Những Điều Cần Biết Luyện Thi Quốc Gia Kỹ Thuật Giải Nhanh Hệ Phương Trình Tác Giả Đặng Thành Nam

ĐẶNG THÀNH NAM
(Giám đốc trung tâm nghiên cứu, tư vấn và phát triển

sản phẩm giáo dục Newstudy.vn)
NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT LUYỆN THI QUỐC GIA
n
THEO CẤU TRÚC ĐỀ THI MỚI NHẤT CỦA BỘ GD & ĐT
.v
KỸ THUẬT GIẢI NHANH
om
.c
HỆ PHƯƠNG TRÌNH
ok
bo
3 x 2 − 2 x − 5 + 2 x x 2 + 1= 2 ( y + 1) y 2 + 2 y + 2
et
 2
vi
 x + 2 y = 2 x − 4 y + 3
2
a ng
- Dành cho học sinh lớp 10,11,12

kh
- Ôn thi quốc gia và bồi dưỡng học sinh giỏi

- Dành cho giáo viên giảng dạy và luyện thi Quốc gia
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

Muïc Luïc
Lôøi noùi ñaàu
Chöông 1: Kieán thöùc boå sung khi giaûi heä phöông trình .................................... 3
Chuû ñeà 1: Phöông trình, baát phöông trình baäc nhaát vaø baäc hai ....................... 3
Chuû ñeà 2: Phöông trình baäc ba ....................................................................... 4
Chuû ñeà 3: Phöông trình baäc boán ..................................................................... 7
Chuû ñeà 4: Phöông trình phaân thöùc höõu tyû...................................................... 12
Chuû ñeà 5: Heä höông trình hai aån coù chöùa phöông trình baäc nhaát .................. 13
n
Chuû ñeà 6: Heä höông trình baäc hai hai aån daïng toång quaùt.............................. 14
.v
Chöông 2: Caùc kyõ thuaät vaø phöông phaùp giaûi heä phöông trình ......................25
Chuû ñeà 1. Kyõ thuaät söû duïng heä phöông trình baäc nhaát hai aån........................ 25
om
Chuû ñeà 2. Heä phöông trình ñoái xöùng loaïi I. ................................................... 46
Chuû ñeà 3. Heä phöông trình ñoái xöùng loaïi II. .................................................. 99
Chuû ñeà 4. Heä phöông trình coù yeáu toá ñaúng caáp ........................................... 132
.c
Chuû ñeà 5. Kyõ thuaät söû duïng pheùp theá. ......................................................... 159
ok
Chuû ñeà 6. Kyõ thuaät phaân tích thaønh nhaân töû. ............................................... 188
Chuû ñeà 7. Kyõ thuaät coäng, tröø vaø nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä. ...... 222
Chuû ñeà 8. Kyõ thuaät ñaët aån phuï daïng ñaïi soá. ................................................ 254
bo
Chuû ñeà 9. Kyõ thuaät ñaët aån phuï daïng toång - hieäu.......................................... 336
Chuû ñeà 10. Kyõ thuaät söû duïng tính ñôn ñieäu cuûa haøm soá. ............................. 361
et
Chuû ñeà 11. Kyõ thuaät söû duïng ñieàu kieän coù nghieäm cuûa heä phöông trình. ..... 427
Chuû ñeà 12. Kyõ thuaät ñaùnh giaù. .................................................................... 438
vi
Chuû ñeà 13. Heä phöông trình coù chöùa caên thöùc. ........................................... 491
ng
Chuû ñeà 14. Kyõ thuaät löôïng giaùc hoùa. ........................................................... 576
Chuû ñeà 15. Kyõ thuaät heä soá baát ñònh. ............................................................ 600
Chuû ñeà 16. Kyõ thuaät phöùc hoùa. .................................................................... 640
a
Chuû ñeà 17. Kyõ thuaät söû duïng tính chaát hình hoïc giaûi tích. ........................... 665
kh
Chuû ñeà 18. Kyõ thuaät nhaân lieân hôïp ñoái vôùi heä phöông trình coù chöùa caên thöùc
.................................................................................................................... 677
Chuû ñeà 19. Moät soá baøi toaùn choïn loïc vaø reøn luyeän naâng cao. ....................... 704
Chöông 3: Baøi toaùn coù chöùa tham soá................................................................783
Chuû ñeà 1: Heä ñoái xöùng loaïi I ........................................................................783
Chuû ñeà 2: Heä ñoái xöùng loaïi II ......................................................................827
Chuû ñeà 3: Heä ñaúng caáp ................................................................................836
Chuû ñeà 4: Kyû thuaät söû duïng tính ñôn ñieäu cuûa haøm soá − Xöû lyù baøi toaùn heä
phöông trình coù chöùa tham soá .....................................................................846
Cty TNHH MTV DVVH Khang Vieät
CHÖÔNG 1: KIEÁN THÖÙC BOÅ SUNG

KHI GIAÛI HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
- Noä i dung chöông naø y ñeà caä p ñeá n caù c noäi dung
- Phöông trình, baá t phöông trình baä c nhaá t vaø baä c hai.
- Caù c phöông trình baä c ba, baä c boán daï ng ñaë c bieä t.
- Caù c phöông trình daïng phaâ n thöù c ñaë c bieä t.
- Phöông phaù p giaû i phöông trình baä c ba, baä c boán toå ng quaù t.
- Heä phöông trình cô baû n goà m heä baä c nhaá t hai aå n, heä baä c nhaá t ba aå n, heä
n
goà m moä t phöông trình baä c nhaá t hai aå n vaø moä t phöông trình baä c hai hai aå n.
.v
- Heä phöông trình baä c hai hai aå n daïng toå ng quaù t.
Ñaâ y laø nhöõ ng kieá n thöù c cô baû n vaø caà n thieá t tröôù c khi tieá p caä n vôùi heä phöông
om
trình neân hy voïng seõ cung caá p ñuû nhöõng kyõ naê ng veà giaû i phöông trình vaø heä
phöông trình tröôùc khi chuùng ta ñeán vôùi caùc heä phöông trình daïng naâng cao hôn.
.c
ok
Chuû Ñeà 1: PHÖÔNG TRÌNH, BAÁT PHÖÔNG TRÌNH
BAÄC NHAÁT VAØ BAÄC HAI
bo
1. Phöông trình baäc nhaát ax + b = 0, (a ≠ 0)

+ Neá u a = 0, b ≠ 0 phöông trình voâ nghieäm.
et
+ Neá u a = 0, b = 0, phöông trình voâ soá nghieäm.

vi
b
+ Neá u a ≠ 0 ⇔ x = – laø nghieä m cuû a phöông trình.
a
ng
Baá t phöông trình baä c nhaá t ax + b > 0.

b  b 
a
+ Neáu a > 0 ⇔ x > − ⇒ S=  − ; +∞ 

a  a 
kh
b  b
+ Neáu a < 0 ⇔ x < − ⇒ S=  −∞; − 
a  a
2. Phöông trình vaø baát phöông trình baäc hai
a) Phöông trình baä c hai ax2 + bx2 + c = 0, (a ≠ 0). Ñònh thöù c ∆ = b2 – 4ac.
+ Neá u ∆ = b2 – 4ac < 0, phöông trình voâ nghieä m.
b
+ Neá u ∆ = b2 – 4ac, phöông trình coù nghieäm duy nhaá t x 0 = − .
2a
+ Neáu ∆ = b2 – 4ac > 0, phöông trình coù hai nghieäm phaâ n bieä t:
3
Nhöõng ñieàu caàn bieát LTÑH − Kyû thuaät giaûi nhanh heä phöông trình − Ñaëng Thaønh Nam
−b ± ∆
x1,2 = vaø khi ñoù ax2 + bx + c = a(x – x 1 )(x – x 2 ).
2a
b) Baá t phöông trình baä c hai f(x)= ax 2 + bx + c > 0,(a ≠ 0) .
+ Neá u ∆= b2 − 4ac ≤ 0 khi ñoù a.f(x) ≥ 0, ∀x ∈ R .
+ Neá u ∆= b2 − 4ac > 0 khi ñoù f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t x 1 < x 2 .
  x > x2
 f(x) > 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x 2 ) > 0 ⇔ 
- Neá u a > 0 ⇒   x < x1

 f(x) < 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x2 ) > 0 ⇔ x1 < x < x 2
n
 f(x) > 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x2 ) > 0 ⇔ x1 < x < x 2
.v

- Neá u a < 0 ⇒   x > x2
 f(x) < 0 ⇔ a(x − x1 )(x − x2 ) > 0 ⇔  x < x
om
  1
Chuû Ñeà 2: PHÖÔNG TRÌNH BAÄC BA

.c
1. Phöông trình daïng 4x3 + 3x =
ok
m.
= 4x3 + 3x coù f '(x)
Haø m soá f(x) = 12x 2 + 3 > 0, ∀x ∈ R neâ n phöông trình
bo
4x3 + 3x =
m coù khoâ ng quaù moä t nghieäm.
Ta chöù ng minh phöông trình coù nghieä m duy nhaá t.
et
1 3 1  3
Ñaë t m=  a − 3  ⇔ a= m ± m2 + 1 .
2 a 
vi
3
1  1  1  1  1  3 1 
ng
Khi ñoù 4   a −   + 3   a −   = a − 3 = m .
2  a  2  a  2  a 
a
1 1
Do ñoù=x  a −  laø nghieäm cuû a phöông trình hay phöông trình coù nghieäm
2 a
kh
1 1
duy nhaá=
tx a −  .
2 a
Ví duï 1. Giaû i phöông trình 4x3 + 3x =
2.
Lôøi giaûi
Haø m soá f(x) = 4x3 + 3x − 2 coù f '(x)
= 12x 2 + 3 > 0, ∀x ∈  neâ n phöông trình
coù toá i ña moä t nghieäm.
4
1 3 1  3
Ñaë t 2 = a − 3  ⇔ a= 2± 5 .
2 a 
3 1
Choï n a = 2+ 5 ⇒ =−3 2 − 5
a
3
1  1  1  1  1  3 1 
Khi ñoù : 4   a −   + 3   a −   = a − 3  .
2  a  2  a  2  a 
Vaä y: phöông trình coù nghieä m duy nhaá t:
1 1 13 3 
x= a − =  2+ 5 + 2− 5 .
2 a 2 
n
.v
2. Phöông trình daïng 4x3 − 3x =
m.
α α
cos α 4 cos3
om
TH1: Neá u m ≤ 1 ñaë t =
m cos α khi ñoù do = − 3cos neâ n
3 3
α α + 2π α − 2π
phöông trình coù ba nghieä
= m x1 cos
= ,x2 cos = ,x3 cos .
3 3 .c 3
1 3 1  3
TH2: Neá u m > 1 ñaë t m=  a + 3  ⇔ a= m ± m2 − 1 .
ok
2 a 
3
1 1 1  1  1  1 
bo
Khi ñoù  a3 + =  4   a +  − 3   a +  .
2 3
a  2  a  2  a 
1 1
et
Vì vaäy =
x0  a +  laø moä t nghieäm cuû a phöông trình.
2 a
vi
Ta chöù ng minh x 0 laø nghieäm duy nhaá t cuû a phöông trình.
( )
ng
Thaä t vaä y ta coù : 4x3 − 3x = 4x30 − 3x 0 ⇔ ( x − x 0 ) 4x2 + 4x 0 x + 4x20 − 3 = 0 .
Phöông trình 4x2 + 4x 0 x + 4x20 − 3 =0 coù =

∆' 12 (1 − x ) < 0 do x > 1 .
2
a
0 0
kh
Vaä y phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:

3 3
1 1 m + m2 − 1 + m − m2 − 1
x= a +  = .
2 a 2
3. Phöông trình daïng x3 + px =
q.
TH1: Neá u p = 0 ⇒ x3 = q ⇔ x = 3 q .
p
TH2: Neá u p > 0 ñaë t x = 2 t ñöa veà phöông trình daï ng: 4t 3 + 3t =
m.
3
5
p
x 2 − t ñöa veà phöông trình daï ng: 4x3 − 3x =
TH3: Neá u p < 0 ñaë t = m.
3
4. Phöông trình bậc ba dạng tổng quaùt ax3 + bx2 + cx + d = 0, (a ≠ 0).
Phöông phaùp phaân tích nhaân töû.
Neá u phöông trình coù nghieäm x 0 thì ta coù theå phaâ n tích:
ax3 + bx2 + cx + d = ( x − x0 ) ( ax2 + ( b + ax0 ) x + c + bx0 + ax20 ) .

Töø ñoù ñeå giaû i phöông trình baä c ba treâ n ta ñi giaû i phöông trình baä c hai:
ax2 + ( b + ax 0 ) x + c + bx 0 + ax20 =0.
n
Phöông phaùp Cardano. Chia hai vế phương trình cho a đ
ưa phương trình về
.v
dạng: x3 + ax2 + bx + c =0.
om
a
Baè ng caù ch ñaë t y= x − luoâ n ñöa phöông trình veà daïng chính taé c:
3
a2
y3 + py + q =0 (1) trong ñoù p = q – , q = c + G  x, x 2 − a2 = 0 →
.c PP
.
3  
Ta chæ caàn xeùt p, q ≠ 0 vì neáu p = 0 hoaë c q = 0 phöông trình ñôn giaûn, tieá p tuï c
ok
ñaë t y = u + v thay vaø o (1), ta ñöôï c:
u  v   p u  v   q  0  u 3  v 3  3uv  p u  v   q  0 .
3
bo
Ta choï n u, v sao cho 3uv + p = 0 khi ñoù u3 + v3 + q = 0.

et
 3 3 p3
3uv + p = 0  u v = −
Vaä y : ta coù heä phöông trình  3 ⇔  27 .
vi
3
 u + v + q =0  3 3
u + v = −q
ng
p3
Theo ñònh lyù Vi–eù t u, v laø hai nghieäm cuûa phöông trình X3 + qX − 0 (3)
=
27
a
q 2 p3
Ñaë t ∆
= +
kh
4 27
q q
+ Neá u ∆ > 0 khi ñoù (3) coù hai nghieäm u3 =− + ∆ , v3 =− − ∆ vaø
2 2
q q
phöông trình (2) coù nghieäm duy nhaá t y = 3 − + ∆ + 3 − − ∆ neâ n
2 2
a 3 q q
phöông trình (1) coù nghieäm thöï c duy nhaá t x = + − + ∆+3− − ∆ .
3 2 2
6
q
+ Neá u ∆ = 0 khi ñoù (3) coù nghieäm keù p u = v = − 3 vaø phöông trình (2) coù
2
q q
hai nghieäm thöï c trong ñoù coù moä t nghieä m keù p y1 =
2 3 − ; y2 =
y3 =
3
2 2
Do ñoù: (1) coù hai nghieä m thöï c, trong ñoù coù moä t nghieä m keù p:
a q a q
x1 = + 2 3 − ;x 2 =x3 = + 3
3 2 3 2
+ Neá u ∆ < 0 khi ñoù (3) coù nghieäm phöù c, giaû söû laø u 0 , v 0 khi ñoù (1) coù ba
nghieäm phức:
n
  a
.v
y= x1 = + u0 + v0
1 u0 + v0 3
 
om
 1 3  a 1 3
y2 =− ( u0 + v0 ) + i ( u0 − v0 ) ⇒ x2 = − ( u + v0 ) + i ( u − v0 )
 2 2  3 2 0 2 0
 1 3  a 1 3
− ( u0 + v0 ) − i
 y3 = ( u 0 − v 0 )  x3 = − ( u 0 + v 0 ) − i
.c ( u − v0 )
 2 2  3 2 2 0
ok
Ngoaøi hai caù ch treâ n coù theå giaû i phöông trình baä c ba baè ng phöông phaùp löôï ng
giaù c hoù a hoaë c bieán ñoåi ñöa veà ñaú ng thöù c a3 = b3.
bo
Chuû Ñeà 3: PHÖÔNG TRÌNH BAÄC BOÁN

et
c 0, ( a ≠ 0 ) .
1. Phöông trình daïng truøng phöông ax 4 + bx2 + =
vi
t t x 2 , ( t ≥ 0 ) phöông trình trôû thaønh: at 2 + bt + c =

Ñaë= 0 . Ñaâ y laø phöông
ng
trình baä c hai ñaõ bieá t caù ch giaû i.

4 4
2. Phöông trình daïng ( x − a ) + ( x − b ) =
a
c.
kh
4 4
a+b  b−a  a−b
Ñaë t t= x − phöông trình trôû thaø nh: t +  +t + c ñöa veà
 =
2  2   2 
phöông trình daï ng truø ng phöông.
4 4
Ví duï 1. Giaû i phöông trình ( x − 2 ) + ( x − 6 ) =
82 .
Lôøi giaûi
4 4
Ñaë t t= x − 4 phöông trình trôû thaønh: ( t + 2 ) + ( t − 2 ) =
82 .
7
( )( = t 1
)
 t =−1  x − 4 =−1  x =3
⇔ t 4 + 24t 2 − 25 =0 ⇔ t 2 − 1 t 2 + 25 =0 ⇔  ⇔
=x−4 1 =
⇔
x 5
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø= = 5.
x 3,x
3. Phöông trình daïng ( x + a )( x + b )( x + c )( x + d ) =
m vôùi a + d = b + c .
( x + a )( x + d ) hoaëc t =
Ñaët t = ( x + b )( x + c) ñöa veà phöông trình baäc hai vôùi aån
t.
Ví duï 2. Giaû i phöông trình x ( x − 1)( x − 2 )( x − 3) =
24 .
Lôøi giaûi
n
Ñaët t = x ( x − 3) = x2 − 3x ⇒ ( x − 1)( x − 2 ) = x2 − 3x + 2 = t + 2 phöông trình trôû thaønh:
.v
t =−6  x2 − 3x =
−6 x =
−1
om
t ( t + 2 ) =24 ⇔ t 2 + 2t − 24 =0 ⇔  ⇔ ⇔ .
=  t 4= 2
 x − 3x =
4 x 4
Vaä y: phöông trình coù hai nghieäm laø x = 4.
−1, x = .c
4. Phöông trình daïng ( x + a )( x + b )( x + c )( x + d ) =
ex 2 vôùi ad = m.
= bc
ok
Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng: ( x + a )( x + d )  . ( x + b )( x + c )  =
ex 2 .
( )( )
bo
⇔ x2 + ( a + d ) x + ad x2 + ( b + c ) x + bc =
ex2 .
Xeù t tröôø ng hôï p x = 0 xem thoûa maõ n phöông trình hay khoâng.
et
Vôù i x ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình cho x2 , ta ñöôï c:

vi
 ad  bc 
x + + a + d  x + + b + c =e.
x x
ng
  
ad bc
Ñaë t t =x + =x + ñöa veà phöông trình baä c hai vôù i aå n t .
x x
a
Ví duï 3. Giaû i phöông trình ( x + 2 )( x + 3)( x + 4 )( x + 6 ) =

30x 2 .
kh
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
    2
( 2
)(
( x + 2 )( x + 6 )  . ( x + 3)( x + 4 ) = 30x ⇔ x + 8x + 12 x + 7x + 12 = 30x
2 2
)
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình cho x2 , ta ñöôï c:
8
 12  12 
30 .
 x + + 8  x + + 7  =
 x  x 
Ñaë t t =
12
( )
x + , t ≥ 4 3 phöông trình trôû thaønh:
x
 t = −2
( t + 8)( t + 7) =30 ⇔ t 2 + 15t + 26 =0 ⇔ t = −13 .

12
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm t =−13 ⇔ x + =−13 .
x
 x = −1
n
⇔ x2 + 13x + 12 =0 ⇔  .
 x = −12
.v
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø x = −1 .
−12,x =
om
2
4 3 2 e d
5. Phöông trình daïng ax + bx + cx + dx + e =0 vôùi =   .
a b
TH1: Neá u e = 0 ñöa veà phöông trình:
.c
ax 4 + bx3 + cx2 + dx ( )
= x ax3 + bx2 + cx + d= 0 , phöông trình tích coù chöù a
ok
phöông trình baä c ba daï ng toå ng quaù t ñaõ bieát caù ch giaûi.
bo
TH2: Neá u e ≠ 0 ⇒ x =0 khoâ ng laø nghieäm cuû a phöông trình.

Xeù t x ≠ 0 chia hai veá phöông trình cho x2 ta ñöôï c:
et
e  d  e   d 
ax2 + +  bx +  + c = 0 ⇔ a  x 2 +  + b x + + c= 0.
x bx 
vi
2 2
x   ax  
d d2 d e d
ng
Ñaë t t = x + ⇒ t 2 = x2 + + 2 = x2 + + 2 ñöa veà phöông trình

bx 2
b x 2 b ax 2 b
baä c hai vôùi aån t .
a
Ví duï 4. Giaû i phöông trình x 4 + 3x3 − 6x2 + 6x + 4 =0.

kh
Lôøi giaûi
Xeù t x ≠ 0 chia hai veá phöông trình cho x2 , ta ñöôï c:
2
2 6 4  2  2
x + 3x − 6 + + = 0 ⇔  x +  + 3  x +  − 10 = 0 .
x x 2
 x  x
2 t = 2
x + , t ≥ 2 2 phöông trình trôû thaønh: t 2 + 3t − 10 =0 ⇔ 
Ñaë t t =
x  t = −5
9
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm:

2 −5 ± 17
t =−5 ⇔ x + =−5 ⇔ x2 + 5x + 2 =0 ⇔ x = .
x 2
−5 ± 17
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø x = .
2
6. Phöông trình daïng x 4 = ax 2 + bx + c .
TH1: Neá u ∆= b2 − 4ac= 0 bieá n ñoå i ñöa phöông trình veà daïng:
2
 b 
x4 a  x +  .
=
n
 2a 
.v
TH2: Neá u ∆= b2 − 4ac ≠ 0 ta choï n soá thöï c m sao cho:
( ) ( ) ( )
2
om
2
x 4 =  x2 − m + m  = x2 − m + 2m x 2 − m + m 2 = ax 2 + bx + c .
 
( )
2
⇔ x2 − m = ( a − 2m ) x2 + bx + c + m 2 . .c
Ta choï n m sao cho: b2 − 4 ( a − 2m ) c + m 2 =
0. ( )
ok
3
Ví duï 5. Giaû i phöông trình x 4 = 7x2 − 3x − .
bo
4
Lôøi giaûi
et

 2 1  3± 3
vi
 x + 1 = 3x −
2 x =
( x + 1)  1
2
2
=  3x −  ⇔  2 ⇔ 2 .
ng
 2   x 2 + 1 =−3x + 1  −3 ± 7
 x =
2  2
a
3± 3 −3 ± 7
Vaä y phöông trình coù boá n nghieä
= m laø x = ,x .
kh
2 2
7. Phöông trình baäc boán toång quaùt ax 4 + bx3 + cx2 + dx + e =0.
b
− + t ñöa veà phöông trình daï ng: t 4 = αt 2 + βt + λ .
Caùch 1: Ñaë t x =
4a
Caùch 2: Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng:
4a2 x 4 + 4bax3 + 4cax 2 + 4dax + 4ae =
0
( ) =( b )
2
⇔ 2ax2 + bx 2
− 4ac x2 − 4adx − 4ae .
10
Theâ m vaø o hai veá cuû a phöông trình ñaï i löôïng 2y 2ax2 + bx + y2 (vôù i y laø ( )
haè ng soá tìm sau).
( ) = (b )
2
Khi ñoù : 2ax2 + bx + y 2
− 4ac + 4ay x 2 + 2 ( by − 2ad ) x − 4ae + y2 .
Ta choï n y sao cho: ∆ 'x = ( by − 2ad )

2
(
− b2 − 4ac + 4ay y2 − 4ae = 0 .)( )
Ví duï 6. Giaû i phöông trình x 4 − 16x3 + 57x 2 − 52x − 35 =
0.
Lôøi giaûi
n
( )
2
.v
x 4 − 16x3 + 64x2 = 7x2 + 52x + 35 ⇔ x 2 − 8x = 7x 2 + 52x + 35 .
om
Ta theâm vaø haè ng soá y thoûa maõ n:
( )( ) ( )
2
x2 − 8x + 2y x2 − 8x + y2 = 7x2 + 52x + 35 + 2y x2 − 8x + y2 .
.c
⇔ ( x − 8x + y ) =
2
2
( 2y + 7) x2 + x ( 52 − 16y ) + 35 + y2 .
ok
( 26 − 8y ) − ( 2y + 7) ( 35 + y2 )=
2
Ta choï n y sao cho ∆ 'x = 0.
bo
(
⇔ ( y − 1) 2y2 − 55y + 431 = 0 ⇔ y = 1 . )
et
Vaä y phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:

 11 − 141
vi
 x2 − 8x + 1= 3 ( x + 2 ) x =
(x )
2
2
− 8x + 1 = 9 ( x + 2)
2
⇔ ⇔ 2 .
ng
 x2 − 8x + 1 =−3 ( x + 2 )  11 + 141
 x =
 2
a
11 − 141 11 + 141
Vaä y phöông trình coù hai nghieä
= m laø x = ,x .
kh
2 2
11
Chuû Ñeà 4: PHÖÔNG TRÌNH PHAÂN THÖÙC HÖÕU TYÛ

a2 x 2
1. Phöông trình daïng x2 + b.
=
2
( x + a)
2 2
 ax  2ax2  x2  x2
 x −  + b
= ⇔   + 2a. b.
=
 x+a x+a x+a x + a
 
x2
Ñaë t t = ñöa veà phöông trình baä c hai vôù i aå n t : t 2 + 2at =
b.
n
x+a
.v
2
 x 
2
Ví duï 1. Giaû i phöông trình x +  1.
 =
 x +1
om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≠ −1 . .c
2
ok
2
 x  2x2  x2  x2
 x −  + 1
= ⇔   + 2. 1.
=
x +1 x +1  
  x +1 x +1
bo
 x2 
2  =−1 + 2  x =−1 + 2 − 2 2 − 1
 x  2
x 2
1⇔ x +1 ⇔ 2
et
⇔  + 2. = .
 x +1 x +1  x2 
   =−1 − 2  x = −1 + 2 + 2 2 − 1
vi
x +1  2
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm laø :
ng
−1 + 2 − 2 2 − 1 −1 + 2 + 2 2 − 1
x = ;x .
a
2 2
kh
x2 + mx + a x2 + px + a
2. Phöông trình daïng + b.
=
x2 + nx + a x 2 + qx + a
Xeù t xem x = 0 coù laø nghieäm cuûa phöông trình hay khoâ ng.
a a
x+
+m x+ +p
Tröôø ng hôïp x ≠ 0 vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng: x + x b.
=
a a
x+ +n x+ +q
x x
a
Ñaë t t= x + ñöa veà phöông trình baä c hai vôù i aå n t .
x
12
x2 + 5x + 3 x 2 + 4x + 3
184
Ví duï 2. Giaû i phöông trình + =
− .
2 2
x − 7x + 3 x + 5x + 3 119
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x2 + 5x + 3 ≠ 0,x2 − 7x + 3 ≠ 0 .
3 3
x+ +5 x+ +4
x x 184
Xeù t x ≠ 0 vieá t laï i phöông trình döôùi daï ng: + = − .
3 3 119
x+ −7 x+ +5
x x
n
Ñaë t t =
3
( )
x + , t ≥ 2 3 phöông trình trôû thaønh:
.v
x

om
 7 x = 2
 3 7 
=  2t =  x +
t+5 t+4 184 x 2 3
+ = − ⇔ ⇔ ⇔  x = .
t−7 t+5 119 y = 971  3 971
.c 2
 −
211  x + x =−
211

 −971 ± 408589
 x =
ok
422
bo
Chuû Ñeà 5: HEÄ PHÖÔNG TRÌNH HAI AÅN COÙ CHÖÙA

PHÖÔNG TRÌNH BAÄC NHAÁT
et
a x + b1y = c1
1. Heä phöông trình baäc nhaát hai aån:  1
a x + b y =c
(
, a12 + b12 > 0,a22 + b22 > 0 . )
vi
 2 2 2
Ñaâ y laø heä phöông trình cô baû n ñeå giaû i chuù ng ta coù theå thöï c hieä n pheù p theá , söû
ng
duï ng maùy tính boû tuùi hoaëc söû duï ng ñònh thöù c Crame(hay ñöôï c duø ng trong
bieä n luaän).
a
a1 b1 c1 b1 a1 c1
D ,Dx = ,Dy
kh
= = .
a2 b 2 c2 b2 a2 c2
Caù c tröôø ng hôïp Keá t quaû
D≠0 Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:
D Dy 
( x;y ) = D D
x
.

;
 
D D=
= x D=
y 0 Heä phöông trình coù voâ soá nghieäm.
D = 0 nhöng Dx ≠ 0 hoaëc Dy ≠ 0 Heä phöông trình voâ nghieäm.
13
a1x + b1y + c1z = d1


2. Heä phöông trình baäc nhaát ba aån: a2 x + b2 y + c= 2 2
( 2
2 z d 2 , a i + b i + ci > 0 .
a x + b y + c z =
)
 3 3 3 d3
Heä naø y duø ng pheù p theá ñöa veà heä baä c nhaá t hai aån hoaëc duø ng maù y tính boû tuùi.
3. Heä phöông trình hai aån goàm moät phöông trình baäc nhaát vaø moät phöông
mx + ny = a
trình baäc hai:  2 2
.
ax + bxy + cy =d
Ruù t x theo y hoaë c ruù t y theo x töø phöông trình ñaà u cuû a heä theá vaø o phöông
n
trình thöù hai cuû a heä ñöa veà giaû i phöông trình baä c hai.
.v
om
Chuû Ñeà 6: HEÄ PHÖÔNG TRÌNH BAÄC HAI HAI AÅN
DAÏNG TOÅNG QUAÙT
.c
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP
ok
Heä phöông trình baä c hai hai aå n laø heä coù daï ng:
a x2 + b y2 + c xy + d x + e y + f =
1 1 1 1 1 1 0 (1)
bo
 2 2
a2 x + b2 y + c2 xy + d 2 x + e2 y + f2 =
0 (2)
a) Neá u moä t trong hai phöông trình laø baä c nhaá t thì deã daø ng giaû i heä baèng phöông
et
phaù p theá.
vi
a b
b) Neá u 1 = 1 baè ng caù ch loaï i boû x2 + y2 ñöa veà heä phöông trình baäc hai coù
a2 b 2
ng
moä t phöông trình baä c nhaá t vaø giaû i heä baè ng phöông phaù p theá .
c) Neá u moä t trong hai phöông trình laø thuaà n nhaá t baä c hai(chaú ng haïn
a
2 2
d= 1 f1 )khi ñoù phöông trình ñaàu laø a1x + b1y + c1xy =
1 e= 0 phöông trình
kh
x
naõ y cho pheù p ta tính ñöôï c t = .
y
d) Heä ñaú ng caá p baä c hai neá u d=
1 e=
1 d=
2 e=
2 0 heä trôû thaø nh heä ñaú ng caá p baä c
hai. Baè ng caù ch khöû ñi heä soá töï do ta ñöa veà moä t phöông trình thuaà n nhaát baä c
x
hai cho pheùp ta tính ñöôï c t = .
y
14
e) Ñöa veà heä baä c nhaá t baè ng caù ch ñaët y = tx vaø ñaë t z = x2 giaû i heä vôù i hai aå n laø
( x;z ) luùc sau giaûi phöông trình z = x2 .
f) Trong nhieà u tröôø ng hôï p ta coù theå aù p duï ng phöông phaù p tònh tieá n nghieäm.
x= u + a
Baè ng caù ch ñaë t  (vôù i u,v laø caù c aå n vaø a,b laø hai nghieä m cuû a heä
y= v + b
phöông trình). Ñeå tìm a,b coù hai caù ch thöï c hieä n ta cho caù c haïng töû baä c nhaát
sau khi khai trieån trieä t tieâ u töø ñoù ta coù heä ñaú ng caá p baä c hai vôùi hai aån
u,v caù ch giaûi töông töï tröôø ng hôï p c) hoaë c ñaïo haøm moä t phöông trình laà n löôï t
n
theo bieán x ,theo bieá n y giaûi heä phöông trình thu ñöôï c ta ñöôï c nghieäm
( x0 ;y0 ) khi ñoù=a
.v
0 ,b y 0 .
x=
g) Duø ng heä soá baá t ñònh(xem theâ m chuû ñeà heä soá baát ñònh).
om
Caùch 1: Laá y (1) + k.(2) ñöa veà moä t phöông trình baä c hai vôù i aå n
t = ax + by + c ta tìm k hôï p lyù sao cho phöông trình baä c hai coù Delta laø soá
.c
chính phöông.
ok
Caùch 2: Tìm hai caë p nghieä m cuû a heä phöông trình. Vieá t phöông trình ñöôø ng
thaú ng ñi qua hai ñieåm ñoù . Laá y moä t ñieå m khaù c hai ñieå m treâ n thay vaø o hai veá
caù c phöông trình cuû a heä töø ñoù suy ra heä soá baá t ñònh caà n tìm.
bo
h) Ñaï o haøm laà n löôï t theo bieán x hoaë c theo y ñoá i vôù i moä t trong hai phöông trình
 u= x − a
et
cuû a heä tìm ra nghieäm = x a,y= b khi ñoù ñaë t aån phuï  ñöa veà heä
v= y − b
vi
phöông trình ñaú ng caá p.

B. BAØI TAÄP MAÃU
ng
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .

a
kh
Lôøi giaûi
Caùch 1: Söû duïng phöông phaù p theá. Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
5x − 4y − xy = 15 . Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
 5x − 15
5x − 4y − xy =15 y =
 2 2
⇔ x+4 ( x ≠ −4 )
x + y − 4x + 2y =
−3  2 2
x + y − 4x + 2y =
−3
15
 5x − 15
y = +
 x 4
⇔ 2
x 2 +  5x − 15  − 4x + 2. 5x − 15 + 3 =0
  
  x+4  x+4
 5x − 15
y =
⇔ x+4
x 4 + 4x3 + 22x 2 − 180x + 153 =
0

 5x − 15
y = +  x = 1,y = −2
x 4
n
⇔ ⇔ .
(
( x − 1)( x − 3) x + 8x + 51 =
2
0
=
 x
) 3,y
= 0
.v

( x;y ) ( 3;0 ); (1; −2 ) .
om
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø=
Caùch 2: Ñöa veà heä baä c nhaá t
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
.c
Xeù t x ≠ 0 ñaë t y = tx heä phöông trình trôû thaø nh:
ok
( )
 1 + t 2 x2 + 2 ( t − 2 ) x =−3
.

( )
 t 2 − t + 1 x2 + (1 − 2t ) x =
bo
12

( )
 1 + t2 z + 2 ( t − 2) x = −3
et
2 
Ñaë t z = x khi ñoù heä trôû thaø nh:  .
( )
 t 2 − t + 1 z + (1 − 2t ) x =12
vi

Ta coù caù c ñònh thöù c:
ng
1 + t2 2t − 4
D= =−4t 3 + 7t 2 − 8t + 5
2
a
t − t + 1 1 − 2t
.
kh
−3 2t − 4 1 + t2 − 3
Dz = =−18t + 45;D x = 15t 2 − 3t + 15
=
12 1 − 2t 2
t − t + 1 12
(
Neá u D =0 ⇔ −4t 3 + 7t 2 − 8t + 5 =0 ⇔ ( t − 1) 4t 2 − 3t + 5 =0 )
⇔ t = 1 ⇒ Dz = 27 ≠ 0 neâ n heä voâ nghieä m.
16
 Dx
x =
Xeù t t ≠ 1 ⇒ D ≠ 0 khi ñoù  D ⇒ z = x2 ⇔ D .D = D2 .
z x
D
z = z
 D
( −18t + 45) ( −4t3 + 7t 2 − 8t + 5=) (15t )

2
2
− 3t + 15
0 ⇔ 9t ( t + 2 ) 17t 2 − 10t + 20 =
⇔ 153t 4 + 216t 3 + 360t = (
0. )
t = 0
⇔
 t = −2
n
.v
Dx
TH1 : Neá u t = 0 ⇒ D = 5,Dx =15 ⇒ x = =3 ⇒ y = 0 .
D
om
D
TH2 : Neá u t =−2 ⇒ D =81,Dx =81 ⇒ x = x =⇒
1 y=−2 .
D
( x;y ) ( 3;0 ); (1; −2 ) .
.c
Caùch 3 : Ñaë t aå n phuï ñöa veà heä ñaúng caá p
ok
x= u + 1
Ñaë t  heä phöông trình trôû thaø nh:
y= v − 2
bo
 u +1 2 + v − 2 2 − 4 u +1 + 2 v − 2 =
( ) ( ) ( ) ( ) −3
et
 2 2
.
( u + 1) + ( v − 2 ) − ( u + 1)( v − 2 ) + u + 1 − 2 ( v − 2 ) =
12

vi
 u2 + v2 − 2u − 2v =0
⇔
ng
.
2 2
 u − uv + v + 5u − 7v =
0
Caùch 4: Heä soá baát ñònh(2 höôù ng xöû lyù).
a
x2 + y2 − 4x + 2y =−3 (1)

kh
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng: 

2 2
x + y − xy + x − 2y =12 (2)
Laá y (1) + k.(2) theo veá ta ñöôï c:
( k + 1) x2 − ( ky + k + 4 ) x + k ( y2 − 2y − 12 ) + y2 + 2y + 3 =
0.
Ta coù : ∆ x = ( ky + k + 4 )
2
((
− 4 ( k + 1) k y 2 − 2y − 12 + y 2 + 2y + 3 ) )
( ) ( )
= −3k 2 − 8k − 4 y2 + 10k 2 + 8k − 8 y + 49k 2 + 44k + 4 =0 .
17
Ta choï n k sao cho ∆ x laø soá chính phöông muoán vaäy cho ∆ 'y =
0.
( ) − ( −3k )( )
2
⇔ 5k 2 + 4k − 4 2
− 8k − 4 49k 2 + 44k + 4 =0
.
4 3 2
⇔ 43k + 141k + 134k + 44k + 8 =0 ⇒ k =−1
Töù c laø tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä nhö lôøi giaû i 1 ôû treâ n.
x2 + 3y2 + 4xy − 18x − 22y + 31 =
0
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình  .
2 2
2x + 4y + 2xy + 6x − 46y + 175 = 0
Lôøi giaûi
n
x= u + a
.v
Caùch 1: Ñaë t  khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y= v + b
om
 u + a 2 + 3 v + b 2 + 4 u + a v + b − 18 u + a − 22 v + b + 31 =
( ) ( ) ( )( ) ( ) ( ) 0
 2 2
.
2 ( u + a ) + 4 ( v + b ) + 2 ( u + a )( v + b ) + 6 ( u + a ) − 46 ( v + b ) + 175 = 0

.c
 u2 + 3v2 + 4uv + ( 2a + 4b − 18) u + ( 6b + 4a − 22 ) v
ok

 + a2 + 3b2 + 4ab − 18a − 22b + 31 =0
⇔
2u + 4v + 2uv + ( 4a + 2b + 6 ) u + ( 8b + 2a − 46 ) v
bo
2 2

 + 2a2 + 4b2 + 2ab + 6a − 46b + 175 = 0
et
Ta seõ choïn caù c heä soá ( a; b ) sao cho heä treâ n trôû thaønh heä ñaúng caá p baä c hai.
vi
2a + 4b − 18 =0

ng
6b + 4a − 22 =0 a =
−5
⇔ ⇔ .
4a + 2b
= +6 0 = b 7
8b + 2a − 46 =
0
a
kh
Thay vaøo heä treâ n ta ñöôï c:

 u2 + 3v2 +=4uv 1  u2 + v2 −=
2uv 0  u = v
 2 ⇔ ⇔ 2 .
2
2u + 4v + = 2uv 1 2u2 + 4v2 + =2uv 1 8u = 1
18
 1
 x =
− −5
 2 2
 1  1
u = v = −  y =
− +7
2 2   2 2
⇔  ⇔ .
 1  1
 u= v= = x −5
 2 2  2 2

 y 1
= +7
  2 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :
n
 1 1  1 1 
( x;y ) = − 5; − + 7 ; − 5; + 7 .
.v
−
 2 2 2 2  2 2 2 2 
om
Nhaän xeùt: Vieä c ñaë t aå n phuï thöï c hieä n baè ng thuû thuaä t nhanh nhö sau :
Ñaï o haøm theo bieán x vaø ñaï o haøm theo bieá n y moä t trong hai phöông trình cuû a
heä (ta löï a choï n phöông trình ñaà u cuû a heä)ta ñöôï c:
.c
2x + 4y − 18 = 0 x =−5  u =+ x 5
 ⇔ ⇒ .
6y + 4x − 22 =0 y =7 v =y − 7
ok
Caùch 2: Laá y (2) + k.(1) ta ñöôï c:
( k + 2 ) x2 + 2 ( y + 3 + 2ky − 9k ) x + 4y2 + 3ky2 − 46y + 175 − 22ky + 31k =0 .
bo
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x.
et
Ta coù :
2
(
'x ( 2k + 1) y + 3 − 9k  − ( k + 2 ) 4y 2 + 3ky 2 − 46y + 175 − 22ky + 31k
∆= )
vi
= (k 2
) ( )
− 6k − 7 y 2 − 14 k 2 − 6k − 7 y + 50k 2 − 291k − 341
ng
Choï n k = −1 thì ∆ 'x =

0 suy ra x =−
( 2k + 1) y + 3 − 9k =
y − 12 .
a
k+2
kh
Lôøi giaûi
Laá y (2) − (1) theo veá ta ñöôï c: x2 + 2 (12 − y ) x + y2 − 24y + 144 =
0.
2
⇔ ( x + 12 − y ) = 0 ⇔ x = y − 12 .
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
2
( y − 12 ) + 3y 2 + 4y ( y − 12 ) − 18 ( y − 12 ) − 22y + 31 =
0.
19
 1  1 1
y = 7− x = − − 5,y =− +7
 2 2 2 2 2 2
⇔ 2
8y − 112y + 391 =⇔
0 ⇒ .
 1  1 1
y = 7 + x = − 5,y = +7
 2 2  2 2 2 2
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
2x + xy − y − 5x + y + 2 =
2 2
0
2 2
x + y + x + y − 4 =0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
n
  y= 2 − x
.v
( x + y − 2 )( 2x − y − 1) = 0 
 2 ⇔ = y 2x − 1 .
om
x + y 2 + x + y − 4 = 0  2 2
x + y + x + y − 4 =0
 y= 2 − x
 2 2 =x 1,y
= 1 .c
x + y + x + y − 4 = 0 
⇔ ⇔ 4 13 .
y 2x − 1 x =− ,y =
−
 =
ok
 5 5
 x2 + y2 + x + y − 4 =0

bo
(1;1) ;  − 45 ; − 135  .
 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y
= )
 
et
x2 − y2 − 2x + 2y + 3 =0
2
y − 2xy + 2x + 4 = 0
vi
Lôøi giaûi
ng
Nhaä n thaáy y = 1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.

y2 + 4
a
Xeù t y ≠ 1 ruù t x = töø phöông trình thöù hai thay vaø o phöông trình thöù
2y − 2
kh
nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:

2
 y2 + 4  y2 + 4
  − y 2 − 2. + 2y + 3 =0.
 2y − 2  2y − 2
 
( )(
⇔ 3y 4 − 12y3 − 4y2 + 32y − 44 =0 ⇔ y2 − 2y + 2 3y 2 − 6y − 22 =0 . )
20
 5  4 5
y =
1− x =
1− ,y =
1−
3 3 3
⇔ 3y2 − 6y − 22 =0 ⇔  ⇒ .
 5  4 5
y =
1+ x =
1+ ,y =
1+
 3  3 3
 4 5  4 5 
( x;y ) =−
1 ;1 − ; 1 + ;1 + .
 3 3  3 3
x2 − 2xy + 2y + 15 = 0
n
2
 2x − 2xy + y + 5 =0
.v
Lôøi giaûi
om
x2 + 15
Vôù i x ≠ 1 ruù t y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
2x − 2 .c
2
x2 + 15  x 2 + 15 
2x − 2x. +  +5=0.
ok
2x − 2  2x − 2 
( )(
⇔ 3x 4 − 12x3 + 26x 2 − 28x − 245 =0 ⇔ x 2 − 2x − 7 3x2 − 6x + 35 =0 . )
bo
x =1− 2 2 x =1 − 2 2,y =
1− 3 2
⇔ x2 − 2x − 7 = 0 ⇔  ⇒
et
.
 x =
1 + 2 2  x =
1 + 2 2,y =
1+ 3 2
vi
(1 − 2
( x;y ) = )(
2;1 − 3 2 ; 1 + 2 2;1 + 3 2 . )
ng
x2 + y2 + x − 2y = 2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình  2
a
.
x + y + 2 ( x + y ) =
2
11
kh
Lôøi giaûi
Caùch 1 : Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c x + 4y =
9.
Khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
 9 − 4y 2 + y2 + 9 − 4y − 2y =
⇔ ( )
x2 + y2 + x − 2y =2 2
 .
x + 4y =9 x= 9 − 4y
21
17y2 − 78y + 88 = =x 1,y

= 2
0 
⇔ ⇔ 23 44 .
x= 9 − 4y x =− ,y =
 17 17
 23 44

( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = (1;2 );  − 17 ; .
17
 
Caùch 2 : Nhaä n thaá y x = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình.
Xeù t x ≠ 0 ñaë t y = tx khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
( )
 1 + t 2 x 2 + (1 − 2t ) x =

2
n
 .
( )
 1 + t 2 x 2 + 2 (1 + t ) x =
11
.v

( )
 1 + t 2 z + (1 − 2t ) x =2
om
2 
Ñaë t z = x heä phöông trình trôû thaø nh: 
( )
 1 + t 2 z + 2 (1 + t ) x =

11
( ) ( )
Tính ñöôï c D =
.c
( 4t + 1) t 2 + 1 ,Dx =9 t 2 + 1 ,Dz =26t − 7 .
ok
1 27
Neá u D =0 ⇔ t =− ⇒ Dz =− ≠ 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
4 2
bo
 Dx
x=
1  D ⇒ z= x2 ⇔ D .D= D2 .
Neá u D ≠ 0 ⇔ t ≠ − ⇒  z x
et
4  Dz
z=
 D
vi
t = 2
( ) ( )
2
2
=( 26t − 7 )( 4t + 1) t + 1 ⇔ 23t − 2t − 88 = 0 ⇔ 
2 2
ng
⇔ 81 t + 1 .
 t = − 44
 23
a
Dx
TH1 : Neá u t =2 ⇒ D =45,Dx =45 ⇒ x = =1 ⇒ y =2 .
kh
D
44 23 44
TH2 : Neá u t =− ⇒x=− ,y = .
23 17 17
 23 44

( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = (1;2 );  − 17 ; .
17
 
x2 + 4y 2 − 4x + 12y + 11 =
0
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình 
2 2
x + 4y − 2xy − x + 4y − 12 =0
22
Lôøi giaûi
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( 2x + 8) y + 23 − 3x = 0 ⇔ y = 3x2x−+238 (do x = −4 khoâng thoûa maõn heä phöông trình).

