17ph_COLOR_150810_@ 14-08-10 12:04 ™ÂÏ›‰·1
18 ΡΕΠΟΡΤΑΖ
«Ξαφνικά τον Αύγουστο»
...πάγωσαν τα πάντα
Για πρώτη φορά στη δημοσιότητα, αποσπάσματα
από το ανέκδοτο βιβλίο του Ακριβού Τσολάκη
Οι γονείς
χωρίζουν αλλά
τα παιδιά
μένουν... >24
Μονή Σουμελά: Η «Πρόσφυγας» Πόντια Παναγία
>Σήμερα για πρώτη φορά μετά από 88 χρόνια θα τελεστεί θεία λειτουργία προεξάρχοντος του Οικουμενικού Πατριάρχη
Του Αριστείδη Βικέτου
T
α μάτια και οι ψυχές των όπου γης Ορθο-
δόξων Χριστιανών, και ιδιαίτερα των
Ελληνοποντίων και Ρωσοποντίων στρέφο-
νται σήμερα ευλαβικά στη σεβασμιότερη
Μονή του Πόντου, τη Βασιλική, Πατριαρ-
χική, Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Σουμελά, όπου
ανήμερα της Κοίμησης της Θεοτόκου τελείται για
πρώτη φορά μετά το 1922 Θεία Λειτουργία.
Της Θείας Λειτουργίας στην «Πρόσφυγα Πόντια Πα-
ναγία», όπως χαρακτηρίζεται η Μονή, θα προεξάρχει
ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο οποίος
τα τελευταία χρόνια κατέβαλε πολλές προσπάθειες με
σύνεση, χαμηλούς τόνους, πίστη και ταπεινότητα, για
να εκδοθεί η άδεια από την τουρκική κυβέρνηση.
Ο γνωστός αθηναίος δημοσιογράφος και εξαίρετος
στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος, του οποίου η
μάνα ήταν Πόντια, έχει στο γραφείο του μια φωτο-
γραφία που δείχνει τη Μονή. «Η Παναγία Σουμελά εί-
ναι το προσκύνημα των Ποντίων, αλλά και όλων των
Ελλήνων. Το καθολικό της Μονής είναι λαξευμένο στον
βράχο. Τα δεκάδες κελιά ήταν τα κρυφά σχολεία του
Πόντου. Η Παναγία Σουμελά είναι το εθνικό μας προ-
σκύνημα», έγραψε πρόσφατα όταν ανακοινώθηκε ότι
σήμερα θα τελεστεί η Λειτουργία.
Η Μονή, που αποτελούσε για 1600 χρόνια θρη-
σκευτικό, πνευματικό και εθνικό κέντρο για τους Έλλη-
νες του Πόντου, είναι χτισμένη σε ένα βράχο, σε υψό-
μετρο 1.200 μέτρων και απέχει 48 χλμ. νότια της Τρα-
πεζούντας. «Είναι αδύνατον να μην βρεθείς σε κατά-
σταση έκστασης μέσα σε αυτό το σκηνικό», έγραψε ο
Άγγλος ιστορικός George Finlay, που επισκέφθηκε τη
Το Φανάρι συστήνει ηρεμία και σεβασμό
και αποφυγή ενεργειών που μπορεί να
αμαυρώσουν τη θρησκευτική ατμόσφαιρα
Μονή το 1850.
Η Μονή ιδρύθηκε κατά την παράδοση το 386 από
τους αθηναίους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο,
ύστερα από αποκάλυψη της Παναγίας, η οποία τους
προέτρεπε να ακολουθήσουν την εικόνα της στο όρος
Μελά της Τραπεζούντας και να ιδρύσουν Μονή. Η ει-
κόνα της Παναγίας είναι σύμφωνα με την παράδοση
μια από τις τρεις που φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λου-
κάς. Οι άλλες δύο είναι αυτή της Μονής του Μεγάλου
Σπηλαίου στα Καλάβρυτα και της Μονής του Κύκκου.
