Professional Documents
Culture Documents
Makrong Kasanayan
1. Pagbasa
Antas ng Pang-unawa Uri ng Pagbasa
1. Literal 1. Scanning
2. Interpretativ 2. Skimming
3. Kritikal 3. Previewing
4. Apresyativ/Aplikasyon 4. Kaswal
5. Pagkuha ng impormasyon
2. Pagsulat
3. Pakikinig
Uri ng Pakikinig
1. Pasiv
2. Atentiv
3. Analitikal
4. Kritikal
5. Apresyativ
4. Pagsasalita
5. Panonood- Bago!
SB 1935 Art. 14- gagawa ng hakbang tungo sa pagpapaunlad at pagpapatibay ng isang wikang
katutubo.
Proklama blg. 12- Linggo ng wika mula Marso 29-abril 4 alinsunod sa kaarawan ni Balagtas.
Proklama blg. 186- Linggo ng wika mula agosto 13-19 alinsunod sa kaarawan ni Quezon.
Proklama blg. 1041- Buwan ng wika ang buong Agosto (Pang. Ramos)
1
Kautusang tagapagpalaganap blg. 343- Panunumpa ng katapatan sa watawat ng Pilipinas.
1. Kakayahang komunikatibo
2. Kakayahang Linggwistika
Ponema-pinakamaliit na yunit ng tunog. Ang isang tunog kung ito ay nakakabuo ng bagong kahulugan.
Halimbawa:
Babae-Babai (Ponetiko)
Basa-Baso (Ponema)
Ito ay nahahati sa dalawa:
1. Ponemang Segmental
Ang ponemang segmental ay binubuo ng ponemang katinig at patinig.
a) Labing-lima ang orihinal na kasama sa palabaybayan ngunit isinama ang impit na tunog o glottal stop
(?) sapagkat ito ay itinuturing na isang ponemang katinig dahil napagbabago nito ang kahulugan ng isang
salita. Ang dating bigkas nito ay malumi o maragsa.
1. Diptonggo – alinmang patinig na sinusundan ng malapitinig na /y/ o /w/ sa loob ng isang pantig. Ang
mga diptonggo sa Filipino ay iw, iy, ey, oy, at uy.
Halimbawa:
Sayaw giliw langoy aruy
2. Klaster o Kambal Katinig – magkakabit na dalawang magkaibang katinig sa isang patinig. Ang
klaster ay maaaring matagpuan sa unahan o inisyal, at sa hulihan o pinal na pusisyon ng salita.
Halimbawa:
Klaster sa unahan trabaho plano braso
Klaster sa hulihan kard nars relaks
Pares Minimal – pares ng salita na magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa bigkas
maliban sa isang ponema sa magkatulad na pusisyon
Halimbawa:
Pala – bala Patas- batas
Pana – mana
Ponemang Malayang Nagpapalitan – magkaibang ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran
ngunit hindi nagpapabago sa kahulugan ng mga salita.
Totoo – tutoo
Noon – nuon
2. Ponemang Suprasegmental
Intonasyon- Tono ng pagsasalita
Diin- bilang ponemang suprasegmental, ito ay lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas
ng isang pantig sa salitang binibigkas.
Ito rin ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog, ang pagbabago ng diin ay
nakapagbabago sa kahulugan nito.
2
Halimbawa:
1. Hiram lamang ang /BUhay/ ng tao.
2. Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa naganap na sakuna, kaya masasabing /laMANG/siya.
Hinto o Antala – saglit na pagtigil ng ating pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng
ibig nating ipahayag sa ating kausap.
Halimbawa:
1. Padre, Martin, ang tatay ko. (Ipinakikilala mo ang iyong ama sa isang pari at sa kaibigan mo.)
2. Hindi, si Cora ang may sala. (ipinaalam na si Cora ang may kasalanan.
3. Magalis (puno ng galis)
mag-alis (maghubad, magtanggal at iba pa)
Haba – paghaba o pag-ikli ng bigkas ng nagsasalita sa patinig ng isang pantig sa salita. Ginagamit ang
ganitong notasyon /./ at /:/ na siyang nagsasaad ng kahulugan ng salita
Halimbawa:
a. /asoh/ - usok
/a:soh/ - isang uri ng hayop
b. /pitoh/ - bilang na 7
/pi:toh/ - silbato
B. MORPOLOHIYA
Anyo ng Morpema:
1. Morpemang panlapi
2. Morpemang salitang ugat
3. Morpemang ponema
PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO
1 1. ASIMILASYON- pagbabagong naganap sa /ng/ sa posisyong pinal dahil sa impluwensiya ng
ponemang kasunod nito.