3x − 23
Thay y = vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c :
2x + 8
2
2  3x − 23  3x − 23
x + 4  − 4x + 12. + 11 =
0.
 2x + 8  2x + 8
⇔ x 4 + 4x3 + 22x 2 − 180x + 153 =
0.
n
 x = 1,y = −2
.v
( ) x = 1 
⇔ ( x − 1)( x − 3) x2 + 8x + 51 =0 ⇔  ⇒
 x = 3  x = 3,y = −
12 .
om
 7
(1; 2 );  3; − 127  .
 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =−
.c  
x2 + 2y2 + xy + x − 10y =−12
ok
2 2
3x − y − xy + 15x + 4y = −8
bo
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+ y 3 heä phöông trình trôû thaø nh:
x 2,v =−
et
 u − 2 2 + 2 v + 3 2 + u − 2 v + 3 + u − 2 − 10 v + 3 =−12
( ) ( ) ( )( ) ( )
 .
vi
2 2
3 ( u − 2 ) − ( v + 3) − ( u − 2 )( v + 3) + 15 ( u − 2 ) + 4 ( v + 3) =− 8

ng
⇔
 u + uv + 2v =
2 2
4
 2 2 2
 u + uv + 2v= 4 3u − uv − v
⇔
2
.
( )
2 2
3u − uv − v = 1 3u2 − uv − v2 =
1
a
kh
 u = v
11u2 − 5uv − 6v2 = 
0  6v
⇔ ⇔  u = −
  11
2 2
3u − uv − v = 1
3u − uv − v2 =
2
1

23
u = −1,v = −1 x = −3,y = 2
  u = v  
 2 u=1,v = 1 x =−1,y = 4
2
3u − uv − v = 1 
 6 11  6 11
⇔  ⇔ u = − ,v = ⇔  x = − − 2,y = + 3 .
u = − 6 v  53 53  53 53
 11  
 2 6 11 6 11
2
 3u − uv − v = 1  u = ,v = −  x = − 2,y = − +3
 53 53  53 53
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø :
 6 11  6 11 
( x;y ) =
( −3;2 ); ( −1;4 );  − − 2; + 3 ; − 2; − + 3 .
 53 53   53 53 
n
Nhaän xeùt: Caù ch ñaë t aå n phuï nhö treâ n xuaá t phaùt töø thuû thuaä t. Ñaï o haøm moä t
.v
trong hai phöông trình cuû a heä theo bieá n x vaø theo bieá n y ta ñöôï c(ôû ñaâ y ta löï a
choï n phöông trình ñaà u cuû a heä ).
om
2x + y + 1 =0 x =−2  u =x + 2
 ⇔ ⇒ .
4y + x − 10 = 0 y = 3 v = y − 3 .c
x2 + y2 =1 (1)

( )
ok
2 2
48 x − y + 28xy + 21x + 3y =
69 (2)
Lôøi giaûi
bo
Laá y 50.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c:

98x2 + 28xy + 21x + 2y 2 + 3y − 119 =
0.
et
 y= 7 − 7x
⇔ ( 7x + y − 7 )(14x + 2y + 17 ) = 0 ⇔ 
vi
 y = − 14x + 17
.
 2
ng
 24 7 
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø: ( x;y ) = (1;0 ) ;  ;  .
 25 25 
a
x2 + y2 + x = 3
kh

2 2
x − 2y − xy + y + 1 =0
Lôøi giaûi
Laá y 2.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c:
3x2 + 2x − 5 − xy + y = 0 ⇔ ( x − 1)( 3x + 5 − y ) = 0 .
Xeù t tröôø ng hôï p tìm ñöôï c caù c nghieäm cuûa heä phöông trình laø:
 11 17 
(=
x;y ) (1;1) ; (1; −1) ; ( −2; −1) ;  − ;  .
 10 10 
24
CHÖÔNG 2. CAÙC KYÕ THUAÄT VAØ PHÖÔNG PHAÙP

GIAÛI HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
Chöông naø y laø noä i dung chính cuû a cuoá n saù ch. Toâ i trình baøy theo caù c daï ng
toaù n ñieå n hình phaâ n theo caù c chuû ñeà . Moã i chuû ñeà cung caá p caù c phöông phaùp
cuõ ng nhö kyõ thuaä t giaû i nhanh ñoà ng thôø i laø moä t soá löu yù ñoá i vôùi baï n ñoï c trong
quaù trình xöû lyù töø ng baøi toaù n cuï theå.
Chuû ñeà 1. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG

HEÄ PHÖÔNG TRÌNH BAÄC NHAÁT HAI AÅN
n
.v
a x + b1y = c1
Ta ñaõ bieá t moä t heä phöông trình baä c nhaá t hai aå n  1 luoâ n giaû i
om
a2 x + b2 y = c2
Dx Dy
ñöôï c baè ng pheù p theá hoaë c thoâ ng qua coâ ng thöù c Ñònh thöù
= c x = ,y vôù i
D D
a1 b1 c1 b1
.c a1 c1
D ≠ 0 , trong ñoù : D = ,Dx = ,Dy .
ok
=
a2 b 2 c2 b2 a2 c2
Neá u tinh yù quan saù t heä phöông trình ta coù theå ñöa 1 heä phöông trình phöù c taï p
bo
veà heä baä c nhaá t hai aån nhö treâ n vaø ta söû duï ng coâ ng thöù c nghieäm ñeå giaû i.
Daáu hieän nhaän bieát phöông phaùp:
et
+ Caù c phöông trình cuûa heä chæ laø phöông trình baä c nhaá t hoaë c baä c 2 cuû a moä t
aå n x vaø y.
vi
+ Coù 1 nhaâ n töû laëp laï i ôû caû 2 phöông trình cuû a heä vaø caù c thaønh phaàn coø n laïi
chæ coù daï ng baä c nhaát cuû a x vaø y(1 caê n thöù c; 1 bieåu thöù c cuû a x vaø y).
ng
+ Coù 2 nhaâ n töû laëp laï iôû caû 2 phöông trình cuû a heä(coù 2 caê n thöù c; 2 bieå u thöù c
cuû a x vaø y).
a
Ñeå roõ hôn baïn ñoï c theo doõ i caù c ví duï trình baø y döôùi ñaâ y chaé c chaé n seõ hình
kh
thaø nh kyõ naêng nhaä n dieän heä phöông trình ñöôï c giaû i baè ng kyõ thuaä t naøy.
Chuù yù. Trong chöông 1 caùc baø i toaù n veà heä phöông trình baä c hai hai aå n daïng
toå ng quaùt toâi ñaõ trình baø y kyõ thuaä t naø y.
Caà n nhaá n maï nh theâm raè ng phöông phaù p naøy giuù p ta giaû i quyeá t ñöôï c baø i toaù n
khi nhaä n bieá t ñöôï c heä baä c nhaá t hai aå n. Tuy nhieâ n coù 1 thöï c teá raè ng ñoái vôù i 1
soá heä phöông trình seõ yeâ u caà u baï n ñoï c tính toaùn khaù naë ng. Do vaä y muï c ñích
cuû a baø i vieá t laø cung caá p theâ m cho baï n ñoï c 1 kyõ thuaä t ñeå giaû i heä. Nhìn heä
phöông trình döôùi con maé t linh hoaï t hôn vaø tö duy suy nghó ta seõ coù theâm caù c
caù ch giaû i hay khaù c nhau.
25

x2 + y2 − 4x + 2y =−3
2 2
x + y − xy + x − 2y =12
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi:
Caû hai phöông trình cuûa heä coù daïng phöông trình baäc 2 cuû a x hoaë c cuûa y. Vì
vaä y ta coù theå ñöa veà heä phöông trình baä c nhaá t 2 aå n. Ta coù theå coi x laø tham
soá hoaë c y laø tham soá . Lôø i giaû i döôù i ñaây ta coi x laø tham soá .
n
2
Ñaë=
t a y= ,b y heä phöông trình trôû thaø nh:
.v
a + 2b = −x 2 + 4x − 3
 .
a − ( x + 2 ) b =−x − x + 12
2
om
Coi ñaây laø phöông trình baäc nhaá t hai aå n a vaø b khi ñoù
Heä naø y heä soá cuû a a vaø b khaù ñôn giaû n neâ n ta duø ng phöông phaùp theá :
.c
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä suy ra: ( x + 4 ) b = 5 ( x − 3)
ok
5 ( x − 3)
⇒b= (vì x = −4 khoâng thoaû maõn heä phöông trình).
x+4
bo
− x3 + 3x + 18 5 ( x − 3)
=a = ;b .
x+4 x+4
et
2
− x3 + 3x + 18  x−3
b2 ⇔
Maë t khaù c a = 25 
=  .
vi
x+4 x+4
ng
( )  x = 1  x = 1,y = −2
⇔ ( x − 1)( x − 3) x2 + 8x + 51 =0 ⇔ 
x 3 =
=
⇒
 x 3,y= 0
.
a
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y=

) (1; −2 ); ( 3;0 ) .
kh
Coø n nhieà u giaû i khaù c cho 1 heä phöông trình baä c hai hai aå n daïng toå ng quaùt ñaõ
trình baø y trong chöông tröôù c.
x + 4x + y − 4y =
4 2 2
2
2 2
x y + 2x + 6y =
23
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Coi x laø tham soá vaø y laø aå n thì roõ raø ng caû 2 phöông trình cuû a heä coù
daï ng baä c 2 vaø baä c 1 cuû a y.
26
t − 4y =2 − x 4 − 4x 2
2 
Ñaë t t = y heä phöông trình trôû thaø nh:  2 .
( )
 x + 6 y =23 − 2x
2
Ta coi heä phöông trình trình treâ n laø heä phöông trình baä c nhaá t hai aå n t vaø y ta
x2 + 6;Dt =
ñöôï c: D = − x6 − 10x 4 − 30x 2 + 104;Dy =
23 − 2x 2 .
2
 Dy 
Dt
( )( ) ( )
2
2
Suy ra: t = y ⇒ =  ⇔ x2 + 6 −x6 − 10x 4 − 30x2 + 104 = 23 − 2x 2
D  D 
 x =1 ⇒ y =3
⇔ (1 − x)(1 + x)(1 + x 2 )(x 4 + 16x 2 + 95) = 0 ⇔ 
n
.
 x =−1 ⇒ y =3
.v
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( −1;3); (1;3) .
om
Nhaän xeùt. Ta hoaø n toaøn duø ng pheù p theá cho heä phöông trình treâ n baè ng caù ch
23 − 2x 2
ruù t y = töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø theá vaø o phöông trình ñaà u
x2 + 6
.c
cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
ok
Baøi 3. (TSÑH Khoái A 2008) Giaûi heä phöông trình:
 2 3 2 5
bo
x + y + x y + xy + xy =− 4
 .
x 4 + y 2 + xy (1 + 2x ) = 5
−
et
 4
Lôøi giaûi
vi
Nhaän xeùt. Lôø i giaûi tham khaû o vaø ñaù p aùn chính thöù c söû duï ng aå n phuï khaù ñôn
ng
giaû n. Nhìn nhaä n caû 2 phöông trình cuû a heä laø phöông trình baä c 2 cuû a y. Vì vaä y
theo daá u hieä u ñaõ bieát ta hoaø n toaøn ñöa ñöôï c heä veà heä phöông trình baä c nhaá t
a
hai aån.
kh
 2 3
( 2 5
xy + x + x + 1 y =− x − 4
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng 
)
.
 (
y2 + 2x2 + x y = 4
−x − )
5
4
Ñaë= 2
t a y=
 3
(
xa + x + x + 1 b =−x −
,b y heä phöông trình trôû thaø nh: 
2 5
4.
)
a + 2x 2 + x b =
 (
−x 4 −
5
4
)
27
( ) (
Ta coù D = x 2x2 + x − x3 + x + 1 = x3 + x 2 − x − 1 =) ( x − 1)( x + 1)
2
.
3
+ Neáu x =⇒1 y= − .
2
+ Neáu x = −1 thay vaø o heä ban ñaàu ta thaá y voâ nghieä m.
Tính tieáp Dx ,Dy ta tìm ñöôï c:
4x6 + 4x 5 + 8x 4 + 4x3 + 5x 2 − 5x − 5 4x 4 + 4x3 + 4x 2 + 5

a= ;b = −
2 2
4 ( x + 1) 4 ( x + 1)
vôù i ( x − 1)( x + 1) ≠ 0 .
n
Maë t khaù c:
.v
2
 
4x + 4x + 8x + 4x + 5x − 5x − 5  4x 4 + 4x3 + 4x 2 + 5 
6 5 4 3 2
om
2
a=
b ⇔ =
2  2 
4 ( x + 1)  4 ( x + 1) 
( ) ( 4x − 5) =0 ⇔ x = 45 ⇒ y =−
⇔ 2x2 + 2x + 3
2
3 3
.c 3
25
16
.
ok
 3  5 25 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø : ( x;y ) =
 1; −  ;  3 ; − 3 .
 2  4 16 
bo
Xem theâm lôø i giaû i ñaë t aå n phuï trong chuû ñeà kyû thuaät aå n phuï ñaï i soá.
( x + y )( 2 − y ) =(1 − 2y )(1 + xy )
et
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ∈  ) .

( x − y )( 3 − x ) =(1 − 3x )(1 − xy )
vi
Nhaän xeùt. Sau khi khai trieå n ta ñöa veà moä t heä phöông trình baä c hai hai aå n
ng
daï ng toå ng quaù t. Vaä y aù p duïng kyõ thuaä ñöa veà heä baä c nhaá t hai aå n ta ñöôï c:
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
( )
2x y2 − y + 1 = y 2 − 4y + 1
a


kh
2x ( y + 3) = ( 3y + 1) x2 + 1
 ( )
 y 2 − 4y + 1
x =


(
2 y2 − y + 1 )
⇔  2 
 y2 − 4y + 1   y2 − 4y + 1  
2. ( y + 3) − ( 3y + 1)   + 1 = 0 (1)

(
 2 y2 − y + 1 ) 

( 
  2 y2 − y + 1 




)
28
Ta coù (1) ⇔ 11y 5 − 35y 4 + 110y3 − 70y 2 + 55y − 7 =0.

v −1
Ñeå giaûi phöông trình ña thöù c treâ n ta ñaë t y = vaø sau khi ruù t goï n ñöa
v +1
9
5 −1
9 2
phöông trình veà daï ng: 2v5 − 9 = 0 ⇔ v = 5 ⇒y= .
2 9
5 +1
2
5
12 − 1
Thay ngöôï c laï i ta tìm ñöôï c x = .
5
12 + 1
n
 
.v
9
5 5 −1
12 − 1 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ; .
om
 5 12 + 1 9 
 5 +1
 2 
Nhaän xeùt. Caâ u hoû i ñaë t ra laø taïi sao nghó ñeán vieä c giaû i phöông trình ña thöùc
.c
v −1
baä c 5 nhö treân baè ng pheùp ñaë t y = . Ñeå laøm roõ ñieà u naøy tröôù c heá t ta xeù t
ok
v +1
caù ch khaù c cho baø i toaùn nhö sau:
bo
 x + y 1 − 2y
 =
( ) 1 + xy 2 − y
Vôùi x y − 1 ( x − 3)( y − 2 ) ≠ 0 vieát laïi heä phöông trình döôùi daïng: 
2 2
et
 x − y = 1 − 3x
1 − xy 3 − x
vi
u −1 v −1
Ñaë t x
= = ,y heä phöông trình trôû thaø nh:  .
ng
u +1 v +1  u−v 2−u
 = (1)
 u+v u+2
 uv − 1 3 − v
a
 = (2)
 uv + 1 3 + v
kh
Töø (1) keá t hôï p vôù i tính chaá t cuû a tyû leä thöù c ta coù :
u−v 2−u 2−v 2 + v − 2u
= = =
u + v u + 2 2 + v + 2u 2−v .
⇒ (2 − v) = (2 + v) − 4u ⇔ u2 = 2v
2 2 2
uv − 1 3 − v 3u − uv 3u − 1 3u + 1 − 2uv
Töông töï töø (2) ta coù : = = = =
uv + 1 3 + v 3u + uv 3u + 1 + 2uv 3u − 1
⇒ (3u − 1)2 = (3u + 1)2 − 4u2 v2 ⇔ u2 v2 = 3u .
29
 u2 = 2v
Vaä y ta coù heä phöông trình:  .
2 2
 u v = 3u
Xeù t u = 0 ⇒ v = 0 ⇒ x = y = −1 ⇒ xy = 1 (loaï i do 1 − xy ≠ 0 ).
9
4 5
5 −1
u 9 12 − 1 2
Vaä y u. = 3 ⇔ u = 5 12 ⇒ v = 5 ⇒ x = ,y = .
4 2 5
12 + 1 9
5 +1
2
Ñaâ y laø moä t heä ñöôï c xaâ y döï ng moä t caù ch khaù ñaë c bieä t. Nguyeâ n do ñaâu ta coù
n
pheù p ñaë t treâ n vaø cô sôû naøo xaây döï ng daï ng heä treâ n xin nhöôøng cho baï n ñoï c.
Ñeå aù p duï ng baï n ñoï c reøn luyeä n qua baø i toaù n töông töï sau:
.v
 x + y 1 − 3y
1 + xy = 3 − y
om

Ví duï. Giaû i heä phöông trình  .
 x − y = 1 − 5x
1 − xy 5 − x .c
( x + y ) 2xy + 5= 4xy − 3y + 1

ok
Baøi 5.Giaû i heä phöông trình:  , ( x,y ∈  ) .
( x + 2y ) 2xy + 5= 6xy + x − 7y − 6
bo
Lôøi giaûi
et
Chuù yù caê n thöù c 2xy + 5 vaø caû hai phöông trình cuû a heä coù chöù a theâ m ñaï i
löôï ng 4xy,6xy hoaø n toaø n bieåu dieãn ñöôï c theo caê n thöù c treân vaø caù c thaø nh
vi
phaà n coø n laï i ñeà u daï ng baäc nhaá t cuû a x vaø y. Vì vaä y neá u coi
= u 2xy + 5 laø
ng
tham soá ta ñöa ñöôï c heä phöông trình veà heä baä c nhaá t 2 aå n x vaø y.
Caùch 1: Ñieàu kieä n 2xy + 5 ≥ 0 .
a
2xy + 5, ( u ≥ 0 ) ⇒ 2xy = u2 − 5 .
kh
Ñaë t u =
Heä phöông trình trôû thaø nh:
( (
 x + y ) u= 2 u2 − 5 − 3y + 1
) 
⇔
 2u2 − ( x + y ) u − 3y − 9 =0
.

( x + 2y )=
 (
u 3 u2 − 5 + x − 7y − 6 )3u − ( x + 2y ) u + x − 7y − 21 =
2
0

 − ux − ( u + 3) y = −2u2 + 9
⇔ .
( ) ( ) 2
1 − u x − 7 + 2u y = 21 − 3u
30
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t hai aå n cuûa x vaø y; u laø tham soá ta ñöôï c:
− u − ( u + 3)
D= = u2 + 5u + 3 .
1 − u − ( 7 + 2u )
( ) (
Töông töï ta coù : Dx= u u2 + 5u + 3 , Dy = ( u − 3) u2 + 5u + 3 . )
Vôù i D = 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
Dx Dy
Vôù i D ≠ 0 ⇒ x= = u,y= = u − 3 ⇒ xy= u ( u − 3) .
D D
u2 − 5 u = 1
n
⇔ = u ( u − 3) ⇔ u2 − 6u + 5 = 0 ⇔  .
2 u = 5
.v
Thay ngöôï c laï i coâng thöù c nghieäm ta coù caù c nghieäm laø:
om
( x;y=) (1; −2 ); ( 5;2 ) thoaû maõn ñieàu kieän.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y= ) (1; −2 ); ( 5;2 ) .
.c
Caùch 2:Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
ok

 ( x + y ) 2xy + 5= 4xy − 3y + 1 (1)
.

( x + 2y ) 2xy + 5= 6xy + x − 7y − 6 (2)
bo
Laá y 2.(1) − (2) vaø 3.(1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c:

et
x 2xy + 5 =−2xy − x + 4y + 7


( x − y ) 2xy + 5 =−2x + 5y + 15
vi
x − y − 3= 2xy + 5 − x 2xy + 5
ng

⇔
( ) (
( x − y − 3) 2xy + 5 + 5 = 3 x − 2xy + 5 )
a
x − y − 3= 2xy + 5 − x 2xy + 5
kh

⇔ .
(
 2xy + 5 − x 2xy + 5 )( ) (
2xy + 5 + 5 = 3 x − 2xy + 5 )
x − y − 3= 2xy + 5 − x 2xy + 5

⇔ .
( )(
 x − 2xy + 5 2xy + 5 + 5 2xy + 5 + 3 =0 )
x − y − 3= 2xy + 5 − x 2xy + 5 x − y − 3 = x2 − x2
⇔ ⇔ .
= x 2xy + 5 = x 2xy + 5
31
y= x − 3
y= x − 3   x 5,y
= = 2
⇔ ⇔ x ≥ 0 ⇔ .
x =2x ( x − 3) + 5 x =1,y =−2
  2 2
x = 2x − 6x + 5
Nhaän xeùt. Qua baøi toaùn treân 1 laàn nöõa khaúng ñònh kyõ thuaät naøy toû ra raát hieäu quaû.
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình:
 3
( x + y ) y + 3 + y 2x2 − 1 = xy + 2y2
 y3
 , ( x,y ∈  ) .
 3
y +3
+ ( x + y ) 2x2 − 1= 3xy − x2
n
2x 3
 y
.v
Lôøi giaûi
om
y3 + 3
Vieä c laë p laï i 2 caê n thöù c , 2x2 − 1 ôû hai phöông trình cuû a heä luù c naøy
.c
3
y
coi hai aån laø 2 caên vaø x,y laø tham soá . Hy voï ng ñöa veà heä phöông trình baä c
ok
nhaá t 2 aå n coù theå tìm ñöôï c 2 caê n thöù c theo x vaø y.
y3 + 3
bo
Ñieà u kieän: 2x 2 − 1 ≥ 0, ≥ 0,y ≠ 0 .

y3
et
y3 + 3
Ñaë t u = ,v = 2x 2 − 1, ( u,v ≥ 0 )
3
y
vi
( x + y ) u + yv = xy + 2y 2
ng

Heä phöông trình trôû thaø nh :  .
2xu + ( x + y ) v = 3xy − x
2
a
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t vôù i hai aå n laø u vaø v ta ñöôï c:
kh
x2 + y2 ,D u =
D= (
2y x2 + y2 ,Dv =
−x x2 + y2 . ) ( )
 Du  y3 + 3
= u = 2y
 D  = 2y x = −1
Vì vaäy  ⇔  y3 ⇔ .
v = Dv  y = 1
= −x
 D  2x2 − 1 =−x
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1;1) .
32
 3x + y
3x − y + 2 =8
 x − y2
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình:  , ( x,y ∈  ) .
3x + y + 3x − y = 7
 x2 − y2

Lôøi giaûi
1
Nhìn nhaä n caû 2 phöông trình cuû a heä coù chung vaø neá u coi ñaï i löôï ng
x2 − y2
n
naø y laø tham soá thì heä trôû thaø nh heä baä c nhaá t 2 aån vôù i x vaø y.
.v
Ñieà u kieän: x2 − y2 ≠ 0 .
 
om
1   1 
3x  1 + 2  − y 1 − =8
  x − y2   2
 x −y 
2 
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:  .
  1 
.c  1 
3x  1 + 2  + y 1 − 2
2   x − y2 
=7
  x − y   
ok
1 3 (1 + m ) x − (1 − m ) y =8
Ñaë t m = heä phöông trình trôû thaø nh:  .
x2 − y2 3 (1 + m ) x + (1 − m ) y =
7
bo
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t vôù i hai aå n x,y vaø m laø tham soá .
et
6 ( m + 1)(1 − m ) ,Dx =
Ta coù : D = 15 (1 − m ) ,Dy =
−3 ( m + 1) .
vi
 m =⇒
1 Dx = 0
Vôùi D =0 ⇔ ( m + 1)(1 − m ) =0 ⇔  heä phöông trình voâ nghieäm.
 m =−1 ⇒ Dy =0
ng
 Dx 5
x =
=
D 2 ( m + 1)
a

Vôù i D ≠ 0 ⇒  .
kh
 Dy 1
y =
=
D 2 ( m − 1)

 3− 5
2 2
    m =
1 5 1 1 2 .
Maë t khaù c: x2 − y2 = ⇔  −  = ⇔
m  2 ( m + 1)   2 ( m − 1)  m  3+ 5
    m =
 2
33
 5+ 5 1+ 5
x = ,y = −
Thay ngöôï c laï i coâng thöù c nghieäm ôû treâ n ta coù  4 4 .
 5− 5 −1 + 5
= x = ,y
 4 4
Caùch 2:Coä ng theo veá vaø tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
 6x
6x + 2 =15
 x − y2
 .
−2y + 2y = 1
 x2 − y2

n
Nhaä n thaáy x = 0 hoaë c y = 0 khoâ ng thoûa maõ n heä phöông trình.
.v
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
om
 2 5 5 1
2 + 2 2
=
x
4
x − y =
 x −y  25 1 16
 ⇔ ⇒ −= x2 5y2 (1) .
⇔=
−2 + 2 1 5
 + =1 4 x 2
y 2 2
x −y 2
.c
=
 2
x −y 2 y 
 x y x 2
− y 2

ok
Thay x2 = 5y2 vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c:
 
bo
1+ 5 5+ 5 1+ 5
y = − x = ,y =
−
2 1 2 4 4 4 .
−2 + = ⇔ 8y + 4y − 2 = 0 ⇔  ⇒
4y 2 y  −1 + 5  5− 5 −1 + 5
et
= y = x = ,y
 4  4 4
vi

  
( x;y )  5 +4 5 ; − 1 +4 5  ;  5 −4 5 ; −1 +4 5  .
ng
=
  
a
Ghi chuù. (1) xem theâm kyõ thuaä t coä ng, tröø laá y tích hai phöông trình cuû a heä .
Ngoaøi ra ta coù theå giaû i heä phöông trình treâ n baèng soá phöù c.
kh
5x2 ( y + 1) + y= y 2 x + 6x + 1

Baøi 8. Giaû i heä phöông trình  1 .
y2 + y (1 − 10x ) =−25x 2 + + 1
 x
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôøi giaûi: Roõ raø ng caû hai phöông trình cuû a heä laø phöông trình
2
baä c hai cuûa y. Do vaä y neá u ñaë=
t a y= ,b y heä trôû thaø nh moä t heä phöông trình
baä c nhaá t 2 aå n.
34
Ñieà u kieän: x ≠ 0 .
2
Ñaë=
t a y= ,b y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
( )
x.a − 5x2 + 1 b − 5x2 + 6x + 1 =0  25x3 + 15x2 − x + 1


a =
⇔ x ((
, x 5x2 − x − 1 ≠ 0 ) )
 ( 2
) 3
x.a + x − 10x b + 25x − x − 1 =0 =
 b 5x + 2
25x3 + 15x2 − x + 1 2
b2 ⇔
Ta coù a =
x
(
= 5x + 2 ) .
 5+3 5  5+3 5 3 5 +1
x = − x = − ,y =
−
10 ⇒  10 2
n
⇔ 5x2 + 5x − 1 = 0 ⇔  .
 5−3 5  5−3 5 3 5 −1
.v
x = − x = − ,y =
 10  10 2
om

 x= 0 ⇒ VN

( 2
)
Neá u x 5x − x − 1 = 0 ⇔  x =
 1 − 21
10
⇒y=
±1 − 21
2
.
.c

1 + 21 21 − 1
ok

=  x 10
⇒y
=
2
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm laø :
bo
5+3 5 3 5 +1  5 − 3 5 3 5 −1

( x;y ) =
−
 10
;− ; −
2   10
;
2 
;
et

.
 1 − 21 ±1 − 21   1 + 21 21 − 1 
; ; ;
vi
 
 10 2   10 2 
 
ng
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
( )
y2 x − 5x2 + 1 y − 5x2 + 6x + 1 =

0
a
 2 .
( )
xy + x − 10x2 y + 25x3 − x − 1 = 0
kh

 1 − 21 ±1 − 21
= x ⇒y
=
 10 2

( )
⇔ 5x2 − x − 1 ( 5x − y + 2 ) = 0 ⇔  x =

1 + 21
10
⇒y=
21 − 1
2
.
= y 5x + 2


35
+ Vôùi =
y 5x + 2 thay vaø o phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôï c:
( 5x + 2 )
2
( )
x − 5x2 + 1 ( 5x + 2 ) − 5x2 + 6x + 1 =0.
 5+3 5  5+3 5 3 5 +1
x =
− x =
− ,y =
−
⇔ 5x2 + 5x − 1 = 0 ⇔  10 ⇒  10 2 .
 5−3 5  5−3 5 3 5 −1
x =
− x =
− ,y =
 10  10 2
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm laø
 5+3 5 3 5 +1  5 − 3 5 3 5 −1
( x;y ) = ;− ; − ; ;
n
−
 10 2   10 2 

.v
.
 1 − 21 ±1 − 21   1 + 21 21 − 1 
 ; ; ; 
om
 10 2   10 2 
 
x + y =(x − y)(xy − 1)

3 2
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình  .c, ( x,y ∈  ) .
3 2
x − x + y +=
1 xy(x − y + 1)
Nhaän xeùt. Cuõ ng töông töï baø i toaù n treâ n coi x laø tham soá vaø y laø bieá n thì caû 2
ok
phöông trình cuû a heä neáu vieá t laï i ñeàu laø phöông trình baä c 2 cuûa y. Do vaä y
hoaø n toaøn söû duï ng ñöôï c phöông phaùp treâ n.
bo
x3 + y2= x2 y − xy2 + y − x

3 2 2 2
et
x − x + y + 1= x y − xy + xy
( )
 ( x + 1) y 2 − x2 + 1 y + x3 + x = 0 (1)
vi

⇔ .
( )
xy 2 − x 2 + x − 1 y + x3 − x 2 + 1 =0 (2)
ng

Nhaä n thaá y töø heä treâ n ta hoaø n toaø n giaû i baè ng phöông phaù p theá baè ng caù ch löôï c
a
boû ñi nhaân töû y2 töø hai phöông trình cuû a heä.

kh
Do vaäy ta laá y x.(1) − (x + 1).(2) theo veá ta ñöôï c:
( ) ( ) ( ) (
− x x2 + 1 y + x x3 + x + ( x + 1) x 2 + x − 1 y − ( x + 1) x3 − x 2 + 1 =
0. )
 1
x = − 2

⇔ ( 2x + 1)( x − 1)( y + 1) = 0 ⇔  x =1 .
 y = −1


36
1
+ TH1: Neá u x = − thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2
1 2 5 5 5±3 5
y − y − = 0 ⇔ 4y2 − 10y − 5 = 0 ⇔ y = .
2 4 8 4
+ TH2: Neá u x = 1 thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2
 1 3
2y2 − 2y + 2 = 0 ⇔ 2  y −  + = 0 voâ nghieäm.
 2  2
+ TH3: Neá u y = −1 thay vaøo heä ta ñöôï c:
n
x + x + 2x + 2 =
3 2
0
 3 (heä voâ nghieä m).
.v
x + 2x =0
om
 −1 5 + 3 5   −1 5 − 3 5 
Vaä y heä ñaõ cho coù hai nghieä m laø (x;y) =  ;  , ; .
 2 4  2 4 
  
Caùch 2: Duø ng heä hai phöông trình baä c nhaá t
.c
Chuù yù neáu ñaë t a = y2 ,b = y ⇒ a = b2 vaø heä phöông trình trôû thaø nh:
ok
 ( )
 ( x + 1) a − x 2 + 1 b + x3 + x =0
.

bo
( )
xa − x 2 + x − 1 b + x3 − x 2 + 1 =

0
Thì roõ raøng ñaâ y laø heä phöông trình hai aån baä c nhaá t vaø ta coi x laø tham soá .
et
Luù c naø y chæ caà n tìm a vaø b theo x roài giaû i phöông trình a = b2 ta ñöôï c 1
vi
phöông trình cuûa x vaø ta coù ngay keá t quaû cuûa baø i toaùn.
( ) ( )
Thaä t vaä y ta coù : D =− ( x + 1) x2 + x − 1 + x x2 + 1 =−2x2 + x + 1 .
ng
Da= ( x + 1)( 2x
2 2
)
− x − 1 ,D b= 2x2 − x − 1 .
a
kh
 1
x= −
+ Neáu D= 0 ⇔  2 thay laïi vaø o heä ta tìm ñöôï c nghieäm nhö caù ch 1.

 x = 1
D
+ Neáu D ≠ 0 ⇒ a = a =−x2 − 1 < 0 voâ lyù.
D
 1 5−3 5   1 5+3 5 
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
− ; ; − ; .
 2 4   2 4 

37
Caùch 3: Heä soá baát ñònh.

Laá y −1.(1) + 2.(2) ta ñöôï c: (x − 1)(x2 + y2 − x − 3y − xy − 2) =0 .
x = 1
⇔ 2 2
 x + y − x − 3y − xy − 2 =0
x + x + 2x + 2 =
3 2
0
Vôù i x = 1 thay vaø o heä ta ta ñöôïc:  (heä voâ nghieä m).
3
x + 2x =0
Vôù i x2 + y2 − x − 3y − xy − 2 =0 (3) .
Laá y 2.(1) − (3) ta ñöôï c: (2x + 1)(x2 + y2 − x + y − xy + 2) =0
n
 1
.v
 x= −
⇔ 2 .
om
2 2
 x + y − x + y − xy + 2 =0
−1 5±3 5
Vôù i x = ⇒y= .
2 4 .c
Vôù i x2 + y2 − x + y − xy + 2 =0 (4) .
ok
Laá y (4) − (3) ta ñöôï c: y = −1 thay vaøo (3) thaá y voâ nghieäm.
 −1 5 + 3 5   −1 5 − 3 5 
bo
Vaä y heä ñaõ cho coù hai nghieä m laø (x;y) =  ;  , ; .

 2 4  2 4 
  
3x + x2 − 7 − y2 + 24 =
et
 3
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình:  , ( x,y ∈  ) .
4 x2 − 7 − y 2 + 24 = 3y
vi
Lôøi giaûi
ng
Phaân tích tìm lôøi giaûi: Khi baé t gaë p heä xuaá t hieä n hai caê n thöù c laë p laï i trong
hai phöông trình cuû a heä treâ n yù töôû ng ñaà u tieâ n laø ruù t töø ng caên thöù c theo x vaø
a
y. Roõ raøng khi bieå u dieã n ñöôï c moã i caê n thöù c theo x vaø y roà i chæ caà n thöï c hieän
pheù p bình phöông ta ñöa veà heä phöông trình baä c 2 hai aån daï ng toå ng quaù t. Vaø
kh
theo kyõ thuaä t heä phöông trình baä c nhaá t hai aån ta hoaøn toaø n giaû i ñöôï c heä môù i
sinh ra.
Ñieà u kieän: x ≥ 7 .
Heä phuông trình tuwong ñöông vôù i:
 x2 − 7 − y 2 + 24 = 3 − 3x  x2 − 7 = x + y − 1
 
 ⇔ .
4 x2 − 7 − y2 + 24 = 3y  y2 + 24 = 4x + y − 4
38
x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0 x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0
 
 2 2  2
⇔ x − 7 = ( x + y − 1) ⇔ x2 − 7 = ( x + y − 1) (1) .
 2  2
y2 + 24= ( 4x + y − 4 ) y2 + 24= ( 4x + y − 4 )
 
x2 − 7 = x + y − 1 2

Ta coù : 
( ) y + 2y ( x − 1) − 2x + 8 = 0
⇔
 2
.
( x − 1) y =
2
y2 + 24= ( 4x + y − 4 ) −2x 2 + 4x + 1

Do x ≥ 7 heä treâ n khaù ñôn giaû n ta söû duïng pheù p theá töø phöông trình thöù hai
cuû a heä ta ñöôï c:
n
−2x2 + 4x + 1
.v
y= . Thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x −1
om
2
 −2x2 + 4x + 1  −2x 2 + 4x + 1
  + 2. . ( x − 1) − 2x + 8 =0.
 x −1  x −1
  .c
⇔ 2x3 − 6x2 + 6x − 11 =
0.
ok
3 9
⇔ 2 ( x − 1) =9 ⇔ x =1 + 3 ⇒ y = 3 6 − 3 36 .
2
bo
 9 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =
 1 + 3 ; 3 6 − 3 36  .
 2 
 
et


x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0 x + y − 1 ≥ 0,4x + y − 4 ≥ 0
vi
  7
Caùch 2: Ta coù : (1) ⇔ ( y − 1)( 2x + y − 1) + 7 =0 ⇔  y − 1 =− (1)
ng
  2x + y − 1
( x − 1)( 2x + y − 2 ) − 3 =0  3
 x −1 = (2)
2x + y − 2
a

kh
6 7
Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c: 2x=
+ y−3 − .
2x + y − 2 2x + y − 1
Ñaë t t = 2x + y − 2 phöông trình trôû thaønh:
6 7
t −1 = − ⇔ t = 3 6 ⇔ 2x + y − 2 = 3 6 .
t t +1
Thay vaøo (1), (2) tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình laø :
 9 
( x;y ) = 1 + 3 ; 3 6 − 3 36  .
 2 
 
39
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baø i toaù n hay vaø khoù caû 2 lôøi giaû i cho baøi toaù n heá t söù c
ñeï p maé t. Vôù i lôø i giaû i 1 töï nhieâ n vaø deã nghó ñeá n hôn tuy nhieâ n lôø i giaû i 2 cho
ta 1 loá i tö duy giaû i heä ñöa veà aå n phuï giöõ a 2 aå n raá t hay.
Baøi 1. Chöù ng minh raèng vôù i moïi m heä phöông trình sau coù nghieäm x2 + y2
2x − my = m

khoâ ng ñoåi:  3m 2 + 4
 mx + y =
 m2 + 4
Lôøi giaûi
n
4m 4 − m2
Deã tính=
ñöôï c x = ,y .
.v
m2 + 4 m2 + 4
( )
om
2
16m 2 + 4 − m 2
2 2
Khi
= ñoù x + y = 1.
( )
2
m2 + 4 .c
x 4 − y 2 − 8x2 − 6y =−2
ok
2 2
x y + y + y = −1
Lôøi giaûi
bo
a − 8b = y 2 + 6y − 2
a x 4 ,b
Ñaë t = = x2 ⇒  .
2
 by =− y − y − 1
et
y3 − 2y2 − 10y − 8 y2 + y + 1
Deã tính ñöôï c a = ,b = − .
vi
y y
ng
2
2y3 − 2y2 − 10y − 8  y 2 + y + 1 
Maë t khaù c a =
b ⇔ =  .
y  y 
 
a

kh
x = ±1,y = −1
 y = −1 
(
⇔ ( y + 1) 4y 2 + 9y + 1 = ) 0 ⇔  −9 ± 65 ⇒  x =

−
3 + 65
4
,y =
−9 + 65
8
 y = 8 
 3 − 65 9 + 65
 x =
±
4
,y = −
8
  
( x;y ) =( ±1; −1);  − 3 + 4 65 ; −9 +8 65  ;  ± 3 − 4 65 ; − 9 + 8 65  .
  
40
( y + x ) 2xy + 8= 4xy − 3y + 7

( x + 2y ) 2xy + 8 = x − 7y + 6xy + 3
Lôøi giaûi
2
u −8
Ñaë t =
u 2xy + 8, ( u ≥ 0 ) ⇒ xy
= .
2

 − ux − ( u + 3) y = −2u2 + 9
 .
(1 − u ) x − ( 7 + 2u ) y = 21 − 3u
2
n
.v
Coi ñaây laø heä phöông trình baä c nhaá t hai aå n cuûa x vaø y; u laø tham soá ta ñöôï c:
− u − ( u + 3)
om
D= = u2 + 5u + 3
1 − u − ( 7 + 2u )
( ) (
Töông töï ta coù : Dx= u u2 + 5u + 3 , Dy = ( u − 3) u2 + 5u + 3 .
.c )
Vôù i D = 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
ok
Dx Dy
Vôù i D ≠ 0 ⇒ x= = u,y= = u − 3 ⇒ xy= u ( u − 3) .
D
bo
D
u2 − 8 u = 2
Ta coù phöông trình: = u ( u − 3) ⇔ u2 − 6u + 8 = 0 ⇔  .
2 u = 4
et
Thay ngöôï c laï i coâng thöù c nghieäm ta coù caù c nghieäm laø :
vi
( x;y=) ( 2; −1); ( 4;1) thoaû maõn ñieàu kieän.

ng
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y= ) ( 2; −1); ( 4;1) .
 x + y x2 + 7 + y 2y 2 + 1 = xy + 2y 2
( )
a

kh
2x x 2 + 7 + ( x + y ) 2y2 + 1= 3xy − x2


Lôøi giaûi
Ñaë t a = x2 + 7,b = 2y 2 + 1, ( a,b > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
( x + y ) a + yb = xy + 2y2

 .
2xa + ( x + y ) b = 3xy − x
2
x2 + y2 ,Da =
Ta coù D = (
2y x2 + y2 ,D b = )
−x x2 + y2 . ( )
41
+ Neáu x2 + y2 = 0 ⇔ x = y = 0 thoaû maõn.

 Da
= a = 2y  2
 D  x +7 = 2y x = −3
+ Neáu x2 + y2 > 0 ta coù  ⇔ ⇔ .
b = Db  2  y = 2
= −x  2y + 1 =−x
 D
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −3;2 ) .
( x + y ) x + y + y x − y = xy + 2y2

2x x + y + ( x + y ) x − y= 3xy − x
2
n
Lôøi giaûi
.v
Ñaë t a = x + y,b = x − y, ( a,b ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
om
( x + y ) a + yb = xy + 2y2

 .
2xa + ( x + y ) b = 3xy − x
2
.c
x2 + y2 ,Da =
Ta coù D = (
2y x2 + y2 ,D b = )
−x x2 + y2 . ( )
ok
+ Neáu x2 + y2 = 0 ⇔ x = y = 0 thoaû maõn.
bo
 Da
a
= = 2y  x + y = 2y
+ Neáu x2 + y2 > 0 ta coù  D ⇔ (heä voâ nghieäm).
et
b = Db  x − y =− x
= −x
 D
vi
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
ng
x + x2 − 7 − y 2 + 24 = 2

a
4 x 2 − 7 − y 2 + 24 =7y
kh
Lôøi giaûi
 x2 − 7 − y 2 + 24 = 2 − x

Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  .
2 2
4 x − 7 − y + 24 = 7y
 2
3 x − 7 = 7y + x − 2
⇔ .
3 y2 + 24 = 4x + 7y − 8
42
7y + x − 2 ≥ 0
Ñieà u kieän tröôù c tieâ n:  .
4x + 7y − 8 ≥ 0
Bình phöông hai veá cuûa heä phöông trình baä c hai toå ng quaù t:
8x2 + ( 4 − 14y ) x − 49y2 + 28y − 67 =0

 2 .
2x + ( 7y − 8) x + 5y − 14y − 19 =
2
0
a x2=
Ñaë t= = b2 heä phöông trình trôû thaø nh:
,b x,a
8a + ( 4 − 14y ) b − 49y 2 + 28y − 67 =0

 .
2a + ( 7y − 8) b + 5y − 14y − 19 =
n
2
0
.v
91y3 − 124y 2 + 301y − 204 −23y 2 + 28y + 3
Töông töï ta tính ñöôï c a
= = ,b .
4 ( 7y − 6 ) 2 ( 7y − 6 )
om
2
 −23y2 + 28y + 3 
2 2
Maë t khaù c do b = x ≥ 7 ⇔   ≥ 7 (1) .
.c

 2 ( 7y − 6 ) 

ok
2
291y3 − 124y 2 + 301y − 204  −23y 2 + 28y + 3 
Maë t khaù c a =
b ⇔ =  .
4 ( 7y − 6 ) 
 2 ( 7y − 6 ) 

bo
⇔ 12y 4 − 14y3 + 245y 2 − 378y + 135 =

0.
( )
et
⇔ ( y − 1) 12y3 − 2y 2 + 243y − 135= 0 ←

(1)
→= x 4.
y 1 ⇒=
vi
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;1) .
ng
u =x + x2 − 7  u2 − 2ux + x2 = x2 − 7

Caùch 2: Ñaë t  ,( v > 0) ⇒  .
2 2 2
y + y2 + 24
v = v − 2vy + y = y + 24
a
kh
 u2 + 7 v2 − 24
=x = ;y
 2u 2v
⇒ .
2 2
 2 u − 7 v + 24
x −7
= ; =y2 + 24
2u 2v
(Do u = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình).
 v2 + 24
 u − = 2
 2v
Khi ñoù , heä phöông trình trôû thaø nh:  .
2 2
 u − 7 v + 24 v2 − 24
4. 2u − 2v = 7.
2v
43
 v2 + 4v + 24
u =
 v2 + 4v + 24  2v
u =   2 2
 2v  
⇔ ⇔   v + 4v + 24  − 7 .
2 2
 u − 7 4v − 72   2v 

2
4v − 72
2. u = v 2. =

2
v + 4v + 24 v
 2v
 v2 + 4v + 24
u =  v2 + 4v + 24
 2v  u =
⇔ 2 ⇔ 2v
( )
n
2
( )
2
 v + 4v + 24 − 28v
= 4v2 − 72 (
 v − 6 ) 3v3 + 26v2 + 144v + 384 =
0
.v
 2
 v + 4v + 24
om
 2
v>0  u 7=x + x − 7 = 7 x 4
← → ⇔ ⇔ .
v 6= y + y 2 + 24 =1  y 1
.c
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) = ( 4;1) .
ok
Nhaän xeùt. Vôù i pheù p ñaë t aån phuï nhö treâ n ta xöû lyù toaø n boä nhöõ ng heä phöông
a x + b a2 x 2 + b + c y + d c2 y 2 + d = e

bo
trình coù daï ng:  1 1 1 1

.
a2 x + b2 a2 x 2 + b + c2 y + d 2 c2 y 2 + d = f
et
u =ax + a2 x 2 + b

Pheùp ñaët aå n phuï  laø pheùp ñaë t aå n phuï khöû caê n thöù c daï ng
vi
cy + c2 y2 + d
v =
ng
Euler (xem theâ m chuû ñeà heä phöông trình chöù caê n thöùc).
2 x2 + 3 − 2 y2 + 5 =− y

, ( x,y ∈  ) .
a

3 x2 + 3 − y2 + 5 =3x
kh
Lôøi giaûi

4 x2 + 3 = 6x + y 6x + y > 0,6x + 3y > 0

Tìm ñöôï c 
4 y2 + 5 = 6x + 3y

( )
⇔ 16 x2 + 3= 36x 2 + 12xy + y 2 .

( )
16 y2 + 5= 36x 2 + 36xy + 9y 2

44
 20x + 12xy + y − 48 =
2 2
0 (1)
Ñöa veà giaû i heä phöông trình:  .
2 2
7y − 36xy − 36x + 80 =
0 (2)
Laá y (2) − 7.(1) theo veá ta ñöôï c:
416 − 176x 2
120xy + 176x 2 − 426 = 0 ⇒ y = .
120x
Thay vaøo phöông trình (1) ta ñöôï c:
2
2 416 − 176x 2  416 − 176x 2 
20x + 12x. + 0.
 − 48 =
120x  120x 
 
n
x =
±1 x =
1,y = 2
.v
( 2
)(
⇔ x − 1 64x − 169
= 0⇔ 
2
x =
±
) DK
13  → 
13
x = ,y = −
1.
om
 8  8 4
(1;2 );  138 ; − 14  .
 
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m= .c  
Nhaän xeùt. Ñeå saù ng taï o ra caù c heä phöông trình daï ng nhö treâ n ta xuaá t phaù t töø
ok
 x2 + a = c x + d y + e
 1 1 1
caù c ñaúng thöù c  .
bo
 y2 + b = c2 x + d 2 y + e2
Ta chæ vieäc laáy toång baát kyø k1 x2 + a + k 2 y2 + b ñöôïc 1 phöông trình cuûa heä.
et
x2 y + xy − 2 y + 1 =0

, ( x,y ∈  ) .
vi

( 2
)2
x 4 − 2y + y − 9 = 0
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0 .
a
Ñaë t a = x2 ,b = x ⇒ a = b2 heä phöông trình trôû thaø nh:

kh
 y2 − 9
a = 2
 ya + yb − 2 y + 1 =0  2y − 4
 
⇔ y2 − 9

( 2 2
)
a 4 − 2y + y − 9 = 0 
b
2 y − 1 − y.
2y 2 − 4 2 y − 1 y 2 − 9
= = −
 y y 2y 2 − 4

(do y = 2 khoâ ng thoaû maõ n heä phöông trình) .
45
2
2
 2 y − 1 y2 − 9 
y2 − 9
Maë t khaù c a =
b ⇔ =  −  .
2y 2 − 4  y 2y 2 − 4 
 y11 + 10y 5 + 16y 4 + 24 y 7 
⇔ ( y −2 
 ) 3 5 2 3
=

0
 −40y + 28 y − 8y − 45 y + 54y − 28 y + 8  .
1
⇔ y =2 ⇔ y =4⇒ x =
2
1 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t x ; y    ; 4 .
 2 
n
.v
Chuû ñeà 2. HEÄ PHÖÔNG TRÌNH ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI I
om
Noä i dung chuû ñeà naø y toâi ñeà caä p ñeán phöông phaùp chung giaûi heä phöông trình
ñoá i xöù ng loaï i I vaø moä t soá heä ñöa ñöôï c veà heä ñoá i xöù ng loaï i I thoâng qua caù c
.c
pheù p ñaë t aå n phuï cô baû n. Ngoaøi ra ñeà caä p öù ng duï ng cuû a heä ñoá i xöù ng loaï i I
trong giaûi phöông trình voâ tyû vaø chöùng minh baá t ñaúng thöù c.
ok
Ña thöù c ñoái xöùng: Xeù t ña thöù c hai bieá n x , y laø P x ; y  .
bo
Neáu P x ; y   P y; x  vôùi moïi x , y   thì ta noùi P x ; y  laø ña thöùc ñoái xöùng.
et
Heä phöông trình ñoái xöùng loaïi I laø heä phöông trình coù daïng:


F (x , y )  0 .
vi


G (x , y )  0

ng
trong ño:ù F (x , y );G (x , y ) laø caù c ña thöù c ñoá i xöù ng vôù i x , y .

- Heä ñoá i xöù ng loaï i I laø heä maø vai troø cuû a x , y trong moãi phöông trình cuû a heä
a
laø nhö nhau.

kh
- Neá u x 0 , y 0  laø nghieäm cuû a heä thì y 0 , x 0  cuõ ng laø nghieäm cuû a heä .
x 2  y 2  xy  x  y
Ví duï 1. Heä phöông trình  .
xy  x  y  1

Vôù i heä naø y ñoå i vay troø cuûa x , y thì heä khoâ ng thay ñoåi.
46
Phöông phaùp chung:

S= x + y
Ñaë t  vôù i ñieà u kieä n S2 ≥ 4P tìm ñöôï c S,P .
P = xy
Khi ñoù theo ñònh lyù Vi-eù t x, y laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
t 2 − St + P =
0.
Löu yù: Moä t soá tröôøng hôï p ta phaû i ñaë t S =−
x y,P =xy vaø luù c naø y ta phaû i coù
S2 ≥ −4P thöï c chaá t laø heä ñöôï c suy ra töø heä ñoá i xöù ng loaï i 1 khi thay y bôû i
− y . Moä t soá baø i toaù n ñôn giaû n maø khi bieá n ñoå i S,P chæ coù daï ng baä c nhaá t
n
hoaë c daï ng baä c hai ta coù theå khoâ ng caàn ñaë t aån phuï vaø cöù theá tieá n haø nh bieá n
.v
ñoå i töông ñöông. Khi tìm ñöôï c S,P vieä c tìm x,y khoâ ng caà n chi tieá t maø chæ ra
chæ ra nghieä m ( x;y ) baèng bao nhieâ u.
om
Moä t soá haè ng ñaú ng thöù c hay ñöôï c söû duï ng:
2
x 2 + y2 = ( x + y ) − 2xy = S2 − 2P .c
2
x 2 − xy + y2 = ( x + y ) − 3xy = S2 − 3P
ok
2 .
x 2 + xy + y 2 = ( x + y ) − xy = S2 − P
( )
bo
x3 + y3 = ( x + y ) ( x + y ) − 3xy  = S S2 − 3P
2
 
2
( )
2
et
x 4 + y 4 = ( x + y ) − 2xy  − 2x 2 y 2 = S2 − 2P
2
− 2P 2
 
vi
( )( ) ( )
2
x 4 + y 4 + x 2 y 2 = x 2 + y 2 − xy x 2 + y 2 + xy = S2 − 2P − P2
ng
.
1 1 x+y S
+= =
x y xy P
a
1 1 x2 + y2 S2 − 2P
+= =
kh
x2 y2 x2 y2 P2
Ñaë c ñieå m cuû a daï ng toaù n naø y laø ñoâ i khi soá nghieä m cuû a heä thì chæ coù nghieäm
duy nhaá t hoaë c coù soá nhieäm chaü n vaø ñoâ i khi raá t nhieà u nghieä m coù khi ñeán 8
hoaë c 16 nghieäm.
x2 + y2 + x + y = 4
x ( x + y + 1) + y ( y + 1) =2
47
Lôøi giaûi
x2 + y2 + x + y =4 x 2 + y 2 + x + y =4
 2 ⇔
2
x + y + x + y + xy =2 xy = −2
 x + y 2 − 2xy + x + y =  x + y 2 + x + y =
⇔ ( ) ⇔ ( )
4 0
xy = −2 xy = −2
x + y =0 x + y =−1
⇔ ∨ .
xy = −2 xy = −2
n
x = 2 x = − 2 x = 1 x = −2
.v
⇔ ∨ ∨ ∨ .
y = − 2  y = 2 y = −2 y = 1
om
( x;y ) = ( )( )
2; − 2 ; − 2; 2 ; (1; −2 ) ; ( −2;1) .
.c
x + y + 2xy =2
ok
3
x + y = 8
Lôøi giaûi
bo
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
, S ≥ 4P . Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
et
 2−S
S + 2P = 2 P = 2S3 + 3S2 − 6S − 16 =
0
vi
  2 

 (
S S2 − 3P =
⇔
)
8   2 6 − 3S 
S S − 8
=
⇔
 P=
2−S .
ng
  2
  2 
(
( S − 2 ) 2S2 + 7S + 8 =
0 )
a
 S 2
= x +
= y 2 =
x 2 =x 0
⇔  ⇔ ⇔ ⇔ ∨
kh
2−S =P 0 = xy 0 =  y 0=y 2

P =
 2
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x,y ) = ( 2,0 ) ; ( 0,2 ) .
x3 + y3 = 19
( x + y )( 8 + xy ) =
2
Lôøi giaûi
48
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )


(
S S2 − 3P =
) 19 SP= 2 − 8S
⇔ 3
S3 + 24S − 25 =

⇔ 2 − 8S
0
.
S ( 8 + P ) =
2 S − 3 ( 2 − 8S) =
19 P =
 S
 (
( S − 1) S2 + S + 25 =0
=)
S 1 =x+y 1
⇔ ⇔ ⇔
2 − 8S P =
−6 xy =−6
P =
 S
n
x = 3 x = −2
⇔ ∨
.v
.
y = −2 y = 3
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x,y ) =( 3, −2 ) ; ( −2,3) .
om

2 ( x +
= y ) 3  3 x2 y + 3 xy2 
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình   .c .
3 x + 3 y = 6

ok
Lôøi giaûi
3 3y
Ñaë t= x a,= b khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh trôû thaønh:
bo
( ) (
2 a3 + b3 = 3 a2 b + b2 a

 .
)
et
a + b =6
vi
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
ng


( 2
2S S − 3P = )
3SP =
S 6
⇔
a=
⇔
+b 6
.
a
=  P 8=  ab 8
S = 6
kh
=a 4= a 2 =x 64=x 8

⇔ ∨ ⇔ ∨ .
= b 2=b 4 =y 8 =y 64
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y ) = ( 64,8) ; ( 8,64 ) .
 x2 + y2 + 2xy =
8 2

 x + y = 4
Lôøi giaûi
49
YÙtöôûng: Bình phöông hai veá phöông trình hai cuû a heä vaø ruù t x + y theo xy theá
vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä .
Ñieà u kieän x ≥ 0,y ≥ 0 .
 2
( )
  x + y − 2 xy  − 2xy + 2xy =
2
  8 2
  

 x + y = 4

( )
2
 16 − 2 xy − 2xy + 2xy = 8 2
n
⇔ .
 x+ y=
.v
 4
 2xy − 64 xy + 256 + 2xy =  xy − 32 xy + 128 =
om
 8 2  8 − xy
⇔ ⇔
 x + y 4 =  x + y 4
xy − 32 xy + 128 =64 − 16 xy + xy .c
 xy = 16

⇔  xy ≤ 8 ⇔ ⇔x=y=4.
ok
 x + y =8
 x + y = 4
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;4 ) .

bo
Caùch 2: Töø hai phöông trình cuû a heä ta coù
( ) ( ) ( )
et
2
2 x2 + y2 + 2 xy = x + y ⇔ 2 x2 + y2 =+
x y.
vi
( )
⇔ 2 x2 + y2 = x2 + 2xy + y2 ⇔ ( x − y ) = 0 ⇔ x = y .
2
ng
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
x 4 + y 4 + 6x 2 y 2 =
41

a

2
xy x + y = (
2
10 )
kh
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra xy > 0 .
(
 2
 x +y
2
2
)
+ 4x2 y2 =
41 
xy x2 + y2 =
( 10   ) 2  10
xy ( x + y ) − 2xy  =
 ⇔  100 ⇔   
 (
xy x2 + y2 = 10 ) 
 x2 y2
+ 4x 2 2
y = 41  4 4 2 2
4x y − 41x y + 100 = 0
50
 5
xy =2 ∨ xy = x + y =±3
2 x + y =±3 
⇔ ⇔ ∨ 5
xy ( x + y )2 − 2xy  =10 xy = 2 xy =
 2
  
= x 1;y
= 2

x + y =±3 x=2;y =1
Với  ⇔ .
xy = 2  x=−1;y = −2

 x =
−2;y = −1
x + y =±3
 2
Vôùi  5 tröôøng hôïp naøy khoâng thoûa maõn ( x + y ) ≥ 4xy neân voâ nghieäm.
n
xy =
 2
.v
Vaä y: heä coù boá n nghieäm= laø ( x;y ) (1;2 ) ; ( 2;1) ; ( −1; −2 ) ; ( −2; −1) .
om
Caùch 2: Nhaän thaá y hai phöông trình cuû a heä veá traù i ñeà u cuøng baä c 4.
Ta ñöa veà phöông trình:
x 4 + y 4 + 6x=
2 2
y
10
41
( ) .c 

8
xy x2 + y2 ⇔ ( 2x − y )( x − 2y )  x2 − xy +=
5

y2  0 .

