Yükseltici Tip Bir DA-DA Dönüştürücünün Tasarımı,

Modellenmesi ve Kontrolü
DC-DC Boost Converter Design, Modeling and Control

Metin SUNA
Kontrol ve Otomasyon Mühendisliği Bölümü
Yıldız Teknik Üniversitesi
metin.suna1@std.yildiz.edu.tr

Özetçe
DA-DA yükseltici (boost) çeviriciler endüstri, askeri ve
sivil uygulamalarda kullanılmaya ve popülerliğini korumaya
devam etmektedir. Güç elektroniği devrelerinin temeli ve
esası olan anahtarlama elamanlarının kontrolü konusu gün
geçtikçe ilerlemekte olup gerek yeni kontrol metotları
gerekse yeni optimizasyonlar ile bu süreç ilerlemektedir. Bu
araştırma makalesinde ise daha önce yükseltici tip bir DA-
DA çevirici hakkında daha önce yapılmış kontrol metotları
Şekil 2 :Anahtarın iletimde olduğu durumdaki devre
özetlenmiştir.
durumu
Abstract
Anahtarın iletimde olduğu durum için elde edilen
DA-DA boost converters continue to be used and popular in diferansiyel denklemler aşağıda verilmiştir.
industrial, military and civil applications. The control of
switching elements, which is the basis and essence of power
electronics circuits, is progressing day by day and this
process is progressing with new control methods and new
optimizations. In this research paper, we summarize the
control methods that have been previously applied to an
amplifier type DA-DA converter.

1. Yükseltici Tip DA-DA Dönüştürücünün

Tasarımı ve Modellenmesi
Temelde sabit veya değişken bir DA giriş gerilim
değerinin, istenilen çıkış DA gerilim elde etmek için
yükselten, düşüren veya her ikisini bir arada yapan Şekil 3 : Anahtarın iletimde olduğu durumdaki devre
dönüştürücülere DA-DA dönüştürücüler denir.[1] Yükseltici durumu
tip DA-DA dönüştürücünün tasarım adımları kısaca başlıklar
halinde verilmiştir.
Yükseltici dönüştürücünün topolojisi ve anahtarın açık Anahtarın kesimde yani açık olduğu durum için elde
veya kapalı olduğu durumlara göre devre durumu aşağıda edilen diferansiyel denklemler aşağıda verilmiştir.
verilmiştir.

