Republic of the Philippines

Laguna State Polytechnic University

Province of Laguna

Komunikasyon at
Pananaliksik sa Wika at
Kulturang Pilipino

Ginang Menchie D. Anonuevo

SHS Guro
Balik-Aral
MGA SITWASYONG PANGWIKA SA
PILIPINAS
 Paano ba
makipagtalastasan ang
isang tao?
 Komunikasyon
Akto ng pagpapahayag ng ideya
sa pamamagitan ng pasulat,
pakilos o pagsalita na paraan
Kailangang pantay na isaalang-alang
ang pagtalakay sa mensaheng
nakapaloob sa teksto at sa porma o
kayarian ng wikang ginamit sa teksto
(Huggs at Clifford (1992)

Hindi lamang dapat sinasaklaw ng kasanayan

sa komunikasyon ang pagiging tama ng
pagkakabuo ng mga pangungusap, kundi ang
pagiging angkop ng mga ito depende sa
sitwasyon.
Kakayahang
komunikatibo
Ayon sa orihinal na ideya ni
Dell Hathaway Hymes,
hindi lang dapat basta matuto ng istruktura ng wika ang
isang ispiker (Linguistic Competence), bagkus ay marapat
rin na malaman niya ang paraan ng paggamit ng wika ng
isang komunidad upang matugunan at maisagawa ito nang
naayon sa kanyang layunin.
 Kakayahang Lingwistiko
- Ayon na rin kay Mga Bahagi ng pananalita
Chomsky, ito ay • PANDIWA
natural na kaalaman
ng tao sa Sistema ng
• PANG-URI
kaniyang wika, • PANG-ABAY
dahilan kaya • PANGNGALAN
nagagamit ito ng tama • PANGHALIP
at mabisa. • PANANDA
• PANG-UGNAY
 Kakayahang istraktural
• natutukoy ang angkop na salita at
pangungusap ayon sa konteksto ng paksa
napakinggan sa mga balita sa radyo at
telebisyon.
 Kakayahang Gramatikal
ayon kina Canale at Swain, ito ay ang pag-
unawa at paggamit sa kasanayan sa

ponolohiya
gayundin ang mga tuntuning
morpolohiya pang-ortograpiya.
sintaks
semantika
 Ponolohiya
Agham na pag-aaral ng makabuluhang tunog ng isang wika

Ponetiks - Ito ang pag

Ang Pagsasalita
aaral sa produksyon ng tunog.

 Ayon sa mga linggwista, upang makapagsalita

ang isang tao, siya’y nangangailangan ng
tatlong salik. Ito ay ang mga sumusunod:
• Ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya
• Ang kumakatal na bagay o artikulador
• Ang patunugan o resonador
May apat na bahaging kailangan sa
pagbigkas ng mga tunog. Ito ay ang
sumusunod:
1. dila at panga (sa ibaba)
2. ngipin at labi (sa unahan)
3. matigas na ngalangala (sa itaas)
4. malambot na ngalangala (sa likod)
 Ponolohiya ng Filipino
Ponema ang tawag sa pinakamaliit na
yunit ng tunog.

May dalawang uri ng ponema:

1. Ponemang Segmental
Tinatalakay ay ang mga katinig, mga patinig,
diptonggo,  klaster, pares minimal at ponemang
malayang nagpapalitan.
2. Ponemang Suprasegmental
Tinatalakay naman ang haba at diin, tono at hinto
antala.
Ponema ang tawag sa mga makahulugang tunog na
kinakatawan ng simbolo at mga titik na maaaring
katinig o patinig at nagsisilbing gabay sa
ng pagbigkas.

segment
Ponemang katinig - /b/, /d/, /k/, /g/, /h/, /l/,
/m/, /n/, / π /, /)/, /p/, /r/, /s/,
al /t/, /w/, /y/

Ponemang patinig - /a/, /e/, /i/, /o/, /u/

Kabuuang bilang 21
 Mga Ponemang Katinig ng
Filipino
Punto ng Artikulasyon inilalarawan sa limang (5) punto ng
artikulasyon kung saang bahagi ng bibig nagaganap ang
saglit na pagpigil o pag-abala sa papalabas na hangin sa
pagbigkas ng isang katinig. (Santiago at Tiangco 1991).