8
ok
Do xy ≠ 0 ⇒ x2 − xy + y2 > 0 .
5
Do ñoù hoaë c y = 2x hoaë c x = 2y .
bo
Chæ vieä c theá vaøo moä t trong hai phöông trình cuûa heä ta tìm ñöôï c ( x;y ) .
  1 
( )
et
 x2 + y2  1 + =49
  x 2 2
y
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình   
vi
  1 
( x + y )  1 + xy  = 5
ng
  
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän xy ≠ 0 .
a

kh
 2 1 1  2 2
 x + 1  +  y + 1  =
2
x + y + 2 + 2 = 49 53
 x y  x   y 
 ⇔ .
x + y + 1 + 1 = 5  1 1
 x y x + y + x + y = 5
 
 2  1  1
  x + 1 + y + 1  − 2  x + 1 

1
y+ = 53  x +  y +  = −14
 x y   x  y   x  y
⇔ ⇔ .
 1 1 x + y + 1 + 1 =5
x + y + x + y = 5  x y

51
 1  1
x + = 7 x + = −2 x = −1  7±3 5
x x  x =
⇔ ∨ ⇔ 7±3 5 ∨ 2 .
y + 1 =−2 y + =
1
7 y = y = −1
 y  y  2 
 7±3 5 7±3 5 
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =  −1; ; ; −1 .
 2   2 
   
( x + y )(1 + xy ) = 18xy

( 2
)(
 x + y 1 + x y =
2 2
)
208x2 y2
n
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt: Heä phöông trình naø y töông töï baøi toaù n treâ n khi khöû ñi xy vaø
.v
x2 y2 beâ n veá phaû i cuû a phöông trình cuû a heä .
om
Nhaä n thaáy ( x;y ) = ( 0;0 ) laø nghieäm cuûa heä phöông trình.
Xeù t vôù i xy ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi:
 
( x + y )  1 +
1 
= 18 
x + y + + =
1 1
.c
18
  xy   x y
ok
 ⇔ .
 x2 + y2  1 + 1  = 1 1
( )  x2 y2 
208 


x 2
+ y 2
+ +
x2 y2
208
=
bo
 
 1 1  1 1
=x + y + + 18 x + y + +
= 18
x y x y
et
 
⇔ 2 2 ⇔ 2
 1  1  1 1  1  1
 x + x  +  y +=  212  x + + y +  − 2  x +  y=+  212
vi
y  x y x  y
    
ng
 1 1  1  1
x + y + + = 18  x=
+ 14 x = + 4
 x y  x  x
⇔ ⇔ ∨ .
 x + 1  y + 1  = 1 1
a
 y=
+ 4  y=
+ 14
   56  y  y
x  y
kh
x =7 ± 4 3 x =2± 3

⇔ ∨ .
y =
2± 3 y =
y± 3
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm laø:
( x;y=) ( 0;0 ) ; ( 7 ± 4 )(
3;2 ± 3 ; 2 ± 3;7 ± 4 3 . )
x + y − xy =3
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình (TSÑH Khoái A 2006)  .
 x + 1 + y + 1 =4
52
Lôøi giaûi
xy ≥ 0
Ñieà u kieän :  .
x,y ≥ −1
Ñaë t 
S= x + y 2
P = xy
( )
3  3 
2 2 3  = ( x − 1)  x + 2 + 1
3 4 4
1 − y2 =4xy
A
= B=
,A B=
,A B ,...  y    2 4 3
 2 4x + y − 4xy =1
y = x + x + 1
4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 ≥ 0
n

.v
2
S − P = 3 ( S 3) ,S ≥ 3
P =−
 ⇔
om
S + 2 + 2 S + P + 1 =
16 2 S + ( S − 3)2 + 1 = 14 − S

P =− 2
P =−
 (
2
S 3) ,S ≥ 3  ( S 3) ,S ≥ 3
⇔ ⇔ .c
( )
.
2 S2 − 5S + 10 = 14 − S 4 S2 − 5S + 10 = S2 − 28S + 196
 
ok
3S2 + 8S − 156 = 0 =
S 6 x=
+y 6 =
x 3

⇔ 2
⇔ ⇔ ⇔ .
( S 3) ,S ≥ 3=
P =− P 9= xy 9 =y 3
bo
et
 x2 − 1 + y2 − =
1 xy + 2

vi
1
 2+ 2 = 1
 x y
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 1, y ≥ 1,xy + 2 ≥ 0 .
a

kh
 2 2
( 2
)( 2
x − 1 + 2 x − 1 y − 1 + y − 1= xy + 2

) .
x2 + y2 = 2 2
x y

x2 + y2 − xy − 4 + 2 x2 y2 − x2 − y2 + 1 =
0

⇔ .
2 2
x + y = 2 2
x y
53
Ñaë t u= x2 + y2 ,v= xy, ( u ≥ 2,v ≥ −2 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
 u − v − 4 + 2 v2 − u + 1 =0  u = 1,v = −1
 ⇔ .
 u = v
2  u 4,v
= = 2
u = 4 x2 + y2 =
4 x = − 2,y =
− 2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra  ⇔ ⇔ .
v = 2 xy = 2 = x =2,y 2
(
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) =− 2; − 2 ; )( 2; 2 .)
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình (TSÑH Khoái A,A1 2012):
n
x3 − 3x2 − 9x + 22 = y3 + 3y2 − 9y
.v

 2 1 .
2
x + y − x + y =
 2
om
Lôøi giaûi
 2 1
( x − y ) + 2xy − ( x − y ) =
Heä phöông trình töông ñöông vôùi: 
.c 2
3
(3 2
) ( 2
)
 x − y − 3 x + y − 9 ( x − y ) + 22 =
0
ok

 2 1
( x − y ) + 2xy − ( x − y ) =
bo
⇔ 2 .
( x − y )  ( x − y ) + 3xy  − 3  ( x − y )2 + 2xy  − 9 ( x − y ) + 22 =
2
0
    
et
a= x − y
Khi ñoù ta ñaë t  heä phöông trình trôû thaønh:
vi
 b = xy
ng
 2 1
a + 2b − a =
 2 .
( ) ( )
a a2 + 3b − 3 a2 + 2b − 9a + 22 =
0
a

kh
 1 a a2
b = + −
 4 2 2
⇔ .
 2 3 3a 3a2   2 1 
a  a + + −  − 3  a + + a − a2  − 9a + 22 =0
  4 2 2   2 
 
  1 a a2
1 a a2  b = + − a = 2
b = + −  4 2 2 
⇔ 4 2 2 ⇔  ⇔  3
 3 2
−2a + 6a − 45a + 82 =
0  (
( a − 2 ) −2a2 + 2a − 41 =
0 b = −
 4 )
54
Do phöông trình: −2a2 + 2a − 41 =

0 coù ∆ ' =−81 < 0 neâ n voâ nghieäm.
a = 2 x − y = 2 x = y + 2
  
Vôù i  3⇔ 3 ⇔ 3
b = − xy = − y ( y + 2 ) =
−
 4  4  4
 3 1
x= y + 2 x = ;y = −
 2 2.
⇔ 2 1 ⇔ 
( y + 1) =  x = 1
;y = −
3
 4  2 2
3 1 1 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
 ; − ; ; −  .
n
2 2 2 2
.v
 x − 1 3 − 12 x − 1 =y + 1 3 − 12 y + 1
( ) ( ) ( ) ( )
Caùch 2: Vieá t laï i heä döôù i daï ng 
om
.
1
x2 + y2 − x + y =
 2
Ñeá n ñaâ y ñaë t u =x − 1;v =y + 1 vaø ñöa veà heä phöông trình
.c
 u3 − 12u =v3 − 12v (1)
  (
( u − v ) u2 + uv + v2 − 12 =
)
0
ok
 2 2 1⇔ 1
.
( u + 1) + ( v − 1) − ( u + 1) + ( v − 1) =  u2 + v2 + 2u − 2v − = 0 (2)
 2  2
bo

 x − 1 3 − 12 x − 1 =y + 1 3 − 12 y + 1
( ) ( ) ( ) ( ) (1)
et
 2 2 .
 x − 1  +  y + 1  =
  
1 (2)
vi
 2  2
ng
 1  1 3  3 1
 x − ≤ 1 − ≤ x ≤ − ≤ x − 1 ≤
 2  2 2⇔  2 2
Töø (2) ta coù :  ⇔ 
3 1 − ≤ y + 1 ≤ 3
1
a
1
 y + ≤ 1 − ≤ y ≤
 2 
 2 2  2 2
kh

 3 3
⇒ x − 1,y + 1 ∈  − ;  .
 2 2
 3 3
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 12t treâ n  − ;  ta coù:
 2 2
( )  3 3
= 3 t 2 − 4 < 0, ∀t ∈  − ;  töù c f(t) laø haøm nghòch bieá n treân
f '(t)
 2 2
 3 3
− ;  .
 2 2
55
Do ñoù (1) ⇔ f(x − 1) = f(y + 1) ⇔ x − 1 = y + 1 ⇔ x = y + 2 .

Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
 1  3 1
 y=−  x= ,y =
−
2 1 3 2⇒ 2 2.
( y + 2) + y2 − y − 2 + y =
2
⇔ 2y2 + 4y + = 0 ⇔ 
2 3 1 3
 
 y =
−
2 

x=
2
,y =
−
2
Baøi 12. (VMO 2005) Cho x,y laø hai soá thöï c thoû a maõn x − 3 x + 1= 3 y + 2 − y .
Tìm giaù trò lôùn nhaá t, giaù trò nhoû nhaá t cuû a bieåu thöù c P= x + y .
Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän : x ≥ −1,y ≥ −2 .
.v
Ta caà n tìm taä p giaù trò cuûa P , xeù t heä phöông trình :
om
x − 3 x + 1= 3 y + 2 − y
 .
x + y =P
Nhöõ ng giaù trò cuû a P ñeå heä treâ n coù nghieäm chính laø taä p giaù trò cuûa P .
.c
x +=

Vieá t laï i heä döôù i daïng :  (
y 3 x +1 + y + 2
. )
ok
x + y =P
=u x +1
bo
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v
= y+2
et
 u2 + v2 − 3= 3 ( u + v ) 3 ( u + v ) =
P
 ⇔
 u2 + v2 − 3 =P  u2 + v2 =P + 3
vi
 P
ng
u + v =
 3
⇔ 2
(
( u + v ) − u2 + v2 1  P 2 ) 
a

=uv =  − P − 3 
2 2  9 
kh
 
P 1  P2 
Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình: t 2 − t+  − P − 3 =0 (1) .
3 2  9 

Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm khoâ ng aâ m.
56
 P2  P2 
=∆ − 2 − P − 3 ≥ 0
 9  9 
 

P 9 + 3 21
⇔ ≥0 ⇔ ≤ P ≤ 9 + 3 15 .
 3 2
 1  P2 
  − P − 3 ≥ 0
 2  9 


9 + 3 21
Vaäy giaù trò lôùn nhaát cuûa P baèng 9 + 3 15 , giaù trò nhoû nhaát cuûa P baèng .
2
Baøi 13. (TSÑH Khoái A 2006) Cho x,y laø hai soá thöï c x, y ≠ 0 thoû a maõn
n
.v
1 1
xy ( x + y ) = x2 − xy + y2 . Tìm giaù trò lôù n nhaá t cuû a bieå u thöù c =
A + .
3
x y3
om
Lôøi giaûi
Theo giaû thieá t ta coù :
xy ( x + y )
=
x2 − xy + y2
⇔ + =
.c
1 1 1
−
1
+
1
.
2 2
x y 2 2
x y x y x 2 xy y2
ok
1 1
Ñaë=
t u = ,v , ( u,v ≠ 0 ) khi ñoù u + v = u2 − uv + v2 ;
x y
bo
( )
Vaø A = u3 + v3 = ( u + v ) u2 − uv + v2 = ( u + v ) .
2
et
 u + v = u2 − uv + v2

Xeù t heä phöông trình:  2
.
( u + v ) =
vi
A
ng
Khi ñoù giaù trò lôù n nhaá t cuûa A ñeå heä treâ n coù nghieä m chính laø giaù trò lôù n nhaát
cuû a A .
Tröôù c tieâ n ta phaû i coù A ≥ 0 vaø ñeå yù :
a
2
kh
 v  3v2
u + v = u2 − uv + v2 =  u −  + > 0, ∀u,v ≠ 0
 2 4
 2
 uv = ( u + v ) − ( u + v )
 u + v = u + v 2 − 3uv  A− A
 ( ) ⇔ ⇔
 uv =
 2 3  3 .
( u + v ) =A  
  u + v =A  u + v =A
Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a heä phöông trình :
57
A− A
t 2 − At + = 0 (1) .
3
Heä coù nghieäm thoû a maõ n yeâ u caàu treâ n ⇔ (1) coù nghieäm u,v ≠ 0 .
 A− A
∆= A − 4. ≥0
0 < A ≤ 16
 3
⇔ ⇔ .
 A − A  A ≠ 1
= P 3
≠0
1
Khi A = 16 ⇒ x = y = . Vaä y giaù trò lôù n nhaá t cuû a A baè ng 16 .
2
n
Baøi 14. (TSÑH Khoái B 2009) Cho caù c soá thöï c x,y thay ñoå i thoû a maõn:
.v
3
(x + y) + 4xy ≥ 2 .
om
( ) (
Tìm giaù trò nhoû nhaá t cuû a bieå u thöù c P= 3 x 4 + y 4 + x 2 y 2 − 2 x 2 + y 2 + 1 . )
Lôøi giaûi
2
Ta coù ( x + y ) ≥ 4xy keá t hôï p vôù i giaû thieá t suy ra :
.c
ok
3 2 3
( x + y ) + ( x + y ) ≥ ( x + y ) + 4xy ≥ 2
⇔ ( x + y − 1) ( x + y ) + 2 ( x + y ) + 2  ≥ 0 ⇔ x + y ≥ 1 .
2
bo
 
Ta coù :
( ) ( )
et
P= 3 x 4 + y 4 + x 2 y 2 − 2 x 2 + y 2 + 1
3
(x + y ) + (x + y ) − 2(x + y ) + 1
3 2
vi
2 2 4 4 2 2
=
2 2
ng
≥ (x + y ) + (x + y ) − 2(x + y ) + 1 = (x ) − 2(x )
3 2 2 3 2
2 2
2 9 2 2 2
2
+ y2 2
+ y2 + 1
2 4 4
a
1 2 1 9
Ñaë t t = x2 + y2 ≥
2
( x + y ) = khi ñoù P ≥ t 2 − 2t + 1 .
2 4
kh
9 2 1 
Xeù t haø m soá f(t)= t − 2t + 1 treâ n  ; +∞  , ta coù :
4 2 
9 1 1 9
f '(t)= t − 2 > 0, ∀t ≥ ⇒ min f(t)= f  = .
2 2 t∈ 1 ;+∞
   2  16
 
2 
9 1
Vaä y P ñaï t giaù trò nhoû nhaát baè ng khi x= y= .
16 2
DAÏNG 3: ÖÙ ng duï ng heä ñoái xöù ng loaï i I giaûi phöông trình voâ tyû
58
Moä t soá phöông trình voâ tyû neá u kheù o leù o ñaë t aå n phuï daï ng hai aån ta ñöa ñöôï c
veà heä ñoá i xöù ng loaï i I deã daø ng tìm ñöôï c nghieä m cuû a phöông trình.
Baøi 1. Giaû i phöông trình sau: x 35 − x3  x + 35 − x3  =

3 3
30 .
 
Lôøi giaûi
3
Ñaë t y = 35 − x3 ⇒ x3 + y3 = 35 .
Vaø phöông trình ban ñaà u trôû thaø nh: xy ( x + y ) =
30
Töø ñoù ta coù heä phöông trình:
n
 x + y 3 − 3xy x + y =
x3 + y3 = 35 ( ) ( ) 35 ⇔ x + y= 5 ⇔ x= 2,y= 3 .
.v
 ⇔  
xy ( x + y ) =30 xy ( x + y ) =
30 xy
= 6  x 3,y
= = 2
om
Vaä y phöông trình ñaõ cho coù hai nghieä m laø= = 3.
x 2,x
4
Baøi 2. Giaû i phöông trình x + 4 x −1 = 4
1+ x .
Lôøi giaûi
.c
Ñieà u kieän: 0 ≤ x ≤ 1
ok
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a phöông trình
Xeù t vôù i 0 < x ≤ 1 .
bo
4
Khi ñoù chia caû hai veá cuû a phöông trình cho x ta ñöôï c:
et
1 1 1 1
1+ 4 1− = 4 1+ ⇔ 4 1 + − 4 1 − = 1.
x x x x
vi
1 1
Ñaë t u =4 1 + ;v =4 1 − khi ñoù ta coù heä phöông trình:
ng
x x
u − v =1
 u − v =1 
⇔ 2
a
 4
( )
2 .
4 2
 u + v = 2  u + v − 2u2 v2 =
2
kh
u − v = 1
  u − v =
1
⇔  2 
2 ⇔ 2 2 .
 ( u − v ) + 2uv  − 2u v =
2 2
2 2u v + 4uv − 1 =0
 
59

 6
4 − 3 +1
 2
 u= v + 1 u=
  2 1
⇔ 6 ⇔  ⇒x= .
4
 uv =−1 + >0  6  
 2 4 − 3 −1  4 6

2 − 3 +1
v =  2 
 2   −1
 2 
 
 
( )
2
Baøi 3. Giaû i phöông trình 33 − 2x − x 2 = 2 − x + 1 .
n
.v
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ −1 + 34 .

( )
2 2
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  34 − ( x + 1) = 2 − x + 1 .
 .c
=u x +1
Ñaë t  ,( u ≥ 0) ⇒ u + v =2.
ok
v =2 − x + 1
2
( )
bo
4  2  2
Khi ñoù ta coù v4 = 2 − x + 1 =  34 − ( x + 1)  = 34 − ( x + 1) = 34 − u4 .
 
et
Ta coù heä phöông trình:

 u + v = 2  u= 1 + 2
vi
u,v≥ 0
 4 4
←→  ⇒ x + 1= 1 + 2 ⇔ x= 2 + 2 2 .
 u + v = 34  v= 1 − 2
ng

x2 + y2 = 8
a

xy + x + y =0
kh
Lôøi giaûi
 x + y 2 − 2xy
( ) = 8 ⇔ ( x + y ) + 2 ( x +=
2
y) 8
 .
xy + x + y 0
= xy + x + y 0
=
60

 x = −2
 x + y =4  y = −2
  x + y =−4  
 xy = 4  x = 1− 3
⇔ x + y = 2 ⇔  ⇔  .
 x + y =2 y = 1+ 3
xy + x + y = 0 

 xy = −2 x = 1+ 3

 y = 1− 3
Vậy hệ phương trình coù ba nghiệm laø :
( x;y ) =( −2; −2 ); (1 − )(
3;1 + 3 ; 1 + 3;1 − 3 . )
n
.v
x2 + xy + y 2 =3
x + xy + y =3
om
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: .c
 x + y 2 −= xy 3 ( x + y ) −=
2
( ) xy 3
 ⇔
ok
xy =3 − ( x + y ) xy =3 − ( x + y )
 x + y = 2
bo
 x+y 2 +x+y−6= 
( ) 0 xy = 1 x = 1
⇔ ⇔  ⇔ .
xy =3 − ( x + y ) x + y =−3 y = 1
et

 xy = 6
vi
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
ng
x2 + y2 + x + y = 4
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình (Döï Bò Khoái A 2005) 
x ( x + y + 1) + y ( y + 1) =2
a
Lôøi giaûi
kh

x + y + x + y =
2 2
4 x 2 + y2 + x + y = 4
 2 ⇔ 
2
x + y + x + y + xy = 2 xy = −2
 x + y 2 − 2xy + x + y =  x + y 2 + x + y =
⇔ ( ) 4
⇔ ( ) 0
xy = −2 xy = −2
61
 x + y =0  x = 2,y = − 2
 
xy = −2
⇔ x= − 2,y = 2.
 
⇔
x + y =−1  x =−2,y = 1

 xy = −2 
 x = 1,y = −2
( x;y ) = ( )( )
2; − 2 ; − 2; 2 ; (1; −2 ) ; ( −2;1) .
x2 y + xy2 = 2
x + y + xy = 3
n
Lôøi giaûi
.v
xy ( x + y ) = ( 3 − x − y )( x + y ) = 2
om
2
 ⇔ .
x + y + xy = 3 xy =3 − ( x + y )
 x + y = 2 .c
 x+ y 2 −3 x+ y +2 = 
( ) ( ) 0 xy = 1 x = 1
⇔ ⇔  ⇔
ok
.
xy =3 − ( x + y ) 
x + y = 1  y =1
 xy = 2
bo
Ñaù p soá: ( x;y ) = (1;1) .
et
x2 − xy + y2 =x + y

vi

3 3 1 2 2
x + y − = x y − xy
ng
 4
Lôøi giaûi
a
x2 − xy + y2 =x + y x2 − xy + y2 =x + y
kh
 2 ⇔

2
  2
( 
)1 
( )
1 .
2 
( x + y ) x − xy + y =  xy − 
2 2 2
 x − xy + y =  xy − 
  2   2
x2 − xy + y2 =x + y
 x 2 − xy + y2 =x + y  1
  2 2 1  x + y + xy =
  2
⇔   x − xy + y = xy − 2 ⇔  1 ⇔ .
2 2 1
 x + y = x2 + y2 =
  x2 − xy + y2 = 1  2
− xy +  2

  2
62
 1  1
x + y + xy = xy = − ( x + y )
2  2
⇔ ⇔ .
2 1
( x + y ) − 2xy = ( x + y )2 − 2  1 − ( x + y )  =
1
 2  2  2
 5
 x + y =−1 −
 2

 1  xy= 3 + 5
xy = 2 − ( x + y )   2 2
⇔ ⇔ .
( x + y )2 + 2 ( x + y ) − 3 =
0  x + y =−1 + 5
n
 2  2
.v

 3 5
 xy= 2 − 2
om

Baøi 6. Giaû i caù c heä phöông trình sau:
x + y + xy = 5
1. Giaû i heä phöông trình  2 .
2
x y + y x = 6
.c
ok
Lôøi giaûi
bo
x + y += xy 5 x + y += xy 5 x + y + xy = 5

 ⇔  ⇔  .
xy ( x =
+ y) 6 ( 5 − x − y )( x =
+ y) 6 2
( x + y ) − 5 ( x + y ) + 6 =0
et
 x + y =2

xy = 3
vi
 x 2,y
= = 1
⇔  ⇔ .
x + y =3 =
 x 1,y
= 2
ng

 xy = 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) .
a
xy ( x − y ) =−2
kh
2. Giaû i heä phöông trình  .

x3 − y3 = 2
Lôøi giaûi
xy ( x − y ) = −2 xy ( x − y ) = −2
  x=
−y 2 = x 1
  2  2 ⇔  ⇔  ⇔  .
( x − y ) ( x − y ) + 3xy  =
3
( x − y ) − 6 =2 xy =
−1 y =
−1
  
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) (1; −1) .
63
x3 + y3 = 2
xy ( x + y ) =2
Lôøi giaûi
  2  2
( x + y ) ( x + y ) − 3xy  =
 3
( x + y ) = 8 x=+y 2 =x 1
 ⇔ ⇔ ⇔ .
xy ( x + y ) = 2 xy ( x + y ) = =
2 xy 1= y 1

n
x2 + y2 = 8 − x − y
.v
xy ( x + y + xy + 1) =
12
om
Lôøi giaûi
 x + y 2 + x + y − 2xy =
( ) 8
 (
xy x y xy 1) 12
+
.c + + =
(
S= x + y 2
)
ok
Ñaë t  , S ≥ 4P heä phöông trình trôû thaø nh:
P = xy
 S2 + S − 8
bo
 P =
S2 + S − 2P = 8  2
 ⇔ 2 .
P ( S + P + 1) =
 2 
12  S + S − 8 .  S + S + S − 8 + 1 =
et
12
 2  2 
  
vi
 2
S +S−8
P =  S2 + S − 8
ng
 2  P =
⇔  2 ⇔ 2 .
 2 
 S + S − 8 .  S + S + S −=
8
S ( S − 3)( S + 2 )(=
S + 5) 0
+ 1 12 
  
a
2  2 

kh
 x + y = 0  x = 2,y = −2
 
xy = −4
 x = −2,y = 2
S =0,P =−4  x + y = 3 x = 2,y = 1
  
= S 3,P
= 2  xy = 2 = x 1,y
= 2
⇔ ⇔ ⇔  .
S =−2,P =−3  x + y =−2 x= −3,y = 1
 
S =−5,P =6  xy = −3 x = 1,y = −3
 
x = −2,y = −3
x + y =−5 
 
 xy = 6 x = −3,y = −2
64
Vaä y heä phöông trình coù taùm nghieäm laø

( x;y ) (1;2 ); ( 2;1); (1; −3); ( −3;1); ( −2;2 ); ( 2; −2 ); ( −2; −3); ( −3; −2 ) .
=
 x+y 4 +2 x+y 3 = 3 x+y
( ) ( ) ( )
( )
5 x 2 + y 2 − 8xy =

18
Lôøi giaûi
  2  0 x + y = 0
( x + y )( x + y − 1) ( x + y ) + 3 ( x + y ) + 3 =   x + y =
1
 ⇔ 
n
.
( 2 2
)
5 x + y − 8xy = 18 
(
2 2
5 x + y − 8xy =)
18
.v

x = −1,y = 1
om
 x + y = 0 
x + y = 0   x = 1,y = −1
    xy = −1 
⇔ x + y = 1 ⇔  x + y = 3 − 35 3 + 35 .
=1 ⇔ x =
.c ,y
 2   6 6
5 ( x + y ) − 18xy = 18   13 
  xy = −=  x 3= + 35 3 − 35
ok
 18 ,y
 6 6
bo
  
( x;y ) = ( −1;1); (1; −1);  3 − 6 35 ; 3 + 6 35  ;  3 + 6 35 ; 3 − 6 35  .
  
et
Baøi 7. Giaû i caù c heä phöông trình sau:

vi
1 1 1
 + = −
1. Giaû i heä phöông trình  x y 2.
ng
 2 2
x + y = 5
Lôøi giaûi
a

kh

xy = −2 ( x + y ) 
xy = −2 ( x + y )
 2
⇔  2
= 5 ( x + y ) + 4 ( x + y ) =
( x + y ) − 2xy −5 0
 x + y = 1

xy = −2  x = 2,y = −1
⇔  ⇔ .
x + y =−5  x = −1,y = 2

 xy = 10
( −1;2 ); ( 2; −1) .
65
x + y =1 − 2xy
2. Giaû i heä phöông trình  2 2
.
x + y = 1
Lôøi giaûi
x + y =1 − 2xy x + y =1 − 2xy x + y =1 − 2xy
 2 ⇔ 2 ⇔ 2 2 .
( x + y ) − 2xy
= 1 (1 − 2xy ) − 2xy
= 1 4x y − 6xy = 0
 x + y = 1

 xy = 0
n
=x 1,y
= 0
⇔  x + y = −2 ⇔  .
 x 0,y
= 1
.v
 =
 3
 xy = 2
om

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
 1 1
x + y + + =
x y
5
.c

ok
x2 + y2 + 1 + 1 =
9
 x2 y2
bo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 .
et

 1 1  1 1
vi
x=+y+ + 5 x=+y+ + 5
 x y  x y
ng
 2 2 ⇔ 2 .
 1  1  1 1  1  1
 x + x  +  y + y=
 13  x + + y +  − 2  x +  y +=
x y x 
 13
y
     
a
 3+ 5
kh
=x 1,y
=
 2
 1 1  1 1  3− 5
x + y + + = 5  x + = 2,y + = 3 = x 1,y
=
 x y x y  2
⇔ ⇔ ⇔ .
 x + 1  y + 1  =  1 1  3− 5
   6  x + = 3,y + = 2
= x = ,y 1
x  y  x y  2
 3+ 5
= x = ,y 1
 2
66

    
( x;y ) = 1; 3 −2 5  ; 1; 3 +2 5  ;  3 −2 5 ;1 ;  3 +2 5 ;1 .
    
x2 + y2 = 13
3 ( x + y ) + 2xy + 9 =0
Lôøi giaûi
 2
 x + y 2 − 2xy = ( x + y ) − 13
( ) 13 xy =
n
 ⇔ 2 .
3 ( x + y ) + 2xy + 9 = 0
.v
 2
3 ( x + y ) + ( x + y ) − 13 + 9 = 0
om
 x + y = 1 
  x = 3,y = −2
  xy = −6 
⇔   x + y =−4 ⇔  x = −2,y = 3 .c .
 
 3  x −= 4 ± 10 −4  10
 xy = = ,y
ok
 2 
 2 2
bo
 
( x;y ) =( −2;3); ( 3; −2 );  −4 ±2 10 ; −4 2 10  .
 
et
x2 + y2 − x + y =2
xy + x − y =−1
vi
Lôøi giaûi
ng

 2
2 − (x − y) + (x − y)
a
 2  xy =
( x − y ) + 2xy − ( x − y ) = 2  2
kh
 ⇔ .
xy + ( x − y ) =
2
−1 2 − (x − y) + (x − y)
 + (x − y) =
−1
 2
 2  x − y =−1
xy = 2 − ( x − y ) + ( x − y ) 
xy = 0 x = −1,y = 0
⇔ 2 ⇔  ⇔ .
 2  x − y = 4 =
 x 0,y
= 1
( x − y ) − 3 ( x − y ) − 4 = 0 
 xy = −5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;0 ); ( 0;1) .
67
x + y + xy = 5
.
x + y − x y − xy =−3
Lôøi giaûi
xy =5 − ( x + y )

x + y + xy = 5
 ⇔
x + y − xy ( x + y ) =−3 x + y − ( x + y ) 5 − ( x + y )  =
.
−3
 x + y =1
xy =5 − ( x + y ) 

⇔ ⇔   xy = 4 ⇔ =x 1,y
= 2
n
2  x + y =  .
( x + y ) ( )
− 4 x + y + 3 =0 
3 =
 x 2,y
= 1
.v
 xy = 2
om
x3 + y3 = 8
x + y + 2xy = 2 .c
Lôøi giaûi
ok
  2  8  2−x−y
( x + y ) ( x + y ) − 3xy  =
3
( x + y ) − 3. ( x + y ) − 8 =0 .
bo
   ⇔ 2
 x + y + 2xy = 2  x + y + 2xy = 2
 
et
  2  0
( x + y − 2 ) 2 ( x + y ) + 7 ( x + y ) + 8 = x + y= 2  x= 0,y= 2
⇔   ⇔ ⇔ .
xy
= 0 = x 2,y
= 0
vi
x + y + 2xy = 2  

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 2;0 ) ; ( 0;2 ) .
ng
x y + y x = 6
a
2 2
x y + y x =
20
kh
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0 .

 xy =

( x+ y 6
⇔
)

xy x + y +=

(
2 xy 36
⇔ 
)
20 + 2xy xy = 36
.
xy ( x + y ) 20
= =xy ( x + y ) 20 xy ( x + y ) =
20
xy = 4 x + y = 5  x = 1,y = 4
⇔ ⇔ ⇔ .
xy ( x + y ) =
20 =xy 4  x 4,y
= = 1
68
x + y + xy = 11
x + y + 3 ( x + y ) =
2
28
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
, S ≥ 4P heä phöông trình trôû thaø nh:
S + P =11 P= 11 − S

 2 ⇔ 2 .
28 S − 2 (11 − S) + 3S =
S − 2P + 3S = 28
n
P= 11 − S P = 11 − S S =5 S =−10
.v
⇔ 2 ⇔ ⇔ ∨ .
S + 5S − 50 = 0 S = 5 ∨ S =−10 P =6 P =21
om
Ñaù p= soá. ( x;y ) ( 2;3) ; ( 3;2 ) ; ( −3; −7 ) ; ( −7; −3 ) .
x + y = 2
. .c
x + y = 34
Lôøi giaûi
ok
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
bo
S = 2
 S = 2 S = 2
⇔ 2 ⇔
(
 2
)
2 .
2
et
 S − 2P − 2P =
34 2P − 16P − 18 =
0 P =∨9 P=−1
Ñaù p soá. ( x;y ) =− ( )( )

vi
1 2;1 + 2 ; 1 + 2;1 − 2 .
ng
x + y =4

11. Giaû i heä phöông trình  4 4 3
( 3
 x + y x + y =280 )( )
a
Lôøi giaûi
kh
Ñaë t 
S= x + y 2
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
S = 4

(
 2
) 
( )
2
 S − 2P − 2P 2  . S S2 − 3P  =280
 
  
S = 4
⇔ .
 2P − 64P + 256  .  4 (16 − 3P )  =
 2  280
69
Ñaù p soá. ( x;y ) = (1;3) ; ( 3;1) .

x2 + y2 = 1

12. Giaû i heä phöông trình  1.
10 10
x + y =
 8
Lôøi giaûi
Ta coù : x 10
+y 10
(
=x + y 2 2
)( x 8
− x 6 y 2 + x 4 y 4 − x 2 y 6 + y8 )
(
= x8 + y8 − x 2 y 2 x 4 + y 4 + x 4 y 4 )
( ) 
( ) 
2 2
n
= x4 + y4 − 2x 4 y 4 − x 2 y 2  x 2 + y 2 − 2x 2 y 2  + x 4 y 4
 
.v
2 .

( ) 2 2
( )
2
=  x2 + y2 4 4 2 2 2 2
om
− 2x y  − x y − x y 1 − 2x y
 
( ) ( )
2
1 2x 2 y2
=− − x 4 y 4 − x 2 y2 1 − 2x 2 y2 =
5x 4 y 4 − 5x 2 y 2 + 1
.c
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
ok
 x + y 2 − 2xy =
( )
x2 + y2 =
1 1

 4 4 1 ⇔ 
2 2 7
5x y − 5x y + 1 =
bo
5x 4 y 4 − 5x2 y2 + = 0
 8  8

6 1 6
et
 x + y =− 1 − 2 − ,xy =− 2−
 5 2 5

vi
 6 1 6
x + y = 1 − 2 − ,xy =− 2−
ng
 5 2 5

 6 1 6
a
⇔  x + y =− 1 + 2 − ,xy = 2 − .
 5 2 5
kh

 6 1 6
x + y = 1 + 2 − 5
,xy =
2
2−
5


 x + y =− 1 + 2 + 6 1 6
,xy = 2 +
 5 2 5

x2 + y2 + xy = 7
4 4 2 2
x + y + x y = 21
70
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
S2 − P =7 S2 − P = 7
  S = ±3
 2 ⇔  ⇔
( )
2 2
.
2
 S − 2P − 2P =+ P 2 21 ( 7 − P ) =− P 2 21 P = 2

soá. ( x;y )
Ñaù p = (1;2 ); ( 2;1); ( −1; −2 ); ( −2; −1) .
x2 + y2 + xy = 13
n
4 4 2 2
x + y + x y = 91
.v
Lôøi giaûi
( )
om
S= x + y 2
Ñaë t  , S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
P = xy
S2 − P =
13 .c
 S = ±4
 2 ⇔ .
( )
2
2 2
 S − 2P − 2P + P =91 P = 3
ok

Ñaù p soá
= . ( x;y ) (1;3); ( 3;1); ( −1; −3); ( −3; −1) .
bo
x2 + y2 =5
x + y = 11( x + y )
5
et
Lôøi giaûi
vi

ng
x2 + y2 = 5


( )
.
( x + y ) x − x y + x y − xy + y = 11( x + y )
4 3 2 2 3 4
a
x2 + y2 = 5
kh

⇔
( )
.
( x + y ) x − x y + x y − xy + y − 11 =
4 3 2 2 3 4
0
 x2 + y2 = 5
 (1)
x + y = 0
⇔
 x + y =
2 2
5
 4  (2)
3 2 2 3 4
 x − x y + x y − xy + y − 11 = 0
71
 5
 x = −
 2

 y = 5
= x + y 5 y = − x
2 2
  2
Giaû i heä phöông trình (1):  ⇔ 2 ⇔ .
= x + y 0 =2x 5   5
x=
  2

 5
 y = − 2

x2 + y2 = 5
n
Giaû i heä phöông trình (2):  .
4 3 2 2 3 4
x x y x y xy y 11 0
.v
 − + − + − =
x2 + y2 = 5
om

⇔
( ) ( )
2 .
2 2
 x +y − 2x2 y2 − xy x2 + y2 + x2 y2 − 11 = 0

 x2 + y2 =

5 x =

.c
−2,y =
−1
x2 + y2 = 5  xy = −7 x=−1,y =
−2
ok
⇔ ⇔ ⇔ .
5 = x 1,y
= 2
2 2 2 2
 x + y =
2 2
x y + 5x y − 14 = 0
 xy = 2 = x 2,y
= 1
bo
 
Vaä y heä phöông trình coù saùu nghieä m:
  
et
( x;y=)  25 ; − 25  ;  − 25 ; 25  ; ( −1; −2 ); ( −2; −1); (1;2 ); ( 2;1) .

  
vi
  1 
( x + y )  1 + =5
ng
  xy 
xy + 1 = 4
a
 xy
kh
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
  1
S  1 +  =5 S  1 + 1  =  5  5
  P   =5 S = S
 ⇔  P ⇔ 3+ 3 ∨  3− 3 .
 1  2  
P + P = 4 P − 4P + 1 = 0 P =
2 − 3 P =2+ 3
72
  1 
( x + y )  1 + =4
  xy 
 1 x2 + y2
xy + xy + xy = 4

Lôøi giaûi
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:
 1 1  1  1
x + y + x + y =4  x +  +  y +  =
4
x  y
n
 
 ⇔ .
 xy + 1 + x + y =  1 11 
.v
4  x y +  +  + y = 4
 xy y x   y xy 

om
 1  1  1
 x +  +  y +  = 4  x+ = 2 x 2 − 2x
 x  y  x = +1 0 =x 1
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
1
 x + 1  y + 1  =
   4


y +
y
2
= 

2
.c
y − 2y + 1 =0  y =1
 x  y
ok
bo
  1 
( x + y )  1 + = 6
  xy 
et
(
 2
)2  1 
 x + y  1 + xy  =
  
18
vi
Lôøi giaûi
ng
a
 1 1  1 1
x + y + x + y = 6 x + y + + = 6
kh
  x y
 ⇔ 2 2 .

x2 + y2 + 2 + x y  1 1  1   1 
+ + 18
=
 
 y x  x2 y2  x + y  +  y + x  = 18
    
 1 1  1 1
x + y + + = 6  x+y+ + = 6
 x y  x y
⇔ 2 ⇔ .
 1 1  1  1  x + 1  y + 1  =
  x + y + y + x  − 2  x + y  y + x  =
18    9
       y  x 
73
 1  3− 5 3− 5
 x + = 3
 xy + 1 =3y  x = y = x = ,y
y  2 2 .
⇔ ⇔ ⇔ 2 ⇔
y + 1 = xy + 1 = 3x x − 3x + 1 = 0  3+ 5 3+ 5
3 = x = ,y
 x  2 2
  
( x;y ) =  3 −2 5 ; 3 −2 5  ;  3 +2 5 ; 3 +2 5  .
  
 2
(
 x2 + y2 ) 
1 +
1 
 xy 
 = 8
n

3
.v
 3
(
 x +y

3
) 
1 +
1 
 xy 
 = 16
om
Lôøi giaûi
.c
  1 
( ) 2
ok
 x2 + y2  1 + + = 8
  xy x2 y2 
 

 1 
( ) 3 3
bo
 3 3
 x + y  1 + 2 2 + xy + 3 3  = 16
  x y x y 
et
 2 2 1 1 2x 2y  2
1  1
2
 x + y + + + + = 8 x +  +y +  = 8
 x2 y2 y x  y  x
vi
⇔ 2 2
⇔
3 3
x3 + y3 + 3x + 3y + 3x + 3y + 1 + 1 = 16  1  1
ng
 y2 x2 y x x3 y3  x +  +  y +  = 16
  y  x
 1
a
 u= x +
y
kh
v= y + 1
 x
 2 2  2
 u + v = u + v = 8 ( u + v ) − 2uv =
2 2
8 8
⇔ ⇔
 3
( )
.
( u + v ) u + v − uv =
2 2
16 ( u + v )( 8 − uv ) =
3
 u + v = 16 16
74
 2
 uv = ( u + v ) − 8  2
 2  ( u + v) − 8
  uv =
⇔  2  ⇔ 2 .
 ( u + v) − 8  
( u + v )  8 −
 3
2 
16
= ( u + v ) − 24 ( u + v ) + 32 =
0
 
 
 1 1
 x + + y + = 4
 y x
  1  1
   x +  y +  = 4
  u + v = 4 
  y  x
n
  uv = 4 
 x + 1 + y + 1 =−2 − 2 3
.v

  u + v =−2 − 2 3  y x
⇔  ⇔ 
om
  uv= 4 + 4 3   x + 1  y + 1  =4 + 4 3
    
  y  x
 u + v = − 2 + 2 3 
  1 1
.c
 uv= 8 − 4 3
   x + y + y + x =−2 + 2 3
 
ok
  1  1
  x +  y +  =4 − 4 3
  y  x
bo
= x 1,y = 1

 ( x + y ) . xy + 1 =−2 + 2 3
⇔  
et
xy .

 xy + 1 = 2−4 3
vi
  xy

ng
Baï n ñoï c töï giaû i tieá p heä phöông trình coù naê m nghieäm.
x2 + y2 + x + y = 4xy

a
20. Giaû i heä phöông trình  1 1 y x .

x + y + 2 + 2 = 4
kh
 x y
Lôøi giaûi
= x2 + y2 + x + y 4xy = x 2 + y 2 + x + y 4xy
 ⇔  .
 xy ( x + y
= ) + x 3
+ y 3
4x 2 2
y  xy ( x + y
= ) + x 3
+ y 3
4x 2 2
y
75
x2 + y2 + x + y = 4xy x 2 + y2 =

 2xy
⇔ ⇔
(
( x + y ) x + y =
2 2 2 2
4x y )
x + y =2xy
x = y  x 0,y
= = 0
⇔ 2
⇔ .
2x = 2x =x 1,y
= 1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = (1;1) .
 x y 
 +  ( x + y ) = 4
n
 y x 
.v
 x + y  x2 + y2 =
2
 y2 x2  (
4 )
om
 
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 . .c
ok
 x y 
 +  ( x + y ) = 4
 y x 
bo
 2 
  x + y  − 2  .  x + y 2 − 2xy  =

 y x  
 
( )  4
  
et
 x y 
 +  ( x + y ) = 4
vi
 y x 
⇔
ng
2 2
 2x y 2 x y
( x + y )  y + x  − 2 ( x + y ) + 4xy − 2xy  y + x  = 4
    
a
 x y   x2 + y2
+ ( x + y ) =4 .( x + y ) =4
kh
  
 y x   xy
⇔ ⇔
( ) ( )
2 2 .
 x2 + y2  x2 + y2
( x2 + y2 +

) xy
6
=

(
 x2 + y2 + ) xy
6
=
Ñaë t 
S= x + y 2
P = xy
( )
, S ≥ 4P hệ phương trình trở thaø nh:
76
 S3
 S2 − 2P P =
 2S + 4
 .S = 4
 P   2
2

⇔ S3 
  S − 2.
( ) 
2
 S2 − 2P  2 S3 
 2S + 4 
2
S − 2P + 6
= S − 2. + 6
=
 P  2S + 4 S3
 2S + 4
 S3
P =  S3
 2S + 4 P =
⇔ ⇔ 2S + 4
2
n
 4S 16S  2
6
 2S + 4 + 2S + 4 = S + S − 6 =0
.v
 S = −3
om

 P = 27 x=+y 2 =
x 1
⇔   2 ⇔ ⇔ .
 =  xy 1=  y 1
 S = 2 .c
 P = 1

ok
 2 1
bo
2 1
 x + 2 + y + 2 = 2 7
 x y
et
1 6
1
 xy + x + y =

vi
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ( x + y ) ≠ 0 .
ng

a
 2 1  2 2
2 1  x − 1  + 2 + y − 1  + 2 =
 x + 2 + y + 2 = 2 7
kh
2 7
 x y   
x



y
 ⇔ .
 x+y  1   1 
6 + xy = x+y  x −  +  y −  = 6
  x  y
 1
 u= x −
x
v= y − 1
 y
77
 u + v =6  u2 + v2 + 2uv =
36

⇔ 2 .
 2 2
 u + 2 + v + 2 =
2 7

2 2 2 2 2
u + v + 4 + 2 u v + 2 u + v + 4 =28 ( )
 2 2 u + v = 6
 u + v + 2uv = 36 
⇔ ⇔  uv ≥ 6 (heä phöông trình voâ nghieäm).
 u v + 2 ( 36 − 2uv ) + 4 = uv − 6
2 2
 uv = −5

Caùch 2:
2 2
2 1 2 1 1  1
Ta coù : x + + y + = x −  + 2 + y −  + 2
n
x 2
y 2
 x  y
.v
2
 1 1
( )
2
≥ x − + y −  + 2 + 2 = 2 11 > 2 7 .
om
 x y
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
 2 1 2 1 .c
 x + 2 + y + 2 = 2 2
 y x
ok
 1 1
x + y = x + y

bo
Lôøi giaûi
et
2 2
2 1 2 1 1  1
Ta coù : x + + y + ≥  x +  +  y +  ≥ 22 + 22 =
2 2.
vi
y 2
x 2
 x  y
ng
 1
x + = 2
x = 1
x
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi  ⇔ .
y + 1 =
a
 y =1
2
 y
kh
Thay vaøo phöông trình thöù hai thaá y thoû a maõ n.

 x −1 + y −1 = 3

x + y = 5 + ( x − 1)( y − 1)
Lôøi giaûi
78
=u x −1
Khi ñoù ñaët  heä phöông trình trôû thaø nh:
v
= y −1
=  u + v 3 =  u + v 3  u + v =3
 2 ⇔  ⇔  2
 u + v − uv =3 ( u + v ) − 3uv =
2 2 2
 u + v + 2 =5 + uv 3
  x −1 =2

u + v = 3  u 2,v
= = 1   y −1 =
1  x 5,y
= = 2
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
 uv = 2 =u 1,v
= 2   x −1 =
1 =x 2,y
= 5

n
  y −1 =2
.v
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 2;5) ; ( 5;2 ) .
om
 x2 + y2 + xy + 3xy =
4 3

 x + y = 2 2 .c
Lôøi giaûi
ok
bo


( )
2 2
 ( x + y ) − xy=
+ 3xy 4 3  8 − 2 xy − xy= + 3xy 4 3
 ⇔ .
x + y + 2 xy = 
et
8
 x + y = 8 − 2 xy
 3xy − 32 xy + 64 + 3xy =  3xy − 32 xy + 64 =
vi
 4 3  4 3 − 3xy
⇔ ⇔ .
x + y = 8 − 2 xy x + y = 8 − 2 xy
ng
 xy ≤ 4
 x=
+y 4 =
x 2
a

⇔ 3xy − 32 xy + 64 = 3xy − 24 xy + 48 ⇔  ⇔ .
= xy 4= y 2
kh

x + y = 8 − 2 xy
x2 + y2 + x + y = 18
x ( x + 1) y ( y + 1) =72
Lôøi giaûi
Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
79
 x + y 2 + x + y − 2xy =
( ) 18

xy ( xy + x + y + 1) =72
 2
xy = ( x + y ) + ( x + y ) − 18
 2

⇔ 2  2 
 ( x + y ) + ( x + y ) − 18  ( x + y ) + ( x + y ) − 18 =
 . + x + y + 1 72
2  2 
  