A. Parsyal- Ang pagbabago ay nasa panlaping “pang-” lamang.
d.l.r,s,t b, o p k,g,h, m, n, ng,w, y
Hal.
Pang+ dikdik pang + bayan pang + gabi
=Pandikdik =pambayan =panggabi
B. Ganap- Ang pagbabago ay nasa panlaping “pang-” at nawawala ang unang titik ng salitang
nilapian. Tandaan ganoon pa rin ang tuntunin gaya ng sa parsyal.
D,l,r,st
Pang+ sukli= pansukli=panukli
BoP
Pang+palo= Pampalo= pamalo
2. METATESIS – kapag ang salitang ugat ay nagsisimula sa /l/ o / y/ ay ginitlapian ng (-in) ang /l/ o /y/ ng
salitang ugat at ang /n/ ng gitlapi aynagkakapalit ng posisyon.
Hal.
-In + lipad = linipad = nilipad
– in + yaya = yinaya = niyaya
3. PAGKAKALTAS NG PONEMA –. Nagaganap ang pagbabagong ito kung ang huling ponemang
patinig ng salitang ugat ay nawawala sa paghuhulapi nito.
Hal.
Takip + -an = takipan = takpan
Sara + -han= sarahan = sarhan
3
4. PAGLILIPAT- DIIN- may mga salitang nababago ng diin kapag nilapian.
Hal.
Laro (play) + an= LaruAN (Toy) o LaRUan (play ground)
5. MAY ANGKOP – kung sa dalawang salitang magkasunod ang una’y nababawasan ng papungo o
pakutad at kung minsa pay napapalitan ng isa o ilang titik sa loob bago napipisan sa dalawang salita sa
isa na lamang.
Hal.
Wikain mo kamo
Hayaan mo hamo
6. PAGPAPALIT NG PONEMA- kung ang isa o dalawang titik ng salita ay napapalitan ng iba bukod sa
kung nagkakaltas o nagsusudlong.Ang ponemang /d/ sa posisyong inisyal ng salitang nilalapian ay
karaniwang napapalitan ng ponemang /r/ kapag patinig ang huling ponema ng unlapi.
Hal.
D-R
Ma + dapat = madapat marapat
Ma + dunong = madunong marunong
H-N
Tawa+ han= Tawanan
7. MAYSUDLONG o PAGDARAGDAG NG PONEMA – kung bukod sa may hulapi na ang salitang
pinapandiwa, ito ay sinusudlunagn o dinaragdagan pa ng isa pang hulapi. /-an/, -/han/,/ -in/, /-hin/,/-
an/, o /–anan/
Hal.
Antabayanan, antayan
Muntik- muntikanan, pagmuntikan, pagmuntikanan
PALAUGNAYAN (SINTAKS)
Sa linggwistika, ang palaugnayan, sintaksis o sintaks ay ang sangay ng balarila na tumatalakay sa
masistemang pagkakaayus-ayos ng mga salita sa pagbuo ng mga parirala at pangungusap.
4
Mga pangungusap na sagot lamang - sagot sa mga tanong na hindi na kailangan ng paksa.
Halimbawa: T:Sino siya? S:Kaibigan.
Mga pangungusap na Pautos/Pakiusap - Ang pangungusap na pautos ay nag-uutos o
nakikiusap. Gumagamit ito ng salitang paki ang pakiusap. Halimbawa: Pakidala.
Modal- nangangahulugan ng nais/gusto/pwede/maaari. Hal. Gusto kong matulog.
Temporal- nagsasaad ng mga kalagayan o panahon na panandalian lamang. Hal. Alas dos na.
Tag-ulan na. Pasko na naman.
Ayon sa kayarian
Ang tambalang pangungusap ay binubuo ng dalawa o higit pang sugnay na makapag-iisa. Ang mga
pangatnig na kadalasang gamit ay: at, subalit, ngunit at datapwat.
Nagtatag ng isang pangako si Arnel at umisip siya ng magandang proyekto para sa mga
kabataan sa kanyang pook.
Lumaking mabuti si Minda ngunit inabuso siya ng mga tao sa bayan.
