ПОРТА

Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
221
ЈУНИ 2014

14. Венециско биенале на архитектура

Рем Колхас: Мислам дека има живот во архитектурата
А РХ И Т Е К Т УР А Работилница за создавање на простори
Е КО ЛО Г И Ј А Емил Николов: Градежништвото претставува моторна
сила на целокупниот напредок на човештвото

90 ДЕНАРИ
ПОРТА 27 јуни 2014
БРОЈ 221 ПЕТОК 27.06.2014
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
Претседателот на Биеналето во
Венеција Паоло Барата, придружуван
од овогодишниот куратор на
Интернационалната изложба на
архитектура, холандскиот архитект Рем
Колхас, ги обединија претставниците
на 66 земји од светот, учесници на 14.
по ред архитектонско биенале, кое
ќе трае од 7 јуни до 23 ноември 2014.
Македонскиот павилјон, сместен во
комплексот Арсенале со проектот
„Наоди“, чиј куратор е професор д-р
Јован Ивановски заедно со Владимир
Десков, Бојан Каранаков, Огнен Марина,
Александар Радевски, Ана Ивановска
и уште десетина соработници вклучени
во различни сегменти на проектот,
создадоа продукт со истражувачки
квалитет и неверојатна физичка појава.
Во февруари годинава, студиото
КРАБ (CRAB Studio) од Лондон
свечено го отвори школото за
архитектура „Абедиан“ во Квинсленд,
Австралија. Многугодишното искуство
во архитектурата на двете водечки
имиња на ова студио, сер Питер
Кук и Гавин Рободам, придонесува
овој комплексен објект да зрачи со
леснотија, генијалност и визија.
Во екот на предизборната кампања,
во текот на февруари годинава,
привремената градска власт одлучи
да распише конкурс за изградба на
железничка и главна автобуска станица
во Белград. Новиот сообраќаен
ИНФО 06
МОЌНА АЛАТКА ЗА
ВОДЕЊЕ НА БИЗНИС
ГРАДЕЖНИШТВО 13
БИТЕН ЕЛЕМЕНТ КОЈ ГО ПРОДОЛЖУВА
ВЕКОТ НА КОНСТРУКЦИЈАТА
СОВРЕМЕНИ
МАКЕДОНСКИ
ГРАДИТЕЛИ 16
ЕМИЛ НИКОЛОВ, ГРАДЕЖЕН ИНЖЕНЕР
АРХИТЕКТУРА 20
РЕМ КОЛХАС: МИСЛАМ ДЕКА ИМА
ЖИВОТ ВО АРХИТЕКТУРАТА
АРХИТЕКТУРА 28
РАБОТИЛНИЦА ЗА СОЗДАВАЊЕ
НА ПРОСТОРИ
ПАТЕПИС 38
САХАРА - БЕСКРАЕН ПРОСТОР ВО
КОЈ ПАЃААТ СТЕРЕОТИПИТЕ
АРТ 60
ИЗЛОЖБА НА АЈ ВЕЈВЕЈ
ВО БЕРЛИНСКИОТ МУЗЕЈ
„МАРТИН ГРОПИУС БАУ“
ГОДИНА X
Редакција:
главен и одговорен уредник:
Дејан БУЃЕВАЦ
центар ќе биде на просторот на
новобелградскиот блок 42, кој се новинари:
наоѓа во непосредна близина на Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
белградската Арена, новиот Мост
на Ада и автопатот што проаѓа низ надворешни соработници:
градот. Конкурсот заврши, наградите Насловна страница: Ангел СИТНОВСКИ
се доделени, а стручната и нестручната Александар ПЕТРОВ (ИТАЛИЈА)
јавност имаше можност да ги види
СЕВЕРНА ОБИКОЛНИЦА Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
и да продискутира за решенијата НА ГРАД СКОПЈЕ, Александра ШЕКУТКОВСКА
Анастасија НИКОЛОВСКА
на оваа значајна просторна целина МОСТ ОРМАН Андреа ЈАМАКОСКА
во главниот град на Србија. Билјана САВИЌ
„Многу проекти се изработени во Бојана ФИЛИПОВИЌ
нашето биро, но како најинтересно
решение би сакал да се реализира ПОРТА
Г Р А Д Е Ж Н И ШТВ О
221
ЈУНИ 2014
14. Венециско биенале на архитектура
Рем Колхас: Мислам дека има живот во архитектурата
Биљана СТОЈАНОВИЌ
Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
проектот ’Од Влае до Маџари без
А Р Х И ТЕ КТУ Р А Работилница за создавање на простори
Е КО Л О Г И ЈА Емил Николов: Градежништвото претставува моторна
сила на целокупниот напредок на човештвото
Даниела МЛАДЕНОВСКА
застој‘. Идејата е на еден граѓанин, Драган РИСТОВ
а ние во бирото сме подготвени да Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
ја реализираме“, вели градежниот Ивана ГРУПЧЕ
инженер Емил Николов, член на Кате АНТЕВСКА
проектантскиот тим на „Балкан Михаил ТОКАРЕВ
Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА
Консалтинг“ и еден од сопствениците
Сашо КУЗМАНОВСКИ
на друштвото. Со проектирање Трајче СТОЈАНОВ
почнува во 1977 година, во Филип ФИЛИПОСКИ
проектантската куќа „Гранитпроект“, Франческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)
каде што се изработуваа проекти
од градежништвото. На почетокот графички уредник:
Николов е вклучен на објекти од Дејан ДАВИТКОВ
рудникот „Бучим“, потоа автопатот 90 ДЕНАРИ
Велес-Катланово, а потоа до денес се фоторепортер:
редат многу објекти од нискоградба, Кире ПОПОВ
високоградба, мостови... како во
лектор:
Македонија, така и надвор. Автор: Костадинка СОЛЕВА
ЕМИЛ НИКОЛОВ,
Издавачки совет:
ОД РЕДАКЦИЈАТА ГРАДЕЖЕН ИНЖЕНЕР
Љупчо АТАНАСОВСКИ,
дипл.инж.арх. - претседател
проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,
20 дипл.град.инж.
Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
дипл.инж.арх.
Александра ПЕТРОВСКА
дипл.инж.арх.
проф. д-р Катерина ДОНЕВСКА
дипл.град.инж.
Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје
Ул. ВаСил Ѓоргов број 21,
влез 2, локал 9, 1000 Скопје
16
Тел: 3109 311; 3151 311;
28 38 Факс: 3132 924
e-mail: porta3@porta3.com.mk
www.porta3.com.mk
Печати:
Маркетинг:
biroproekt@biroproekt.com.mk
marketing@porta3.com.mk
Тел: 3243 790; 3243 797
Fax: 3243 796
Моб: 072 248 796
60
ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.000 ден.
жиро сметка: 300000001995035 во
Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485
Првиот број на списанието Порта3
излезе на 29.12.2004 година
Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
објавени во списанието.
 градежништво

DVORNIK
Лична заштитна опрема
од 1990
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје
Тел.: +389 2 3110 624 Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
+389 2 3110 901
Факс: +389 2 3110 546
info@dvornik.com.mk
www.dvornik.com.mk Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360

4 ПОРТА 27 јуни 2014

4
градежништво

27 јуни 2014 ПОРТА 5

5
 инфо ЗА ПРВПАТ ПРОМОВИРАН ПРИРАЧНИК ЗА СТАНДАРДИЗАЦИЈА НА МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

Придобивките од стандардизацијата
Моќна не се доволно познати, а тоа се
алатка за должи на недостиг на свест и
знаења од оваа област и затоа од
водење на клучно значење е да се подигне
свеста и да се шири знаењето за
бизнис стандардизацијата

С
тандардизацијата
како призната алатка
за подобрување на
конкурентноста на
претпријатијата и
поттикнување на пристапот
на пазарот на иновативни решенија
е клучна алатка за поддржување на
отворените пазари, слободната трговија и
интероперабилноста на глобално ниво.
Придобивките од стандардизацијата
не се доволно познати од страна на
претпријатијата, јавните институции и
потрошувачите. Тоа се должи на недостаток
на свест и знаења од оваа област, и затоа од
клучно значење е да се подигне свеста и да
6 ПОРТА 27 јуни 2014
се шири знаењето за стандардизацијата како
моќна алатка, за да донесе нови технологии
на пазарот и да се водат идните бизниси.
Водејќи се од ова авторите Соња
Черепналковска, Лилјана Хаџиевска-
Антовска и Весна Поповска го издадоа
првиот прирачник на македонски јазик
„Основи за стандардизацијата и сродните
активности“, а кој е поддржан од Комората
на овластени архитекти и овластени
инженери на Република Македонија.
Овој прирачник е прв публикуван труд
на македонски јазик кој ја обработува
комплексната материја од областа
на стандардизацијата и може да се
користи како дополнителен извор на
знаење и компетенции за компаниите,
институциите, менаџерите, инженерите
во практика, како и за студентите во
процесот на нивното образование.
Прирачникот се состои од 15 целини
организирани во 10 поглавја, предговор,
вовед, прилози, кратенки и литература.
„Првото поглавје од прирачникот, дава
историски вовед за почетните поимања на
стандардизацијата кај древните цивилизации
и примената на стандардите низ вековите,
од индустриските револуции до денес.
Второто поглавје, систематизирано ја
обработува функцијата на современата
стандардизација, притоа елаборирајќи
ги целите и принципите на современата

6

стандардизација, како и придобивките за
заинтересираните страни и за општеството
во целина. Третото и четвртото поглавје
се посветени на меѓународниот и
европскиот систем за стандардизација.
Во петтото поглавје е презентирана
структурата на националниот систем
за стандардизација, додека во шестото
поглавје се дадени основните термини и
дефиниции за стандард и стандардизациски
документи, прикажани се видовите на
стандарди и структурата на стандардот
и ICS меѓународната класификација
на стандардите. Седмото поглавје ја
обработува постапката за подготовка на
стандардите на меѓународно, европско
и национално ниво, како и методите за
нивно преземање како македонски“, ја
објаснува содржината на прирачникот
една од авторките, Соња Черепналковска.
Во вториот дел од книгата, последните
три поглавја, според авторите, обработени
се теми кои навидум не се можеби од
областа на стандардизацијата, но во
секој случај се тесно врзани со неа, а
тоа се слободното движење на стоки,
директивите и регулативите на Европската
Унија, постапката за оцена на сообразност
на производите, надзорот на пазарот
и општата безбедност на производите,
системот на инфраструктурата за
квалитет составена од стандардизација,
акредитација, метрологија, оцената на
сообразност и надзор на пазарот, Светската
трговска организација, нејзината улога
и поврзаност со стандардизацијата,
како и методите за намалување на
техничките бариери во трговијата.
Рецензенти на книгата се професор
Рубин Талески од скопскиот Факултет
за електротехника и информациски
технологии, професор Валентина
Гечевска од Машинскиот факултет и
професор Бато Камберовиќ од Факултетот
за технички науки во Нови Сад.
„Трудот обработува тематика за која
не постои сличен публикуван труд на
македоснки јазик. Обработени се сите
значајни сегменти од комплексниот
процес на донесување и примена на
стандардите и е добро четиво за сите
заинтересирани што сакаат да се запознаат
со оваа материја. Покрај стопанственици и
бизнисмени, трудот можат да го користат
и студентите што изучуваат елементи на
стандардизацијата“, вели Рубин Талески.
инфо
Професорката Валентина Гечевска,
пак, додава дека материјалот презентиран
во ракописот е современо и актуелно
четиво за дополнително градење на
професионални компетенции и техничка
култура за претставниците на институциите
и компаниите во различни сектори.
„Ракописот детално ја обработува
материјата поврзана со стандардизацијата,
стандардите и другите сродни активности
преку систематска анализа на структурата
и елементите поврзани со наведените
системи, како исклучително значајни
алатки за подобрување на конкурентноста
на компаниите“, нагласува Гечевска.
Професорот Бато Камберовиќ
вели дека прирачникот што поскоро
треба да се проследи до образовните
институции заради образованието на
сегашните и идните генерации кои
ќе дадат придонес во примената на
стандардите и нивниот понатамошен
развој. „Овој ракопис во потполност ја
оправдува целта за која е наменет, а тоа
е подигнување на свеста за значењето на
стандардизацијата“, додава Камберовиќ.
К.С.Т.
27 јуни 2014 ПОРТА 7
7
 став
„Паралелни светови“
П
аралелни светови бидејќи
архитектурата е репрезент
на културата, фактор
на идентификација и
интегритет на државата.
Бидејќи архитектурата
е одраз на нивото на образование,
политичките стремежи, општествениот
момент. Одразот се одвива паралелно
со сè она што нè учи архитектурата, она
што таа претставува и како се вреднува.
Бидејќи ништо не се случува случајно.
Паралелно на архитектите се случи
проектот „Скопје 2014“ во центарот
на градот. Се потценува минатото
творештво, често поради необразование
или исфрустрираност, наречено
„социјалистичко“. Се менува закон за
градење неколку пати годишно. Советници
во градот одлучуваат за изгледот на
објектите. Урбанизам нема. Квалитетот
на проектите е на сè пониско ниво.
Големите проектантски бироа исчезнаа
во транзицијата. Релациите со КОАИ се
сведени само на плаќање членарина.
Авторските права не се почитуваат.
Конкурсот е сведен на јавна набавка. Не
постои загарантирана минимална цена за
проектирање. Се легализираат дивоградби.
„Болоња“ влезе на факултет. Систем на
вредности нема. Да се живее за архитектура
и од архитектура се две крајности кои
малку имаат врска една со друга.
Во наведените услови се случи 17. БИМАС,
кој, сакале ние или не, го отсликува моментот.
БИМАС се организираше над можностите,
особено финасиските на ААМ. Се е сведено
на ентузијазам на ретки поединци кои
грчевито се борат да опстане ААМ, како
единствено здружение кое ги собира
архитектите, ја почитува архитектурата
и се обидува да ја врати достојноста на
професијата. БИМАС е единствената
манифестација на архитектонското
творештво во РМ. На БИМАС се презентираа
проекти и објекти кои се само дел од
творештвото во изминатите две години.
Капиталното творештво кај нас се
8 ПОРТА 27 јуни 2014
8
објектите од „Скопје 2014“, кои не
учествуваа на БИМАС, односно не се
ни пријавија. Другото што се гради кај
нас, главно се комерцијални станбени
објекти, по некој трговски центар,
индустриски објект, магацин.
Во ваква состојба на БИМАС се обидовме
да потенцираме дека на архитектот му
престоанува само оригиналност и знаење
како единствено оружје во борбата за
добра архитектура, а добрата архитектура
во себе содржи елементи на умеење и
сознавање на просторот и времето во
кои настанува. Само како таква опстојува
на сцената. Таа е слика на времето и не
може да биде различна од моментот кога е
создавана. Во овие околности постои само
лична сила и лично уверување. Должни
сме да бидеме свесни за она што ни се
случува, но и да ја понесме одговорноста,
а и да ја повратиме самодовербата.
На БИМАС се одржаа неколку предавања
и изложби на гости од странство, чие
учество најмногу се должи на личните
релации со некои од членовите на ААМ, но
и на проектот наречен „СК 2014“, кој сите
подеднакво ги остава без текст. Сите тие
следат што се случува со архитектурата
во Скопје, но сега за првпат имаа можност
да видат во живо. Гостуваше младиот
архитект Диаз од Чиле, гостуваа доцентите
од Словенија Дешман, Лобник и Канцлер
со изложба и предавања. Професор Арсиќ
од Србија, говореше за архитектурата како
една од омилените играчки во рацете на
Сања РАЃЕНОВИЌ ЈОВАНОВИЌ,
претседател на УО на ААМ
диктаторите, политичарите, моќниците,
нејзината злоупотреба во популистички цели
и манифестација на лични фрустрации.
Се одржаа и дебати на различни теми.
Авторски права во архитектурата, дебатата
наречена „Паралелни светови“ беше
насочена кон професионалните проблеми на
архитектите. Проблеми постајат насекаде, од
образованието преку локалната самоуправа,
Комората, Инвеститорите. Се одржа и
јавната дискусија, со тема за сведоштвото
на градот што исчезнува. Во рамки на
проектот „Отворена архива“, со „Отворен
повик“ за учество во проектот, потенцирајќи
ја потребата да се соберат трудови за
Скопје, град кој изчезнува. Град сведок
на серија трауматични трансформации.
Овој проект има за цел симболички
да го успори процесот на загубата на
колективното сведочење и сеќавање.
Присуствувањето на настаните на
БИМАС е бесплатно. За жал, посетеноста
на БИМАС, особено од помладите колеги и
професорите на архитектонските факултети
не беше на очекуваното ниво, со што само ја
потврдивме капитулацијата како професија
што поодамна ни се случи. Архитектот и ААМ
одамна го изгубија местото што им припаѓа.
Затоа е добро што на овој БИМАС отворено
и без пардон се дебатираше на темите
што сите нѐ допираат. Мораме да сме прво
свесни за состојбата во која се најдовме,
отворено да си ги признаеме и лоцираме
грешките како би можеле да ги решаваме.
Важно е што на БИМАС дискусијата почна
и мора да продолжи да се разговара.
Управниот одбор долго и внимателно
ја составуваше комисијата за доделување
награди на БИМАС. Целта беше да составиме
тим кој ќе умее да препознае квалитетна
архитектура и ќе успее да пронајде доволно
доблест да се излезе од маѓепсаниот круг во
кој западна ААМ. Времето на шпекулации,
што е навистина добра архитектура, треба

да се остави во минатото. Неопходно е
комисијата да е составена од архитекти кои
не се учесници на БИМАС, да немаат членови
од потесното семејство кои учествуваат
на БИМАС, добро е да има претставници
од архитектонските факултети, да не се
повторуваат членови од минатите години,
да има разноликост во возраста, да се
проектанти. Се покажа дека задачата е
потешка од што изгледа на прв поглед.
Изборот е многу мал. Колку ние како
Управен одбор и комисијата успеавме да
ја исполниме задачата ќе покаже времето.
Бидејќи на квалитетната архитектура не
и е потребна награда за да се препознае,
наградата само и оддава признание. Се
случувале награди на БИМАС кои со право
ги револтирале членовите, што е лошо и за
ААМ и за архитектурата воопшто. Сакавме да
избегнеме повторно да ни се случи „селски
двор“. Можеме бесконечно да дебатираме
што е квалитетна архитектура и никогаш
да не дојдеме до апсолутната вистина, но
мораме да се сложиме дека архитектурата
е сложен процес кој бара комплексен
пристап во преиспитувањето меѓу
содржината и формата, каде акцентот ќе
биде на примарната функција. Опфаќа многу
компоненти и мора да исполни многу задачи.
Гран при на БИМАС е престижна награда и
за првпат оваа година не се додели. Секој
објект треба да има функција, тоа е првиот
предуслов, и од нејзе да произлезе форма,
композиција. Кога успешно ќе се спојат
сите овие елементи се добива квалитетен
објект. Ова е единствениот критериум за
добивање гран при. За жал, на БИМАС не му
се случи таков објект. Јас храбрата одлука
на комисијата ја поздравувам. Сигурна
сум дека има голем број коментари дека
не смееше да се случи не доделување на
главната награда. Но мислам дека е крајно
време да престанеме да си фрламе песок во
очи и да воспоставиме стручен критериум.
Тажно е што капацитетот на творештвото
во Македонија е многу ограничен, а со
тоа и работата на архитектите. Не се
доделија и награди за индустриски дизајн и
урбанистички проект од едноставна причина
што такви проекти немаше. Се доделија две
специјални награди. За црквата Св. Илија
во Говрлево, со која според комисијата се
апострофира преплетување на желбите и
можностите на инвеститорот со креативноста
на архитектите. Но, тој процес не е ништо
необично. Се случува со секој објект.
Во конкретниот случај интервенција на
постоечки објект, црква, со што односот на
населението е повеќе врзување со духовното
отколку со архитектурата, така повеќе
навлегува во сферата на филозофијата.
Пред сè, БИМАС е манифестација и
вреднување на архитектурата. Другата
специјална награда е за Монтажна галерија
„Центар за современи уметности“ САС, која
можеби е највеќе во контекст со насловот
„Паралелни светови“. Како едно прибежиште
во деликатен момент на потценување на
слободното творештво. Прибежиште лесно
преносливо и како подарок од небо достапно
за сите. Наградата за проект од областа
на архитектурата за Клиничката болница
во Штип ја покажува целата сложеност на
архитектурата. Обемната и комплексна
задача бара многу стручност, умеење и
знаење за да се оформи функционална
и естетска целина со современ израз.
Оваа награда во права смисла покажува
што значи вистинска вештина во
архитектонското проектирање и во кој
правец треба да се движи архитектурата.
Ми дава надеж дека не е сѐ готово.
став
Како претседател на ААМ немам право
да се мешам во работата на комисијата,
нејзините одлуки се независни и легитимни.
Но, смеам да имам свое мислење и
морам да имам став и како архитект и
како претседател. Комисијата успеа до
некаде да се извлече од маѓепсаниот круг
на шпекулации, но не до крај. Секако,
одговорноста, и ние како Управен одбор,
особено претседателот, мораме да ја
понесеме и да се соочиме со критиката
на членовите на ААМ. Комисијата ние и
ја составивме. Прв и основен критериум
за доделување награди мора да биде
архитектура, а потоа фразеологии како
„суптилноста на чинот, комплексност на
односите“. Квалитетот е одамна изгубен,
мораме повторно да го достигнеме,
тоа го должиме на членовите на ААМ,
осбено на проектантите, малите бироа, а
единствено нив ги имаме, кои се носители на
архитектурата, и кои, за жал, на овој БИМАС
ги заобиколи награда. ААМ мора да формира
единствен критериум на здружението за
квалитет во архитектурата, не може и не
смее и понатаму критериумот да биде на
поединечни членови во комисијата.
БИМАС заврши, архитектите се пред
големо искушение да најдат сила да се
изборат со состојбата. За „Скопје 2014“ е
многу зборувано, ставот на ААМ е јасен,
но не може да зборуваме само за тоа,
што правиме со она што не е „Скопје
2014“? Скопје ја чека архитектурата како
одговор. Архитектурата се проектира,
не се создава во весници и на протести.
Дијалогот почна, мораме да се избориме за
квалитетна архитектура. Тоа никој не може
да го направи наместо нас. Потребно е
многу време, внимание, чесност, стручност,
самокритичност, растеретеност и трпение.