Η εικόνα της Παναγίας μετά τον θάνατο του Ευαγγελι-
στή Λουκά μεταφέρθηκε από το μαθητή του Ανανία
στην Αθήνα. Εκεί αναγέρθηκε ναός κοντά στη στοά του
Ανδριανού, γι’ αυτό και ονομάστηκε Παναγία η Αθη-
νιώτισσα. Η παράδοση αναφέρει ότι από την Αθή-
να άγγελοι μετέφεραν την εικόνα σε μια
σπηλιά του όρους Μελά. Στο σημείο
όπου βρέθηκε η εικόνα αναβλύζει
αγίασμα.
Η αρχική Μονή υπέστη βαρβαρικές
επιδρομές και ερημώσεις. Ανασυστάθηκε και
ανακαινίστηκε κατά τα μέσα του 7ου αιώνα
από τον όσιο Χριστόφορο, που καταγόταν
από χωριό της Τραπεζούντας.
Όταν, τρεις αιώνες αργότερα, οι Με-
γάλοι Κομνηνοί της Τραπεζούντας ανα-
διοργάνωσαν την άμυνα των βουνών που
φρουρούσαν την πρωτεύουσά τους, ενίσχυ-
σαν την ασκητική πολιτεία ιδρύοντας ένα μο-
ναστικό συγκρότημα, το οποίο θα έλεγχε
όλη την περιοχή και τα εσωτερικά μονο-
πάτια προς την Κρώμνα και το μόνιμα εμπό-
λεμο σύνορο.
Η αρχαιότερη μαρτυρία σχετικά με τη
Μονή είναι ένα χρυσόβουλο έγγραφο που
εξέδωσε ο Ιωάννης Β/ (1280-1297). Εκεί,
περιγράφονται τα κτήματα και τα χωριά
που της παραχωρεί και αναφέρονται ονο-
μαστικά οι 40 αρχηγοί των οικογενειών
που θα δουλεύουν ως πάροικοι στα
εξαρτήματά της και θα φρουρούν τα
περάσματα.
20 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Έτσι μαζέψαμε το 1974
τα συντρίμμια της καταστροφής
Ο Μ. Κολοκασίδης, υπουργός το 1974, θυμάται πώς
επετεύχθη η ανάσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας
Πρώτη Γραμμή
Σπουδαίος δωρητής και προστάτης της Μο-
νής υπήρξε ο Αλέξιος Γ΄, ο επιφανέστερος των
Μεγαλοκομνηνών (1349-1390). Ανακαίνισε
«το εν τω όρει Μελά Ανάκτορον» της
Θεοτόκου, έχτισε τείχη, πύργους
και κελιά, μεγάλωσε τον υπό-
σκαφο ναό, κάλυψε τους βρά-
χους με αγιογραφίες κι έγραψε στη
θύρα «Κομνηνός Αλέξιος εν Χριστώ σθένων, Πι-
στός Βασιλεύς, Στερρός, Ένδοξος, Μέγας, Αεισέβα-
στος, Ευσεβής, Αυτοκράτωρ Πάσης Ανατολής τε και
Ιβηρίας, κτήτωρ πέφυκε της Μονής ταύτης νέος».
Μόλις ανέβηκε στον θρόνο της Τραπεζούντας ο
Μανουήλ Γ΄ (1390-1417), γιος του Αλέξιου, δώρι-
σε στη Μονή ένα τεμάχιο Τίμιου Ξύλου, που φυ-
λασσόταν στο αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο, μέ-
σα σε αργυρό κιβωτίδιο. «Ενθάδε κείται το τρισόλβιον
Ξύλον εν ώ ο Χριστός ηγίασε την κτίσιν. Ο Εμμανουήλ
του Αλεξίου γόνος, Κομνηνός, Άναξ, Ευσεβής, Αυτο-
κράτωρ, ως δώρον αγνόν τη Πανάγνω προσφέρει εν
τώδε Ναώ τούδε του Μελά όρους», έγραψε στο κιβω-
τίδιο, προσφέροντας το ιερό κειμήλιο.
