Pagbasa at Pagsuri

Isinalin ang Doctrina Christiana noong 1593 Mga component sa pag-aaral ng Lingguwistika
nauunawaan ng mga Kastila ang wika, kahalagan ng pag Ponolohiya - Pag-aaral ng makabuluhang tunog o ponema.
-aaral at dokumentasyon. Isa sila sa mga unang nag -aral sa
May palatunugan ang bawat wika. Ito ang koleksyon ng mga
Pilipinas.
tunog na ginagamit ng mga mananalita ng isang wika.
Sa pamamagitan ng mga polisiyang inilatag ng mga Kastila
Ponema – tunog ng isang wika. Mula sa salitang Griyego na
na maaaring tugon sa kung anong pamumuhay mayroon
“phonema” o “phone” na ang ibig sabihin ay tunog.
ang mga Filipino, nabago o naapektuhan ang takbo ng
Pinakamaliit na yunit ng tunog.
pamumuhay o pagtingin ng mga Filipino sa kanyang sarili.
Nagkaroon ng ibang pamantayan sa kung ano ang mabuti Makabuluhang tunog ang ponema.
at masama mula sa mga aral na dala ng Kristyanismo sa Halimbawa: /bala/ (bullet)
bansa – itunuring na mga kampon ni Satanas ang mga /pala/ (shovel)
Babaylan at ipinagbawal ang pagsamba sa mga anito at
mga dyos ng kalikasan. Kung papalitan ang /b/ ng /p/ nag-iiba ang kahulugan. Kaya
ang ponema sa inisyal na posisyon ay makabuluhan ‘pagkat
Nagbago rin ang pamantayan maganda at pangit mula sa
nakapagpapabago ng kahulugan.
kulay ng balat, itsura, kisig ng pangangatawan, kasuotan at
kabuuang anyo. Pinilit bihisan ang mga Filipino sa isang Ponemang Segmental
paraang hindi akma sa klima o panahon na mayroon sa karaniwang kinakatawan ng mga letra, maliban sa impit na
Pilipinas. Ang pamantayan ng mga Kastila ang masusunod sa tunog o glottal. Binubuo ng dalawang bahagi: ponemang
kung ano ang dapat at hindi at may kauukulang patinig(5) at ponemang katinig(23)
kaparusahan sa hindi pagtugon na lahat ay pumapabor sa
interes ng mga Kastila. Pinababa ang katayuan ng mga makahulugang tunog na may katumbas na letra para
babae sa lipunan, iniba ang unawa sa mga pinaniniwalaang mabasa o mabigkas.
kaugalian at tradisyon – lahat ay upang maisentro sa mga
Kastila ang kapakinabangan. Ponemang Patinig – walang impit o diin. /a, e, i, o, u,/
7 Katangian ng Wika a - /ah/ alamat, abaniko
e - /eh/ etniko, engrande
1. Masistemang balangkas
i - /ih/ ilong, itlog
2. Sinasalitang tunog
o - /oh/ oblong, okra
3. Pinipili at isinasaayos
u - /ooh/ ulo, utak
4. Arbitraryo
5. Ginagamit
6. Nababago
7. Nakabatay sa kultura
Hal.
Ang rice sa ibang bansa ay pupwedeng mangahulugang
bigas, kanin, o sinaing sa atin.
Ba – Babae, Pagmamahal ng babae at/o magulang dahil
hugis puso. Sa madaling sabi ang babae ay may halaga sa Ponemang Katinig - maiiayos ayon sa tagpuan-bigkasan at
kultura at lipunang Pilipino. paraan ng pagbigkas at kung may tinig at walang tinig ng
pagbigkas sa mga ito katulad ng makikita sa tsart na nasa
Ang babae ay nasa kasaysayan at kilala bilang isang ihemplo ibaba.
lalo na sa pagpapangaral at pagtuturo sa mga katutubong
bata. Malaki papel sa lipunang Pilipino.
Ka – Ka-ugnayan. Dalawang pampang na inuugnay ng tulay
Bangka na may dalawang nagbabalanse-no man is an island
lahat tayo ay nasa proseso ng ugnayan at kung walang
ugnayan hindi tayo iiral o mabubuhay

