DALUMAT SA FILIPINO
Dalumat ang pag gamit ng wika sa mataas na
antas. Ito ay ang pagteteorya na may kabatayan
sa masusi, kritikal at kritikal na pag gamit ng
salita na umaayon sa ideya o konsepto na malalim
na kadahilanan o uri ng pag gamit nito.
Nagsisimula ito sa ugat na dahilan o kahulugan
ng isang salita at madalas naguugat o
nagbubunga ito ng ibat't ibang sangay na
kahulugan ng salita.
Salita na Pinaghalo
 Di nawawala ang kahulugan ng dalawang
salita, may natatanggal lamang na ibang
titik.
Asimilasyon
 Ay tumutukoy sa pagbabagong anyo ng
morpema dahil sa impluwensya ng mga
katabing tunog nito. Kinabibilangan ito
ng mga panlaping nagtatapos sa –ng
katulad ng sing- na maaaring maging sin-
o sim. Gayundin ang pang- na maaaring
maging pan- o pam- dahil sa impuwensya
ng kasunod na katinig. Ang mga salitang
inuunlapian ng sin- at pan- ay mga
salitang nagsisimula sa /d, l,r, s, t/.
 Pagpapalitan ng mga titik
Semantika
 Kahulugan ng mismong salita.
Leksikal
 Kahulugan sa sarili
Simbolikal
 Kahulugan para sayo ng isang simbulo.
Diskursibo
 Paraang pagkakaintindi mo.
Lexicographer
 Gumagawa ng glosaryo
Lingwista
 May interes sa paggamit ng wika sa
tamang pamamaraan.
Interlingwal
 Iba’t ibang lenggwahe o dialekto
Intralingwal
 Babaguhin ang lokasyon ng mga titik
para makabuo ng salita.
Panlapi
 Ito ay mga salitang ginagamit na
magkadugtong sa salitang ugat.
o Unlapi
o Gitlapi
o Hulapi
o Kabilaan
o Laguhan
Ang wika ay isang masistemang balangkas dahil
ito ay binubuo ng mga makabuluhang tunog
(fonema) na kapag pinagsama-sama’y sa
makabuluhang sikwens ay makalilikha ng mga
salita (morfema) na bumabagay sa iba pang mga
salita (semantiks) upang makabuo ng mga
pangungusap. Ang pangungusap ay may
istraktyur (sintaks) na nagiging basehan sa
pagpapakahulugan sa paggamit ng wika.
1. Ponolohiya o fonoloji
 Pag-aaral ng fonema o ponema; ang
fonema ay tawag sa makabuluhang yunit
ng binibigkas na tunog sa isang wika.
Halimbawa ay ang mga fonemang /l/, /u/,
/m/, /i/, /p/, /a/ at /t/ na kung pagsama-
samahin sa makabuluhang ayos ay
mabubuo ang salitang [lumipat].
2. Morpolohiya o morfoloji
 Pag-aaral ng morfema; ang morfema ay
tawag sa pinamakamaliit na
makabuluhang yunit ng salita sa isang
wika. Sa Filipino ang tatlong uri ng
 morfema ay ang salitang-ugat, panlapi at
fonema.
Salitang-ugat = tao, laba, saya, bulaklak,
singsing, doktor, dentista
Panlapi = mag-, -in-, -um-, -an/-han
Fonema = a
*tauhan, maglaba, doktora
3. Sintaksis
 Pag-aaral ng sintaks; sintaks ay ang
tawag sa formasyon ng mga
pangungusap sa isang wika. Sa Filipino,
maaaring mauna ang paksa sa panaguri at
posible naman ang kabaligtaran nito.
Samantalang sa Ingles laging nauuna ang
paksa.
4. Semantiks
 Pag-aaral ng relasyon ng salita sa bawat
isa sa iisang pangungusap; ang mga salita
sa pagbuo ng pangungusap ay
bumabagay sa iba pang salita sa
pangungusap upang maging malinaw ang
nais ipahayag.
