FIL 104 MGA ISTRUKTURA NG WIKANG FILIPINO Paraan ng artikulasyon:

1. Pasara o hinto- Sarado o harang ang daanan ng

 Wika
Ito ay isang mahalagang instrumento na
ginagamit ng tao upang ipahayag ang kaisipan at
damdamin
●Wika
Ito ay binubuo ng masistemang balangkas;
a. Makahulugang tunog o pasalita.
b. Masistemang kayarian kung pasulat.
●Wika
Ito ay may kapangyarihan na manghikayat, mag-utos,
manira, manggulo, makiusap, magpaalaala, magturo,
magtanong, manakit at iba pa.
Ang palatunugan o ponolohiya
●Ponolohiya-Ito ay pag-aaral ng set ng mga tunog na
bumubuo ng isang salita sa isang wika.
-Ang tunog ay binubuo at nagiging daan upang
makapagsalita nang maayos at mabisa ang isang tao.
●Ponema
➤Ito ang pinakamaliit na makabuluhang
yunit ng tunog.
2 uri ng ponema
a. Segmental
b. Suprasegmental
Ang pagbigkas na malumi, maragsa at impit na tunog o
glottal stop ay napadagdag sa katinig dahil
nakapagbabago ng kahulugan ng
salita.
mga saklaw:
a. Ponema (tunog)
b. Diin (stress)
c. Pagtaas o pagbaba ng tinig (pitch)
d. Pagpapahaba ng tunog (lengthening)
e. Paghinto (juncture)
hangin/p/ at /b/, /t/ at /d/, /k/ at /a/.
2. Nasal o pailong- Sa ilong lumalabas ang hangin na
harang at hindi na sa bibig: /m/,/n/,at /ng/.
3.Pasutsot- Ang hanging tumatakas ay nagdaraan sa
pagitan ng dila ng ngalangala o babangtingang tinig:
/s/, /h/.
4. Pagilid o lateral- Ang dulo ng dila ay nakadikit sa
harap ng gilagid kaya ang hangin ay lumalabas sa gilid ng
dila:/I/
5. Pakatal o trill- Ang hangin ay hinaharang at
pinapalabas sa pamamagitan ng mabilis na paggalaw ng
dulo ng naka-arkong dila: /r/
6. Malapatinig o glayd(glide)- Ang dila ay nagkakaroon
ng galaw mula sa posisyon sa ibang posisyon:/w/,/y/
PATINIG: MALAPATINIG
●a. Sa /h/, /k/ at /g/ ay hindi ginagamitan ng
gitling
Halimbawa:
pangkatok
panghalo
singkapal singganda
●b. Sa a, e, i, o, u ginagamitan ng gitling kung
ginagamit ng panlaping pang, sing.
Halimbawa:
pang-umaga
pang-inom
sing-ingay
mang-akit
●c. Malapatinig na /w/ at /y/ ay hindi na rin
ginagamitan ng gitling sa paglalapi.
Halimbawa:
pangwalis
pangyaya
pangwasak pangyarda
DIGRAPO, PARES MINIMAL, DIPTONGGO

Salik ng ponema upang makapagsalita ang isang Digrapo-Ito ay kombinasyon

tao ng maayos ng dalawang letrang
1. Ang hangin- Ito ang nagiging midyum o pahatiran ng pinagsama para katawanin o
mga alon ng tunog na siya nating naririnig. bigkasin ang isa.
2. Ang enerhiya- Ito ang presyong nalilikha ng ➤ Gamitin ito sa mga
pagpapalabas ng hiningang galing sa letrang /ch/,/sh/,/ng/.
baga.
Mga pares minimal- Ito ay mga pares na salita na
3.Ang nalikhang tunog na namodipika ng bibig-
magkatulad maliban sa isang ponema nagbabago ang
patunugan o resonador- Ang itinuturing na resonador
kahulugan ng salita.
ay ang bibig at guwang ng ilong.
Halimbawa:
Mga bahaging kailangan sa pagbigkas ng tunog: abo-apo
1.Dila at panga (sa ibaba) lapad-lapat
2. Ngipin at labi (sa unahan) basa-pasa
3. Matigas na ngalangala (sa itaas) bakas-bakat
4. Malambot na ngalangala (sa likod)