Ang hugnayang pangungusap ay binubuo ng isang sugnay na makapag-iisa at isa o dalawang sugnay
na di-makapag-iisa. Ang mga pangatnig na kadalasang nangunguna sa mga pahayag ay: kung, dahil sa
Gaganda ang iyong buhay kung susunod ka sa mga pangaral ng inyong magulang.
Dahil sa malakas na ulan, bumaha sa bayan.
Ang buhay sa mundo ay pansamantala lamang kaya't dapat na tayo ay magpakabuti upang
makamit ang kaligayahan sa kabilang buhay.
Nahuli na ang mga masasamang-loob kaya't payapa na kaming nakatutulog sa gabi, kasi sila
lamang ang gumugulo sa amin.
Ayon sa gamit
Ang Sugnay ay bahagi ng mga salita pangungusap na buo ang diwa. Maroong itong dalawang uri, ang
sugnay na makapag-iisa at sugnay na di mag-iisa.
b. Sugnay na di makapag-iisa - mayroon itong paksa at panaguri ngunit hindi buo ang diwa ng
ipnahahayag. Kailangan nito ng sugnay na makapag-iisa upang mabuo ang diwa.
Hal. Dahil sila ay nakakuha ng mataas na marka.
5
BAHAGI NG PANANALITA
Pangngalan - (noun) mga pangalan ng tao, hayop, pook, bagay, pangyayari. Ginamit ito sa pagtawag sa
pangalan ng mga hayop, tao, atbp.
Halimbawa: Corazon Aquino, bata, babae
Malapit sa Nagsasalita
-ito/ ire ( Ito ay masarap na prutas. Ire ay ibinigay sa akin ng aking butihing ina.)
-dito ( Dito ka maghiwa ng mga gulay.)
Malapit sa Kausap
-iyan ( Iyan ang libro ko.)
-diyan (Diyan mo ilapag ang mga bayong.)
Malayo sa Nag-uusap
-iyon (Iyon ang bahay nila Paulo.)
-doon (Doon tayo kumain.)
6
5.Panghalip na Pananong (Interrogative Pronoun) - inihahalili sa pangngalan kung nagtatanong.
Halimbawa:
ano, anu-ano, sino, sinu-sino, nino, alin, alin-alin
a. pangtao (sino, kanino)
Sino ang umutot?
b.bagay, hayop, lugar (ano, alin)
Ano ang laman ng kahon?
Alin dito ang sa iyo?
c. bagay, hayop, lugar, tao (ilan)
Ilan sa inyo ang sasali sa paligsahan?
Ilang halaman ang ating dadalhin?
Halimbawa:
Ang pagpapatawad daw ang pinakamatamis na paghihiganti.
Aspekto ng Pandiwa
1. Perpektibo
Nagsasaad ito ng kilos o gawaing natapos na.
Halimbawa:
Nabatid mo ba ang tungkulin at pananagutan mo sa ating bansa?
2. Imperpektibo
Nagsasaad ito ng kilos o gawaing nasimulan na ngunit ipinagpapatuloy pa rin.
Halimbawa:
Kailangang gisingin an gating kamalayan sa nagaganap sa ating paligid.
3. Kontemplatibo
Nagsasaad ito ng kilos o gawaing isasagawa o magaganap pa lamang.
Halimbawa:
Madarama mo ang wagas na pakikipag-isa sa layunin ng makabuluhang pamumuhay kung maging tapat
ka sa iyong sarili.
4.Ka-pandiwa- Kilos na katatapos lang gawin. Hal. Kaliligo.
Pokus ng Pandiwa
7
7. Pokus resiprokal.
Ang resiprokal ang simuno ng pangungusap.
Halimbawa:
Pinakiusapan siya ng nanay mo na makipagtulungan sa proyekto ng Kagawaran ng Kalusugan, ang
“Yosi, kadiri.”
5. Kaganapang Kagamitan– bahagi ng panaguri na nagsasaad kung anong bagay o kagamitan ang
ginagamit upang maisagawa angkilos na ipinahahayag ng pandiwa.
Kayarian ng pang-uri
Payak - Ito'y binubuo ng mga salitang-ugat lamang. Mga halimbawa: hinog, sabog, ganda,
Maylapi - Ito'y mga salitang-ugat na kinakabitan ng mga panlaping Ka-, ma-, main, ma-hin, -in, -
hin, mala-, kasing-, kasim-, kasin-, sing-, sim-, -sin, at kay-,
Inuulit - Ito'y binubuo sa pamamagitan ng pag-ulit ng buong salita o bahagi ng salita. Mga
halimbawa: pulang-pula,puting-puti,araw-araw gabi-gabi. hindi inuulit ang mga salitang: halo-
halo, paru-paro.