 2
xy = ( x + y ) + ( x + y ) − 18
n
⇔ 2
.v
 4 3 2
( x + y ) + 4 ( x + y ) − 31( x + y ) − 70 ( x + y ) =
0
om
 x + y = 0  x = 3,y = −3
 
 xy = −9 x = −3,y = 3 .c
 x + y = 5 = x 2,y= 3
 
 xy = 6 = x 3,y= 2
ok
⇔ ⇔  .
  x + y =7 = x 4,y
= 3

= xy 12 =
 x 3,y= 4
bo
 x =
x + y = −2  −4,y = 2
  x = 2,y = −4
 xy = −8
et
Vaä y heä phöông trình coù taùm nghieäm laø :

vi
( x;y ) = ( 3; −3); ( −3;3); ( −4;2 ); ( 2; −4 ); ( 3;4 ); ( 4;3); ( −3; −4 ); ( −4; −3) .

ng

 x2 + x =12

a
x + x + y + y =
2 2
18  y2 + y =6

kh
⇔ 
(
 2
)( )
2
.
 x + x y + y = 72  x2 + x =6
 2
 y + y = 12
  1 
( x + y )  1 + =5
  xy 
27. Giaû i heä phöông trình 
 x2 + y2  1 + 1  =
 ( )
 x2 y2 
 
9

Lôøi giaûi
80
 1 1  1 1
x + y + x + y =5 x + y + + = 5
  x y
 ⇔ 2 2 .
x + y +
2 2 1 1  1   1 
+ 9
=
 x2 y2  x + x  +  y + y  = 13
   
 1
 x + 3
=
 x
 1 1  1  3± 5
n
x + y + x + y = 5  y + y 2
= =x 1,y
=
  2 .
.v
⇔ ⇔ ⇔
 x + 1  y + 1  =  1  3± 5
   6   x+ 2
=
= x = ,y 1
om
 x  y x
   2
 1
 y + y 3
=
 .c
 3± 5  3± 5 
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =  1; ; ;1 .
ok
 2  2 
  
 y x 7
bo
 + = +1
28. Giaû i heä phöông trình  x y xy .

x xy + y xy = 78
et
Lôøi giaûi
vi
Ñieà u kieän: xy > 0 .

ng
Töø phöông trình thöù hai suy ra x + y > 0 do ñoù x > 0,y > 0 .
a
 x + y 7 + xy
 = x + y = 7 + xy x + y = 7 + xy

kh
xy xy ⇔ ⇔
  
( )
.
  xy ( x + y ) =
78  xy 7 + xy = 78
 xy ( x + y ) = 78 
 x + y =13
x + y = 7 + xy 
   xy = 6 x + y= 13  x= 9,y= 4
⇔ ⇔ ⇔ ⇔
( )
2 .
 xy + 7 xy − 78 =
0  x + y =−6 =xy 36  x 4,y
= = 9
 
  xy = −13
81
 x2 + xy + y 2

( ) x2 + y2 =
185
.
 x2 − xy + y2
 ( ) 2
x +y =2
65
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:
 ( )
2 x 2 + y 2 x 2 + y 2 =
250
⇔
 2
 x +y =
2
5
⇔
x 2 + y 2 =
25
   .
(
2
 x − xy + y

2 2
x +y =)
2
65 ( 25 − xy ) .5 =65  xy = 12
n
 x + y = 7  x 3,y
= = 4
 
.v
 x + y 2 − 2xy =
⇔ ( ) 25  xy = 12 = x 4,y
= 3
⇔ ⇔ .
xy = 12 x + y =−7 x =−3,y =
−4
om
 
 xy = 12  x =
−4,y =
−3
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m= ( 3;4 ); ( 4;3); ( −3; −4 ); ( −4; −3) .
.c
Caùch 2: Nhaân cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
ok
( ) ( )
185 x 2 − xy + y 2 ⇔ ( 4x − 3y ) =⇔
65 x 2 + xy + y 2 =
2
0
4
y =x .
3
4
bo
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c keá t quaû töông töï .
3
x5 + y 5 =
et
1
9 9 4 4
x + y = x + y
vi
Lôøi giaûi
ng

x5 + y5 =
1 x5 + y5 = 1  x 0,y
 = = 1
a
⇔ ⇔
 9
( 
)( )
.
x y ( x + y ) =
9 4 4 5 5 4 4
x + y = x + y x + y 0 =x 1,y
= 0
kh
x3 + x3 y3 + y3 =
17
x + xy + y =5
Lôøi giaûi
 x + y 3 − 3xy x + y + x3 y3 =
( ) ( ) 17
( x + y ) + xy =
5
82
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
17 S3 − 3S ( 5 − S) + ( 5 − S) =
3
S3 − 3SP + P3 = 17
 ⇔  .
S + P = 5 S + P =5
S3 − 3S 5 − S + 5 − S 3 =
⇔ ( ) ( ) 17 ⇔ 18S2 − 90S + 108 =
0
.
S + P =
5 
 S + P 5
=
 S = 2

n
P = 3 x + y = 3  x = 1,y = 2
⇔  ⇔ ⇔ .
.v
S = 3  xy
= 2 =
 x 2,y= 1

 P = 2
om
x2 + xy + y 2 =
3 .c
x + y + 15xy ( x + y ) =
5
32
ok
Lôøi giaûi
bo
x2 + xy + y 2 =3 x2 + xy + y 2 =3
 
⇔
 5
( )
.
x + y + 5xy ( x + y ) x + xy + y =
5
( x + y ) =
5 2 2
32 32
et
x + y = 2 x=+y 2 =
x 1
vi
⇔ 2 ⇔ ⇔ .
( x + y ) − xy =
3
=  xy 1=  y 1
ng
a
kh
x y 1 1 1
 + − = + −1
 y x xy x
2
y2
 x y x2 − xy + y2
 x + 1 + y + 1 =xy

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ( x + 1)( y + 1) ≠ 0 .
83
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:

 x2 + y2 − 1 x2 + y2 − x2 y2

 xy
=
2
x y 2  (
( xy − 1) x2 + xy + y 2 = 0 )
 ⇔ .
x y x2 − xy + y2
 x y x2 − xy + y2  + =
 + =  x + 1 y + 1 xy
x +1 y +1 xy
Do xy ≠ 0 neâ n x2 + xy + y 2 > 0 do ñoù heä töông ñöông vôù i:
xy 1= xy 1
 
⇔ x y x2 − xy + y2 ⇔  2xy + x + y x2 − xy + y 2 .
= + = 
n
x +1 y +1 xy  xy + x + y + 1 xy
.v
xy = 1 x =−1,y =
−1
⇔ 2 2
⇔ .
 x + y = 2 =x 1,y
= 1
om
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = (1;1) .
.c
x2 + y2 =+1 xy
ok

34. Giaû i heä phöông trình  x 2  y 2 .
 +
   1
=
bo
 y + 1   x + 1 
Lôøi giaûi
et
Ñieà u kieän: x,y ≠ −1 .

vi
x2 + y2 =+ 1 xy

ng
2
 x y  2xy
 +  − 1
=
  y + 1 x + 1  ( x + 1)( y + 1)
a
x2 + y2 =+
kh
1 xy

⇔   x2 + y2 + x + y  2 2xy
  − 1
=
  xy + x + y + 1  ( x + 1)( y + 1)
x2 + y2 =+ 1 xy x2 + y2 =+ 1 xy
 
2
⇔   1 + xy + x + y  2xy ⇔ 2xy .
− 1
=  =0
 ( x + 1)( y + 1)
 
  xy + x + y + 1  ( x + 1)( y + 1)
84
x = −1,y = 0
x2 + y2 = 
1 = x 1,y= 0
⇔ ⇔ .
xy = 0  x = 0,y = −1

 x 0,y
= = 1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =
( −1;0 ); (1;0 ); ( 0; −1); ( 0;1) .
 x2 y2 1
 + =
35. Giaû i heä phöông trình  ( y + 1)2 ( x + 1)2 2 .

x + y + 1 =3xy
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän: x ≠ −1,y ≠ −1 .
om
Caùch 1:
x2 y2 2xy 2xy 1
Ta coù + ≥ = = .
( y + 1)
2
( x + 1)
2
( x + 1)( y + 1) xy + x + y + 1 2
.c
x + y + 1 = 3xy = x 1,y
= 1
ok
 
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi  x y ⇔ 1 1.
x =
y +1 = x +1 − ,y =
−
  3 3
bo
 1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ; −  ; (1;1) .
 3 3
et

vi
 2
  x − y  + 2xy
=
1
 y + 1 x + 1
ng
   ( x + 1)( y + 1) 2

x + y + 1 = 3xy
a
 2  2
  x − y  + 2xy 1  x y 
kh
= 
 − 0
=
⇔   y + 1 x + 1  xy + x + y + 1 2 ⇔   y + 1 x + 1 
 
x + y + 1 =3xy x + y + 1 =3xy
 x y =x 1,y
= 1
 = 
⇔ y +1 x +1 ⇔ 1 1.
x = − ,y =
−
x + y + 1 = 3xy
  3 3
85
 xy + 3 2 + x + y 2 =
( ) ( ) 8
36. Giaû i heä phöông trình  x y 1 .
 2 + = −
2
 x + 1 y + 1 4
Lôøi giaûi
x2 y2 + x2 + y2 + 8xy + 9 =

 2
(
8  x +1 y +1 =

2
)(
−8xy )
 x y 1 ⇔ x y 1
 2 + =
−  2 + =
−
x + 1 y 2
+ 1 4 2 4
  x + 1 y + 1
n
 x 1
.v
 2 =
 x + 1 4
om
 x y 1  y 1  x= 2± 3
. = −   = − 
 2 2
  y + 1
2 8 2
x +1 y +1  y = −1
⇔  ⇔ ⇔ .
 x + y = 1
  x = − 1  x = −1
 x2 + 1 y2 + 1
−
4  x + 1
2 2  y=
.c
   2± 3

ok
 y 1
=
 y2 + 1 4

bo
( )(
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =−1;2 ± 3 ; 2 ± 3; −1 . )
et
 1 1 2
 + =
 2 2 1 + 2xy
37. (VMO 2009) Giaû i heä phöông trình  1 + 2x 1 + 2y .
vi
 2
 x (1 − 2x ) + y (1 − 2y ) =
ng
 9
Lôøi giaûi
a
1
Ñieà u kieän: 0 ≤ x,y ≤ .
kh
2
Xuaá t phaùt töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2
 
 1 1  = 4
+
 1 + 2x2 2 
1 + 2y  1 + 2xy

1 1 2 4
⇔ + + =
1 + 2x 2 1 + 2y 2
( )(
1 + 2x 2 1 + 2y 2 )
1 + 2xy
86
1 1 2 2 2
⇔ + − + − 0.
=
1 + 2x 2
1 + 2y 2 1 + 2xy
(1 + 2x )(1 + 2y )
2 2 1 + 2xy
2
2 ( x − y ) ( 2xy − 1)
⇔
(1 + 2xy ) (1 + 2x2 )(1 + 2y2 )
2
2
.
−4 ( x − y )
+ 0
= (1)
(1 + 2xy ) 1 + 2xy + (1 + 2x )(1 + 2y )
2 2 


n
 1
Do x,y ∈  0;  neâ n veá traù i cuû a (1) luoân nhoû hôn hoaë c baèng 0 do ñoù daá u baèng
.v
 2
xaû y ra khi vaø chæ khi x = y .
om
1 1 9 ± 73
x (1 − 2x ) = ⇔ 2x 2 − x + =0⇔x= .c
9 81 36
 9 ± 73 9 ± 73 
⇒ ( x;y ) =
ok
 ;  (thoû a maõ n ñieàu kieä n).
 36 36 
 
bo
  
( x;y ) =  9 +3673 ; 9 +3673  ;  9 −3673 ; 9 −3673  .
et
  
 1 1 2
+ =
vi


38. Giaû i heä phöông trình  1 + x 1+ y 1 + xy .
ng

 1 + 1 − x 2 . 1 + 1 − y 2 =x + y − 1
a
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0, x ≤ 1, y ≤ 1 .
kh
Bieá n ñoå i phöông trình ñaà u tieâ n cuû a heä töông töï baø i treâ n suy ra x = y .
1 + 1 − x 2 = 2x − 1 ⇔ 1 − x 2 = 2x − 2 ⇔ x = 1 ⇒ ( x;y ) = (1;1) .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) = (1;1) .
x2 + xy + y 2= 19 x − y 2

( ) .
x2 − xy + y2 = 7 ( x − y )
87
Lôøi giaûi
 x − y 2 + 3xy = 19 x − y 2
( ) ⇔ xy = 6 ( x − y )
2
( )
 2
 2
.
( x − y ) + xy = 7 ( x − y ) 7 ( x − y ) = 7 ( x − y )
 
 x − y = 0
  x 0,y
= = 0
  xy = 0 
⇔ ⇔  x = 3,y = 2 .
x − y = 1 x =
  −2,y = −3
 xy = 6
n
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m= ( 0;0 ); ( 3;2 ); ( −2; −3) .
.v
1 1
 + =3 − xy
om
x y
.
 1 + 1 =7 − 3x y + 2
 x2 y2 xy
 .c
Lôøi giaûi
ok
bo
1 1 1 1
 + =3 − xy  + =3 − xy
x y x y
 ⇔ .
et
2 2 2
 1 1  2 3x 2 y2 + 2  3 − xy 2 − 2 =7 − 3x y + 2
 x + y  − xy =7 − ( ) xy
  xy  xy
vi
 x + y = 2
1 1
ng

 + =3 − xy xy = 1 x = 1
⇔ x y ⇔  ⇔ .
 2 2 
x + y =2 y = 1
x y − 3xy + 2 =0
a

 xy = 2
kh

( )(
 4x2 + 3y 4y 2 + 3x + 25xy =
) 12
.
x3 + y3 + 2xy ( x + y ) = x 2 + xy + y 2

Lôøi giaûi
88
( )(
 4x2 + 3y 4y 2 + 3x + 25xy =
 ) 12

( )
( x + y ) x 2 − xy + y 2 + 2xy ( x + y ) = x 2 + xy + y 2

⇔
 ( )( )
 4x2 + 3y 4y 2 + 3x + 25xy = 12
.
(
( x + y − 1) x 2 + xy + y 2 =

0 )

⇔ ( (
 4x2 y2 + 9xy + 12 x3 + y3 + 25xy =
)) 12
.
x + y = 1
n
 2 2  2 
 4x y + 9xy + 12 ( x + y ) ( x + y ) − 3xy   + 25xy =
12
.v
⇔   
x + y =1

om
⇔
(
 4x y + 9xy + 12 (1 − 3xy ) + 25xy =
 2 2
) 12 4x2 y2 − 2xy + 12 =
⇔
12
.
x + y =1 
 x + y
.c = 1
  xy = 0
ok

4x y − 2xy + 12 =
2 2
12  1  x 0,y
= = 1
⇔ ⇔   xy = ⇔  .
x + y = 1   2 =x 1,y
= 0
bo
x + y = 1
et
( 3x + y )( x + 3y ) xy = 14

( )
vi
( x + y ) x + 14xy + y =
2 2
36

ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0 .
a

kh
( )  
2
 3x2 + 10xy + 3y 2 xy = 14  3 ( x + y ) + 4xy  xy = 14
  
 ⇔ .
 (
( x + y ) x 2 + 14xy + y 2 =
36 ) ( x + y )  ( x + y )2 + 12xy  =
  
36
S= x + y
Ñaë t  khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh: 
( )
 3S2 + 4P 2 P =
14
.
P = xy (
S S2 + 12P 2 =

36 )
Ñaâ y laø heä ñaú ng caá p nhaân cheù o theo veá ta ñöôï c:
89
( ) ( ) (
18 3S2 + 4P 2 P = 7S S2 + 12P 2 ⇔ ( S − 6P ) 7S2 − 12SP + 12P 2 = 0 . )
  2   S = 0
6  48 
⇔ ( S − 6P )  7  S − P  + P  =0 ⇔  P = 0 .
2
  7  7 
  S = 6P

Chæ coù nghieä m S = 6P thoû a maõ n.
S = 3
S 6P S 6P
=  = 

Khi ñoù  1.

S S2
=+ 12P 2
( 36
⇔ 
 )
6P 36P 2
=+ 12P 2
(
36
⇔ 


P =
2
)
n
 3 3
x=+ y 3 x= + y 3  x =− 2,y =+ 2
.v
  2 2
⇔ 1⇔ 1 ⇔ .
=  xy = xy x = 3 3
+ 2,y =− 2
om
 2  4  2 2
3  3  3 3 
( x;y ) =
 −
2  2  2 2
.c
2; + 2  ;  + 2; − 2  .

ok
( 3x + y )( x + 3y ) xy = 35 2

2
(
( x − y ) x + 14xy + y =
2
33 )
bo

Lôøi giaûi
et
vi
( )  
2
 3x2 + 3y2 + 10xy xy = 35 2  3 ( x − y ) + 16xy  xy = 35 2
ng
 
 
 ⇔  .
 (
( x − y ) x2 + 14xy + y 2 =33 ) ( x − y )  ( x − y )2 + 16xy  =

33
a
 
kh
 1 + xy + 1 + x + y =2
2 2 2 2
x y − xy = x + y + x + y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ −1,x + y ≥ −1 .
 1 + xy + 1 + x + y = 2  1 + xy + 1 + x + y = 2

 2 2 ⇔  .
( x + y − xy )( x + y + xy + 1) =
2
x y − xy = ( x + y ) − 2xy + x + y 0
90
 1 + xy + 1 +=x+y 2  x + y + 1 + 1 += x+y 2
⇔ ⇔
= x + y − xy 0 = x + y − xy 0
x=
+y 0 = x 0
⇔ ⇔ .
= xy 0= y 0
 x y 2 xy
 + =
y +1 x +1 xy + 1
 1 + 1 = 2
n
 x −1 y −1

.v
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: x > 1,y > 1 .
Xuaá t phaùt töø phöông trình ñaà u tieâ n cuû a heä suy ra x = y .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: .c
2
= 2 ⇔ x = 2 ⇒ ( x;y ) = ( 2;2 ) .
1− x
ok
Vậy hệ phương trình có nghiệm duy nhất ( x;y ) = ( 2;2 ) .
bo
 x y 2+ 2
 + =
(
 1 − x2 1 − y
 )
( ) (1 − y ) 1 − x2 ( ) (
1 − x2 1 − y2 )( )
et
46. Giaû i heä phöông trình: 

 x y 1
 + =
vi
 1− x

2
1− y 2
(
1 − x2 1 − y2 )( )
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 < x < 1, −1 < y < 1 .
a
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i: x 1 − y 2 + y 1 − x 2 =

1.
kh
Söû duï ng baát ñaúng thöù c Bunhiacopski vaø Coâ si ta coù :

x2 + y2 + 2 − x2 − y2
x 1 − y2 + y 1 − x2 ≤ (x 2
)(
+ y2 2 − x2 − y2 ≤) 2
1.
=
 x y
 = 2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi  1 − y2 1 − x2 ⇔ x =y=± .
 2 2
2
x + y = 1
2
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù nhaá t chæ coù nghieä m x= y= thoûa maõ n.
2
91
 2 2
 2 2 
 
 x4 + y4 xy 3
 = −
 ( x + y ) 4 x+y 8
 1 1
 + − 3= 2 ( x + y )
 x y
Lôøi giaûi
n
2
 x+y 2 
( ) 
.v
( )
2
x2 + y2  2 
om
4 4
x +y  1
 =
Ta có: ≥ ≥ .
4 4 4 8
(x + y) 2(x + y) 2(x + y)
Maë t khaù c:
xy 3
− ≤
x+y 3 1
− =.
.c
x + y 8 2(x + y) 8 8
ok
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = y .
bo
2
− 3 = 4x ⇔ 2 − 3 x = 4x x ⇔ x ( 4x + 3) = 2 .
x
et
2
( 1
⇔ x ( 4x + 3) = 4 ⇔ ( 4x − 1) 4x2 + 7x + 4 = 0 ⇔ x = ⇒ y = .
4
1
4
)
vi
1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ;  .
ng
4 4
x + y
 − 2 xy x + y + x2 y2 +
2
0
=( )
a
48. Giaû i heä phöông trình  xy xy .

kh

 x + y= 3 xy − 2
Lôøi giaûi
 
2
 1 1
 1 + 1 − xy  = + − xy =
0
 0   x + y =
xy xy

 x y  ⇔  x y ⇔  .

  xy=xy 3 xy − 2
 x + y= 3 xy − 2  x + y= 3 xy − 2
92
 x+ y= xy xy  x + y =
 1
⇔ ⇔
( )( )
2
 xy − 1

xy + 2 =
0  xy = 1
(Heä voâ nghieä m do x + y ≥2 xy =2 > 1 ).

 2  3
( x − y )  x − 2xy + y + 3 + 1 =
2 2
49. Giaû i heä phöông trình    .
x 2 + xy + y 2 = 2

Lôøi giaûi
n
 2 
.v
2
( x − y )  ( x − y ) + 3 + 1 =3
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:   
om
 2 2
x + xy + y = 2
 1
 x−y 2 = xy =
( )  1 
2 2
1 x − 2xy + y = .c 3
⇔ ⇔ ⇔ .
x 2 + xy + y 2 = 2
2
x + xy + y =
2
2 x2 + y2 = 5
ok
 3
 −3 + 21 3 + 21
= x = ,y
bo
 6 6
 1  1  3 + 21 −3 + 21
= xy 3 xy = 3 = x = ,y
et
 6 6
⇔ ⇔ ⇔ .
( x + y )2 − 2xy = 5 x + y =± 7  3 + 21 3 − 21
x = − ,y =
vi
 3  3  6 6

ng
3 − 21 3 + 21
x = ,y = −
 6 6
a
  
( x;y ) =  −3 +6 21 ; 3 + 6 21  ;  3 + 6 21 ; −3 +6 21  ;
kh
  
 3 + 21 3 − 21   3 − 21 3 + 21 
− ; ; ;− 
 6 6  6 6 
  
2
Nhaän xeùt: Phöông trình ñaà u töông ñöông vôù i ( x − y ) =
1 ñöôï c suy ra töø tính
ñoà ng bieá n cuû a haøm soá f(x)

= x ( )
x + 3 + 1 treâ n  (xem theâm kyõ thuaät söû
93
duï ng haø m soá trong giaûi heä phöông trình). Ñeå taïo ra caù c heä phöông trình khoù
hôn ta ta thay phöông trình thöù hai vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:


2

2 2
( 2 
( x − y )  x − 2xy + y + 3 + m x + xy + y − 2m + 1 =
2

3
.
)
x 2 + xy + y 2 = 2

Choï n m = 2 ta coù baø i toaùn.
 x −1 +


y=
−1 2 ( xy − 1)
50. Giaû i heä phöông trình    .
 x+ y ( ) 
1
+
1
=2
n
  x + 3y y + 3x 

.v
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän : x ≥ 1,y ≥ 1 .
x 1 x x+y  y 11 2y 
Ta coù : ≤  + ; ≤  + 
x + 3y 2  x + y x + 3y  x + 3y 2  2 x + 3y 
.c
x+ y 1 x x + 3y 1  1  x 3
ok
⇒ ≤  + +=   + .
x + 3y 2  x + y x + 3y 2  2  x + y 2 
bo
x+ y 1 y 3
Töông töï ta coù : ≤  + .
y + 3x 2  x + y 2 
et
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân suy ra :

  1 x+y
( ) 1 1 
vi
x+ y  + ≤  + 3 =
2.
 x + 3y y + 3x  2  x + y 

ng

a
2 x − 1 = 2  x 2 − 1 ⇔ x − 1 =
2
( x − 1) ⇔ ( x − 1)( x − 2 ) = 0
kh
 
=x 1 =x 1,y
= 1
⇔ ⇒ .
x 2 =
=  x 2,y
= 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ; ( 2;2 ) .
94
1 1
 + = 9
x y
   
 1 + 1   1 + 1  1 + 1 =
18
 3 x 3 y   3 x  3
 y 
  
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : xy ≠ 0 .
1 1
Tröôù c tieâ n khöû caê n cho ñôn giaûn ta ñaë
= t u = ,v .
3 3
x y
n
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
.v
 3
 u3 + v3 = 9 ( u + v ) − 3uv ( u + v ) =9
 ⇔ .
( u + v )( u + 1)( v + 1) =
om
18 ( u + v )( uv + u + v + 1) =18

 3
 uv = ( u + v ) − 9  3
( u + v) − 9


3( u + v) 
 uv =
.c
⇔ ⇔  3( u + v)
ok
 u+v 3 −9 
 ( ) 
( u + v ) 
 + u + v + 1 =
3 2
18 ( u + v ) + 3 ( u + v ) + 3 ( u + v ) − 63 =
0
  ( 3 u + v ) 
 
bo
  
 3
 uv = ( u + v ) −9
et

⇔ 3( u + v) u + v =
⇔
3
.
  uv = 2
vi
 2  0
( u + v − 3)  ( u + v ) + 6 ( u + v ) + 21 =
  
ng
 1
 3 =1
 x  x = 1
a
 1 
 = 2  y = 1
kh
=u 1,v
= 2   3 y   8
⇔ ⇔ ⇔ .
 u 2,v
= = 1  1   1
  3 x
=2 x =
 8
 
 1  y = 1
 3 =1
 y
 1 1 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  1;  ;  ;1 .
 8 8 
95
( x + 7y ) x + ( y + 7x=) y 8 2xy ( x + y )

 x 2 + y2 + 2xy = 8
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaà u cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
x x + y y + 7 xy ( )
y 8 2xy ( x + y ) .
x+ =
⇔( )(
x + y x − xy + y + 7 xy ) ( x += )
y 8 2xy ( x + y ) .
n
⇔( y )( ) (
2
x+ x=
− y 8 xy 2(x + y) − x − y .
.v
( )
2
x− y
om
( )( )
2
⇔ x+ y x− y 8 xy.
= .
2(x + y) + x + y
( ) ( x + y ) ( 2 ( x + y ) + x + y ) − 8 xy  =
2 .c
⇔ x− y 0 (1) .
Ta có: ( x + y ) ( 2 ( x + y ) + x + y ) − 8 xy
ok
≥ ( x + y )( x + y + x + y ) − 8 xy
bo
.
= 2 ( x + y ) − 8 xy = 2 ( x − y ) ≥ 0
2 2
et
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chi khi x = y do ñoù (1) ⇔ x =y.
vi
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :

ng
2x2 + 2x 2 = 8 ⇔ 2 2x = 8 ⇔ x = 2 2 ⇒ y = 2 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 2 2;2 2 . ( )
a
( )
3 x 2 + y 2 − 2 ( x + y + xy ) =
15
kh

25
 x3 + y3 =
 4
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :
  2 
3  ( x + y ) − 2xy  − 2 ( x + y + xy ) =
15
 .
( x + y )3 − 3xy ( x + y ) = 25
 4
96
Ñaë t 
S= x + y 2
P = xy
( )
( )
3 S2 − 2P − 2 ( S + P ) =  3S2 − 2S − 15
15 P =
  8
 ⇔ .
3 25 3S2 − 2S − 15 25
S − 3SP =  3
 4 S − 3S. 8
=
4
 7
S = 1,P = −
 4
3S2 − 2S − 15 
P =  265
⇔ 8 ⇔ S= 10,P= .
n
( S − 1)( S − 10 )( S + 5) = 8
 0 
.v
S = 35
−5,P =
 4
om
7
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm S = 1,P = − .
4
 1+ 2 2 1− 2 2
.c
=S 1 x + y =
= 1 x = ,y
  2 2
 7⇔ 7⇔ .
ok
P = − xy = −  1− 2 2 1+ 2 2
 4  = 4 x = ,y
 2 2
bo

  
( x;y ) =  1 + 22 2 ; 1 − 22 2  ;  1 − 22 2 ; 1 + 22 2  .
et
  
 x2 + y2 x2 + xy + y2
vi
 + = x+y
 2 3
ng
 3( x + y )
2xy − = 5
 2
a
Lôøi giaûi
kh
Ñeå heä phöông trình coù nghieä m ta phaû i coù x + y ≥ 0 .

 x2 + y2 x + y
 ≥
 2 2
Ta coù :  .
 x2 + xy + y 2 x + y
 ≥
 3 2
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = y . Thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
97
x = −1  x = y= −1
2
2x − 3x =5 ⇔  ⇒  .
 x= 5  x= y= 5
 2  2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t :
( x;y ) =  25 ; 25  .
 
 
 x +1 2 y +1 2 =
( ) ( ) −9xy
(
 x2 + 1 y2 + 1 =
 )(
−10xy )
n
Lôøi giaûi
.v
 x2 + 1  y 2 + 1 
( )( )
om
 2 2
x + 1 + 2x y + 1 + 2y =−9xy   + 2  + 2 =
−9
 xy ≠ 0  x  y



 ←→  .

( 2
)( 2
x +1 y +1 = )
−10xy 2
x +1 y +1
 .
.c 2
= −10
 x y
ok
x + y= xy + xy

 1 + 3x2 + 1 + 3y2 =4xy
bo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän xy ≥ 0 ⇒ x + y ≥ 0 ⇒ x ≥ 0;y ≥ 0 .
et
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä neân x > 0;y > 0 .
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù
vi
x+y 1 1
x + y = xy + xy ≤ xy + ⇒ x + y ≤ 2xy ⇒ + ≤ 2
ng
2 x y
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä :
a
(( )) .
2
1 1
16x2 y2 =  1 + 3x2 + 1 + 3y2  ≤  +  y 1 + 3x2 + x 1 + 3y2 ) (
kh
  y x
1 1
=  +  ( x + y )(1 + 3xy ) ≤ 2.2xy (1 + 3xy ) = 4xy + 12x 2 y 2 ⇒ xy ≤ 1 .
y x
Laï i coù 2xy ≥ x + y ≥ 2 xy ⇒ xy ≥ 1 .
Nhö vaäy taá t caû caù c baát ñaúng thöù c treâ n phaû i xaû y ra daá u baèng, ñieà u naø y töông
ñöông vôù i x= y= 1 .
98
Chuû ñeà 3. HEÄ PHÖÔNG TRÌNH ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI II

Noä i dung chuû ñeà naø y toâ i ñeà caä p ñeá n phöông phaù p chung ñeå giaûi moä t baøi toaù n
heä phöông trình ñoá i xöù ng loaï i II vaø moät soá heä phöông trình coù caù ch giaû i
töông töï . Moät soá heä ñöa ñöôï c veà heä ñoá i xöùng loaï i II baè ng phöông phaùp ñaë t
aå n phuï vaø öù ng duïng heä phöông trình ñoái xöùng loaï i II trong baø i toaù n giaû i
phöông trình voâ tyû .
F(x,y) = 0
Heä ñoái xöùng loaïi II laø heä coù daïng:  .
F(y,x) = 0
n
Trong ñoù F(x,y) laø moä t ña thöù c khoâ ng ñoá i xöùng.
.v
Hay caù ch khaù c heä ñoá i xöùng loaï i II laø heä maø khi ta ñoå i vai troø x,y cho nhau
om
thì phöông trình naøy chuyeån thaønh phöông trình kia.
3x= 3
2y + 1
Ví duï: Heä phöông trình  . .c
3
3y= 2x + 1
3
Khi thay y bôû i x thì phöông trình thöù hai trôû thaø nh 3x= 2y + 1 ñaâ y
ok
chính laø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä .
bo
Phöông phaùp chung.

Tröø theo veá hai phöông trình trong heä ta ñöôï c moät nhaâ n töû chung ( x − y )
et
nhoùm laïi ñöa veà phöông trình tích vaø sau ñoù xeù t hai tröôøng hôï p
x = y
vi
( x − y ) f ( x,y ) =
F(x,y) − F(y,x) = 0⇔ .
 f ( x,y ) = 0
ng
Vieä c tröø theo veá thöôø ng söû duï ng caù c haè ng ñaú ng thöù c hoaë c nhaâ n lieâ n hôï p
(neáu chöùa daá u caên).
a
a2 − b2 =( a − b )( a + b )
kh
(
a3 ± b3 =( a ± b ) a2  ab + b2 )
a−b .
a− b=
a+ b
3 a±b
a±3b=
3 2 3
a  3 ab + b2
99
TH1: Neá u y = x thay vaø o moät trong hai phöông trình cuû a heä tìm ñöôï c
nghieäm.
TH2: Neá u f(x,y) = 0 ta coù caù c höôùng xöû lyù nhö sau:
- Neá u f(x,y) coù daï ng baä c nhaát hoaë c ruù t ñöôï c y theo x hay x ruù t ñöôï c theo
y thöï c hieä n pheùp theá vaø o moä t phöông trình cuû a heä tìm ra nghieä m.
- Neá u f(x,y) coù daï ng baä c cao chuù yù f(x,y) vaø F(x,y) + F(y,x) laø caù c ña
f(x,y) = 0
thöù c ñoái xöù ng ta ñöa veà giaû i heä phöông trình:  ñaâ y laø heä
F(x,y) + F(y,x) =
0
n
ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i.
Chuù yù:Neá u heä phöông trình bao goàm caù c haø m daï ng ña thöù c, caê n thöù c, haø m
.v
muõ vaø Logarit, löôï ng giaù c sau khi tröø theo veá hai veá moä t phöông trình
om
daï ng g(x) = g(y) , trong ñoù g(t) laø moä t haø m ñôn ñieä u thì chuù ng ta söû duï ng
tính chaá t cuûa haø m soá ñeå chæ ra raè ng x = y .
2x= y2 + 1
.c
Ví duï:Heä phöông trình  .
= x2 + 1
2y
ok
Tröø theo veá ta ñöôï c 2 ( x − y ) = y2 − x2 ⇔ x2 + 2x = y2 + 2y ⇔ g(x) = g(y) .
bo
Trong ñoù g(t)= t 2 + 2t laø haø m ñoà ng bieán treâ n  0; +∞ ) . Töø ñoù suy ra x = y .
A. BAØI TAÄP MAÃU
et
DAÏNG 1: GIAÛI HEÄ PHÖÔNG TRÌNH

x2 − 4x =
vi
3y
Baøi 1.Giaû i heä phöông trình  .
2
y − 4y =
3x
ng
Lôøi giaûi
a
x2 − y2 − 4x + 4y = 3y − 3x ⇔ ( x − y )( x + y ) − ( x − y ) = 0 .
kh
x = y
⇔ ( x − y )( x + y − 1) = 0 ⇔  .
y= 1 − x
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
 x = 0

2 2  x = 0  y = 0
x − 4x =3x ⇔ x − 7x =0 ⇔  ⇒ .
 x = 7  x = 7

 y = 7
100
TH2: Neá u y = 1 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
 1 − 13
 x =
  2
 1 − 13  1 + 13
x =  y =
2 ⇒  2
x 2 − 4x = 3 (1 − x ) ⇔ x 2 − x − 3 = 0 ⇔  .
  
1 + 13  x = 1 + 13
x =
 2  2

 y = 1 − 13
  2
n
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø :
.v
  
( x;y ) = ( 0;0 ); ( 7;7);  1 − 2 13 ; 1 + 2 13  ;  1 + 2 13 ; 1 − 2 13  .
om
  
3x=3
x2 + 2y2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình  . .c
3 2 2
3y= y + 2x
ok
Lôøi giaûi
Töø hai phöông trình cuû a heä suy ra heä coù nghieä m khi x,y ≥ 0 .
bo
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä , ta ñöôï c:
( ) ( ) ((
3 x3 − y3 =− x 2 − y 2 ⇔ ( x − y ) 3 x 2 + y 2 + xy + x + y =0 . ) )
et
x = y
vi
⇔ .

2
(
2
3 x + y + xy + x + y =0 )
ng
x = y  x= y= 0
Neá u x = y , khi ñoù ta ñöôï c heä  3 2 2
⇔  .
3x= x + 2y  x= y= 1
a
( )
kh
3 x 2 + y 2 + xy + x + y =0
( )
Neá u 3 x 2 + y2 + xy + x + y =

0 , khi ñoù ta coù heä 
3
3x= 2 2
.
x + 2y
Töø x ≥ 0 suy ra ñeå heä coù nghieäm thì phöông trình thöù nhaá t phaû i coù nghieä m,
suy ra y ≤ 0 . Do ñoù x= y= 0 , thöû laï i thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y ) = ( 0,0 ) ; (1,1) .
101
 y2 + 2
3y =
 x2
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình (TSÑH Khoái B 2003)  2
.
3x = x + 2
 y2

Lôøi giaûi
Heä coù nghieäm khi x > 0,y > 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi
3x = ( x − y )( 3xy + x + y ) =0

2
y y2 + 2 x = y
 2 ⇔ ⇔ 2 2
.
2 2 2
3y = x x +2 3xy= x + 2 3xy= x + 2
n
x = y
 2
(
( x − 1) 3x + 2x + 2 =
0 )
.v
⇔ 3 2
⇔  ⇔ x = y = 1.
3x − x − 2 =0 x = y
om
Vaä y: heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
Nhaän xeùt: Ñoá i vôù i heä coù daï ng phaâ n thöù c tröôù c tieâ n ta bieá n ñoå i ñöa veà daï ng
.c
ña thöù c vaø ñieà u kieä n coù nghieäm cuû a heä phöông trình giuù p ta xöû lyù baø i toaù n
nhanh goï n hôn.
ok
x + y2 =x3
bo
2
y + x =y3
Lôøi giaûi
et

x − y + y2 − x 2 = x3 − y3 ⇔ x − y − ( x − y )( x + y ) = ( x − y ) ( x2 + xy + y2 ) .
vi
ng
x = y
( )
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + x + y − 1 = 0 ⇔  2 2
 x + xy + y + x + y − 1 =0
.
a
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
kh
 
=x 0 = x 0,y= 0
 
( )
x + x2 = x3 ⇔ x x 2 − x − 1 = 0 ⇔  x =
1− 5
2
⇒  x =
1− 5
2
,y =
1− 5
2
.
 
 1+ 5  1+ 5 1+ 5
=  x 2
= 

x =
2
,y
2
TH2: Neá u x2 + xy + y 2 + x + y − 1 =0.
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: x + y + x2 + y2 = x3 + y3 .
102
x + y + x2 + y2 = x3 + y3
Ta coù heä phöông trình:  .
2 2
x + y + xy + x + y − 1 = 0
 x + y 3 − 3xy x + y = x + y 2 − 2xy + x + y
( ) ( ) ( )
⇔ .
2
( x + y ) − xy + x + y − 1 =0

S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
S3 − 3SP = S2 − 2P + S P = S2 + S − 1
n
⇔ 3 .
 2
S − P + S − 1 =0
2
(
2 2
)
S − 3S S + S − 1 = S − 2 S + S − 1 + S ( )
.v
P = S2 + S − 1
om
⇔ .
3 2
2S + 2S − 4S + 2 =0 (1)
( )
Maë t khaù c: S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 S2 + S − 1 ⇔ 3S2 + 4S − 4 ≤ 0 ⇔ −2 ≤ S ≤
.c 2
3
.
ok
Khi ñoù : 2S3 + 2S2 − 4S + 2 > 0, ∀S ≥ −2 ⇒ (1) voâ nghieäm.
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø :
bo
  
( x;y ) = ( 0;0 );  1 −2 5 ; 1 −2 5  ;  1 +2 5 ; 1 +2 5  .
  
et
 3
2x + y =2
vi
 x
3
ng
2y + x =
 y2
Lôøi giaûi
a
Ñieà u kieän x,y ≠ 0 .

kh
1 1
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c x + y = + > 0.
x2 y2
Khi ñoù tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
3 3  3( x + y ) 
2(x − y) = − ⇔ (x − y) 2 + =0⇔ x=y.
x2 y2  x 2 2 
y
 
103
x = y

Vì vaäy ta coù heä phöông trình  3 ⇔ x = y =1.
 2x + y =
 y2
( ) (
( x − 1) y2 + 6= y x2 + 1

)
( ) (
( y − 1) x2 + 6= x y2 + 1
 )
Lôøi giaûi
n
xy 2 + 6x − y2 − 6= yx 2 + y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i  .
.v
2 2 2
yx + 6y − x − 6= xy + x
om
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
x = y
( x − y )( x + y − 2xy + 7) = 0 ⇔ x + y − 2xy + 7 =0 .
 .c
TH1 : Neá u x = y khi ñoù ta coù heä phöông trình :
ok
x y= x y  x= y= 2
 2 2 2
⇔ 2 ⇔ .
xy + 6x − y − 6= yx + y x − 5x + 6= 0  x= y= 3
bo
TH2: Neá u x + y − 2xy + 7 =0 , khi ñoù coä ng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta
ñöôï c: x2 + y2 − 5 ( x + y ) + 12 =
et
0.
x2 + y2 − 5 ( x + y ) + 12 =
0 ( x + y ) − 5 ( x + y ) − 2xy + 12 =
2
vi
0
Töø ñoù ta coù heä :  ⇔
x + y − 2xy + 7 = 0
ng
x + y − 2xy + 7 = 0
S= x + y 2
Ñaë t  (
, S ≥ 4P . )
a
P = xy
kh
Khi ñoù heä phöông trình treân trôû thaø nh:

S2 − 6S + 5 =0
S2 − 5S − 2P + 12 =
0  =S 1,P
= 4
 ⇔  S+ 7 ⇔ .
S − 2P + 7 =0 P = S 5,P
= = 6
 2
S= 5 x + y= 5  x= 2;y= 3
Ñoá i chieá u ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieäm  ⇔ ⇔ .
=P 6 xy
= 6  x 3;y
= = 2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( 2,2 ) ; ( 3,3) ; ( 3,2 ) ; ( 2,3) .
104
Nhaän xeùt: Vieä c laá y toå ng hai phöông trình cuûa heä ñöa veà moä t ña thöù c ñoá i
xöù ng raá t coù yù nghóa khi ta thöï c hieä n tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä maø
phöông trình luù c sau khoù xöû lyù. Ñaây laø moä t kinh nghieäm quyù baù u khi giaû i heä
ñoá i xöùng loaï i II. Phaà n baøi taäp reø n luyeä n toâ i coù ñöa ra moä t soá baø i taä p cuø ng
daï ng naøy cho baï n ñoï c reø n luyeä n.
 2 3 y2 7x
x − y + 2 =
 2 x 2y
.
y2 − 3 x + x = 7y
 2 y2 2x

n
Lôøi giaûi
.v
om
 2 y2 7x 7y
x + 2y + 2 = +
 x 2y 2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  .c 2
.
y 2 + 2x + x = 7y + 7x
 y2 2x 2

ok
 2
 x + y  = 7  y + x 
  
bo
 x 2 y
 .
2
 x 7 y
 y +  =  x + 
et
 y 2 x
y x
vi
Ñaë t u =+
x ,v =+
y heä phöông trình trôû thaø nh:
x y
ng
 y
 x + 0
= x =−1,y =−1
  x 
a
 2 7  x  x 5=,y
5
 u 0,v
= 0  y + y 0 =
=
 u = 2 v =
kh
 2 2

 ⇔ 7 7 ⇔ ⇔ 3 .
u 
 v2 = 7 u =

,v
=
x+
y 7
= 
 x 3,y
= =
  2 2   2
2   x 2  3
 x 7 =x = ,y 3
 y + y = 
2
2

 5 5  3 3 
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø : ( x;y ) = ( −1; −1) ;  ;  ;  3;  ;  ;3  .
2 2  2 2 
105
Nhaän xeùt:Vôù i daï ng heä ñoái xöù ng loaï i II bieå u thöù c phöông trình coù daïng phöù c
taï p hoaë c baä c cao caà n chuù yù bieá n ñoå i phöông trình ñöa veà heä ñôn giaû n hôn.
 x + 5 + y − 2 = 7
 y + 5 + x − 2 =7
Lôøi giaûi
Xeù t x > 2 khi ñoù tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc
x+5 − y+5 + y−2 − x−2 =0.
n
.v
 1 1 
⇔ (x − y) −  =0 ⇔ x =y,
 x+5+ y+5 x − 2 + y − 2 
om
 
1 1
do − <0.
x+5+ y+5 x−2 + y−2 .c
Vì vaäy ta coù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
x = y x = y
ok
 ⇔
 x + 5 + y − 2 = 7  x + 5 + x − 2 = 7 (1)
bo
x = y
x = y 
⇔ ⇔ x ≤ 23 ⇔ x = y = 11 .
2
 x + 3x − 10 = 23 − x  2
et
2
x + 3x − 10 = 529 − 46x + x
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (11;11) .
vi
Nhaän xeùt: Phöông trình (1) coù theå chæ ra nghieäm duy nhaá t baè ng phöông phaùp
ng
haø m soá (xem cuoá n phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû cuø ng taù c giaû ) vaø moä t
heä ñôn giaû n nhö naø y ta coù theå tieá p caä n vôù i 10 lôøi giaû i khaù c nhau. Ñöa ra cho
a
caù c baïn tìm toøi.

kh

x
(1 − x )(1 − y ) =−
2 2
x y 2
.
y
 (1 − x )(1 − y ) =−
2 2
y x 2
Lôøi giaûi
(
Ñieà u kieän: 1 − x 2
)(1 − y ) ≥ 0 .
2
106
(x − y) (1 − x )(1 − y ) = x − y + x
2 2 2
− y2 .
y = x

⇔ (x − y)

(1 − x )(1 − y )
2 2 
−1− x − y = 0 ⇔ 
 ( )( )
 1 − x 2 1 − y 2 =1 + x + y
.

( ) ( )
2
x 1 − x2 = x − x2 ⇔ x 1 − x2 − 1 + x = 0 .
x = 0 x 0 =
=  x 0,y
= 0
n
⇔ 2 ⇔ ⇒ .
 1 − x − 1 + x =0 =
 x 1 =
 x 1,y
= 1
.v

(1 − x )(1 − y ) =1 + x + y thay vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä
om
2 2
TH2: Neá u
ta ñöôï c:
x (1 + x + y ) = x − y 2 ⇔ x 2 + xy + y 2 = 0 .
.c
 y
ok
2
 y 3 2 x + = 0 x = 0
⇔  x +  + y =0 ⇔  2 ⇔ .
 2 4 y = 0 y = 0

bo
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
et
x 1 + y2 + y 1 + x2 = 2

vi
x 1 + x 2 + y 1 + y 2 =
2
ng
Lôøi giaûi
a
x 1 + y2 − x 1 + x2 + y 1 + x2 − y 1 + y2 =
0.
kh
x = y y = x
⇔ ( x − y )  1 + y2 − 1 + x2  =0 ⇔  ⇔ .
   1 + x 2 = 1 + y 2  y = −x
TH1: Neá u y = − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x 1 + x2 − x 1 + x2 =
2 (voâ nghieä m).
5 −1
x 1 + x2 + x 1 + x2 =2 ⇔ x 1 + x 2 =⇔
1 x=
2
107
 5 −1 5 − 1 
⇒ ( x;y ) =
 ; .
 2 2 
 
 5 −1 5 − 1 
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ; .
 2 2 
 
 1 1
( )
2
4 1 + 2 + 2
+ 5y = y + 2 y +1


x ( )
x + 1
1 1
( )
 2
n
4 1 + 2 + 2
+ 5x = x + 2 x +1
y ( y + 1)
.v

Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: x,y > 0 .

4 1 +  1 − 1  +
2
2
.c
  + 5y = y + 4 ( y + 1) + 4 y ( y + 1)
( )
ok
  x x + 1  x x + 1

 .
 2
1 1  2
+ 5x = x + 4 ( x + 1) + 4 x ( x + 1)
bo
4 1 +  −  +
  y y +1 y ( y + 1)
et
 2
  1    1 
4 1 + = 4 y ( y + 1) + 4 4  1 + =  4 y ( y + 1) + 4
 x ( x + 1)    x ( x + 1) 
 
vi

⇔ ⇔ .
 
ng
2
  1
 1 
4  1 + =  4 x ( x + 1) + 4
4 4 x ( x + 1) + 4
  y ( y + 1) 
1 + = 
  y ( y + 1) 
  
a
 1  1
kh
 = y ( y + 1)  = y ( y + 1)
 x ( x + 1)  x ( x + 1)
⇔ ⇔ .
 1 = x ( x + 1)  1
= x ( x + 1) y ( y + 1)
 y ( y + 1)  y ( y + 1) x ( x + 1)
 
 1
 = y ( y + 1)  x ( x + 1) =
1
⇔  x ( x + 1)

⇔ .
  y ( y + 1) =
1
 x ( x + 1) y ( y + 1) =
1 
108
 −1 + 5
x=
x + x − 1 =
2
0 x,y > 0  2
⇔ ←→  .
2
y + y − 1 = 0  −1 + 5
y = 2
 −1 + 5 −1 + 5 
Vaä y: heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) =  ; .
 2 2 
 
 x2 + 3 + 2 x = 3 + y

 y2 + 3 + 2 y = 3 + x
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieä n x ≥ 0,y ≥ 0 . Nhaä n thaáy ( x;y ) = ( 0;0 ) khoâ ng laø nghieäm cuû a heä vaäy
om
xeù t vôù i x > 0,y > 0 .
( )
x2 + 3 − y2 + 3 + 3 x− y =0.
.c
ok
 
x+y 3
⇔ (x − y)  +  =0⇔ x =y.
 x2 + 3 + y2 + 3 x+ y
bo
 
Vì vaäy ta coù heä phöông trình:

et
x = y x = y
⇔ .
vi
 2 2
 x + 3 + 2 x = 3 + y  x + 3 − 2 + x − 1 =0
ng
x = y

⇔  x +1 1  ⇔ x = y =1.
( x − 1)  2 0
a
+ =
  x + 3 + 2 x + 1 
kh

x3 + 3x2 + x + 2= 2y + 11 + 2y2 y + 4 (1)
 3 , ( x ≥ 0,y ≥ 0 ) .
2
y + 3y + y + 2= 2x + 11 + 2x2 x + 4 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0 .
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c:
109
( )
x3 − y3 + 3 x 2 − y 2 + x − y= 2y + 11 − 2x + 11 + 2y 2 y + 4 − 2x 2 x + 4
 2 x2 + xy + y2 + 4 ( x + y ) 
⇔ ( x − y )  x2 + xy + y2 + 3 ( x + y ) + 1 + + 2.  =0
 2 2 
 2x + 11 + 2y + 11 x x + 4 + y y + 4 
⇔x=y (do x,y ≥ 0 ).
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c:
x3 + 3x2 + x + 2= 2x + 11 + 2x2 x + 4 .
Nhö vaä y maáu choá t cuû a baø i toaù n laø xöû lyù phöông trình voâ tyû treâ n. Ta coù ba
n
caù ch xöû lyù nhö sau:
.v
Caùch 1: Ñieàu kieä n: x ≥ 0 töø giaû thieá t.
Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng:
om
(x + 2 − ) (
2x + 11 + x 2 x + 3 − 2 x + 4 =
0. )
TH1: Neá u x + 2 > 2x + 11 ⇔ x > 2 2 − 1 ⇒ x + 3 > 2 x + 4 phöông trình voâ
.c
nghieäm.
ok
TH2: Neá u x + 2 < 2x + 11 ⇔ −4 ≤ x < 2 2 − 1 ⇒ x + 3 < 2 x + 4 phöông
trình voâ nghieä m.
bo
TH3: Neá u x + 2= 2x + 11 ⇔ x= 2 2 − 1 phöông trình thoû a maõ n.