Το 1860 επί Οικονόμου της Μονής Νικοδήμου θε-
μελιώθηκε το μεγαλόπρεπο τετραώροφο κτήριο, που
βρίσκεται στο χείλος του κρημνού. Οκτώ χρόνια με-
τά, στη βιβλιοθήκη της Μονής ο ερευνητής Σάββας Ιω-
αννίδης βρίσκει το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο για τον
Διγενή Ακρίτα.
Πάνω, γενική
άποψη της
Μονής, δεξιά
από το εσω-
τερικό του
Ναού της Πα-
ναγίας Σουμε-
λά και αριστε-
ρά,τοιχογρα-
φία της Πανα-
γίας ένθρο-
νης με τον
Χριστό
Καταστροφή από τους Νεότουρκους το 1922
TO 1922 η Μονή είχε την «τύχη» να βιώσει και η
ίδια την καταστροφή και τον ξεριζωμό των Ελλή-
νων της περιοχής από τους Νεότουρκους. Τα προ-
νόμια με τα οποία προίκισε ο Αλέξιος Γ΄ τη Σουμε-
λά ανανεώθηκαν με φιρμάνια από τους Σουλτά-
νους μετά το 1461 και διατηρήθηκαν μέχρι περί-
που τον Φεβρουάριο του 1923, όταν εκδιώχθηκαν
οι τελευταίοι μοναχοί. Αυτοί κατάφεραν να κρύ-
ψουν τρία μόνο από τα ιερά κειμήλια: την εικόνα
της Παναγίας, τον σταυρό του αυτοκράτορα Μα-
νουήλ Γ΄ και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου
Χριστόφορου.
To 1930 με ενέργειες του Eλευθερίου Bενιζέ-
λου προς τον Ισμέτ Ινονού οι τελευταίοι δύο εν ζωή
μοναχοί πηγαίνουν στη Μονή και αναλαμβάνουν
να μεταφέρουν τα κειμήλια στην Ελλάδα. Από το
1931 και για 20 χρόνια η εικόνα της Παναγίας φυ-
λασσόταν στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας. Από
το 1951 η εικόνα μεταφέρθηκε στο ναό της Πα-
ναγίας Σουμελά στο Βέρμιο της Ημαθίας. Εκεί πα-
ραδόθηκαν το 1993 από το Βυζαντινό Μουσείο και
τα άλλα δύο ιερά κειμήλια.
Στο Καθολικό της Μονής υπάρχουν εσωτερικά
και εξωτερικά σπουδαίες τοιχογραφίες που ανά-
γονται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Οι τοι-
3 Mεγάλες σελίδες
Μικρές
Αγγελίες
και Νέα της
Αγοράς >21-23
Κρύβουν
παγίδες
οι δίαιτες του
καλοκαιριού >24
ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΤΕΛΕΤΗ
Ανησυχίες για
ενδεχόμενες εντάσεις
Σύμφωνα με εκτιμήσεις οι Πόντιοι που θα συρρεύ-
σουν στην περιοχή μπορεί να ξεπεράσουν τις
20.000. Οι κλίνες στην Τραπεζούντα έχουν ήδη εξα-
ντληθεί, ενώ ορθόδοξοι από την Ελλάδα, τη Ρωσία
και τη Γεωργία έχουν κλείσει δωμάτια και στις γειτο-
νικές πόλεις Σαμψούντα και Ορντού.