Асоцијација на архитекти на Македонија - ААМ објавува

ЈАВЕН ПОВИК
за предлагање на можни добитници на наградата „Андреја Дамјанов“ за 2014 г.

Согласно чл. 37 и чл: 41 од Статутот на ААМ и согласно Правилникот за доделување на наградата

„Андреја Дамјанов“, која се доделува на државјанин на Р. Македонија, како признание за животно дело,
особени достигнувања и личен придонес во развојот на архитектурата и градителството.
Право на поднесување на предлог за можни добитници на наградата „Андреја Дамјанов“ имаат членовите на ААМ.
Предлогот треба да содржи куса биографија на кандидатот, детална професионална биографија со листа на
референци со сите дела од областа на архитектурата и градителството, со коишто кандидатот придонел за вкупниот
развој на струката. Во листата на референци се наведуваат особените остварувања: изведени објекти, архитектонски
проекти, урбанистички планови, изложби, студии, научни трудови, публикации, книги, награди и признанија.
Рокот за поднесување на предлозите е 90 дена од распишување на повикот.
Пристигнатите предлози, според чл: 7 од Правилникот за доделување на наградата „Андреја Дамјанов“, ќе бидат разгледани од петчлена
комисија избрана од Управниот одбор на ААМ. Еден член на комисијата е од редот на добитниците на наградата „Андреја Дамјанов“.
Добитникот на наградата „Андреја Дамјанов“ станува член на Архитектонската академија на ААМ.
Предлозите да се достават во канцеларијата на ААМ на ул. „Даме Груев“ 14а – Скопје.
Сите заинтересирани, информации можат да добијат на
тел.: 02/3237 277; 076 350 336;
e-mail: kontakt.aam@gmail.com
www.aam.org.mk

27 јуни 2014 ПОРТА 9

9
 профана архитектура ЦРКВА „СВЕТИ ЈОВАН КРСТИТЕЛ“ ВО ОПШТИНА АЕРОДРОМ – СКОПЈЕ

Нов црковен храм според каноните

на културното наследство

П
равославниот храм „Свети
Јован Крстител“, кој две
години го градеа над
стотина градители-неимари
на атрактивна локација,
во паркот со авион во
oпштина Аеродром, е петкуполна црква
висока 15,5 метри, со специфична,
препознатлива, древна архитектура,
изградена според каноните на МПЦ и
традициите на нашето културно наследство.
Во статичка смисла претставува
армирано-бетонски скелетен систем
комбиниран со носечки ѕидови. Главниот
носечки систем се армирано-бетонски лачни
носачи, на кои лежат цилиндрични плочи.
Меѓукатната конструкција на галеријатa е
изведена како лесна масивна армирано-
бетонска рамна плоча. Таваните во наосот,
олтарот и галеријата се изведени од
сфери, полуцилиндрични масивни лиени
армирано-бетонски плочи, а на куполите
се полукружни калоти. До галеријата
водат скали со спирална форма.
Кровната конструкција е изведена на
редок традиционален начин со ќерамида
од стар тип, редена како во минатите
векови, а во составот на перлит масата се
поставени празни тули за вентилација.
Малтерисувањето на сите внатрешни
површини на ѕидовите и на таваните
е исклучиво со чист варов малтер во
два слоја, соодветен за живопис. Подот
е изведен од четири видови природни
материјали - мермер и гранит, од кои
се изведени сложени шари, меѓу кои
централната симболизира вечност.
Фасадите се изведени со традиционален
третман во комбинација на издлабен
камен-враца и полна декоративна тула,
со византиски фасаден изглед, додека
прозорските отвори се од бел цемент,
обоени со црвен пигмент и застаклени.
Топеното стакло во прозорците е со
спирален мотив, рачна изработка,
а во камбаната има мотив на крст,
што дава визуелни светлосни ефекти
кои придонесуваат за мистичност на
амбиентот. На петте куполи, при нивното
бетонирање, се поставени метални
анкерни плочи со светлосни крстови.
Со начинот на изведба и
со богатото архитектонско
обликување и во екстериерот
и во ентериерот на објектот, овој храм

10 ПОРТА 27 јуни 2014

10
 пресек

претставува едно од најавтентичните
нови црковни остварувања кој со
специфичен, препознатлив изглед е
изграден според традициите на нашето
културно наследство, во овој период.
Автори на архитектонскиот проект
се архитектите Тања Паскали-
Бунташеска и Анита Пејчиноска од
Охрид и архитектите од проектантското
биро на Адора Инженеринг.
Црквата внатре е со богат живопис, а над
главниот влез има мозаик со ликот на свети
Јован Крстител изработен во византиски
дух со позлатени камчиња од Венеција
и природни камчиња од Македонија.
Црковниот комплекс е дополнет со
камбанарија висока 18,5 м, на која има
крст висок 2,5 м и ѕвоно со тежина од
430 кг, а дворот го краси и фонтана во
форма на крст со три водоскоци, што
нуди прекрасен амбиент и поглед за
посетителите што можат да уживаат
во хортикултурно уредениот простор
облагороден со трева и цвеќиња, каде што
има одморалишта со клупи за посетителите,
партерно уредување со пешачки патеки,
поплочени со автентичен камен.
Храмот е изграден со донација на
градежната компанија „Адора Инженеринг“
и ктиторот проф. д-р Ванчо Чифлиганец.

porta3.mk

Читајте не` онлајн!

10 години
ПО ПОВОД ЈУБИЛЕЈОТ, РЕДАКЦИЈАТА ВИ НУДИ
ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА НА СПИСАНИЕТО ПО
НАМАЛЕНИ ЦЕНИ, КОЈА ЌЕ ТРАЕ ДО КРАЈОТ НА ЈУЛИ.
ПОРТА
ГРАДЕЖНИШТВО
ЗА ПРАВНИТЕ ЛИЦА ПРЕТПЛАТАТА ИЗНЕСУВА 800, АРХИТЕКТУРА
А ЗА ФИЗИЧКИТЕ 700 ДЕНАРИ ПО ПРИМЕРОК. ЕКОЛОГИЈА

27 јуни 2014 ПОРТА 11

11
 градежништво

12 ПОРТА 27 јуни 2014

12
ХИДРОИЗОЛАЦИЈА НА ИНФРАСТРУКТУРНИ ОБЈЕКТИ
Битен елемент кој го
продолжува векот на
конструкцијата
Грешното поставување на системите за хидроизолација тешко може
да се поправи со некаква дополнителна работа, па затоа треба да им
се посвети посебно внимание
О
бјектите ги заштитуваме
од влага и вода со цел
да осигуриме хигиенски
простор за употреба, а
самите конструкции да ги
заштитиме од пропаѓање.
Водата може да предизвика оштетување
на конструкциите по механички пат (вода и
дејство на мраз) и по хемиски пат (агресивни
води кои ги разоруваат материјалите
од кои се направени конструкциите).
Покрај подземната и атмосферската
вода, за конструкциите може да биде
многу опасна и водата од оштетените
инсталациони водови. За да ги заштитиме
конструкциите од вода и влага изведуваме
хидроизолациони заштитни слоеви, кои
може да сe изведат на повеќе начини
со употреба на различни материјали.
Материјалите за хидроизолација што
се применуваат во рамките на одредени
системи треба да задоволат повеќе услови:
- да не пропуштаат и да не впиваат вода;
- да се постојани во контакт со
вода и во контакт со материјалите
на кои се нанесуваат;
- да имаат добра атхезија за
материјалите на кои се нанесуваат;
- да се задоволително пластични на
ниски, и задоволително постојани
на зголемени температури;
- добро да поднесуваат нагли
температурни промени;
- да се способни да ја пратат
дилатацијата на подлогата на која
се нанесуваат и да се во состојба
да „премостат“ мали пукнатини кои
можат да се јават во подлогата;
- да се отпорни на механички и на
атмосферски влијанија (стареење);
- да се лесни за примена, незапаливи,
нетоксични, добри изолатори од струја.
Според основните суровини од
Маја МАТЕСКА, дипл.град.инж.
кои се добиваат, хидроизолационите
материјали можат да се поделат на:
- јаглероводородни материјали;
- синтетички материјали;
- метални ленти (фолии);
- водонепропустливи малтери и заштитни
хидроизолациони премази.
Кај мостовските конструкции
хидроизолацијата служи за заштита на
нивните делови од дејство на атмосферски
агресивни води, влажнење или сушење
и слично. Најважна е хоризонталната
хидроизолација на коловозната плоча.
Покрај неа, се вградува коса и вертикална
хидроизолација кај средните, крајните
столбови, крилните ѕидови и темели.
Во светски размери, најраспространета
е хидроизолацијата на база на битумен
во разни варијанти. Во поново време,
во употреба се хидроизолатори на
база на синтетички смоли, како и
комбинација на база на алуминиумски
фолии и полимеризиран битумен.
Секој состав на хидроизолација се
состои од основен премаз кој служи како
подлога на самиот изолационен слој, и
заштитен слој кој ја штити изолацијата од
подвижните товари и други влијанија.
Начелно се разликуваат три
типови на изолација:
Средства за премачкување -
битуменските средства кои се користат
како претходно премачкување со цел
да пенетрираат и добро да ги исполнат
пукнатините и малите нерамнини.
Хидроизолација поврзана за површината
на елементите што се заштитуваат -
вградена со заварување, лепење или
со прскање под притисок. Материјалот
што е поврзан со подлогата треба да
ги следи поместувањата-дилатирањата
и деформациите на конструкцијата.
Хидроизолација неповрзана со подлогата
градежништво
(пливачка изолација) - пливачката изолација
се однесува на изведба на битуменска смеса,
која се вградува со лиење во врела состојба:
се состои од битуменски мастикс и лиен
асфалт. Ваков вид на изолација е погоден
за мостови со наклони помали од 6%.
Изборот на хидроизолацијата треба
да се приспособи на својствата на
конструкцијата, особено на геометријата
на сообраќајницата и на подвижните
товари. На изолацијата на коловозот
уште понеповолно влијае загревањето на
коловозот, па и од тоа видување треба
да се одреди локацијата на мостот.
Тунелите имаат посебна потреба од
хидроизолација. Во електрифицираните
тунели каде поминува воз, водата не
смее да дојде во допир со елементите
од контактната мрежа кои се под напон,
или пак со пантографот на електричната
локомотива во пределот на темето на
сводот од тунелот. Исто така не смее да
се случи да капе врз постројките, и треба
да се спречи создавање на наслојки
од мраз во пределот на шините.
Хидроизолација на структури како
тунели е едно од основните побарувања
потребни за да се гарантира совршената
изградба на сводот. На овој начин може да
се спречи опасното испирање на бетонот.
Водата што капе и формирањето на мраз
исто така се спречени правејќи го патот
побезбеден за минување на сообраќај.
Друго важно побарување е зголемување
на трајноста на самата структура.
Хидроизолацијата на тунели може
да се изведува на неколку начини:
- на надворешниот дел на
облогата на тунелот;
- на внатрешната страна од
облогата на тунелот;
- меѓу надворешниот дел и
внатрешната страна. 
27 јуни 2014 ПОРТА 13
13
 градежништво
Постојат два типа на хидроизолациони
системи кај тунелите, дренирани и
недренирани. Дренираниот водоотпорен
систем ги редуцира хидростатичките
товари на конструкцијата, овозможувајќи
потенки и полесни обвивки. Дозволената
инфилтрација на вода варира во зависност
од целта на тунелот, неговата димензија
и локалните еколошки законски норми.
Недренираниот водоотпорен систем
вклучува мембрана која го обвива
целиот тунел, со цел целосно да се
спречи навлегувањето на подземни
води. Бидејќи овој тип на тунели го
прима целиот хидростатички притисок,
ѕидовите се подебели во однос на
оние кај дренираните тунели.
Дрениран и недрениран водоотпорен систем
Хидроизолацијата кај најголем број на
тунели е всушност „сендвич“ конструкција
која се изведува на тој начин што
14 ПОРТА 27 јуни 2014
14
Надворешна хидроизолација кај тунел
дренажата, најчесто од геотекстил, се
поставува директно на карпата при што
прицврстувањето се изведува со клинови,
а потоа се поставува мембраната. Оваа
мембрана може да биде од полиетилен
со висока густина (HDPE), од поливинил
хлорид (PVC) или други слични материјали.
За успешно изведување на мембраната,
потребно е да се избегнува продупчување на
мембраната, кинење и сл., а поврзување на
мембраната со ѕидот треба да се обезбеди
без оставање простор за протекување.
На крај се врши бетонирање со цел да се
прицврсти „сендвич“ конструкцијата и
да се обезбеди посакуваната внатрешна
површина на тунелот. Бетонирањето
треба да се извршува внимателно за да
не дојде до оштетување на мембраната,
а посебно внимание треба да се посвети
доколку станува збор за армиран бетон.
Еден од системите за хидроизолација кај
тунелите, кој бил користен и за решавање
на проблемот со влагата во Charmouth
Tunnel, е системот Newton. За решавање
на проблемот во тунелот биле користени
мембрани Newton 508 и Newton 508 Mesh
за да се издренира водата што влегувала
во тунелот од горната страна, а со тоа и
да се спречи таложење на минералите и
формирање на сталактити. Производите
се покажале како идеални, бидејќи
мембраната била поставена директно на
површината од тунелот, со што водата може
природно да се дренира зад мембраната.
Водата потоа во специјално формирани
канали, во темелите на ѕидот, што се
движат по целата должина на тунелот,
се испушта на долниот крај од тунелот.
Newton 508
Newton 508 Mesh
Во изградбата на патиштата,
хидроизолацијата има намена да
ја заштити патната површина од
подземни води, кои, ако капиларно
се искачат во патната конструкција
заедно со инфилтрираната вода од
надворешните влијанија, предизвикуваат
пукнатини, и со тоа негативно влијаат
на механичките својства на патот.
Структурното слабеење резултира со
потонување на површината на патот
и хоризонтално затегнување помеѓу
слоевите. Затоа е потребна дренажа
не само заради гореспомнатите
причини туку и заради тоа што може
да го спречи формирањето на мраз.
Еден од системите за хидроизолација кај
патиштата е хидроизолациониот систем
Tefond - полиетиленска водоотпорна
мембрана со висока густина (HDPE).
 градежништво
Мембраната е со шари со нејзините карактеристични
осум милиметарски копчиња. Овие копчиња
се однесуваат како механизам за заклучување,
закопчувајќи ги споевите заедно, само со раката.
Копчињата се грижат да се одржува воздушен
простор помеѓу мембраната и структурата што
треба да се заштити. Овој воздушен простор
е клучот за успехот на системите Tefond.
Мембраната Tefond е лесна и екстремно жилава,
а тежи само 700 g/m2 и има импресивен отпор
на компресија од 300 КN/m2. Ова ѝ овозможува
на мембраната да издржи огромен притисок.

Како генерален заклучок од досега прикажаното е

дека системите за хидроизолација се многу битен
елемент при изградбата на инфраструктурните
објекти. Конечниот избор, околу тоа каков точно
систем за хидроизолација ќе се користи, треба
да се направи по претходна детална анализа
на објектот, а системот се применува исклучиво
на начинот пропишан од производителот.
Правилно поставениот систем за хидроизолација
го продолжува векот на конструкцијата, додека
грешното поставување на овие системи тешко може
да се поправи со некаква дополнителна работа, па
Tefond мембрана затоа треба да им се посвети посебно внимание. 

27 јуни 2014 ПОРТА 15

15
 современи македонски градители
Градежништвото претставува
моторна сила на целокупниот
напредок на човештвото
Г
радежниот инженер
Емил Николов е член на
проектантскиот тим на
„Балкан Консалтинг“ и еден од
сопствениците на друштвото.
Со проектирање почнува во
1977 година, во проектантската куќа
„Гранитпроект“, каде што се изработуваа
проекти од градежништвото. На почетокот
е вклучен на објекти од рудникот Бучим,
потоа автопатот Велес-Катланово, а
МАКЕДОНСКА КАМЕНИЦА,
Монтажен преднапрегнат долен строј, делови од столбот лиени во погон а потоа носени на локацијата, монтирани и преднапрегнати.
16 ПОРТА 27 јуни 2014
16
ЕМИЛ НИКОЛОВ, ГРАДЕЖЕН ИНЖЕНЕР
потоа до денес се редат многу објекти.
За своите почетоци Николов вели: „Во
тоа време технологијата на изработка на
проекти беше класична - шибер, паус, туш,
линијари, или како што денес велиме, се
работеше тимски и пешки“. Во 1980 година,
во експертски тим формиран од ИЗИИС,
работи на процена на штети од земјотрес
во Ел Аснам - Алжир. Во 1982 година во
Либија работи на проектирање на клучка
во Мисурата, детелина со четири листа со
Многу проекти
се изработени во
нашето биро, но
како најинтересно
решение би сакал да
се реализира проектот
„Од Влае до Маџари
без застој“. Идејата
е на еден граѓанин,
а ние во бирото сме
подготвени да ја
реализираме. Дејан БУЃЕВАЦ
1.200 монтажни носачи. Две години подоцна
е во Ирак, каде што работи на мрежно
планирање на градењето на воена база
АлБагдад. Потоа се редат проекти, мост на
реката Шкумбинит - Албанија, Збербанка
- Москва, станбени згради во Запорожје,
Македонска банка...Потоа работи на
проектирање на железничката пруга
Куманово-Деве Баир, автопатот Куманово-
Деве Баир, автопатот Гостивар-Кичево...
Па идеен проект за железничката пруга
 современи македонски градители
Кичево - до граница со Република Албанија.
МОРИНЕ - КУКС, Р. АЛБАНИЈА,
Па изработка на потконструкција на L=9x40=360m’ и висина на столбови H=40m.
градските мостови во Скопје, кај Комплексот
банки и кај хотелот Холидеј Ин и многу други
објекти од високоградба, мостови и др.
Од 2002 година е во Друштвото за
проектирање, изведување и истражување
„Балкан Консалтинг“, кое е наследник
на „Гранитпроект“, а од 2008 година
е еден од неговите сопственици.