Poneamng Suprasegmental
tunog na binibigkas kaalinsabay ng mga salita, parirala, at
pangungusap at nagbibigay ng mga dagdag na kahulugan.
Ito ay ang DIIN, TONO, INTONASYON.
Diin – puwersang ibinubuga ng mambibigkas sa mga pantig
ng salita
MALUMAY – binibigkas nang banayad at may diin na
matatagpuan sa ikalawa ng huling pantig ng salita.
Nagtatapos sa katinig, malapatinig o glottal na pabuga
MALUMI – binibigkas nang banayad at may diin na
matatagpuan sa ikalawa ng huling pantig ng salita.
Nagtatapos sa glottal na pasutsot
MABILIS – binibigkas ng tuloytuloy at nagtatapos ang salita
sa impit na pabuga at katinig
MARAGSA – binibigkas ng tuloytuloy at nagtatapos sa
glottal na pasara
Tono
Sa paggamit nito sa pahayag nalalaman ang damdaming
sinasaloob. Mababatid kung galit, masaya, may agam-agam
at iba pa ang nagsasalita. Tumutukoy ang tono sa tindi,
lumanay o puwersa ng pagbigkas. Ang lakas o hina ng boses
ay bahagi nito.
Intonasyon
Tumutukoy sa pagtaas at pagbaba ng tinig sa pagsasalita
Nagsasaad ng pagtatanong o paglalahad o pagaalinlangan.
Diptonggo ng Wikang Filipino
Kumbinasyong ponemang patinig (a,e,i,o,u) at malapatinig
(w, y) sa isang pantig.
Halimbawa:
alay = a-lay bahay = ba-hay sisiw = si-siw abnoy = ab-noy
Klaster
Impluwensiya ng wikang dayuhan
Tunog na magkasunod na katinig o kambal-katinig sa isang
pantig
ang /ng/ ay isang ponema o isang tunog lamang, hindi ito
klaster. Isa itong digrapo na kinakatawan ng dalawang
simbolo o letra.
Palapantigang Filipino
Ang pantig (syllable) ay isang saltik ng dila o walang antalang
bugso ng tinig sa pagbigkas ng salita. Paghahati ng tunog sa
salita
Tandaang sa bawat pantig, mayroon lamang isang patinig
(vowel). Hindi maaaring magkaroon ng dalawang patinig sa
isang pantig. Gayundin, hindi maaaring walang patinig sa
bawat pantig ng salita: maaalalahanin = ma-a-a-la-la-ha-nin
Ilang tuntunin sa pagpapantig
Kapag may magkasunod na katinig sa gitnang posisyon ng
salita, maghihiwalay lamang ito kapag pinantig: K-K
Kapag may tatlong magkakasunod na katinig, sasama sa
nauunang pantig ang una at pangalawang katinig, at sasama
naman sa susunod na pantig ang ikatlong katinig: KK-K
eksperto = eks-per-to
kapag ang m 0 n na susundan ng br, bl, tr, ts, pl, iba ang
tuntunin. K-KK:
Morpolohiya
Pag-aaral ng pormulasyon ng salita o morpema
Paano nabubuo ang salita at nakalilikha ng iba’t ibang
kahulugan
Morpema – yunit ng salita
Mga Anyo ng Morpema
Morpemang Ponema:
ang /a/ at /o/ ay mga tunog na karaniwang ginagamit sa
pagtukoy ng kasarian. Ito ay impluwensya ng mga Kastila.
Tandaang hindi ito mailalapat sa lahat ng mga pangngalang
salita.
Morpemang Salitang Ugat
ang salitang ugat ang pinakapayak na anyo ng morpema na
may taglay na kahulugan. Malayang morpema ito:
Morpemang Panlapi:
ang panlapi ay morpemang hindi malaya, sapagkat hindi
makatatayo nang mag-isa o hindi mababatid ang kahulugan
kung hindi ikakabit sa salitang ugat:
Mga uri: unlapi, gitlapi, hulapi
Paglalapi:
1. pag-uunlapi – pagkakabit ng unlapi sa salitang ugat.