Diptonggo
Ito ay ang aw, iw, oy, uy, ay, iy.
➤ Anumang patinig na sinusundan ng /w/ at /y/ sa loob
ng pantig ay itinuturing na diptonggo.
Diptonggo
Halimbawa:
buhay, sisiw, baliw, biloy, sampay, kahoy
Kung ang /y/ at /w/ ay napapagitnaan ng dalawang
patinig at napasama sa sumusunod na pantig ay hindi na
diptonggo.
Halimbawa:
kawayan, gulayan, aliwin, babuyan
LIT 102 KULTURANG POPULAR
KAHULUGAN, URI, AT KATANGIAN NG WIKA KAHULUGAN NG
KULTURA
●Ayon kina Andersen at Taylor (2007), ang kultura ay
isang komplikadong sistemang ugnayan na nagbibigay
kahulugan sa paraan ng pamumuhay ng isang
grupongpanlipunan.
• Wika ni Panopio (2007), “ito ang kabuuang
konseptong sangkap sa pamumuhayng mga tao, ang
batayan ng kilos at gawi, at ang kabuuang gawain ng tao.”
• Ayon naman kay Mooney (2011), ang kultura ay
tumutukoy sa kahulugan atparaan ng pamumuhay na
naglalarawan sa isang lipunan.DALAWANG URI NG
KULTURA1. Kulturang Materyal
• binubuo ito ng mga gusali, likhang-sining, kagamitan, at
iba pang mgabagay na nakikita at nahahawakan at gawa o
nililikha ng tao (Panopio,2007).
Mga halimbawa ng kulturang materyal:KASUOTAN,
KASANGKAPAN, TIRAHAN, PAGKAIN2. Kulturang Di-Materyal
• Kabilang dito ang batas, gawi, ideya, paniniwala, at norms
ng isang grupo ng tao. Hindi tulad ng materyal na kultura,
hindi ito nahahawakan subalit ito aymaaaring makita o
maobserbahan
.• Ito ay bahagi ng pang-araw-araw na pamumuhay ng tao
at sistemangpanlipunan (Mooney, 2011).
Mga halimbawa ng kulturang di-
materyal:KAUGALIAN, EDUKASYON, PANINIWALA,
PANANALITA, PAGDIRIWANG
KATANGIAN NG KULTURA
1. Natutuhan (learned)- Isang proseso ng kulturang
nagsimula sa pagkatuto sa kultura ngpamilyang
kinabibilangan niya. Ito ay kung paano pinalaki,
pinaliliguan,dinadamitan, inaalagan ay isang proseso kung
saan natututuhan ng isangindibidwal ang kaugalian sa loob
ng kanilang pamilya.
Dalawang proseso ng interaksyon ng tao sa lipunan:
A. Enkulturasyon - Ang pagkuha ng kultura ng ibang
pangkat/tao upangmaging bahagi ng kulturang iyon.
B. Sosyalisasyon - Ang kabuuang pagkilala ng mga
pamantayan nakultura. Dito ay matutukoy kung sino ang
may tungkulin sa lipunan tuladng ina/ama, asawa, mag-
aaral, guro, pulis, politiko at marami pang iba
2. Ibinabahagi (shared)-Nagsisilbing tulay upang
magbigkis ang mga tao bilang kanilangpagkakakilanlan. Sa
kaparaanang ito ay masasanay ang mga tao namamuhay
ng maunlad kasama ang ibang tao kahit na hindi sila
pareho ngkulturang kinagisnan.
3. Naadap (adapted)• Ang kultura ay umaayon sa kung
ano ang takbo ng kondisyon ngkapaligiran na kinatitirhan
ng tao.
4. Dinamiko (dynamic)• Ang kultura ay patuloy na
nagbabago sa paglipas ng panahon at sa pag-alpas nito sa
bawat henerasyonKahulugan at Katangian ng Kulturang
Popular
Ano nga ba ang Kulturang Popular?
Ang kulturang popular -ay masasabi nating isang
paraan ng mga tao para maramdaman ang pagtanggap sa
kanila ng nakararami. Ang pag-ayon sa kulturang popular,
ang nagpapadama sa mga tao na tanggap sila sa
modernism dahil ang kulturang popular ay kadalasang
nagmumula sa mga modernong produkto ng mga
kumpanya at modernong mga bansa.
Ang kulturang popular- ay maaaring teknolohiya,
pagkain, kasuotan, musika at ibapa. Ito ay ang mga
pinagsasama-samang kultura na itinatakda
ngmakakapangyarihang tao, kumpanya at bansa. Ginagamit
ito ng mga ordinaryongtao para maipahayag ang kanilang
pagsang-ayon sa isang kultura, pati na rinmaipakilala ang
kanilang saril
LIT 104 PANURING PAMPANITIKAN
Panunuri
✓ Kritisismo
✔Pamumuna
✔matalinong
pagbabasa
✔Pag-aaral
✔Pagtatalakay
✔Pagpapaliwanag
✓paghatol
Pampanitikan
✓ Literary
✔Nauukol sa mga akda sa
panitikan gaya ng tula, awit, sanaysay, talumpati, maikling
kuwento, at iba
pa.
Ano ang Panunuring Pampanitikan?
▶Panoorin ang mga sumusunod na bahagi ng mga
pelikulang Pilipino na tumabo sa takilya at sagutin ang
mga inihandang katanungan ng guro pagkatapos.
Panunuring Pampanitikan
✔Ito ay isang malalim na paghihimay sa
mga
akdang pampanitikan
sa
pamamagitan ng paglalapat ng iba't ibang dulog ng
kritisismo para sa mabisang pag-unawa sa malikhaing
manunulat at katha. Ito'y paraan ng matalinong
pagbabasa, pag-aaral, pagtatalakay at paghahatol sa