Vaä y phöông trình coù nghieä m duy nhaá=
t x 2 2 − 1 suy ra heä coù nghieäm duy
et
(
nhaá t: ( x;y ) = 2 2 − 1;2 2 − 1 . )
vi
Caùch 2: Nhaân lieâ n hôï p ta ñöôï c:

ng
(x + 2 − ) (
2x + 11 + x 2 x + 3 − 2 x + 4 =
0. )
x2 + 2x − 7 x2 + 2x − 7
a
⇔ + x2 . 0.
=
kh
x + 2 + 2x + 11 x +3+2 x+ 4
 x2 
(
⇔ x2 + 2x − 7  ) +
1
=
 x + 3 + 2 x + 4 x + 2 + 2x + 11 
 
0.
 x2 + 2x − 7 =0

⇔ x 2
1
 + =0 (1)
 x + 3 + 2 x + 4 x + 2 + 2x + 11
Ñeå xöû lyù phöông trình (1) ta laøm nhö sau:

110
x2 1
+ 0
=
x +3+2 x+ 4 x + 2 + 2x + 11
⇔ x3 + 2x2 + x + 3 + x2 2x + 11 + 2 x + 4 =0.
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u tieâ n ta ñöôï c heä :
x3 + 2x2 + x + 3 + x2 2x + 11 + 2 x + 4 =0
 3 .
2 2
 x + 3x + x + 2
= 2x + 11 + 2x x + 4
Suy ra − x2 + 1 + 2 x2 + 1 ( ) ( ) 2x + 11 =0 .
x + 4 + x2 + 1
( )( x + 4 − 1) + 2 =
n
⇔ x2 + 1 2x + 11 + 2 0.
.v
Phöông trình naø y voâ nghieäm do ñoù x2 + 2x − 7 =0 ⇔ x =−1 ± 2 2 .
om
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n suy ra = y 2 2 −1.
x 2 2 − 1 ⇒=
Caùch 3: Ñaë t=
t x + 4 phöông trình trôû thaønh:
(t 2
−4 ) (t
2
2
)
− 2t − 1 + t 2 − 2 − 2t 2 + 3 =
0.
.c
ok
 
( )( ) 2
2
t ≥0
⇔ t 2 − 2t − 1  t 2 − 4 +1+ =  0 ← t 1+ 2 .
→=
 2t − 1 + 2t 2 + 3 
bo
x2 + x = 2y
et
2
 y + y 2x
=
Lôøi giaûi
vi
Ñieà u kieän : x,y ≥ 0 .

ng
Xeù t haø m soá f(t)= t 2 + t treâ n ñoaï n  0; +∞ ) .

1
a
Ta coù f '(t)
= 2t + > 0, ∀t ∈ ( 0; +∞ ) .
2 t
kh
Do ñoù haøm soá f(t) ñoà ng bieá n treâ n  0; +∞ )

2y = f(x)
Heä phöông trình töông ñöông vôùi  ⇒ 2 ( y − x ) = f(x) − f(y)
2x = f(y)
Do f(t) laø haøm ñoàng bieán neâ n, neá u y ≥ x ⇒ f(x) ≤ f(y) vaø neá u
y ≤ x ⇒ f(x) ≥ f(y) . Vaä y x = y , khi ñoù heä trôû thaø nh:
=x y= x y
 2 ⇔ 2 .
x +
= x 2y x − 2x +
= x 0
111

 x= y= 0
x = y 

⇔  x =y =1 .
⇔
( )(
 x x − 1 x + x − 1 =
0  )
 x= y= 3 − 5
 2
3− 5 3− 5 
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x,y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) ;  ; .
 2 2 

Nhaän xeùt:Ngoaø i söû duï ng haø m soá ta thöï c hieän theo hai caù ch sau:
Caùch 1: Nhaä n thaá y ( 0;0 ) laø nghieäm cuû a heä , xeù t vôù i x2 + y2 > 0 khi ñoù tröø
n
.v
theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
 1 
om
x2 − y2 + 2 ( x − y ) + x − y = 0 ⇔ ( x − y )  x + y + 2 +  = 0 ⇔ x = y.
 x + y 
Caùch 2: Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
.c
x2 + 2x + x = y2 + 2y + y .
ok
Khi ñoù haøm soá f(t) = t 2 + 2t + t ñoà ng bieá n treâ n  0; +∞ ) neâ n:
f(x)= f(y) ⇔ x= y .
bo
x2 + 3x + ln ( 2x + 1) =
y

Baøi 15. (VMO1994 Baûng B) Giaû i heä phöông trình  .
y + 3y + ln ( 2y + 1) =
et
2
x
Lôøi giaûi
vi
1
ng
Ñieà u kieän: x,y > − .

2
a
x2 − y2 + 3x − 3y + ln ( 2x + 1) − ln ( 2y + 1) = y − x .
kh
⇔ x2 + 4x + ln ( 2x + 1) = y 2 + 4y + ln ( 2y + 1) (1) .
 1 
Xeù t haø m soá f(t) = t 2 + 4t + ln ( 2t + 1) treâ n  − ; +∞  , ta coù :
 2 
2  1 2 1
f '(t)= 2t + 4 + = 2 t +  + + 3 > 0, ∀t > − neâ n f(t) laø haø m ñoà ng
2t + 1  2  2t + 1 2
 1 
bieá n treâ n  − ; +∞  .
 2 
112
Vì vaäy (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .

Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 3x + ln ( 2x + 1) = x ⇔ x 2 + 2x + ln ( 2x + 1) = 0 (2) .
 1 
Xeù t haø m soá g(t) = t 2 + 2t + ln ( 2t + 1) treâ n  − ; +∞  , ta coù :
 2 
2  1 2 1
g'(t)= 2t + 2 + = 2 t +  + + 1 > 0, ∀t > − neâ n g(t) laø haø m ñoà ng
2t + 1  2  2t + 1 2
 1 
bieá n treâ n  − ; +∞  .
n
 2 
.v
Vì vaäy (2) ⇔ g(x) = g(0) ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 .
om
x + 1 + x 2 − 2x + 2 =3y

Baøi 16. Giaû i heä phöông trình  .c .
2
y + 1 + y − 2y + 2 = x
3
ok
Lôøi giaûi
bo
x − y + x2 − 2x + 2 − y 2 − 2y + 2 = 3y − 3x .
⇔ 3x + x + x2 − 2x + 2 = 3y + y + y 2 − 2y + 2 (1) .
et
Xeù t haø m soá f(t) = 3t + t + t 2 − 2t + 2 treâ n  , ta coù :

vi
2
t −1 ( t − 1) +1 + t −1 t −1 + t −1
ng
t t
f '(t) =+
3 ln3 1 + 3 ln3
=+ > 3t ln3 + > 0,
t 2 − 2t + 2 t 2 − 2t + 2 t 2 − 2t + 2
∀t ∈ R neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  .
a
Vì vaäy (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .

kh
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
x + 1 + x 2 − 2x + 2 = 3x ⇔ 3− x  x + 1 + x 2 − 2x + 2  − 1= 0 (2) .
 
= 3− t  t + 1 + t 2 − 2t + 2  − 1 , ta coù :
Xeù t haø m soá g(t)
 
 t −1 
g'(t) =−3− t ln3  t + 1 + t 2 − 2t + 2  + 3− t  1 + .
   2 
 t − 2t + 2 
113
 t −1 
= 3− t  1 + − ln3  t + 1 + t 2 − 2t + 2   < 0, ∀t ∈ R
   
 t 2 − 2t + 2
t −1
Do 1 + − ln3  t + 1 + t 2 − 2t + 2 
2
t − 2t + 2  
t 2 − 2t + 2 + t − 1 − t 2 − 2t + 2 ln3  t + 1 + t 2 − 2t + 2 
=  
t 2 − 2t + 2
t 2 − 2t + 2 + t − 1 −  t + 1 + t 2 − 2t + 2 
 = 2
n
< − <0
t 2 − 2t + 2 t 2 − 2t + 2
.v
Do ñoù g(t) laø haøm nghòch bieá n treâ n R.
om
Vì vaäy: (2) ⇔ g(x) =g(1) ⇔ x =1 ⇒ y =1 .
Töông töï caù ch treâ n ta giaûi ñöôï c heä toå ng quaùt:
.c
x − 1 + x 2 − 2x + a2 + 1 =ay
ok

 , ( a ≥ 1) .
2 2
y − 1 + y − 2y + a + 1 = x
a
bo
Heä phöông trình naø y cuõ ng coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
et
DAÏNG 2: ÖÙNG DUÏNG HEÄ ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI II

TRONG BAØI TOAÙN GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH VOÂ TYÛ.
vi
n
Daïng 1: Phöông trình ( ax + b =
) p n cx + d + qx + r .
ng
n
Ñaë t cx + d = ay + b neá u pc > 0 .
a
Ñaë t n
cx + d =− ( ay + b ) neá u pc < 0 .
kh
n
+ b(x) a(x) n a(x)f(x) − b(x) .
Daï ng 2: Phöông trình  f(x) =
 u + b(x) =
n
 u = f(x) a(x)v
Ñaë t  ⇒ .
n n
=  v a(x)f(x) − b(x)  v + b(x) =a(x)u
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi II coù nhaâ n töû chöù a bieá n a(x) .
3
Baøi 1.Giaû i phöông trình 3x − 5= 8x3 − 36x2 + 53x − 25 .
Lôøi giaûi
114
Caùch 1: Vieá t laï i phöông trình ñaõ cho döôù i daïng:

3
3
3x − 5= ( 2x − 3) − ( x − 2 ) .
3
Ñaë t 3x − 5 = 2y − 3 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
2y − 3=
( 2x − 3) − ( x − 2 ) ⇔ 2y + x − 5= ( 2x − 3)
3 3

  .
3 3

3x − 5= ( 2y − 3) 3x − 5= ( 2y − 3)

Ñaâ y laø heä nöû a ñoá i xöù ng loaï i II. Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
2 ( x − y )  ( 2x − 3) + ( 2x − 3)( 2y − 3) + ( 2y − 3)  =−
2 2
y x.
n
 
.v
⇔ ( x − y ) 2 ( 2x − 3) + 2 ( 2x − 3)( 2y − 3) + 2 ( 2y − 3) + 1 =
2 2
0.
 
om
2 2
⇔x=y (do 2 ( 2x − 3) + 2 ( 2x − 3)( 2y − 3) + 2 ( 2y − 3) + 1 > 0 ).
3
Vaä y: baø i toaùn ñöa veà giaûi phöông trình: 3x − 5 = 2x − 3 .
.c
y=3
3x − 5
ok
3
Caùch 2: Ñaë t y= 3x − 5 ⇒  .
3 2
y = 8x − 36x + 53x − 25
bo
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:

3
y3 + y= ( 2x − 3) + ( 2x − 3) (1) .
et
Xeùt haøm soá f(t)= t 3 + t , ta coù: f '(t)

= 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈  neân haøm soá f(t) ñoàng bieán.
vi
Do ñoù (1) ⇔ f(y) = f(2x − 3) ⇔ y = 2x − 3 ⇔ 3 3x − 5 = 2x − 3 .

ng
x = 2
⇔ 8x − 36x + 51x − 22 =0 ⇔ ( x − 2 ) 8x − 20x + 11 =0 ⇔ 
3 2
x
(
=
5± 3 .
2
)

a
4
kh
5± 3
Vaä y: phöông trình coù ba nghieäm laø=
x 2,x
= .
4
 1
Baøi 2. Giaû i phöông trình: 8x2 − 13x + 7 =  1 +  3 ( x + 1)( 2x − 1) + x 2 − x − 1
 x
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 8x3 − 13x 2 + 7x = ( x + 1) 3x 2 − 2
3
3
(
⇔ ( 2x − 1) − x 2 − x − 1 = ) ( x + 1) 3 ( x + 1)( 2x − 1) + ( x2 − x − 1)
115
3
Ñaë t u = 2x − 1,v = 3x2 − 2 ta coù heä phöông trình:
( )
 u3 − x 2 − x − 1 =
 ( x + 1) v
.

 ( )
 v3 − x 2 − x − 1 = ( )
x + 1 u
Tröø theo veá hai phöông trình trong heä ta ñöôï c:

u = v
( u − v ) ( u2 + uv + v2 + x + 1) = 0 ⇔  2 2
 u + uv + v + x + 1 =0
2 1
3x 2 − 2 ⇔ ( x − 1) ( 8x + 1) = 0 ⇔ x =∨
3
TH1:Vôù i u = v ⇔ 2x − 1 = 1 x=−
n
8
.v
2
 u 3 2
2 2
TH2:Vôù i u + uv + v + x + 1 =0 ⇔  v +  + ( 2x − 1) + x + 1 =0
om
 2 4
2
 u 2
⇔ 4  v +  + 4x 2 + 2 ( 2x − 1) + 5 =0 , phöông trình naø y voâ nghieä m.
 2 .c
1
ok
Vaä y phöông trình coù hai nghieäm x = 1;x = − .
8
B. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
bo
 1
x + = y + 1
y
et
y + 1 = x + 1
 x
vi
Lôøi giaûi
ng
xy + 1= y 2 + y
a

2
xy + 1= x + x
kh

y = x
y2 − x2 + y − x = 0 ⇔ ( y − x )( x + y + 1) = 0 ⇔  .
 y =−1 − x
x2 + 1 = x2 + x ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
TH2: Neá u y =−1 − x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
116
2
x ( −1 − x ) + 1 =( −1 − x ) + x ⇔ 2x 2 + 4x =0 ←
x≠0
→ x =−2 ⇒ y =1 .
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø (=
x;y ) (1;1) ; ( −2;1) .
x2 − xy = 3 ( 2 + y )

y − xy = 3 ( 2 + x )
2
Lôøi giaûi
y = x
x2 − y2 = 3y − 3x ⇔ ( x − y )( x + y + 3) = 0 ⇔  .
n
 y =−3 − x
.v
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c caù c nghieä m
  
( x;y ) =( −2; −2 );  − 3 +2 3 ; −3 +2 3  ;  −3 +2 3 ; − 3 +2 3  .
om
  
Vaä y: heä phöông trình coù ba nghieä m: .c
  
( x;y ) =( −2; −2 );  − 3 +2 3 ; −3 +2 3  ;  −3 +2 3 ; − 3 +2 3  .
ok
  
 4x + 2 2 =2y + 15
( )
bo

2
( 4y + 2 ) =2x + 15

et
Lôøi giaûi
vi
2 2
( 4x + 2 ) − ( 4y + 2 ) =2y − 2x ⇔ 4 ( x − y )( 4x + 4y + 4 ) = 2 ( y − x )
ng
y = x
⇔ ( x − y )( 8x + 8y + 10 ) =
0 ⇔ .
 y = − 5 + 4x
a
 4
kh
Heä phöông trình coù boán nghieäm:

 11 11   1 1   9 + 221 −9 + 221   −9 + 221 9 + 221 
( x;y ) =−
 ; − ; ; ; −
8   2 2  
; ;

;− .

 8 6 6  6 6 
x + y2 = y3
2 3
 y + x x
=
Lôøi giaûi
117
x − y + y2 − x 2 = y3 − x3 ⇔ x − y + ( y − x )( y + x ) = ( y − x ) ( y2 + xy + x2 ) .
y = x
( )
⇔ ( y − x ) x2 + xy + y 2 − x − y + 1 = 0 ⇔  2 2
 x + xy + y − x − y + 1 =0
.
 
=x 0 = x 0,y= 0
 
( )
x + x2 = x3 ⇔ x x 2 − x − 1 = 0 ⇔  x =
1− 5
2
⇒  x =
1− 5
2
,y =
1− 5
2
.
 
n
 1+ 5  1+ 5 1+ 5
=  x 2
=  x =
2
,y
2
.v

TH2: Neá u x2 + xy + y2 − x − y + 1 =0 coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä
om
ta ñöôï c: x + y + x2 + y2 = x3 + y3 .
x + y + x2 + y2 = x3 + y3
Xeù t heä phöông trình  (ñaâ y laø heä ñoái xöùng loaï i I).
.c
2 2
x + xy + y − x − y + 1 = 0
ok
Caùch 2: Vieá t laï i:
2 2 2
x2 + xy + y 2 − x − y + 1 = 0 ⇔ ( x + y ) + ( x − 1) + ( y − 1) = 0
bo
x + y =0

⇔ x = 1 (voâ lyù).
et
y = 1

Vaä y tröôø ng hôï p naø y heä phöông trình voâ nghieä m.
vi
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m:

ng
  
( x;y ) = ( 0;0 );  1 −2 5 ; 1 −2 5  ;  1 +2 5 ; 1 +2 5  .
  
a
x3 +=
1 2 x2 − x + y( )
kh

y3 +=

1 2 y2 − y + x( )
Lôøi giaûi
x3 − y3 = 2x2 − 2y 2 − 4x + 4y .
( )
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 = 2 ( x − y )( x + y ) − 4 ( x − y ) .
118
y = x
(
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 − 2x − 2y + 4 =0 ⇔  2 ) 2
 x + xy + y − 2x − 2y + 4 =
0
.
 
= x 1 = x 1,y
= 1
 
( )
x3 + 1 = 2x2 ⇔ ( x − 1) x2 − x − 1 = 0 ⇔  x =
1− 5
2
⇒  x =
1− 5
2
,y =
1− 5
2
 
 1+ 5  1+ 5 1+ 5
=  x 2
=  x =
2
,y
2
n
TH2: Neá u x2 + xy + y 2 − 2x − 2y + 4 =
0.
.v
x = −y
2 2 2 
⇔ ( x + y) + ( x − 2) + ( y − 2) =0 ⇔ x =2 (voâ lyù).
om
y = 2

Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø : .c
  
( x;y ) = (1;1) ;  1 −2 5 ; 1 −2 5  ;  1 +2 5 ; 1 +2 5  .
ok
  
x3 + 1 =2y
bo
3
y + 1 =2x
Lôøi giaûi
et

(
2y − 2x ⇔ ( x − y ) x2 + xy + y 2 = )
−2 ( x − y ) .
vi
x3 − y3 =
( )
ng
⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + 2 = 0 ⇔ x = y .
Vôù i y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:

a

kh
x = 1

(
x + 1 = 2x ⇔ ( x − 1) x + x − 1 = 0 ⇔  x =
3 2
)
−1 + 5
2

 −1 − 5
 x = 2
119

= x 1,y
= 1

−1 + 5 −1 + 5
⇒  x
= = ,y .
2 2

 −1 − 5 −1 − 5
=  x = 2
,y
2
  
( x;y ) = (1;1);  −1 +2 5 ; −1 +2 5  ;  −1 −2 5 ; −1 −2 5  .
  
n
2x − y = 3x − 2
2 2
.v
2 2
2y − x = 3y − 2
om
Lôøi giaûi
y = x .c
3x2 − 3y2 = 3x − 3y ⇔ ( x − y )( x + y − 1) = 0 ⇔  .
y= 1 − x
ok
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: ( x;y ) = (1;1) ; ( 2;2 ) .
( )( )
(1 + x ) 1 + x 2 1 + x 4 =y 7 + 1
bo

( )( )
(1 + y ) 1 + y 2 1 + y 4 =x 7 + 1
et

Lôøi giaûi
vi

(1 + x ) (1 + x2 )(1 + x4 ) − (1 + y ) (1 + y2 )(1 + y4 ) =y7 − x7 .
ng
( )( ) ( )(
⇔ x 7 + (1 + x ) 1 + x 2 1 + x 4 = y 7 + (1 + y ) 1 + y 2 1 + y 4 (1) . )
a
Xeù t haø m soá f(t) = t + (1 + t ) (1 + t )(1 + t ) treâ n  .

kh
7 2 4
= 14t + ( t + 1) ( 3t + 2t + 1) > 0, ∀t ∈  .
6 2 4 2
Ta coù f '(t)
Do ñoù f(t) laø haøm soá ñoà ng bieán treâ n  . Vì vaäy (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay ngöôï c laï i phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(1 + x ) (1 + x2 )(1 + x4 ) =
1 + x7 .
120
Nhaä n thaáy x = 1 khoâ ng laø nghieä m cuû a phöông trình neân nhaâ n theo veá hai
phöông trình vôù i 1 − x ta ñöôï c:
(1 − x )(1 + x ) (1 + x2 )(1 + x4 ) =
(1 + x7 ) (1 − x )
x = 0
8 7  8
⇔ 1− x =
1 + x − x − x ⇔ x = −1 .
x = 1

Keá t hôï p vôù i x ≠ 1 suy ra ( x;y
= )
( 0;0 ); ( −1; −1) .
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) ( 0;0 ); ( −1; −1) .
n
=
.v
 4 2
x + xy − = 4
y
om
y 4 + xy − 2 =
4
 x
Lôøi giaûi
.c
ok
2(x − y)
2 2
( )
bo
x4 − y4 − + = 0 ⇔ ( x − y )( x + y ) x2 + y2 − =0 .
y x xy
et
x = y


( )
2 
⇔ ( x − y )  ( x + y ) x2 + y2 −  =0 ⇔ 
xy  (
 xy ( x + y ) x + y − 2 =
2 2
0
.
)
vi

Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c nghieäm.
ng
( 5x − 4y )( 3x + 2y ) =7y − 2x
( 5y − 4x )( 3y + 2x ) =7x − 2y
a
kh
Lôøi giaûi
x = y
( x − y )( 23x + 23y + 9 ) =0 ⇔ 23x + 23y + 9 =0 .

Xeù t caù c tröôø ng hôïp thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä , suy ra:
( x;y ) = ( 0;0 ); (1;1) .
121
 5x − 4y 3x + 2y 2 = 7y − 2x + 20
( )( )
2
( 5y − 4x )( 3y + 2x ) = 7x − 2y + 20

Lôøi giaûi
( x − y ) ( 61x2 + 113xy + 61y2 + 9 ) = 0 ⇔ x = y (do 61x2 + 113xy + 61y2 + 9 > 0 ).
( )
25x3 = 5x + 20 ⇔ 5x3 − x − 4 = 0 ⇔ ( x − 1) 5x2 + 5x + 4 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
n
.v
Baøi 12. Tìm caù c soá thöï c döông x,y thoû a maõn heä phöông trình
om
 5x − 4y 3x + 2y 3= 5 7y − 2x + 20
( )( ) ( ).
 3
( 5y − 4x )( 3y + 2x ) = 5 ( 7x − 2y + 20 )
.c

Lôøi giaûi
ok
( )
( x − y ) ( x + y ) 167x2 + 266xy + 167y2 + 45 = 0 ⇔ x = y (do x,y > 0 ).
bo
Thay y = x vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c nghieä m döông duy nhaát
et
x =1 ⇒ y =1 .
vi
( ) ( )
ng
 35
( 3x + 2y ) y +
2
= 6 y x2 + 1
(
( 3y + 2x ) x 2 + 35
) 2
( )
a
= 6 x y +1
 2
kh
Lôøi giaûi
(
2 ( 3x + 2y ) y2 +=
 )
6 35y x2 + 1
.
( )

(
2 ( 3y + 2x ) x2 +=
 )
6 35x y2 + 1 ( )
122
x = y
( x − y ) ( 4x2 + 45xy + 4y2 − 47) =0 ⇔  2 2
.
 4x + 45xy + 4y − 47 =
0
x 0
=  x 0,y
= = 0
( 2
) ( 2
) 
(  2
)
10x x + 6 =35x x + 1 ⇔ x 25x − 25 =0 ⇔  x =−1 ⇒  x =−1,y =−1 .
= =
x 1  x 1,y
= 1
TH2: Neá u 4x2 + 45xy + 4y 2 − 47 =

0 coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta
ñöôï c:
n
( x + y ) ( 4x2 − 33xy + 4y2 + 25) =
0.
.v
(
( x + y ) 4x 2 − 33xy + 4y 2 + 25 =
 0 )
om
Xeù t heä phöông trình:  .
4x 2 + 45xy + 4y 2 − 47 = 0
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i(heä phöông trình naø y voâ nghieäm).
.c
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y
= ) ( 0;0 ); ( −1; −1); (1;1) .
ok
( 6x + 4y ) x2 + y2 −=

(
1 5y x2 + 1
.
) ( )
( 6y + 4x ) x2 + y2 −= ( ) ( )
bo
1 5x y2 + 1

Lôøi giaûi
et

x = y
vi
( x − y ) ( 2x2 − 5xy + 2y2 + 3) =0 ⇔  2 2

.
2x − 5xy + 2y + 3 = 0
ng
Xeù t tröôøng hôï p vaø thöï c hieä n töông töï baø i toaù n treâ n tìm ñöôï c caù c nghieä m cuû a
heä laø : ( x;y
= ) ( 0;0 ); ( −1; −1); (1;1) .
a
kh
 x + 9 + y − 7 = 4
 y + 9 + x − 7 =4
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 7 ⇒ y = 7 . Xeù t vôù i x > 7 .
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
x+9 − y+9 + y−7− x−7 =0.
123
 1 1 
⇔ (x − y)  −  =0⇔ x=y.
 x + 9 + y + 9 x − 7 + y − 7 
x = y x = y
Vì vaäy ta coù heä phöông trình  ⇔ .
 x + 9 + y − 7 =4  x + 9 + x − 7 =4
x = y
⇔ ⇔x=y=7.
2
 x + 2x − 63 =7 − x
n
Nhaän xeùt:Ñeå yù x+9 + y−7 ≥ 7+9 =4 neân heä töông ñöông vôùi= = 7.
x 7,y
.v
 x + 2 − y =2
om
 y + 2 − x =2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ x,y ≤ 2 .
.c
Neá u x = 0 ⇒ y = 0 . Neáu x = 2 ⇒ y = 2 .
ok
Xeù t vôù i 0 < x,y < 2 tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x−y x−y
bo
x − y + 2−y − 2−x =0⇔ + =0.

x+ y 2−y + 2−x
et
 1 1 
⇔ (x − y) + =0⇔ x=y.
 x+ y 2 − x + 2 − y 

vi
Thay ngöôï c laï i y = x vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c= = 2 (voâ lyù).
x 0,x
ng
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;2 ) .
 x2 + 91 =
a
 y − 2 + y2
kh
 y2 + 91 = x − 2 + x2
Lôøi giaûi
x2 + 91 − y2 + 91 = y − 2 − x − 2 + y2 − x2 .
x2 − y2 y−x
⇔ = + ( y − x )( y + x ) .
x2 + 91 + y2 + 91 x−2 + y−2
124
 
x+y 1
⇔ (x − y) + + x + y =0.
 x2 + 91 + y 2 + 91 x−2 + y−2 
 
x+y 1
⇔x=y (do + + x + y > 0 ).
x2 + 91 + y 2 + 91 x−2 + y−2
Thay x = y vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 91 = x − 2 + x 2 ⇔ x 2 + 91 − 10 = x − 2 − 1 + x2 − 9 .
x2 − 9 x−3
⇔ = + ( x − 3)(=
x + 3) 0 .
n
x2 + 91 + 10 x − 2 +1
.v
 x+3 1 
⇔ ( x − 3)  − − x − 3 = 0.
 2 
om
 x + 91 + 10 x − 2 +1 
x+3 1 x+3
⇔x= 3 (do − −x−3< − x − 3 < 1 − 2 − 3 =−4 < 0 ).
x2 + 91 + 10 x − 2 +1 x + 10.c
ok
 x2 + 21 = y2 + y − 1

bo
 y2 + 21 = x2 + x − 1
Lôøi giaûi
et

vi

x2 + 21 − y2 + 21 = y2 − x2 + y − 1 − x − 1 .
ng
⇔ x2 + 21 + x2 + x − 1 = y2 + 21 + y 2 + y − 1 (1) .
a
Xeù t haø m soá f(t) = t 2 + 21 + t 2 + t − 1 treâ n 1; +∞ ) ta coù:

kh
t 1
f '(t)
= + 2t + > 0, ∀t > 1 neâ n f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treân
2
t + 21 2 t − 1
1; +∞ ) .
Vì vaäy (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä suy ra x = 2 .
125
 2
 3 7x − 8 + 7 − 2x = y
 6
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ≤ 0 ) .
3 2
7 − 2y
 7y − 8 + =x
 6
Lôøi giaûi
7
Ñieà u kieän: − ≤ x,y ≤ 0 .
2
7
Nhaä n thaáy x = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
n
2
.v
7
Xeù t x > − tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
2
om
3 7 − 2x2 7 − 2y2
7x − 8 − 3 7y − 8 + − = y−x.
6 6
( )
7(x − y)
.c 2 x2 − y2
⇔ − y−x
=
ok
( ) ( )
2 2  7 − 2x2 
3
7x − 8 + 3 7x − 8 3 7y − 8 + 3 7y − 8 7 − 2y2
6 + 
 6 6 
 
bo
 
 
2(x + y)
et
 
7
⇔ (x − y) − + 1 =
0

( ) ( ) 
2 2  2 2 
vi
3 3 7 − 2x 7 − 2y  
 7x − 8 + 7x − 8 3 7y − 8 + 3 7y − 8 6 +
  6 6  
ng
   
⇔x=y do x,y ≤ 0 .
a

kh
7 − 2x2 7 − 2x2
3
7x − 8 + = x ⇔ 3 7x − 8 − ( 2x − 2 ) + − (2 − x) = 0 .
6 6
7 − 2x2 2
7x − 8 − ( 2x − 2 )
3 − (2 − x)
⇔ + 6 0.
=
( )
2
3
7x − 8 + ( 2x − 2 ) 3 7x − 8 + ( 2x − 2 )
2
7 − 2x2
+2−x
6
126
 
 
 
(
⇔ 8x2 − 24x + 17 ) x
+
1 =0.

( ) 
2 2  
+ ( 2x − 2 ) 7x − 8 + ( 2x − 2 )
3 3 2
 7x − 8 7 − 2x
6 + 2 − x 
  6 
  
⇔ 8x2 − 24x + 17 = 0 (do x ≤ 0 ) phöông trình naøy voâ nghieäm vôù i x ≤ 0 .
 y
x =  1 
 
 4
n
x
.v
 1
y =  
 4
om
Lôøi giaûi
Heä phöông trình coù nghieäm khi x > 0,y > 0 .
 x
.c
y =  1 
 
ok
 4 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 
y = log 1 x

bo
 4
x
1
Hai haø m
= soá f(x) = ,g(x) log 1 x laø haøm ngöôï c cuû a nhau neâ n coù ñoà thò
et
4 4
ñoá i xöùng nhau qua ñöôø ng phaâ n giaù c goù c phaà n töø thöù nhaá t suy ra
vi
f(x)= g(x) ⇔ x= y .
ng

x
1 1 1
a
x =   ⇔ x.4x − 1 = 0 ⇔ x = ⇒ y = .
4
  2 2
kh
1 1
2 2

( )
x
 1 + 2 =y + 1 + y 2
( )
y
 1+ 2 =x + 1 + x 2

Lôøi giaûi
127
(1 + 2 ) − (1 + 2 ) = y + y + 1 − x − x + 1 .
x y
2 2
⇔ x + 1 + x + (1 + 2 ) = y + 1 + y + (1 + 2 ) (1) .
x y
2 2
Xeù t haø m soá f(t) =t + 1 + t + (1 + 2 ) treâ n  , ta coù :

t
2
+ ln (1 + 2 )(1 + 2 ) > 0, ∀t ∈  neâ n f(t) laø haøm ñoà ng bieá n

t t
f '(t) = 1 +
2
t +1
treâ n  .
n
Vì vaäy (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
.v
(1 + 2 ) ( )
x −x
 x + 1 + x 2  − 1 =0 (2) .
om
=x + 1 + x 2 ⇔ 1 + 2  
 
( )
−x
Xeù t haø m soá g(x) = 1 + 2  x + 1 + x 2  − 1 treâ n  , ta coù :
  .c
 
−x  
( )( ) ( ) x
−x
 x + 1 + x2  + 1 + 2
ok
g'(x) =− ln 1 + 2 1 + 2   1 + 
   
 1 + x2 
bo
 x + 1 + x 2   1 
(1 + 2 ) ( )
−x
=   − ln 1 + 2  < 0, ∀x ∈  .
   1 + x2 

et
Neâ n g(x) laø haø m nghòch bieá n treâ n  .

Vì vaäy: (2) ⇔ g(x) = g(0) ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 .
vi
ng
 y2 − x2 x 2 + 1
e =
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình  y2 + 1 .
a

kh
 1 + x + 1 + y= 2 1 − xy
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ −1,xy ≤ 1 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
ey x2 + 1
2
=
y2 + 1
⇔ ex
2
( x + 1) = e ( y + 1) ⇔ x
2 y2 2 2 x = y
= y2 ⇔ 
 x = −y
.
ex
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ñöôïc caù c nghieäm cuû a heä laø ( x;y
= ) ( 0;0 ); ( −1; −1) .
128
8x3 + y2 + 5x = 3 − y + x2
3 2
8y + x + 5y = 3 − x + y2
Lôøi giaûi
8x3 − 8y3 + y2 − x2 + 5x − 5y =x − y + x2 − y2 .
⇔ 8x3 − 2x2 + 4x = 8y3 − 2y2 + 4y ⇔ x = y .
3
8x3 + 6x = 3 ⇔ 4x3 + 3x =
n
(giaûi phöông trình naø y baè ng phöông phaùp
2
.v
löôï ng giaù c hoùa hoaë c aån phuï daï ng ñaï i soá xem chöông 1).
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t
om
 3 − 7 3 3 + 7 3 3 − 7 
3 3 + 7 + 3
( x;y ) = ; + .
 16 16 16 16  .c
 
x2 + 3x + ln ( x − 1) =y + 8
ok

y + 3y + ln ( y − 1) =x + 8
2
bo
Lôøi giaûi
et

x2 − y2 + 3x − 3y + ln ( x − 1) − ln ( y − 1) = y − x .
vi
⇔ x2 + 4x + ln ( x − 1) = y 2 + 4y + ln ( y − 1) ⇔ x = y .
ng

x2 + 2x + ln ( x − 1) − 8 =
a
0.
kh
Veá traù i laø moä t haøm ñoà ng bieá n treâ n (1; +∞ ) neâ n phöông trình coù nghieä m duy
nhaá t x = 2 ⇒ y = 2 .
 1 2 1
xy + = x + +
 x 1 y ln y
xy + 1 = y 2 + 1
 y 1 + x ln x
Lôøi giaûi
129

Vì x ln x + 1 > 0,y ln y + 1 > 0, ∀x,y > 0 (chuù yù xeù t haøm soá).
1 1 1 1
− = x2 − y2 + − .
x y 1 + y ln y 1 + x ln x
1 1 1 1
⇔ x2 − − = y2 − − (1) .
x 1 + x ln x y 1 + y ln y
1 1
Xeù t haø m soá f(t) = t 2 − − treâ n ( 0; +∞ ) , ta coù :
t 1 + t ln t
n
2
1 1 + ln t (1 + t ln t ) + t 2 + t 2 ln t
.v
f '(t)= 2t + + = 2t + > 0, ∀t > 0 (do t 2 + t 2 ln t > 0 )
2 2 2
t (1 + t ln t ) (1 + t ln t )
om
Neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân ( 0; +∞ ) vì vaä y (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
Thay y = x vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä vaø thöï c hieä n xeù t haø m soá ta coù
.c
x= y= 1 .
ok
log2 (1 + 3cos x= ) log3 ( sin y ) + 2 .

bo

log2 (1 + 3sin=
y ) log3 ( cos x ) + 2
et
Lôøi giaûi
vi
Ñieà u kieän: cos x > 0,sin y > 0 .

ng

log2 (1 + 3cos x ) − log2 (1 + 3sin=
y ) log3 ( sin y ) − log3 ( cos x ) .
a
⇔ log2 (1 + 3cos x ) + log3 ( cos x ) = log2 (1 + 3sin y ) + log3 ( sin y ) (1) .

kh
⇔ log2 (1 + 3t ) + log3 t treâ n ( 0; +∞ ) , ta coù :

Xeù t haø m soá f(t) =
3 1
=f '(t) + > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân ( 0; +∞ ) .
(1 + 3t ) ln 2 t ln3
Vì vaäy (1) ⇔ f ( cos x )= f ( sin y ) ⇔ cos x= sin y .

Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
log2 (1 +=
3cos x ) log3 ( cos x ) + 2 ⇔ log2 (1 + 3cos x ) − log3 ( cos
= x ) − 2 0 (2) .
130
= log2 (1 + 3t ) − log3 ( cost ) − 2 suy ra (2) coù toái ña hai nghieäm.

Khaûo saùt haøm g(t)
 cos x = 1

 cos x = 1  sin y = 1
1 
Ta coù : g(1) = 0⇒
g  = 1 ⇒  cos x = .
1
3
   cos x =  3
 3  
1
 sin y =
  3
n
.v
om
.c
ok
bo
et
vi
a ng
kh
131
Chuû ñeà 4. HEÄ PHÖÔNG TRÌNH COÙ YEÁU TOÁ ÑAÚNG CAÁP
1. Heä ñaú ng caá p laø heä coù daïng:
P k (x,y) = c
 k
1
, ( c1 ,c2 ∈  ) .
Q (x,y) = c2
 1 
trong ñoù P k (x,y),Q k (x,y) laø caù c ña thöù c baäc k,  k = ,1,2,3,4,5,...  cuû a x,y
 2 
khoâ ng chöùa thaø nh phaàn baäc nhoû hôn k :
n
k k
P k (x,y) ∑ p= y ;Q k (x,y) ∑ q i x k − i y i , ( pi ,q i ∈  ) .
k −i i
.v
= ix
=i 0=i 0
om
xy x2 + y2 =

Ví duï 1. Heä phöông trình 
(
30 )
thì veá traù i caù c phöông trình cuû a
 (
xy x2 − y 2 =
24 ) .c
heä laø ña thöù c baä c 4 cuû a x,y .
ok
2x2 − 5xy + 3y2 =1
Ví duï 2. Heä phöông trình  thì veá traù i caù c phöông trình
2 2
3x + 4xy − y = 3
bo
cuû a heä laø ña thöù c baä c 2 cuûa x,y .

et
Phöông phaùp: Xeùt xem x = 0 hoaë c y = 0 coù phaû i laø nghieä m cuû a heä phöông
trình hay khoâng?
vi
t y tx, ( t ∈  ) vaø ñöa veà heä phöông trình

Xeù t tröôø ng hôï p x ≠ 0 khi ñoù ñaë=
ng
P k (x,tx) c=
= x k P k (t,1) c
1 1
 k ⇔ .
k k
=Q (x,tx) c=  x Q (t,1) c
a
2  2
kh
Ñeá n ñaây suy ra c2 .P k (t,1) = c1 .Q k (t,1) , ñaâ y laø phöông trình ña thöù c ñaõ bieá t
caù ch giaû i. Tìm ñöôï c t töø ñoù suy ra moá i lieâ n heä giöõ a x,y vaø ñöa veà phöông
trình ña thöù c vôù i bieá n x hoaëc bieá n y .
1. Moät soá heä quy ñöôïc veà daïng heä ñoàng baäc
a x2 + b y2 + c xy + d x + e y = 0
Daïng 1: Heä phöông trình baäc hai  1 1 1 1 1
.
2 2
a2 x + b2 y + c2 xy + d 2 x + e2 y = 0
132
Phöông phaùp:
Xeù t x = 0 hoaë c y = 0 coù laø nghieäm cuû a heä phöông trình hay khoâ ng?
t y tx, ( t ∈  ) .
Xeù t vôù i x ≠ 0 khi ñoù ñaë=
Ñöa veà heä phöông trình:
(
1 1 1 )
x2 a + b t 2 + c t + x ( d + e t ) =
 1 1 0
⇔
x a + b t 2 + c t =
 1 1 1 (
− ( d1 + e1t ) ) .
 2 
 ( 2
)
x a2 + b2 t + c2 t + x ( d 2 + e2 t ) = 0 2
(
x a2 + b2 t + c2 t =

− ( d 2 + e2 t ) )
d1 + e1t d 2 + e2 t
Suy ra: = .
n
2
a1 + b1t + c1t a2 + b2 t 2 + c2 t
.v
(
⇔ ( d1 + e1t ) a2 + b2 t 2 + c2 t = ) (
( d 2 + e2 t ) a1 + b1t 2 + c1t . )
om
Ñaâ y laø moä t phöông trình baä c ba coù phöông phaù p giaû i toå ng quaù t neâ n tìm ñöôï c
nghieäm t .
Thay ngöôï c laï i heä ta tìm ñöôï c ( x;y ) .
.c
Ngoaøi ra daï ng heä naøy coøn ñöôï c giaû i baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh(xem
ok
phöông phaù p heä soá baá t ñònh).
bo
a x2 + b y2 + c xy + d x + e y + f =
1 0
Daïng 2:Heä baäc hai hai aån  1 1 1 1 1
.
et
2 2
a2 x + b2 y + c2 xy + d 2 x + e2 y + f2 =
0
Phöông phaùp:
vi
Thöû tìm caù c nghieä m ñôn giaû n chaú ng haïn tìm ñöôï= 0 ,y y 0 .
c x x=
ng
x= u + x 0
Khi ñoù ñaët  thay vaø o heä phöông trình vaø ñöa veà heä coù daï ng 1.
y= v + y 0
a
kh
Daïng 3: Heä phöông trình coù daïng 

1 1 1 (
( a x + b y ) c x 2 + d xy + e y 2 =
 1 1 f1
.
)
(
( a2 x + b2 y ) c2 x 2 + d 2 xy + e2 y 2 =

f2 )
Phöông phaùp:
Xeù t y = 0 coù laø nghieäm cuû a heä phöông trình hay khoâ ng.
Xeù t y ≠ 0 ñaë t x = ty khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
133
1( 1 1 )
 y3 ( a t + b ) c t 2 + d t + e =
 1 1 f1
.


3
( 2
)
y ( a2 t + b2 ) c2 t + d 2 t + e2 = f2
Suy ra: f ( a t + b ) ( c t + d t + e =
2 1 1 1
2
) f (a t + b )(c t
1 1 1 2 2 2
2
)
+ d 2 t + e2 .
Ñaâ y laø phöông trình baä c ba coù phöông phaù p giaû i toå ng quaù t neâ n tìm ñöôï c t ,
thay ngöôï c laï i heä ta tìm ñöôï c ( x;y ) .
Chuù yù: Trong moä t soá tröôøng hôï p ñaë c bieä t heä giaû i ñöôï c baè ng phöông phaùp heä
soá baá t ñònh hoaë c phöù c hoùa(Xem phöông phaù p heä soá baá t ñònh vaø phöù c hoù a
n
trong cuø ng cuoán saù ch).
.v
P m (x,y) = a
Daïng 4: Heä daïng 
om
, trong ñoù m + n = k khi ñoù ta phaû i
n k
Q (x,y) = R (x,y)
ñöa veà moä t phöông trình ñaú ng caá p baä c k ñeå laø m ñöôï c ñieàu naø y ta theá töø
phöông trình ñaà u vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
.c
P m (x,y).Q n (x,y) = a.R k (x,y) , ñaây laø phöông trình ñaúng caáp baäc k ta giaûi ñöôïc.
ok
x2 + y2 = 2
Ví duï 3. Heä phöông trình  .
3 2
x + x y =+ x y
bo
Ta vieá t laï i heä döôù i daïng :

x2 + y2 =
et
2 x2 + y2 = 2

 3 ⇔ .
x + x 2
y =
1
( )
x + y (
x 2
+ y 2
) x 3
+ x 2
y − xy 2
− y 3
0
=
vi

 2 
Löu yù:Ñoâ i khi caà n bieá n ñoåi ñaë t aå n phuï ñeå ñöa veà daï ng heä ñaú ng caá p.
ng

x2 − 2xy + 3y2 =
a
9
2 2
kh
2x − 13xy + 15y = 0

Lôøi giaûi
Vôù i x ≠ 0 ta ñaë= t y tx, ( t ∈  ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
(
x2 1 − 2t + 3t 2 =

9) (
x2 1 − 2t + 3t 2 =
 9
x2 1 − 2t + 3t 2 =
 ) 9 ( )
 ⇔ ⇔
 (
x2 2 − 13t + 15t 2 = 0 )
15t 2 − 13t + 2 =0
2
t = ∨ t =
 3
1
5
134
  5 2
x = ±3 x = ± 5 2 x = ±
  2 ⇔  x = ±3  2 .
⇔ 2 ∨  ∨
t = t = 1 y = ±2  2
 3  5 y = ± 2
 5 2 2
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø ( x;y ) =( ±3; ±2 ) ;  ± ;± .
 2 2 
 
x2 + 2xy + 3y2 = 9
2 2
2x + 2xy + y = 2
n
Lôøi giaûi
.v
t y tx, ( t ∈  ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
Xeù t vôù i x ≠ 0 ta ñaë=
om
(
x2 1 + 2t + 3t 2 = 9
 ) ⇔
( ) (
2 1 + 2t + 3t 2 = 9 2 + 2t + t 2

.
)
 2
x 2 +=
 ( )
2t + t 2 2 x 2 2 +=
 (
2t + t 2 2 ) .c
 8
ok
3t 2 + 14t + 16 = 0 t =−2 ∨ t =−
 3
⇔ 2 ⇔ .
(
x 2 + 2t + t =
2
) 2
(
x 2 2 + 2t + t 2 = 2)
bo

 8  3
 t= − x = ±
et
t =−2  3 x =±1  17
⇔ ∨ ⇔ ∨ .
 x =
±1 x = ± 3  y =
2 y =  8
vi
 17  17
ng
 
( ±1; 2 );  ± 3 ;  8 
 17 17 
a
3x2 + 2xy + y 2 =
11
kh
2 2
x + 2xy + 3y = 17
Lôøi giaûi
 (
x2 3 +=
)
2t + t 2 11 x 2 3 +=

⇔
(
2t + t 2 11 ) .

( ) ( ) (
x2 1 + 2t + 3t 2 = 17 11 1 + 2t + 3t 2 = 17 3 + 2t + t 2
  )
135
 5  4 3

⇔
(
x 2 3 + 2t + t 2 =11 )

⇔
t = 2
∨


t = −
4 
⇔
x = ±1 

∨
x= ±
3 .
16t 2 − 12t − 40 =
0 x = ±1  4 3 y = ±2  5 3
x= ± y=
 3 
 3
 4 3 5 3
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = ( ±1; ±2 ) ;  ± ; .
 3 3 

6x2 − xy − 2y 2 =56
2 2
5x − xy − y = 49
n
Lôøi giaûi
.v
om
 (
x2 6=
− t − 2t 2 56 )
x 2 6=

⇔
(
− t − 2t 2 56 ) .
 2
( ) ( ) ( )
2
x 5 − t − t=

49 2
56 5 − t − t=

49 6 − t − 2t 2
.c
ok
 1  2
42t 2 − 7t − 14 =
0 t = − t =
  2  3
⇔ 2 ⇔ ∨
( )
bo
2
x 6 − t − 2t =56 x = ±2 7 x = ±3 7
 3  5
et
 7  7
x = ±2 x = ±3
 3  5
vi
⇔ ∨ .
 7  7
y =  3 y = ±2 5
ng
 7 7  7 7
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø ø : ( x;y ) =
 ±2 ;   ±3 ; ±2  .
a
 3 
3  5 5 

kh
2x2 − x ( y − 1) + y 2 =
3y
x2 + xy − 3y2 =x − 2y
Lôøi giaûi
2x2 − xy + y2 + x − 3y =0
 2 .
2
x + xy − 3y − x + 2y = 0
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 suy ra ( x;y ) = ( 0;0 ) laø nghieä m cuû a heä .
136
t y tx, ( t ∈  ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:

Xeù t x ≠ 0 ta ñaë=
 3t − 1
 ( )
x2 2 − t + t 2 + x (1 − 3t ) =0 x =

⇔ 2 − t + t2 .
 2
 ( )
x 1 + t − 3t 2 + x ( −1 + 2t ) =0 x = 1 − 2t
 1 + t − 3t 2
3t − 1 1 − 2t
Suy ra: = .
2 − t + t2 1 + t − 3t 2
(
⇔ 7t 3 − 3t 2 − 7t + 3 = 0 ⇔ t 2 − 1 ( 7t − 3) = 0 . )
n
 3
 t =
.v
t = 1 t −1  7
−1 t ==
    7
om
⇔ t = 1 ⇔ x = −1 ∨ x = .
1 ∨ x =
 3 = y 1= y 1  43
t =    3
 7 y = 43
 .c
( 0;0 ); (1;1); ( −1;1);  437 ; 43
3
 
m laø ( x;y )
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieä= .
ok
 
14x 2 − 21y 2 + 22x − 39y =
0
bo

2 2
35x + 28y + 111x − 10y = 0
et
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 neâ n ( 0;0 ) laø nghieäm cuû a heä .
vi

ng
 39t − 22
 ( )
x2 14 − 21t 2 + x ( 22 − 39t ) =0 x =
⇔
 14 − 21t 2 .
a

( )
 x2 35 + 28t 2 + x (111 − 10t ) =0 x = 10t − 111
kh
  35 + 28t 2
39t − 22 10t − 111
⇔ = ⇔ 186t 3 − 421t 2 + 175t +=
112 0 .
2 2
14 − 21t 35 + 28t
(
⇔ ( 3t + 1) 62t 2 − 161t + 112 =0 ⇔ t =− .
1
3
)
1 39t − 22
Vôù i t = − suy ra x = =−3 ⇒ y =tx =1 .
3 14 − 21t 2
( x;y )
Vaä y heä coù hai nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −3;1) .
137
2y x2 − y2 =

3x
.
( )
x x2 + y2 =

10y ( )
Lôøi giaûi
Neá u x = 0 ⇒ y = 0 suy ra ( 0;0 ) laø nghieä m cuûa heä .
 (
2tx x 2 − t 2 x2 = 3x )
2t 1 − t 2 x 2 =

⇔
( )
3 2t 1 − t 2 .10t =

⇔
3 1 + t2
.
( ) ( )

(
x x 2 + t 2 x=
2
)
 1 + t 2 x=
2
( )
 1 + t 2 x=
2
( )
n
10tx 10t 10t
  
.v
 3 1
 4 2
20t − 17t + 3 = 0 t =± 5 ∨ t =± 2
om
⇔ ⇔ .
( 2 2
 1 + t x = 10t ) 1 + t 2 x2 =

10t ( )
 1

t =
3  5 3
x = ± 4
.c
t =  5  x = ±2  2 5
ok
⇔ 2 ∨ ⇔ ∨ .
x = ±2  54 3  y = ±1  5 4 27
 x =±
2 5 y =±
2 125
bo
 5 3 5 27 
Vaä y: heä phöông trình coù boá n nghieäm laø ( x;y ) =( ±2; ±1) ;  ± 4 ; ± 4 .
 2 5 2 125 
et
 
x x2 − y2 =6y ( )
vi

2y x2 + y2 =5x ( )
ng

Lôøi giaûi
a
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 suy ra ( 0;0 ) laø nghieä m cuû a heä .

kh

(
x3 1 − t 2= 6tx
 ) (
5 1 − t 2= 6t.2t 1 + t 2

⇔ .
) ( )

2t 1 +=
 (
t 2 x3 5x )
x2 =
 )
1 − t 2 3t (
( )( ) 0 ⇔ t = 1 ⇔ x = ±2 .
12t + 17t − 5 =
4  4t − 1 3t + 5 =
2 2 2
 0
⇔ ⇔
x (1 − t ) =
 2 
x (1 − t ) =
2 2
6t 6t 2
x = ±2 y = ±1 2
 
138

= ) ( 0;0 ); ( ±2; ±1) .

