuzi kwa
niaba ya wazazi wa mtoto na kwa
kumshirikisha mtoto. Nchi zihakikishe
kwamba kuna utaratibu wa kumpata mtu au
chombo hicho.
102 Majukumu hayo ya kisheria yatolewe na
kusimamiwa na mamlaka halali au vyombo
halali vilivyothibitishwa, pamoja na asasi
zisizo za kiserikali. Uwajibikaji wa mtu au
chombo husika uwe mikononi mwa
mamlaka yaliyompa majukumu mtu huyo au
chombo hicho.
103 Watu wanaotekeleza majukumu hayo ni
lazima wawe watu wanaoheshimika na
wenye ufahamu wa kutosha kuhusu masuala
ya watoto, uwezo wa kufanya kazi moja kwa
moja na watoto na uelewa wa mahitaji
yeyote maalumu na ya kiutamaduni ya
watoto atakaopewa. Wapewe mafunzo ya
kufaa na msaada wa kitaalamu ili kutekeleza
majukumu yao. Wawe na uwezo wa kufanya
maamuzi huru na kamili ambayo yako kwa
manufaa ya mtoto husika na yanayoimarisha
na kulinda ustawi wa kila mtoto.
104 Nafasi na wajibu wa mtu au chombo
kilichopewa majukumu ujumuishe mambo
yafuatayo:
(a) Kuhakikisha kwamba haki za mtoto
zinalindwa na, hususani, kwamba mtoto
anapata malezi yenye manufaa, malazi,
huduma ya afya, fursa za maendeleo,
masaada wa kisaikolojia na kijamii, kielimu
na lugha;
(b) Kuhakikisha kwamba mtoto anapata
uwakilishi wa kisheria na wa aina nyingine
kama ni muhimu, kumshirikisha mtoto ili
maoni yake yazingatiwe na mamlaka
zinazofanya maamuzi, kumshauri na
kumweleza mtoto haki zake;
(c) Kuchangia katika kuanisha njia nzuri ya
kutatua tatizo kwa masilahi ya mtoto;
(d) Kutengeneza mahusiano kati ya mtoto na
asasi mbalimbali ambazo zinaweza kutoa
huduma kwa mtoto;
(e) Kumsaidia mtoto kuitafuta familia yake;
(f) Kuhakikisha kwamba, kama mtoto
anarudishwa kwao au anaungana na familia
yake, kitendo hicho kinafanywa kwa
manufaa ya mtoto;
(g) Kumsaidia mtoto kuwa na mawasiliano
na familia yake kama inafaa.
1. Wakala na vituo vinavyotoa malezi rasmi
105 Sheria ielekeze kwamba wakala na
vituo vyote lazima visajiriwe na
vithibitishwe kutoa huduma na ustawi wa
jamii au mamlaka nyingine halali, na
kwamba kutofuata sheria hiyo ni kosa
kisheria. Uthibitishaji ufanyike na
utathminiwe mara kwa mara na mamlaka
halali kwa kuzingatia vigezo vizuri,
ambavyo kwa kiwango cha chini,
vinaangalia madhumuni ya wakala au kituo,
utendaji wake, wafanyakazi na sifa zao,
mazingira ya malezi na rasilimali fedha na
usimamizi.

106 Wakala na vituo vyote viwe na sera na
matamko ya kiutandaji yanayoendana na
Mwongozo huu, yanayoonyesha malengo,
sera, njia na viwango vinavyotumika
kuajiri, kufuatilia, kusimamia na kukagua
walezi wenye sifa ili kuhakikisha kwamba
malengo hayo yanafikiwa.
107 Wakala na vituo vyote vitengeneze
kanuni za maadili za wafanyakazi ambazo
zinaendana na Mwongozo huu, zinazoelezea
kazi za kila mtaalamu, hususani walezi, na
zionyeshe utaratibu wa kutoa malalamiko
kuhusu vitendo vya uovu vya mfanyakazi
yeyote.
108 Kugharamia malezi kusifanyike kwa
lengo la kumweka mtoto katika kituo cha
malezi bila sababu za msingi au kurefusha
muda wa mtoto kupata huduma ya malezi
inayopangwa au kutolewa na wakala au
kituo.
109 Taarifa za kutosha na za wakati
zinazohusu malezi mbadala anayopata mtoto
zitunzwe, pamoja na taarifa za kina kuhusu
watoto wanaolelewa, wafanyakazi na
mapatano ya kifedha.
110 Taarifa kuhusu watoto waliopo kituoni
ziwe kamili, za wakati, ziwekwe kwa usiri
na usalama, na zijumuishe taarifa za muda
wa watoto kupokelewa na kuondoka kituoni,
muundo na maelezo ya kina kuhusu malezi
anayopata kila mtoto, pamoja na aina yeyote
ya utambulisho sahihi na taarifa zingine
binafsi. Taarifa kuhusu familia ya mtoto
ziwekwe kwenye jalada lake na kwenye
ripoti za tathmini za mara kwa mara.
29
Kumbukumbu hizi zitunzwe muda wote
ambao mtoto atakuwepo kwenye malezi
mbadala na zitumiwe na wataalamu
waliothibitishwa na wanaohusika na malezi
yake.
111 Mtoto na wazazi au walezi wanaweza
kupewa kumbukumbu zilizotajwa hapo juu
kulingana na haki ya mtoto ya kutoingiliwa
na usiri, kadiri inavyofaa. Ushauri nasaha
unaofaa utolewe kabla, wakati na baada ya
kuzipitia kumbukumbu hizo.
WAKALA, VITUO VYA MALEZI &
WALEZI
Mwongozo unatoa utaratibu wa
kiudhibiti unaosisitiza wajibu wa Nchi
kuthibitisha, kufuatilia na kuwawajibisha
watoa huduma, vituo vya malezi na
walezi binafsi.
JE, SERA YA TAIFA...
...inataka uthibitishaji wa watoa huduma za
malezi na vituo vya malezi, pamoja na
uwasilishaji wa sera za kuajiri wafanyakazi,
mwenendo na ufuatiliaji, viwango vya
malezi yanayotolewa na taratibu za kutoa
taarifa kuhusu makosa ya kinidhamu?
30 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO

...inawataka watoa huduma ya malezi

kuhakikisha wanatunza kumbukumbu za wa
wakati na kwa usiri na kumwezesha mtoto
kuzipata kumbukumbu hizo akizihitaji?

...inaweka viwango vya chini vya kuajiri ili

kuhakikisha mazingira mazuri ya kazi,
mishahara inayokidhi, na kwa hiyo kuwatia
hamasa walezi na wafanyakazi wengine
kuendelea kubaki kazini?

...inaweka vigezo kuhakikisha kwamba

watoa huduma ya malezi wanazingatia
viwango vizuri vya kutoa malezi kwa walezi
kujiendeleza kitaaluma na kuwapatia
mafunzo juu ya masuala mahususi, kwa
mfano, kuifahamu sheria ya ulinzi wa mtoto,
haki za watoto, matumizi sahihi ya vizuizi,
masuala ya maendeleo ya mtoto na ya
watoto wenye mahitaji maalumu?
AINA MBALIMBALI ZA MALEZI
Kuheshimu kanuni za ulazima na kufaa
pamoja na uhitaji wa kufanya maamuzi
kwa suala moja moja kunapelekea
kuwepo kwa majadiliano kuhusu
kuhitajika kwa aina mbalimbali za malezi
mbadala ili kutoa fursa ya kufanya
uchaguzi.
JE, SERA YA TAIFA...
...inaweka ajenda inayosaidia kuendeleza,
kuhamasisha, kusaidia na kukuza
upatikanaji na utumiaji wa malezi
yatolewayo na watu ambao siyo wazazi wa
damu wa mtoto na aina nyingine za malezi
ya kifamilia?
...inahakikisha mwamba mfumo wa malezi
yanayotolewa na wazazi ambao siyo wa
damu unaendelezwa kulingana na mahitaji
ya jamii na mfumo huo unakuwa wa
kijamii?
...inaruhusu mazungumzo yenye manufaa na
wazazi ambao siyo wa damu na asasi
zinazotoa malezi ya aina hii kutengeza na
kushawishi sera zenye manufaa?
...inahakikisha kwamba vituo vya malezi
vinatoa huduma bora ya malezi kwa kila
mtoto, kwenye makundi madogo madogo,
na vina wafanyakazi wa kutosha na wenye
sifa ili kutoa huduma za malezi zenye
viwango?