Şekil 1: Boost Dönüştürücünün topolojisi

Her iki durum için elde edilen diferansiyel denklemler
vektör matris formunda yazılırsa,
ifadeleri elde edilir.
Anahtarın iletimde ve kesimde olduğu her iki durum için
elde edilen vektör matris formlarını tek bir vektör matris
formunda yani ortalama durum uzayı şeklinde ifade
edilecek olursa,
Anahtarın her iki durumundaki durum uzayı formlarını
yukarıdaki ifadede yerine yazacak olursak ortalama durum
uzay modeli aşağıdaki gibi olacaktır.
Güç elektroniği devreleri lineer olmayan formlarda olduğu
için yukarıdaki ifade yaklaşık olarak doğrusallaştırılarak
transfer fonksiyonu elde edebilmek için literatürde küçük
sinyal analizi olarak geçen bir metotla yükseltici tip DA-DA
dönüştürücünün transfer fonksiyonu aşağıdaki gibi elde
edilir.
Transfer fonksiyonu elde edilinceye kadar gerçekleştirilen
aşamalar aşağıda maddeler halinde verilmiştir.
1.Her iki çalışma durumu için kirchoff gerilim yasasından
devredeki anahtarın açık ve kapalı olması durumuna göre her
bir değişken için diferansiyel denklem bulunur.
2.State space modeli bulunur.
3.State space modelinden ortalama durum uzayı modeli
bulunur.
4.Ortalama durum uzayından küçük sinyal analizi modeli
bulunur.
5.Küçük sinyal analizi modelinden transfer fonksiyonu elde
edilir.
2.Literatürde Kullanılan Kontrol Metotları
Yükseltici tip DC-DC çeviriciler sağ yarı s düzleminde
kutba sahip oldukları için kontrol edilmeleri alçaltıcı
tip DC-DC çeviricilere göre daha karmaşık ve zordur.
[1]
2.1 PID Kontrol Metodu
PID kontrol yöntemi endüstrideki birçok kontrol
uygulamasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu tip
kontrolcülerin parametreleri hesabı dört ana başlık
atında toplanabilir
a. Sezgisel metotlar :
- PSO (Particle Swarm Optimization)
-Parçacık sürü optimizasyonu - Genetik Algoritma
b. Analitik metotlar:
- Frekans Cevabı
- Bode Diyagramı
- Kök-yer eğrisi
c. Zeki metotlar:
- Bulanık Mantık
- Yapay Sinir Ağları
d. Deneysel metotlar : - Ziegler Nichols
2.1.1 PID Kontrol Metodunun Avantajları
- Düşük maliyetlidir.
- Üzerinde fazlasıyla çalışma yapılmıştır.
- Kolay uygulanabilirdir.
- Ziegler-Nichols gibi metotlarla katsayıları bulunabilir
2.1.2 PID Kontrol Metodunun Dezavantajları
- Genellikle matematiksel model gerektirir.
- Lineer olmayan sistemlerde uygulamayı zorlaştırır.
- Gürültülü sistemler üzerine uygulamada zorluk yaşanır.
- Sistem modeli ne kadar karmaşıksa zorluk o kadar artar
2.2 Kayan Kipli Kontrol (SMC)
Doğrusal olmayan kontrol yöntemleri arsında sliding mode
kontrol yöntemi ,hızlı dinamik tepkisi, parametre
değişikliğine hassas olmaması (sistemdeki hiçbir pasif
eleman değer değişikliği kontrolü
etkilememektedir),sistemin matematiksel modeline ihtiyaç
duyulmaması ve kolay uygulanabilir olmasından dolayı
araştırmacılardan büyük ilgi görmüştür.DA-DA
dönüştürücülerde bu tip bir kontrolcü kullanımının doğrusal
kontrolcülere göre daha başarılı olduğu kanıtlanmıştır.[1] Bu
sayılan avantajlara rağmen sliding mode kontrolünün en
büyük dezavantajı chattering denen kontrol edilemeyen ve
durum değişkenlerinde ortaya çıkan zig zag hareketlerdir.
Chattering, zamanla değişen anahtarlama frekansına
neden olmaktadır. Bu nedenle sliding mode kontrollü
dönüştürücüler henüz endüstride beklenen ilgiyi
görmemiştir. Bu etkiyi azaltmak için birçok analitik tasarım
önerilmiştir. Bu etki kayan kipli kontrolün modern kontrol
yöntemlerinin en göz alıcı yöntemi olmasına engel olmaya
devam etmektedir ve kayan kipli kontrolün potansiyeli,
görünürde, kontrolcülerin hayalleri ile sınırlıdır.[2]
Literatürde, chattering etkisini azaltmak veya yok etmek için
farklı yaklaşımlar ortaya atılmıştır
Bu teknikte sistem durum yörüngesi kayma veya
anahtarlama yüzeyi olarak adlandırılan bir yüzeye doğru
yönlendirilir. Uygun anahtarlama ile bu yüzey etrafında
tutulur. Sonuç olarak bu sistemin yörüngesinin durum
uzayında belli bir bölgede kalmasını sağlar. Buna kayan
yüzey (Sliding Surface) denir.