Кој е Вашиот херој?

 Ламбе Коцарев. Тој е градежен инженер
кој прв дипломирал на Градежниот
факултет во Скопје, и ние, тогаш помладите
инженери-проектанти, од него доста
научивме. Неговите искуства доаѓаа од
проблемите со кои се соочуваше при
изведувањето на проектираните објекти.

Ваше мислење за македонското

градежништво?
 Пред 20 години постоеја големи фирми,
кои можеа да изведат секакви објекти,
како во Југославија така и надвор од
неа (Германија, Русија, Либија, Алжир,
Ирак, Албанија и на многу други места).
По распаѓањето на Југославија големите
фирми не можеа да останат какви што
беа, а се појавија и мали фирми кои беа
заинтересирани само за профитот. Но денес
се менува времето и начинот на работа.

Набројте три објекти, според Вас, најзначајни

во македонското градежништво.
 Автопатот Коридор 10, делницата
Табановце - Гевгелија, инженерски
конструкции, потоа, основното училиште
„Песталоци“, објект кој е целосно сеизмички
изолиран, и изградените хидротехнички
објекти Брана Козјак, Брана Св. Петка,
како и други хидротехнички објекти со
кои може да се контролираат водите.

Што претставува градежништвото во светот?

 Градежништвото претставува моторна
сила на целокупниот напредок на
човештвото, од минатото па се додека
постои планетата. Со напредокот на
технологијата како и материјалите
стигнато е далеку, но поради
непочитувањето на природните закони
настануваат непожелни последици.

Каков е односот на младите

кон градежништвото?
 Мислам дека младите веќе сфаќаат
дека животот без градежништво е
невозможен. Тие се воодушевуваат од
грандиозните објекти што се изведени
или се изведуваат, а со тоа се зголемува
и интересот за градежништво. 
27 јуни 2014 ПОРТА 17

17
 современи македонски градители
СЕВЕРНА ОБИКОЛНИЦА НА ГРАД СКОПЈЕ,
МОСТ ОРМАН - L=12x40=480m’
Што е интересно за Вашите објекти, а човек
надвор од струката не може да го види?
 Долг е патот до реализација на една
замисла на проектантите. Доста знаење
и учество на сите проектантски фази.
Откако сето тоа ќе се компонира во една
целина, многу работи не може да се
видат до реализација на проектот. Но,
18 ПОРТА 27 јуни 2014
18
тука не е завршен проектот, потребно
е негово следење, редовно одржување,
за тој да фунционира според замислата
на инвеститорот и проектантот.
На кои проекти работите во овој период?
 Реализација на санација на Мелнички
мост кај Дебар, проектирање на вијадукти
СЕВЕРНА ОБИКОЛНИЦА НА ГРАД СКОПЈЕ,
МОСТ ВОЛКОВО - L=5x30=150m’
и потпорни конструкции на патниот
правец Охрид - Пештани, следење на
изработката на мостот кај Холидеј
Ин, од проектот „Скопје2014“, и други
објекти кои порано се проектирани,
а сега се изведуваат или довршуваат.
Ревизија на болниците во Штип,
Кичево и „Мајка Тереза“ во Скопје.
 современи македонски градители
СЕВЕРНА ОБИКОЛНИЦА НА
ГРАД СКОПЈЕ,
МОСТ ВОЛКОВО -
L=5x30=150m’

САНАЦИЈА НА МЕЛНИЧКИ МОСТ,

L=68+83+83+68+33+33=368m’

САНАЦИЈА НА МЕЛНИЧКИ МОСТ,

L=68+83+83+68+33+33=368m’

Проектирани 8 подпатници, решени тунелски, пристпни рампи 2x50m и мостовска конструкција L=40m’ (за еден премин):
1. Крстосница бул. Партизански одреди со ул. Московска 5. Крстосница бул. Партизански одреди со бул. ВМРО (бул. Даме Груев)
2. Крстосница бул. Партизански одреди со бул. 8 Септември 6. Крстосница бул. Гоце Делчев со бул. Крсте Мисирков
3. Крстосница бул. Партизански одреди со ул. Франклин Рузвелт 7. Крстосница бул. Гоце Делчев со ул. Беласица
4. Крстосница бул. Партизански одреди со бул. Св. Климент Охридски 8. Крстосница бул. Александар Македонски со ул. 16 Македонска бригада

Ваши идни планови во градежништвото?
 Многу проекти се изработени во
нашето биро, но како најинтересно
решение би сакал да се реализира
проектот „Од Влае до Маџари без
застој“. Идејата е на еден граѓанин,
а ние во бирото сме подготвени да ја
реализираме. Неостварен проект е
мостот на реката Отовица кај Велешко
Езеро. Столбовите се изведени, а
носачите од горниот строј се излиени
во делови на плацот на „Гранит“, во
Делчево. Тие треба да се донесат на
локацијата, да се монолитизираат и да се
монтираат за да се заврши овој објект.
Исто така и реализација на проектот
младите во тек на студиите да се
едуцираат не само на факултетот, туку да
бидат присутни и во реализација на некои
проекти, како во нивното проектирање
така и во оперативата. Ова го кажувам од
искуство, бидејќи во нашето биро доста
инженери го научиле занаетот и отвориле
свои или отишле во други фирми. 
27 јуни 2014 ПОРТА 19

19
 архитектура 14. ВЕНЕЦИСКО БИЕНАЛЕ НА АРХИТЕКТУРА

Рем Колхас:
Мислам дека има живот
во архитектурата
Добитникот на Златен лав, Минсук Чо,
комесар и куратор на корејскиот павилјон

За разлика од претходните години, овој пат изложбите се фокусираат

на минатото, односно се разгледува развојот на националната
архитектура во период од сто години Наталија ЗАФИРОСКА

П
ретседателот на Биеналето во Венеција Паоло
Барата, придружуван од овогодишниот куратор
на Интернационалната изложба на архитектура,
холандскиот архитект Рем Колхас, ги обединија
претставниците на 66 земји од светот, учесници на
14. по ред архитектонско биенале, кое ќе трае од 7
јуни до 23 ноември 2014. Биеналето како и секогаш се одржува низ
неколку локации во Венеција, и тоа во паркот Жардини, историскиот
комплекс Арсенале, како и на неколку места во самиот град.
Насловот на 14. Интернационална изложба на архитектура е
„Основи“, а е избран од страна на Рем Колхас. Според него, овој
пат изложбата ќе биде за архитектурата, а не за архитектите. За
разлика од последните неколку манифестации, кои беа посветени на
одбележување на современоста, „Основи“ се фокусира на историјата
и развојот на националната архитектура во период од 100 години.
20 ПОРТА 27 јуни 2014

20

Во три комплементарни манифестации
оваа ретроспектива ќе го генерира свежото
сфаќање на основниот архитектонски
репертоар, кој денес е очигледно исцрпен.
Во 1914 година имало смисла да
се зборува за кинеска, швајцарска и
индиска архитектура, додека само 100
години подоцна, како последица на
војните, различните политички режими и
различните нивоа на равој, националните
и интернационалните архитектонски
движења, индивидуалните таленти, како
и технолошкиот развој, архитектурата
што била специфична и локална, се
претворила во заемна и глобална. Ова би
значело дека националниот идентитет
навидум е жртва на модерното.
Идејата на изложбата е земјите
преку своите павилјони да одговорат
на една заедничка тема, а тоа е
„Апсорбирање на модерното 1914-2014“,
каде секој на свој начин ќе го прикаже
процесот на бришење на националните
карактеристики во корист на присвојување
на универзалноста на модерниот јазик
во еден репертоар на типологии.
Претседателот на Биеналето Паоло
Барата изјави: „Ние сме универзално
препознатливи како најважен настан
во светот на архитектурата. Ние сме
местото каде архитектурата зборува
за себе и каде се сретнуваат животот и
општеството во целина“. На овој проект
Колхас повеќе гледа како на средство за
истражување отколку како на изложба.
Националните павилјони во паркот
Жардини за првпат се обединети под еден
наслов: „Апсорбирање на модерното 1914-
2014“, каде секоја држава поединечно ги
разгледува влијанијата од модернизацијата
Критички осврт на улогата на елементите
на архитектурата: Чилеанскиот павилјон
Од Корејскиот павилјон: Секојдневното и монументалното презентирано на нов начин
во последниот век. Во централниот павилјон
во Жардини е концептуланата изложба
насловена „Есенцијалните елементи во
архитектурата“, преку која со форензички
испитувања на делови од објектите се
проучува нивното значење. Концептот на
изложбата е така обмислен што секоја
соба е посветена на поединечен елемент
(таван, прозорец, коридор, под, балкон,
фасада, огниште, ѕид, тоалет, ескалатор,
лифт, скали, рампа, покрив и врата) во
кои се следи нивниот развој и варијација,
односно нивно пресоздавање во зависност
од различните опкружувања и средини.
Самиот концепт на изложбата ги соединува
минатите, сегашните, како и идните верзии
на елементите. „Пред само неколку години
никогаш не би помислил дека ќе предложам
архитектура
таква иронична идеја за изложба“, вели
Колхас, и додава: „Но, кога почнавме да
правиме истражувања за овие елементи
беше како првпат да погледнуваме низ
микроскоп и да откриваме сосема непознати
видови. Се надевам дека и другите ќе ја
почуствуваат истата возбуда при посетата“.
Златниот лав како награда за најдобро
национално учество на манифестацијата
ја доби Кореја под кураторство на Минсук
Чо. Насловот на изложбата е „Поглед низ
окото на гавран: Корејскиот Полуостров“,
каде комисијата констатираше невообичаен
успех во однос на еден нов и богат начин
во презентирањето на архитектонското
и урбанистичкото знаење во една
доста напрегната политичка ситуација.
Во овој павилјон беше презентирана
архитектурата од Северна и Јужна Кореја,
како средство, односно механизам за
генерирање на алтернативни прикази кои
истовремено ги презентираа секојдневното
и монументалното на еден нов начин.
Чиле беше добитник на Сребрениот
лав со изложбата под наслов „Монолитни
контроверзии“. Комисијата изјави
дека фокусирајќи се на еден од
есенцијалните елементи на модерната
архитектура - префабрикуваниот
бетонски ѕид, изложбата дава критички
осврт на улогата на елементите на
архитектурата во зависност од различниот
идеолошки и политички контекст.
Посебно беа одвоени, и специјално
спомнати националните учесници од
Канада, Франција и Русија. Канадскиот
павилјон воодушеви со беспрекорно
изработените модели и графичкиот приказ
на изложбата насловена „Адаптација“.
Под имињата на Лола Шепард и 
27 јуни 2014 ПОРТА 21
21
 архитектура
Масон Вајт, целта на проектот е да почне да се
размислува за тоа, како архитектите можат да
работат на Северот во едни несфатливи услови,
со тоа што прво ќе мора да ја демистифицираат
неговата уникатна географија и култура.
Еден од највпечатливите, францускиот
павилјон, на посетителите им го постави
тематското прашање: „Модернизам - ветување
или закана?“, што е критички одговор на
главната тема на националните павилјони
на Биеналето - „Апсорбирање на модерното
1914-2014“. Кураторот Жан-Луис Коен ги
поставува прашањата на лажната илузија за
тоа дека модерната ќе донесе исклучителен
прогрес и благосостојба, а всушност нè
пренасочува кон посложена реалност која
не секогаш е јасна. Видео проекцијата, што
континуирано се прикажуваше во павилјонот Демистифиција на уникатната географија и култура на Северот: павилјонот на Канада
во повеќе простории, ја обработуваше
иронијата со доза на драматичност, која
само го нагласуваше главното прашање
„Модернизам - ветување или закана?“,
на кое од оваа гледна точка навистина е
тешко да се даде единствен одговор.
Дефинитивно, павилјонот со најголема
контроверзност беше оној на Русија под наслов
„Доволно фер“. Павилјонот е обмислен како
меѓународен саем, каде преку универзален
јазик се презентираат 20 продажни фиктивни
претставници кои изложуваат примери од
модерната руска архитектура, како продукти и
концепти за продажба. Институтот „Стрелка“
од Москва е куратор на оваа изложба,
која е ироничен одговор на темата на
националните павилјони. „Доволно фер“ не
претставува саем на продукти, туку изложба
на идеи. Крајната цел на изложбата е да
го искористи минатото за да предизвика
критичко размислување за сегашноста и да
инспирира нови идеи за иднината. Ова е
Изложба на идеи: детали од рускиот павилјон
суштината на паролата на павилјонот, која
гласи: „Минатото на Русија, наша сегашност“.
Конечно, македонскиот павилјон, сместен
во комплексот Арсенале, ништо помалку не
ги воодушевуваше посетителите во однос
на останатите изложувања. Компактниот
дизајн, јасноста и читливоста, но истовремено
присуството на одредено концептуално
ниво е она што привлече неколку илјади
посетители да застанат и да го проучат она
што беше одговор од нашата земја. Под
насловот „Наоди“, чиј куратор е доц. д-р
Јован Ивановски заедно со Владимир Десков,
Бојан Каранаков, Огнен Марина, Александар
Радевски, Горан Мицковски, Ана Ивановска
и уште десетина соработници вклучени
во различни сегменти на проектот, тие
создадоа продукт со истражувачки квалитет
и неверојатна физичка појава. „Наоди“ својот
фокус го става на развојот на градот Скопје
како главен административен центар, кој
Продукт со истражувачки квалитет и неверојатна физичка појава: македонскиот павилјон
најимпресивно сведочи за модернистичките
22 ПОРТА 27 јуни 2014

22

Модернизам - ветување или закана?: Францускиот павилјон
Со изложбата насловена „Пленум.
Места на моќ." - aвстријскиот
павилјон изложи околу 200
модели на парламенти од
светот во размер 1:500
Нордиски павилјон - „Форми на слободата: Африканска независност и нордиски модели."
архитектура
интерполации, особено по неговата изградба
после земјотресот во 1963 година. Во
временска рамка од 100 години се согледува
целокупниот диверзитет на архитектонското
наследство. Токму Скопје е земен како пример
на континуирани прекини во процесот на
модернизација, создавајќи специфична
урбана реалност која преставува колаж на
извадоци (историски, социјални,културни...)
кои заемно коегзистираат. Во физичка смисла
истражувачкиот процес е претставен преку
призматично тело со димензии 3 x 3 x 2,2 m
каде во горната зона низ хронолошка лента
се претставени 50 општествени објекти кои
се изградени во последните 100 години во
главниот град. Во внатрешноста на телото
беа поставени модели на реализираните
објекти изработени од различни материјали,
како и огледални површини со цел да се
постигне преклопување на различни леери
кои го покажуваат развојот на Скопје, за
на крај, на поставената мрежа со која е
покриен павилјонот, да бидат поставени
црни модели кои ја претставуваат денешната
конфигурација на градот. За таа цел беа
поставени неколку скали на страна од
павилјонот, на кои посетителот има можност
да се поткачи за да може да ги проследи
сите преклопувања и финалниот аутпут на
целиот досегашен развој. „Најмногу позитивни
коментари добивме во однос на усогласеноста
на нашата тема со генерално поставената,
за исцрпноста на нашето истражување, за
впечатливоста на изложбената поставка,
како и за монографскиот карактер на
публикацијата“. Авторите на проектот
„Наоди“ ги изнесоа деталите и пред
новинари од повеќе меѓународни стручни
магазини, од кои во наредните недели
очекуваме да го публикуваат проектот.
„Во однос на одгласите на пошироката
публика, оние пишаните ги собираме во
книга на впечатоци, која е изложена во
павилјонот, каде што посетителите можат
да ги остават своите коментари и во која ќе
имаме увид по завршувањето на изложбата“,
изјави кураторот Јован Ивановски.
За крај, Венециското биенале на
архитектурата е еден исклучителен настан
каде се развива критичкиот став и се согледува
нивото на архитектонската размисла, каде
се отстапува од самореферентноста и се
согледува развојот во светски рамки. Оваа
година се направи една ретроспектива која се
однесуваше на минатото, а се рефлектираше
во сегашноста. Во таа смисла, Рем Колхас
успеа да разоткрие и да истражува со
поинаков пристап. „На архитектурата секогаш
се смета за сериозна дисциплина, ние
целиме да се ослободиме од овој притисок
на константна сериозност. Мислам дека
има живот во архитектурата“, вели тој. 
27 јуни 2014 ПОРТА 23
23
 архитектура

24 ПОРТА 27 јуни 2014

24
 архитектура

Уште една утопија во низата?