Paraan ng Artikulasyon inilalarawan kung paano gumagana

ang ginagamit na mga sangkap sa pagsasalita.
PARAAN NG PUNTO NG ARTIKULASYON
ARTIKULAS- Panlabi Pang- Pang- Pangngalangala Glottal
YON ngipin gilagid Palatal Velar

Pasara
w.t p t k
m.t b d g )
Pailong
m.t. m n ŋ
Pasutsot
w.t. s h
Pagilid
m.t. l
Pakatal
m.t. r
Malapatinig
m.t. y w
 Mga Ponemang Patinig ng
Filipino
Maiaayos ayon naman sa kung aling bahagi ng dila ang gumagana sa
pagbigkas ng isang patinig at kung ano ang pusisyon ng nasabing
bahagi sa pagbigkas

Posisyon Bahagi ng Dila

ng Dila Harap Sentral likod

Mataas i u
Gitna e o
Mababa a
 Mga
Diptonggo
 Magkasamang patinig at malapatinig sa isang pantig
 aw, iw, ay, ey, oy, uy
 Kapag ang malapatinig ay napagitan sa dalawang
patinig, ito ay hindi na diptonggo
Mga Diptonggo ng Filipino
Harap Sentral Likod

Mataas iw, iy uy

Gitna ey oy

Mababa aw, ay
Halimbawa:

sa yaw +an
yaw sa / ya /wan
 giliw  sisiw
 reyna  sampay
 kalabaw  daloy
 bahay  beywang
 aruy  baliw
 kahoy  kamiy
 Klaster o kambal-
 Magkakabit na dalawang magkaibang katinig sa
katinig
isang pantig
 Ang klaster ay matatagpuan sa unahan o inisyal at
sa hulihan o pinal ng isang pantig

Halimbawa:
Sa una - plato
Sa gitna - suplada
Sa huli - kard
 Tsart ng mga Ponemang Katinig ng Filipino
Unang Ponema Ikalawang Ponema

/w/ /y/ /r/ /l/ /s/

/p/ X X X X

/t/ X X X x

/k/ X X X X

/b/ X X X X

/d/ X X X

/g/ X X X X

/m/ X X

/n/ X X

/l/ X X

/r/ X X

/s/ X X

/h/ X X
Mga Pares
.

Minimal
 Ang pares ng salita na magkaiba ng kahulugan ngunit
magkatulad na magkatulad sa bigkas maliban lamang sa isang
ponema sa magkatulad na pusisyon
 Ito ay ginagamit sa pagpapakita ng pagkakaiba ng mga tunog
ng magkakahawig ngunit magkakaibang ponema
Halimbawa:
/p/ /b/ /e/ /i/
pala – shovel mesa – table
bala – bullet misa – mass

/k/ /g/
kulay – color kulong – enclosed
gulay – vegetable gulong – wheel

/t/ /d/
tula – poem
dula – play
 Mga Ponemang
Malayang
Nagpapalitan
 Magkaibang ponemang matatagpuan sa magkatulad
na kaligiran ngunit hindi nagpapabago sa kahulugan
ng mga salita
 Karaniwang nangyayari sa ponemang patinig na i at e,
at sa o at u
Halimbawa:

lalaki tutoo
lalake totoo

bibi nuon
bibe noon
Balik-Aral
Kakayahang komunikatibo
Lingwistiko
Istraktural
Gramatikal
 Ponemang  Sangkap na pampalasang ginagamit sa
ating pakikipagtalastasan
 Pantulong sa ponemang segmental; na

Suprasegme higit na nagiging mabisa ang ating

paggamit ng 21 ponemang segmental sa
ating pakikipagtalastasan sa pamamagitan
ntal
tono ng mga pantulong o suprasegmental na

haba
diin
Antala/hinto
 a. Tono
Ang pagtaas o pagbaba na iniuukol natin sa pagbigkas
ng pantig ng isang salita upang higit na maging mabisa
ang ating pakikipag-usap sa ating kapwa

Ang tono ay tumutukoy sa damdaming namayani sa pagsasalit.

Ang intonasyon ay may kinalaman sa pag taas-pag baba ng boses sa pagsasalita.

Kinakatawan ang mga ito ng mga

sumusunod ng bilang: 3 para sa mataas, pataas madiin malakas:
2 para sa normal at
1 para sa banayad at mababang tinig.
kahapon 3 3

2 pon 2 ha
ka ka
1 1

ha pon
 b. Haba at Diin
 Ang haba ay tumutukoy sa sa haba ng bigkas na iniuukol ng
nagsasalita sa patinig ng pantig ng salita
 Ang diin naman ay tumutukoy sa lakas ng bigkas ng pantig ng salita
 Ito ay inihuhudyat ng kuwit, tuldok, semi-colon o kolon

Halimbawa:
/BU.hay/ - “life”
/buHAY/ - “alive”
 c. Hinto/antala
Halimbawa
 Saglit na pagtigil sa ating
 Hindi puti.
pagsasalita upang higit na
maging malinaw ang mensaheng Hindi, puti
ibig nating ipahatid sa ating  Hindi ako siya
kausap Hindi ako, siya
 Ito ay inihuhudyat ng kuwit,  Hindi sila tayo
tuldok, semi-colon o kolon
Hindi sila, tayo
  Hindi ako ang may kasalanan.
 Hindi, ako ang may kasalanan.