KASAYSAYAN NG ALPABETO
SANSKRITO (PAKUDLIT)
 Ang paraan ng pagsulat na ito ay isang uri
ng paraang abiguda na gumagamit ng
katinig-patinig na kombinasyon. Kung
kaya’t mapapansin na ang pinakapayak
na anyo nito ay mayroon lamang tunog sa
hulihan na /a/. Nilalagyan lamang ng
kudlit sa itaas upang makalikha ng tunog
na nagtatapos sa /e/ at /i/ at sa ibaba
naman inilalagay upang makalikha ng
tunog na /o/ at /u/.
 Matagal na panahon ng ginagamit.
 Stenography.
ALIFBATA 0 ALIBATA (BAYBAYIN)
 Isang paraan ng pagsulat na ginagamit
bago pa dumating ang mga Kastila. Ito ay
kahalintulad sa sistema o paraan ng
pagsulat ng mga taong Java na tinatawag
na kayi. Ang paraan ng pagsulat na ito ay
pinaniniwalaang ginagamit na noong 14
na siglo hanggang sa panahon ng
pananakop ng mga Kastila. Ang salitang
baybayin ay nangangahulugang ispeling
o pagbaybay.
 Katutubong sistema ng pagsulat/alpabeto
ng iba’t ibang pangkat etnolinggwistiko
sa Pilipinas mula 1000-1200 hanggang
1800.
 BAYBAYIN hango sa salitang “baybay”
(to spell)
 ALIBATA hango sa “alif bata” (2 unang
titik sa Arabic: “alif” at “bet”)
 3 Patinig, 14 Katinig
ABECEDARIO
 Alpabetong Kastila; mula sa Alpabetong
Romano
 Itinuro sa piling mga mag-aaral (sa mga
klaseng tinatawag na caton, kadalasan sa
mga kumbento atbp.) ng mga kastila.
(abece de atse)
 Ayaw turuan ng mga Kastila sa Pilipinas
ang mga indio dahil alam nilang
matatalino ang mga ito at kapag tinuruan
ng wikang Espanyol ay maiintindihan
ang ginagawang panloloko sa kanila
 Binubuo ng 31 na letra
o Lima (5) ang patinig (a,e,i,o,u)
o Dalawampu’t anim (26) ang
katinig
(b,c,d,f,g,h,j,k,l,m,n,p,q,r,s,t,v,w
,x,y,z,rr,ll,n,ng,ch)
 Hiram: 11 titik
 Orihinal: 20 titik
ALPABETONG INGLES
 Pagkaalis ng mga Kastila
 Binubuo ng 26 na letra
 o Lima (5) ang patinig (a,e,i,o,u)
o Dalawampu’t isa (21) ang
katinig
(b,c,d,f,g,h,j,k,l,m,n,p,q,r,s,t,v,w
,x,y,z)
ABAKADA
 Mula kay Lope K. Santos (1940)
 Alpabetong batay sa wikang Tagalog;
binuo ni Lope K. Santos (Lope C. Santos)
at naisapubliko sa aklat na Balarila ng
Wikang Pambansa (1940): a b k d e g h i
I m n ng o p r s t u w y
 Manuel L Quezon “Dapat may sariling
pagkakakilanlan.”
 Binubuo ng 20 letra
o Lima (5) ang patinig (a, e, i, o, u)
o Labinglima (15) ang katinig (b,
k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, o,
w, y)
ALPABETONG PILIPINO (1976)
 Binubuo ng 31 titik
 Ang dating abakada na binubuo ng
dalawampung (20) titik ay nadagdagan
ng labing-isa (11) pang titik mula sa
abecedario.
 Ang mga naidagdag na titik ay: c, ch, f, j,
ll, ñ, q, rr, v, x at z
ALPABETONG FILIPINO (1987)
 Binubuo ng 28 titik
o lima (5) ang patinig (a, e, i, o, u)
o dalampu’t tatlo (23) ang katinig
(b,c,d,f,g,h,j,k,l,m,n,p,q,r,s,t,v,w
,x,y,z,n,ng)
 Ang paraan ng pagbigkas ay batay sa
Ingles.