Уште еден завршен конкурс во Белград, наградите се доделени,
стручната и нестручната јавност имаше можност да ги види и да
продискутира за решенијата на многу значајна просторна целина во
главниот град на Србија, новата автобуска и железничка станица
м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл.инж.арх. (Србија)

PROASPEKT

В
о екот на предизборната и главна автобуска станица во Белград. плановите што се спомнуваат повеќе
кампања, во текот на Новиот сообраќаен центар ќе биде на децении, главната железничка станица од
февруари годинава, просторот на новобелградскиот блок 42, сегашната локација во центарот на градот
привремената градска власт кој се наоѓа во непосредна близина на би требало да се премести поблиску до
одлучи да распише конкурс белградската Арена, новиот Мост на Ада и автопатот, во близина на Дедиње, додека
за изградба на железничка автопатот што проаѓа низ градот. Според автобуската станица која денес се наоѓа 
27 јуни 2014 ПОРТА 25

25
 архитектура Александар Леко

до железничката би требало некаде

да се премести. Една од идеите беше
и блок 42 на Нов Белград, простор
кој денес го сочинува изградениот
пропаднат проект на тематскиот
парк „Теразии на тиесеттите години“,
макета на старите Теразии во
природна големина, кој е замислен
како простор за собирање на луѓе.
Паркот никогаш не заживеа, освен
оградата што го држи затворен, во
паркот се наоѓа понекој чувар.
Дејан Јокиќ
Во блок 42 се наоѓа најголемиот
пазар во Белград, кој својот
процут го имаше во текот на
деведесеттите години, додека денес
неговото значење е намалено,
првенствено поради промените
на потрошувачките навики на
белграѓани, но и поради изградбата
на пристапните сообраќајници
за Мостот на Ада кои го намалија
капацитетот на пазарот. Помеѓу
пазарот и заградениот тематски парк
се наоѓаат две платформи. Едната
платформа е железничката станица
„Нови Београд“, која првенствено
служи како дел на градскиот воз
што во Белград функционира
мошне добро веќе неколку години.
Другата платформа ја сочинува дел
од сообраќајницата на Мостот на
Ада, и стои паралелно со пругата.
Еден од можните мотиви за
распишување на конкурсот, може да
се најде во фактот што сегашната
автобуска и железничка станица се
наоѓаат во средина на просторот
што е означен за амбициозниот
проект „Белград на вода“, чиј почеток
наголемо се најавува. Просторот каде
што денес се наоѓаат станиците е
предвиден за изградба на деловен,
станбен и комерцијален простор, со
што центарот на Белград би требало
да добие потполно поинаква слика. KANA ARHITEKTI
Тоа се причините зошто се пристапи
кон многу амбициозен проект за
промена на инфраструктурата на
градот. Локацијата на конкурсот
предвидува и можност за изградба
до 150 м висина, што е највисока
дозволена висина во Белград,
па со самото тоа е предвидена
за иден комерцијален центар
на главниот град на Србија.
Конкурсот траеше скоро три
месеци, а резултатите се објавени
на почетокот на јуни. На конкурсот
пристигнале 54 трудови, доделени се
прва и втора награда, четири откупи
и две обесштетувања. Првата награда MASINOPROEJEKT
26 ПОРТА 27 јуни 2014

26

ја доби тимот „Проаспект“ од Белград,
што го водат татко и син, архитектите
Владимир и Милан Лојаница. Бирото
„Проаспект“ беше победник и на конкурсот
за реконструкција на Народниот музеј во
Белград. Според зборовите на жирито,
„овој труд има голема градска димензија во
обликувањето на макро-урбаните простори
и потези, наследство од централната оска
на Нов Белград“. Проектот предвидува
автобуска станица со 15 влезни и 60
излезни перони, како и железничка станица
на платформа со осум перони, паркинг,
деловни, хотелски и комерцијални содржини
со вкупна квадратура од 180.000 м². Јасно
се издвојуваат две најбитни целини,
автобуска и железничка станица како два
најбитни гравитациони простори. Едно од
карактеристичните решенија е можноста за
фазна реализација. Архитектонскиот аспект
на проектот имаше идеја да ги нагласи
хоризонталните и вертикалните усмерувања
што одговараат на опкружувањето.
Повеќето наградени трудови имаат јасно
издвоени просторни целини за најважните
објекти на инфраструктурата, но и објекти
со голема катност кои доминираат со
тој простор. Просторната организација
главно се врзува за постојната ортогонална
матрица на Нов Белград, но има и решенија
кои презентираат и кружни објекти
како нов просторен ориентир. Покрај
значењето што го имаат архитектонските
елементи, низ проектната задача посебно
се барало и квалитетно решение на
сообраќајот, па со самото тоа голем број
тимови имаа и сообраќајни инженери.
Победничкото, но и останатите решенија
добро ја завршиле проектната задача,
ставајќи го фокусот на функционалност
на просторот што би требало да стане
најважен сообраќаен центар во Белград.
Колкава е шансата проектот да се
реализира, останува да се види. Без оглед
на проектот „Белград на вода“, за кој во
последните месеци гласно се говори иако
сè уште ниту еден договор не е потпишан, на
Белград многу му е потребно изместување
на автобуската и железничката станица,
како и на новите функционални објекти кои
нема да претставуваат срам за градот, што
денес се. Белград, за жал, веќе виде многу
слични проекти кои останаа само убави
желби и идеи без никаква перспектива да
бидат реализирани. Железничката станица
„Прокоп“, новата главна железничка станица
архитектура
во Белград се гради веќе четири децении,
за савскиот амфитеатар, просторот каде
што треба да биде реализиран „Белград
на вода“, се зборува над педесет години,
од најновите проекти треба да се спомнат
успешно завршените конкурси за градската
галерија на Плоштадот на револуцијата,
реконструкцијата на Народниот музеј,
централната зона на Нов Белград,
Плоштадот Славија, Теразиската тераса ...
Сите тие конкурси се направени, наградите
се доделени, а некои биле пред толку
години што повторно биле распишувани
конкурси, на пример конкурсот за Плоштад
Славија или за Народниот музеј. Тимот
„Проаспект“ веќе победувал на слични
конкурси кои никогаш не се реализирале,
како на пр. Народниот музеј. Дали Блок
42 ќе донесе повеќе среќа, тешко е да се
каже. Од оваа перспектива, ова ќе биде
уште еден повеќемесечен труд, деноноќно
спремање цртежи пред рокот за предавање,
доделена и потрошена награда на еден
тим кој вака стекнал големо искуство,
добил дополнителни надежи и желба да
направи нешто конкретно, ова ќе биде
уште една утопија дека она што ќе победи
на конкурс може и да се изгради. 
27 јуни 2014 ПОРТА 27
27
 архитектура ШКОЛО ЗА АРХИТЕКТУРА „АБЕДИАН“

Работилница за
создавање на простори
Сер Питер Кук и Гавин Рободам пред сопствениот дизајн

С
тудиото КРАБ (CRAB Studio)
од Лондон го водат сер
Питер Кук (Sir Peter Cook)
и Гавин Рободам (Gavin
Robotham), двајца големи
дизајнери и визионери во
областа на архитектурата. Сер Питер
Кук е исто така и професор, предавач,
писател и основач на авангардното
28 ПОРТА 27 јуни 2014
движење во 60-тите во Лондон, наречено
Архиграм. Во февруари 2014 година,
студиото КРАБ свечено го отвори
школото за архитектура „Абедиан“ во
Квинсленд, Австралија. Многугодишното
искуство во архитектурата на ова студио,
придонесува овој комплексен објект да
зрачи со леснотија, генијалност и визија.
„Ние силно веруваме дека улогата на
архитектурата е да дава идентификација,
а преку тоа да стимулира и инспирира
креативност. Светот постојано се
менува, затоа распоредот и изборот на
материјали, просторот и механизмите
на функционирање на ова школо се
проектирани на тој начин да овозможат
идни визии и реинтерпретации. Животот
на зградата се состои од намерни

28
 архитектура
Во февруари годинава, студиото КРАБ (CRAB Studio) од Лондон
свечено го отвори школото за архитектура во Квинсленд, Австралија.
Многугодишното искуство во архитектурата на двете водечки имиња
на ова студио, сер Питер Кук и Гавин Рободам, придонесува овој
комплексен објект да зрачи со леснотија, генијалност и визија
Драгица ФАРРЕН, дипл.инж.арх. (Велика Британија)

Јужна фасада

Северна фасада со металните брисолеи кои личат на „веѓи“

архитектонски потези кои комуницираат
со поединецот, како на пример ’џебовите‘
што ги слават моментите на случајност и
на епизодност. Ние веруваме дека покрај
добрата наставна програма, животот во
школото се состои и од пријателство,
атмосфера, љубопитство и инспирација.
Затоа сакаме да им дадеме можност и
сцена на овие активности, да се одвиваат
во специјални простори како џебовите,
платформите, ќошињата и катчињата за
бегство. Има многу конструктивни делови
и територии во ова школо кои ’плачат‘ да
бидат обликувани од оние што целиот
живот ќе го посветат за да ги обликуваат
потребите на другите луѓе“, велат авторите.
Школото за архитектура „Абедиан“
е долг проѕирен објект на три нивоа,
со внатрешна „карпеста“ бетонска
конструкција, дефинирана со серија
од „џебови“ кои можат да се користат
за неформални средби на студентите
или како едукативни центри. ’Рбетот на
објектот е една внатрешна централна
улица со ориентација исток-запад, која
го дели школото на два климатско-
функционални делови. 
27 јуни 2014 ПОРТА 29

29
 архитектура
Таа е позатворена на север, со мали
прозорци над кои се извиткуваат брисолеи,
кои наликуваат на метални „веѓи“, додека
на јужната страна е отворен, лесен и
проѕирен, со широки засечени стреи
кои се потпираат на „шума“ од тенки
и елегантни столбови. Во јужниот дел
на објектот, следејќи ја кривината на
ѕидовите и топографијата на теренот,
30 ПОРТА 27 јуни 2014
30
Поглед кон кровот носен од „шума“ столбови Поглед од првиот кат кон внатрешната улица
се случува животот на школото. Тоа е
динамично јадро во кое се случуваат
експериментите на студентите,
социјалните собирања, предавања и
многу случајни и интересни настани.
Архитектонските студија продолжуваат
во тераси обложени со дрво, додека
понатаму пак се втопуваат во градината
што е дел од зеленилото на ридот.
Бетонски „џеб“
Дизајнот и мислата на архитектонскиот
тим не запира со просторниот дизајн туку
допира и до најмалиот дел на обликување,
со сцецијално дизајниран мебел со
изразен колорит и флексибилност.
Дизајнерите размислувале и за
климатските влијанија на суровата, влажна
и жешка австралиска клима. Концептот е
реализиран со избегнување на отворање
Комуникации

Архитектонско студио
од северната страна и филтрирање на
јужното сонце во внатрешноста. Сите
отвори на школото се калкулирани за
да не дојде до прекумерно загревање и
отсјај, но истовремено грижејќи се да се
избегне хомогена и стерилна внатрешност.
Внатрешната улица служи како термичка
брана и промовира воздушна циркулација
низ објектот, додека масивните бетонски
Внатрешна улица
„џебови“ ја апсорбираат топлината
кога темературата во околината е
повисока и полека ја испуштаат во
ноќта кога температурата опаѓа.
Целото доживување на школото за
архитектура „Абедиан“ може да се опише
како епизодно и интерактивно патување.
Објектот изобилува со атмосфера и
извиткана празнотија која инспирира, каде
Бетонски „џеб„ со колоритна и флексибилна опрема
архитектура
што поединецот може да се идентификува
со својата работа на малку посуптилен и
поубав начин. Овој дизајн им дава простор
на „малите групи“ да се чувствуваат
„големо“, дава сцена на архитектонскиот
„театар“ каде што главната улога ја
имаат мислата, креативноста и среќата,
и дава простор на идните архитекти
да бидат, едноставно, тоа што се. 
27 јуни 2014 ПОРТА 31
31
 магистерски теми

Симбиоза како модел

на поврзување на
станбена текстура Анастасија НИКОЛОВСКА

Барбара Иракоска Визуелизација: Илинден кон Момин поток

во својот
магистерски труд
прави обид за
поврзување на
урбаните зелени
површини на
Градскиот парк и
пределот околу
Аквадуктот во
нова форма на
архитектонско
и урбанистичко
планирање за
одржлив и идеен
развој на градот

М
агистерскиот труд на
Барбара Иракоска со
наслов „Симбиоза како
модел на поврзување
на станбена текстура“,
под менторство на
проф. д-р Минас Бакалчев, претставува
еден вид на експеримент, преку кој се
генерира нова форма на архитектонско
и урбанистичко планирање за одржлив и
идеен развој на градот и обид за зачувување
на отвореноста на рeката Серава, како
важен природен ресурс кој врши влијание
врз животната средина, претворајќи ја во
зона на рекреација која поврзува различни
области и различни групи на корисници,
воспримајќи различни активности.
Теоретската рамка на истражувањето
се однесува на теоретските концепти
на метаболистичкото движење кон
симбиозата преку делата: Проект
Јапонија (Рем Колхас); Истражување на
колективната форма (Фухимико Маки);
Филозофија на симбиозата (Кишо
Курокава). Сите тие ја дефинираат
архитектурата како животен процес;
односот на архитектурата и нејзината
околина, просториите помеѓу, итн...
Аналитичкиот дел врши системска
анализа на постојните локации низ
кои поминува реката Серава. Трите
одбрани локации: Криви Дол, Момин
Поток и пределот околу Аквадуктот
ја репрезентатираат перманентноста
и променливоста на градот од аспект
на неповрзани делови и потешко
пристапни, поделени зони.
Тезата опфаќа две основни тематски
области - симбиоза како модел на
поврзување и архитектонската типологија
на домување кое произлегува од самото
поврзување. Па оттука се поставува
прашањето и за тоа дали поединечните
интереси на жителите и заедничките
потреби на градот, можат да се
поврзат во нови креативни просторни
организации? Основна претпоставка е
дека постојните градски ситуации како
неповрзани делови имаат потенцијал
за креативно поврзување, со кое ќе се
поврзат актуелните потреби на жителите и
заедничките интереси на градот, уважувајќи
ги локалните потреби и активности низ
нови типологии на модели на живеење.
Целта на истражувањето е да се утврди
можноста за поврзување на одделени
делови преку моделот на симбиоза
на начин да се овозможи симбиоза
помеѓу урбаната изградена средина
(архитектурата) и животната средина
(природата). Подобрување на достапноста
и искористеноста е исто така цел да се
овозможи можност да се посети пределот

32 ПОРТА 27 јуни 2014

32

Аквадукт, кој нуди нов урбан јавен простор
во градот, преку пристап со повеќе
превозни средства, создавајќи врски
преку систем на патеки и намалување на
инфраструктурните бариери. Урбаниот
зелен предел околу Аквадуктот е визуелно и
физички поврзан со отворениот вонградски
простор. Како линеарна структура,
Аквадуктот е особен белег и ориентир
во пределот со што ја прави пошироката
област посебно значајна во поглед на
активирањето на нејзините потенцијали од
аспект на културното наследство, но и на
урбаното зеленило и областа за рекреација.
Единствена хидролошка појава во пределот
е реката Серава, која претставува природен
поврзувачки елемент низ локациите.
Симбиозата како модел на
интервенција е насочена кон новото
време, односно движење во секоја
димензија од постоењето: симбиоза на
човекот и природата, симбиоза на луѓе
и технологија, симбиоза на трговија и
култура, симбиоза на јавни и приватни,
симбиоза на различни култури, симбиоза
на игра и работа, симбиоза на индустрија
и општество, симбиоза на градот и
руралната средина, симбиоза на дел и
целина... Па оттука, како основен принцип
на симбиозата постои во концептот на
просторот „помеѓу“ (in between), како
плодно поле на човековата креативност.
Како да се создадат посредни простории
кои, иако на административно ниво
припаѓаат или во приватниот или во јавниот
домен, се подеднакво достапни за двете
страни? За да се овозможи автомобилите
и пешаците да постојат во симбиоза, ние
не треба да се ограничиме на систем на
улици исклучиво за автомобили или луѓе,
туку улицата треба да претставува еден
вид на експеримент, кој ќе направи
обид да се споделат истите улици.
Урбанистичкиот концепт на
планот претставува инсталирана
патека (пешачка, велосипедска) како
поврзувачки елемент и крвоток во
урбаната градска структура, која ја
следи односно меандрира покрај
реката Серава, поврзувајќи зона на
рекреација и култура. Инсталираната
патека-променада, поврзува две
отворени, јавни, зелени површини -
Градски Парк и Пределот Аквадукт,
минувајќи низ полесно и потешко
пристапни локации како Криви Дол
и Момин Поток. Воедно, патеката
претставува симбиоза на активности,
програми и случувања (домување, спорт
Ситуација 1:5000
и рекреација, сервиси и услуги), и зазема
слободни територии претворајќи ги
во агрикултурни поседи кои имаат за
цел да социјализираат различни групи
на луѓе, при производство на храна.
Проектната програма се
однесува на привремено домување
за студенти, локално вработени и
социјално загрозени категории.
Архитектонскиот проект претставува
просторна организирана низа на
инсталирани објекти, инсталирани на
самата патека, еднородни елементи кои
се повторуваат од серија вертикални
и хоризонтални структури (точка и
линија) по должина на реката Серава.
Проектот вклучува сценарија на
различни трансформации на основен
тип и зоната помеѓу; дефинира нови
животни стилови; просторни и програмски
миксови. Во таа смисла, домувањето
претставува контекстуален елемент, не
како објект туку повеќе како текстура,
Основа и пресек
магистерски теми
како состојба на поле, кое се движи во
еден ритам, од објект кон композиција.
Структурите се поврзани со заеднички
комуникациски системи, интегрирани во
една кохерентна целина, секогаш оставајќи
го приземјето слободно и отворено.
Внатрешната организација на
станбените единици е експресија на
идејата на планот. Постои основен тип/
прототип на станбена единица која
може да се мултиплицира по вертикала
и хоризонатала (принцип на додавање)
без да се наруши нејзината структура,
создавајќи линиски и вертикални структури.
Станбените единици се одликуваат
со адаптивна флексибилност -
променливост/ перцептивност, која е
постигната со лесни транзиции – премин
од еден во друг простор, екстензивност
- во рамките на планот, хоризонтално и
вертикално. Внатрешниот флексибилен
план се одликува со скелетен систем,
концентрација на водните јазли, отворен
концепт - динамичен простор, како и
мобилни прегради. Јасниот конструктивен
систем на кој се базира целиот проект
дава појасна читливост на планот.
Во однос на сообраќајното решение како
доминантен облик на превозно средство
за корисниците се велосипедите, а како
алтернативно транспортно средство за
одржлива иднина е воведување на еко-
возило. Идејата за еко-возило е да ја
промени динамичноста на градот и да
поврзува места кои се потешко достапни.
Време кога градовите се дизајнираат
за луѓето, а не за автомобилите.
27 јуни 2014 ПОРТА 33
33
 убави градови... облакодери... вертикални градови

Светски трговски центар 1,

Со завршувањето
на изградбата на
новиот Светски
трговски центар 1,
повторно се
возобновува
панорамата на
бизнис центарот
на Менхетен. Се
воспоставува нова
граѓанска икона
на Њујорк. Нов
архитектонски
белег на градот, на
нацијата. Нов објект
со едноставна,
јасна, свежа и
безвременска
форма. Дизајн
кој ја збогатува
долгата традиција
на американската
оригиналност во
високата изградба.
Иновативна
комбинација на
урбанистички
проект, архитектура,

И
зградбата на највисокиот највисокиот објект во новиот комплекс
структура, облакодер во западната
хемисвера, Светскиот
на Светскиот трговски центар во Њујорк.
Стариот комплекс на Светскиот трговски
безбедност и трговски центар 1, (One World
Trade Center) е завршена.
центар, изграден на почетокот на 70-тите
години, се состоеше од седум објекти
одржливост. Тој е првиот, главниот и со различна височина. Овде се наоѓаа и
34 ПОРТА 27 јуни 2014