(
( x − y ) x2 − y2 = 3
.
)
(
( x + y ) x 2 + y 2 =

15 )
Lôøi giaûi
(
x (1 − t ) .x2 1 − t 2 = 3
 ) ( )
15 (1 − t ) 1 − t 2 = 3 (1 + t ) 1 + t 2
 ( )
n
 ⇔ .
x (1 + t ) .x 2 = ( )
1 + t 2 15 x3 (1 − t ) = (
1 − t2 3 )
.v
 
(
(1 + t ) 2t 2 − 10t + 2 =
)  5 ± 21
om
0 t =−1 ∨ t =
 2
⇔ ⇔ .
 (
x3 (1 − t ) 1 − t 2 = )3 x3 (1 − t ) 1 − t 2 =
 (
3
.c )
 5 + 21  5 − 21
t = t =
ok
 2  2
⇔ ∨ .
 21  3 21
=x 3 2+ =x 3 2+
bo
 14  7
 21  3 21
=x 3 2+ =x 3 2+
et
 14  7
⇔ ∨ .
 5 + 21 3 21  5 − 21 3 3 21
vi
y = . 2+ y = . 2+
 2 14  2 7
ng
Vaä y: heä phöông trình coù hai nghieäm laø

  
( x;y ) = 3 2 + 21 ; 5 + 21 .3 2 + 21  ;  3 2 + 3 21 ; 5 − 21 .3 2 + 3 21 
a
 14 2 14   7 2 7 
kh
  

(
x x2 − xy + y2 = 6y
.
)
(
2y x2 + xy + y 2 =

7x )
Lôøi giaûi
139
(
2x3 t 1 + t + t 2 = 7x
 ) (
6t.2t 1 + t + t 2 = 7 1 − t + t 2

⇔ .
) ( )

3
x=
 (
1− t + t 2
) 6tx 2
x =

1− t + t 2
( 6t )
 4
⇔ 2
3 2
12t + 12t + 5t + 7t − 7 =0
⇔
(
 2t − 1) 6t 3 + 9t 2 + 7t + 7 =
0
.
( )
( 2
x 1 − t + t =6t ) 
x2 1 − t + t 2 =6t
 ( )
 1 6t x = ±2 6t
3
t = = + 9t 2 + 7t + 7 0 = 3
+ 9t 2 + 7t + 7 0 (1)
⇔ 2 ∨ 2 ⇔ ∨ .
x= 
 = ±2 
(
x 1 − t + t 2 6t  y=)
= ±1 x2 1 − t + t 2 6t
 ( )
n
6t
.v
Nhöng do
= x2 > 0 ⇒ t > 0 do ñoù (1) voâ nghieäm.
t2 − t + 1
om
Vaä y heä coù ba nghieä m laø ( 0;0 ) ; ( ±2; ±1) .
x3 − 8x = y3 + 2y

( )
x −=3 3 y2 + 1
.c
ok
Lôøi giaûi
x3 − y3 = 8x + 2y (1)
bo

2 2
x − 3y = 6 (2)
Nhaän thaáy x = 0 khoâng thoûa maõn heä xeùt vôùi x ≠ 0 ta ñaët y = tx , khi ñoù heä trôû thaønh:
et
( )
x3 1 − t 3 = ( 2t + 8) x
vi


(
x 2 1 − 3t 2 = 6 )
ng

 1
t =
a
( )
Töø ñaây suy ra 6 1 − t 3 = ( 2t + 8) 1 − 3t 2 ( ) ⇔ 12t 2 − t − 1 = 0 ⇔  3 .
1
kh

 t = − 4
 1
1 y = 3 x x = ±3
TH1: Vôù i t =⇒ ⇔ .
3  2

x 1 − 3t 2 =
6 (
y = ±1
)
140
 x  4 78
y = −  x= ±
1   13 .
TH2: Vôù i t =− ⇒ 4 ⇔
4  2

x 1 − 3t 2 =
6  ( 78
y = ± 13 )
Vaä y heä coù boá n nghieäm la:ø
 78   −4 78 78 
( x,y
= ) ( 3,1) ; ( −3, −1) ;  4 1378 , − ;
13   13
, .
13 

Nhaän xeùt:Töø heä treâ n ta coù theå bieá n ñoå i nhö sau Veá traù i cuû a (1) laø ña thöù c
n
baä c ba, veá phaû i (1) laø ña thöù c baä c moä t. Veá traù i cuû a (2) laø ña thöù c baä c hai do
.v
vaä y nhaâ n veá traùi cuû a (2) vaøo veá phaû i cuû a (1) ñeå ñöôï c moä t phöông trình ñaú ng
caá p baä c ba töø ñoù suy ra moá i lieâ n heä giöõ a x,y . Caù c baø i toaù n sau toâ i trình baø y
om
caù ch nhö treâ n(ñöông nhieâ n caù c baïn coù theå xöû lyù baè ng caù ch ñaë t y = tx ).
x3 − y3 = 8x + 2y
 2 ⇔
 3
=

x − y3
8x + 2y 2
6
. x − 3y2
. (
.c )
2
x − 3y = 6  2 2
x − 3y = 6
ok
x + x y − 12xy = x ( x − 3y )( x + 4y ) =
0
3 2 2
0 x =3y ∨ x = −4y
⇔ ⇔ ⇔ 2 .
bo
2 2 2 2 2
 x − 3y 6
=  x − 3y = 6 
 x − 3y =6
et
x3 + y3 = 1
vi
2 2 3
x y + 2xy + y =2
ng
Lôøi giaûi
a
 3 3
x + y = 1 2x − x y − 2xy + y =
3 2 2 3
0
⇔ .
 2
(

)
kh
2 3 3 3
x y + 2xy + y = 2 x + y
3 3
x + y = 1
( x − y )( x + y )( 2x − y ) =
0 x = y x =−y y =2x
⇔ ⇔ 3 3
∨  3 3
∨  3 .
3
x + y =
3
1 x + =
y 1 x + =y 1 x + =y3 1
 1  1
x = 3 x = 3
 2  9
⇔ ∨ .
y 1  2
= = y
 3
2  3
9
141
 1 1  1 2 
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ; ; ; .
3 3  3 3 
 2 2  9 9
x2 + y2 = 2

(
( x + y ) 4 − x y − 2xy =
2 2
2y 5 )
Lôøi giaûi
Nhaän thaáy veá phaûi cuûa phöông trình thöù hai coù baäc 5 neân bieåu dieãn 4 − x2 y2 − 2xy
döôù i daï ng baä c 4. Thaä t vaä y ta coù :
( ) ( ) ( )
2
4 − x2 y2 − 2xy =x2 + y2 − x2 y2 − x2 + y2 xy =x 4 + y 4 + x2 y2 − xy x2 + y2 .
n
.v
x2 + y2 = 2
om
x + y =
2 2
 2
( ))
⇔ .

( x + y ) x + y + x y − xy x + y =
4 4 2 2 2 2
(
2y 5  5 5
x + y = 2y 5
x = y
⇔ 2 2
⇔x=y=±1 .
.c
x + y =2
ok
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( ±1; ±1) .
bo
5x2 − 3y =x − 3xy
3 2 2 3
 x − x = y − 3y
et
Lôøi giaûi
5x + 3xy =+
vi
2
x 3y
3 3 2 2
x + 3y =x + y
ng

a
t y tx, ( t ∈  ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:

Xeù t vôù i x ≠ 0 ñaë=
kh
x2 ( 5 + 3t ) = x (1 + 3t ) x ( 5 + 3t ) =+1 3t
 
⇔ .
 3
( 3
)
x 1 + 3t = x 1 + t

2
( 2 
)
( 5 + 3t ) 1 + t =+
2
( ( )
1 3t ) 1 + 3t 3 ( )
x ( 5 + 3t ) =+ 1 3t x ( 5 + 3t ) =+1 3t

⇔ ⇔ 2 .
 9t 4
− 5t 2
− 4 =0  t − 1 9t(2
+ 4 0
=)( )
142
 1
t = 1  x=
 t =
−1  2 ∨ x =
−1
⇔ 1∨ ⇔  .
x = x =
−1 
y=
1 y = 1
 2  2
1 1
Vaä y heä coù ba nghieä m laø ( 0;0 ) ;  ;  ; ( −1;1) .
2 2
x3 + y3 − xy2 =
1
4 4
4x + y = 4x + y
n
Phaân tích lôøi giaûi. Veá traùi phöông trình ñaà u cuû a heä daï ng baä c 3 vì vaäy nhaâ n
vaø o veá phaû i phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c moät phöông trình ñaúng caá p
.v
baä c 4.
om
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
x3 + y3 − xy2 1
= = x3 + y3 − xy 2 1.c
 
⇔ .
 4
 4x + y 4
= ( 4x + y ) x 3
+ y 3
(− xy 2 
 xy 3y 2
−)4xy + (
x 2
= 0 )
ok
x + y − xy =
3 3 2 x y= x 3y
1 =x 0==
x 1
⇔ ⇔ ∨ hoaë c  3 3 ∨  3 3
xy ( x − y )( x − 3y ) =
bo
2 2
0=y 1=y 0 x + y − xy= 1 x + y − xy= 1
 1
x = 3
et
= x 0= x 1= x 1  25
⇔ ∨ ∨ ∨
= y 1= y 0= y 1 y = 3
vi
 3
25
ng

 3 
( x;y ) = ( 0;1); (1;0 ); (1;1);  3 1 ; .
a
3
 25 25 
kh
y. x − y 2 =
 ( ) 2.
x3 − y3 =19
Lôøi giaûi
143
 2
y. ( x − y ) =

2

⇔
2 3
(
19y. ( x − y ) = 2 x − y
3
.
)
x3 − y3 = 19 x3 − y3 = 19
2x3 − 21y3 + 38xy 2 − 19x 2 y =
0 ( x − y )( x − 7y )( 2x − 3y ) =
0
⇔ ⇔ .
3 3
x − y = 19 x3 − y3 = 19
 7
 3 x =
= x y= x 7y x = y  3
18 x = 3
⇔ 3 ∨ ∨ 2 ⇔ ∨ .
y3 19 x3 −=
x −= y3 19  3 3 y = 1 y = 2
x − y =19
 3
18
n
.v
 7 1 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;  ; ( 3;2 ) .
3 3
 18 18 
om
x3 + y3 =
1
5 5 2 2
x + y = x + y .c
Phaân tích lôøi giaûi. Veá traù i phöông trình nhaá t cuû a heä laø ña thöù c baä c 3 neâ n
ok
nhaân vôùi veá phaûi cuûa phöông trình thöù hai ta ñöôïc moät phöông trình ñaúng caáp baäc 5.
Lôøi giaûi
bo

 x3 + y3 =
1 x3 + y3 =
 1
⇔ .
 5
( )(  2 3
)
et
5 2 2 3 3
x + y = x + y x + y
3 2
x y + x y = 0
vi
⇔
 2
( 2
xy x + y = 0=x 0=
⇔
)x 1
∨ .
ng
x3 + y3 =
1 = y 1=  y 0
a
x m + y m =
kh
1
Nhaän xeùt: Toå ng quaù t cho heä phöông trình:  ,( k > m ) .
k k k −m
x + y = x + y k −m
Nghieäm cuû a heä laø ( 0;1) ; (1;0 ) .
x3 + 3x
= 448y3 + 6y
2 2
385x − 16y =96
Lôøi giaûi
144
x − 448y =−

3 3
6y 3x
⇔
 3 3
x − 448y =

1
96
(
( 6y − 3x ) 385x2 − 16y2 . )
2 2
385x − 16y = 96 385x2 − 16y2 =
 96
1251x3 − 42912y3 − 2310x 2 y − 48xy 2 =
0
⇔ .
2 2
385x − 16y = 96
⇔
 (
( x − 4y ) 1251x2 + 2694xy + 10728y 2 = 0)
385x2 − 16y 2 = 96
 1
n
x= ±
x = 4y  2.
⇔ ⇔
.v
2 2 1
385x − 16y = 96 y = ±
 8
om
 1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ± ; ±  .
 2 8
.c
x2 + y2 = 2

ok
4
( x + y )(1 + xy ) =32
2
x2 + y2 (x + y)
bo
Phaân tích lôøi giaûi. Ñeå yù 1 +=

xy xy
+= khi ñoù phöông trình
2 2
9
(x + y)
et
thöù hai cuûa heä trôû thaø nh = 32 ⇔ x + y = 2 .

16
vi
Lôøi giaûi
ng
x2 + y2 = 2
 x+y 9 =

4 ( ) 29 .
⇔
a
  x2 + y2 
( x + y )  + xy  = 32 x2 + y2 =
2
 
kh
2
  
x + y = 2
 2
x = 1
=
⇔ ( x + y ) − x2 − y2
xy = 1 y = 1
⇔ .
 2
Vaä y: heä phöông trình ñaõ cho coù nghieä m duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
145
 3 3 1
3x − y =
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình  x+y.
 2 2
x + y = 1
Phaân tích lôøi giaûi. Quy ñoàng phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c veá traù i laø ña thöù c
baä c 4 vaä y chæ nhaâ n veá phaû i phöông trình ñoù vôùi bình phöông veá traùi cuû a
phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c phöông trình ñaú ng caá p baä c 4.
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x + y ≠ 0 .
n
(
( x + y ) 3x3 − y3 =
 )

(
1 ( x + y ) 3x3 − y3 = x 2 + y 2) ( )
2
.v
 ⇔ .
x 2 + y 2 =
1 x2 + y2 =1
om

2x 4 + 3x3 y − 2x2 y2 − xy3 − 2y 4 =
0
⇔
2 2
x + y = 1 .c
(
( x − y ) 2x3 + 5x2 y + 3xy2 + 2y3 =
 0 )
ok
⇔ .
x 2 + y2 =1
bo
 1  2
⇔
 (
( x − y )( x + 2y ) 2x2 + xy + y2 =
)
0
⇔

x = ±
2 
∨
x = 
5
.
1  1
et
x2 + y2 = 1 y = ± y= ±
 2  5
vi
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù boá n nghieä m laø :
ng
 1 1  2 1 
( x;y ) =
± ;± ;  ;± .
 2 2  5 5
a
x2 + xy + y 2 =
3
kh
x + y + 15xy ( x + y ) =
5
32
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt: Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaï i I tuy nhieâ n theo caù ch giaû i thoâ ng thöôø ng
ñaë t S =+
x y,P = xy baø i toaù n seõ bieá n ñoå i töông ñoá i daø i vaø khoù khaê n.
x2 + xy + y 2 =3 x2 + xy + y 2 =3
 
⇔ .
 5 5 2
(
x + y + 5xy ( x + y ) x + xy + y =
2
32

) 5
( x + y ) =32
146
x + y =2 x + y =2
⇔ 2 2
⇔ ⇔ x = y = 1.
x + xy + y =3 xy = 1
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) .
x3 + 4y − y3 − 16x =
0
2 2
y 5x + 4
=
Lôøi giaûi
x3 − y3 = 16x − 4y x3 − y3 = ( y − 4x ) 5x2 − y 2
( )
n

 2 ⇔ .
2
.v
5x − y = −4 5x2 − y 2 =−4
x ( 7x − 4y )( 3x + y ) =
om
21x − 5x y − 4xy = 0
3 2 2
0
⇔ ⇔ .
2 2
5x − y = −4 5x 2 − y 2 = −4
 4 .c
 x= y
x =
0  7 x =
±1 x =
0 x =
±1
⇔ ∨ ∨ ⇔ ∨ .
ok
y =
±2  80 2 2
y −y =−4  y=
3 y =
±2 y =
3
 49
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =( 0; ±2 ) ; ( ±1; 3) .
bo
x x − y y= 2 4 x + y
 ( )
et

x − 3y =
6
vi
3
Phaân tích lôøi giaûi: Veá traù i cuû a phöông trình thöù nhaá t coù daï ng baä c vaø veá
ng
2
1
phaû i laø baä c do vaä y chæ caàn nhaân theâm vaø o veá phaû i vôù i veá traù i cuû a phöông
2
a
3
kh
trình thöù hai ñöa veà phöông trình ñoàng baä c .

2
Lôøi giaûi

x x − y y=

1
3
(
4 x + y ( x − 3y ) )x x + x y − 12y x =
⇔
0
.
x − 3y =
6 
 x − 3y 6
=

147

⇔
(
 x x −3 y
)( x +4 y =
0
.
)
x − 3y =
6
x 0=  x 3 y  x + =
= 4 y 0 x 9
⇔ ∨ ∨ ⇔ .
x − 3y 6 =
x − 3y
= 6 x − 3y
= 6 y 1
2x3 − 9y3 =( x − y )( 4xy − 1)

2 2
x − 3xy + y = −1
n
Phaân tích lôøi giaûi: Thay −1= x 2 − 3xy + y 2 töø phöông trình thöù hai cuû a heä
.v
vaø o phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c moä t phöông trình ñaú ng caá p baä c 3.
om
Lôøi giaûi


(
2x3 − 9y3 = ( x − y ) 4xy + x2 − 3xy + y2
⇔  2
)
2x3 − 9y3 =x3 − y3
.c .
2
x 2 − 3xy + y2 =−1 
 x − 3xy + y =
−1
ok
x = =
3
8y3 x 2y= x 2y x = ±2
⇔ ⇔ 2 ⇔  ⇔  .
bo
2
2 2
x − 3xy + y =−1 x − 3xy + y =−1 y2 =1 y = ±1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( ±2; ±1) .
et
2x2 y2 + x2 + 2x =
2
vi
2 2 2
2x y − x y + 2xy =1
ng
Lôøi giaûi
2x2 y2 + x + 1 2 =
 ( ) 3 .
a
2xy ( x + 1) − x 2 y2 =
1
kh
Ñaë t u =x + 1,v =xy khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
 u2 + 2v2 =

 2 2
3  u + 2v = 3 2uv − v
⇔ 
(
2
.
)
2
 2uv − v 1
= 2
2uv − v =1
 u2 − 6uv + 5v2 =
0 ( u − v )( u − 5v ) =
0
⇔ ⇔ .
2 2
2uv − v = 1 2uv − v = 1
148
 5
=  u v=
  u 5v
  u = ±
⇔ ∨ ⇔ u =v =±1 ∨  3 .
v2 1 2uv −=
2uv −= v2 1 v = ± 1
 3
 5  8
 x + 1 =± x = −2  2 x =−
x + 1 =±1  3⇔ x =  3.
⇔ ∨  1 ∨ 3∨
 xy = ±1  xy = 1 y =   1

±  2 y = 2 y =
3  8
 1 2   8 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =
 −2;  ;  ;2  ;  − ;  .
n
 2  3   3 8
.v
x3 + 3xy2 = −49
2 2
om
x − 8xy + y = 8y − 17x
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
.c
t y tx, ( t ∈  ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh
Xeù t vôù i x ≠ 0 ñaë=
ok
 8t − 7 8t − 7 b
= x = =
(
x3 1 + 3t 2 =
) −49 

1 − 8t + t 2 ( )
t 2 − 16 − ( 8t − 17 ) a − b
bo

 ⇔ .
( )
x 2 1 − 8t + t 2 = x ( 8t − 7 ) =
 x3 = −49 −49
=
−49
 
( )
1 + 3t 2 3 t 2 − 16 + 49 49 + 4a
et

t 2 − 16,b =
trong ñoù a = 8t − 17 .
vi
b3 −49
⇔ 49  b3 + ( a − b )  +=
ng
3
Töø ñoù suy ra : = 3a 0
( a − b ) 49 + 3a
3  
a
⇔ a  49b2 − 49b ( a − b ) + 49 ( a − b ) + 3  = 0 ⇔ a = 0
2
kh
 
Suy ra t 2 =16 ⇒ x3 =−1 ⇔ x =−1 ⇒ y =±4 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x,y ) = ( −1,4 ) ; ( −1, −4 ) .
Nhaän xeùt:Ngoaøi ra coù theå giaû i heä treâ n baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh vaø
ñaë t aå n phuï daï ng toå ng hieäu khi coù daáu hieä u(xem phöông phaù p heä soá baá t ñònh
trong cuø ng cuoán saù ch) hoaëc ñaë t aå n phuï daï ng toång hieäu.
149
x2 − y2 = 5

Baøi 27.Giaû i heä phöông trình  3
.
y ( x − y ) = 2
Lôøi giaûi
x2 − y2 = 5 x2 − y2 = 5
 
2 ⇔ .

 (

y x − y
3
) 25
=
2 2
x (
− y 2
( x)− y )
2
2x 2
− (
21xy + 27y 2
0
= )
x =−3,y =
−2
n
x2 − y2 = 5 
 x = 9 1
x2 − y2 = − ,y = −
.v
 5   x = y  4 4.
⇔ 2 ⇔  ⇔
( x − y ) ( 2x − 3y ) ( x − 9y ) =
0  2x 3y
= 9 1
om
=x = ,y
  x = 9y  4 4
 =
 x 3,y
= 2
.c
( x;y ) =( −3; −2 );  − 94 ; − 14  ; ( 3;2 );  94 ; 14  .
   
ok
   
Nhaän xeùt: Töø baø i toaù n giaûi heä treân ta hoaøn toaø n giaû i ñöôï c phöông trình:
bo
( )
3
x−5 x − x−5 2 baè ng pheù p ñaë t aå n phụ:
=
et
 2 2
 u = x u − v = 5
 ⇒  3
.
x − 5 v ( u − v ) =
vi
=v 2
ng

14x 2 − 21y 2 + 22x − 39y =
0
a
2 2
35x + 28y + 111x − 10y = 0
kh
Lôøi giaûi
14x 2 − 21y 2 =
−22x + 39y
2 2
35x + 28y = −111x + 10y
14x = −22x
2
Nhaä n thaá y y = 0 ⇒  ⇔ x = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moä t nghieä m
2
35x = −111x
cuû a heä phöông trình.
150
Xeù t y ≠ 0 , ñaë t x = ty khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
( )
y2 14t 2 − 21 =y ( −22t + 39 )

.

( )
y2 35t 2 + 28 =y ( −111t + 10 )

( ) (
( −22t + 39 ) 35t 2 + 28 .
Suy ra: ( −111t + 10 ) 14t 2 − 21 = )
(
⇔ 112t 3 + 175t 2 − 421t + 186 = 0 ⇔ ( t + 3) 112t 2 − 162t + 62 = 0 ⇔ t = −3 .)
( )
y2 14t 2 − 21 =y ( −22t + 39 )

n
 x = −3
Khi ñoù : x = −3y ⇔ .
y = 1
.v
t = −3


om
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −3;1) .
3x2 − 2xy = 16
2 2
x − 3xy − 2y =8
.
.c
ok
Lôøi giaûi
Nhaä n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
bo
(
8 3x2 − 2xy =) ( )
16 x2 − 3xy − 2y2 ⇔ ( x + 2y ) =0⇔x=−2y .
2
y =
−1  x =
2,y =−1
et
Thay vaøo phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: 16y2 =

16 ⇔  ⇒ .
y =
1 x =−2,y =1
vi

( −2;1) ; ( 2; −1) .
ng
x2 − 2xy + 3y2 =9

2 2
2x − 13xy + 15y =18
a
Lôøi giaûi
kh
( ) ( y = 0
2 x2 − 2xy + 3y2 = 1 2x2 − 13xy + 15y 2 ⇔ 
x = y
. )
TH1: Neá u y = 0 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: x = ±3 .
3 3
2x 2 =9⇔x=± ⇒y=± .
2 2
151

   
( x;y ) =( −3;0 ); ( 3;0 );  − 3 ; − 3  ;  3 ; 3  .
 2 2  2 2
x2 − 3xy + y2 = −1
2 2
 x + 2xy − 2y =1
Lôøi giaûi
Nhaâ n cheù o theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(
1 x 2 − 3xy + y 2 = ) ( )
−1 x 2 + 2xy − 2y 2 ⇔ 2x 2 − xy − y 2 = 0⇔
x = y
.
n
 y = −2x
.v
Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôï c laï i heä phöông trình tìm ñöôï c caù c nghieä m:
( x;y ) =( −1; −1); (1;1) .
om
( x − y ) x2 + y2 =

13(.
)
( x + y ) x 2 − y 2 = ( )

25
.c
ok
Lôøi giaûi
( ) ( )
bo
25 ( x − y ) x 2 + y 2 = 13 ( x + y ) x 2 − y 2 .
x = y
et

⇔ ( x − y )( 2x − 3y )( 3x − 2y ) =0 ⇔ 2x =3y .
3x = 2y
vi

Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôï c laïi heä tìm ñöôï c caù c nghieäm
ng
( x;y ) =( −2; −3); ( 3;2 ) .

a
x2 + y2 = 2
kh
5x y − 4xy + 3y − 2 ( x + y ) =
2 3
0
Lôøi giaûi
 2 2
x + y = 2 x + y =
2 2
2
⇔ .
 2 2 2
(
5x y − 4xy + 3y − x + y ( x + y ) =
2 3
0
 3
) 2 2 3
2y − 5xy + 4x y − x =0
152
x =−1,y = −1

=x 1,y
= 1
x2 + y2 = 2
x2 + y2 = 2  
 2 2.
⇔ 2 ⇔ x = y ⇔ x = −2 ,y = −
( y − x ) ( 2y − x ) =
0   5 5
  x = 2y 
 x 2= 2 2
= ,y
 5 5
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m:
   
( x;y ) =( −1; −1); (1;1);  2 25 ; − 25  ;  2 25 ; 25  .
   
n
( )
.v
 x2 + xy − 3y2 + 1 x 2 =
−48

( )
om
 y2 + xy + 1 y 2 =−12

Lôøi giaûi
.c
(
x2 x2 + xy − 3y2 = ) ( ) (
+ 1 4y2 y2 + xy + 1 ⇔ x 2 − 4y 2 x2 + xy + y2 = )(
+1 0. )
ok
 x = 2y
⇔ x 2 − 4y 2 =0 ⇔  .
bo
 x = −2y
TH1: Neá u x = 2y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
et
(3y + 1) y
2 2
−12 voâ nghieäm.
=
vi
TH2: Neá u x = −2y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(1 − y ) y
ng
2 2
=−2 ⇔ y 4 − y 2 − 12 =0 ⇔ y =±2 ⇒ x =4 .

( −2;4 ) ; ( 2; −4 ) .
a
(
( 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
)
kh

( )
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x − 6y

Lôøi giaûi
Neá u ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moä t nghieä m cuû a heä .
Xeù t x2 + y2 > 0 nhaâ n cheù o hai phöông trình cuû a heä vaø löôï c ñi x2 + y2 hai veá
ta ñöôï c:
( 6 − x )( 8x − 6y ) = ( 3 − y )( 6x + 8y ) ⇔ ( x − 2y )( 4x + 2y − 15) = 0
153
 x = 2y
⇔ .
 4x + 2y − 15 = 0
Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôïc laï i moä t trong hai phöông trình cuû a heä tìm ñöôï c
 9
caù
= c nghieäm laø ( x;y ) ( 0;0 ) ; ( 2;1) ; ( 4;2 ) ;  6; −  .
 2

( )
( 6 − x ) x2 − y2 =6x + 8y
.
( )
( 3 − y ) x 2 − y 2 =8x − 6y

Lôøi giaûi
n
2 2
Neá u x − y = 0 ⇒ x = y = 0 .
.v
Xeù t x2 − y2 ≠ 0 nhaâ n cheùo hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
om
( 6 − x )( 8x − 6y ) = ( 3 − y )( 6x + 8y ) ⇔ ( x − 2y )( 4x + 2y − 15) = 0
 x = 2y
⇔ .
 4x + 2y − 15 =
0 .c
( )
 −2x2 + 7 x − y 2 + 1 =
( ) 0
ok

( )
2
 3x2 − 4xy + 4y2 − 7 ( x − y ) − 1 =

0
bo
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = y khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
et
Xeù t x ≠ y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:

vi
 2 1
−2x + 7 =−
(x − y)
2
(
−2x2 + 7 =− 3x2 − 4xy + 4y2 − 7
)
ng
 
 ⇔ .

3x2 − 4xy + 4y2 − 7 = 1
2  ( )
2
 −2x2 + 7 ( x − y ) + 1 =0
(x − y)
a

kh
 x = 2
 x − 2y 2 =
( ) 0 x = 2y 
 y = 1
⇔  .
⇔
 ( ) 2
 −2x 2 + 7 ( x − y ) + 1 =0
⇔ 2
(2
 −8y + 7 y + 1 =0
 )
x = −2
 y = −1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( −2; −1) ; ( 2;1) .
x3 + 8y3 − 4xy2 =1
4 4
2x + 8y − 2x − y =0
154
Lôøi giaûi
x3 + 8y3 − 4xy2 = 1

.
 4 4 3
(
2x + 8y − ( 2x + y ) x + 8y − 4xy =
3 2
0 )
x3 + 8y3 − 4xy2 =
1 x3 + 8y3 − 4xy2 = 1
⇔ ⇔ .
2x ( x − 2y )( x − 6y ) =
0
4 2 2 3
2x − 8x y + 12xy = 0
 1
1  x 0,y
x3 + 8y3 − 4xy2 = = =
2
n
 
x = 0  1
.v
⇔  ⇔  x = 1,y = .
  x = 2y 2

3 1
om
  x = 6y x =
  = ,y
 3
25 2 3 25

 1  1  3 1 
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø : ( x;y ) =  0;  ;  1;  ; 
.c ;
 2   2   25 2 25 
3 3 .
ok
x3 − 2xy2 = −1
4 4
x + y + x − 3y =0
bo
Lôøi giaûi
et
x3 − 2xy2 = −1

vi
 4 4
(
x + y + ( x − 3y ) − x + 2xy =
3 2
0 )
ng
x3 − 2xy2 = −1
⇔ .
3 2 2 3
a
3x + 2x y − 6xy + y 0
=
kh
x3 − 2xy2 = −1
x3 − 2xy2 = −1 

⇔ ⇔ x = y .
(
( x − y ) 3x + 5xy − y =
2 2
0 )
 2 2
 3x + 5xy − y =0
Xeù t tröôø ng hôï p tìm ra nghieä m cuû a heä phöông trình laø:
155
 
3 37 − 6 ; 5 + 37 .3 37 − 6  ;
( x;y ) = ( )( ) 5
− 1;0 ; 1;1 ; 
2 5 
 
.
 37 − 6 −5 + 37 3 37 − 6 
 −3 ; .
 5 2 5 
 
16x 2 y2 − 17y 2 =−1
4xy + 2x − 7y = −1
Lôøi giaûi
n
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i :
.v
2 2
4xy + 1= 7y − 2x ⇒ ( 4xy + 1) = ( 7y − 2x ) .
om
⇔ 16x 2 y2 + 8xy + 1 =4x 2 − 28xy + 49y 2 ⇔ 17y 2 + 8xy =4x 2 − 28xy + 49y 2 .
x = y
⇔ x2 − 9xy + 8y2 =0 ⇔  .
 x = 8y .c
TH1: Neá u x = y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
ok
= x 1 =x 1,y= 1
2
4x + 2x − 7x =−1 ⇔ 4x − 5x + 1 =0 ⇔2  ⇒ 
x 1 =  x 1= 1
bo
= ,y
 4  4 4
(thöû laï i thaáy thoû a maõn).
et
TH2: Neá u x = 8y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
32y 2 − 9y + 1 =0 (voâ nghieä m).
vi
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ;  ;  .
ng
4 4
x3 + y3 = 7x + 7y
a

3 3
kh
x − y = 19x − 19y

Lôøi giaûi
Nhaâ n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) (
19 ( x − y ) x3 + y3 = 7 ( x + y ) x3 − y3 )
⇔ 6x 4 − 13x3 y + 13xy3 − 6y 4 =
0.
156
y = x

 y = −x

⇔ ( x − y )( x + y )( 2x − 3y )( 3x − 2y ) =0 ⇔  y = 3 x .
 2
 2
 y = 3 x
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c caù c nghieä m:
( x;y ) =( −3; −2 ); ( 3;2 ); ( −2; −3); ( 2;3); ( 0;0 ) .
x3 + y3 = 4x2 + 4y 2
n
3 3 2 2
 x − y = 6x − 6y
.v
Lôøi giaûi
om
( )( ) ( )( )
6 x 2 − y 2 x3 + y3 = 4 x 2 + y 2 x3 − y3 .
.c
y = x
⇔ ( x − y ) ( x + 3xy + y ) =0 ⇔ 
3 2 2
2 2
.
 x + 3xy + y 0
=
ok
TH1 : Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :
bo
x 0 =
=  x 0,y
= 0
2x3 =
8x2 ⇔  ⇒ .
x 4 =
=  x 4,y
= 4
et
TH2 : Neáu x2 + 3xy + y2 =

0 keát hôïp vôùi phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc :
x2 + 3xy + y2 0 x2 + 3xy + y2 0
vi
 =  =
⇔ .
 3 3 2
x − y = 6 x − y (
2 
) (
( x − y ) x + xy + y − 6x − 6y = 0
2 2
)
ng

 x = y  x 0,y
= = 0
a
 2 2 
x + 3xy + y x 3 − =5 3+ 5
kh
⇔ ⇔
=  ,y .
 x + 3xy + y
2 2 2 2

 2 2  3+ 5 3− 5
  x + xy + y − 6x − 6y 0
=
=  x = 2
,y
2
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieäm:
   
( x;y ) = ( 0;0 ); ( 4;4 ) ;  3 +2 5 ; 3 −2 5  ;  3 −2 5 ; 3 +2 5  .
   
157
x2 + xy + y 2 =x + 4y
2 2
x − 4y = 1
Lôøi giaûi
( ) ( )
2 2
Töø heä phöông trình suy ra: x 2 + xy + y 2 = ( x + 4y ) x 2 − 4y 2 .
2x = 5y
(
⇔ ( 2x − 5y ) 3x2 + 12xy + 13y 2 =⇔
0  2 ) 2
3x + 12xy + 13y =0
.
TH1: Neá u 2x = 5y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra:
n
25 2 2 5
y − 4y2 =⇔
1 y=± ⇒x=± .
.v
4 3 3
2
TH2: Neá u 3x2 + 12xy + 13y 2 =0 ⇔ 3 ( x + 2y ) + y 2 =0
om
x +=
2y 0 =
x 0
⇔ ⇔ (thöû laïi thaá y khoâ ng thoû a maõ n).
=y 0= y 0 .c
 5 2 5 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = − ; −  ;  ;  .
ok
 3 3 3 3
x 4 + y 4= 17 ( x + y )

bo

x − y = 45 ( x − y )
4 4
et
Lôøi giaûi
Nhaâ n cheù o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c :
vi
( ) (
45 ( x − y ) x 4 + y 4 = 17 ( x + y ) x 4 − y 4 )
ng
x = y

(
⇔ ( x − 2y )( x − y )( 2x − y ) 7x 2 + 9xy + 7y 2 ) 0⇔
x = 2y
a
= .
 y = 2x
kh

 x= y= 0
Xeù t tröôø ng hôï p vaø thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 3 3;2 3 3 ) ; ( 2 3 3; 3 3 ) ; ( 3 17; 3 17 ) .
( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 3 3;2 3 3 ) ; ( 2 3 3; 3 3 ) ; ( 3 17; 3 17 ) .
158
Cty TNHH MTV DVVH Khang Việt
Chuû ñeà 5. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG PHEÙP THEÁ

Heä goà m hai phöông trình trong ñoù coù theå ruù t ñöôï c moä t bieá n theo bieá n coø n laï i
vaø theo suy nghó ñôn giaû n theá vaø o phöông trình coøn laï i cuû a heä ta ñöôï c moä t
phöông trình ña thöù c baä c cao giaû i ñöôï c. Ñoâ i khi ta cuõ ng thöï c hieän pheù p theá
haè ng soá hoaë c theá moä t bieåu thöù c vaø o phöông trình coø n laï i.
Daáu hieäu nhaän bieát
- Heä goà m moä t phöông trình laø phöông trình baä c nhaá t ñoá i vôù i x,y .
- Coù theå ruù t moä t bieán theo bieá n coø n laï i töø moä t phöông trình cuû a heä .
n
Caùc daïng heä ñaõ gaëp
.v
Heä phöông trình cô baû n goà m moä t phöông trình baä c nhaá t vaø moä t phöông trình
om
baä c hai hai aå n.
x + y − 1 =0 (1) .c

3x + x ( 7y − 3) + x 2y − 7y =
2 2
2y2((2) )
ok
Lôøi giaûi
bo
Nhaä n thaáy töø (1) ta coù theå ruù t y = 1 − x hoaë c x = 1 − y ñeå theá vaøo phöông trình
(2) vaø ñeå yù seõ ñöa veà phöông trình baä c ba vôù i aå n x hoaë c aå n y . ôû ñaâ y ta löï a
et
choï n pheù p theá y = 1 − x vaø o (2) vì baä c cuû a . y .ôû (2) cao nhaá t laø 2 neâ n vieä c
vi
2
tính caù c bieå u thöù c (1 − x ) , (1 − x ) ñôn giaû n hôn vieä c tính caù c bieå u thöù c
ng
3
(1 − y ) .
a
Ruù t y = 1 − x töø (1) theá vaø o (2) ta ñöôï c:

kh
3x3 + x2  7 (1 − x ) − 3 + x 2 (1 − x ) − 7 (1 − x )  = 2 (1 − x ) .

2 2
 
( x;y ) =(1; −2 );  − 21 ; 21  ; ( −2;1) .

 
 
 1 3
Suy ra ( x;y ) =
 − ;  ; (1;0 ) ; ( 2; −1) .
 2 2
 1 3
 − ;  ; (1;0 ) ; ( 2; −1) .
 2 2
159
Nhöõng ñieàu caàn bieát LTÑH − Kyû thuaät giaûi nhanh heäphöông trình − Ñaëng Thaønh Nam
xy =x + 7y + 1
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình  2 2 .
y 10y 2 − 1
x=
Phaân tích lôøi giaûi:
Ta ruù t ñöôï c y theo x töø phöông trình ñaàu cuû a heä theá vaøo phöông trình thöù hai
cuûa heä ñöa veà moät phöông trình baäc 4 vôùi x .
Lôøi giaûi
7y + 1
Xeù t vôù i y ≠ 0 töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù x = theá vaøo phöông
y −1
n
.v
trình thöù hai cuû a heä ta ñöôïc:
2
 7y + 1  2
om
2 4 3 2
  y= 10y − 1 ⇔ 39y + 34y − 8y − 2y +=
1 0.
 y −1 
( ) (
⇔ ( y + 1) 39y3 − 5y2 − 3y + 1 = 0 ⇔ ( y + 1)( 3y + 1) 13y2 − 6y + 1 = 0
.c )
 y = −1
⇔
ok
y = − 1
.
 3
bo
Vôù i y = −1 suy ra x = 3 .
1
Vôù i y = − suy ra x = 1 .
et
3
 1
 1;  ; ( 3; −1) .
vi
 3
ng

a

kh
Caû hai phöông trình cuûa heä ñeàu coù theå ruù t ñöôï c bieá n y theo bieá n x nhöng
vieä c ruù t töø phöông trình thöù hai ñôn giaû n hôn.
Lôøi giaûi
x3 − 2xy + 5y =

7 
⇔
( ) (
x3 − 2x −3x2 + 2x + 3 + 5 −3x2 + 2x + 3 =
7
.
)
2
y =−3x + 2x + 3 y =
 −3x 2
+ 2x + 3
160
7x3 − 19x 2 + 4x + 8 =
⇔
0 
⇔
(
( x − 1) 7x2 − 12x − 8 =
0
.
)
−3x2 + 2x + 3
y = y = −3x2 + 2x + 3
 6 − 2 33  6 + 2 33
=  x = x
x = 1  7  7
⇔ ∨ ∨ .
 y = 2  −153 + 44 23  −153 − 44 23
= y = 49 y 49
Vậy hệ phương trình coù ba nghiệm laø :
  
( x;y ) (1;2
= );  6 − 27 33 ; −153 +4944 23  ;  6 + 27 33 ; −153 −4944 23  .
n
  
.v
2x3 + y ( x + 1) =
4x 2
om
4 6
5x − 4x = y2
Phaân tích lôøi giaûi: .c
Phöông trình ñaàu cuûa heä chæ chöùa y töï do neâ n ta ruù t y theo x vaø theá vaø o
phöông trình thöù hai cuû a heä vaø hy voïng ñöa veà moä t phöông trình baä c cao ñoá i
ok
vôù i x phaâ n tích ñöôï c nghieäm.
Lôøi giaûi
bo
Nhaä n thaáy x = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.

Xeù t vôù i x ≠ −1 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i
et
 4x2 − 2x3
 2
4x − 2x 3  y =
vi
y =  x +1
 x +1 ⇔ 2
 4x 2 − 2x3 
ng
 4 6 2  4 6
5x −= 4x y 5x − = 4x 
 x +1 

  
a
 4x2 − 2x3
 y =  4x2 − 2x3
kh
 x +1 x = 0   y =
⇔  2 ⇔ ∨ x +1
4 ( 2 − x )
(
x  5 − 4x −
 
4 2
) 2 
= 0  y = 0
 ( )
 5 − 4x2 x + 1 2 − 4 2 − x 2 =
( ) ( ) 0
  ( x + 1) 
 4x2 − 2x3
x = 0 y =
⇔ ∨ x +1
y = 0  4 3 2
4x + 8x + 3x − 26x + 11 =
0
161
 4x2 − 2x3  1
 y =  x=
x = 0  =x 0=x 1  2.
⇔ ∨ x +1 ⇔ ∨ ∨
( )( ) (
y = 0  x − 1 2x − 1 2x2 + 7x + 11 =
0
=y 0=
)
y 1 y = 1
2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) ;  ;  .
2 2
 5
x − y + 1 =
y + 2 ( x − 3) x + 1 =− 3
n
 4
.v
Phöông trình ñaà u cuû a heä neá u bình phöông khöû caên thöù c ta ruùt ñöôï c y theo
om
x do vaäy ta thöï c hieä n pheù p theá .
Lôøi giaûi
x ≥ −1
Ñieà u kieän 
.c
khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
y ≥ −1
ok
 5  5
x ≥ x ≥
 2 2
bo
2 
  5  21
y =  x −  − 1 ⇔  y = x2 − 5x + .
  2  4
et
 3  x2 − 5x + 2 ( x − 3) x + 1 + 6 =0
 y + 2 ( x − 3) x + 1 =− 
4 
vi

 5
ng
x ≥
 2
x = 3
 2 21 
⇔ y = x − 5x + ⇔
a
3.
 4 y = −
 4
kh
( x − 3)  x − 2 + 2 x + 1  =0
  

)  3; − 34  .
 
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
 
x 4 + 2x3 y + x2 y2 =2x + 9
Baøi 6. (TSÑH Khoái B 2008) Giaûi heä phöông trình  .
2
x + 2xy =6x + 6

162
Caû hai phöông trình cuû a heä coù ñieåm chung laø coù chöù a nhaân töû chung
6x + 6 − x2
x2 + xy do vaä y ta seõ theá xy = töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø o
2
phöông trình ñaà u ñöa veà phöông trình baä c 4 vôù i aå n x .
Lôøi giaûi
 2
6x + 6 − x2 
(
 2
)
2
 2
x + 2x + 9
 x + xy = 2x + 9

 =

⇔  2 
 2
.
xy = 6x + 6 − x  6x + 6 − x 2
n
 2 xy =
 2
.v
x x + 4 3 =
x 4 + 12x3 + 48x2 + 64x =
0 ( ) 0 x = −4
om
  
⇔ 6x + 6 − x2 ⇔ 2 ⇔ 17 .
xy = xy = 6x + 6 − x y =
 2  2  4

.c 17 
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  −4;  .
 4
ok
x2 + 1 + y ( y + x ) =4y

Baøi 7. (TSÑH Khoái B 2006) Giaûi heä phöông trình  .
bo

2
( )
 x + 1 ( y + x − 2) = y

et
Caû hai phöông trình coù nhaâ n töû chung x2 + 1 neá u ruù t töø phöông trình ñaàu theá
vi
vaø o phöông trình thöù hai ta coù nhaâ n töû chung y .

ng
Lôøi giaûi
x2 + 1= y ( 4 − y − x ) x2 + 1= y ( 4 − y − x )
a
 
 2 ⇔
( )
.
kh


x + 1 ( y +
= x − 2 ) y  (
y 4 − x − y )( y +
= x − 2 ) y
0 x + 1= y ( 4 − y − x )
x2 + 1 =  2
⇔ ∨
y = 0 ( 4 − x − y )( y + x − 2 ) = 1
x2 + 1= y ( 4 − y − x )
x + 1= y ( 4 − x − y ) x + y =
 2 3

⇔ 2
⇔  2
⇔  2
− ( x + y ) + 6 ( x + y=
) − 9 0 ( x + y =
− 3) 0 x + 1 =y
163
y= 3 − x x2 + x − 2 =0 x = 1 x = −2
⇔ 2 ⇔ ⇔ ∨ .
x + 1 = 3 − x y = 3 − x =y 3= y 5
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø (=
x;y ) (1;3); ( −2;5) .
 x2 + 1
 +x+y= 4
 y
Nhaän xeùt: Ngoaø i ra coù theå ñöa veà heä  .
2
x +1
 y .( y + x − 2 ) =
1

x2 + 1
Ñaë t aå n phuï u = ;v = x + y − 2 (xem theâ m phöông phaù p ñaë t aå n phuï ).
n
y
.v
x ( x + y + 1) − 3 =0

om
Baøi 8. (TSÑH Khoái D 2009) Giaûi heä phöông trình  2 5 .
( x + y ) − 2 + 1 = 0
 x
Lôøi giaûi .c
Ñieà u kieän x ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
ok
 3  3
x + y = − 1  x + y = −1
 x  x
⇔
bo
 2 .
 3 − 1 − 5 + 1 =  4 6
0 − +2= 0
 x  x2  x 2 x

et
 3 x = 2
y = − x − 1 x = 1 
⇔ x ⇔ ∨
vi
3.
( x − 1)( 2x − 4 ) =  y = 1 y = −
 0  2
ng
(1;1) ;  2; − 23  .
 
( x;y )
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø=
 
a
x + y =−1
kh
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình  3 3

.
x − 3x = y − 3y
Lôøi giaûi
y =−1 − x y =−1 − x
 3 ⇔  3 3
x − 3x = ( −1 − x ) − 3 ( −1 − x )
3
x − 3x = y − 3y
y =−1 − x ( x − 1)( 2x + 1)( x + 2 ) =
0
⇔ 3 2
⇔ 
2x + 3x − 3x − 2 =0 y =−1 − x
164
 1
 x= −
x = 1  2 ∨ x = −2 .
⇔ ∨ 
y = −2 
y=
1  y= 1
 2
 1 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =(1; −2 ) ;  − ;  ; ( −2;1) .
 2 2
Nhaän xeùt: Qua caù c ví duï treâ n nhaä n thaá y phöông phaù p theá heá t söù c ñôn giaûn
maø baá t kyø hoï c sinh naø o cuõ ng nghó ñeá n ñaàu tieân khi giaû i heä . Thoâ ng thöôø ng
caù c heä coù nghieäm ñeï p khi ñöa veà phöông trình baä c cao ta seõ giaû i ñöôï c nhôø
phaâ n tích thaø nh nhaâ n töû . Haï n cheá cuû a phöông phaùp naøy laø ñoâi khi tính toaùn
n
coà ng keà nh deã daã n ñeá n sai soù t vaø moä t ñieåm nöõa laø neá u heä coù nghieäm leû vieä c
.v
giaû i phöông trình baä c cao seõ heá t söù c khoù khaên. Luùc naø y thöû nghó ñeá n caùc
om
phöông phaù p khaù c chaú ng haï n nhö ñaë t aå n phuï. Moät löu yù cuû a phöông phaùp
naø y laø ta coù theå theá moät bieå u thöù c, moä t haè ng soá töø moä t phöông trình vaøo
phöông trình coøn laïi.
y2 − xy + 1 =
0
.c .
ok
2 2
x + y + 2x + 2y + 1 =
0
bo
2
Ruù t y= xy − 1 töø phöông trình ñaà u theá vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta
ñöôïc phöông trình ñöa ñöôïc veà phöông trình tích neân ta söû duïng phöông phaùp theá.
et
x2 + xy + 2x + 2y =0 ⇔ x ( x + y ) + 2 ( x + y ) =0
 x = −2
vi
⇔ ( x + 2 )( x + y ) =0 ⇔  .
 x = −y
ng
Lời giải
Hệ phương trình ñaõ cho tương ñương với:
a
y=2
xy − 1 y= 2
xy − 1
⇔
kh
 2 
x + xy + 2x + 2y =
0 ( x + 2 )( x + y ) =
0
x =−2 x =

−y x = −2
⇔ 2 ∨ 2 ⇔  .
y =−2y − 1 y = −y2 − 1 y = −1
Vậy hệ phương trình coù nghiệm duy nhất ( x;y ) =( −2; −1) .

( )
 2x2 + y ( x + y ) + x ( 2x + 1) =7 − 2y
.
x ( 4x + 1) =7 − 3y
165
Phaân tích lôøi giaûi.