 Narito pa ang ilang halimbawa:

Doktor Juan Miguel ang buo kong pangalan,

Doktor, Juan Miguel ang buo kong pangalan
Doktor Juan, Miguel ang buo kong pangalan
 Morpolohiya o palabuoan
Morpolohiya naman ang tawag sa pag aaral ng mga
morpema.

morpema
pinakamaliit na yunit na bumububo sa mga salita na may
kahulugan. Ang bawat yunit na ito ay tinatawag na
morpema.

Ang pinakamaliit na bahagi ng wika na nagtataglay ng sariling kahulugan. Hindi ito

dapat ipagkamali sa pantig na likha ng mga salita kung isinusulat o ang bawat saltik ng
dila kapag binibigkas. Maraming mga pantig ang walang kahulugan sa sarili kaya hindi
maaaring tawaging morpema. Ang morpema ay maaring salita o bahagi lamang ng
isang salita.
 May tatlong anyo ang morpema
Morpemang salitang Ito ay binubuo ng salitang walang kasmang panlapi. Ito ay
mga salitang payak. Tinatawag din itong malayang
morpema.
ugat
Morpemang binubuoMatatagpuan ito sa mga salitang buhat sa kastila – Kusinero/
Kusinera. Nangangahulugang ang mga ponemang ito ay may
ng isang ponema hatid na kahulugan kaya maituturing ito bilang mga
morpemang binubuo ng isang ponema.

Ito ay may taglay na kahulugan sa sarili. Ngunit tinatawag

Morpemang ang ganitong morpema na di-malayang morpema. Hindi sila
makakatayo sa kanilang sarili. Kinakailangan pa itong
panlapi samahan ng isang malayang morpema upang magkaroon ng
ganap na kahulugan
 Iba ibang posisyon na
kinalalagyan ng panlapi sa salita
Unlapi – kapag inilalagay sa unahan ng salita Hal. Magbasa, umibig,
paalis, makahuli

Gitlapi – kapag nakalagay sa loob ng salita. Hal. Sumayaw, lumakad,

sinagot, ginawa

Hulapi – kapag nakalagay sa hulihan ng salita. Hal. Ibigin, sulatan,

sabihan, gabihin

Kabilaan – kapag ang isang pares ng panlapi ay Hal. Paalisin, kaibigan,

nakalagay sa unahan at ang isa ay nasa kadalagahan
hulihan ng salita

Laguhan – kapag makikita ang mga panlapi sa Hal. Pagsumikapan,

unahan, gitna at hulihan ng salita ipagsumigawan
 Mga Uri ng Pagbabagong
Morpoponemiko
 Asimilasyon  Pagsusudlong o
 Pagpapalit ng Ponema pagdaragdag
 Metatesis  Maypungos

 Pagkakaltas ng Ponema  Pag-aangkop

 Paglilipat diin
 Asimilasyon   Sakop ng uring ito ang pagbabagong
nagaganap sa // na posisyong pinal dahil sa
impluwensya ng kasunod na tungo.

   Parsyal– kung ang isang panlapi o salita ay P at B = /m/

Pang + bansa = pambansa
nagtatapos sa // at ito’y ikinakabit sa isang salita o Pang + palo = pampalo
Pang + bukas = pambukas
salitang-ugat na nagsisimula sa /p/ o /b/,
nagiging /m/ ang // D, L, R, S, T = /n/
Sing + dali > sin + dali = sindali
Pang + sara > pan + sara = pansara
pang + takip> pan + takip = pantakip

 Ganap – tinatanggal ang unang titik ng salitang- P at B = /m/

Pang + palo = pamalo
ugat. Pang + bukas = pamukas

D, L, R, S, T = /n/
Pang + sara > pan + sara = panara
pang + takip> pan + takip = panakip
 Pagpapalit ng  Ang titik ay nagbabago sa pagbuo ng
salita kapag patinig ang huling
Ponema ponema sa unlapi.

Halimbawa
 
a. /d/ /r/ ma + dunong = marunong
ma+dumi = marumi

 
b. /d/ /r/ (kung ito ay hinuhulapian ng (-an) o (- tawid + an = tawiran
lapad + an = laparan
in), ang /d/ ay Karaniwang nagiging /r/.)

  dugo + an = duguan
c. /o/ /u/ puso + an = pusuan

 
d. /h/ /n/ ang /h/ ng panlaping /-han/ ay tawa + han = tawanan

nagiging /n/
 Metatesis  Kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa /l/ o /y/
ay ginitlapian ng /-in/, ang /l/ o /y/ ng salitang ugat
at ang /n/ ng gitlapi ay nagkakapalit ng pusisyon.

