Rozprawka maj 2016

Sztuka literacka towarzyszy człowiekowi już od najdawniejszych dziejów. Już Starożytni Grecy czy
Rzymianie tworzyli różne teksty satyryczne, pamiętniki i inne formy przelewania myśli na papier. Fakt
ten pozwala wysnuć wniosek, że sztuka literacka pełni niezwykle istotną funkcję w życiu gatunku
ludzkiego. Analizując to zagadnienie warto przyjrzeć się bliżej tekstowi Jana Parandowskiego pt.
„Tworzywo literackie”, w którym to zawarte są przemyślenia twórcy na to właśnie zagadnienie.
Uważa on, że sztuka poetycka nie ma granic, a tematem utworów literacki, w przeciwieństwie do
innych odmian sztuki, może być wszystko. Ponadto przedstawia on swój pogląd na temat obrazu
twórcy literackiego. Zdaniem Jana Parandowskiego pisarz jest obserwatorem otaczającej go
rzeczywistości, a nawet, oczywiście w ujęciu metaforycznym, „złodziejem” czy „kłusownikiem”. Swój
pogląd uzasadnia tym, że ludzie tacy w swoich pracach często poruszają tematy związane z życiem
danych grup społecznych i ich problemy.

Analizując dogłębnie światowy dorobek literacki na przestrzeni dziejów nie sposób nie zgodzić się z
autorem. Twórcy różnych epok udowadniają, że tematem może być wszystko. Od tych prostszych,
mających służyć bardziej za rozrywkę aniżeli źródło prawd, po te poruszające tematy wyższe,
związane z moralnością, odnoszące się do problemów światowych. W kwestii poglądu Jana
Parandowskiego na temat roli twórcy jako kłusownik również nie wypada się nie zgodzić z tym
stwierdzeniem. Pisarz powinien być uważnym obserwatorem, co jest nierozerwalnie związane z praca
kłusownika, który nie może pozwolić sobie na choćby chwilę nieuwagi, w przeciwnym razie może
utracić cel swojej pracy tj. zwierzynę. Określenie to można interpretować także pod kątem trafności
spostrzeżeń pisarza, które powinny być trafne jak pociski z broni kłusowniczej.

