Pono l oh i y a n g

ik an g F i l i p i n o
W
 Repleksyon patungkol sa
“Ponolohiya ng Wikang Pilipino”
Ponolohiya
Pag-aaral ng mga tunog ng letra/ titik sa salita.
Nagmula ito sa dalawang salita na PONO at LOHIYA. Ang pono
sa ingles ay phonetic telephone at ang lohiya naman ay isang pang-
aaral.
 Sa ng ka p n g
Pa na na l i t a e s a
a g i n g m e n s a h
a n a p a g b a b a h
g p a n a n a l i t g a m i t a n n g
Ito an n a p a ra a n a t g i n a
t a n n g v e r b a l k a u p a n g
pamamagi a t t a m a n g g r a m a t i
g t u n o g a t k a i s i p a n .
waston a y o s a n g d a m d a m i n
i wa n a g n g m a
maipal
 ANG
A G S A S A L ITA
P
 PONEMIKA
Ang tawag sa agham ng wika
kung paano nagsasalita ang
isang tao.
Uri ng Gawi ng Pagsasalita

1. Ang Kumakatawan
ang mga nagsasalita ay may kinalaman sa pag-iba ng antas
patungo sa tamang preposisyon na dapat nilang sinabi: panunumpa,
paniniwala at pag-uulat.

2. Direktibo
ang mga nagsasalita ay may kinalaman sa paghimok sa mga
tagapakinig na gumawa ng kahit na ano; mag-utos, makiusap,
makipagtalo.
Uri ng Gawi ng Pagsasalita
3. Commisive
ang mga nagsasalita ay gumagawa ng alinmang pag-iba sa mga
antas patungo sa aksyon; mangako, sumumpa o mga gawain.

4. Deklarasyon
kung saan sa pamamagitan ng nagsasalita na baguhin ang estado
na mga gawain sa pamamagitan ng pagsasagawa katulad ng gawi ng
pagsasalita.

5. Ekspresibo
ang tagapagsalita ay nagpapakilala ng kanyang pag-uugali; pagbati
o paghingi ng paumanhin.
 g m ga Pone m a
An
Introduksyon

♥ Ang pag-aaral ng mahalagang yunit ng tunog o ponema ay

binubuo ng mga segmental at suprasegmental.
♥Segmental ang mga tunay na tunog at ang bawat tunog ay
kinakatawan ng isang titik sa ating alpabeto.
♥Ang suprasegmental ay pag-aaral ng diin (stress), pagtaas-
pagbaba ng tinig (tune o pitch), paghaba (lenghtening) at hinto
(juncture).
Ponemang Segmental

♦Ang Filipino ay may 21 ponemang segmental – 16 sa mga ito ay

katinig at - lima naman ang patinig.
♦Ang impit na tunog o glotal ay itinuturing na isang ponemang
katinig sa Filipino bagama't hindi ito ipinakikita sa ortograpiya ng
ating wika. Mahalaga ito sa isang salita sapagkat nakapagbabago ito
ng kahulugan ng dalawang salita na pareho ang baybay.

■ Hal: ba.TA/=robe, BA.ta/=child

Ponemang Segmental

♦Mga Patinig - /a,e,io, u/

♦Itinuturing ang mga patinig na siyang pinakatampok o

pinakaprominenteng bahagi ng pantig. Walang pantig sa
Filipino na walang patinig.

■ Halimbawa:
ba - hay, ba-ba - e, u-lo, di- la
Ponemang Segmental

♠ May kani-kaniyang tiyak na dami o bilang ng makabuluhang

tunog ang bawat wika. Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-
iba ang kahulugan nito sa sandaling alisin o palitan ito.
Halimbawa'y mag-iiba ang kahulugan ng salitang baso kapag inalis
ang /s/ at ito'y nagiging bao. Kapag pinalitan naman ang /s/ ng /l/,
ito'y nagiging balo. Samakatwid, ang /s/ ay makabuluhang tunog sa
Filipino at tinatawag itong ponemang segmental o ponema.
Ponemang Suprasegmental

Tono o intonasyon
- pagtaas at pagbaba ng tinig na iniuukol sa pagbigkas ng pantig
ng isang salita, parirala o pangungusap upang higit na maging
mabisa ang ating pakikipag-usap sa kapwa.
- Parang musika ang pagsasalita nang may tono - may bahaging
mababa, katamtaman at mataas.
- Maaaring makapagpahayag ng iba't ibang damdamin,
makapagbigay ng kahulugan o makapagpahina ng usapan ang
pagbabago ng tono/tinig.
Ponemang Segmental