Tambalan - Ito'y binubuo ng dalawang salitang pinagtatambal. Mga halimbawa: ningas-kugon,
ngiting-aso, balat-sibuyas, kapit-tuko at bahag buntot.
Uri ng pang-uri
8
Kaantasan ng pang-uri
1. Pang-abay na Pamanahon – nagsasaad kung kailan naganap o magaganap ang kilos na taglay ng
pandiwa.
Nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang
Halimbawa
Kailangan mo bang pumasok nang araw-araw?
Tuwing pasko ay nagtitipon silang mag-anak.
Halimbawa:
Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina.
Nagpaluto ako kina aling Ingga ng masarap ng keyk para sa iyong kaarawan.
3. Pang-abay na pamaraan – naglalarawan kung paano naganap, nagaganap, o magaganap ang kilos
na ipinahahayag ng pandiwa. Ginagamit ang panandang nang o na/-ng.
Halimbawa:
Kinamayan niya ako nang mahigpit.
Bakit siya umalis na umiiyak?
4. Pang-abay na pang-agam – nagbabadya ng di-katiyakan sa pagganap sa kilos ng pandiwa.
Halimbawa:
Marami na marahil ang nakabalita tungkol sa desisyon ng Sandiganbayan.
Higit sigurong marami ang dadalo ngayon sa Ateneo Home Coming kaysa nakaraang taon.
Tila patuloy na ang pag-unlad ng turismo sa Pilipinas.
5. Pang-abay na panang-ayon – nagsasaad ng pagsang-ayon. Hal. Oo, opo, tunay, sadya, talaga, atb.
Halimbawa:
Oo,asahan mo ang aking tulong.
Talagang mabilis ang pag-unlad ng bayan.
Sadyang malaki ang ipinagbago mo.
Halimbawa:
Hindi pa lubusang nagagamot ang kanser.
Ngunit marami parin ang ayaw tumigil sa paninigarilyo.
7. Pang-abay na panggaano o pampanukat – nagsasaad ng timbang o sukat. Sumasagot sa tanong na
gaano o magkano.
Halimbawa:
Tumaba ako nang limang libra .
Tumagal nang isang oras ang operasyon.
Halimbawa:
Kailan po kayo uuwi?
Opo, aakyat na po ako
9
9. Ingklitik o paningit – mga katagang lagging sumusunod sa unang salita ng kayariang kinabibilangan
10. Pang-abay na kundisyunal – nagsasaad ng kundisyon para maganap ang kilos na isinasaad ng
pandiwa
12. Pang-abay na benepaktibo – tawag sa mga pang-abay na nagsasaad ng benepisyo para sa isang
tao dahil sa pagkaganap sa kilos ng pandiwa o ng layunin ng pandiwa.
Pangatnig - (conjunction) ginagamit para ipakita ang relasyon ng mga salita sa pangungusap.
Halimbawa: dahil, maging, man, gawa ng, upang, nang, para, samantala atbp.
Halimbawa: Namatay si Mang Isko ngunit ang kanyang prinsipyo ay mananatiling buhay.
2. Pananhi. Ito ay ginagamit upang makatugon sa mga tanong na bakit o upang maipakilala ang mga
kadahilanan ng isang pangyayari at ng anumang iniisip o niloloob.
Halimbawa: Ang kanyang prinsipyo ay mananatiling buhay sapagkat nariyan si Dong na magpapatuloy
ng kanyang naudlot na gawain.
3. Pamukod. Ito ay ginagamit upang ihiwalay, itangi, o itakwil ang isa sa ilang bagay o isipan.
4. Panlinaw. Ito ay ginagamit upang dagdagan o susugan ang kalinawan ng mga nasabi na.
Pangatnig na panimbang din ang tawag sa at, ngunit, datapwat sapagkat nag-uugnay ng mga salitang
magkakapantay; ng mga parirala, ng mga sugnay na pantulong, at ng mga sugnay na nakapag-iisa.
Panlinaw rin ang mga pangatnig na samakatuwid, kung gayon, kaya.
10
8. Panibang- Nagpapahayag ng pagkakatulad o parehas.
Pang-ukol - (preposition) ginagamit kung para kanino o para saan ang kilos.
Pang-angkop - (ligature) bahagi ng pananalita na ginagamit para maging maganda pakinggan ang
pagkakasabi ng pangungusap.