34
 убави градови... облакодери... вертикални градови
Менхетен, Њујорк
познатите Кули близначки, еден од главните
симболи на Њујорк. На нивното место, денес
е поставен меморијалниот комплекс „11
Септември“, за кој „Порта 3“ веќе пишуваше.
Новиот објект се наоѓа на местото на
8-катниот објект број 6, кој беше разрушен
заедно со Кулите близначки, во реонот
на улиците Vesey, West и Washington во
Менхетен, на локација голема 65.000 м².
Новиот супер висок објект, поставен на
северозападниот агол на локацијата,
доминира не само со трговскиот центар туку
и со целиот Менхетен. На оваа територија
се планира да се изградат уште три високи
деловни објекти и еден станбен објект,
кои ќе го окружуваат меморијалниот
центар, кој потсетува на ужасната
трагедија што се случи на ова место.
ПЛАНИРАЊЕ И РАЗВОЈ
После трагичните настани, после
разрушувањето на оригиналниот Светски
трговски центар, се водеа големи дебати
во јавноста околу обновата на Њујорк и
улогата на архитектурата во процесот
на реконструкција. Имаше различни
погледи и мислења за иднината на ова
место. Некои мислеа дека просторот
треба да остане празен и да биде само
меморијален парк. Други се залагаа за
енергична обнова на просторот, со уште
поголеми и повисоки објекти. Но сите се
сложуваа во едно, во неопходноста од
постоење на единствен меморијал, во
спомен на ужасната трагедија и невините
жртви кои тука ги изгубија своите животи.
Во 2003 година беше распишан конкурс
за обнова на Светскиот трговски центар,
од страна на Развојната корпорација
Менхетен (Lower Manhattan Development
Corporation), која стопанисува со овој
простор. На конкурсот учествуваа
повеќе познати архитекти и уметници
кои дадоа свои предлози и видувања за
обновата на просторот, како на пример
архитектот Норман Фостер (Norman
Foster), архитектите од Skodmore Owings &
Merrill, група архитекти од Think, од United
Architects, или од Studio Daniel Libeskind.
Беше избран проектот на Даниел Либескинд
(Daniel Libeskind, 1946 година, Лоѓ, Полска)
како основа за понатамошната обнова.
Оригиналниот, прв проект на Либескинд,
беше модифициран неколку пати. Помина
низ повеќе ревизии, главно поради
безбедносни причини. Во август 2003
година беше предложен нов проект од
Дејвид Чaјлдс (David Childs, 1941 година,
Princeton, New Jersey, САД ) од Скидмор,
Овингс и Мерил, (Skidmore, Owings
Љупка ДУКОВСКА, дипл. инж. арх.
& Merrill). Во декември 2003 година
Либескинд и Чајлдс дадоа заеднички
предлог. Финалниот дизајн е изработен
од Чајлдс во 2005 година. Официјално
е објавен на 28 јуни 2005 година.
На почетокот на градбата, работното
име на новиот облакодерот беше „Кула
на Слободата“. Името беше дадено
повеќе од политички и маркетиншки
причини, како идеја за победа над
тероризмот што го уништи овој крај.
Во 2009 година беше решено дека
кулата мора да го носи старото име со
префикс „еден“. Името беше сменето,
од „ Кула на слободата“ во „Светски
трговски центар 1“, со образложение
дека е полесно за идентификување.
МОДЕРНА АРХИТЕКТУРА,
СОВРЕМЕН ДИЗАЈН
Во реализираниот, финален дизајн на
објектот, основата на кулата е квадратна
со ширина на страната од 61 метар,
приближно како и основата на разрушените
Кули близначки (квадрат со страна од 63
метри). Има 104 надземни и пет подземни
ката. Корисната површина изнесува
241.448 м², општата површина е 325.279
м². Во центарот на кулата има огромен
хол, висок 24 метри. Од него се 
27 јуни 2014 ПОРТА 35
35
 убави градови... облакодери... вертикални градови
Стилизирана радиоантена
приоѓа кон деловниот простор на горните
катови, кон рестораните, изложбените
површини и кон информациониот центар.
На највисоките катови се поставени
ресторани со прекрасни погледи на градот
и платформи за набљудување – видиковци,
традиционални простори за вакви објекти.
На подземните нивоа постојат специјални
холови, кои го поврзуваат објектот со
Њујоршкото метро, со железничките линии
PATH. Квадратната основа на кулата се
издига во силно обезбедена кубна база
(57 м). Од 20-от кат нагоре пресекот на
зградта се менува, во средината има форма
на совршен октагон, а потоа возвишувајќи
се ротира за 45º во однос на базата.
Фасадата на објектот се трансформира
во осум рамнокраки триаголници. Тоа
дава изглед на извртување, со спојување
на стаклените триаголници во небото.
36 ПОРТА 27 јуни 2014
36
„Ова е јасен, логичен, геометриски крај
на сето тоа“, вели архитектот Чајлдс.
Висината на овој објект, изграден во
стилот на модерна современа архитектура,
е 417 метри до кровот. Го опслужуваат
73 лифта и 11 ескалатори. Применетите
материјали се железо, бетон, челик и
стакло. Добиениот севкупен ефект на
монолитна стаклена структура, со кристална
форма, го отсликува небото и постојано
развива приказ на рефлектирана светлина.
Објектот е деловен и заменува речиси
една четвртина од деловниот простор
изгубен на 11 септември 2001 година.
Изградбата е почната на 27 април
2006-та. Со проектираната висина од 417
метри, што беше достигната на 30 август
2012 година, тој го надмина Empire State
Building и повторно стана највисок објект
во Њујорк. На 10 мај 2013 година, на врвот
57-метарско бетонско подножје
на објектот беше монтирана стилизирана
радиоантена, висока 124 метри, тешка 758
тони, со што висината на објектот беше
симболично подигната до 1776 (feet),
(541 метар). Од антената ќе биде насочен
светлосен зрак кон небото, кој ќе биде
видлив во воздухот во висина од 300 метри.
Некои од позначајните броеви кои
се појавуваат во новиот СТЦ 1, имаат
симболично значење за американците.
Бројот 1776 (541 м) е годината на
потпишувањето на Декларацијата на
независност на Соединетите Американски
Држави, а бројот 417 е висината на
разрушените Кули близначки. После
повеќе контраверзни мислења и дискусии,
дали во висината на објектот треба да се
смета и висината на антената, дилемата е
разрешена. На 12 ноември 2013 година,
Светскиот трговски центар 1, со висина
 убави градови... облакодери... вертикални градови
од 1776 (feet), (541 метар, со антена),
официјално е прогласен за највисока зграда
во САД и во целата западна хемисфера.
Надминат е облакодерот Тајпеј 101 (509 м
) во Тајван, и се наоѓа на четврто место во
светот, после Бурџ Калифа (828 м), Абраџ
Ал Беит (601 м) и Шангајските кули (632 м).
НАЈБЕЗБЕДНА ЗГРАДА
НА ПЛАНЕТАТА
Главниот акцент при проектирањето и
изградбата на објектот беше ставен на
неговата безбедност. Предвидени се повеќе
начини за заштита од терористички напади.
За да се задоволат барањата на Њујоршката
полиција за безопасност, било решено во
долниот дел на објектот да се користи бетон.
Приспособениот дизајн од Дејвид Чајлдс,
вклучува 57-метарско бетонско подножје,
пиедестал, како заштита од терористички
напади од земја, од автомобил и камион
бомби. Има критики дека тоа создава
чувството на страв, а не на слобода. Некои
проектот го нарекуваат „Кулата на стравот“.
Сигурно е дека СТЦ 1 е една од
најбезбедните згради во светот, која ги
надминува строгите барања за градба на
Њујорк. Ѕидовите и подовите се многу
подебели во однос на стандардната
дебелина за облакодери. Лифтовите и
скалите се заштитени во централно јадро.
Има специјално дизајниран комуникациски
систем за итни случаи. Сигурносните скали
се проектирани со поголема ширина,
имаат подобра проодност. Заштитени се
„како бункери“, со армирано-бетонски
ѕидови од 91 см. Тие се огноотпорни
и водоотпорни. Постојат специјални
противпожарни скали и низа други
организациони мерки на безбедност. Сите
возила при влез на паркингот ќе бидат
скенирани. Ќе има систем од 400 камери
околу објектот, како и компјутерски
систем со камери и аналитчки софтвер кој
ќе ги откива потенциајалните закани.
Едуардо дел Вале, консултант и
контролор на проектот во 2006 година,
вели: „Можеби тоа не е највисоката
зграда, но секако е најбезбедната“.
ОДРЖЛИВА АРХИТЕКТУРА
Во изградбата на Светскиот трговски центар
1, има многу карактеристики на одржлива
архитектура. Голем дел од материјалите
што се користат, се рециклирани, како
на пример гипсаните табли и таванските
плочи. Како и сите нови објекти кои се во
градба на оваа локација, тој ќе ги користи
комуналните услуги на градот кои се
наоѓаат на самото место, а греењето ќе
биде со пареа, нафта или природен гас.
Предвидено е да се користат и повеќе
алтернативни начини на различни извори
на природната енергија. На пример, за
добивање на електрична енергија ќе се
користи енергијата на ветерот, која со помош
на фосфорни горивни ќелии кои создаваат
пареа ќе генерира електрична енергија.
Прозорците се направени од ултра
чисто стакло, кое овозможува продор на
максимална дневна светлина. Внатрешното
осветлување може автоматски да ја намали
светлината во сончевите денови, со што ќе се
намалат трошоците за енергија. Предвидено
е собирање на дождовната вода од кровот и
нејзино рециклирано користење во системот
за ладење. Со овие иновации ќе се намали
потрошувачката на вода за околу 30 % во
однос на типична водо-ефикасна зграда
во Њујорк. Новиот облакодер, се очекува
ВАШИОТ TOХДАХ®-ПАРТНЕР ГО ИМА:
Секогаш
НАЈДОБРОТО
РЕШЕНИЕ
за Вашиот покрив!
ТОНДАХ Македонија АД | MK - 2310 Виница | Тел.:+389(0)33/361332
Факс: +389(0)33/361780 | office@tondach.com.mk 27
да добие златен сертификат на Лидерство
за енергетски и еколошки дизајн, (LEED)
што ќе го направи еден од најпознатите
еколошки одржливи објекти во светот.
НАЈСКАП ОБЈЕКТ ВО СВЕТОТ
Според првата процена во 2005
година, вкупните трошоци требаше да
изнесуваат 1,5 милијарди американски
долари. Во 2007 година, трошоците се
ревидирани на три милијарди американски
долари, односно околу 12.380 $ по
м². Сега таа бројка срамежливо се
доближува до четири милијарди.
ВОЗОБНОВУВАЊЕ НА
ПАНОРАМАТА НА ЊУЈОРК
Со завршувањето на изградбата на новиот
Светски трговски центар 1, повторно се
возобновува панорамата на бизнис центарот
на Менхетен. Се воспоставува нова граѓанска
икона на Њујорк. Нов архитектонски белег
на градот, на нацијата. Нов објект со
едноставна, јасна, свежа и безвременска
форма. Дизајн кој ја збогатува долгата
традиција на американската оригиналност
во високата изградба. Споменик
воздигнат во висината, кој ја отсликува
светлината, кој зборува за иднината
и надежта. Иновативна комбинација
на урбанистички проект, архитектура,
структура, безбедност и одржливост.
Алармот за тероризам останува. Но
завршувањето на Светскиот трговски
центар 1, после 13 години од трагичните
настани, зборува за силата, големината и
упорноста на земјата, која испрати ракети
на месечината, која и покрај се изгради
нова кула од челик и стакло, кула до
небото, над облаците - недопрена. 
Покрив на столетието
| www.tondach.com.mk
јуни 2014 ПОРТА 37
37
 патепис ЛИБИЈА

Сахара - бескраен простор

По околу 200 км возење, автомобилот го полниме на бензинска
станица во мало пустинско гратче. Две места за точење, пред нас
седум-осум возила. Луѓето спокојни, отстапуваат ред на возач кој
тоа не го побара. Без високи тонови, без кавги...

Според грчката митологија, љубоморната сопруга на Хад, Персефона, речната нимфа Мента ја претворила во растение.
Господин Мансур, најстариот брат на господин Хасан, вели дека најквалитетното нане во светот
Сахара се одгледува во Либија, Сицилија и во Палестина. На арапски нането се нарекува „нана“.

Зоран ПЕТРОВСКИ, дипл.инж.арх.

В
тора половина на мај 2014. боја, а минуваме растојанија од 30 до 50 Повеќе ми личи на казахстанската степа
Триполи. Триесет Целзиусови км каде се растурени по површината на или јужноафриканскиот „буш“, отколку
степени над нулата, голема тлото со црна боја. Неправилно растурени на пустината од филмовите. За тоа
влажност, Медитеран, како исфрлени со потег на „табла“ играч, придонесуваат и закржлавените, овде-
милионски град, безброј со разни големини од лешник и орев онде ретко расфрлени грмушки. Патот
автомобили, широки авении, до цели масиви од стотици метри, со прав, асфалтен, температурата 35 степени.
квалитетен коловоз, многу луѓе, многу раси... остри страници. Нема трага од големо Од спротивниот правец, од „срцето“ на
Стереотипи. Последно нешто на што можев количество песок на рамна површина. пустината ни доаѓаат во пресрет и се
да сметам пред патот во Либија, посебно во
Сахара, е дека некој од нив ќе напуштам.
Фарма во Брак
Мирен лет од Истанбул, два часа и
четириесет минути. На аеродромот, не
знам како, агентот ме препознава, добивам
виза за само десет минути. Мојот пријател,
господин Мухамед, ми пружа гостопримство
кај него дома. Утредента во осум часот
со автомобил тргнуваме за Брак, град кој
се наоѓа на 700 км длабоко во Сахара.
Сахара е на дофат на Триполи. Тукушто
излеговме од градот, влеговме во пустината.
Влезот води преку серпентинест планински
пат послан врз карпеста планина.
Паѓа мојот прв стереотип дека Сахара
е песочна пустина со непрегледни рамни
пејзажи. Овој дел низ кој патуваме
е карпест, полн со ридови. На места
камењата - карпите имаат окер „карпеста“
38 ПОРТА 27 јуни 2014

38

во кој паѓаат стереотипите
Општествена зграда во центарот на сателитска населба
разминуваме со мал број реки коли и
камиони, главно полни со лубеници, дињи
и бали трева. Од каде? Од сред Сахара.
По околу 200 км возење, автомобилот
го полниме на бензинска станица во мало
пустинско гратче. Две места за точење,
пред нас седум-осум возила. Луѓето
спокојни, отстапуваат ред на возач кој
тоа не го побара. Без високи тонови, без
кавги. Во Либија не постои автобуски
градски или меѓуградски превоз. Нема
ни метро... Бензинот чини девет евро
центи или околу 5,5 денари за литар!!!?
Возиме понатаму низ карпестиот
пејзаж чудно извајан од Еол. Покрај патот
застанат автомобил и до него возачот.
Застануваме без тој да ни даде каков било
знак. Господин Мухамед му дава инка и му
помага да досипе две канти по 20 литри
бензин во резервоарот на автомобилот. Ни
дава подарок 20 литри бензин, нему му биле
сосема доволно оние што ги ставил. Чудно!!!
Минуваме покрај неколку населени места,
куќи скромни приземни, највеќе приземје
и крат. Рамни кровови. Околу - зеленило.
Стигнуваме во градот Брак. Град со околу
35.000 жители. Куќите ниски, средени.
Дворовите оформени со ѕидани огради.
Низ средина од градот минува широка
улица - автопатско решение. Зеленило.
Палмите доминираат. Во куќата на
господин Хасан веќе нè чекаат за ручек,
15 часот. Куќата, голема, по моја проценка
во основа 500-600 метри, приземје и кат.
Рамен кров, малтерисана. Просторијата
во која ручаме е голема околу 50-60 м², во
патепис
Типски куќи во сателитската населба
Нашиот домаќин Хасан
едниот агол библиотека, на подот килими,
по внатрешниот периметар миндери
подигнати од подот 20 cm. Тука е господин
Хасан, нашиот домаќин (кој од порано го
знаев), татко му, најстариот брат Мансур
(доктор по екологија и декан на локалниот
универзитет) и уште двајца нивни роднини.
Облечени се во беспрекорно бели долами.
Се поздравуваме, седнуваме на подот од
убави теписи. Ручекот, традиционален:
супа - говедска, салати - домати, пиперки,
кромид, печено месо - јагнешко...
Поставени во големи послужавници со
дијаметар од 60 cm. Јадеме седејќи или
лежејќи. Разговор, почнувајќи од климата
завршувајќи филозофски за смислата на
животот. Лежерно, без упади во говорот,
со почитување на соговорникот, на 
27 јуни 2014 ПОРТА 39
39
 патепис
неговата мисла, иако можеби таа не се
вклопува во системот на останатите.
Во светот луѓето брзаат, немаат време
за себе познавање и околу познавање.
Прагматизмот и големата трка по
материјалното, та дури и соседите не си
ги познаваат. Отуѓеноста станува главна
карактеристика на модерниот свет. Јас со
моите пријатели два или два и пол часа
ручаме, разговараме, разменуваме искуства.
Моите домаќини тоа го прават секојдневно,
заедно, за време на ручекот и вечерата. Паѓа
друг мој стереотип. Човештвото има шанси!
Господин Хасан е еден од двајцата
управувачки менаџери во семејната Макета на новиот аеродром во Брак
компанија за градежништво. Во овој
момент гради неколку станбени населби
Изведба на асфалт во Сахара
- сателити со вкупно 1.600 индивидуални
куќи. Секоја од куќите има приближно
по 200 м². Приземни, 30-ина сантиметри
подигнати од тлото, рамни кровови со
извонредна термо и хидро заштита.
Фасадните ѕидови градени од бетонски
блокови, сендвич систем (18 см бетонски
блок, 7 см експандиран полистирен
плус 18 см бетонски блокови). Завршно
малтерисани и фасадно обработени со
зарибан нанос. Куќите се типски. Една
група од нив има внатрешно двориште
"patio". Околу куќите има двориште од 200
до 300 м2 за секоја единица. Во центарот
на секоја од населбите се предвидени
општествени згради - училиште, банка,
џамија... Сето ова на сред Сахара.
Господин Хасан ни ги покажува објектите тунели до авионите. Техничката зграда е сметка и по свој проект со благослов на
без никакво чувство на горделивост, како оддалечена од аеродромската 10 до 20 министерот. Возејќи се со автомобилот
да е тоа наједноставната работа на светот. метри, на два ката со внатрешно двориште. до аеродромот, води автопатско решение
Некаде 20% до 25% од вкупниот проект По еден месец работа, конструкцијата на пат во изградба. На сред Сахара!!! На
е во фаза на изградба. Приближно 20-30 на административната зграда е готова, а оваа фирма ѝ претстои и изведба на околу
км надвор од градот компанијата гради аеродромската е во фаза на изградба на 160 км регионален пат во овој регион.
меѓународен аеродром. Пистите и "taxi приземниот дел. И таа е двокатна. Објектите Пустината пулсира спокојно. Приквечер
way" се од стар воен аеродром, а сега треба да бидат готови во септември. посетуваме неколку пријатели на господин
се во фаза на санација. Аеродромската Патем, разбрав дека фирмата на господин Хасан. Гостољубиви, пријатни, седиме на
зграда е на два ката со два пристапни Хасан, аеродромот го гради за своја столици надвор. Разговараме природно,
без оптоварување, мирно, без политика,
Типски куќи во сателитските населби со чај и кафе. Вечерата. Поголема
просторија, под со теписи, миндери
околу. Салати, млеко од камила, урми.
Повторно разговор, неусилен, долг.
Градот Брак е полн со зеленило.
Фарми за зеленчук, камили, најсочни
урми што сум ги пробал. Сонцето
пече. Колкаво количество енергија би
продуцирал овде каде има бескраен
простор. Вода - колку сакаш!!!
Како во 60-тите години на минатиот
век кај баба ми Санда во Гевгелија,
спиеме на душеци поставени на подот.
Се слуша тишината. Сонувам или
размислувам. Се мешаат двете состојби,
дали е тука иднината на светот!? 