APAT NA DIIN
May apat na pangunahing uri ng bigkas o diin sa
Filipino
MALUMAY
 Binibigkas ito nang dahan-dahan at may
diin sa pagbigkas sa ikalawang pantig
buhat sa hulihan. Ito ay hindi
ginagamitan ng anumang tuldik o
palatandaan. Maaaring magtapos ang
salitang malumay sa patinig o katinig.
 Mabagal, alang impit sa huli.
Halimbawa: BUnga, Ate, laLAki, magKAno,
Asal
*itinala ang pantig na mariin sa malaking letra.
MALUMI
 Ang bigkas na malumì ay tulad sa bigkas
ng mga salitang malumay. Ito’y
binibigkas nang dahan-dahan at may diin
sa ikalawang pantig buhat sa hulihan.
 Ang ipinagkaiba lamang ng dalawang
pagbigkas na ito ay ang impit na tunog
sa dulo ng mga salitang malumì.
Palaging nagtatapos sa tunog patinig
ang malumi.
 Ginagamit natin ang tuldik na paiwà (\)
sa pagpapakilala ng mga salitang
binibigkas nang malumì.
Halimbawa: binatà,nenè, dalirì, pugò, malayà
MABILIS
 Ang mga salitang mabilís ay binibigkas
nang tuluy-tuloy na ang diin ay nasa
huling pantig. Wala itongimpit na tunog.
 Maaaring magtapos ang mga salitang
binibigkas nang mabilís sa katinig o
patinig.
 Ginagamitan ito ng tuldik na pahilís (/) na
inilalagay sa ibabaw ng huling patinig ng
salita.
Halimbawa: gandá, baldé,marumí, damó, subsób
MARAGSA
 Ang mga salitang maragsâ ay binibigkas
nang tuluy-tuloy na tulad ng mga salitang
binibigkas nangmabilís, subalit ito’y may
impit o pasarang tunog sa hulihan.
  Tulad ng malumì, ito ay palagiang
nagtatapos satunog na patinig.
 Ginagamit dito ang tuldik na pakupyâ (/\)
na inilalagay sa ibabaw ng huling patinig
ng salita.
Halimbawa: biglâ, pisâ, balî, ngitî, bungô
ESTRUKTURA AT KALIKASAN NG
WIKANG FILIPINO
Ponolohiya - makaagham na pag-aaral ng
ponema
Morpolohiya - ang pag-aaral kung paano
binubuo ang mga salita
Sintaksis - pag-aaral ng istruktura ng mga
pangungusap
Semantika - ang pag-aaral ng mga
pagpapakahulugan ng isang wika
PONEMA
 Pinakamaliit nay unit ng tunog.
 makabuluhang yunit ng tunog na
“nakapagpapabago ng kahulugan” kapag
ang mga tunog ay pinagsama- sama
upang makabuo ng mga salita.
 DALAWANG URI
o Ponemang Segmental
o Ponemang Suprasegmental
1. PONEMANG SEGMENTAL
 Ang Filipino ay may… 21 Ponemang
Segmental
o 5 patinig - /a, e, i, o, u/
o 15 katinig - /p, b, m, t, d, n, s, l,
r, y, k, g, ŋ, w, ˀ /
 / ˀ / -pasara/impit na tunog o saglit na
pagpigil sa hangin
 / ŋ / - kumakatawan sa titik na /ng /
2. PONEMANG SUPRASEGMENTAL
 Tatlong Uri
o TONO - ito ay ang pagtaas at
pagbaba ng tinig sa pagbigkas ng
pantig ng isang salita.
o DIIN - Ito ang haba ng bigkas na
iniukol sa pantig ng isang salita.
o ANTALA - ito ay ang saglit na
pagtigil sa pagsasalita upang
lalong maging malinaw at
mabisa ang kaisipang
ipinahahayag.
