ΕΝΑΤΟ ΜΑΘΗΜΑ 1

&1. ΟΝΟΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

1. Ενεργητική μετοχή του ενεστώτα

H ενεργητική μετοχή του ενεστώτα σχηματίζεται με το ινδοευρωπ. επίθημα * – nt

(πρβ. το λατ. docens, docentis, αρχ. ελλ. λέγων, -οντος). Οι καταλήξεις της μετοχής
περιείχαν j, γι’αυτό στα παλαιοσλαβ. γίνεται ιωτακισμός του *t => шт.

Στην Α’, Β’ και την Γ’ συζ. το θεματικό φωνήεν ήταν – ο, επομένως το επίθημα
της ενεργητικής μετοχής είναι:

* -ontj > - ѫшт

Στην Δ’ συζ. το θεματικό φωνήεν ήταν – e, επομένως το επίθημα της ενεργητικής

μετοχής είναι:

* -entj > - ѧшт

Α’. Στα ρήματα της Α’, της Β’ συζ. Και στα αθεματικά ρήματα, η κατάληξη στην
Ον. εν. αρ. Α/Ουδ. γέν. είναι - ꙑ:

Συζυγία Απαρέμφατο Ενεστ. Θέμα Θέμα της Ον. Εν. αρ. Ον. Εν. αρ.
μετοχής Α/Ουδ. Γ. Θ.
Α΄ Нести несе- не-сѫшт- несꙑ несѫшт-и

В‘ двигнѫти двигне- двигн- двигнꙑ двигнѫшт-и

ѫшт-
Αθεματ. бꙑти ѥс- с-ѫшт- с-ꙑ сѫшт-и
дати дад- дадѫшт-и
дад-ѫшт- дад-ꙑ
имѣти има- имѫшт-и
им-ѫшт- им-ꙑ
 ΕΝΑΤΟ ΜΑΘΗΜΑ 2

Β’. Τα ρήματα της Γ’ και Δ’ συζυγίας έχουν κατάληξη ѧ στην Ον. εν. αρ. Α/Ουδ.
γέν.

Συζυγία Απαρέμφατο Ενεστωτ. Θέμα της Ον. Εν. αρ. Ον. Εν. αρ.
Θέμα μετοχής Α/Ουδ. Γ. Θ. Γ.
Γ΄ мазати маже- маж-ѫшт- маж-ꙙ мажѫшт-и
дѣлати дѣлаѥ- дѣлаѭшт-и
дѣла-ѭшт- дѣла-ѧ
Δ‘ ходити ходи- ход-ѧшт- ход-ꙙ ходꙙшт-и
стоати стои- стоѧшт-и
сто-ѧшт- сто-ѧ

Γ’. Οι ενεργητικές μτχ. του Ενεστώτα κλίνονται όπως τα ουσιαστικά σε μαλακό -ο ή -а,
ανάλογα με το γένος. Προσοχή! Στην Ον. πληθ. αρ. Α. γέν. ανεξαρτήτως συζυγίας οι
ενεργητικές μετοχές έχουν κατάληξη -е: несѫште /αυτοί που φέρνουν, φέρνοντας/,
ходѧште, дѣлаѭште.

Δ’. Ανάλογα με τη συντακτική λειτουργία τους στην πρόταση οι ενεργητικές μετοχές

μεταφράζονται στα ΝΕ ως αναφορικές προτάσεις ή με τη ενεργητική μετοχή σε -όντας/-
ώντας.

&2. ΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

1. Απλός (ασιγματικός) αόριστος

Στην πρωτοσλαβική γλώσσα ο απλός αόριστος σχηματιζόταν από όλα τα ρήματα

που είχαν απαρεμφατικό θέμα σε σύμφωνо! Στην κλασική περίοδο όμως διασώθηκαν
λίγοι τύποι για όλα τα πρόσωπα και αριθμούς. Πλήρης κλίση μαρτυρείται μόνο για το
ρήμα ити, идѫ, идеши και τα παράγωγά του . Προσοχή! Από τα υπόλοιπα ρήματα με
ενεστωτικό θέμα σε σύμφωνο στην κλασική παλαιοσλαβική σώζονται τύποι κυρίως
για το 2ο και 3ο προς. ενικού, στα υπόλοιπα πρόσωπα και αριθμούς απαντούν σπάνια.