...inatoa ulinzi wa kutosha ili kuhakikisha
kuwa malezi katika vituo yanatolewa pale tu
inapobidi, na kwamba juhudi za watoa
huduma kuwaweka watoto katika vituo ili,
kwa mfano, kujipatia fedha, zinapigwa
marufuku?
112 Vituo vyote vya malezi viwe na sera
nzuri itakayodumisha usiri wa taarifa za kila
mtoto, sera ambayo walezi wote wanaijua na
kuifuata.
113 Ni vizuri kwa wakala na vituo vyote vya
malezi kuhakikisha kwamba, kabla ya
kuajiri walezi na wafanyakazi wengine
wanaohudumia watoto, kutathmini kwa kina
kufaa na uwezo wao wa kuwatunza watoto.
114 Mazingira ya kazi, ikiwemo mishahara
ya walezi inayolipwa na wakala na vituo vya
malezi, yatoe motisha, yawe ya kuridhisha
na endelevu ili wafanyakazi watekeleze
majukumu yao kwa kiwango cha juu.
115 Mafunzo kuhusu haki za watoto
waliopoteza malezi ya wazazi na kuhusu
madhara wanayoweza kuyapata, hususani
wale wanaoishi katika mazingira magumu,
kama katika vituo vya malezi vya dharura au
nje ya mazingira wanayoishi kila siku
yatolewe. Walezi pia wapate mafunzo
kuhusu masuala ya kitamaduni, kijamii,
kijinsia na kidini. Nchi zitoe rasilimali za
kutosha na njia za kuwatambua wataalamu
hawa ili watekeleze kanuni hizi.
31
116 Walezi walioajiriwa na wakala na vituo
vya malezi wapatiwe mafunzo juu ya njia
nzuri za kukabiliana na changamoto za
kitabia, zikiwemo njia za kutatua migogoro
na za kuzuia vitendo vyenye madhara kwa
watu wengine na mtu binafsi.
117 Wakala na vituo vya malezi vihakikishe
kwamba, pale inapofaa, walezi
wanaandaliwa ili wakabiliane na watoto
wenye mahitaji maalumu, hasa wale
wanaoishi na virusi vya Ukimwi au
magonjwa mengine ya kudumu ya kimwili
au kiakili na watoto wenye ulemavu.
2 Malezi ya wazazi wasiokuwa wa damu
118 Mamlaka halali au wakala watengeneze
mfumo, na watoe mafunzo kwa
wafanyakazi, ili watathmini na kulinganisha
mahitaji ya mtoto na uwezo na rasilimali za
wazazi tarajiwa wasiokuwa wadamu na
kuwaandaa wote wanaohusika na mchakato
wa kumweka mtoto katika malezi hayo.
119 Katika kila eneo, uanishaji wa walezi
wasio wa damu wenye uwezo wa kuwalea
na kuwalinda watoto na kuendeleza
mahusiano na familia, jumuiya na kikundi
cha utamaduni, ufanyike.
120 Maandalizi maalumu, msaada na
huduma za ushauri nasaha kwa ajili ya
walezi hao zitengenezwe na zitolewe kwa
walezi wote mara kwa mara, kabla, wakati
na baada ya kumweka mtoto katika malezi.
121 Walezi walioko ndani ya wakala wa
malezi na mifumo mingine wawahudumie
32 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