MORPEMA
 Ang pinakamaliit na yunit ng salita na
nagtataglay ng kahulugan
Mga Anyong Morpema
 Binubuo ng isang ponema. Ang
ponemang a ay nauukol sa babae.
Gayundin, ang ponemang o ay
nauukol sa lalaki. Ang morpema ay
maaaring isang ponema.
 Binubuo ng salitang-ugat. Ito ay mga
salitang payak. Ito ay tinatawag ding
malayang morpema sapagkat may
sariling kahulugan at makatatayong
mag- isa. -mga payak itong salita
dahil walang panlapi.
 Binubuo ng panlapi. Maaaring
unlapi, gitlapi o hulapi. -ang mga
panlapi ay may sariling kahulugan
kayat bawat isa ay isang morfim
/morpema.
INUULIT
o Ganap – buong salita ang inuulit
o Di Ganap – parte ng salita ang
inuulit.
Ang morpema ay maaari ring:
 May Kahulugang Leksikal kung ang
salita ay pang nilalaman
 Pangkayarian walang kahulugan sa
ganang sarili at kailangang makita sa
isang kayarian o konteksto upang
maging makahulugan.
SINTAKSIS
 Sintaksis / Sintaks / Palaugnayan
 Pagsasama- sama o pag-uugnay ng mga
salita upang bumuo ng pangungusap.
 Pag-aaral ng palatanungan, palabuuan at
talasalitaan;
  Mga pagsasanay tungkol sa pagpili ng  BULLY (2016)
maayos na pangungusap, na may isa  Panunukso o Pananakot
lamang maliwanag na kahulugan.  SELFIE (2014)
 Jose Javier Reyes at Noel Ferrer
SEMANTIKO
 Pagkuha ng sariling larawan at
 Pag-aaral ng kahulugan pag post sa social media.
 Pagkakawanggawa.
BAKIT NILILIKHA ANG DULA
 Word of the Year (2013) –
Salazar – “Makaantig ng damdamin.” Oxford English Dictionary.
Robin – “Maitanghal sa tanghalan.”  WANGWANG (2012)
Atienza – Aesthetic Purpose  David Michael San Juan
 Walang wangwang,
Rebyu: counterflow, tong.
 PNoy – inaugural speech para sa
PONOLOHIYA tunog
abusadong opisyal.
MORPOLOHIYA salita
 Tuwid na Daan.
SEMANTIKA kahulugan
 JEJEMON (2010)
SINTAKS estruktura
 Bagong buong salita
 Umuusbong na kultura dala ng
selpon.
SALITA NG TAON  160 character – limitasyon
 Prof. Rolando Tolentino
 TOKHANG (2018)  MISKOL (2007)
 Toktok (Cebuano)  Maisave ang numero
 Hangyo (Hiling/Patawad)  Mahanap ang nawawalang
 Ang salitang ito ay halaw sa selpon
kampanya ng Philippine  Ipagyabang ang bagong ringtone
National Police, kung saan  Magparamdam ng di
kinakatok ang mga bahay ng nababawasan ang load.
mga hinihinalang sangkot sa  LOBAT (2006)
droga para sila ay pasukuin.  Jelson Capilos
 FAKE NEWS (2018)  Epekto ng Mobile Text
 Collins: 2005 Fake News  Pagod o pagkawala ng gana
(ginamit)  HUWETENG (2005)
 2016 naging popular sa gitna ng  Roberto T. Allonuevo
US Pres. Election  CANVASS (2004)
 Kasinungalingan o mapanlinlang  Randy David
na impormasyon.  2004 - Halalang
 FOTOBAM (2016) pinakakontrobersyal.
 Michael Charleston Chua
 Photobam – pagsingit sa litrato.
 Pagsira sa Vista ng monument ni
Rizal.
 High Rise ng Torre de Manila
 Pambansang
Photobamer