Η ελληνική κυβέρνηση από την πλευρά της, παρ’
όλο που αναγνωρίζει τη συμβολική σημασία της κί-
νησης της Άγκυρας να επιτρέψει την τέλεση κάθε
χρόνο Θείας Λειτουργίας τον Δεκαπενταύγουστο,
εκτιμά ότι βασικός λόγος που χορηγήθηκε αυτή
ήταν οικονομικός. Δηλαδή, τα προσδοκώμενα οφέ-
λη για τον τουρισμό, αφού η Τραπεζούντα θα γίνεται
κάθε χρόνο πόλος έλξης χιλιάδων πιστών απ’ όλο
τον κόσμο. Διπλωματικές πηγές στην Αθήνα σημει-
ώνουν ότι «αν και κίνηση καλής θέλησης προς το
Φανάρι, η τέλεση της Λειτουργίας, πάγιο αίτημα του
Πατριαρχείου εδώ και χρό-
νια, είναι ακόμη μια από τις
Αναμένονται κινήσεις εντυπωσιασμού,
20.000 Πόντιοι προκειμένου η Άγκυρα να
εξασφαλίσει την έξωθεν κα-
λή μαρτυρία ότι σέβεται τις
θρησκευτικές ελευθερίες. Πόσο μάλλον όταν ο Αύ-
γουστος είναι η εποχή που προετοιμάζεται η επόμε-
νη έκθεση προόδου της Κομισιόν για την Τουρκία».
Το Φανάρι συστήνει ηρεμία και σεβασμό λόγω της
περιόδου του Ραμαζανιού και αποφυγή ενεργειών
που μπορεί να αμαυρώσουν τη θρησκευτική ατμό-
σφαιρα. Η αφορμή, άλλωστε, δόθηκε στο περσινό
προσκύνημα με την ένταση που προκλήθηκε όταν ο
νομάρχης Θεσσαλονίκης, Παναγιώτης Ψωμιάδης,
έψαλλε τον εθνικό ύμνο προκαλώντας έντονες αντι-
δράσεις.
Εξάλλου, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι
η Τραπεζούντα είναι άντρο των εθνικιστών και των
Γκρίζων Λύκων και ότι έχουν κινητοποιηθεί ομάδες
για να παρεμποδίσουν τη Λειτουργία.
Οι πρόεδροι των ομοσπονδιών των Ποντίων Ελλάδος
καλούν τους πιστούς να δείξουν πνεύμα θρησκευτι-
κής κατάνυξης, ώστε να αποφευχθούν οξύτητες,
όπως συνέβη πέρυσι, να επαναλαμβάνεται κάθε
χρόνο η Θεια Λειτουργία στο ιερό προσκύνημα των
Ποντίων.
Όλοι μαζί πρέπει να συμπορευτούμε με τον Οικου-
μενικό Πατριάρχη μας, γιατί μόνο στον ίδιο πιστώνε-
ται η πραγματοποίηση του ονείρου χιλιάδων Πο-
ντίων να λειτουργηθούν μετά 88 χρόνια στο ιστορικό
μοναστήρι, σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού, το-
νίζεται σε σχετικές ανακοινώσεις.
To κτιριακό συγκρότημα του 1860.
χογραφίες υπέστησαν σοβαρότατες φθορές πρώ- παδόπουλος-Κεραμεύς και δημοσιεύθηκε ως πα-
τα από τους Νεότουρκους και στη συνέχεια από ράρτημα από τον Επαμεινώνδα Κυριακίδη στο έρ-
την εγκατάλειψη. γο του Ιστορία της Μονής Σουμελά. Ο Κυριακίδης
Ο τελευταίος Μητροπολίτης της Τραπεζούντας σημειώνει «εάν στη Μονή διασώζονταν αλώβητα
Χρύσανθος, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, τό- και σώα όλα τα κειμήλια της, λίγα μουσεία χρι-
νιζε «και διά των ερειπίων αυτής διαλαλεί η Μονή στιανικής αρχαιολογίας θα είχαν να επιδείξουν τέ-
Σουμελά την βαθεία ευσέβεια, τον θρησκευτικό τοιο πλούτο».
ενθουσιασμό και την μεγαλοπρέπεια των κτητό- Το 2001 η Τουρκία άρχισε να ενδιαφέρεται για
ρων της». τη Μονή, η οποία αποτελεί σπουδαίο μνημείο, ωστό-
Αναφορικά με τα σπάνια χειρόγραφα περιγρα- σο οι βυζαντινολόγοι εκφράζουν επιφυλάξεις για
φικό κατάλογο τους συνέταξε ο Αθανάσιος Πα- τα σχέδια της κτηριακής αποκατάστασης.
>> ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 19