watoto waliopoteza malezi ya wazazi ili
wapate fursa ya kuzifanya sauti zao zisikike
na kutoa maoni yao katika kutengeneza sera.
122 Wazazi wasiokuwa wa damu
wahamasishwe kuanzisha vyama vya walezi
ili waweze kusaidiana katika utendaji na
kutengeneza sera.
C. Vituo vya malezi
123 Vituo vinavyotoa huduma ya malezi
lazima viwe vidogo na vizingatie haki na
mahitaji ya mtoto, katika mfumo ambao
unafanana sana na wa kifamilia au
mazingira ya kikundi kidogo. Lengo lake
kwa ujumla liwe ni kumpatia mtoto malezi
ya muda na kuchangia kikamilifu katika
kumuunganisha na familia yake, au kama
haiwezekani kufanya hivyo, kumpatia
malezi mbadala bora kwenye familia
nyingine, kwa kumuasili au kumtoa kafala
kwa mujibu wa sheria ya Kiislam pale
inapofaa.
124 Hatua zichukuliwe, ili pale inapobidi na
inapofaa, mtoto anayehitaji ulinzi na malezi
mbadala tu awekwe mahali tofauti na watoto
waliofanya makosa ya jinai.
125 Mamlaka halali za kitaifa au za ngazi za
mitaa zitengeneze utaratibu mzuri wa
mchujo ili kuhakikisha watoto wanawekwa
katika malezi mbadala kwa utaratibu mzuri.
126 Nchi zihakikishe kwamba vituo vya
malezi vina walezi wa kutosha ili kuwepo
uangalizi wa karibu na, inapowezekana,
kumpatia mtoto fursa ya kuwa karibu na
mlezi fulani. Walezi wawekwe katika vituo
vya malezi ili watekeleze kikamilifu nia na
malengo ya vituo ya kuhakikisha kwamba
mtoto yuko salama.
127 Sheria, sera na kanuni zipige marufuku
ushawishi wa kuwaweka watoto katika vituo
vya malezi unaofanywa na wakala, vituo na
mtu binafsi.
D. Ukaguzi na Ufuatiliaji
128 Wakala, vituo na wataalamu wa
huduma ya malezi wawajibike kwa
mamlaka halali ambayo inapaswa
kuhakikisha kwamba, pamoja na mambo
mengine, ukaguzi wa mara kwa mara
uliopangwa na wa kushtukiza unafanyika,
ukihusisha ukaguzi na majadiliano na
wafanyakazi na watoto.
129 Kwa kiwango kinachowezekana na
kinachofaa, ukaguzi uwe na sehemu ya
mafunzo na kujenga uwezo wa walezi.
130 Nchi zihakikishe kwamba mfumo huru
wa ufuatiliaji unakuwepo, kwa kuzingatia
uwezo wa taasisi za kitaifa kukuza na
kulinda haki za binadamu (Kanuni za Paris).
Mfumo wa ufuatiliaji ufikiwe kirahisi na
watoto, wazazi na watu wenye jukumu la
kulea watoto waliopoteza malezi ya wazazi
wao. Kazi za mfumo wa ufuatiliaji
zijumuishe:
(a) Kuzungumza kwa usiri na watoto walio
katika aina zote za malezi mbadala,
kutembelea vituo wanavyoishi na kufanya
uchunguzi juu ya madai ya uvunjifu wa haki
za binadamu katika vituo hivyo, kwa