Halimbawa Linangoy – nilangoy

Linuto – niluto
Yinakap - niyakap

 ito ay nagaganap kapag ang ponemang patinig sa

Pagkakaltas huling pantig ng salitang ugat ay nawawala sa
sandaling ito’y hinunlapian tulad ng
ng Ponema matutunghayan sa mga sumusunod.

Halimbawa Asin + an = asnan

Bilihan = bilhan
Bigayan = bigyan
  Karaniwan sa mga salitang-ugat ang
Ang Paglilipat- pagkakaroon ng diin sa ikalawang pantig
buhat sa huli. Kapag ang mga salitang-ugat
diin na ito’y nahulapian ng –in/hin at an/han
lumilipat ang diin. Kung minsan
nagkakaroon pa ng kaltas ang salita.

Halimbawa Aliw + in = aliwin

Daya + in = dayain
Pinta + han = pintahan
Basa + han = basehan
Putol + in = putulin
Pagsusudlong o  pagdaragdag ng isa pang hulapi sa
salita gayong mayroon na.
pagdaragdag
Halimbawa alala+han+in=alalahanin
totoo+han+in=totoohanin

Maypungos  Pagbawas ng unlapi sa salita

Halimbawa -Ipagamot ay nagiging pagamot

-Magpalinis ay nagiging palinis

Pag-aangkop  Pag iisa ng dalawang salita, may pagkakaltas

ding kasama.

Halimbawa tignan+mo=tamo
tayo+na=tena
hintay+ka=tayka=teka
 Dalawa ang
pangkalahatang uri ng
morpemang may morpemang may kahulu
morpema
kahulugan leksikal pangkayarian

 may sarili o angking kahulugan  walang kahulugan sa ganang sarili

at kailangang mapasama sa
pangungusap upang magkaroon
Halimbawa
Ang mga salitang namamasyal, MOA at magkatrabaho ay may
Namamasyal sa MOA ang magkatrabaho.
kahulugang leksikal habang ang sa at ang ay may kahulugang
pangkayarian.
Sintaks, Sintaksis
o Palaugnayan
Sintaks ,sintaksis o palaugnayan
Ito ay pag aaral sa pag uugnay-ugnay ng mga salita para makabuo ng mga
parirala, sugnay at mga pangungusap.
Parirala ang tawag sa lipon ng mga salita na walang buong diwa walang panaguri,
at paksa.
Halimbawa: para sa bata, gamit ng bayan, matigas na kamao, mabilis na sumuntok
Sugnay namang maituturing ang kalipunan ng mga salita na may panaguri at
paksa, may buong diwa at maari rin namang wala. Ito ay maaaring malaya/ punong
sugnay/ makapag iisa/ independente at pantulong/ di- makapag-iisa/dependente
Balik-Aral
Kakayahang komunikatibo
Lingwistiko
Istraktural
Gramatikal
Ponemang
 Sangkap na pampalasang ginagamit sa
ating pakikipagtalastasan
 Pantulong sa ponemang segmental; na

Suprasegme higit na nagiging mabisa ang ating

paggamit ng 21 ponemang segmental sa
ating pakikipagtalastasan sa pamamagitan

ntal
tono ng mga pantulong o suprasegmental na

haba
diin
Antala/hinto
 Ang pagtaas o pagbaba na iniuukol natin sa pagbigkas

a. Tono ng pantig ng isang salita upang higit na maging mabisa

ang ating pakikipag-usap sa ating kapwa

Ang tono ay tumutukoy sa damdaming namayani sa pagsasalit.

Ang intonasyon ay may kinalaman sa pag taas-pag baba ng boses sa pagsasalita.

Kinakatawan ang mga ito ng mga

sumusunod ng bilang: 3 para sa mataas, pataas madiin malakas:
2 para sa normal at
1 para sa banayad at mababang tinig.
kahapon
3 3

2 pon 2 ha
ka ka
1 1

ha pon
b. Haba at Diin
 Ang haba ay tumutukoy sa sa haba ng bigkas na iniuukol ng
nagsasalita sa patinig ng pantig ng salita
 Ang diin naman ay tumutukoy sa lakas ng bigkas ng pantig ng salita
 Ito ay inihuhudyat ng kuwit, tuldok, semi-colon o kolon

Halimbawa:
/BU.hay/ - “life”
/buHAY/ - “alive”
c. Hinto/antala
 Saglit na pagtigil sa ating pagsasalita  Hindi puti.
upang higit na maging malinaw ang Hindi, puti
mensaheng ibig nating ipahatid sa
 Hindi ako siya
ating kausap
Hindi ako, siya
 Ito ay inihuhudyat ng kuwit,  Hindi sila tayo
tuldok, semi-colon o kolon Hindi sila, tayo