magbuhat
2. Paggigitlapi – pagkakabit ng gitlapi sa salitang ugat.
tumawa
3. Paghuhulapi – pagkakabit ng hulapi sa salitang ugat. alisin
4. Kabilaan – pagkakabit ng unlapi at hulapi sa salitang ugat.
magtakbuhan
5. Laguhan – pagkakabit ng unlapi, gitlapi at hulapi sa
salitang ugat. pagsumikapan
Uri ng Morpema ayon sa Kayarian
Payak na Morpema
ito ang salitang ugat. Pinakaubod ng mga salitang maylapi,
tambalan at inuulit.
Ang mga payak na morpema ang nagbibigay ng
pangunahing kahulugan sa mabubuong morpema anuman
ang kayarian nito.
Morpemang Maylapi – salitang ugat na nilapian:
nagtakbuhan magsama pag-ibig
Morpemang Inuulit – pag-uulit ng salita.
1. Parsyal na pag-uulit – bahagi lamang ng salita ang inuulit.
aalis bali-baligtad
2. Ganap na pag-uulit – buong salitang ugat ang inuulit.
araw-araw palingon-lingon ngingiti-ngiti
Morpemang tambalan: pagsasama ng dalawang salita na
maaaring makabuo ng kahulugan.
1. Ganap na tambalan – sa pagsasama ng dalawang salita
nakakabuo ng bagong kahulugan na walang kaugnayan sa
pinagtambal na salita. bahaghari anakpawis
2. Parsyal na tambalan – pagsasama ng dalawang salita
kung saan nananatili pa rin ang orihinal na kahulugan ng
mga salitang ito sa nabuong kahulugan. silid-aralan
punungguro
Tuntunin sa Panghihiram ng Salita
1. Kung ang salita ay mula sa ibang wikang dayuhan
(maliban sa Kastila), panatilihin ang baybay o ispeling kung
makalilito ang pagsasa-Filipino nito: spaghetti bouquet
burger excuse
2. Kung ang salita ay pangngalang pantangi, panatilihin ang
ispeling: Jollibee Facebook Valenzuela
3. Kung ang salita ay pang-agham at teknikal: x-ray calcium
software
4. Kung ang salita ay mula sa ibang wika sa Pilipinas,
panatilihin ang ispeling: vakul (Ivatan) kofun (Ibanag)
chidwai (Ivatan) cabalen (Kapampangan)
Bago manghiram ng salita, alamin muna kung may
katumbas sa sariling wika, at iyon ang gamitin: rule –
tuntunin, skill – kasanayan, hegemony – gahum (Cebuano),
flash fiction – dagli,
Mga Salitang Siyokoy ayon kay Virgilio Almario
Ang salitang siyokoy ay salitang walang malinaw na
pinagmulang wika o hindi maikakategorya sa wikang Ingles,
Kastila, at Tagalog o Filipino, kaya hindi ito maituturing na
wastong salita ayon sa tuntunin sa ortograpiya.
imahe na dapat ay imahen
aspeto na dapat ay aspekto
Wastong gamit ng salita
ng/nang: Tandaan lamang ang sumusunod na tuntunin sa
paggamit ng nang at kapag hindi pasok sa tuntuning ito ng
ang gamitin.
1. Kasingkahulugan ng upang at para: Kumain ka ng gulay
nang ikaw ay lumusog.
2. Kasingkahulugan ng noong: Dumating siya nang araw na
iyon.
3. Kapag inuulit ang pandiwa: Tawa nang tawa ang bata.
4. Kapag ang tinutukoy ay paraan at sukat: Humakbang ka
nang malaki. Binaril si Rizal nang nakatalikod.
5. Pinagsamang na at ng: Papunta nang Cubao si Gina. Sobra
nang lupit ng mga Kastila.
✘ Pangyayari – event, o mga nagaganap na bagay.
✘ Kaganapan – fulfillment o achivement, o pagbuo ng isang
bagay.
Ang Gamit ng Gitling (-)
Hyphen ito sa Ingles. Samantalang ang dash naman ay