Neá u thöï c hieä n pheù p theá bieá n thoâ ng thöôø ng trong tröôøng hôïp naø y khoâ ng thöï c
hieä n ñöôï c ñeå yù ñeá n soá 7 töï do ôû hai phöông trình thöû theá töø phöông trình döôù i
leâ n phöông trình treâ n xem ta ñöôï c gì? Hy voïng ñöa veà ñöôï c moä t phöông
trinh tích.
Lôøi giaûi


( )
 2x2 + y ( x + y ) + x ( 2x + 1) =7 − 2y
.
2
7= 4x + x + 3y
n
( )
 2x2 + y ( x + y ) + x ( 2x + 1)= 4x 2 + x + 3y − 2y
.v

⇔ .
7= 4x 2 + x + 3y
om

⇔
( )
 2x2 + y ( x + y ) =2x 2 + y

⇔
( )
 2x2 + y ( x + y − 1) =0
.c .
7= 4x 2 + x + 3y 7= 4x 2 + x + 3y
ok
y = −2x2 y = 1 − x
⇔ ∨ 2
.
2
7= 4x + x + 3y 7= 4x + x + 3y
bo
 1 ± 17
y = −2x2 y= 1 − x x =
y = 1 − x   4
⇔ ∨ 2 ⇔ 1 ± 17 ⇔  .
et
2 2x x 2 0
2x − x + 7 =0  − − = x =  3  17
 4 y = 4
vi
 1 ± 17 3  17 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ; .
ng
 4 4 
 
x3 + 7y = x + y 2 + x2 y + 7x + 4
( )
a

kh
3x2 + y2 + 8y + 4 =
8x
Phaân tích lôøi giaûi. Baø i toaùn naø y ta thöï c hieä n töông töï baø i toaù n treâ n ruù t 4 töï
do töø phöông trình hai theá vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä .
Lôøi giaûi
166
x3 + 7y = x + y 2 + x2 y + 7x + 8x − 8y − 3x2 − y2


( ) .
2
4 = 8x − 8y − 3x − y 2
⇔
x + 2x − x y − 2xy − 15x + 15y =
3 2 2
0
⇔
 2
(
( x − y ) x + 2x − 15 =0
.
)
2 2
4 = 8x − 8y − 3x − y 4 = 8x − 8y − 3x2 − y2
x = y x2 + 2x − 15 =
0
⇔ 2 2
∨  .
2 2
4 = 8x − 8y − 3x − y 4 = 8x − 8y − 3x − y
x = y x =−5 x =
3 = x 3= x 3
n
⇔ 2 ∨ 2 ∨ 2 ⇔ ∨
2y =
+ 4 0 y + 8y + 119
= 0 y + 8y =
+7 0 y =
−1 y =
−7
.v
( 3; −1); ( 3; −7) .
om
x2 ( y + 1) = 6y − 2

4 2 2 2 2
( 2
x y + 2x y + y x + 1= 12y − 1
 .c )
Phaân tích lôøi giaûi. Caû hai phöông trình coù nhaâ n töû chung x2 töø phöông trình
ok
6y − 2
cuû a heä ruù t ñöôï c x2 = tôù i ñaâ y theá vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ñöa
y +1
bo
veà phöông trình ña thöù c baäc boá n vôù i aå n y . Nhöng tröôù c tieâ n phaûi xeùt xem
y = −1 coù laø nghieäm cuû a heä hay khoâ ng?
et
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
vi
Xeù t y ≠ −1 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
ng
 2 6y − 2
x =
 y +1
.
a
 2
 6y − 2  2 2  6y − 2   6y − 2  2
 y + 1  y + 2y  y + 1  + y  y + 1 + 1= 12y − 1
kh
     
 2 6y − 2
x =  2 6y − 2 x2 = 6y − 2
y +1
 x = 
y +1
⇔ ⇔ y +1 ∨  .
4 ( y − 1)( 9y + 1) y2
   2
4 ( 9y + 1) y =( y + 1)
= y − 1 y = 1 2
 2
 ( y + 1)
167
 3 2
x = ± 2 36y + 3y − 2y − 1 =0
⇔ ∨  2 6y − 2 .
y = 1  x =
 y +1
± 2 
x =
(
( 3y − 1) 12y 2 + 5y + 1 =
0 )
x = x = 0
± 2 
⇔ ∨ 6y − 2 ⇔ ∨ 1.
 y 1= x2  y 1 y =
 y +1  3
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = (± ) 1

2;1 ;  0;  .
 3
n
x2 + xy + 2x + 2y = 16
.v
( x + y )( 4 + xy ) =
32
om
Baøi giaûi
( x + y )( x + 2 ) =
.c 16
 .
( x + y )( 4 + xy ) = 32
ok
Xeù t vôù i x ≠ −2 khi ñoù heä töông ñöông vôù i
bo
 16  16
x + y =  x+y=  16
  x+2 x + y =
et
 x + 2 ⇔  ⇔  x+2 .
( x + y )( 4 + xy ) = 16
 32  . ( 4 + xy ) = 32 
4 + xy = 2x + 4
 x + 2
vi
 16
ng
x + y = x =0 x =2∨x =−6
⇔ x+2 ⇔  ∨ .
x ( y − 2 ) = 0 y 8=
= y 2

a
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä

= m laø ( x;y ) ( 0;8); ( 2;2 ); ( 2; −6 ) .
kh
 x − 1 2 + 6 x − 1 y + 4y 2 =
( ) ( ) 20
2
x 2 + ( 2y + 1) =2

Phaân tích lôøi giaûi: Chöa thaá y moá i lieân heä naø o giöõ a hai phöông trình cuû a heä
ta thöû khai trieå n caù c bieå u thöù c tích vaø haú ng ñaú ng thöùc ra xem sao? Nhaän
thaá y coù nhaâ n töû chung x2 + 4y 2 ta söû duïng pheù p theá cho heä naøy.
Lôøi giaûi
168

x 2 − 2x + 1 + 6xy − 6y + 4y 2 =
20  2x + 1 + 1 − 4y + 6xy − 6y =
− 20
 2 ⇔ 2 2
.
2
x + 4y + 4y + 1 = 2 x + 4y = 1 − 4y
( 3x − 5) y =+
x 9
⇔ .
x2 + 4y2 = 1 − 4y
5
Nhaä n thaáy x = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
3
5
Khi ñoù vôùi x ≠ heä töông ñöông vôù i:
n
3
.v
 x+9
 x+9  y=
y = 3x − 5  3x − 5
om
⇔ ⇔ 2 .
2 2  2x + 18 
 ( 1) 2 x +  3x − 5 +=
x 2 + 2y +=  1 2
  

y =
x+9
.c
⇔ 3x − 5 .
ok
9x 4 − 30x3 + 32x 2 + 190x + 119 =
0

 x+9
bo
y = x = −1
⇔ 3x − 5 ⇔ .
(
( x + 1)2 9x 2 − 48x + 119 =
0 
)y = −1
et

Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; −1) .
vi
x3 + 2xy 2 =5
ng

2 2
2x + xy + y = 4x + y
a
Lôøi giaûi
kh
5 − x3
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình, vôù i x ≠ 0 ruùt y2 =
2x
töø phöông trình thöù nhaá t vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
5 − x3
2x 2 + xy + = 4x + y ⇔ 3x3 − 8x2 + 5 + 2x2 y − 2xy = 0 .
2x
( ) ( )
⇔ ( x − 1) 3x 2 − 5x − 5 + 2xy ( x − 1) =0 ⇔ ( x − 1) 3x 2 − 5x − 5 + 2xy =0 .
169
1 + 2y 2 = 5
Vôù i x = 1 khi ñoù heä trôû thaø nh  ⇔y=± 2.
2
2 + y + y = 4 + y
Vôù i 3x2 − 5x − 5 + 2xy khi ñoù thay vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c
2x2 −
1
2
( )
3x2 − 5x − 5 + y2 = 4x + y .
⇔ x2 + 5x + 5 + 2y2 = 8x + 2y ⇔ x 2 − 3x + 5 = 2y (1 − y ) (1) .
2
 3  11 11
Veá traù i x2 − 3x + 5 =  x −  + ≥ .
 2 4 4
n
1 2 1
Veá phaû i 2y (1 − y ) ≤ ( y + 1 − y ) = .
.v
2 2
om
Töø ñaây suy ra phöông trình (1) voâ nghieä m.
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m= (1; 2 ); (1; − 2 ) .
13y3 − 3x2 =
1
.c
2
ok
y + 4y + 1 = 5x + 4xy
Lôøi giaûi
bo
5 5 y2 + 4y + 1
Nhaä n thaáy y = − khoâ ng thoûa maõn heä , neâ n vôùi y ≠ − ruù t x =
4 4 4 + 5y
et
töø phöông trình thöù hai thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2
vi
 y2 + 4y + 1 
3
13y − 3 
 4 + 5y 
 =
3
(  y = −2
1 . ⇔ ( y − 2 ) ( y + 2 ) 13y2 + 16y + 7 =0 ⇔ 
 y = 2
.)
ng
 
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y=
) (1; −2 ); (1;2 ) .
a
xy − x + y =2
kh
2 3 2
x − 4x + x + 18= 2y + 5y − y
Lôøi giaûi
x+2
Xeù t x ≠ −1 ruù t y = töø phöông trình ñaàu thay vaø o phöông trình thöù hai
x +1
3 2
3 2 x+2 x+2 x+2
cuû a heä ta ñöôï c: x − 4x +=
x + 18 2   + 5  − .
 x +1   x +1  x +1
170
x = − 2 x =− 2,y = − 2
 
= x 2 = x = 2,y 2
 
( )( )
2
⇔ x2 − 2 x 2 − x − 4 == 0 ⇔ x 1 − = 17 ⇒  1 − 17 1 − 17 .
 2 x = 2
,y
4
 
 1 + 17  1 + 17 1 + 17
=  x 2
=  x = 2
,y
4
  
( )( )
( x;y ) =− 2; − 2 ; 2; 2 ;  1 − 2 17 ; 1 − 4 17  ;  1 + 2 17 ; 1 + 4 17  .
n
  
Nhaän xeùt: Xem theâ m moät soá baø i toaù n cuøng daï ng naøy ñöôï c ñeà caä p trong chuû
.v
ñeà Kyõ thuaä t heä soá baát ñònh.
om
xy + x − 1 = 3y
 x ( y − x ) 2y
= 2 .c
Lôøi giaûi
ok
x −1
bo
Xeù t x ≠ 3 töø phöông trình ñaàu suy ra y = thay vaø o phöông trình thöù hai
3−x
et
2
x −1
2   x −1  5 4 3 2
x  = − x  2 4x + 2 0 .
 ⇔ x − 5x + 5x + 5x −=
vi
 3 − x   3 − x 
(
⇔ ( x + 1) x 4 − 6x3 + 11x 2 − 6x + 2 =
0. )
ng

( )  1
2
⇔ ( x + 1)  x 2 − 3x + 1 + 1 =0 ⇔ x =−1 ⇒ y =− .
a
  2
kh
 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  −1; −  .
 2
x ( y − 3) − 9y =1

.
( x − 1) y2 + 2y =−1
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 3 khoâ ng thoûa maõn phöông trình töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy
ra heä phöông trình töông ñöông vôù i:
171
 4 ( 2y + 1)
x ( y − 3) − ( y − 3) = 8y + 4
 x − 1 = y − 3

 2
⇔ .
( x − 1) y 2 + 2y = −1  2 2
( x − 1) y + 2y = −1
 4 ( 2y + 1)
 4 ( 2y + 1) x − 1 =
x − 1 =  y−3
⇔ y−3 ⇔ 2 .
 2 2  4 ( 2y + 1)  2
( x − 1) y + 2y =−1  y − 3  y + 2y + 1 =0
 
n
 4 ( 2y + 1)  4 ( 2y + 1)
x − 1 =  x = 2,y = −1
.v
 y − 3  x −1 = 
⇔ ⇔ y−3 ⇔ .
 x = 1,y = − 1
 2y + 1  16y2 2y + 1 + y − 3 2  = 
( )  ( ) ( )  0 ( 2y + 1)( y + 1) =
om
0  2
( 2; −1); 1; − 21  .
 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = .c  
2 x + 2 2 =+
 ( ) y 19 .
ok
2
2 ( y + 2 ) =+
x 1

bo
Lôøi giaûi
2
Ruùt x = 2 ( y + 2 ) − 1 töø phöông trình hai cuûa heä theá vaøo phöông trình ñaàu ta ñöôïc:
et
2
vi
2 2 ( y + 2 ) − 1 + 2  = y + 19 ⇔ 8y 4 + 64y3 + 200y 2 + 287y + 143 = 0 .

2
 
ng
(
⇔ ( y + 1) 8y3 + 56y2 + 144y + 143 =
0. )
a
 y = −1
⇔ 3 3 12081 − 277 .
,k =
7 10 k
kh
y = − − + 2
 3 3k 6
 x = 1, y = −1
 2
⇒  1 10 k  7 10 k .
 x =−2  − +  − 1,y =
− − +
  3 3k 6  3 3k 6
  1 10 k 2 k
( x;y ) =(1; −1);  2  − 3 − 3k + 6  − 1; − 37 − 10 +  vôù i k = 3
3k 6 
3 12081 − 277
2
.
   
172
4x2 y2 + xy2 + 4xy − 3y3 + 1 =7y 2

2
3xy − 3y − y + 1 = 0
Lôøi giaûi
xy ( 4xy + y + 4 )= 7y2 + 3y3 − 1

Vieá t laï i heä döôù i daïng: 
3y2 + y − 1
xy =
 3
3y + y − 1  3y + y − 1
2 2 
⇒  4. + y + 4 = 7y2 + 3y3 − 1
3  3 
 
n
y = 1
.v

y = 1
 6
om
(
⇔ ( y − 1)( 6y − 1) 6y2 + 8y + 1 = 0 ⇔ )  y = − 4 + 10
 6
 .c
 y = −4 + 10
 6
ok
= x 1,y
= 1

x = 3 1
bo
− ,y =
 2 6

⇒ 5 4 + 10 .
x= 1− ,y = −
et
 2 6

5 −4 + 10
vi
x = 1+ ,y =
 2 6
ng

  
( x;y )= (1;1);  − 23 ; 61  ; 1 − 25 ; − 4 + 6 10  ; 1 + 25 ; −4 +6 10 

a
   
kh
 x y
2x + 4y + y + x =
8

4x + 1 + 1 = 6
 x y
Lôøi giaûi
173
6x − 4x 2 − 1
Ruù t y = töø phöông trình thöù hai vaø thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a
x
heä ta ñöôï c:
6x − 4x 2 − 1 x2 6x − 4x 2 − 1
2x + 4. + + 8.
=
x 6x − 4x 2 − 1 x2
(
⇔ ( x − 1) 8x3 − 20x 2 + 24x − 5 =
0. )
x = 1
 = x 1,y
= 1
⇔ 3 3261 − 155 ⇒ 

3
 x k,y 6k − 4k 2 − 1
n
5 11 2 2 = =
x = − 3 +  k
6 6 3 3261 − 155 6
.v

3 3261 − 155
om
3
5 11 2 2
với k =− 3 + .
6 6 3 3261 − 155 6
.c  6k − 4k 2 − 1 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ;  k; 
 k 
ok
 
3 3 3261 − 155
bo
5 11 2 2
vôù i k =− 3 + .
6 6 3 3261 − 155 6
et
xy − 3x − 2y =
6
.
x + y − 2x − 4y =
8
vi
Lôøi giaûi
ng

3x + 6
Xeùt x ≠ 2 ruùt y = töø phöông trình ñaàu thay vaøo phöông trình thöù hai ta ñöôïc:
a
x−2
kh
2
 3x + 6  3x + 6
x2 +   − 2x − 4. =8 ⇔ x 4 − 6x3 + x2 + 60x + 52 =0 .
 x − 2  x − 2
( )
⇔ ( x + 1)( x + 2 ) x 2 − 9x + 26 =0 ⇔ 
x =
x =
−1  x =
⇒
−2  x =
−1,y =
−2,y =
−1
0
.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; ( −2;0 ) .
x ( x + 2 )( 2x + y ) =
9
x2 + 4x + y = 6
174
Lôøi giaûi
2
Caùch 1: Ruù t y =
− x − 4x + 6 töø phöông trình thöù hai cuû a heä theá vaø o phöông
trình ñaà u ta ñöôï c:
(
x ( x + 2 ) 2x − x 2 − 4x + 6 =⇔
9 )
x 4 + 4x3 − 2x 2 − 12x + 9 =0.
2 2 x =−3  x =
−3,y =
9
⇔ ( x − 1) ( x + 3) =0 ⇔  ⇒ .
=x 1 =x 1,y
= 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø (=
x;y ) (1;1) ; ( −3;9 ) .
( )
 x2 + 2x ( 2x + y ) = 9
n
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:  .
.v
x 2 + 2x + 2x + y =
6
Ñaë t u =x2 + 2x,v =2x + y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
om
u + v = 6  u = 3 x2 + 2x =3  x = 1,y = 1
 ⇔  ⇔ ⇔ .
 uv = 9 v = 3 2x + y =3 x = −3,y = 9 .c
x2 + xy =x + 2

ok
 2y + (
5 x + 13x)2
26
=
bo
Lôøi giaûi
et
x + 2 − x2
Xeù t x ≠ 0 ruù t y = töø phöông trình ñaàu theá vaø o phöông trình thöù hai
x
vi

ng
  2 
 x + 2 − x2 
x 2  + 5  + 13x 2 = 26 ⇔ 2x 4 + 9x3 − x 2 − 18x + 8 = 0 .
  x  
   
a
=x 1,y
= 2
kh
x = 1 
  x 1= 9
x = 1 =
 2
,y
2 .
⇔ ( x − 1)( 2x − 1)( x + 2 )( x + 4 ) =0 ⇔  2 ⇒
 x = −2  x =−2,y =
2
  9
 x = −4  x =
−4,y =
 2
(1;2 );  21 ; 29  ; ( −2;2 );  −4; 92  .

   
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø=
   
Baøi 9. (TSÑH Khoái D 2012) Giaûi heä phöông trình :
175
xy + x − 2 =0 (1)
 3 2 2 2
.
2x − x y + x + y − 2xy − y =
0 (2)
Lôøi giaûi
Deã thaá y x = 0 khoâng thoû a maõn heä phöông trình.
2−x
Khi ñoù ruù t y = töø (1) theá vaø o (2) ta ñöôï c:
x
2
2−x 2−x 2−x 2−x
2x3 − x2 . + x2 +   − 2x. − 0 .
=
x  x  x x
(
⇔ 2x5 + 2x 4 − 2x 2 − 6x + 4 = 0 ⇔ 2 ( x − 1) x 4 + 2x3 + 2x 2 + x − 2 = 0 . )
n
.v

( ) + (x 
) ( )( )
2
⇔ ( x − 1)  x2 + x + x − 2  = 0 ⇔ ( x − 1) x2 + x + 2 x 2 + x − 1 = 0 .
2
 
om
x = 1
x = 1 
⇔ 2 ⇔ −1 ± 5 .
 x + x − 1 =0
 x = .c
2
 
(1;1) ;  −1 ±2 5
ok
Suy ra ( x;y )
= ;± 5  .

 
bo
 
= m laø ( x;y ) (1;1) ;  −1 ±2 5
;± 5  .

 
et
x2 + 5x + y = 9 (1)
3 2 2
vi
3x + x y + 2xy + 6x = 18 (2)

Lôøi giaûi
ng
2
Ruù t y =9 − x − 5x töø (1) thay vaø o (2) ta ñöôï c:
x 4 + 4x3 − 5x2 − 18x + 18 =
0.
a
 x = −3
kh
( )

⇔ ( x − 1)( x + 3) x2 + x − 6 = 0 ⇔  x = 1 .
 x =−1 ± 7

( )(
Suy ra: ( x;y ) = ( −3;15) ; (1;3) ; −1 − 7;6 + 3 7 ; −1 + 7;6 − 3 7 . )
( x;y ) = ( −3;15); (1;3); ( −1 − )(
7;6 + 3 7 ; −1 + 7;6 − 3 7 . )
176
x2 + y2 − xy =
1
3
2x = x + y
Lôøi giaûi
y 2x3 − x töø phöông trình thöù hai cuûa heä thay vaøo phöông trình ñaàu ta ñöôïc:
Ruùt=
( ) ( )
2
x2 + 2x3 − x − x 2x3 − x = 1 ⇔ 4x6 − 6x 4 + 3x2 − 1 = 0 .
( )( ) x =
⇔ x2 − 1 4x 4 − 2x 2 + 1 =0 ⇔ x 2 =1 ⇔ 
=
−1  x =
x 1
⇒
=
−1,y =
x 1,y
= 1
−1
.
n
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
.v
x2 ( y + 1)( x + y + 1)= 3x2 − 4x + 1
om
xy + y + 1 = x2
Lôøi giaûi
Ruùt y =
x −1 2
.c
töø phöông trình thöù hai theá vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
x
ok
 x2 − 1  x2 − 1 
x2   + x + 1= 3x2 − 4x + 1 .
 x  x 
bo
  
=x 1,y
= 0
2 x = 1
⇔ x ( x − 1) ( x + 2 ) =0 ⇔  ⇒ 3.
et
 x = −2  x =
−2,y =
−
 2
vi
(1;0 );  −2; − 23  .
 
= )
ng
 
9y 4 − xy 2 =12 − 4x
a
2 2 2
4x − y x = 3
kh
Lôøi giaûi

( ) ( )
2
9y 4 − xy 2 =12 − 4x
 9 4x2 − 3 − x3 4x2 − 3 = (12 − 4x ) x 4
 
 2 3 ⇔ .
y = 4 − 2 y2= 4 − 3
 x  x2
177
132x 4 + 3x3 − 216x 2 + 81 =


0

(
( x − 1) 132x3 + 135x 2 − 81 =
0 )
⇔ 2 3 ⇔ .
3
y = 4 − 2 y 2= 4 −
 x  x2
 x = 1

 y ± 1
⇔  132x3 + 135x 2 − 81 =
0.

 2 3
 y = 4 − 2
  x
n
3 3
Do y2 ≥ 0 ⇒ 4 − ≥0⇔ x ≥
.v
x2 2
om
3
Khi ñoù phöông trình 132x3 + 135x 2 − 81 =
0 voâ nghieäm vôùi x ≥ .
2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø x; y= ( ) (1; −1) ; (1;1) .
.c
x + x2 y =+ y 2

ok
.
( 2x + y ) + 3y =
2
12
bo
Lôøi giaûi
(
y x2 − 1 =2 − x (1)
 )
et
Heä phöông trình töông ñöông vôùi  .

( 2x + y )2 + 3y 2 =
12 (2)

vi
 Neá u x = 1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:

ng
2 y = 1
(2 + y) + 3y 2 = 12 ⇔ 4y 2 + 4y − 8 = 0 ⇔  .
 y = −2
a
( x;y )
Suy ra= (1;1) ; (1; −2 ) .
kh
 Neá u x = −1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:

2  y = −1
(2 − y) + 3y 2 = 12 ⇔ 4y 2 − 4y − 8 = 0 ⇔  .
y = 2
Suy ra ( x;y ) = ( −1; −1) ; ( −1;2 ) .
2−x
 Neá u x ≠ ±1 khi ñoù ruù t y = töø (1) theá vaøo (2) ta ñöôï c:
x2 − 1
178
2 2
 2−x   2−x 
 2x + 2  + 3 2 12 . ⇔ x6 − 3x 4 − x3 + 9x2 − 6x + 1 =
 = 0
 x −1  x −1
( )
2
⇔ x3 − 3x + 1 0 ⇔ x3 − 3x + 1 =
= 0.
Ta xeùt nghieäm x ∈  −2;2  , ñaë= ( )

t x 2 cost, t ∈  0; π  phöông trình trôû thaønh:
1 2π 2π
8cos3 t − 6 cos t + 1 =0 ⇔ cos3t = ⇔ t =± + k ,k ∈  .
2 9 3
 2π 4π 8π  2π 4π 8π
Do t ∈  0; π  ⇒ t ∈  ; = ;  ⇒ x 2= cos ,x 2 cos .
cos ,x 2=
n
9 9 9 9 9 9
.v
Do phöông trình baäc ba coù toái ña ba nghieäm neân ñaây laøø ba nghieäm cuûa phöông trình.
Vaäy heä phöông trình coù baûy nghieäm laø:
om
 2 (1 − cos t )   2π 4π 8π 
(=
x;y ) (1;1) ; (1; −2 ) ; ( −1; −1) ; ( −1;2 ) ;  2 cos t;

 vôùi t ∈  ; ;  .


2
cos t − 1 
.c 9 9 9
x − 4x + y − 6y + 9 =
4 2 2
0 (1)
ok
2 2
x y + x + 2y − 22 =
0 (2)
Lôøi giaûi
bo
2
22 − x
Ruù t y = töø (2) thay vaø o (1) ta ñöôï c:
x2 + 2
et
( )
2
2
 22 − x 2  16 x 2 − 4
( )
vi
4 2 2 2
x − 4x +  − 3  =0 ⇔ x x − 4 + =0 .
 x2 + 2 
( )
2
  2
x +2
ng
 x = ±2
( )( )(
⇔ x2 − 4 x2 − 2 x 4 + 6x 2 + 32 =0⇔ . )
a
 x = ± 2
kh
Ñaù p soá. ( x;y ) =

( ±2;3) ; ± 2;5 . ( )
 x − 1 2 + 6 x − 1 y + 4y 2 =
( ) ( ) 20
2
x 2 + ( 2y + 1) =2

Lôøi giaûi
Vieá t laï i heä döôù i daïng:
179
x2 + 4y 2 − 2x + 6 ( x − 1) y = 19 1 − 4y − 2x + 6 ( x − 1) y =
19
 ⇔ .
x 2 + 4y2 = 1 − 4y x 2 + 4y2 =1 − 4y
x+9
Ruù t y = theá vaø o phöông trình thöù hai tìm ñöôï c nghieäm: ( x;y ) = ( −1; −1) .
3x − 5
 6 1
8x − xy = y − 3x 4
x3 − 4x2 y =
y

Lôøi giaûi
n
Ruù t y theo x töø hai phöông trình cuû a heä roà i so saù nh vôù i nhau tìm ñöôï c
.v
nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) .
om
x2 ( y + 1) = 6y − 2

4 2 2 2 2 2
(
x y + 2x y + y x + 1= 12y − 1
 .c )
Lôøi giaûi
ok
(
 2
) ( )
2
2 2 2
 x + 1 y + y x + 1= 13y − 1
( )
( y + 1) x2 + 1 = 7y − 1
bo

 u2 v2 + uv= 13v2 − 1
Ñaë t u = x2 + 1,v = y, ( u ≥ 1) heä phöông trình trôû thaø nh: 
et
.
 u ( v + 1) = 7v − 1
vi
7v − 1
Ruù t u = töø phöông trình thöù hai cuû a heä thay vaø o phöông trình ñaàu cuûa
v +1
ng
heä ta ñöôï c:
v = 1  1
a
2
 7v − 1  2 7v − 1 2   x 0,y
= =
v + .v
= 13v − 1 ⇔ ⇒ 3 .
  v = 1 
kh
 v +1  v +1
 3  x =± 2,y =
1




(
( x;y )  0; 13  ; ± 2;1 .

)
y2 4x − 1 + 3= 5y2 − 12x − 3
2
2y 3 − 2x = 6
180
Lôøi giaûi
1 3
Ñieà u kieän: ≤x≤ .
4 2
6
Ruù t y2 = töø phöông trình thöù hai cuû a heä thay vaøo phöông trình ñaà u,
2 3 − 2x
ta ñöôï c: 4x − 1 + 6 − 4x + ( 6 − 4x )( 4x − 1) − 5 =0 .
Ñaë t t = 4x − 1 + 6 − 4x ⇒ t 2 = 5 + 2 ( 6 − 4x )( 4x − 1) , ( t > 0 ) .
t2 − 5 t = 3
Phöông trình trôû thaønh: t + − 5 = 0 ⇔ t 2 + 2t − 15 = 0 ⇔  .
n
2  t = −5
.v
Suy ra t = 3 ⇔ 4x − 1 + 6 − 4x = 3 ⇔ 5 + 2 ( 6 − 4x )( 4x − 1) = 9 .
om
 1  1 3
x = 2 x = ,y = ±
⇔ ⇒ 2 2 .
y = 5 
 4 
x =
5
,y = ± 3
.c
4
ok
1 
 ; ± 3  ;  5 ; ± 3  .
2 2  4 
bo
 
1 − y 2 = 4xy
et
2 4 3
 4x + y − 4xy 1
=
vi
Lôøi giaûi
ng
1 − y2
Xeù t y ≠ 0 ruù t x = töø phöông trình ñaàu thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa
4y
a
2
kh
 1 − y2   1 − y2  3
heä ta ñöôï c: 4 
 4y 

 + y4 − 4 

 4y 

y =

( )(
1 . ⇔ y2 − 1 8y 4 + 5y 2 − 1 =
0 )

 
  x = 0,y = −1
 y = − 1

⇔ y = 1 ⇒  x = 0,y = 1 .
 
 57 − 5 x = 21 − 57 57 − 5
y = ± 
± ,y =
±
 4 16 57 − 5 4

181

 57 − 5 
( ) ( ) ( )  ± 21 − 57 ; ±
x;y 0;
= −1 ; 0;1 ;
4 
.
 16 57 − 5 
x3 y + x3 + xy + x = 1
3 2 3
4x y + 4x − 8xy − 17x = −8
Lôøi giaûi
Xeù t x ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
n
( )
 x3 + x ( y + 1) =
 1
.v

4x3 y 2 + 4x3 − 8xy − 17x = −8
om
 1
= y 3
−1
 x +x
⇔ 2 .c
4x3  1 − 1 + 4x3 − 8x  1 − 1 − 17x = −8
    
  x3 + x   x3 + x 
ok
 1  1
y= −1 y = −1
 3
x +x  3
x +x
⇔ ⇔
bo
 (
x 8x6 + 7x 4 − 10x = 2
−5 0 )  ( )(
x x2 − 1 8x 4 + 15x
= 2
+5 0 )
et
x2 = 1  3
 x = −1,y = −
⇔ ⇔ 2.
1
vi
=  y − 1  1
 x3 + x  x = 1,y = − 2
ng
 3  1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  −1; −  ;  1; −  .
 2  2
a
3  3 
 = ( x − 1)  x + 2 + 1
kh
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình  y  .

 2
y = x + x + 1
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: y ≠ 0,x ≥ − 2 .
Theá y = x2 + x + 1 töø phöông trình hai vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
3= ( x − 1) 
3
x3 + 2 + 1 .

182
Ñaë=
t u x3 + 2 phöông trình trôû thaønh:
3= ( u − 3) ( u + 1) ⇔ u + u − 3u − 6=
2 3 2
0
⇔ ( u − 2 ) ( u + 3u + 3) = 0 ⇔ u = 2
2
⇔ x3 + 2 = 2 ⇔ x = 3 2 ⇒ y = 3 4 + 3 2 + 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
= ) ( 3
)
2; 3 4 + 3 2 + 1 .
x3 + xy − 2 =0
3
y + 3xy + 3 =0
n
Lôøi giaûi
.v
om
2 − x3
Xeù t x ≠ 0 khi ñoù töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù y = .
x
2 − x3 .c
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x
ok
3
 2 − x3  2 − x3
( )
3
  + 3x. + 3 = 0 ⇔ x3 − 1 = 7 .
 x  x
 
bo
3 3 1− 3 7
⇔ x 3 − 1= 7 ⇔ x= 1+ 3 7 ⇒ y= .
3
1+ 3 7
et
 1− 3 7 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y )  3
vi
 3 .
= 1 + 7 ;

3
1 + 7 
3
ng
Nhaän xeùt: Daïng heä naø y ñöôï c nhaé c tôù i trong chuû ñeà Coä ng tröø vaø nhaân theo
theo veá hai phöông trình cuû a heä caù c em theo doõ i.
a
2x2 y + 3xy = 4x 2 + 9y
kh
2
7y + 6= 2x + 9x
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy 2x2 + 3x − 9 =0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
4x2
Ruù t y = töø phöông trình ñaà u cuû a heä thay vaø o phöông trình thöù
2x2 + 3x − 9
hai ta ñöôï c:
183
4x2
7.
2
2x + 3x − 9
(
+ 6= 2x2 + 9x ⇔ ( x + 2 )( 2x − 1) 2x2 + 9x − 27 =
0 )
  16
 x = −2 x = −2,y = −
  7
1  1 1
⇔  x = ⇒  x =,y = −
2 2 7
 
 −9 ± 3 33  −9 ± 3 33
 x = =
4 

x =
4
,y 3
n
 
.v
( x;y ) =  −2; − 167  ;  21 ; − 17  ;  −9 ± 43 33
 
; =3 .
   

om
x 4 y2 − 4xy + y 2 =
1
2
2x − 2x + y = −1 .c
Lôøi giaûi
ok
x 4 y2 − 4xy + y 2 =
1
bo
 2
y = −2x + 2x − 1
 4
( ) ( ) ( )
2
et
2 2 2
x −2x + 2x − 1 − 4x −2x + 2x − 1 + −2x + 2x − 1 1
=
⇔ .
y =−2x 2 + 2x − 1
vi
(
x 4 4x 4 − 8x3 + 8x2 − 4x + 5 =
0 )
ng

⇔
y =−2x2 + 2x − 1
a
 4
( ) 
2 2
x  4 x − x + ( 2x − 1) + 4  =
2
0 x = 0
kh
⇔   ⇔ .
 2 y = −1
y = −2x + 2x − 1
) ( 0; −1) .
x + y = 1

Baøi 26. Giaû i heä phöông trình  2x + 3y + 25 .
 ( 4 − x )(13 − y ) =2x + y + 2

184
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: ( 4 − x )(13 − y ) ≥ 0,2x + y + 2 ≠ 0 .
Ruùt y = 1 − x töø phöông trình ñaàu vaø theá vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
( 4 − x )(12 + x ) = −xx ++ 328 ⇔ ( x + 3) ( 4 − x )( x + 12 ) = 28 − x .

(
 x + 3)( 28 − x ) ≥ 0
( x + 3)( 28 − x ) ≥ 0

⇔ ⇔
( x + 6x − 22 )( x + 8x − 16 ) =
2 2  2
( x + 3) ( 4 − x )( x + 12 ) = ( 28 − x )
2
0
 x = 31 − 3  x = 31 − 3,y = 4 − 31
⇔ ⇒
n
.
 x = 4 2 − 4  x = 4 2 − 4,y = 5 − 4 2
.v
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m:
( x;y )= ( )( )
om
31 − 3;4 − 31 ; 4 2 − 4;5 − 4 2 .
2x3 + y ( x + 1) =4x 2
4 6 2
5x − 4x = y
Lôøi giaûi
ok
4x2 − 2x3
bo
Ruù t y = töø phöông trình ñaà u thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ,
x +1
2
 4x2 − 2x3 
et
4 6
ta ñöôï c: 5x − 4x =
  .
 x +1 
 
vi
 
=x 0 =  x 0,y = 0
ng
( ) 
⇔ x ( x − 1)( 2x − 1) 2x + 7x + 11 =0 ⇔  x =1 ⇒  x =1,y =1 .
4 2


1  1 1
a
=x =x = ,y
 2  2 2
kh
.
1 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) ;  ;  .
2 2
x2 − 2xy + x + y =0
4 2 2 2
x − 4x y + 3x + y = 0
Lôøi giaûi
1
Nhaä n thaáy x = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
2
185
1 x2 + x
Xeù t x ≠ töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra y = .
2 2x − 1
x2 + x
2x − 1
2
4 x2 + x
2
 x2 + x 
x − 4x . + 3x2 +  0.
 =
2x − 1  2x − 1 
 
x 0 =
=  x 0,y
= 0
( )
 
⇔ x ( x − 1)( x − 2 ) 2x + 1 =0 ⇔  x =1 ⇒  x =1,y =2 .
2
x 2 =  x 2,y
n
=
  = 2
.v
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;2 ) ; ( 2;2 ) .
om
x 4 + 2x3 y − 2x2 y2 − 12xy3 + 8y 4 + 1 =0
3 4
2x y + y = 1
Lôøi giaûi .c
ok
x 4 + 4x3 y − 2x 2 y2 − 12xy3 + 9y 4 =
0.
( )
2
⇔ x2 + 2xy − 3y2 0
=⇔ x2 + 2xy − 3y2 =0.
bo
Ta giaû i heä phöông trình:

et
 1 1
y = x  x=− ,y = −
x + 2xy − 3y =
2
0 2
 4
3 4
3
⇔  x = −3y ⇔
vi
 3 
.
4
2x y + y =1  3 1 1
4
2x y + y =  x 4=
1 = ,y
ng
4
 3 3
  
( x;y )  41 ; 41  ;  − 41 ; − 41  .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m:=
a
 3 3  3 3
kh
xy += 3 y x2 + 3

y2 + 4x + 2 ( x − 1) x2 − 2x + 4= 2x 2 + 5
Lôøi giaûi
  2  3
y  x + 3 − x  =
 .
( )
y 2 + 4x + 2 x − 1 x 2 − 2x + 4= 2x 2 + 5

186
y= x2 + 3 + x

⇔ .
y2 + 4x + 2 ( x − 1) x2 − 2x + 4= 2x 2 + 5
y= x2 + 3 + x

⇔ 2 .
 x + x2 + 3  + 4x + 2 ( x − 1) x2 − 2x + 4= 2x 2 + 5
 
y= x2 + 3 + x

⇔ .
4x − 2 + 2x x2 + 3 + 2 ( x − 1) x 2 − 2x + 4 =0 (1)
n
Xeù t phöông trình (1):
.v
4x − 2 + 2x x 2 + 3 + 2 ( x − 1) x 2 − 2x + 4 =0.
om
2
⇔ x + x x2 + 3 =1 − x + (1 − x ) ( x − 1) + 3 (2) .
t + t t 2 + 3 treâ n  , ta coù :
Xeù t haø m soá f(t) = .c
t2
f '(t) = 1 + t 2 + 3 + > 0, ∀t ∈  neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  .
ok
2
t +3
1 1 + 13
bo
Vì vaäy (2) ⇔ f(x) =f(1 − x) ⇔ x =1 − x ⇔ x = ⇒ y = .

2 2
 1 1 + 13 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ;
et
.
2 2 
 
vi

y = y =
ng
 x + x2 + 3  x + x2 + 3
2 .
 ⇔ 
 2 2
2  2 =  1 − x 2 + 3 + 1 − x 
 ( )   ( )
2
y= 1 − x + 3 + 1 − x   x + x + 3 
a
      
kh
2
Nhaä n xeù t: x + x2 + 3 > 0, (1 − x ) + 3 + 1 − x > 0 do ñoù
2 2
 x + x2 + 3  =  2  2


 
 
(1 − x ) + 3 + 1 − x  ⇔ x + x2 + 3= (1 − x ) + 3 +1− x

1 1 + 13
⇔ x =1 − x ⇔ x = ⇒ y = .
2 2
x2 + 3y = 9
y + 4 ( 2x − 3) y − 48y − 48x + 155 =
2
0
187
Lôøi giaûi
2
9−x
Ruùt y = töø phöông trình ñaàu thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
3
4 2
 9 − x2   9 − x2  9 − x2
  + 4 ( 2x − 3)   − 48. 0.
− 48x + 155 =
 3   3  3
   
2
⇔ x 4 − 18x2 + 36x − 18 =0 ⇔ x 4 =18 ( x − 1) .
 3 9+6 2
x =
− ±
= x 3 2 ( x − 1)
2
 2 2
⇔
n
⇔ .
 x2 =
−3 2 ( x − 1)  3 9−6 2
.v

x
= ±
 2 2
om
Chuû ñeà 6. KYÕ THUAÄT PHAÂN TÍCH THAØNH NHAÂN TÖÛ
A. NOÄI DUNG PHÖÔNG PHAÙP .c
F(x,y) = 0
Heä coù daïng  .
ok
G(x,y) = 0
Trong ñoù coù moä t phöông trình cuûa heä ñöa ñöôï c veà phöông trình tích.
bo
Chaúng haïn F(x,y) = f(x,y).g(x,y) laø moät ña thöùc phaân tích ñöôïc thaønh nhaân töû.
Thoâ ng thöôøng F(x,y) laø phöông trình baä c hai hai aå n hoaë c laø phöông trình
et
ñaú ng caá p tìm ñöôï c môùi lieân heä giöõ a caù c bieá n trong phöông trình.
Moä t soá tích hay gaë p:
vi
a + b =1 + ab ⇔ ( a − 1)( b − 1) =0
.
ng
au + bv = ab + uv ⇔ ( a − v )( b − u ) = 0
a
f(x,y).g(x,y)
= 0= f(x,y) 0= g(x,y) 0
⇔ ∨ .
kh

= G(x,y) 0 = G(x,y) 0= G(x,y) 0
Phöông phaù p phaân tích thaønh nhaâ n töû ñoá i vôù i phöông trình baä c hai hai aån
Phöông trình baä c hai hai aån coù daï ng:
F(x,y) = ax2 + bxy + cy 2 + dx + ey + f = 0 .
Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng: ax2 + ( by + d ) x + cy2 + ey + f =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai aån x vaø tham soá laø y ta ñöôï c:
=
∆ ( by + d )
2
(
− 4 cy2 + ey + =
f ) ( my + p )
2
.
188
 − ( by + d ) + my + p
x =
Suy ra  2a .
 − ( by + d ) − my − p
x =
 2a
 − ( by + d ) + my + p  − ( by + d ) − my − p 
Do ñoù F(x,y) =
a x −  x − .
 2a  2a 
  
  − ( by + d ) + my + p  − ( by + d ) − my − p 
a  x −  x − =0
n

  2a  2a  .
 
.v

G(x,y) = 0

om
Ñoá i vôù i phöông trình ñaú ng caá p baä c cao caù c em xem theâm heä ñaú ng caá p trong
cuø ng cuoá n saù ch.
Chuù yù: Daá u hieä u nhaä n bieát ñöa veà tích ñoái vôùi phöông trình cuû a heä.
.c
- Heä coù moä t phöông hoaë c hai phöông trình baä c hai(nhöng nhôù laø coù theå laø
ok
2
baä c boán hoaë c baä c saù u vì baè ng pheù p ñaë=
t x t= ,x t 3 ñöa phöông trình baä c hai
veà phöông trình baä c cao hôn).
bo
- Heä coù phöông trình ñaúng caá p.

0.
- Heä coù moä t phöông trình coù daï ng tích uv − Av − Bu + AB =
et
- Heä coù moä t phöông trình laø haè ng ñaúng thöù c daï ng ...
- Heä coù moä t phöông trình chöù a caê n( thöôø ng ñöa veà nhaâ n töû chung baè ng
vi
phép đặt ẩn phụ; pheù p nhaân lieâ n hôïp hoaë c ñaù nh giaù haø m soá ).
ng
Nhaän xeùt. Ngoaø i ra neá u thaø nh thaïo söû duï ng maù y tính caàm tay ta phaân tích
phöông trình thaø nh nhaâ n töû heát söù c ñôn giaû n:
a
Moä t ví duï phaân tích thaønh nhaâ n töû baè ng maù y tính Boû tuù i:
( )
kh
x3 − 3x2 + 2 − y2 − 3 y =0 (1).
Ta caà n tìm moá i lieân heä giöõ a x vaø y thoâ ng thöôøng seõ chuù ng seõ coù daïng tuyeá n
tính .
+ Böôùc 1: Nhaäp vaøo maùy soá 1000 vaø löu vaøo bieán nhôù A(SHIFT + STO + A).
+ Böôùc 2: Nhaäp vaø o maùy tính phöông trình (1) vôù i chuù yù ôû ñaâ u coù y ta thay
baè ng bieán nhôù A vöø a löu.
+ Böôùc 3: Giaû i nghieä m treân maù y (SHIFT + SOLVE).
+ Böôùc 4: Maù y hieä n keá t quaû 1000 töù c laø .
189
Vaä y ta vieá t laï i phöông trình döôùi daïng:
Nhö vaäy neá u söû duï ng thaønh thuï c maù y tính Boû tuùi caù c baø i toaù n söû duï ng tính
ñôn ñieä u cuû a haø m soá vieä c tìm ra haø m ñaë c tröng khaù ñôn giaû n.
n
.v
om
Lôøi giaûi
.c
ok
 − 2(x + y) 0
5x2 y − 4xy2 + 3y3= 5x2 y − 4xy2 + 3y3=
 − 2(x + y) 0
bo
 ⇔ 
( 2 2
) 2
(
xy x + y + 2 − x + y −=

2
)
2xy 0 ( xy − 1) x 2 + y 2 =

−2 0( )
et
 xy = 1
5x2 y − 4xy2 + 3y3 − 2 ( x + y ) =
0  2
 5x y − 4xy + 3y − 2 ( x + y ) =
2 3
0
vi

⇔   xy = 1 ⇔
 x2 + y2 = 2
ng
 2 2
  x + y =2   2
 5x y − 4xy + 3y − 2 ( x + y ) =
2 3
0
a
 xy = 1
 
kh
  (
 5x2 y2 − 4xy.y2 + 3y 4 − 2 xy + y2 = 0 )
⇔
 x2 + y2 = 2


( )
 3y x + y2 + 2x2 y − 4xy2 − 2 ( x + y ) =
 
2
0
190

 x = 1
 xy = 1  y = 1
 4 2 
3y − 6y + 3 = 0  x = −1
⇔ 2 ⇔ 
 x + y =
2
2  y = −1

6y + 2x 2 y − 4xy 2 − 2 ( x + y ) =
0  x2 + y2 = 2
   
 (1 − xy )( 2y − x ) =
0

 x = 1  2 10  2 10
  x = x = −
 y = 1  5 ∨ 5 .
n
⇔  ∨ 
x = −1  10  10
.v
 y= y= −
 y = −1  5 
 5
om
 10   2 10 10 
( x;y ) =( −1; −1) ; (1;1) ;  2 510 ; ;  −
5  
.c
5
;− .
5 

ok
y2 =(5x + 4)(4 − x)
2 2
 y − 5x − 4xy + 16x − 8y + 16 0
=
bo
Lôøi giaûi
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng:
et
y2 − (4x + 8)y − 5x2 + 16x + 16 =

0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø y ta ñöôï c
vi
( )
∆ y= (4x + 8)2 − 4 −5x2 + 16x + 16 = 36x 2 .
ng
 4x + 8 + 6x
= y = 5x + 4
a
Suy ra  2 .
kh
 y= 4x + 8 − 6x= 4 − x
 2
TH1: Vôù i =
y 5x + 4 , thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôïc
x = 0 ⇒ y = 4
x(5x + 4) =0 ⇔  4 .
x = − ⇒y= 0
 5
TH2: Vôù i y= 4 − x , thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c
191
x = 0 ⇒ y = 4
x(4 − x) =0 ⇔  .
x = 4 ⇒ y = 0
( 0;4 ) , ( 4;0 ) ,  − 45 ;0  .
 
= m laø ( x;y )
 
Nhaän xeùt: Ñaâ y laø daï ng heä phöông trình baä c hai hai aå n ñaõ ñöôï c baø n tôù i ta
hoaø n toaøn xöû lyù baèng phöông phaù p ñaõ trình baø y trong chuû ñeà tröôù c.
x3 − 4y3 = 6x2 y − 9xy2
 x + y + x − y = 2
n
Lôøi giaûi
.v
x + y ≥ 0
Ñieà u kieän:  .
x − y ≥ 0
om
Nhaän xeùt: Heä coù phöông trình ñaà u laø phöông trình ñaú ng caá p neân ta xöû lyù
phöông trình naø y tröôù c tieân. .c
(
x3 − 4y3= 6x2 y − 9xy2 ⇔ ( x − 4y ) x2 − 2xy + y2 = 0 . )
ok
2  x = 4y
⇔ ( x − 4y )( x − y ) =0 ⇔  .
x = y
bo
TH1: Neá u x = y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
et
2x = 2 ⇔ x = 2 ⇒ y = 2 .
vi
3y + 5y = 2 ⇔ y = 8 − 2 15 ⇒ x = 32 − 8 15 .
ng
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y )= ( 2;2 ); ( 32 − 8 15;8 − 2 15 .)
a
xy + x + y = x 2 − 2y 2
Baøi 4. (TSÑH Khoái D 2008) Giaûi heä phöông trình 
kh
.
x 2y − y x − 1= 2(x − y)
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt: Roõ raø ng phöông trình thöù hai chöù a caê n coù daï ng phöù c taï p ta khoâ ng
xöû lyù ñöôïc gì neân taäp trung nghieân cöùu phöông trình ñaàu cuûa heä coù daïng baäc hai.
192
2  x = −y
( x + y ) − ( x + y ) − 3y2 − 3xy = 0 ⇔ ( x + y )( x − 2y − 1) = 0 ⇔ =x 2y + 1
.

Do x ≥ 1,y ≥ 0 neâ n x = − y voâ lyù.
Vaä y =
x 2y + 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( 2y + 1) 2y − y 2y = 2y + 2 ⇔ ( y + 1) ( 2y − 2 ) = 0 ⇔ y = 2 (do y ≥ 0 ).
Suy ra ( x;y ) = ( 5;2 ) laø nghieäm cuûa heä phöông trình.
Baøi 5. (TSÑH Khoái B 2013) Giaûi heä phöông trình
n
.
.v
om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: .
Thöï c hieän töông töï caù c baøi toaù n treân ta vieá t laï i phöông trình ñaàu cuû a heä döôù i
.c
daï ng: .
ok
+ TH1: Neá u thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
bo
.
et
.
vi
.
ng
.
a
kh
+ TH2: Neá u thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
.
.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø .
193
Nhaän xeùt: Nhö vaä y maáu choá t cuûa baø i toaù n laø ñöa veà giaû i moä t phöông trình
voâ tyû baè ng pheùp nhaâ n lieân hôï p. Caù c naêm gaà n ñaây Boä giaùo duï c vaø o ñaø o taï o
raá t hay ñöa baø i toaùn giaû i heä phöông trình veà moä t baø i toaùn giaû i phöông trình
voâ tyû baè ng caù ch nhaâ n lieân hôïp. Ñeå chi tieá t theâm veà phöông phaù p baï n ñoïc
tham khaû o Cuoá n “ Nhöõng ñieàu caàn bieát LTÑH Kyõ thuaät giaûi nhanh Phöông
trình, baát phöông trình voâ tyû” cuø ng taù c giaû .
 2 
3
 1 − x  + xy + 3 = y3
 x 2  2
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình   .
 2 1 4
( xy + 2 ) + 2 = 2y +
n
 x x
.v
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: x ≠ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i:
2
2 1 xy + 2  1 1 1 2
( xy + 2 ) +
x2
= 2.
x  x
.c
⇔  xy + 2 −  = 0 ⇔ xy + 2 − = 0 ⇔ y =
x
−
x2 x
ok
1 2
Thay =
y − vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x 2 x
bo
3 3
 1 − x2   1 2 3  1 2
  + x 2 −  + =  2 −  .
 x2  x x x x x
 
et
(
⇔ x ( x − 2 ) 3x 4 + 4x3 + 2x 2 − 12x + 6 = 0 ← )
→ x= 2 ⇒ y= −
x≠0 3
.
vi
4
Do 3x 4 + 4x3 + 2x 2 − 12x + 6 > 0, ∀x .
ng
)  2; − 34  .
 
a
 
kh
x2 + 2x + xy − 1 2 =

( ) 2x2 y .
x3 y3 + 3xy2 − 7y3 =
1
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
x 2 + 2x + x 2 y 2 − 2xy + 1 − 2x 2 y = 0 ⇔ ( xy − x ) − 2 ( xy − x ) + 1 = 0 .
2 x +1
⇔ ( xy − x − 1) = 0 ⇔ xy − x − 1 = 0 ⇒ y = (do x = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä
x
phöông trình).
194
x +1
x
2 3
( x + 1) + 3x  x x+ 1  − 7  x x+ 1  =⇔
3     3 2 3
1 x3 ( x + 1) + 3x2 ( x + 1) − 7 ( x + 1) =x3
   
( )
3 3
⇔ x ( x + 1) + 1 = 8 ( x + 1) ⇔ x 2 + x + 1 = 2 ( x + 1) .
 1− 5  1− 5 1− 5
= x = x = ,y
⇔ x2 − x − 1 = 0 ⇔  2 ⇒ 2 2 .
 1+ 5  1+ 5 1+ 5
= x = x = ,y
n
 2  2 2
.v
  
( x;y ) =  1 −2 5 ; 1 −2 5  ;  1 +2 5 ; 1 +2 5  .
om
  
 2 2 8xy
x + y + x + y = 16

.c
ok
2
x 2x x3 x 2 y
 8y + 3 = +
3y 4 2
−

bo
Lôøi giaûi
3
x x2
Ñieà u kieän: x + y ≠ 0,y ≠ 0, + ≥0.
et
3y 4
vi
x2 2x y x3 x 2 x 2 4x + 3y x2  3y  x 2 4x + 6y
+ + = + ⇔ + = x + = 2 .
ng
 
8y 3 2 3y 4 8y 6 3y  4  8y 8
2 2
 x2 4x + 3y  x2 4x + 6y  x2 4x + 3y 
a
⇒ + =  4 . ⇔ − =  0.
 8y 6  8y 8  8y 6 
kh
 
x2 4x + 3y  x = 6y
⇔ = 2
⇔ 3x= 2y ( 4x + 3y ) ⇔  .
8y 6 3x = −2y
TH1: Neá u x = 6y thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
 28  168 28

2 y=−  x=− ,y =−
48y 37 ⇒  37 37 .
36y2 + y2 + = 16 ⇔ 
7y  4  24 4
=  y 7 =  x =7
,y
7
195
TH2: Neá u 3x = −2y thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä suy ra:
( −8;12 );  138 ; − 12
 
( x;y ) = 13
.
 