kuletewa malalamiko au kwa kuanzisha
uchunguzi;
(b) Kupendekeza sera mahsusi kwa
mamlaka husika kwa lengo la kuboresha hali
za watoto waliopoteza malezi ya wazazi na
kuhakikisha kwamba huduma inayozingatia
matokeo ya tafiti kuhusu ulinzi, afya,
maendeleo na malezi ya mtoto;
MAANDALIZI & MSAADA KWA
AJILI YA MAISHA YA BAADAYE
Kwa kutambua changamoto nyingi
zinazowakabili vijana wengi
wanaoondoka kwenye vituo vya malezi,
Mwongozo unatoa utaratibu saidizi ili
vijana waendelee kupata msaada baada
ya kuondoka katika vituo vya malezi.
JE, SERA YA TAIFA...
...inatambua umuhimu wa kuwa na mipango
ya kuwaandaa vijana mapema kuondoka
katika vituo vya malezi, iliyoandaliwa kwa
kushauriana na mtoto?
33
(c) Kuandaa na kuwasilisha mapendekezo
na maoni kuhusu rasimu ya sheria;
(d) Kuchangia kwa uhuru katika kutoa
taarifa kulingana na Mkataba wa Haki za
Mtoto, pamoja na kuchangia taarifa kwenye
ripoti za vipindi za Nchi zinazopelekwa
kwenye Kamati ya Haki za Mtoto kuhusu
utekelezaji wa Mwongozo huu.
...inawataka watoa huduma ya malezi
kuhakikisha kwamba watoto wanaojiandaa
kuondoka katika vituo vya malezi wanapata
elimu rasmi na ya ufundi, mafunzo ya stadi
za maisha, pamoja na fursa nyingine
zinazoendana na matamanio yao ya maisha
yao ya baadaye?
...inahakikisha upatikanaji wa rasilimali
maalumu, kwa mfano, mtu aliyejitoa
kuwaongoza na kuwashauri watoto
wanapojiandaa kuondoka kwenye malezi
mbadala na baada ya kuondoka?
...inaunga mkono umuhimu wa malezi
mbadala kuwa na sera inayowaruhusu wale
wanaoondoka, kwa mfano, kutembelea na
kuendelea kuwa na mawasiliano na walezi
wao wa zamani kama chanzo cha msaada
wa ziada?
E. Msaada baada ya muda wa malezi
kumalizika
131 Wakala na vituo viwe na sera nzuri na
vifuate utaratibu uliokubalika kuhusu ukomo
wa kazi zao uliopangwa au usiopangwa na
watoto ili kuhakikisha kwamba malezi
34 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
muafaka ya baadaye na ufuatiliaji
yanapatikana. Muda wote wa malezi, wakala
na vituo vihakikishe kwamba vinawaaanda
watoto kuanza maisha ya kujitegemea na
kuwarudisha katika jamii, kwa mfano, kwa
kupata stadi za maisha zinazopatikana kwa
kushiriki katika maisha ya kila siku ya jamii
husika.
132 Mchakato wa kuondoka katika malezi
mbadala kuelekea kwenye maisha ya
baadaye uzingatie jinsia, umri, uwezo wa
kiakiri pamoja na mazingira husika na
ujumuishe msaada na ushauri ili kuepusha
unyonyaji. Watoto wanaojiandaa kuondoka
kwenye malezi wahamasishwe kupanga
maisha yao ya baadaye. Watoto wenye
mahitaji maalumu, kama vile walemavu,
wanufaike na mfumo unaofaa wa msaada, ili
kuhakikisha kwamba, pamoja na mambo
mengine, vituo vya malezi haviwi taasisi.
Sekta za umma na za binafsi zihamasishwe,
ikiwa ni pamoja na kuwapa motisha, kuajiri
watoto kutoka sehemu tofauti za malezi,
hususani watoto wenye mahitaji maalumu.
133 Jitihada maalumu zifanyike kumpatia
kila mtoto, inapowezekana, mtu maalumu
anayeweza kumwandaa ili ajitegemee baada
ya kuondoka kwenye kituo cha malezi.
134 Malezi ya baadaye yaandaliwe mapema
iwezekanavyo na, kwa namna yeyote ile,
kabla mtoto hajaondoka katika kituo cha
malezi.
135 Fursa endelevu za elimu na mafunzo ya
ufundi stadi zitolewe kwa vijana kama
sehemu ya elimu ya stadi za maisha
inayotolewa kwa vijana wadogo kuwasaidia
wajitegemee kiuchumi na wajipatie kipato.
136 Huduma za kijamii, kisheria na kiafya,
pamoja na msaada muafaka wa kifedha,
zitolewe kwa vijana wanaoondoka vituo vya
malezi na baadaye katika maisha yao.
VIII. UTOAJI WA HUDUMA YA
MALEZI KWA WATOTO NJE YA NCHI
YAO
A. KUMCHUKUA MTOTO ILI APATE
HUDUMA YA MALEZI NJE YA NCHI
137 Mwongozo wa sasa utumiwe na taasisi
zote za umma na binafsi na watu wote
wanaohusika katika mipango ya kumpeleka
mtoto nje ya nchi yake, kwa matibabu,
makazi ya muda, mapumziko au kwa sababu
nyingine yeyote.
138 Nchi husika zihakikishe kwamba
zinateua chombo chenye wajibu wa
kuanisha viwango maalumu vinavyopaswa
kufikiwa, hususani, vigezo vya kuchagua
walezi katika nchi ambayo mtoto
anapelekwa na ubora wa malezi na
ufuatiliaji, na vya kusimamia na kufuatilia
mipango hiyo.
139 Ili kuhakikisha ushirikiano mzuri wa
kimataifa na usalama wa mtoto katika
mazingira hayo, Nchi zinahamasishwa
kukubali au kuridhia Mkataba wa Kimahaka
wa The Hague, Kuitambua na Kuitekeleza