Α᾿. ρήματα της Α’ συζ., πρώτη ομάδα:

 ΕΝΑΤΟ ΜΑΘΗΜΑ 3

въврѣшти, въврьгѫ, въврьжеши /ρίχνω μέσα/, (изъврѣшти, отъврѣшти

/απορρίπτω/),
възлешти, възлꙙгѫ, възлꙙжеши /ξαπλώνω/,
вълѣсти, вълѣзѫ, вълѣзеши /μπαίνω/,
ити, идѫ, идеши (вънити /εισέρχομαι/, изити /εξέρχομαι/, приити
/προσέρχομαι),
мошти /μπορώ/, могѫ, можеши (възмошти /ενδυναμώνω/, изнемошти /δεν
μπορώ, ατονώ/
пасти, падѫ, падеши /πέφτω/ (въпасти /πέφτω μέσα, βρίσκομαι σε/,
напасти /επιτίθεμαι/
сѣсти, сꙙдѫ, сꙙдеши /κάθομαι/ (въсѣсти /καθομαι, επιβαίνω/),
прѣахати /διαπερνάω/ прѣадѫ, прѣадеши,
оукрасти, оукрадѫ, оукрадеши /κλέβω/.
Β’. Ρήματα της Β’ συζ.:
въздвигнѫти /σηκώνω, εγείρω/, въздвигнѫ, въздвигнеши,
въскрьснѫти /σηκώνομαι, ανασταίνομαι/, въскрьснѫ, въскрьснеши,
исъхнѫти /ξεραίνομαι/, исъхнѫ, исъхнеши,
иштезнѫти /εξαφανίζομαι/, иштезнѫ, иштезнеши,
отъбѣгнѣти, отъбѣгнѫ, отъбѣгнеши /αποφεύγω/,
навꙑкнѫти /μαθαίνω, συνηθίζω σε κτ./, навꙑкнѫ, навꙑкнеши,
прозꙙбнѫти /φυτρώνω/, прозꙙбнѫ, прозꙙбнеши,
оугльбнѫти /μπήγω/, оугльбнѫ, оугльбнеши,
оужаснѫти сꙙ /εκπλήττομαι, γίνομαι έκθαμβος/, оужаснѫ сꙙ, оужаснеши сꙙ,
оумлькнѫти /σωπαίνω/, оумлькнѫ, оумлькнеши,
оусънѫти /κοιμάμαι, με παίρνει ο ύπνος/, оусънѫ, оусънеши.
Γ᾿. Τα ανώμαλα ρήματα της Γ’ συζ. обрѣсти /βρίσκω/, обрꙙштѫ, обрꙙштеши,
приобрѣсти /αποκτώ/, сърѣсти /συναντώ/, τα οποία σχηματίζουν τον απλό αόριστο
από θέμα обрѣт-.

Δ᾿. Σχηματισμός: ενεστ. Θέμα/ρίζα + δευτερεύουσες καταλήξεις:

Ити - > (ενεστ.) ид- ѫ -> (ενεστ. Θέμα) ид- -> (απλός αόρ.) ид –ъ

въздвигнѫти -> (ενεστ.) – въздвигн-ѫ > (ρίζα) въздиг- -> (απλός αόρ.)
въздвиг –ъ,

Σε όλα τα πρόσωπα εκτός από το 2ο και 3ο εν. το θεματικό φωνήεν είναι -О. Τα
ρήματα της Β’ συζ. χάνουν το επίθημα нѫ- από το απαρεμφ. θέμα.
 ΕΝΑΤΟ ΜΑΘΗΜΑ 4

Προς. ΕΝ. ΠΛΗΘ. Δ.

1η συζ. 2η συζ. 1η συζ. 2η συζ. 1η συζ. 2η συζ.
1ο пад-ъ въздвиг- ъ пад-о- въздвиг- пад-о-вѣ въздвиго-вѣ
мъ о-мъ
пад-е въздвиж-е паде-те въздвиж-
2ο пад-е-та въздвиж-е-
е-те та
пад-е въздвиж-е пад-ѫ въздвиг- пад-е-те въздвиж-е-
3 ο ѫ те

Προσοχη! Τα ρήματα ити (вънити, изити, приити), прѣахати σχηματίζουν

τον απλό αόριστο με θέματα σε д: ид – (иде), прѣад- (аде) κλπ.

Ε᾿. Ο απλός αόριστος βαθμιαία εκτοπίζεται από το σιγματικό αόριστο!

2. Παρατατικός του ρήματος бꙑти. Εκτός από τον κανονικό παρατατικό το

ρήμα αυτό σχηματίζει και παρατατικό με καταλ. αορίστου, αλλά με σημασία
παρατατικού.
Προς. ΕΝ. ΠΛΗΘ. Δ.
. Με καταλ. Με καταλ. Με καταλ.
Σιγμ. Αορ. Σιγμ. Αορ. Σιγμ. Αορ.
1ο бѣахъ бѣхъ бѣахомъ бѣхомъ бѣаховѣ бѣховѣ

2ο бѣаше бѣ бѣашете бѣсте бѣашета бѣста

3ο бѣаше бѣ бѣахѫ бѣшꙙ бѣашете бѣсте

3. Αόριστος και παρατατικός των αθεματικών ρημάτων.

Τα ρήματα αυτά σχηματίζουν τους χρόνους αυτούς από το απαρεμφ. θέμα.