40 ПОРТА 27 јуни 2014

40
Фотографија на месецот
Дуќанџик, Скопје, Ангел Ситновски
градежништво

27 јуни 2014 ПОРТА 41

41
 архитектура 75 ГОДИНИ ОД РАЃАЊЕТО НА АРХИТЕКТ ИВАН ФИЛИПОВ - ВАНЧО

Незавршено кредо на Александар СМИЛЕВСКИ, архитект,

претседател на Академијата на архитекти на ААМ

С
о Иван Филипов – „Галерија за икони со
Ванчо се запознав за мала библиотека“
Локација - плато
време на студирањето пред црквата
архитектура Св.Климент, Охрид
на Техничкиот Голем нагиб на
факултет во теренот - 15%
Скопје. Генерацијата 1958/1959 „Согледливост
на објектот од
година во која припаѓавме беше крајбрежниот дел
составена од студенти од сите и од височините на
краишта на државата, со различен Самоиловите кули.
говор, менталитет, дијалект, Како резултат
на тоа доби
но нè поврзуваше младоста, полиаголна форма
енергијата во нас и желбата што потсетува
кон осознавањето на светот на на полиаголните
архитектурата. Работејќи на тамбури на црквите,
студиски програми соработувавме, вистинска игра на
кровни плохи кои ја
се дружевме, запознавајќи се имаат триаголната
меѓу себе како личности, секој трапезаста форма на
во својот свет и со свои идеи. македонската куќа“
Иван беше личност
со јасен поглед и ведар дух, од него зрачеше енергија, шеталиште, од каде со мост - патека се приоѓа кон горното ниво
амбиција за остварувањето на крајната цел. Како студент во клуб-кафе со тераса и убави погледи кон тениските терени
во совладување на програмите и испитните препреки ја и зелените површини. Со својата волуменозност, разиграност
покажуваше својата дарба и квалитети уште во предворјето на крововите, употребените материјали со многу чувство во
на архитектурата. Учествува и соработува на конкурси обликувањето изникнува вистински бисер во амбиентот на паркот.
како студент. Во соработка со архитект професор Петар Уште на стартниот проект го покажува сиот свој творечки
Муличковски, добива втора награда на конкурсот за „Академија набој што го носеше во себе и желбата за докажување. Следуваат
за ликовна, театарска и филмска уметност“ во Белград. проекти кои ги проектираше преку фирмата „Македонија проект“:
Во соработка со архитект Славко Брезовски освојуваат прва
награда на конкурсот за „Станбен комплекс“ во Пирот. Дипломира • Типски станбени згради „Скопје - Север“, ја покажува
во јануари 1963 година на тема „Музеј на икони со библиотека“ својата дарба во изнаоѓање на функционално
во Охрид кај професор Борис Чипан. „На дипломската работа ја и рационално решение на становите.
покажа својата зрелост во решавање на задачата и пристапот кон • Ентериер во „Катлановска бања“, соработник
современата архитектура. Поседува интерес кон струката и личен на архитект Славко Брезовски.
талент“, ќе кажат професорите Борис Чипан и Љубомир Томиќ. • Два објекти во зоолошката градина во Скопје.
Се вработува во „Македонија проект“ во 1964 г. и ја покажува • „Урбанистичко решение за гробиштата“ во Драчево.
сета дарба и амбициозност уште на почетокот на работата. • Партерно уредување со фонтана пред главниот влез во
Се сеќавам на неговиот прв реализиран проект – Тениски клуб „Универзална сала“. Реализирано после земјотресот до денешен
„Југ“. Објектот е сместен во градскиот парк покрај насипот - ден опстојува, покажувајќи ја творечката дарба на авторот.

42 ПОРТА 27 јуни 2014

42
 архитектура

еден млад архитект

Неговиот творечки потенцијал, амбициозност и желбата за
докажување во професијата ја реализира со учество на бројни
архитектонски конкурси, покажувајќи евидентни успеси:
• Прва награда на Југословенски конкурс за „Станбени
објекти во Сплит“ 1965 година. Со добивање на наградата
во Сплит во силна југословенска конкуренција, ја покажува
сета своја креативна зрелост во конципирањето на станови
со иновативност на функционалното решение.
Ова големо признание му влева уште поголема енергија,
сигурност и верба дека е на вистински пат кон светот
на архитектурата. Со уште поголем елан се впушта во
решавањето на тековните работи, но интересот кон
конкурсните натпревари го предизивикуваа уште повеќе:
• Добива откуп на конкурсот за „Градски
трговски центар“ во Скопје
Југословенски конкурс во силна конкуренција го покажува Тениски клуб „Југ“ - Скопје
широкиот дијапазон на неговиот интерес и креативен набој.
• Добива откуп на конкурсот за „Универзитетски кампус“ во Скопје Републички конкурс во силна конкуренција се здобива со
Во силна југословенска конкуренција се вбројува награда. Анализирајќи го неговиот проект, импонира неговиот
во редот на познатите наши архитекти. графички цртеж, јасните прикажувања на комуницирањето
Успешно ги решава проектантските делови, но во на организацијата на програмските содржини во објектот.
урбанистичкото планирање оди во широчина, зголемувајќи • Учество на југословенски конкурс Дом на
ги интерните комуникации помеѓу факултетите. младина „7 Секретари на СКОЈ“ - Загреб
• Добива награда за Дом за младина и техника во Скопје Неговата архитектура, креативна и истражувачка со

Универзитетски кампус во Скопје

Основа на кат од проектот добиена прва награда во Сплит
индивидуален белег, експресивна со многу творечки набој,
е дефинирана како модерна. Конкурсниот труд за „Културен
центар за опера и балет“ во Скопје, за кој ја имаше поставено
целата концепција со работна макета, останува на неговата
работна маса недовршен. Нашиот колега Ванчо не успеа
во последната битка, неговиот живот прерано се прекина.
Прекина неговиот живот полн со многу креативни идеи кои,
за жал, остануваат нереализирани. Загубата е огромна, пред
сè за неговото семејство, за колегите, за сите што го познаваа,
за македонската архитектура. Македонската архитектонска
ризница остана посиромашна без незавршеното кредо на еден
млад архитект, полн со нереализирана креативна енергија.

фотографии и графички прилози: Драгица ФИЛИПОВА, архитект

Откуп на конкурсот за ГТЦ - Скопје техничка обработка: Самоел ХОРВАТ

27 јуни 2014 ПОРТА 43

43
 in memoriam
Трифун А.
Паскалов
(1934-2014)
П
рофесор д-р Трифун
А. Паскалов е роден на
17 август 1934 година
во село Нестрам,
Костурска околија,
Егејска Македонија.
Основното училиште на грчки јазик
го завршил во родното место. Поради
учество на неговиот татко и неговата
сестра во Револуцијата, целата негова
фамилија е протерана во Албанија
од каде што во почетокот на 1948
год. преминал во Југославија.
Во учебната 1948/1949 год. Трифун
Паскалов се запишал во Класичната
гимназија во Скопје, која ја завршил
во 1955 година со одличен успех.
Веднаш потоа се запишал на Техничкиот
факултет – градежен отсек, кој исто
така го завршил со одличен успех. Во
текот на учебната 1961/1962 година
ја одбранил дипломската работа со
наслов „Ротациони хиперболоидни
лушпи – разладни кули“ по предметот
Теорија на инженерски конструкции.
По дипломирањето се вработил во
Проектантското биро при градежното
претпријатие „Бетон“ како проектант-
соработник, а по една година почнал
да работи како самостоен проектант.
Во проектанското претпријатие „Бетон“
останал да работи до крајот на септември
1965 година, кога дошол да работи во
Институтот за земјотресно инженерство
и инженерска сеизмологија при
Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“.
Тој е вработен во ИЗИИС уште од
првиот ден од неговото формирање.
Овде ги поминал сите фази на научното
усовршување, од асистент па се до научен
советник, односно редовен професор.
44 ПОРТА 27 јуни 2014
44
Со почетокот на
работата во Институтот,
д-р Трифун А. Паскалов се
запишал на двегодишните
постдипломски студии од
областа на земјотресното
инженерство и ги завршил
во јуни 1967 година. Со
одбрана на магистерскитот
труд „Сеизмичка стабилност
на браните од локални
материјали“ се здобил со звањето
магистер на технички науки.
За време на повеќегодишната научно-
истражувачка работа во Институтот,
професор Трифун Паскалов главно
работел на проблемите на сеизмичката
стабилност на објектите од различен
вид со посебен осврт кон објектите
од типот брани. Како резултат на ова,
тој бил предложен и избран за научен
соработник во јануари 1970 год.,
виш научен соработник и вонреден
професор во октомври 1974 год.
Својата докторска дисертација со
наслов „Сеизмички сили и деформации
кај браните од локални материјали“
успешно ја одбранил на 1 октомври
1973 год. на Архитектонско-градежниот
факултет пред комисија од еминентрни
домашни и странски експерти.
Трифун Паскалов бил заменик
директор за наука и образование при
ИЗИИС. Покрај тоа бил претседател на
Стручниот одбор за сеизмички аспекти
на браните при Југословенското друштво
за високи брани, бил член на Извршниот
одбор на Југословенската заедница за
сеизмологија, член на Извршниот одбор
на Друштвото на рационална механика
на СРМ, како и член на Извршниот одбор
на Друштвото за патишта на СРМ.
Во 1967 година бил на стручно
патување во Институтот за физика во
Москва а во Тбилиси во 1967 година.
Во учебната 1970/1971 во својство на
стипендист на УНЕСКО, професор д-р
Трифун Паскалов бил на специјализација
во Imperial College of Science and
Technology во Лондон. Во текот на 1972
год. тој заминал во САД со цел да ја
студира проблематиката за организирање
мрежа за регистрација на силни
земјотреси во Југославија. Бил член на
експерти за изградба на хидросистемот
„Средна Неретва“ во Босна и Херцеговина
и хидросистемот „Стрежево“.
Во периодот 1979-1982 година бил на
функција проректор на Универзитетот
„Св. Кирил и Методиј“. Покрај сите
реализирани стручни и научни патувања,
професор д-р Трифун А. Паскалов има
активно учествувано на повеќе европски и
светски конференции. Автор е на повеќе
научни и стручни трудови. Неговите
трудови се печатени во специјални
публикации. Активно го владеел
англискиот, рускиот и грчкиот јазик.
Неговата научна работа претставува
ценет придонес во решавањето
на проблемот за обезбедување на
сеизмичката стабилност на брани.
 градежништво

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ
- ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ
- ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ
- KAНАЛИЗАЦИСKИ СИСТЕМИ

ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА
ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

Tel:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226

Fax:
00 389 034 211 964

e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA 27 јуни 2014 ПОРТА 45

45
 експерт
Заштита и регулација
на титулата архитект!
Аргументите за регулација на архитектите фокусираат на тоа дека регистрацијата
претставува признание на фактот што архитектите се високо образовани стручни
лица во доменот на градежништвото според ригорозни стандарди, и имаат огромна
одговорност кон своите клиенти со оглед на тоа што треба соодветно да водат и да
управуваат со големи проекти и значителни буџети
К
он крајот на март годинава, во
Обединетото Кралство беше
публикуван извештајот под
наслов „Прегледот на Фарел
за архитектурата и изградената
средина“ (The Farrell Review of
Architecture and the Built Environment) кој
во себе содржи 60 препораки во доменот
на образованието, обемот и вештините;
квалитетот на проектот; културното
наследство; економските придобивки; и
политиката во доменот на изградената
средина. Преку овој извештај изготвен од
стручен тим под раководство на Сер Тери
Фарел ЦБЕ (Sir Terry Farrell CBE), кој се смета
46 ПОРТА 27 јуни 2014
46
БРИТАНИЈА ПРЕИСПИТУВА ДАЛИ ДА СЕ ПРОДОЛЖИ СО ЗАШТИТАТА
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ,
за еден од водечките архитекти и урбанисти
во Обединетото Крластво, британската
влада доби независен преглед за постојната
состојба во сферата на архитектурата
и изградената средина во земјата со
препораки и насоки за идниот развој во
оваа област, вклучително со дефинирање
на улогата на владата во постигнувањето на
висококвалитетни проекти и разгледување
на можноста за воведување и на формална
Политика на владата за архитектура
(Government Architecture Policy).
Една од препораките во извештајот,
во доменот на образованието, обемот
и вештините, се однесува на потребата
дипл.инж.арх. (Велика Британија)
владата формално да ја разгледа
вредноста на законската заштита на
титулата архитект, со оглед на тоа што
во Обединетото Кралство може кој било
да извршува архитектонски услуги само
доколку себеси се нарекува архитект. Од
овие причини, според извештајот, заштитата
на титулата во услови кога не е заштитена
функцијата за архитектонско проектирање
се чини дека не е најсоодветна.
По приближно две недели од
објавувањето на извештајот на Сер Тери
Фарел, а во рамките на програмата на
Владата за „Обезбедување на ефективни
градежни прописи за новите и адаптираните
објекти да се безбедни, пристапни и
ефикасни“ (Providing effective building
regulations so that new and altered buildings
are safe, accessible and efficient) на 16
април 2014 година, британскиот Оддел
(министерство) за заедници и локална
власт (Department of Communities and
Local Government) го отпочна процесот
на јавна консултација за Регулирањето на
архитектите и на Одборот (комората) за
регистрација на архитектите (Architects
Registration Board), која беше отворена
до 30 мај 2014 година. Спроведената
јавна консултација е дел од периодичната
ревизија на функцијата и формата на
Одборот (комората) за регистрација на
архитектите и на законската регулатива врз
основа на која ова тело е формирано, а тоа
е Законот за архитектите од 1997 година
(The Architects Act 1997), а во согласност
со препораките на Канцеларијата на
кабинетот за ревизија на тела формирани
според законската регулатива.
Преку процесот на јавна консултација,
Владата беше заинтересирана да ги
разбере погледите на граѓаните во однос
на регулацијата на архитектите, а со цел
НА ТИТУЛАТА НА АРХИТЕКТИТЕ, СО ИЛИ БЕЗ ЗАШТИТА НА НИВНАТА ФУНКЦИЈА
да го информира наполно независниот преглед на регулацијата
на архитектите и на Одборот (комората) за регистрација на
архитектите. Во овој контекст јавната консултација се обидува да
собере мислења на јавноста по однос на три клучни прашања:
1. Дали постои потреба за регулирање на архитектите;
2. Различните модели на регулирање на архитектите;
3. Евалуација на постојните регулаторни функции на
Одборот (комората) за регистрација на архитектите.
Во однос на првото прашање, постојната состојба во земјата
е карактеризирана со заштита на титулата „архитект“, така што
е криминално дело некој да ја користи титулата „архитект“ во
деловен контекст, а притоа лицето да не е регистрирано при
Одборот за регистрација на архитекти. Наспроти ова, функцијата
на архитектот не е заштитена, така што може кој било да
проектира. Во моментов, архитектите се регулирани според
закон од страна на владата преку независно тело формирано
според законот, а со цел да се заштити јавниот интерес.
Аргументите за регулација на архитектите фокусираат на тоа дека
регистрацијата претставува признание на фактот што архитектите
се високо образовани стручни лица во доменот на градежништвото
според ригорозни стандарди, и имаат огромна одговорност
кон своите клиенти со оглед на тоа што треба соодветно да
водат и да управуваат со големи проекти и значителни буџети.
Истовремено, регистрацијата им дава сигурност на клиентите дека,
доколку ангажираат архитект, лицето ќе биде соодветно
квалификувано и компетентно. Дополнително, се смета дека
заштитата на титулата ја штити професијата, затоа што во спротивно
архитектите не би можеле да бидат конкурентни во однос на
лицата што не се регистрирани и нудат пониско ниво на услуги.
Наспроти ова, како аргументи против регулирањето на
архитектите се наведува дека регулирањето на професијата
негативно влијае врз можностите за адаптација на професијата
во услови на променлива деловна средина, како и дека постојат
други законски механизми за заштита на потрошувачите. При ова се
истакнува и фактот што законската заштита на потрошувачите не
може да се оправда бидејќи архитектонската струка не е професија
со висок ризик, како и дека другите професии во градежништвото,
како инженери и геодети, не се регулирани во земјата.
Во однос на вториот аспект поврзан со различните модели на
регулирање на архитектите низ процесот на јавна консултација
беа собирани мислења по однос на четири различни опции:
1. Законска заштита на титулата и/или фунцијата;
2. Законска регулација од страна на професионално тело;
3. Законска регулација од страна на независно тело, и
4. Саморегулација
По однос на заштитата на титулата и функцијата сегашната
состојба во Обединетото Кралство е дека, на пример, титулите
на архитектите и адвокатите се заштитени, а на лекарите
функцијата. Со други зборови, само регистрираните архитекти и
адвокати можат така себеси да се нарекуваат, но кој било може
да извршува и нуди услуги, и дека секој може да се нарекува
лекар, но дека само регистрираните лекари можат да лекуваат.
Законската регулација на професијата од страна на
професионално тело би можела да значи, по угледот на
Република Ирска, Кралскиот институт на британските архитекти
Како аргументи против регулирањето на архитектите се наведува дека
регулирањето на професијата негативно влијае врз можностите за адаптација
на професијата во услови на променлива деловна средина, како и дека
постојат други законски механизми за заштита на потрошувачите
експерт
(Royal Institute of British Architects) да ја преземе регулаторната
функција, при што како предност се смета експертизата на
професионалното тело во однос на професијата, а како негативност
дека многу потешко би било да се раздвојат двете различни
функции, коишто телото би требало непристрасно да ги врши.
Опцијата за законска регулација од независно тело во
принцип би била продолжување на постојната состојба
со или без измени, при што како најголема придобивка
се гледа независноста и непристрасноста на телото и
едноставноста на дефинирање и одржување на вакви тела.
Четвртата опција, за саморегулација, би била по угледот
на другите професии во доменот на градежништвото во
Обединетото Кралство, каде што професионалните тела
работат врз подигање и одржување на професионалните
стандарди без законска обврска да го прават тоа, но и без
заштита на титулата или функцијата. При едно вакво сценарио
архитектите најверојатно би дејствувале преку титулата овластен
архитект (Chartered Architect), преку Кралскиот институт на
британските архитекти за да ја покажат својата стручност.
По однос на евалуација на постојните регулаторни функции на
Одборот за регистрација на архитектите, преку консултацијата
се прави обид да се осознае мислењето на јавноста за неговата
ефективност, а со цел дали станува збор за соодветна рамка
за регулирање на професијата или пак треба да се согледаат
можностите за подобрување на постојниот систем. Притоа се
нагласува дека без оглед на тоа што ќе произлезе од процесот на
јавна консултација и независниот извештај дека останува обврската,
според законодавството на Европската Унија, Обединетото
Кралство да има свое компетентно тело за архитектите, со оглед на
тоа што архитектите се регулирана професија во Европската Унија.
Не само архитектите, туку и пошироката стручна јавност
во доменот на градежништвото се во исчекување на
резултатите од јавната консултација за Регулирањето на
архитектите и на Одборот за регистрација на архитектите,
со оглед на тоа што тие можеби ќе укажат на идната форма
на регулирање на архитектонската струка во Британија.
27 јуни 2014 ПОРТА 47
47
 технологии

Триесет години ArchiCAD

Во далечната 1984 година Graphisoft ја објави првата верзија на
ArchiCAD 1.0 наречена Radar CH. Со тоа историјата на првиот БИМ
софтвер започна и трае веќе три децении. Трајче СТОЈАНОВ, дипл.инж.арх.

