Pagsasalin ng Piling Tekstong Makabuluhan sa Dalumat sa/ng Filipino

Magkaugnay na gawain ang pagsasalin at pagdadalumat sa iba’t ibang larangan upang

maipagpatuloy ang ibayong proyekto ng intelektuwalisasyon ng wikang Filipino at pagbibigay-hugis sa

pambansang adyenda ng lipunang Pilipino sa kabuuan. Gayundin, ang magkasabay na pagpapahusay

sa disiplina ng pagsasalin at pagdadalumat sa diwa ng pananaliksik ay nag-aambag sa iba pang

larangan ng pamumuhay ng isang bansa, upang makatugon sa tiyak na pangangailangang nakabatay

sa kakayahan ng bansang ito.

Ang Papel ng Pagsasalin sa Pagdadalumat Ang pagsasalin sa loob ng proseso ng

pagdadalumat ay isang yugto ng pagtuklas ng mga ideya at kaalaman patungo sa kontekstong

pinaglilipatan at pinagyayaman din pabalik sa pinagbatayan. Ibig sabihin, ang pinagmulan at

patutunguhan ng pagsasalin ay kapwa nakikinabang dahil nagbubukas ito ng oportunidad sa

pagpapalalim ng mga isinasaling ideya at konseptong taglay ng sangkot na teksto. Maaaring ang mga

konsepto o ideyang isinasalin ay nagmumula sa panloob na karanasang pambansa o maaaring hango

sa labas ngunit may relatibong kaugnayan sa umiiral na kalagayang panloob. Lagi’t laging nagbubukas

ng interaksiyon at talaban ang mga ideya sa proseso ng pagsasalin at pinag-uusap ang kalagayan ng

mga partikular na konteksto upang makabuo ng makabuluhang diskurso, na mahalagang sangkap

naman sa pagdadalumat. Halimbawa, ginamit ng iskolar sa Araling Filipino na si Rhoderick Nuncio sa

kaniyang pag-aaral ang “sanghiyang,” isang katutubong pagsasayaw sa baga upang ipaliwanag ang

penomenon ng mga gawi at adiksyon sa mundo ng Internet. Kung susuriin, nagagawang pangalanan

ng Pilipinong iskolar sa katutubong pamamaraan ang mga kalakaran na hindi lamang umiiral sa

lipunang Pilipino. Sa ganito, lumilinaw ang papel ng pagsasalin sa pagkokonsepto at pagdadalumat ng

isang penomenong pangkultura at panlipunan. Kapag nagsasalin naman ng tekstong dayuhan,

pinagninilayan ang mga tampok na kaisipan at pananaw upang magamit sa sariling konteksto. At

upang matamo ang mabisang pagninilay, ginagamit ang sariling wika bilang daluyan ng dayuhang

teksto upang mapagtagpo ang sariling mga kaparaanan at karanasang bayan. Gayundin marahil, ang
katulad na epekto sa dayuhang bayan, na nagtatangka rin na isalin ang mga akdang Filipino upang

hanapan ng saysay sa kanilang karanasan at kalagayan. Halimbawa, ang pagsasalin ng mga klasikong

akdang Filipino ng Penguin Classics ay maaaring magpakilala sa paraan ng pag-iisip at pamumuhay

ng mga Pilipino sa iba’t ibang yugto ng kanyang kolonyal at neokolonyal na kasaysayan. Kung susuriin

pa, matatandaang malaki ang naging papel ng pagsasalin upang maisakatuparan ng mga mananakop

ang kanilang layunin. Kung kaya, ang pagsasalin hanggang sa yugtong ito ng neokolonyal na

kalagayan ay isang proseso rin ng pagsasakapangyarihan upang hamunin ang dominanteng diskurso

sa mahabang panahong kolonisasyon ng kamalayang Pilipino

Ganito rin ang buod ng argumento ni San Juan (2010) sa gampanin ng pagsasalin sa tuloy-tuloy

na reoryentasyon ng kamalayang patuloy na hinahamon ng mga tungglian sa globalisasyon. Sa

kanyang binasang papel sa mga-aaral ng Mapua Institute of Technology noong 2010, na pinamagatang

“Ang Pagsasalin sa Panahon ng Krisis ng Globalisasyon: Ambag sa Intelektwalisasyon ng Wikang

Pambansa at Reoryentasyon ng Kamalayan ng Madla,” aniya: Sa panahong ito [globalisasyon], malaki

ang pangangailangan na magsalin ng mga akdang makatutulong di lamang sa intelektwalisasyon ng

Filipino sa iba’t ibang larangan, kundi makapag-aambag din sa reoryentasyon ng kamalayan ng mga

mamamayan tungo sa pagbuo ng bagong daigdig na mapayapa, makatarungan, maunlad, at

sustentable. Isang malaking oportunidad ang binubuksan ng pagsasalin tungo sa paglutas ng mga

magkakaugnay o magkakahawig na suliraning panlipunan sa daigdig. Pinalalawak ng pagsasalin, di

lamang ang pananaw o perspektiba ng mamamayang pinatutungkulan ng salin, kundi maging ang

“balon ng kaalaman” (salin ng “pool of knowledge” na binanggit ni Bernard, 1992) na magagamit ng

sambayanan sa araw-araw na praktika ng buhay sa masalimuot na globalisadong daigdig.” (2010)

Kung gayon, mahalaga ang pagsasalin ng mga tekstong kapaki-pakinabang sa kalagayang pambansa

na magagamit sa pagdadalumat ng kolektibong aspirasyon ng isang komunidad o bansa. Mahalagang

pagnilayan din ang naging obserbasyon ng mga Asyanong iskolar at tagasalin na sina Eva Hung at

Judy Wakabayashi (2005) ukol sa kalagayan ng pagsasalin sa Asya na dominanteng nakakiling sa

gawaing praktikal kaysa akademiko. Napansin nila ang matingkad na limitasyong ito nang isagawa ang
pagtitipon ng mga saliksik ukol sa pagsasalin sa aklat na “Asian Translation Traditions,” (2005) na

layuning itanghal ang mga Asyanong iskolar at diskursong nagtatampok sa disiplina ng pagsasalin na

nakabatay sa tinig ng mga Asyano at hindi sa alingawngaw lamang ng mga Kanluraning teorista.

Masusuri sa ganitong obserbasyon, na may pangangailangang itaas ang pagsasalin bilang gawaing

akademiko at disiplina, na matatamo sa paraan ng pagpapalakas ng pananaliksik at pagdadalumat ng

mga susing konsepto sa iba’t ibang larangan ng karunungan. Kung lalagumin, ang pangunahing papel

ng pagsasalin sa pagdadalumat ay mailapat ang mga ideya at konseptong mula sa mga lokal at

dayuhang teksto na kapaki-pakinabang sa pagpapayabong ng pambansa at pandaigdigang kalagayan.

Ang pagsasalin bilang gawain sa pagdadalumat ay magbubukas ng malawakang interaksyon ng mga

karanasan at reoryentasyon ng kamalayang nagpapalalim sa paggamit ng wikang Filipino sa iba’t ibang

diskurso at larangang panlipunan.