Sheria Husika na Kushirikiana katika
masuala ya Wajibu wa Kimalezi na Hatua za
Kumlinda Mtoto, wa Oktoba 19, 1996.
B. UTOAJI HUDUMA YA MALEZI KWA
MTOTO ALIYE NJE YA NCHI
140 Mwongozo wa sasa na kanuni zingine
za kimataifa zitumiwe na taasisi zote za
umma na binfsi na watu wote wanaohusika
katika kupanga malezi ya mtoto akiwa nje
ya nchi yake kwa sababu yeyote ile.
141 Watoto wapweke au waliotengwa lakini
wako nje ya nchi wapate ulinzi na malezi
sawa na yale wanayopata watoto
waliozaliwa katika nchi husika.
WATOTO WALIO NJE YA NCHI
Mwongozo huu unasisistiza kuwa watoto
walio nje ya nchi yao wapate ulinzi na
malezi sawa na yale wanayopata watoto
waliozaliwa katika nchi husika.
JE, SERA YA TAIFA...
...inahakikisha kwamba maafisa uhamiaji
wanapata mafunzo ya kutosha ili
washughulikie mahitaji ya watoto walio nje
ya nchi zao kwa uangalifu unaohitajika?
35
...inawaruhusu wakala na idara husika, kwa
mfano uhamiaji, ustawi wa jamii na jeshi la
polisi, kufanya kazi pamoja?
...inaruhusu uteuzi wa mtu au wakala
kumwakilisha na kumsaidia mtoto katika
michakato ya kufanya maamuzi kuhusu
malezi na/au uhamiaji?
...inahakikisha kuwa aina ya malezi mbadala
inayotolewa kwa watoto walio nje ya nchi
yao ni sahihi na inaheshimu mila, utamaduni
na dini ya mtoto?
...inahakikisha, kwa njia za kidiplomasia au
za kiuchunguzi, kwamba tathmini za athari
zinafanyika kabla mtoto yeyote
hajarudishwa nchini kwake au
hajaunganishwa na familia yake?
...inatoa ulinzi wa kutosha kuhakikisha
kwamba jitihada zote zinafanyika ili
kumuunganisha mtoto na wazazi, ndugu au
walezi wake wa muda mrefu, kabla fumbuzi
zingine zozote za kudumu, kama vile kuasili
mtoto, hazijachukuliwa?
142 Katika kuanisha malezi muafaka, tofauti
za watoto wapweke au waliotengwa (kama
za kikabila, kihamiaji, kitamaduni au kidini)
zizingatiwe kwa mtu mmoja mmoja.
143 Watoto wapweke na waliotengwa,
pamoja na wale wanoingia katika nchi fulani
kwa njia zisizo halali, wasinyimwe uhuru
wao kwa sababu wamevunja sheria yeyote
inayohusu kuingia na kuishi katika nchi
husika.
36 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
144 Watoto ambao ni wahanga wa biashara
haramu ya kusafirisha watu nje ya nchi
wasiwekwe rumande au wasiadhibiwe kwa
kushurutishwa kufanya vitendo haramu.
145 Mara tu baada ya mtoto mpweke
kutambuliwa, Nchi zinahimizwa kuteua
mlezi, au ikibidi, mwakilishi wa shirika
linalohusika na malezi na ustawi wa mtoto
ili awe na mtoto kipindi chote cha mchakato
wa kuanisha hadhi yake na kufanya
maamuzi.
146 Mara tu baada ya mtoto mpweke au
aliyetengwa kuwekwa katika sehemu ya
malezi, jitihada zifanyike kutafuta familia
yake na kuanzisha tena mahusiano kati ya
familia na mtoto, kama tu haya yote
yanafanyika kwa masilahi ya mtoto na kama
hayawadhuru wahusika.
147 Ili kusaidia kupanga maisha ya baadaye
ya mtoto mpweke au aliyetengwa kwa
namna ambayo inalinda haki zake, mamlaka
halali za Nchi na huduma ya jamii zifanye
jitihada za kupata nyaraka na taarifa ili
kufanya tathmini ya madhara yanayoweza
kumpata mtoto pamoja na hali ya familia
yake katika nchi yao.
148 Mtoto mpweke au aliyetengwa
hasirudishwe nchini kwake:
(a) Kama, baada ya kufanya tathmini ya
athari na usalama, kuna kila sababu ya
kuamini kwamba ulinzi na usalama wa
mtoto uko hatarini;
(b) Isipokuwa kama, kabla ya kumrudisha
mtoto, mlezi anayefaa, kama vile mzazi,
ndugu, mlezi ambaye ni mtu mzima, wakala
wa Serikali au wakala aliyethibitishwa au
kituo cha malezi katika nchi aliyetoka
kimekubali na kinaweza kumpatia mtoto
malezi mazuri na ulinzi;
(c) Kama, kwa sababu zingine, uamuzi wa
kumrudisha mtoto hauna manufaa kwa
mtoto, kulingana na tathmini iliyofanywa na
mamlaka halali.
149 Kwa kuzingatia malengo hayo hapo juu,
ushirikiano kati ya Nchi, mikoa, serikali za
mitaa na asasi za kijamii ukuzwe na
uimarishwe.
150 Ushirikishaji wa huduma za kibalozi, au
inaposhindikana kufanya hivyo, wawakilishi
wa kisheria wa nchi aliyozaliwa mtoto
watafutwe kabla, ikiwa kufanya hivyo kuna
masilahi kwa mtoto au familia yake.
151 Wale wanaohusika na ustawi wa mtoto
mpweke au aliyetengwa wahakikishe mtoto
na familia yake wanawasiliana mara kwa
mara, isipokuwa pale inapokuwa ni kinyume
na matakwa ya mtoto au ni dhahiri kwamba
ni kinyume na masilahi ya mtoto.
152 Kumuasili au kumtoa kafala mtoto
kulingana na sheria ya Kiislamu siyo uamuzi
sahihi kufanyika awali kwa mtoto mpweke
au aliyetengwa. Nchi zinashauriwa kufanya
hivi ikiwa tu jitihada za kufahamu waliko
wazazi wake, jamaa zake au walezi wa
kudumu zimeshindikana.