gatlang na karaniwang ginagamit sa pagbibigay ng
depinisyon.
Ginagamit ang gitling upang paghiwalayin ang patinig at
katinig. Representasyon din ito ng impit. Bukod dito, may
iba pang tuntunin na dapat tandaan:
Kapag ang salitang ugat ay nagsisimula sa patinig, at
uunlapian ng panlaping nagtatapos sa katinig:
mag + aral = mag-aral
Kapag inuulit ang salita nang ganap at parsyal (parsyal na
dalawang pantig ang inulit).
Araw-araw
Kapag may nawawalang kataga, tulad ng ng:
pamatay-insekto = pamatay ng insekto
Kapag uunlapian ang numero:
Ika-8 ng umaga
Kapag uunlapian ang pangngalang pantangi:
Taga-UP
kapag inuulit naman nang parsyal:
Magfe-Facebook
Nagti-Tweeter (kapag may klaster TW, hindi isinasama sa
inuulit ang ikalawang katinig W. nagti-Tweeter. Kaugnay din
nito ang halimbawa sa salitang trabaho, dapat =
nagtatrabaho
Kapag inunlapian ang salitang hiniram sa ibang wika:
nag-burger
Kapag may parsyal na pag-uulit:
nagbu-burger
Kapag inilalagay ang apelyido sa pagkadalaga ng babae:
Gloria Macapagal-Arroyo
Iba’t ibang uri ng Teksto
Tekstong impormatibo o tekstong ekspositori
Naglalahad at naglalayon na bumuo ng isang malinaw
na kaisipan at maghain ng impormasyon na sakop ng
kaalaman ng manunulat.
uod sa dahon
Tekstong Deskriptibo
Sa isang mahusay na paglalarawan nagagawang
isiwalat ng tagapagsalita at manunulat ang
magagandang tanawin sa isang lugar, ang magandang
anyo at katangian ng isang tao maging ng hayop, ang
maayos na serbisyo ng isang bagay at mga
mahahalagang pangyayaring naganap sa isang
pagkakataon.
1. Pangkaraniwang Paglalarawan - Ito'y paraan
ng paglalarawan na karaniwan nang ginagawa
ng mga tao.
2. 1. Pangkaraniwang Paglalarawan - Ito'y paraan
ng paglalarawan na karaniwan nang ginagawa
ng mga tao.
ang pusang ina
Tekstong Persuweysib
Naglalayong makapangumbisi o manghikayat sa
tagapakinig, manonood, o mambabasa. Bukod dito, ito
rin ay nagbibigay ng opinyon ng may akda o nagsasalita
upang mahikayat ang madla.
pulitiko
Tekstong Naratibo
Pagpapahayag o pagsasalaysay ng isang pangyayaring
naganap tulad ng mga karanasang di malilimutan, kuwento
o kasaysayan ng mga mahahalagang tao. Sa tekstong ito ay
dapat ding maging malinaw ang mga isinasalaysay.

Iwasan ang pagiging maligoy

Kapag may napanood na magandang palabas hindi

maiwasan na mangunang magsalaysay

Mga Katangian ng isang tekstong naratibo

Mabuting Pamagat.
Paksa na makabuhulan
Maayos na pagkasunod-sunod

Liham ni Andres Bonifacio kay ka Oryang

Tekstong Prosidyoral
parang mga manwal na tumataglay ng kaalaman na
kailangan para sa isang gawain. Nakasaad rin dito ang
naaayun na pagkasunod-sunod ng mga gawain. Bukod rito,
iba-iba rin ang itsura ng mga ito.

mga halimbawa:
1. Pagluluto
2. Laruan
3. DIY Furniture
4. Bagong TV
5. Appliances

Tekstong Argumentatibo
Layuning mahikayat na sumang-ayon ang sinumang
katunggali tungkol sa pinagtatalunan o pinaglalabanang isyu
o anumang argumento. Ang malawak na kaalaman at sapat
na mga impormasyon ay pangangailangan upang mailahad
nang tama ang katwiran

Balagtasan