У
спешната приказна на ArchiCAD/Graphisoft започнува
со динамичниот унгарски физичар Габор Бојар. Во
своите триесети години и незадоволен од личните
интереси и тесноградието на менаџментот во
државната институција во која работел, Габор се
решил да го продаде накитот на својата жена и
тогаш и сега му била да создава специјализиран архитектонски
софтвер базиран на 3д моделирање (денешен БИМ – Building
Information Modeling). Во тој период, вели дека основањето на
приватна компанија не било тешко. Можеби навистина немало
извори на капитал, не можело да се настапи на странски пазар, но
барем имало практично неограничен пристап до таленти кои во
тоа време ги имало многу. Талентот материјализиран во софтвер,
набргу ќе стане причина за успехот и светската слава на ArchiCAD.
Своја улога во развојот на ArchiCAD, односно Graphisoft -
компанијата што стои зад ArchiCAD, имал и Стив Џобс, легендарниот
основач и извршен директор на Apple Inc. На една презентација
на Габор Бојар во Минхен во ноември 1983 година, Стив Џобс
како присутен многу се заинтересирал за претставениот софтвер
за 3д моделирање и направил напор софтверот да може да се
инсталира на тогаш новиот Lisa компјутер на Apple. Намерата
била софтверот да се претстави на CeBIT во Хановер, Германија,
најголемиот ИТ саем во Европа, како дел од палетата софтвери
кои работат на системите Apple. На CeBIT во 1984 година, Apple
го имале своето прво европско деби. За време на саемот, Џобс
се запознал со првата верзија на ArchiCAD и пројавил голем

искористувајќи ги тогаш новите либерални закони во комунистичка

Унгарија, да формира мала софтверска компанија наречена
Graphisoft. Компанијата била создадена во 1982 година од страна
на Габор Бојар и Иштван Габор чии први бизнис обиди биле да
конструираат џебен калкулатор како одговор на оскудицата со
компјутери, како и софтвер за 3д моделирање за тој калкулатор.
Тој софтвер е всушност прапочетокот на ArchiCAD 1.0. Идејата и
48 ПОРТА 27 јуни 2014

48

интерес за софтверот. Согледувајќи ја генијалноста на софтверот,
решил да ја поддржи компанијата со донирање на неколку
компјутери и друга поддршка (впрочем оттаму е и цврстата врска на
ArchiCAD со оперативните системи Apple).
Поради неговата доверба и поддршка
кон Graphisoft, но и поради неговата
генијалност, Graphisoft во 2011 година
постави статуа на тогаш тукушто починатиот
Стив Џобс во кругот на компанијата.
Првата верзија на ArchiCAD во 1984
година била наменета да работи на Apple
Macintosh Plus, компјутер кој бил со
интегриран монохроматски екран. Брзината
на процесорот на Macintosh Plus била
одвај 8 Mhz, неспоредливо мала брзина
со денешните 3 Ghz. Сепак, и во такви
услови опстојувала визијата (и напорите)
на Габор дека 3д паметното моделирање
е идината на архитектонските софтвери.
Триесет години подоцна, Габор може да
биде крајно задоволен и горд, неговата
визија е остварена, доказ се над стотина
илјади корисници низ цел свет. Врв на сето
тоа, токму како за роденденско славење,
Graphisoft го објави новиот ArchiCAD 18 за
кој мора да се признае дека претставува
пресвртна точка во историјата на ArchiCAD. Досега, и покрај
вонредната интуитивност и брзина на софтверот, критичарите
имаа замерки на можностите на ArchiCAD околу рендерот и
фотореалистичната визуелизација воопшто, особено споредено
со професионалните 3д софтвери од типот на 3DS Max, Maya итн.
Затоа голем број корисници користеа пост продукција со други
софтвери како што се Artlantis, 3DS Max, Piranesi, Photoshop итн.
Но сето тоа е минато. Новиот ArchiCAD 18 претстави
нови драстично унапредени можности за фотореалистична
визуелизација. Основата на промената лежи во воведувањето на
новиот рендер енџин CineRender од CINEMA 4D, заменувајќи го
претходниот LightWorks. CineRender е добро познат и почитуван
рендер енџин кај 3д професионалците бидејќи се сретнува кај
CINEMA 4D, германски 3д софтвер развиван од MAXON Computer.
Со новите можности, корисниците на ArchiCAD повеќе ќе немаат
причина и потреба да користат дополнителни софтверски
алатки. Унапредувањата генерално се однесуваат на текстурите,
технологии
материјалите, светлата и рендерирањето. Иако корисниците
имаат голема слобода во подесувањето на параметрите, ArchiCAD
18 нуди симплифицирани опции за рендерирање, кои им нудат
еднакви резултати како на почетниците така и на професионалците.
Архитектите што немаат интерес да навлегуваат во основите на
компјутерската графика, но имаат потреба својот проект да го
прикажат фотореалистично, се вистински добитници, бидејќи
рендерите без постпродукција изгледаат подеднакво добро. За
оние што секогаш бараат повеќе, на располагање се низа ефекти
и додатоци кои визуелизацијата ја носат на едно поинакво ниво.
Среќни ќе бидат и оние што работат во Cinema 4D бидејќи ArchiCAD
18 нуди директен извоз на своите модели во таа апликација.
Меѓу другите новини се:
• Revision Management опција која ја прави размената на податоци
помеѓу клиентите, консултантите, односно ревидентите и
проектантите на едно повисоко и подоверливо ниво.
• Унапредено префрлање на моделите во пдф формат со
цел лесна размена на проектите во заштитена форма.
• Унапредување на OPEN BIM и IFC размена на
фајлови со други БИМ апликации.
• GRAPHISOFT BIMcloud® за брза и доверлива размена и тимска
работа на проектите без разлика на
големината и локацијата на тимот.
• Низа други подобрувања на
работниот процес во ArchiCAD 18.
GRAPHISOFT ArchiCAD® 18 започнува да се
продава веќе во јуни во 26 локализирани
верзии. Во однос на системските
побарувања ArchiCAD побарува:
• оперативен систем Microsoft
Windows 7, 8 и 8.1 или Mac OS X
10.8 Snow Lion, 10.9 Mavericks.
• 64-битен процесор со две јадра е
минимум, додека препорачано е да се
користат процесори со 4-8 јадра,
• Работна меморија: 4 GB RAM е минимум,
додека 8 GB или повеќе е препорачано
за работа со комплексни модели,
• Графичка картичка: Open GL-компатибилна
графичка картичка со on-board со 512
MB е минимум, додека засебна картичка
со 1024 MB или повеќе е препорачано
за работа со покомплексни модели.
Се на се, тоа се одлични вести
од Graphisoft. ArchiCAD е одлично прифатен софтвер во
Македонија, па верувам оваа роденденска верзија никој нема
да го остави рамнодушен. Среќен роденден ArchiCAD!
27 јуни 2014 ПОРТА 49
49
 екологија СЕКОЈ МОЖЕ ДА ПРИДОНЕСЕ ЗА ДОБРОТО НА ЖИВОТНИТЕ И НА РАСТЕНИЈАТА

Интерактивните алатки - хит

во заштитата на живиот свет

Новите алатки за собирање и за споделување информации може да бидат

од голема помош за спас на загрозените видови во светот, е заклучокот
на студијата неодамна објавена во журналот Science, којашто е дело на
меѓународен тим научници Сашо КУЗМАНОВСКИ

Ф
отоапаратите или
паметните телефони в
раце и во природа. Ако
некој фотографира
загрозен вид во
својата околина,
своите фотографии може да ги испрати
во сè попопуларните интернет-бази, како
iNaturalist.org и DiscoverLife.org. Овие бази
се потпираат на набљудувачи-аматери
кои обезбедуваат фотографии што потоа
ги проучуваат научниците и добиваат
значајни информации за дистрибуцијата
на видовите. Проектите што овозможуваат
јавноста да соработува со научниците
стануваат значајни извори на информации
во науката за конзервација на дивиот свет.
Новите алатки за собирање и за
50 ПОРТА 27 јуни 2014
споделување информации може да бидат
од голема помош за спас на загрозените
видови во светот, е заклучокот на
студијата неодамна објавена во журналот
Science, којашто е дело на меѓународен
тим научници во кој учествуваaт Стјуарт
Л. Пим од Универзитетот Дјук, Клинтон
Н. Џенкинс од Институтот Пескисас
Екологикас од Бразил и Џон Л. Гитлман,
декан на Одам школата за екологија
при Универзитетот на Џорџија.
- Онлајн базите на податоци, апликациите
за паметните телефони и новиот хардвер
многу го олеснуваат процесот на прибирање
информации за видовите. Кога тие податоци
ќе се комбинираат со податоците за
пренамена на земјиштето во различните
делови на светот и со пријавите од
милионите обични граѓани-набљудувачи на
видовите, добиваме пореален и поблизок
мониторинг на биодиверзитетот во
светот и заканите по неговиот опстанок.
За да продолжи нашиот успех треба да
ја поддржиме експанзијата на новите
технологии и да развиеме нови, уште
помоќни методи за размена на информации
- коментираат авторите на студијата.
Како што пренесуваат од Универзитетот
на Џорџија, авторите на студијата ги
разгледувале последните анализи од
оваа област, стапките на исчезнување на
видовите и дистрибуцијата на загрозените
видови за да утврдат каде има големи
„дупки“ во достапните информации, во
кои делови на светот постојано растат
заканите по дивиот свет и како најдобро

50
 екологија

да се насочат напорите за
конзервација за да има успех во
заштитата на терен. Комбинирајќи
студии со податоци за пронајдени
фосили и студии со молекуларни
анализи, научниците утврдиле
дека моменталната стапка
на исчезнување на видовите,
примарно поттикната од
човековите активности, е
околу 1.000 пати поголема
од природната стапка. Ова е
алармантна бројка која се очекува
да расте, тврдат научниците.
Црвената листа на загрозени
видови на Меѓународната унија за
конзервација на природата (IUCN)
е глобална база на податоци, која
го проценува статусот на познатите
видови животни и растенија
во светот, а со тоа е една од
главните извори на информации
за биолошката разновидност.
Денес, таа покрива околу 71.000
видови, но со поголеми инвестиции
може да се прошири и до 160.000
видови, коментираат експертите.
- Распределбата на видовите
ширум земјината топка е голем
фактор за истребување на
видовите. Видовите што се
распоредени на мали географски
простори се поранливи пред
заканите по нивниот опстанок,
на пример заканата од губење
на нивните живеалишта. Многу
видови кои имаат мал опсег
на распространетост имаат
тенденција да се собираат во
истите области. Тие области се
дом на огромен број видови, па
заедно страдаат од големи стапки
на уништување на хабитатот.
Но, фактот што многу загрозени
видови живеат заедно нуди
ефикасен начин да се утврдат
заканите по нивниот опстанок
и побрзо да се дејствува за
да се заштитат - објаснуваат
авторите на студијата.
Научниците составиле и детална
глобална мапа на биодиверзитетот,
која го покажува бројот на
загрозени видови и богатството на
видови во различните делови на
светот. Ваквите мапи им помагаат
на експертите да ги одредат
приоритетите за дејствување.
Оваа мапа е достапна на линкот:
biodiversity.newscientistapps.com
27 јуни 2014 ПОРТА 51

51
 хортикултура ХАМБУРГ СЕ ПОДГОТВУВА ЗА БОРБА ПРОТИВ КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ

Зелена мрежа на 7.000 хектари

Многу европски градови во борбата со климатските промени
имаат изнајдено најразлични уникатни решенија. Во Лондон има
прстенесто зеленило, но овој тип на зелена мрежа во Хамбург би бил
единствен во светот и ќе се распространува по целата површина од
периферијата до центарот на градот Филип ФИЛИПОСКИ,
дипл. шум. инж.

уникатни решенија, па така на пример

во Лондон има прстенесто зеленило, но
овој тип на зелена мрежа во Хамбург
би бил единствен во светот и ќе се
распространува по целата површина од
периферијата до центарот на градот.
Според плановите на градските власти
во период од 15 до 20 години, градот
ќе може да се истражува исклучиво
пешки или со велосипед. Покрај тоа што
зеленилото ќе го спречува ненормалното
прегревање и ладење на земјината кора,
исто така ќе го апсорбира и СО2 во

Г
радот Хамбург планира до
2050 година да ја зголеми
површината под зеленило
формирајќи зелена мрежа
која ќе покрива 40 проценти
од неговата целокупна
52 ПОРТА 27 јуни 2014
површина. Станува збор за планско
поврзување на парковите, површините за
рекреација, игралиштата, блоковското
зеленило и градините. Многу европски
градови во борбата со климатските
промени имаат изнајдено најразлични
воздухот, и ќе биде одлична заштита од
ненадејни поплави. За ваквиот проект
има голема поддршка од граѓаните
на Хамбург, бидејќи голем број од
нив се подготвени да се откажат од
своите автомобили, што навистина е
многу невообичаено за Германија.

52

Со текот на времето климатските промени ќе
формираат ситуација во која останатите градови
нема да имаат многу голем избор во борба
против нив, освен создавање на ваков тип на
зелени мрежи. Според директорот на Институтот
за копнено истражување, доктор Инса Мајнке,
денес во Хамбург просечната годишна
температура е девет степени Целзиусови, што во
споредба со просечната температура пред 60
години е повисока за 1,2 степени. Исто така, во
текот на летото се измерени пет жешки денови
(над 30°С) повеќе во споредба со 1952 година.
Климатските промени имаат влијание врз
градот не само со зголемената просечна
температура на воздухот, туку и во однос на
нивото на морето што за 60 години е покачено
за 20 сантиметри. Затоа Хамбург е приморан да
води грижа за своите жители, бидејќи според
некои истражувања на Институтот, нивото на
морето може да се зголеми за дополнителни
хортикултура
30 до 110 сантиметри до 2100 година.
Предноста од пораното започнување на
борбата против климатските промени е многу
голема. Властите на многу градови се свесни
дека доколку ги озеленат своите градови што
поскоро и ги поттикнат граѓаните на употреба
на велосипеди и јавен сообраќај, ќе привлечат
многу повеќе туристи во текот на годината.
Моментално околу 30 стручни лица работат
на развој на оваа стратегија, помогнати од
седум градски области. Ваквиот подвиг би
покривал околу 7.000 хектари површина
со зеленило, со што на жителите на
Хамбург ќе им се пружи можност за спорт,
рекреација, релаксација во парковите, а
со тоа автоматски се намалува потребата
од употреба на автомобил за време на
викендите, за прошетка надвор од градот
и неповторлива можност да се видат голем
број диви животни во центарот на градот.
27 јуни 2014 ПОРТА 53
53
 едукација FIDIC - ОФИЦИЈАЛНИ ОБУКИ НА НАШ ДОФАТ

Проверен пат до успешни

проекти Трајче СТОЈАНОВ, дипл.инж.арх.

В
Како што многу о Македонија сè уште нема
национална асоцијација
пати се покажало на консалтинг инженери,
која е членка на FIDIC,
во практиката, Интернационалната
непознавањето и федерација на консалтинг
инженерите. Делумно поради тоа,
непридржувањето во Македонија не се организираат
до FIDIC популарните интернационални обуки
за FIDIC договорните услови. За среќа,
договорните соседна Србија ни е на дофат, па
услови од страна интернационалните обуки може да ги
слушаме за два до три пати поевтино од
на учесниците оние организирани во остатокот од Европа.
FIDIC договорните услови земаат сè
во градежните поголем замав во земјава. Кога станува
процеси води до збор за инфраструктурни проекти, каде
финасиери се развојните банки како EIB,
краен неуспех EAR, EBRD, Светска Банка, практично
на проектите, а неизбежно е користењето на FIDIC
договорните услови. Овие институции
често штетите се имаат повеќедецениско позитивно искуство
со FIDIC, па од позиција на финансиери
милионски ги условуваат заемите со користењето
на овие услови. Дополнително, EFCA
- European Federation of Engineering
Consultancy Associations, како регионална
FIDIC асоцијација лобира за што поголемо
доближување на FIDIC договорните услови
кон законодавството на Европската Унија,
со цел зголемување на конкуретноста и
промоција на транспарентните постапки
и процедури за јавни набавки во земјите
членки. Во Романија на пример, FIDIC
договорните услови се инкорпорирани во
домашната легислатива. Со сè поголемата
глобализација и отворање на пазарите,
очекувањата за застапеноста на FIDIC
договорните услови во градежништвото
се прилично големи. Затоа од
инженерите се очекува да имаат солидни
познавања и искуства од примената
на овие договорни услови. Како што
многу пати се покажало во практиката,
непознавањето и непридружувањето
до FIDIC договорните услови од страна
на учесниците во градежните процеси
води до краен неуспех на проектите,
а често штетите се милионски.
Со цел подобра едукациија на
инженерскиот кадар, FIDIC спроведува
официјални интернационални обуки
кои се поделени во неколку модули:
• Модул 0 - Договор за професионални
услуги - обука која на слушателите
им дава know-how при подготовка
на договори за професионални
услуги базирани на Белата FIDIC
книга - FIDIC Модел на договор
помеѓу клиент и консултант.
• Модул 1 - Практична примена на
FIDIC договорните услови – обука
која на слушателите им обезбедува
есенцијално знаење за примена на
договорните услови на проекти.
• Модул 2 - Управување со отштетни
барања и решавање на спорови
според FIDIC договорните услови
– напредна обука за инженери и
адвокати кои во својата работа
управуваат со отштетни барања.
• Модул 3 - Комисија за решавање
на спорови - обука за напредни
корисници на FIDIC договорните
услови кои учествуваат во комисии
за решавање на спорови.
• Модул 4 - Менаџмент и администрација
на FIDIC договорите.
Дополнително се огранизираат и
специјализирани курсеви за различни FIDIC
договорни услови како што се Црвената,
Жолтата, Сребрената или Златната
книга. Овие интернационални обуки ги
вршат акредитирани FIDIC тренери и се
меѓународно признати. Имајќи предвид
дека Македонија (покрај Косово, Кипар,
Малта, Андора и Сан Марино) е една од
малкуте земји во Европа каде нема FIDIC
национална асоцијација, македонските
инженери знаењето мораат да го добијат
во странство за што издатоците се
релативно големи. За среќа, во близина

54 ПОРТА 27 јуни 2014

54

е Србија каде ACES – Association of
Consulting Engineers of Serbia како
полноправна членка на FIDIC организира
курсеви по два до три пати поевтини цени
од европскиот просек. ACES е основана во
2009 година од страна на 16 реномирани
српски компании со цел аплицирање за
полноправно членство во FIDIC, нешто
што е остварено истата година. Оттогаш
ACES ја промовира улогата и значењето
на FIDIC договорните услови во Србија,
ги промовира консалтинг инженерите,
се грижи за развојот и едукацијата
на своите членови, ги преведува и
издава популарните книги на FIDIC,
организира обуки и настани. Денес ACES
активно учествува во предлагањето и
ревизијата на српската легислатива.
На почетокот на месецов, на 5 и
6 јуни, FIDIC и ACES во соработка со
MACE, авторизиран тренинг провајдер за
територијата на Србија, организираше
во Белград меѓународна „FIDIC обука –
Модул 2: Управување со отштетни барања
и решавање на спорови“ според FIDIC
договорните услови, каде предавач
беше искусниот Романец Богдан Опреа,
акредитиран тренер и арбитер. Ваквите
обуки се ретки во регионов, но се особено
важни, корисни, но и популарни. Обуката
беше наменета за професионалци
(инженери, адвокати и економисти) од
владини институции, банки, градежни
компании, консалтинг куќи кои се вклучени
во имплементација и управување со
договорите при инфраструктурните
едукација
проекти. Слушатели беа професионалци од
Србија, Хрватска, Македонија и Црна Гора.
Во разговор со г-ѓа Андреа Шехиќ,
извршен директор на ACES и г-ѓа Тања
Јауковиќ, претставник на MACE Србија,
беше напоменато дека македонските
инженери се добредојдени на обуките што
се организираат во Србија. Заедничкото
минато, близината, сличните јазици,
легислатива, менталитет и проблеми,
ги прават овие обуки прифатливи и
пристапни и за македонските инженери.
Дополнително, г-ѓа Јауковиќ најави
локална FIDIC обука во Македонија
во текот на годинава. MACE е позната
на македонските инженери по веќе
еднаш организираната FIDIC обука за
Примена на ФИДИК договорните услови,
која беше реализирана пред неколку
години во соработка со Стопанската
комора на Македонија. Инаку, MACE
е глобална FIDIC членка со право на
дистрибуција на публикациите на FIDIC
за регионот на Југоисточна Европа.
Таа е глобална компанија која работи
на полето на Проектниот менаџмент и
Управувањето со изградба, вработува над
1.800 професионалци и има значително
портфолио. Седиштето е во Лондон,
Велика Британија, а оперира низ Европа,
Азија, Африка и Северна Америка. Во
регионов, MACE има канцеларии во 65
земји во светот, меѓу кои и во Белград,
Загреб, Подгорица, но и во Скопје.
За популарноста на FIDIC во светот
говорат бројките: 97 земји членки
организрани во национални асоцијации
кои претставуваат над два милиони
професионалци од целиот свет, кои
работат на проекти со вредност над 100
милијарди долари. Очекувањата се дека
со зголемување на светското население
и економскиот развој, конслатинг
инженерите организирани во FIDIC ќе бидат
сè поактивни и побарани - причина повеќе
за да бидеме поактивни и заинтересирани.
27 јуни 2014 ПОРТА 55
55
 КУПУВАЈТЕ
арт