♠ May kani-kaniyang tiyak na dami o bilang ng makabuluhang

tunog ang bawat wika. Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-
iba ang kahulugan nito sa sandaling alisin o palitan ito.
Halimbawa'y mag-iiba ang kahulugan ng salitang baso kapag
inalis ang /s/ at ito'y nagiging bao. Kapag pinalitan naman ang /s/
ng /l/, ito'y nagiging balo. Samakatwid, ang /s/ ay makabuluhang
tunog sa Filipino at tinatawag itong ponemang segmental o
ponema.
Ponemang Suprasegmental

Haba
- paghaba o pag-ikli ng bigkas ng nagsasalita sa patinig ng isang
pantig sa salita. Ginagamit ang ganitong notasyon /./ at /:/ na
siyang nagsasaad ng kahulugan ng salita

1. Likas na haba
Halimbawa:
/pitoh/ - bilang na 7
/pi:toh/ - silbato
Ponemang Suprasegmental

2. Panumbas na haba
a. /'aywan/ - /e.wan/

b. /tainga/ - /te.nga/

c. /tayo nah/- /te.nah/

d. /kaunti/-/kon.ti/
Ponemang Suprasegmental

3. Pinagsama na haba
a. magsasaka = /magsasa: ka/ = magbubukid
magsasaka = /magsa. sa: ka/ = magtatanim
b. Mananahi = /manana: hi/ = modista
mananahi = /mana, na hi/ = magtatabas at bubuo ng
kasuotan.
 U R I N G D I IN
MGA
AT T U L DI K
★ Sa pakikipagtalastasan, kailangan ang wastong
pagbigkas ng mga salita upang magkaunawaan ang
dalawang nag-uusap.

★ Sa ating wika, maraming salita na iisa ang baybay

ngunit iba-iba ang bigkas.
 DIIN
• Ito ay paglalaban ng bigat ng isang pantig sa pagbigkas
ng isang salita.
•Antas ng lakas ng pagbigkas ng salita o bahagi ng salita.
GAbi gaBI
IBA'T IBANG URI NG DIIN

1. MALUMAY
2. MALUMI
3. MABILIS
4. MARAGSA
 MALUMAYO BANAYAD O
MALUMANAY
• Ang diin ay laging nasa ikalawang pantig ng salita
buhat sa hulihan; binibigkas ng banayad at hindi
tinutuldikan. Ito ay maaaring magtapos sa patinig o
katinig.
•Walang impit na tunog sa hulihan ng salita.
HALIMBAWA:
 MAYAMAN
 BUNGA
 MAHIRAP
 MALUMI O BANAYAD NA
IMPIT
★Ang bigkas sa malumi ay tulad sa bigkas ng mga salitang
malumanay o malumay.
★Ito ay binibigkas nang dahan-dahan at may diin sa ikalawang
pantig buhat sa hulihan subalit ang malumi ay may impit na
tunog sa dulo ng mga salita.
★Palaging nagtatapos sa tunog na patinig.
★Ginagamitan ito ng tuldik na paiwa ( \ ).
HALIMBAWA:
 SUKÌ
 DAMBUHALÀ
 PANLAPÌ
 MABILIS O MASIGLA
• Binibigkas ito nang tuloy-tuloy na ang diin ay nasa
hulihang pantig ng salita.
• Wala itong impit na tunog.
• Ito ay maaaring magtapos sa patinig o katinig.
• Ginagamitan ito ng tuldik na pahilis ( / ) na inilalagay sa
ibabaw ng huling patinig ng salita.
HALIMBAWA:
 KULUGÓ
 DILÁW
 MASAYÁ
 MARAGSA
•Binibigkas ito nang tuloy-tuloy na tulad sa mga salitang
binibigkas ng mabilis, subalit ito ay may impit o pasarang
tunog sa hulihan
•Tulad sa malumi, ito ay palagiang nagtatapos sa tunog na
patinig.
•Ginagamitan ito ng tuldik na pakupya (^) na inilalagay sa
ibabaw ng huling patinig ng salita.
HALIMBAWA:
 MASIDHÎ
 DUGÔ
 TUMULÂ
 TULDIK
★Ang tuldik ay mga pananda sa ilang uri ng diin sa
pagbasa ng mga salitang nakasulat o nakalimbag.
★ Ang bawat diin ay may diing kinakatawan o
kinauukulan.
URI NG TULDIK
1. TULDIK NA PAHILIS (/)

2. TULDIK NA PAIWA (\)

3. TULDIK NA PAKUPYA (^)

Tha nk
you