isang likhang-sining ayon sa paksa o diwa, katangiang
taglay, kahalagahan o bisang dulot nito sa kaisipan,
damdamin at kaasalan gayundin ng istilo at layunin ng
may-akda.
Ito ay may dalawang sangay.
1●Ang unang sangay ay ang Pagdulog.-Ang mga uri
nito ay pormalistiko o pang- anyo.
2●Ang pangalawa ay ang moralistiko. -Ang pangatlo
ay ang sikolohikal. at ang huling uri ay sosyolohikal-
panlipunan.
●Ang pangalawang sangay ay ang Pananalig. Binubuo ito
ng maraming uri. Ang mga uri nito ay klasisismo,
romantisismo, realismo, naturalismo, impresyunalismo,
ekspresyunalismo, simbolismo, eksistensiyalismo,
peminismo.
Kahulugan at kahalagahan ng
Panunuring Pampanitikan
Maituturing na isang pagpapahayag ang panunuri na sa
palagay ng nakararaming kritiko ay hindi maaaring
pasukin ng sino-sino lamang nang walang sapat na
paghahanda, at higit sa lahat, walang kakayahan. Ang
panunuring pampanitikan ay hindi lamang nagsusuri o
nagbibigay kahulugan sa mga nagaganap sa daigdig,
kundi ito'y isang paraan ng pagsusuri sa kabuluhan ng tao
- ang kanyang anyo, ugali, kilos, paraan ng pagsasalita, at
maging ng kanyang pakikipag-ugnayan sa kanyang kapwa
at sa lipunang kinabibilangan niya.
●Soledad Reyes (1992)-Binanggit niya sa kanyang
librong Kritisismo na kalimitang pabibigay-kahulugan sa
panitikan ay isang salamin, larawan, isang repleksyon ng
buhay/ karanasan/ lipunan/ kasaysayan.
Gayundin ang pananaw na ang panitikan ay isang akdang
kapupulutan natin ng aral sa buhay tulad ng metodolohiya
ng pagtuturo ng panitikan sa mga bata.
●Ang panunuring pampanitikan ay binigyang katuturan
bilang, "a disinterested endeavor to learn and propagate
the best that is known and thought in the world."
(Matthew Arnold)
▸ Isa itong disiplinang sumusubok na ilarawan, aralin,
analisahin, kilatisin, at bigyang interpretasyon ang isang
likhang-sining.
●Isang terminolohiyang galling sa likhang Griyego na
"krino" na ang kahulugan ay "maghusga".
●Naitala ang unang pagkritiko ng akda noon ng isang
gurong nagngangalang Philitas sa Alexandria noong 305
BCE. Siya ang nagturo sa isang bata ng panunuring
pampanitikan at kalaunan ang batang ito ay nagging si
King Ptolemy II.
Dr. Rosario Torres Yu (2006) - ang pormalistang
panunur ay naghuhubog ng ideya ng mga karanasang
dapa kasangkutan ng mambabasa mula sa akda.
Inilalahad niya ang mga sumusunod na katangungan
bilang pantulong sa pagsusuri ng isang akdang
pampanitikan:
KASAYSAYAN
Ang kritisismo ay bahagi ng edukasyong kolonyal na
dala ng mga Amerikano. Kasama sa edukasyong dala-dala
nila ay ang mga panitikang nagmula sa kanilang bansa.
Kasama rito ay ang kritisismong ginagamit sa panitikan na
nagmula rin sa mga kanluraning bansa. Sa madaling
salita, tinuturuan ang mga Pilipino sa mga pamamaraang
hindi angkop sa kanila.
●Dito sumibol ang pananaw ng Pambansang Alagad ng
Sining na si Bienvenido Lumbera na nagsilbing isang
hamon sa ating mga mambabasa ng panitikan, gaundin sa
mga iskolar na bumuo ng bumuo ng isang dulog o
panunuring taal na masasabing atin sapagkat lagi na
lamang umano tayong nakaangkla sa kung anumang
ididiktang pananaw ng mga nasa kanluran.
Ang Mahusay na Kritiko
Ang isang kritiko sa panitikan ay dapat ding magtaglay ng
magagandang katangian.
1. Ang kritiko ay matapat sa sariling itinuturing ang
panunuri ng mga akdang pampanitikan bilang isang
sining.
2. Ang kritiko ay handang kilalanin ang sarili bilang
manunuri ng akdang pampanitikan at hindi manunuri ng
lipunan, manunulat, mambabasa o ideolohiya.
3. Ang kritiko ay laging bukas ang pananaw sa mga
pagbabagong nagaganap sa panitikan.
4. Ang kritiko ay gumagalang sa mga desisyon ng ibang
mga kritiko na patuloy na sumasandig sa ibang disiplina
gaya ng linggwistika, kasaysayan, sikolohiya, atb.
5. Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang
isang akdang sumasailalim sa paraan ng pagbuo o
konstruksyon batay sa sinusunod na alituntunin at batas.
6. Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang
kritiko ang tigas ng damdaming naninindigan upang
maging tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang
kanyang pagmamalasakit, ay ipinakilala ang mga
pangyayari nang mga unang taon ng kanyang pamimili.