ДОМАШНО ВО
ДОМАШНИ
МАРКЕТИ

НАЈДОБРОТО ОД МАКЕДОНИЈА

56 ПОРТА 27 јуни 2014

56
КОНЦЕРТНА САЛА „АРК НОВА“, ЛУЦЕРН, ШВАЈЦАРИЈА
Врвна подвижна архитектура
на денешницата
К
онцертната сала „Арк Нова“
ја отсликува привремената
и подвижната архитектура
на денешницата. Оваа
несекојдневна концертна
сала е креирана за музичкиот
фестивал во Луцерн, во Швајцарија.
Фестивалот во Луцерн е создаден
непосредно по големото цунами во
Јапонија, и главната улога му била да
ги собере луѓето низ музика, во знак на
солидарност со Јапонија. Било замислено
да се направи подвижна сала каде ќе се
изведува и слуша музика. За проектот
биле ангажирани јапонскиот архитект
Арата Исозаки и британскиот скулптор
и славниот уметник со индиско потекло
Аниш Капур. Оваа концертна сала е со
капацитет за 500 луѓе, широка е 30 м и
долга 36 м, со максимална висина од 18 м.
Мембранската структура е на дување.
Потребни се само два часа за да се надува
архитектура
подготви: Дејан БУЃЕВАЦ
салата, а после тоа може да се издише и да
се спакува во камион. На овој начин, салата
може да се пренесува од место во место.
Оваа сала доживеа своја премиера на
музичкиот фестивал во Луцерн, а продолжи
да се користи во подрачјата на Јапонија
што беа погодени од цунамито. На овој
начин, оваа подвижна архитектонска
креација ја исполнува својата привремена
функција, истовремено оставајќи силен
ефект врз корисниците на просторот.
27 јуни 2014 ПОРТА 57
57
 совети

Како да ја организираме новата кујна во просторот на старата, проширена со просторот на

трпезаријата? Во новата кујна, освен готвењето и јадењето на брзина, сакаме да има и мини
јутилити простор со машина за перење и сушење алишта како и мини работен простор.
Семејство Христовски, Скопје

Г
олемиот простор што сте
го добиле со спојување на
старата кујна и трпезаријата,
овозможува организирање на
една мултифункциоална кујна
во која ќе му биде пријатно да
престојува на секој член од семејството.
Кујната се организира линијски со кујнски
остров кој ќе служи за подготвување на
јадењата но и за јадење набрзина. Делот
од кујната поблиску до влезот во куќата
е простор со плакари од двете страни
за складирање на разновидни работи,
како и плакар за машина за перење и
сушење алишта. Другиот дел од кујната
има елементи долж ѕидовите и остров
меѓу нив. На кујнскиот остров е вграден
садопер и машина за миење садови.
Долниот дел може да биде темносив, а
горната плотна гранитна во нијанси на
потемна и посветло сива боја. Барските
1 2
столчиња се тапацирани со ткаенина во
посветло сива боја. Под прозорецот се
поставува поширока потпрозорска плотна
која ќе служи и како работна маса.
Длабоките плакари се одлични
за сместување на работи кои не се
користат постојано, торби, средства
за чистење и перење, алишта, крпи,
правосмукалка, метли итн.
Сите ѕидови и елементи од кујната
можат да бидат бели или светлосиви 4
а ламинатниот под темнокафеав.

Билјана СТЕВКОВСКА-САВИЌ, 3
дипл.инж.арх.
bsavic@porta3.com.mk

58
Мултифункционална кујна
ПОРТА 27 јуни 2014

58
АРЕНА МГМ/AEГ - ЛАС ВЕГАС, САД спортски храмови

Луксуз и крв Сашо КУЗМАНОВСКИ

Н
а први мај оваа година
официјално започна
изградбата на новата
арена МГМ во Лас Вегас.
Најпознатиот објект
во „градот на коцката“
кој останува синоним за најголемите
и најбогатите боксерски пресметки
во историјата, за две години ќе добие
ново грандиозно здание кое ќе има
капацитет од 20.000 места и повторно
ќе биде место на кое ќе се бара билет
повеќе за најпопуларните боксерски
профи-дуели на денешницата. ФАКТИ за МГМ/АЕГ - Лас Вегас, САД
Новата арена МГМ/АЕГ се гради Цена на изградба: 370 милиони долари
во просторот меѓу казината „Монте Капацитет: 20.000 места
Карло“ и „Њујорк Њујорк“. Во неа Површина на градба: 16 хектари
сопствениците вложуваат сума од Период на изградба: 2014 - 2016
375 милиони долари и се надеваат Дизајн: Populous
дека ќе ја достигне и надмине Проект менаџер: ICON Venue Group

популарноста на сè уште легендарната

арена „МГМ Гранд Гарден“, која
има капацитет од 16.800 места.
Премиерниот спортски настан
планиран во новата арена е
едно од најпопуларните боречки
натпреварувања, светскиот профи-
шампионат во Ултимејт Фајт, кој треба
да се одржи во 2016 година, за кога
е планирано и свеченото отворање
на арената. Таа се гради на простор
од 16 хектари, а само просторот што
ќе го опфати арената е 650.000 м².
За боксерските и натпреварите во
Ултимејт Фајт капацитетот ќе биде точно
20.000 места, додека за концерти на
една сцена капацитетот ќе се движи
од 12.000 до 18.000 места. Арената
ќе биде комплетно оспособена и за
одржување кошаркарски (19.000 места)
и хокеарски (17.500 места) натпревари,
затоа што сопствениците планираат во
скоро време овде да го донесат Ол-Стар
викендот и во НБА и во НХЛ лигата.
Зад потписот на новата арена МГМ
стои познатата компанија Populous која
го изработи дизајнот, додека проект-
менаџер е компанијата ICON Venue
Group. За гламурот и луксузот да останат
на прво место, новата арена ќе има
два посебни ВИП влезови, 50 луксузни
апартмани, повеќе од 20 приватни
ложи, премиум балкони за сите ВИП
посетители и широк спектар на храна
и пијалаци на секое ниво во салата.

27 јуни 2014 ПОРТА 59

59
 арт ИЗЛОЖБА НА АЈ ВЕЈВЕЈ: ТРАДИЦИЈА, ОПШТЕСТВЕН АНГАЖМАН, ПРИТВОР

Шест илјади столици се

собрани во кинеските села и
секоја е со единствен дизајн
Во берлинскиот музеј „Мартин Гропиус Бау“ во тек е изложбата “Evidence“
(„Доказ“), досега најголемото претставување на кинескиот уметник
Ај Вејвеј, која за посетителите во Берлин ќе биде отворена до 7 јули.
Критиката оваа изложбата на Вејвеј ја опиша како „длабоко политичка“.

подготви: Дејан БУЃЕВАЦ

К
устосите на музејот како
посебно важно дело ја
издвојуваат инсталацијата
“Stools“ со која Вејвеј го
исполнил атриумот на музејот
што води во 17 простории.
Атриумот е предизвик за сите изложби
досега поставени во овој музеј. Специјално
за централниот хол од студиото на
уметникот во Пекинг се испорачани шест
илјади кинески традиционални столици, кои
заедно формираат уште еден атриум над
земјата. Столиците се собрани во кинеските
села, секоја е со единствен дизајн, присутна
во секојдневната употреба со векови.
„Овие столици претставуваат парче на
индивидуалитетот“, рече германскиот
кустос Gereon Sievenich, кој го посетил
Вејвеј пред изложбата во ателјето во
Пекинг. Тој ги споредил овие столици со
пластичните со масовно производство.
60 ПОРТА 27 јуни 2014
Берлинската изложба на Ај Вејвеј е
поделена на дела кои се занимаваат со
кинеската традиција, неговиот општествен
и политички ангажман во Кина, коментар
на моменталната кинеска состојба, како и
на дела посветени на неговиот 81-дневен
притвор на периферијата на Пекинг. Во
првата сала е сместено едно од делата
што привлече најголемо внимание од
публиката. Делото „81“ е конструкција
во која се влегува низ врата со број 1135,
која води во просторија од 7,2 m x 3,6 m,
обложена со стиропор, со еден кревет, маса,
три столици и мала бања. Просторијата
е снимана со две камери дијагонално
преку собата, и една камера во бањата.
Снимките од камерите можат да се видат
на екран пред влезот на делото „81“. Сето
тоа претставува реплика на просторијата
во која кинеската војна полиција го држела
уметникот 81 ден, со две групи стражари
кои преку камера го гледале Вејвеј 24 часа
дневно. Влезот во репликата на ќелијата во
музејот е дозволен во групи од пет лица.
Делото „81“ припаѓа во групата дела кои
се занимаваат со причината и периодот
на Вејвејевиот притвор. Во две простории,
покрај „81“ може да се види делото
„Закачалки“, реплика на шест пластични
закачалки кои се стражари, на неговата
молба дали може да суши алишта на нив.
Во истата просторија можат да се најдат
керамички лисици и реплики на пластичните
закачалки во не’рѓосувачки челик. Вејвеј
не присуствуваше на отворањето на
изложбата во Берлин затоа што неговиот
пасош сè уште е кај кинеските власти.
Освен „политичките“ дела, за
берлинската изложба Вејвеј подготвил и
дела кои се толкуваат како коментар на
моменталната состојба во Кина. Неколку
видео дела го следат развојот на Пекинг низ

60
 арт
неколку години. Една од неговите
теми бил и силниот земјотрес што
ја погодил Кина во 2008 година.
Освен делата што претставуваат
имиња на повеќе од 5.000 ученици
и студенти кои настрадале во
земјотресот, чии имиња владата
не сакала да ги објави, посебен
дел од музејот е посветен на
дела настанати од околу 200 тона
’рѓосани челични шипки собрани
од урнатините и доставени во
уметничкото атејле. Со помош на
соработниците, Вејвеј повторно
ги исправил искривените шипки
и направил неколку скулптури,
сега изложени во Берлин. Дел од
изложбата ги сочинуваат делата
на Вејвеј од периодот 1983-
1999, кога во текот на престојот
во Њујорк тој создавал дела
инспирирани од Marcel Ducahmp.
„Германија е место кое ми дава
многу поддршка“, изјавил Вејвеј,
уметникот што е награден со титула
на берлинскиот Универзитет за
уметности во годината на неговиот
притвор во Пекинг. Во една од
последните сали може да се види
комплет, маса, столици и комода од
династијата Минг, од кој е симнат
еден милиметар слој од патина, кој
пред интервенцијата на мебелот
му даваше аукциска вредност.
Изложбата “Evidence“ во
музејот „Мартин Гропиус Бау“ е
отворена на 3 април, денот кога
во 2011 година кинеската влада
го уапси Вејвеј на аеродромот
во Пекинг. Тогаш полицијата
направила лажно ателје од кое
„запленила“ над сто парчиња хард
дискови, УСБ мемории, камери,
диктафони, компјутери... Дел од
овие предмети денес се изложени
во музејот. После пуштање од
притвор, Вејвеј е оптужен за
прикривање на данок од 15,22
милиони јуани, што е околу 17
милиони евра. Владата побарала
исплата на казната во рок од 15
дена. После ова, 30.000 „жители
на Интернет“ му позајмиле на
Вејвеј 1,64 милиони евра. Како
одговор на нивната позајмица, Ај
Вејвеј го направил делото “IOU“,
30.000 „признаници“ со големина
26 х 37 см, со имињата на лицата
што му позајмиле пари, со точен
износ и со потпис на уметникот,
и ги залепил врз сите ѕидови на
неколку простории од музејот.
27 јуни 2014 ПОРТА 61

61
 дизајн КОН ИЗЛОЖБАТА НА СОВРЕМЕН НАКИТ „ВО СИНИЛО ТЕ НАМАМИВ“

Мост меѓу уметноста

фото: Лилика Стрезоска

Во индивидуалните колекции на четири дизајнерки се забележува

истражување од една категорија во друга, некогаш повеќе
приклонувајќи се кон дизајнот за телото, некогаш навраќајки се кон
индивидуалноста на самото дело Александра ШЕКУТКОВСКА, дипл.инж.арх.

П
оетиката на синилото е
тематска рамка на изложбата
за современ дизајн на накит
којашто беше поставена во
Музејот на град Скопје од 22
до 31 мај. Како продолжение
на минатогодишната изложба во Охрид,
во рамките на фестивалот Охридско лето,
оваа година поставката во Скопје вклучува
надополнување на индивидуалните
колекции со нови дизајни и истражување
нијанси во зададениот концепт. „Во
синило те намамив“ претставува авторски
проект на Јана Ацевска, Биби Клекачкоска,
Дафина Џепароска и Марта Пејоска.
Последните неколку години во
Македонија изработката и дизајнот на накит
бележат значително зголемена продукција.
Современиот накит како таков сè уште и на
светската сцена се (ре)дефинира заради
тоа што тој сам по себе бара поставување
на нова терминологија. Накитот како начин
на изразување честопати се сместува во
категоријата на занаетчиство, декоративни
уметности, применети уметности и
слично. Многу критичари јасно прават
разлика помеѓу накитот како уметност и
накитот како занаетчиство, сместувајќи
го во една од овие две категории.
Современиот накит го поместува
мостот и ги обединува овие две рамки.
Како што прикажа и самата изложба
делата во себе носат карактеристики
на визуелна контемплација, тактилност,
материјална експресивност, уметност,
оптички ефекти и автономност. Глен
Адамсон, авторот на „Мислење преку
занаетчиство“, истакнува дека современиот
накит е анатомизиран како борба помеѓу
неговите сопствени импулси да се биде
автономен-индивидуален, доволен
сам за себе и да се биде додаток, во
случајов најчесто додаток на телото.
Секоја од дизајнерките индивидуално ја
има интерпретирано сопствената леќа низ

62 ПОРТА 27 јуни 2014

62

и занаетчиството
којашто погледнува за да го види, доживее
синилото и потоа да ги конфигурира
и интегрира секој од тие впечатоци во
своето посебно парче накит. Уникатот
како таков во современиот накит станува
најзначаен. Тој се спротивставува на
масовното производство со начинот на
изработката и самиот по себе како дело.
Во секоја од индивидуалните колекции
зрачи автентичноста, истражувањето и
процесот којшто е видлив во дефинираното
завршно дело и „порозната“ испрсканост со
синилото како инспирација. Композициската
организација на целосната поставка,
звукот и визуелните материјали, белите
камења кои изгледаат како случајно да се
нашле да бидат само поткрепа, во никој
случај не ја нарушуваат целокупната
слика, им дозволуваат на дизајните да
бидат во потполн сјај и со леснотија да
комуницираат со својата публиката.
Во своето истражување за категоризација
на современиот накит, Кели Ригс
поставува три главни категории. Накит
како скулптурален објект, накит којшто
функционира во директна корелација
со телото и накит создаден заради
накит (како уметност заради уметност).
Накитот како скулптурален објект може
да функционира индивидуално од телото,
неговата егзистенција не е надополнета
од физичкото битие. Накитот создаден
фото: Влад Георгиев
фото и накит: Марта Пејоска
за телото е во зависен симбиотичен
однос со физичкото тело. Може да ги
истакнува интерактивниот квалитет
како концепт и материјалот на делото
може да биде секундарен во однос на
концептот, телото може да биде земено
како метафора, меѓутоа се содржи во
есенцијата на дизајнот. Накитот заради
накит визуелно ги референцира историјата
на накитот и обожувањето накит,
прикажува личен однос помеѓу делото и
тој што го носи, експериментирањето со
материјали е задолжително, социолошката
улога, носливоста и поврзаноста со
модниот дизајн е повеќе истакната.
Во индивидуалните колекции на четирите
дизајнерки се забележува истражување од
една категорија во друга, некогаш повеќе
приклонувајќи се кон дизајнот за телото,
некогаш навраќајки се кон индивидуалноста
на самото дело. Кај Јана Ацевска,
авторка на брендот Капка, се истакнуваат
препознатливите форми и материјали кои
истовремено и индивидуално и синтезно
градат колажи на различни материјали:
маслиново дрво, сребро, бакар. Формите
и материјалите нудат обликување на накит
во рамките на изграден концепт. Дафина
Џепароска во целокупната колекција
прикажува нагласена експерименталност,
нови концепти и нови теми извлечени од
концептуалната рамка. „Случајно“ најдените
фото: Лилика Стрезоска, накит: Дафина Џепароска
фото: Марта Пејоска, накит: Јана Ацевска
дизајн
делови од синилото се трансформирани
со нови колоритни обвивки, ситни
монистри и природни материјали.
Во делата на Биби Клекачкоска се
чувствуваат простори и нови инспирации
помеѓу делата што повторно го збогатува
нејзинот веќе долгогодишен искусен
и признат уметнички израз. Нејзиниот
бренд Бипарт го надополнува со дизајни
кои во себе носат нови космолошки мапи
посветени на синилото. Марта Пејоска
сопствениот накит го гради како постојано
треперење помеѓу архитектонскиот
дијаграм и дизајнот како медиум за
изразување и доживување на просторот.
Нежниот израз на ткаење и создавање
простор преку дизајнирање е видлив во
секое дело без разлика дали тоа е градено
како приказна која треба да постои сама
за себе или во однос со физичко битие.
Современиот дизајн на накит бележи
неколку изложби во Скопје, кои поставуваат
критериуми и стандарди за неговото
(ре)дефинирање. Едноставноста и
минимализмот, способноста на секоја од
авторките да си поигра со идеи, концепти и
скици во сопствените дела и автентичноста
пред сè, го прават овој целокупен проект
искуство богато со инспирација, кој носи во
себе потенцијал да го истакне значењето
на истражувањето, печатот и концептот во
индивидуалниот израз и дизајн на накит.
фото: Лилика Стрезоска, накит: Јана Ацевска
фото: Марта Пејоска, накит: Биби Клекачкоска
27 јуни 2014 ПОРТА 63
63
 излог

1. Разгранети полици, рачно изработени од дабово

дрво. Дизајнот е на браќата Dressler.
2. Клупа со дијаметар од 300 см, компатибилна за шест лица,
со ложиште во самиот центар на седењето. Конструкцијата
е од бетон во комбинација со дрво во делот на седењето.
Дизајнот на овој „Социјален круг“ е на Sticks+Stone.
3. Дизајниран од студиото А, Мika е висечки лустер во
комбинација на гранит и дрво, инспирирана од античките
келтски населби градени во Галиција, во 6 век пр.н.е.
4. Дизајнерот Veroinque Baer е креатор на "Bounce"
(Отскок), скулпутура од пена, која се трансформира
во мека и удобна столција кога некој ќе посака да
седне. Тотално се адаптира на формата на телото и
повторно се враќа назад во првобитната состојба.

подготви: Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА, дипл.инж.арх.

64 ПОРТА 27 јуни 2014

64
 излог
3

27 јуни 2014 ПОРТА 65

65
 и ова е скопје... фото:

66 ПОРТА 30 мај 2014

66
27 јуни 2014 ПОРТА