Halimbawa: na, ng, g. magandang bata.
TAYUTAY
A. PAG-UUGNAY O PAGHAHAMBING
Halimbawa:
1. Tila yelo sa lamig ang kamay na nenenerbyos ng mang-aawit.
2. Si Menandro'y lobong nagugutom ang kahalintulad.
3. Ang kanyang kagandahan ay mistulang bituing nagninigning.
Halimbawa:
1. Siya'y langit na di kayang abutin nino man.
2. Ang kanyang mga kamay ay yelong dumampi sa aking pisngi.
3. Matigas na bakal ang kamao ng boksingero.
3. Alusyon - nagbibigay – saanggunian mula sa kasaysayan, panitikan, pulitika, bibliya at iba pang
aspekto ng buhay ng tao.
Halimbawa:
1. Pinaniwala niya ang mga tao na siya ang kanilang tagapagligtas mula sa delubyo.
4. Metonimya o Pagpapalit-tawag (Metonimy) - ang isang salita o grupo ng mga salita ay pinapalitan
ng isa pang salita o grupo ng mga salita na may kaugnayan sa nais ipahayag.
Halimbawa:
1. Ang kapalaran mo ay handog sa iyo na langit sa itaas na tinitingala ko
2. Siya ang timbangan, lakas tagahusga sa buti at sama mag-aanalisa.
3. “Sa ngalan ng Hari ay isinambulat gayong ordeng mula sa dibdib ng sukab.
11
5. Sinekdoke – nagbabaggit sa isang bahagi, konsepto o kaisipan, upang sakupin o tukuyin ang
kabuuan.
Halimbawa:
1. Isinambulat ang order sa dibdib ng taksil.
2. Isang Rizal ang nagbuwis ng buhay alang-alang sa Inang Bayan.
3. Walong bibig ang umasa kay Romeo.
B. PAGLALARAWAN
Halimbawa:
1. Pilit na binuhat ang sandaigdigan upang ang tagumpay ay kanyang makamtan.
2. Bumaha ng dugo sa kapaligiran ako ang nagwagi sa aming labanan
Halimbawa:
1. O tukso! Layuan mo ako!
2. Kamatayan nasaan ka na? wakasan mo na ang aking kapighatian.
3. Araw, sumikat ka na at tuyuin ang luhang dala ng kapighatian.
4. Ulan, ulan kami'y lubayan na.
Halimbawa:
1. Aking nadarama ang kapighatian sa pinapasan kong sobrang kalungkutan!
2. Lubos ang tuwa ko sa pagdating ninyo Mabuhay! Mabuhay! Lalaya na ako!
Halimbawa:
1. Malayo ma’y malapit pa rin.
2. Kung magbangis ka ma’t magsukab sa akin mahal ka ring lubha dini sa panimdim
Halimbawa:
1. Magsaya na kayo’t ililibing ako di na makikita ng lahat sa mundo
2. Nalulungkot ako sa pananalo mo sa pagwawagi mo, hustisya’y natalo.
C. PAGSASALIN NG KATANGIAN
1. Personipikasyon o Pagsasatao (Personification) - Ginagamit ito upang bigyang-buhay, pagtaglayin
ng mga katangiang pantao - talino, gawi, kilos ang mga bagay na walang buhay sa pamamagitan ng mga
pananalitang nagsasaad ng kilos tulad ng pandiwa, pandiwari, at pangngalang-diwa.
Halimbawa:
1. Hinalikan ako ng malamig na hangin.
2. Ang mga bituin sa langit ay kumikindat sa atin.
3. Nahiya ang buwan at nagkanlong sa ulap.
12
D. PAGSASATUNOG
1. Panghihimig o Onomatopeya (Onomatopoeia) - ito ang paggamit ng mga salitang kung ano ang
tunog ay siyang kahulugan.
Halimbawa:
1. Ang lagaslas nitong batis, alatiit nitong kawayan, halumigmig nitong hangin, ay bulong ng kalikasan.
2. Himutok na umaalingawngaw sa buong gubat.
3. Humalinghing siya sa sakit ng hagupit na tinanggap.
4. Grr-ggrrrrr!!Aww-aww! Ang galit na si Bantay ay nakatingin sa akin.
3. Repitasyon – pag-uulit ng mga salita o parirala upang bigyang – diin ang isang aspekto ng akda.
Halimbawa:
1. Ito nga! Ito nga! Itong nga!
2. Saan, saan, ay saan makikita ang bayani ng bayan?
13