Α᾿. Αόριστος
Πρ. ΕΝ. ΠΛΗΘ. Δ.
1ο дахъ ахъ/ вѣдѣхъ дахомъ ахомъ вѣдѣхомъ даховѣ аховѣ вѣдѣховѣ
асъ
2ο да/ астъ вѣдѣ дасте асте вѣдѣсте даста аста вѣдѣста
дастъ
3ο да/ вѣдѣ дашꙙ ашꙙ вѣдѣшꙙ дасте асте вѣдѣсте
 ΕΝΑΤΟ ΜΑΘΗΜΑ 5

дастъ астъ

Β᾿. Παρατατικός των μη θεματικών ρημάτων

Σχηματίζεται με το επίθημα -ѣ- πριν τις καταλήξεις του παρατατ. Γι’αυτό τα ρήματα
дати και асти διατηρούν χωρίς μεταβολές το σύμφωνο д της ρίζας τους:
Πρ. ΕΝ. ΠΛΗΘ.
1ο дадѣахъ адѣа хъ вѣдѣахъ дадѣахомъ адѣахомъ вѣдѣахомъ

2ο дадѣаше адѣаше вѣдѣаше дадѣашете адѣашете вѣдѣашете

3ο дадѣаше адѣаше вѣдѣаше дадѣахѫ адѣахѫ вѣдѣахѫ

Πρ. Δ.
1ο дадѣаховѣ адѣховѣ вѣдѣаховѣ

2ο дадѣашета адѣашета вѣдѣашета

3ο дадѣашете адѣаешете вѣдѣашета

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Μεταφράστε και κάνετε μορφολογική ανάλυση των προτάσεων.
Видитъ влъка грꙙдѫща. 2. Сътворите вълагалиште не ветъшаѭште
(ветъшати, ветъшаѭ, - шаѥши). 3. Приде бо иоанъ кръститель, ни хлѣба ѣдꙑ
ни вина пиꙙ. 4. Онъ же рече ни. Еда въстрагаѭште (въстръгати!) плѣвелъ.
Въстръгнете (въстръгнѫти!) коупъно съ нимь ꙇ пьщеницѫ. 5. Иже бо мꙙ, рече
господь, любитъ, то и азъ възлюблѭ ѥго, авлаꙙ сꙙ ѥмоу самъ. 6. Отъ тѣхъ
оубо оустъ истече источьникъ словесъ, напааꙙ соухотѫ нашꙙ. 7. Съкажите ми
како вꙑ не стꙑдите сꙙ бога творꙙште немоштьна, ако не могѫшта сего дати,
или завистльва, ако не хотꙙщта? 8. Не могꙑ разоумѣти гльбинь, въ оунꙑние
велико въпаде. 9. Аште ли чесомоу наоучити сꙙ хотꙙтъ (ενν. οι γυναίκες), въ
домъхъ своихъ мѫжꙙ да въпрашаѭтъ. 10. Къ тѣмъ чьто глагол҇емъ или чьто
речемъ? 11. Аште ли къто не разоумѣѥтъ, да не разоумѣваѥтъ. 12. І се вьсь
градъ ꙇзиде противѫ Ісоусови (δοτ. тου Ісоусъ). 13. Приде къ немоу маломошть,
молꙙ и глаголꙙ. 14. акоже рече етеръ богословьць Григории. И въ законѣ
господьни пооучати сꙙ дьнь и нощь.
2. Διαβάστε και μεταφράστε το κείμενο:
 ΕΝΑΤΟ ΜΑΘΗΜΑ 6

/Απόσπασμα από την Αλφαβητική προσευχή του Κωνσταντίνου της Πρεσλάβας, Ι’ αι./

Ѿ чьстьнаа (Ον., σύνθετη κλίση επιθ.), прѣсвѧтаа троице,

печаль моѭ на радость прѣложи
цѣломѫдрьно да начьнѫ пьсати
чоудеса твоа прѣдивьнаа (Αιτιατ., σύνθετη κλίση επιθ.) ꙃѣло.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

въстръгати, въстръгаѭ, -стръгаѥши – (διαρκείας), εκριζώνω

въстръгнѫти, -стръгнѫ, -стръгнеши – (τετελεσμ.) εκριζώσω, αποψιλώνω
грꙙсти, грꙙдѫ, грꙙдеши - έρχομαι
ветъшати, ветъшаѭ, - шаѥши - παλαιώνω
вълагалиште – βαλάντιον, πουγκί
прѣахати, прѣадѫ, - адеши - διαπερνώ
вѣд-омъ, вѣдома, вѣдомо - γνωστός, γνώριμος
въздвигнѫти, въздвигнѫ, въздвигнеши -σηκώνω, εγείρω
оунꙑние – ατονία, αθυμία
!! хотѣти, хоштѫ, хоштеши (Γ’ συζ.), αλλά στο 3ο προς. Πληθ. κάνει хотꙙтъ!!