IX. MALEZI KATIKA MAZINGIRA YA
DHARURA
A. MATUMIZI YA MWONGOZO
153 Mwongozo huu utumike katika
mazingira ya dharura yatokanayo na
matukio ya asili au ya kibinadamu kama vita
kati ya taifa moja na jingine au vita vya
wenyewe kwa wenyewe na uvamizi wa
mataifa ya nje. Watu binafsi na mashirika
ambayo yangependa kuwasaidia watoto
waliopoteza malezi ya wazazi katika
mazingira ya dharura wanashauriwa kufanya
hivyo kwa kuzingatia Mwongozo huu.
154 Katika mazingira hayo, Nchi au
mamlaka halali katika kanda husika,
jumuiya ya kimataifa na wakala wote wa
ndani ya nchi, wa kigeni na wa kimataifa
wanaotoa au wanaodhamiria kutoa huduma
zinazomlenga mtoto wazingatie mambo
yafuatayo:
(a) Kuhakikisha kwamba taasisi na watu
wote wanaohudumia watoto wapweke au
waliotengwa wana uzoefu wa kutosha,
wamepata mafunzo, wana rasilimali na
vitendea kazi vya kutosha ili wafanye kazi
vizuri;
(b) Kutengeneza, kama ni lazima, malezi ya
kifamilia ya muda mfupi na muda mrefu;
(c) Kutumia malezi ya makazi kama ni hatua
ya muda mfupi mpaka malezi ya kifamilia
yatakapoanzishwa;
(d) Kukataza uanzishaji wa vituo vipya ili
kutoa malezi sambamba kwa kundi kubwa la
watoto kwa kudumu au kwa muda mrefu;
(e) Kuzuia watoto kupatiwa huduma ya
malezi nje ya mipaka ya nchi zao, isipokuwa
37
katika mazingira yaliyoelezwa katika aya ya
160 hapo chini;
(f) Kufanya jitihada za ushirikiano katika
kuitafuta familia na kumuunganisha mtoto
na familia kuwa za lazima.
Kuzuia kutengana
155 Mashirika na mamlaka zifanye kila
jitihada kuzuia kutengana kwa watoto na
wazazi au walezi wao wakuu, isipokuwa
kama masilahi ya mtoto yanahitaji kufanya
hivyo na kuhakikisha kwamba vitendo vyao
havisababishi kwa bahati mbaya familia na
watoto kutengana kwa kutoa huduma na
misaada kwa watoto peke yao badala ya
kufanya hivyo kwa familia.
156 Utengano unaosababishwa na wazazi
wa mtoto au walezi wake wakuu uepushwe
kwa:
(a) Kuhakikisha kwamba kaya zote zinapata
chakula, madawa pamoja na huduma zingine
kama elimu;
(b) Kukataza uanzishaji wa vituo vya malezi
na kuruhusu tu katika mazingira ambayo ni
lazima kufanya hivyo.
B. MIPANGO YA KUTOA HUDUMA YA
MALEZI
157 Jamii zisaidiwe kufuatilia kikamilifu na
kushughulikia masuala ya malezi na ulinzi
ambayo watoto wanakumbana nayo.
WATOTO WALIO KATIKA
MAZINGIRA YA DHARURA
Mwongozo huu utumike katika mazingira
yote ya dharura na lengo kuu la kutafuta
watoto na kuwaunganisha tena na familia
38 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO
zao kwa kiwango kinachowezekana kabla
ya kuchukua ufumbuzi mwingine wowote
wa kudumu lisisitizwe.
JE, SERA YA TAIFA...
...inawataka wakala wa ndani ya nchi na wa
kimataifa wanaotoa msaada wa dharura
kuwa na sera bayana zinazohusu utoaji wa
huduma kamili kwa familia na jamii pamoja
na malezi na ulinzi wa lazima kwa mtoto?
...inahakikisha kwamba unakuwepo
usimamizi wa Nchi katika kusajiri watoto
waliotengwa ili kuhakikisha kwamba taarifa
zinazokusanywa zinatunzwa kwa usiri,
usalama na zinatumika kwa lengo la
kumuunganisha mtoto na familia yake?
...inahakikisha utengenezaji wa aina
mbalimbali za malezi ya kijumuiya
zinazofaa na zinazoweza kufikia, kwa suala
moja moja, mahitaji tofauti tofauti ya watoto
ambao hawawezi kuunganishwa na familia
zao?
...inatoa ulinzi wa kutosha ili kuhakikisha
kwamba jitihada zote za kuwaunganisha
watoto na familia zao zimefanyika, kabla
fumbuzi zingine za kudumu, kama vile
kuasili, hazijatafutwa?
158 Malezi katika jamii ya mtoto, ikiwa ni
pamoja na malezi ya wazazi wasio wa damu,
yahamasishwe kwani yanatoa mwendelezo
wa mtoto kua sehemu ya jamii na
maendeleo yake.
159 Kwa sababu watoto wapweke au
waliotengwa wanaweza kuwa hatarini
kunyanyaswa na kunyonywa, ufuatiliaji na
msaada maalumu wa malezi uanishwe
mapema ili watoto wawe salama.
160 Watoto walio katika mazingira ya
dharura wasipelekwe kwenye nchi zingine
ili wapatiwe malezi mbadala isipokuwa kwa
muda na kwa sababu za kiafya, kimatibabu
au za kiusalama. Ikitokea hivyo, nchi hiyo
iwe ya karibu na nchi zao na lazima wawe
na mzazi au mlezi wanayemjua, na mipango
mizuri ya kuwarudisha kwao ianze.
161 Kama haiwezekani kumuunganisha
mtoto na familia yake au kama kufanya
hivyo kunakinzana na masilahi ya mtoto,
fumbuzi madhubuti na za uhakika, kama
vile kusaili au kafala ya sheria ya Kiislamu
zifikiriwe. Kama haiwezekani kufanya
hivyo, fumbuzi zingine za muda mrefu
zifikiriwe; kama vile malezi ya wazazi
wasiokuwa wa damu au ya makazi
yanayofaa, pamoja na makazi ya watoto
wengi na mipango mingine ya makazi
inayosimamiwa.
 39