Şekil 4:Sliding Surface
2.2.1 Kayan Kipli Kontrol (SMC) Metodunun Avantajları
-Sistem modeline ihtiyaç duyulmaması
-Yük değişimleri ve hatlar için kararlık, güçlü denetim
-Uygulanmasının basitliği
-İyi bir dinamik tepki
2.2.2 Kayan Kipli Kontrol (SMC) Metodunun Dezavantajları
-Yüksek frekanslarda chattering etkisinden dolayı sabit
anahtarlama frekansında çalışmaması
-Chattering etkisinden dolayı oluştan titreşimin sistemin
ömrünün kısaltması ve gereksiz enerji tüketimine sebep
olması
2.3 Bulanık Mantık Kontrol
Bulanık mantık yöntemi, bir dizi bulanık kurala dayanan,
yapay zeka algoritmasının yaygın bir türüdür. Karmaşık olan
problemlerin matematiksel olarak ifade edilmesi zordur.
Bulanık mantık yönteminde matematiksel modelin kesinliğe
ihtiyacı yoktur. Sisteme uzman kararları dahil edildiği için
avantaja sahiptir. Bu yüzden, bulanık mantık yöntemi, sistem
modellerinin karmaşık ve kolayca elde edilemediği
uygulamalarda kullanılmaktadır.Sezgisel bir yaklaşım
yöntemi olduğundan, besleme voltajı bozulmalarına ve yük
bozukluklarına maruz kalan DA-DA dönüştürücüler için
kullanılmaktadır. Dönüştürücü transfer fonksiyonuna ihtiyaç
duymayan bulanık mantık yöntemi sistemin işleyişine göre
tasarlanmaktadır. Bu durumda sistem belirsizliklerine karşı
dinamik cevap oluşturmada başarılı bir kontrol yöntemi
olarak öne çıkmaktadır[4]
2.3.1 Bulanık Mantık Kontrol Metodunun Avantajları
- Belirsizliklerden net sonuç elde etmeyi sağlar
- Formül ve analitik denklemler ile sistem kontrolünün
karmaşıklaştırmaz
- Doğrusal olmayan fonksiyonlar da modellenebilir.
- Diğer kontrol metotlarıyla uyumlu çalışabilir.
2.3.2 Bulanık Mantık Kontrol Metodunun Dezavantajları
- Kullanılan kurallar deneyime çok bağlıdır.
- Denetlenen sistemin kararlılık analizi yapılamaz ve
sistemin nasıl cevap vereceği önceden kestirilemez.
- Üyelik fonksiyonlarının seçiminde belirli bir yöntem
yoktur. En uygun fonksiyon deneme yoluyla bulunulur bu da
vakit alır.
3. Sonuçlar
Bu araştırma makalesinde DA-DA dönüştürücülerde
kullanılan bazı kontrol metotları açıklanmıştır. Güç
elektroniği devlerindeki doğrusal olmayan devre
elemanlarının olması ve buna ilaveten makalenin başında
bahsi geçen “Yükseltici Tip DA-DA” dönüştürücülerin sağ
yarı s düzleminde kutbunun bulunması sistemi karmaşık hale
getirmekte ve kontrolünün zorlaşmasına sebep olmaktadır.
Bu makalede başlangıçta matematiksel modele ihtiyaç
duyulan “PID” kontrol yönteminden bahsedilmiş ve PID
katsayılarının bulunduğu metotlara da kısaca başlıklar
halinde değinilmiştir. Daha sonra sırasıyla “Kayan Kipli
Kontrol” ve “Bulanık Mantık Kontrol” den bahsedilmiştir.
Bahsi geçen son iki kontrol metodu matematiksel modele
ihtiyaç duymamakla beraber yanına çeşitli dezavantajları da
ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca bu üç kontrol metodunun
avantajları ve dezavantajlarına değinilmiştir. Sonuç olarak
devrenin tasarımındaki isterlere göre özellikle devrenin
çalıştığı anahtarlama frekansına göre bir yöntem diğer bir
yönteme göre daha avantajlı olabilir.

Kaynaklar

[1] Sel A., Gunes U.,Kasnakoglu C., output feedback

discrete SMC design for quadratic buck DC-DC
converter, 2018 22nd International Conference on
System Theroy, Control and Computing (ICSTCC), pp.
728-733
[2] Akman, C., 2009. Doğru Akım Ayarlayıcıları ve
Eviriciler ile Yük Denetimi (Yüksek lisans tezi,
basılmamış). Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimler
Enstitüsü. Kocaeli.
[3] CHEN, Z., Double loop control of buck-boost
converters for wide range of load resistance and
reference voltage. IET Control Theory Appl., 6: 7: 900,
2012.
[4] Young, K.D., Utkin, V.I., Özgüner, Ü., 1999. A control
engineer’s guide to sliding mode control. IEEE
Transactions on Control Systems Technology, 7 (3):
328-342.
[5] Mohandoss K., Sivachidambaranathan V., Comparison
of different control techniques for interleaved DC-DC
converter, International Journal of Power Electronics
and Drive System (IJPEDS)