Analizując pogląd Jana Parandowskiego na temat inspiracji twórców literackich należy zastanowić
się nad najrozmaitszymi tematami dzieł literackich. Przyglądając się uważniej dziełom wspomnianej
wcześniej starożytności należy zwrócić uwagę na jednego z greckich twórców, Ezopa. Pisarz ten
zasłynął z bajek, w których w prosty sposób przekazywał nierzadko głębokie prawdy moralne
dotyczące życia. Jego utwory są doskonałym przykładem na to, że można nadać zupełnie inne
znaczenie zwierzętom, czy choćby roślinom. W jednym ze swoich utworów pt. „Trzcina i oliwka” za
pomocą tytułowych roślin przedstawia istotną wartość, jaką jest pokora. W tekście tym kontrastuję
on skromną i cichą trzcinę ze zbyt pewnym siebie drzewem oliwnym. Pozornie słaba i wiotka trzcina
jest adresatem uwag oliwki dotyczących jej rzekomej nieodporności na warunki atmosferyczne.
Finalnie jednak okazuje się ze podczas burzy to oliwka zostaje połamana natomiast zachowującej
pokorę trzcinie nic się nie stało. Morał z utworu jest ponadczasowy oraz ukazuje życiową prawdę
moralną. Na podstawie bajki można bowiem dostrzec, że opanowanie, spokój są oznaka wewnętrznej
siły, podczas gdy nadmierne okazywanie pewności siebie ukazuje tak naprawdę słabość. Jest to jak
najbardziej prawdziwe i logiczne. Przekładając bohaterów bajki na ludzki świat należy zauważyć, że
osoba pewna siebie, świadoma swojej siły, nie musi okazywać tego na zewnątrz, ponieważ wie, że nie
wnosi to nic do jej życia. Natomiast człowiek pozbawiony tej pewności zakłada, że jeśli będzie
pozorował pewność siebie, rzeczywiście będzie tak postrzegany. Jest to jednak błędna interpetacja
założen psychologii, ponieważ im bardziej chcemy zmienić coś na siłę tym bardziej jest to niemożliwe
do osiągnięcia.
 Opisywany wcześniej utwór, pomimo posiadanego morału, dotyczył jednak tematyki bardziej
codzienniej, związanej z niepożądanymi postawami obecnymi w życiu społecznym. Był to jednak
utwór krótki, który opisywał problem jedynie w wielkim skrócie. Natomiast należy się przyjrzeć
utworom dogłębnie analizującym mechanizmy czy postawy rządzące życiem społecznym. Takim
utworem jest „Lalka” Bolesława Prusa. Utwór ten przedstawia społeczeństwo XIX wiecznej Polski i
jest analizowany w sposób obszerny, wyczerpujący. Prus w swoim utworze skupia się na każdej
warstwie społecznej, od arystokracji po zwykłych, prostych ludzi. Po wnikliwiej lekturze tego dzieła
można wysnuć mnóstwo wniosków nie tylko dotyczących Polaków, ponieważ schematy te od zawsze
są nierozerwalnie związane z ludzką egzystencją. Jest to na przykład zauważalne w podziale
społeczeństwa. Niezależnie od epoki, zawsze istniały podziały na bogatych i biednych. W związku z
tym nie jest to cecha wyłącznie polskiego społeczeństwa. Na tej podstawie można stwierdzić że lalka
porusza tematy uniwersalne w dodatku ściśle związane z moralnością. Jest to więc kontrast do bajki
ezopa, która przedstawiała problem za pomocą dużego uogólnienia, a także problem
nieporównywalnie mniej istotny niż ten opisywany w Lalce. Kolejnym z wniosków wypływających z
lektury tego dzieła jest fakt, że duża ilość pieniędzy oraz wysoka pozycja społeczna psuje moralność
człowieka. Fakt ten został doskonale przedstawiony przez Bolesława Prusa. Jedna z
pierwszoplanowych bohaterek utworu, Izabela Łęcka, jest tego idealnym przykładem. Jest to kobieta
niezdolna do głębszych uczuć, a także do budowania wysoce wartościowych relacji. Widać to po
zachowaniu kobiety w stosunku do jej adoratora, Stanisława Wokulskiego. Mężczyzna ten zrobił
wiele dla arystokratki i jej rodziny, a mimo to nawet nie był przez nią traktowany z szacunkiem.
Bohater stanął do pojedynku z baronem Krzeszowskim w obronie honoru kobiety, wykupił kamienicę,
w której bohaterka mieszkała po zaniżonej cenie ( za pośrednictwem Szlangbauma, swojego
pracownika ). To tylko część dobrych uczynków jakich dokonał. Niestety nie otrzymał nawet odrobiny
szacunku na jaki zasługiwał. Izabela Łęcka nie była szczera z Wokulskim, ponieważ nigdy nie określiła
się jasno w kwestii, czy Wokulski ma u niej szanse, dając mu w ten sposób złudną nadzieję.
Jednocześnie nie potrafiła pokochać mężczyzny, ponieważ ten był kupcem i szlachcicem. Sytuacja ta
doskonale ukazuje zepsucie kobiety, która pomimo okazanego jej dobra nie jest w stanie pokochać
kogoś tylko ze względu na pochodzenie i wykonywany zawód. W „Lalce” Prusa występuje jeszcze
wiele wartych analizy aspektów dotyczących moralności, jednak ukazane przykłady w zupełności
wystarczą do wysnucia wniosków na temat moralności w społeczeństwie.

Analizując dzieła literatury można zauważyć mnóstwo różnorodnych tematów. Przedstawione

powyżej przykłady ukazują, że tematem dzieła literackiego mogą być nawet rośliny, natomiast
występuje też mnóstwo treści związanych z moralnością, psychologią czy innymi dziedzinami wiedzy.

Kolejnym istotnym wnioskiem jest fakt, że artysta ma do dyspozycji możliwość przenoszenia

rzeczywistości na papier w sposób niezwykle plastyczny, kreatywny. Trzcina czy oliwką są bowiem
zwykłymi roślinami, pozbawionymi zdolności myślenia. Ezop jednak pojawia się zabiegiem
personifikacji, ponieważ nadaje roślinom zdolność myślenia i mówienia. Fakt ten pokazuje, że artysta
literacki nie jest niczym ograniczony w tworzeniu własnego dzieła. Kolejną istotną kwestią jest fakt, że
po analizie „Lalki” Bolesław Prus może być odbierany właśnie jako kłusownik, o którym pisał Jan
Parandowski. Twórca wybitnego polskiego dzieła jest tu bowiem obserwatorem polskiego
społeczeństwa i w trafny sposób opisuje jego wady. Uważne obserwacje i trafne spostrzeżenia twórcy
śmiało można porównać do cech kłusownika, który również musi być świetnym obserwatorem oraz
dokładnie wykonywać swoją pracę poprzez precyzyjne strzały, do których metaforycznie można
przyrównać trafne uwagi Prusa.