C. KUTAFUTA NA KUUNGANISHA Isichukuliwe hatua yeyote inayoweza kuzuia

FAMILIA UPYA kuungana kwa familia na mtoto, kwa mfano,
kuasili, kubadilisha jina au kumpeleka mtoto
162 Kuainisha na kusajiri watoto wapweke mbali na sehemu inakoishi familia yake,
au waliotengwa ni vipaumbele katika mpaka jitihada zote za kutafuta familia
mazingira yote ya dharura na kufanyike zimefanyika.
haraka iwezekanavyo.
167 Taarifa zote muhimu zinazohusu
163 Shughuli za usajiri zifanywe au kumweka mtoto katika malezi mbadala
zisimamiwe moja kwa moja na mamlaka za zitunzwe katika hali ya usalama ili
Nchi na taasisi zilizopewa wajibu wa kuwezesha kuungana kwa mtoto na familia
kufanya hivyo na zenye uzoefu na kazi hii. yake siku za baadaye.
164 Usiri wa taarifa zilizokusanywa
uheshimiwe na mifumo iwekwe ili kutuma
na kutunza taarifa kwa usalama. Taarifa
zitumiwe na wakala husika tu kwa nia ya
kutafuta na kumuunganisha mtoto na familia
yake na kutoa huduma ya malezi.

165 Wale wote wanaohusika na kutafuta

familia ya mtoto au walezi wanaotambulika
kisheria au kimila wafanye kazi yao katika
mfumo unaoratibiwa, kwa kutumia fomu
maalumu na taratibu zinazokamilishana kila
inapowezekana. Wahakikishe kwamba
mtoto na wahusika wengine hawaathiriki na
hatua wanazochukua.

166 Uhalali wa mahusiano na uthibitishaji

wa utayari wa mtoto na familia
kuunganishwa kuhakikiwe na kila mtoto.
40 MWONGOZO WA MALEZI MBADALA YA WATOTO

TOVUTI MUHIMU

Mkataba wa Umoja wa Mataifa kuhusu Haki za Mtoto (UNCRC):

• Matini yote ya mkataba: http://www2.ohchr.org/english/law/crc.htm
• Nakala ya watoto: http://www.unicef.org/voy/media/rights_leaflet.pdf
• Tafuta nakala iliyo katika lugha yako hapa: http://www.unicef.org/voy/explore/rights/explore_2781.html
Hati ya Afrika ya Haki na Ustawi wa Mtoto
http://www.africa-union.org/child/home.htm
Baraza la Ulaya la Kumbukumbu za Pendekezo (2005)5 kuhusu haki za mtoto anayeishi katika kituo cha
malezi
http://www.coe.int/familypolicy (chagua ‘watoto walioko katika vituo vya malezi’; inapatikana katika lugha ya
Kiingereza, Kirusi, Kigiriki, Kipolandi, Kiistonia, Kiluthinia, Kiisilandia, Kizeki and Kisebia)
Viwango vya Ubora kwa Ajili ya Watoto (Q4C) - http://www.quality4children.info
Baraza la Ulaya & Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS: “Watoto na vijana wadogo walioko katika
malezi – Zitambue haki zako”-
http://www.coe.int/t/transversalprojects/children/News/enfants%20institution/text%20flyer_en.asp
Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS - http://www.sos-childrensvillages.org
Asasi ya Kimataifa ya Huduma ya Jamii - http://www.iss-ssi.org/
Kikundi cha Asasi Zinazojihusisha na Mkataba wa Haki za Mtoto - http://www.childrightsnet.org/
Mtandao wa Taarifa kuhusu Haki za Mtoto (CRIN) - http://www.crin.org
Mtandao wa Malezi Bora - http://crin.org/bcn/
Shirika la Umoja wa Linashughulikia Masuala ya Watoto (UNICEF) - http://www.unicef.org
Mtandao wa Malezi Bora & Shirika la Umoja wa Linashughulikia Masuala ya Watoto (UNICEF): Kitabu
Kinachotoa Mwongozo wa Namna ya Kutathmini Hali za Watototo Walioko katika Malezi Maalumu
http://www.crin.org/BCN/details.asp?id=19618&themeID =1001&topicID =1011

TOLEO

Mchapishaji: Maudhui yameandaliwa na:

Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS Christian Posch
Kazi imeandaliwa Picha zimeandaliwa, na maudhui yamepangwa na:
Hermann-Gmeiner-Strasse 51 Vijiji vya Watoto vya Kimataifa vya SOS
6020 Innsbruck, Austria
Simu.: +43/1/310 23 98 Ruhusa ya kuchapisha matini ya Mkutano Mkuu (A/RES/
Nukushi: +43/1/3 10 23 98 20 64/142) imetolewa bure na Umoja wa Mataifa.
Barua pepe: lao@sos-kd.org Inaruhusiwa kuchapisha katika lugha nyingine zaidi ya
www.sos-childrensvillages.org Kiingereza lakini kwa kuonyesha chanzo chake. Hairuhusiwi
kuuza.
Ilitolewa: Novemba 2010.
www.sos-childrensvillages.ORG