( −8;12 );  247 ; 47  .
 
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n chæ nhaä n hai nghieä m ( x;y ) =
 
( −8;12 );  247 ; 47  .
 
 
 x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1

Baøi 9. Giaû i heä phöông trình  2.
n
8 y ( )
x − 2 + 4 − 8y = ( )
y − x
.v
Lôøi giaûi
om
2
8 xy − 2y + 4 − 8y = x2 − 2xy + y2 ⇔ 4 ( xy − 2y ) + 8 xy − 2 + 4 = (x + y)
.c .
( )
2
ok
2
⇔ 2 xy − 2y + 2 =( x + y ) ⇔ 2 xy − 2y + 2 =x + y
(do 2 xy − 2y + 2 > 0,x + y > 0 ).

bo
Vì vaäy heä phöông trình trôû thaø nh:
x − 2 − 2 y ( x − 2 ) + y =

et
2 xy − 2y + 2 = x + y 0
 ⇔ .
 x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1  x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1
vi

( )
2
ng
 x−2 − y = 0  x − 2 =y
⇔ ⇔ .
 x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1  x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1

a
y= x − 2 y= x − 2 x = 6
kh
⇔ ⇔ ⇔ .
 x − 5 + 2y − 4 = x − y + 1  x − 5 + 2x − 8 =3 y = 4
3y2 + 1 + 2 x +=

( 1) y 4y x 2 + 2y + 1
.
y ( y − x ) =3 − 3x
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: x + 2y + 1 ≥ 0 .
196
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
4y2 − 4y x 2 + 2y + 1 + x 2 + 2y + 1 = x 2 − 2xy + y 2 .
2 2y − x2 + 2y + 1 = x − y
  2
⇔  2y − x + 2y + 1  = ( x − y ) ⇔ 
2
.
   2
 2y − x + 2y + 1 = y − x
TH1: Neá u 2y − x2 + 2y + 1 = x − y keá t hôïp vôù i phöông trình thöù hai ta coù heä
phöông trình:
3y − x ≥ 0 3y − x ≥ 0
3y − x= x2 + 2y + 1  2 

n
 ⇔ 9y − 6xy − 2y − 1 = 0 ⇔ 9y2 − 6xy − 2y − 1 =0
y ( y − x ) =3 − 3x  2  2
.v
y − xy + 3x − 3 = 0 3y − 2y − 18x + 17 =
0
 x = 1
om

3y − x ≥ 0 
  y = 1

2
3y − 2y + 17  
⇔ 9y2 − y. − 2y − 1 = 0 ⇔  x = 62 + 4 178 .
.c
 3  9
 2
3y − 2y + 17 
ok
x =  y = 13 + 178
 18   3
bo
TH2: Neá u 2y − x2 + 2y + 1 = y − x keá t hôïp vôù i phöông trình thöù hai ta coù heä
phöông trình:
et
x + y ≥ 0 = x 1,y = 1
 2
 x + y= x + 2y + 1  2 
 ⇔  y + 2xy − 2y − 1 = 0 ⇔  2 1 + 10 .
vi
y ( y − x ) =3 − 3x  2 = x =,y

y − xy + 3x − 3 = 0 3 3
ng

  
( x;y ) = (1;1);  62 + 49 178 ; 13 + 3 178  ;  23 ; 1 + 3 10  .
a
  
kh
( x + y + 1) x − y + 2y + 2 =0


2
( )
 x + 2 ( x − y − 3) = y + 2
2
Phaân tích tìm lôøi giaûi: Ta seõ phaâ n tích phöông trình ñaà u cuû a heä suy nghó töï
 a2 + b
=  x =
a x−y  2 .
nhieâ n nhaá t laø ñaë t  ,(a ≥ 0) ⇒ 
 b= x + y  b − a2
 y =
2
197
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
( b + 1) a + b − a2 + 2 =0 ⇔ a2 − ( b + 1) a − b − 2 =0 (1) .
2 2
Ta coù (1) laø phöông trình baä c 2 cuûa a coù ∆ a = ( b + 1) + 4 ( b + 2) = ( b + 3) .
b + 1 − ( b + 3) b +1+ b + 3
Suy ra a = = −1 hoaë c a= = b+2.
2 2
Do vaäy vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t döôù i daï ng:
( a + 1)( a − b − 2 ) = 0 ⇔ ( )(
x − y +1 x−y −x−y−2 = 0. )
n
Lôøi giaûi
.v
(
 x+y+2− x−y
)(
x − y +1 =0 )
x + y + 2 = x − y
om
 
⇔ .

( 2
)
 x + 2 ( x − y − 3) = y + 2
2
 2
 x + 2 ( x − (
y − 3 ) = )
y 2
+ 2
(
x2 − y2 = ( x − y ) x − y − 2
 )
.c
⇔ .
ok
( )
 x2 + 2 ( x − y − 3) = y2 + 2

bo
 2 3
y =x − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2
⇔ .
( ) 3
 x + 2 ( x − y − 3) = x + 2 − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2 2
et

vi
 2 3
y =x − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2
⇔ .
ng
x 2 ( x − y − 4 ) + ( x − y )3 − 8 =0

a
 2 3
y =x − ( x − y ) + 2 ( x − y )
2
kh

⇔  2 x−y+2 x−y +4 .
( x − y − 4 )  x + =0
  x − y + 2 
  
x=−y 4 = x 3
⇔ ⇔ .
x + y =2 y =−1
) ( 3; −1) .
Nhaän xeùt. Caù ch khaù c xem chuû ñeà Kyõ thuaä t ñaë t aå n phuï daï ng toå ng hieäu.
198

Baøi 1. (TSÑH Khoái D 2012) Giaûi heä phöông trình:
xy + x − 2 =0
 3 2 2 2
.
2x − x y + x + y − 2xy − y =
0
Lôøi giaûi
Baø i toaù n naø y ñaõ ñöôï c nhaéc ñeá n trong chuû ñeà phöông phaù p theá. Tinh yù ta phaân
tích ñöôï c phöông trình thöù hai cuûa heä döôù i daï ng:
 y = x2
( )
x2 − y ( 2x − y + 1) = 0 ⇔  .
n
y 2x + 1
=
.v
Xeùt töøng tröôøng hôïp keát hôïp vôùi phöông trình ñaàu cuûa heä tìm ñöôïc caùc nghieäm:
   −1 + 5 
om
( x;y ) =(1;1) ;  − 1 +2 5 ; − 5 ;
 2
; 5.

  
y2 =+

(
( x 8) x2 + 2 .c ) .
y2 − ( 8 + 4x ) y − 5x2 + 16x + 16 =
0
ok

Lôøi giaûi
bo

 y2
 
=+ (
( x 8) x2 + 2 = x 0,y
= 4 )
et
y =+

(
 2 ( x 8) x2 + 2
) ⇔
 y=
  4−x
⇔

x=−2,y =
6
.
( )
vi
( y − 5x − 4 )( y + x − 4 ) =  x = 5,y 9
0  2
 y ( x 8) x + 2 
=+ 2 − =
 x 19,y
= = 99
ng

 =y 5x + 4
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m ( x;y ) = ( 0;4 ); ( −2;6 ); ( −5;9 ); (19;99 ) .
a
x2 − 3x = y2 − y − 2
kh

.
( x + y ) x2 − 4x + 5 = ( 2 − x ) (x + y) +1

Lôøi giaûi
2 2
2 
2 1  3  y= x − 1
x − 3x + 2 =y − y ⇔  y −  = x −  ⇔  .
 2  2  y= 2 − x
199
Xeù t töø ng tröôøng hôï p vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c
nghieäm: ( x;y ) = ( 0;2 ) ; (1;0 ) .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ; ( 2;0 ) .
 x2 + 2y + 3 + 2y − 3 =
0


3
(
3
) 2
2 x + 2y + 3y ( x + 1) + 6x + 6x + 2 =
2
0
Lôøi giaûi
2
n
.v
2
2x3 + 6x 2 + 6x + 2 + 4y3 + 3y ( x + 1) =0.
om
⇔ 2 ( x + 1) + 3y ( x + 1) + 4y3 =0 ⇔ ( x + 1 + 2y )  2 ( x + 1) − y ( x + 1) + 2y2  =0
3 2 2
 
2y =− x − 1
2y =−x − 1 
.c
⇔ 2 ⇔  x = −1 .
2 ( x + 1) − y ( x + 1) + 2y =
ok
2
 0  y = 0

TH1: Neá u ( x;y ) = ( −1;0 ) thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn.
bo
TH2: Neá u 2y =−x − 1 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
et
14 5
x2 − x + 2 =x + 4 ⇔ x =− ⇒y= .
9 8
vi
 14 5 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  − ;  .
ng
 9 8
x3 + 2x2 y − 3xy2 + xy + x −
= 2y 2y 2 ( 5y + 1)

a

( ) ( )
2
 x + 17y + 12 = 4 ( x + y + 7 ) x + 3x + 8y + 5
2 2
kh

Lôøi giaûi
( x − 2y ) ( x2 + 4xy + 5y2 + y + 1) =0 .
⇔ ( x − 2y )  ( x + 2y ) + y2 + y + 1 = 0 ⇔ x = 2y .
2
 
200
( 4y ) ( ) ( )
2 2
2
+ 17y + 12 = 4 ( 3y + 7 ) 4y 2 + 14y + 5 ⇔ 4y 2 + 11y − 2 = 0 .
 11 + 3 17  11 + 3 17 11 + 3 17
y =
− x =
− ,y =
−
⇔ 4y 2 + 11y − 2 = 0 ⇔  8 ⇒ 4 8 .
 −11 + 3 17  −11 + 3 17 −11 + 3 17
= y = x = ,y
 8  4 8

11 + 3 17 11 + 3 17   −11 + 3 17 −11 + 3 17 
( x;y ) =
−
 4
;−
8
;
 4
;
8
.

  
n
( )( )
.v
 x2 + 9 x 2 + 9y = 22 y − 1 2

( ) .
om
x 2 −=
2 4y y + 1

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ −1 . .c
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daïng:
ok
( x + 9) ( x + 9 + 9 ( y − 1=)) 22 ( y − 1) .
2 2 2
bo
⇔ ( x + 9 ) + 9 ( y − 1) ( x + 9 ) − 22 ( y − 1) =
2 2
2 2
0 (1) .
et
Coi (1) laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x2 + 9 vaø tham soá laø y , ta ñöôï c:
2 2 2
81( y − 1) + 4.22 ( y − 1) = 169 ( y − 1) .
vi
∆ =
x2 + 9
ng
2
Suy ra x= 2y − 11 hoaë c x2 =
−11y + 2 .
2
TH1: Neá u x= 2y − 11 thay vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c:
a
= 4y y + 1 .
2y − 13
kh
Phöông trình naø y voâ nghieäm vì ñeå phöông trình coù nghieäm ta coù
13
2y − 13 ≥ 0 ⇒ y ≥ ⇒ 4y y + 1 > 2y > 2y − 13 .
2
TH2: Neá u x2 =
−11y + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
−11y =4y y + 1 ⇔ y =0 ⇒ x2 =2⇔x=± 2.
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (± )

2;0 .
201
x + y =2
4x + y = 5 ( 2x − y ) xy
2
Lôøi giaûi
Roõ raøng heä naø y coù moä t phöông trình baä c nhaá t neâ n ta coù theå xöû lyù baè ng pheùp
theá . Tuy nhieâ n neá u ñeå yù phöông trình thöù hai:
2
4x2 + y2= 5 ( 2x − y ) xy ⇔ ( 2x − y ) − 5 ( 2y − y ) xy + 4xy= 0 .
2x − y − xy =
n
0
( )(
⇔ 2x − y − xy 2x − y − 4 xy = 0 ⇔  ) .
.v
2x − y − 4 xy = 0
Tôù i ñaâ y thöï c hieä n xeù t tröôøng hôï p vaø theá töø phöông trình ñaàu vaø o hai phöông
om
 25 + 8 6 28 − 8 6 
trình treâ n deã daø ng tìm ñöôïc nghieäm ( x;y ) = (1;1) ;  ; .
 25 25 
.c 
( ) (
( x − y ) x2 + xy + y2 + 3= 3 x 2 + y 2 + 2
 )
ok
4 x + 2 + 16 − 3y = x2 + 8
bo
Lôøi giaûi
16
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≤ .
et
3
vi
3 3
x3 − y3 + 3 ( x − y ) = 3x2 + 3y2 + 2 ⇔ ( x − 1) = ( y + 1) ⇔ x = y + 2 .
ng

2
4 y + 4 + 16 − 3y = ( y + 2 ) + 8 .
a
kh
Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû treâ n ta duø ng kyõ thuaä t nhaâ n lieân hôï p tìm ñöôïc
nghieäm y = 0,y = −3 .
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y
= ) ( 2;0 ); ( −1; −3) .
3y2 + 1 + 2 x +=

( 1) y 4y x2 + 2y + 1 .
y ( y − x ) =3 − 3y
Lôøi giaûi
2
202
4y2 − 4y x 2 + 2y + 1 + x 2 + 2y + 1 = x 2 − 2xy + y 2 .
2 2y − x2 + 2y + 1 = x − y
⇔  2y − x 2 + 2y + 1  = ( x − y ) ⇔ 
2
.
   2
2y − x + 2y + 1 = y − x
Xeù t tröôø ng hôïp vaø keá t hôï p vôù i phöông trình thöù hai cuûa heä tìm ñöôïc
( x;y ) = (1;1);  415 17

 
; .
 51 3 
n
 415 17 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ;  ; .
 51 3 
.v
x2 + y2 + x = 3
om

Baøi 10. Giaû i heä phöông trình  2 2 2xy .
 x − 4y + =
−1
 x + y −1
Ñieà u kieän: x + y − 1 ≠ 0 .
.c
ok
( x + y − 1) ( x2 − 4y2 ) + x + y + 2xy + 1 =0 .
bo
 x + 2y − 1 =0
( )
⇔ ( x + 2y − 1) x2 − xy − 2y2 + y + 1 = 0 ⇔  2 2
 x − xy − 2y + y + 1 =0
.
et
Xeù t tröôø ng hôï p tìm ñöôï c caù c nghieäm cuûa heä phöông trình laø
vi
 11 17   1 + 2 14 3 + 14 
(=
x;y ) (1;1) ; (1; −1) ; ( −2; −1) ;  − ;  ; − ; ;
ng
 10 10   5 5 
 −1 + 2 14 3 − 14 
;
a
 
 5 5 
 
kh
 y + 3 = x2 − x − y − 3

Baøi 11. Giaû i heä phöông trình  y .
12 = x + 3 − 2 4y − x
 x
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≠ 0,y ≥ −3,4y − x ≥ 0 .
203

 2 2
 y + 3 + 1  =  x − 1 
  
y + 3 + y + 3 = x2 − x 
 ⇔  2  2 .
3 ( 4y − x ) = x − 2x 4y − x
2

(
 4y − x + x )(
4y − x − x =0 )
Baï n ñoï c töï chia tröôø ng hôïp vaø giaû i tieáp tìm ñöôï c:
 
( x;y ) = ( 3;1);  1 − 6145 ; 19 −18145  .
 
n
 2 2 2xy
x + y + 1
=
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình  x+y
.v
.
 x + y = x2 − y

om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y > 0 .
.c
( x + y ) ( x2 + y2 ) + 2xy =+
ok
x y.
⇔ ( x + y )  ( x + y ) − 2xy  + 2xy − x − y =
2
0.
bo
 
⇔ ( x + y )( x + y − 1)( x + y + 1) − 2xy ( x + y − 1) =0.
et
x + y = 1
( )
⇔ ( x + y − 1) x2 + y2 + x + y = 0 ⇔  2 .
vi
2
 x + y + x + y =0
ng
Vì x + y > 0 ⇒ x 2 + y 2 + x + y > 0 do ñoù x + y =

1.
a
 x = 1

kh
x + y = 1  y = 0 .
 2
⇔  x = −2
 x + y = x − y 
 y = 3
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = (1;0 ); ( −2;3) .
 2 2 2xy
x + y + = 1
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình  x+y .
 x + y = x3 − y 2

204
Lôøi giaûi
Thöï c hieä n töông töï baø i treân ñöa veà giaû i heä phöông trình:
y= 1 − x

x + y = 1 y = 1 − x x = 1
.
 3 2
x − y = x + y
⇔  3 2
x − (1 − x ) − 1 =0
⇔ 
( x − 1) x + 2 =
2
0
⇔
(
y = 0 )
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .

(
2 − x2 y 4 + 2xy 2 − y 4 + 1= 2 3 − 2 − x y 2
.
)
 x − y2 + x = 3

n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän: x − y2 ≥ 0,x2 y 4 + 2xy2 − y 4 + 1 ≥ 0 .
om
( xy + 1) ( ( ) )
2
2
− y 4 = 2 1 + xy 2 − 3 − 2 y 2 .
.c
Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình neâ n chia hai veá phöông
xy 2 + 1
ok
trình treâ n cho y2 vaø ñaë t t = ta ñöôï c:
y2
bo
t ≥ 3 − 2
(
t 2 − 1 = 2t − 2 3 − 2 ⇔ )

⇔ t = 3.
( ) ( )
2
2 2
t − 1= 4t − 8t 3 − 2 + 4 3 − 2
et

Vaä y heä phöông trình töông ñöông vôù i:
vi
 x = 2
 xy2 + 1  2 1 
y =  y = ±1
ng
 =3  3−x
2
 y ⇔  ⇔  .
  1   x= 4 − 2
2
 x − y + x = 3  x − 3 − x = 3− x

a
  y =± 2 +1
kh
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø
( x;y ) =( 2; −1); ( 2;1);  4 − 2; − 2 + 1  ;  4 − 2; 2 + 1  .


x3 − 2y3 + 3 ( x − 2y =
) 3xy ( x − y )

3
(
2x = 1 + 4y − 3x

2
2x + 1 )
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ − .
2
205
 ( )
( x − 2y ) x 2 − xy + y 2 + 3 ( x −=
2y ) 0 (
( x − 2y ) x 2 − xy + y 2 =

⇔
+3 0
.
)

(
2x3 = 1 + 4y − 3x 2 2x + 1
 ) (
2x3 = 1 + 4y − 3x 2 2x + 1
 )
x = 2y x = 2y
 
.
⇔ 3
 (
2x = 1 + 2x − 3x2 ) 2x + 1
⇔ 3 2
2x + 3x 2x + 1 − ( 2x + 1 )
3
=0
x = 2y
x = 2y
  
⇔ ⇔  x + 2x + 1 = 0
( )( )
n
2
 x + 2x + 1 2x + 2x + 1 =
0 
 2x + 2x + 1 = 0
.v
x =
1 − 2,y =2−2 2
om

⇔ 1− 5 1− 5 .
=x = ,y
 4 2 .c
ok
1− 5 1− 5 
(1 −
( x;y ) = )
2;2 − 2 2 ; 
 4

;
2
.


bo
x3 − 3x2 y + 4y3 = 4 x − 2y 2

 ( ) .
 x + y + x − 2y = 3
et
Lôøi giaûi
vi
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,x − 2y ≥ 0 .

ng

 x = 6
  x = 2y
( )
a
 x + y x 2 − 4xy + 4y 2 =x − 2y 2 
( ) ( ) ⇔ x + y = y = 3
1 ⇔  .
kh
 
 x + y + x − 2y = 3   x = 2
 3 
 x + y + x − 2y =
 y = −1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø
= ( x;y ) ( 6;3); ( 2; −1) .
y 4 − 2xy 2 + 7y 2 =
− x 2 + 7x + 8
 3y2 + 13 = 15 − 2x + x + 1
206
Lôøi giaûi
15
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ .
2

(
 2 2
) ( 2
 y −x + 7 y −x −8= 0) ( )(
 y2 − x − 1 y2 − x + 8 =

⇔
0
.
)
 3y 2 + 13 = 15 − 2x + x + 1  3y2 + 13 = 15 − 2x + x + 1
 
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ñöôïc nghieäm cuû a heä laø ( x;y=
) ( 3; −2 ); ( 3;2 ) .
n
2 xy − y + x + y = 5
.v
 5 − x + 1 − y =1
om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy − y ≥ 0,y ≤ 1,x ≤ 5 .
x + y ≤ 5
2 xy − y = 5 − x − y 
ok
 ⇔ 4 ( xy − y ) = 25 − 10 ( x + y ) + x2 + y2 + 2xy .
 5 − x + 1 − y =1 
6 − x − y + 2 5 − x − 5y + xy = 1
bo
x + y ≤ 5 x + y = 5
 2  2
et
2 2
⇔ x + y − 2xy − 10x − 6y + 25 =0 ⇔ x + y − 2xy − 10x − 6y + 25 =0
 
2 5 − x − 5y + xy = x + y − 5 2 5 − x − 5y + xy = x + y − 5
vi
x = 5
ng
⇔ .
y = 0
a
kh
x − 2y = xy
 x − 1 − 2y − 1 =1
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ .
2
207


(
x − y − y =
+ xy 0 
⇔
)
 x+ y
(
x=−2 y 0
.
)( )
 x − 1 − =
2y − 1 1  x − 1 − =
2y − 1 1
x 4y = x 4y
⇔ ⇔ .
 x − 1 − =
2y − 1 1  4y − 1 − =
2y − 1 1
x = 2 x = 10
x 4y = x 4y  
⇔ ⇔ ⇔ 1 hoaë c  5 .
 4y − 1 = 1 + 2y − 1 4y − 1 = 2y + 2 2y − 1 y = y =
 2  2
 1  5
n
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  2;  ;  10;  .
 2  2
.v
x2 + 4y 2 = 5
om
( x + y − 1) y − 1 = ( y − 2) x+y
Lôøi giaûi .c
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,y ≥ 1 .
ok
x2 + 4y 2 = 5
bo
 .
( x + y ) y − 1 − y − 1 − ( y − 1) x + y + x + y =0
et
x2 + 4y 2 =
5 x2 + 4y 2 =
5

⇔ ⇔ .
(
 x + y y − 1 + 1 )( x + y − y −1 =)
0  x + y = y − 1
vi
x2 + 4y2 =
ng
5 x =−1,y =
−1
⇔ ⇔ .
x = −1 =x 1,y
= 1

a
kh
 x
2 + 6y = − x − 2y

 x + x − 2y =x + 3y − 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≠ 0,x − 2y ≥ 0,x + x − 2y ≥ 0 .
208
x − 2y − y x − 2y − 6y 2 =


0
⇔


(
 x − 2y − 3y x − 2y + 2y =
0 )(
.
)
 x + x − 2y =x + 3y − 2  x + x − 2y =x + 3y − 2

(12; −2 );  83 ; 94  .
 
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ra nghieäm cuûa heä laø ( x;y
= )
 
 x + y + x − y= x2 − y2 + 1

( )
2
2 2
 x +y 1
=

Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,x − y ≥ 0 .
.v
om
( )( )
 x + y −1 x − y −1 = x + y = 1
0  
 
 ⇔ x − y = 1 .
( )
2
( )
 x2 + y2 =

1  2
 x + y
2
2
1
=
.c
ok
 x + y = 1
 2  x + y =
1
  2  =
( )
bo
  x + y − 2xy  1  2 2  x 0,y
= = 1
   4x y − 4xy =
0 
 
⇔ ⇔ ⇔  x = 1,y = 0 .
x − y = 1  x − y =
1 
 x = 0,y = −1
et
 2   2 2
  2  1  4x y + 4xy = 0
  ( x − y ) + 2xy  =
vi

Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n nhaä n hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) .
ng
a
 1 1
x − = y −
kh
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình  x y.

 3
x= 2y − 1
Lôøi giaûi
x = y


( ) (
y x2 − 1= x y 2 − 1
⇔
)
( x − y ) ( xy + 1=
) 0 
⇔  xy = −1
3
3
x= 2y − 1 x= 2y − 1  3
x= 2y − 1
209
 x = 1
 x = y 
 3  y = 1
x − 2x + 1 = 0 x = y 
 
⇔  ⇔  x = −1 ± 5 .
 y = − 1
 x
⇔
(
( x − 1) x + x − 1 =
2
0 

) 2
 4  y = −1 ± 5
 x + x + 2 =0
  2
 5 −1 + 5   1 + 5 1 + 5 
=( x;y ) (1;1) ;  −1 +2 ;
2
; −
 2
;− .
2 
n
 
.v
x3 − 3x2 + x + 3y = xy + 3
2 2
2y − 9x − 3xy y
=− 3x
om

Lôøi giaûi
x = 3
(
( x − 3) x2 − y + 1 =
)  2
ok
 0 x − y + 1 = 0
 ⇔  .
( y − 3x )( 3x + 2y − 1) =0   y = 3x

bo
 3x + 2y − 1 =0
 x = 3
et

 y = 3x
 x = 3  x = 3,y = −4
vi
 
 3x + 2y − 1 = 0 =  x 3,y= 9
ng
⇔ 2 ⇔ x = −1,y = 2 .
 x − y + 1 = 0 
 x = 1
− ,y =
5
 y = 3x
a
 2 4
 x2 − y + 1 =0
kh

 3x + 2y − 1 =0
( 3; −4 ); ( 3;9 ); ( −1;2 );  − 21 ; 45  .
 
( x;y ) =
 
 2
 2x + 1 + 2y + 1 = (x − y)

( x + y )( x + 2y ) + 3x + 2y = 4
210
Lôøi giaûi
1 1
Ñieà u kieän: x ≥ − ,y ≥ − .
2 2
y= 1 − x
x + 3 ( y + 1) x + 2y + 2y − 4 = 0 ⇔
2 2  .
y = − x + 4
 2
TH1: Neá u y = 1 − x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2 2
 4x 2 − 4x + 1 
n
 2x − 1 
2x + 1 + =
3 − 2x  − 4x 2
 ⇔ 4 + 2 3 + 4x=   .
2  4 
.v
   
Ñaë t u = 3 + 4x − 4x2 ñöa veà phöông trình baä c boán vôùi aå n laø u cuoá i cuøng tìm
om
ñöôï c hai nghieäm cuûa phöông trình laø:
1 3  1 3 3 1
x=
− ,x = ⇒ ( x;y ) =
 − ; ; ; −  .
2 2  2 2 2 2
.c
ok
x+4 1 1
TH2: Neá u y = − ≥ − ⇔ x ≤ −3 voâ lyù do x ≥ − .
2 2 2
bo
 1 3 3 1
 − ; ; ; −  .
 2 2 2 2
( )
et
 4x − =
 3 2y2 + 11 (17 − y ) + y
y ( y − 3x + 3=
) 5 ( 3x + 2 )
vi
ng
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: x ≥ ,y ≥ 0 .
a
5
kh
( y + 5)( y − 3x − 2=) 0 ←

→=
y≥0
y 3x + 2 .
y−2
Thay x = vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c:
3
4.
y−2
3
( )
− 3 =2y2 + 11 (17 − y ) + y ⇔
4y − 17
3
− y =2y2 + 11 (17 − y ) ( )
211
 
 
⇔
y − 17
4y − 17
( )
=2y2 + 11 (17 − y ) ⇔ ( y − 17 ) 
1
 4y − 17
+ 2y2 + 11 =

0
+ y  + y 
3  3 
⇔ y = 17 ⇒ x = 5 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t . ( x;y ) = ( 5;17 ) .
.
 2  2
4x

=  x + 1 + 1 x2 − y3 + 3y − 2
 
( )
Baøi 27. Giaû i heä phöông trình   2  .
x 2 + ( y + 1)2 = 2  1 + 1 − x 
n
  y 
.v
 
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: y ≠ 0 .
( y + 2 ) ( x2 + y2 − 1) = 0 ⇔ 
2
.c
2
 y = −2
.
 x + y = 1
ok
TH1: Neá u y = −2 thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x = 0
bo
4x 2 x2  x2 + 1 + 1 ⇔ 
= .
   x = ±2 2
( )( )
et
Suy ra ( x;y ) =( 0; −2 ) ; −2 2; −2 ; 2 2; −2 .
vi
TH2: Neá u x2 + y2 = 1 ⇒ −1 ≤ x,y ≤ 1 .

Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daïng:
ng
4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 =0.
( )
a
4x 2 + 4 − x 4 4 + x2 4 − x2
2 2
Ta coù : 4 =
x +1 − x = ≥ 4, ∀x ∈  −1;1 .
kh
2 2 2 2
4 x +1 + x 4 x +1 + x
2
Maë t khaù c: y3 − 3y − 2 + 4 = y3 − 3y + 2 = ( y − 1) ( y + 2 ) ≥ 0, ∀y ∈  −1;1 .
Suy ra 4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 ≥ 0 .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi= = 1.
x 0,y
( x;y ) =( 0; −2 ); ( 0;1); ( −2 )(
2; −2 ; 2 2; −2 . )
212


( )
x5 + ( 7 − 4y ) x3 + ( 4 − y ) x 4 + ( 4 − 9y ) x2 + 4y2 − 6y + 2 x − 2y3 + 2y2 − 2y =
0
4 x + y2 + 1 = 1 + 5x − 2y3 + 4y2 − x 4

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y2 + 1 ≥ 0 .
Nhaä n xeù t. Vieä c phöông trình ñaà u cuûa heä raá t coà ng keành coù duï ng yù cuû a taù c giaû
neâ n suy nghó ngay ñeán vieäc ruù t ñöôï c y theo x vaø ngöôï c laï i.
n
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä phöông trình döôù i daï ng:
.v
( x − y )  ( x + 1)
+ x 2 + y 2 + ( y − 1)  =0 ⇔ x =y .
4 2
om

Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
4 x2 + x + 1 = 1 + 5x − 2x3 + 4x 2 − x 4 .c
( )( )
⇔ x2 + x x2 + x − 5 + 4 x2 + x + 1 − 1 =0.
ok
2
2  1 3 3
Ñaë t u= x + x + 1= x +  + ≥ khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
bo
 2 4 2
( u − 1)( u − 6) + 4u − 1 =
2 2
0 ⇔ (u 2
)( )
− u − 1 u2 + u − 5 =
0
et
 1+ 5
vi
3
u≥u =
2
← → 2
ng
 −1 + 21
u =
 2
a
 2 1+ 5 
 x + x +1
= =  x −1 ± 3 + 2 5
kh
⇔ 2 ⇔ 2 .
 2 
−1 + 21 x = −1 ± 19 − 2 21
 x + x +1 =
 2  2
 3 + 2 5 −1 ± 3 + 2 5   −1 ± 19 − 2 21 −1 ± 19 − 2 21 
( x;y ) =  −1 ± 2
;
2
;
 2
;
2 
  
213
 3 2 43
2xy − 3y − 4xy + =0
6x3 y + 3xy3 + 5xy 2 2 2 2
= 6x y + 2x + y + 1

Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng:
( 3xy − 1) ( 2x2 + y2 + xy + 1) =0 ⇔ xy = 13 .
2
 y 3y2
Vì 2x + y + xy + 1=  x +  + x2 +
2 2
+ 1 > 0, ∀x,y ∈  .
2 4
n

.v
1
Thay xy = vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c:
3
om
43 2 4 43
2xy.y 2 − 3y2 − 4xy + =0 ⇔ y 2 − 3y 2 − + =0 .
27 3 3 27

y =−
1 
 x=−1,y = −
1
.c
⇔ 3⇒ 3.
ok
 1  1
y
= x 1,y
= =
3 3
bo
 1  1
Vậy hệ phương trình coù hai nghiệm laø : ( x;y ) =  −1; −  ;  1;  .
 3  3
et
 xy + 1 3 + x y − 1 = x3 − 1
( ) ( )
vi
x3 − 4xy − 4 =0
ng
Lôøi giaûi
a
 3
 xy + 1 3 + xy + 1 = x3 + x x=−2,y =
( )  xy + 1 =
 x 
kh
⇔ 3 ⇔ 2 .

 x3 − 4xy − 4 =0  x − 4xy − 4 =0 = 1
 x 2,y
=
2
 3  1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  −2;  ;  2;  .
 2  2
2x2 − x − y + 2= 2x + 2y + 3 + 4x + 2y + 6
2 2
x − y + x − 3y =2
214
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 2x + 2y + 3 ≥ 0,4x + 2y + 6 ≥ 0 .
 y= x − 1
( x + y + 2 )( x − y − 1) = 0 ⇔ x + y =−2 .

Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra y= x − 1 .
Thay y= x − 1 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
2x2 − 2x + =
3 4x + 1 + 6x + 4 .
⇔ 2x2 − 4x= 4x + 1 − ( x + 1) + ( )
6x + 4 − ( x + 2 ) .
n
.v
( 
⇔ x2 − 2x  2 +) 1
4x + 1 + x + 1
+
1 
=
6x + 4 + x + 2 
0.
om

 x = 0  x = 0,y = −1
⇔ x 2 − 2x =0 ⇔  ⇒ .
x 2 =
=  x 2,y
= 1 .c
) ( 0; −1); ( 2;1) .
ok
Baøi 32. Giaû i heä phöông trình
7x3 + y3 + 3xy ( x − y ) − 12x 2 + 6x − 1 =0

bo
 2 .
y + 7y − 17 = 9x + 2 ( x + 6 ) 5 − 2y
Lôøi giaûi
et
5
Ñieà u kieän: y ≤ .
vi
2
ng
3 3
( 2x − 1) = ( x − y ) ⇔ 2x − 1 = x − y ⇔ x = 1 − y .
a
Thay x = 1 − y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:

y2 + 7y − 17 = 9 (1 − y ) + 2 ( 7 − y ) 5 − 2y .
kh
(
(14 − 2y ) y 2 + 16y − 26 ≥ 0
 )
⇔ y2 + 16y − 26 = (14 − 2y ) 5 − 2y ⇔ 
( )
2
 y 2 + 16y − 26 = (14 − 2y )2 ( 5 − 2y )


⇔
(
(14 − 2y ) y 2 + 16y − 26 ≥ 0
)y =
⇔
2 x =
⇒
−1,y =
2
.
y 4 + 40y3 + 72y 2 − 160y − 304 =
0  y =
− 38  x 39,y
= =
− 38
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø x; y = ( ) (

−1;2 ; 39; −38 . )( )
215
( )
( x + y ) x 2 + y 2 + 2xy =+

x y
log2 = x + y log3  x 2 + y 2 + 1 − 1
  
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y > 0,x2 + y2 > 0 .
( x + y − 1) ( x2 + y2 + x + y ) =0 .
TH1: Nếu x + y =1 ⇔ y =1 − x thay và o phương trình thứ hai của hệ ta ñược:
n
.v
log3  x 2 + y 2 + 1 − 1 = 0 ⇔ x 2 + y 2 + 1 − 1 = 1 .
 
om
⇔ x2 + y2 + 1 = 2 ⇔ x2 + y2 = 3 .
y = 1 − x .c
Ta coù heä phöông trình:  2 2
.
x + y = 3
ok
 1− 5 1+ 5
y = 1 − x = x = ,y
⇔ 2 ⇔ 2 2 .
bo
2
x + (1 − x ) − 3 =0  1+ 5 1− 5
= x = ,y
 2 2
et
TH2: Neá u x2 + y2 + x + y =0 vì do x2 + y2 > 0,x + y > 0 neân tröôøng hôï p naøy

voâ nghieäm.
vi

ng
  
( x;y ) =  1 −2 5 ; 1 +2 5  ;  1 +2 5 ; 1 −2 5  .
  
a
+ 3 2 ( 3y − x )( y + 1)
kh
x =

x+5
 3y − 2 − = xy − 2y − 2
 2
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: x ≥ −5,3y − x ≥ 0,y ≥ .
3
3y − x + 2 ( 3y − x )( y + 1) − 3 ( y + 1) =0 .
216
⇔ ( 3y − x − y + 1 )( )
3y − x + 3 y + 1 = 0 ⇔ 3y − x = y + 1 ⇔ x = 2y − 1
x 2y − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:

Thay =
3y − 2 − y + 2= 2y 2 − 3y − 2 .
2 ( y − 2)
⇔ ( y 2 )( 2y + 1) .
=−
3y − 2 + y + 2
 2 
⇔ ( y − 2)  − 2y − 1 = 0 ⇔ y = 2 ⇒ x = 1 .
 3y − 2 + y + 2 
 
n
2 2 2
Do − 2y − 1 ≤ − 2. − 1 < 0 .
.v
3y − 2 + y + 2 2 3
2+
om
3
Baøi 35. Tìm nghieäm höõ u tyû cuû a heä phöông trình .c
3 17x 2 − y 2 − 6x + 4 =
+ x 6 2x 2 + x + y − 3y + 2

ok
 .
 3x2 + xy + 1= x + 1
bo
Lôøi giaûi
17x 2 − y 2 − 6x + y ≥ 0

et
2x2 + x + y ≥ 0
Ñieà u kieän: 
3x2 + xy + 1 ≥ 0
vi

x + 1 ≥ 0
ng
Bình phöông hai veá phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x = 0
3x2 + xy + 1 = x + 1 ⇔ x ( 3x + y − 1) = 0 ⇔ 
a
.
3x + y − 1 =0
kh
TH1: Neá u x = 0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
3 4 − y2 + 3y − 6 y − 2 =0.
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta ñaë

= t t y, ( t ≥ 0 ) phöông trình trôû thaø nh:
3 4 − t 4 + 3t 2 − 6t − 2 =0 ⇔ 3 4 − t 4 =−3t 2 + 6t + 2 .
217
−3t 2 + 6t + 2 ≥ 0 −3t 2 + 6t + 2 ≥ 0

⇔ ⇔ .
( ) ( )
2
4 2 4 3 2
9 4 − t =−3t + 6t + 2 18t − 36t + 24t + 24t − 32 =
0

−3t 2 + 6t + 2 ≥ 0
⇔ (phöông trình naøy khoâng coù nghieäm höõu tyû).
4 3 2
18t − 36t + 24t + 24t − 32 =
0
TH2: Neá u 3x + y − 1 = 0 ⇔ y = 1 − 3x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä
ta ñöôï c: 3 8x2 + 3 − 8x − 6 2x2 − 2x + 1 + 1 =0.

Ñeå giaû i phöông trình naø y ta ñaë t hai aå n phu:ï
n
u
= 8x2 + 3
.v

 ⇒ u2 − 4v2 = 8x − 1 thay vaø o phöông trình ta ñöôï c:
v= 2
2x − 2x + 1
om
u2 − 4v2 = 3u − 6v ⇔ ( u − 2v )( u + 2v − 3) = 0 .
⇔  2 2x2 − 2x + 1 + 8x2 + 3 − 3  2 2  0.
  
.c
 8x + 3 − 2 2x − 2x + 1  =
ok
⇔ 8x2 + 3 − 2 2x2 − 2x + 1 =0 ⇔ 8x2 + 3 =2 2x2 − 2x + 1 .
(
⇔ 8x2 + 3 = 4 2x2 − 2x + 1 ⇔ x = ) 1 5
⇒y= .
bo
8 8
2
 1 1
et
2 2
− 3 2 2  x −  + + 8x2 + 3 − 3 .
Vì 2 2x − 2x + 1 + 8x + 3=
 2 2
vi
1
≥2 + 3 − 3= 2 + 3 −3> 0
2
ng
1 5
Vaä y nghieä m duy nhaá t thoûa maõn yeâu caàu baøi toaù n laø ( x;y ) =  ;  .
8 8
a
x3 + ( 2 − y ) x2 + ( 2 − 3y ) x = 5 ( y + 1)
kh

3 y + 1= 3x2 − 14x + 14
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ −1 .
( x − y − 1) ( x2 + 3x + 5) = 0 ⇔ x = y + 1 .
218
2
3 y + 1= 3 ( y + 1) − 14 ( y + 1) + 14 ⇔ 3 y + 1= 3y 2 − 8y + 3 .
3y2 − 8y + 3 ≥ 0 3y2 − 8y + 3 ≥ 0
 y = 0
⇔ ⇔ ⇔ .
( )
2
9 ( y + 1=
) y = 3
4 3 2
3y2 − 8y + 3 9y − 48y + 82y − 57y =
0

 x +1
 = 8y2 + 8y + 1
( ) ( )
4 x3 − 8y3 − 6 x2 + 4y2 + 3 ( x − 2y ) − 1 =0
n

.v
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1 .
om
3 3
( 2x − 1) = ( 4y + 1) ⇔ 2x − 1 = 4y + 1 ⇔ 2y = x − 1 .
.c
ok
x +1 2 x +1
= 2 ( x − 1) + 4 ( x − 1) + 1 ⇔ = 2x2 − 1 .
2 2
bo
2x 2 − 1 ≥ 0 x = 1 =x 1,y

= 0
 
⇔
4 2
⇔ 1+ 5 ⇒  1+ 5 5+ 5 .
8x − 8x − x + 1 =0 x = − x =
− ,y =
−
et
 4  4 8
 1+ 5 5 + 5 
vi
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;0 ) ;  − ;− .
 4 8 

ng
x2 − 3y + 2 + 2 x2 y + 2y = 0

a
 x 2 + 4x − y + 1 + 3 2x − 1 =1
kh
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + 4x − y + 1 ≥ 0 .
Xeù t y > 0 phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
x2 + 2 x2 + 2 y>0 x2 + 2
+2 3 0 ←
−= → y x2 + 2 .
= 1⇔=
y y y
219

1 9
4x − 1 + 3 2x − 1 = 1 ⇔ x = ⇒y= .
2 4
1 9
2 4
x + y 2(x − y) 2
 + xy
= +
 xy x+ y xy
 1 − 1 +x+y= 4
 y x
n

.v
Lôøi giaûi
om
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i:
2
 1 1 
1 1 2
( ) ( )
+ −
x y xy
+ xy − 2 x− y =
0⇔
 x
−
y 
.c
 −2 x − y + xy =
0
 
ok
2
 x− y
⇔

 −2
xy 
( ) 0.
x − y + xy =
bo

2
 x− y  x > y
et
⇔ − xy  =0⇔ x− y =xy ⇔  .
 xy   x + y − 2 xy =x 2 2
y
  
vi

x > y  3+ 5
ng
 x =
  2 .
Heä phöông trình töông ñöông vôùi: x + y − 2 xy= x2 y2 ⇔ 
 1  3− 5
a
1
 − +x+y= 4 x = 2
 y
kh
x
3+ 5 3− 5 
 2 2 

(
) (
 x − y + 2 2 + x 2 + 4x + 3 y 2 − 1 =
)(
81
.
)
 x + y − 2= ( x + 1)( y − 1)

220
Lôøi giaûi
x + y − 2 + 2 x ( y − 2) = ( x + 1)( y − 1) .
( )
2
⇔ xy − 2x − 2 xy − 2x + 1 =0 ⇔ xy − 2x − 1 =0 ⇔ xy − 2x =1
1
⇔y= + 2 (do x = 0 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình).
x
1
n
Thay y= 2 + vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieä m:
x
.v
( x;y ) =  21 ;4  ;  2; 25  .
  
om
  
4x2 + y 4 =4 − 4xy 2

Baøi 41. Giaû i heä phöông trình sau  2 .
( )
2
x − 2 xy + 8 = −y 4
.c
ok
Lôøii giaûi
Phöông trình thöù hai cuûa heä phaâ n tích ñöôï c thaø nh:
bo
=
x y2 + 4
( 2
)( 2
y −x−4 y −x+4 = 0⇔ 
x y2 − 4
=
. )
et
x y 2 + 4 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:

TH1: Neá u =
vi
( ) ( )
2
4 y2 + 4 + y 4 =4 − 4 y2 + 4 y2 phöông trình voâ nghieäm.
ng
x y 2 − 4 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:

TH2: Neá u =
a
( ) ( )
2
4 y2 − 4 + y 4 =4 − 4 y2 − 4 y2 ⇔ 9y 4 − 48y2 + 60 =0 .
kh
 y2 = 2 x =−2,y = ± 2
 
⇔
2 10
⇒  2 10 .
 y =  x =
− ,y =±
3  3 3
 2 10   2 10 
( x;y ) =( −2; − )(
2 ; −2; 2 ;  − ; −
 3 ) ; − ; .
3   3 3 

221
Chuû ñeà 7. KYÕ THUAÄT COÄNG, TRÖØ VAØ NHAÂN HAI VEÁ
PHÖÔNG TRÌNH CUÛA HEÄ
Heä daïng naøy goàm hai phöông trình coù moät ñieåm chung laø cuøng coù moät nhaân
töû nhöng maø ta khoâng bieán ñoåi ñöôïc gì töø hai phöông trình rieâng bieät cuûa heä.
n
Tuy nhieân thöïc hieän pheùp coäng - pheùp tröø hoaëc pheùp nhaân theo veá hai
phöông trình cuûa heä ta ñöôïc moät heä môùi ñôn giaûn hôn heä ban ñaàu. Daáu hieän
.v
nhaän bieát laø heä coù daïng nöûa ñoái xöùng thöôøng coù moät ñieåm chung vaø sai khaùc
nhau veà daáu.
om
 u(x,y) + v(x,y) =
f(x,y)
Noäi dung cuûa phöông phaùp laø ñöa veà moät heä coù daïng  ,
 u(x,y) − v(x,y) g(x,y)
=
trong ñoù u(x,y);v(x,y);f(x,y);g(x,y) laø caùc ña thöùc vôùi x,y . .c
Khi ñoù nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
u2 (x,y) − v2 (x,y) =
f(x,y).g(x,y) vaø ñaây laø moät phöông trình ñaúng caáp ñoái
ok
vôùi x,y .
Moät soá haèng ñaúng thöùc söû duïng:
 x + y 2 =x 2 + 2xy + y 2  x + y 3 =x3 + 3x2 y + 3xy2 + y3
( ) ( )
bo
 ;  .
2 3
( x − y ) =x 2 − 2xy + y 2 ( x − y ) =x3 − 3x2 y + 3xy2 − y3
 
 x + y 4 =x 4 + 4x3 y + 6x2 y2 + 4xy3 + y 4
( )
et
 .
4
( x − y ) =x 4 − 4x3 y + 6x2 y2 − 4xy3 + y 4

vi
 x+y 5 =
( ) x5 + 5x4 y + 10x3y2 + 10x2 y3 + 5xy4 + y5 .
 5
( x − y ) =x5 − 5x 4 y + 10x3 y 2 − 10x 2 y3 + 5xy 4 − y 5
ng

 x+y 6 =
( ) x6 + 6x5y + 15x4 y2 + 20x3y3 + 15x2 y4 + 6xy5 + y6 .
 6
( x − y ) =
a
 x 6 − 6x 5 y + 15x 4 y 2 − 20x3 y3 + 15x 2 y 4 − 6xy 5 + y 6
 x+y 7 =
kh
( ) x7 + 7x6 y + 21x5y2 + 35x4 y3 + 35x3y4 + 21x2 y5 + 7xy6 + y7 .

 7
( x − y ) =x 7 − 7x 6 y + 21x 5 y 2 − 35x 4 y3 + 35x3 y 4 − 21x 2 y 5 + 7xy 6 − y 7

222
Nhaän xeùt: Loaïi heä naøy thöôøng xuaát phaùt töø caùc haèng ñaúng thöùc.
5
Xeùt vôùi ( x ± y ) thöôøng xuaát phaùt töø hai höôùng
Höôùng 1:
x5 + 10x3 y2 + 5xy 4 =
a
n
 5 (1) .
2 3 4
y + 10x y + 5x y = b
.v
Coäng vaø tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
 5
a+b + 5 a−b
 x + y 5 =+
( ) a b ⇔ x + y = 5 x =
om
a+b 2
  ⇔ .
5 5 5
( x − y ) =−
a b x − y = a−b  a+b − 5 a−b
  y =
2
Höôùng 2: Vôùi xy ≠ 0 vieát (1) döôùi daïng:
 4

2 2 4 a  4 2 2
x + 10x y + 5y = 6x + 20x y + 6y =
x
⇔
4 a b
+
x y
(2) .
.c
b a b
ok
y 4 + 10x2 y2 + 5x 4 =  4y 4 − 4x 4 = −
 y  x y
Chuù yù.Caùc heä phöông trình daïng (1) vaø (2) ta nhôù vaän duïng tính chaát cuûa
haèng ñaúng thöùc.
bo
ÖÙng duïng cuûa phöông phaùp:

- Xöû lyù heä ñoái xöùng loaïi I.
- Xöû lyù heä ñoái xöùng loaïi II.
et
- Heä coù yeáu toá ñaúng caáp.

- Moät soá heä daïng naøy coù theå ñöôïc giaûi baèng coâng cuï soá phöùc.
vi

 x2 + x + y + 1 + x + y2 + x + y + 1 + y = 18

Baøi 1. Giaûi heä phöông trình 
ng
 x2 + x + y + 1 − x + y 2 + x + y + 1 − y =2
Lôøi giaûi
x + x + y + 1 ≥ 0
2
a
Ñieàu kieän  .
2
y + x + y + 1 ≥ 0
kh
Khi ñoù laàn löôït coäng vaø tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
  2 2  20 x + y =
2  x + x + y + 1 + y + x + y + 1  = 8
 ⇔
2
2 ( x + y ) = 16 
 x + 9 + y2 + 9 = 10

223
x + y = 8

⇔ 2
 x + y 2
+2 ( x + 9)( y + 9) =
2 2
82
x + y = 8

⇔
n
2 2
( x + y ) − 2xy + 2 9 ( x + y ) − 18xy + x y + 81 =
2 2
82
.v
xy ≥ −9
x + y =8 
⇔ ⇔ x + y =8
2 2
 657 + x y − 18xy =
9 + xy  2 2 2 2
657 + x y − 18xy = x y + 18xy + 81
om
x + y =8
⇔ ⇔ x=y=4.
xy = 16
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( 4;4 ) .
2x2 + 2 − x + y − 1 − 34 = x + 2xy
Baøi 2. Giaûi heä phöông trình  .
.c
2
2y + 2 − x + y − 1 − 34 = 2y − xy
ok
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän: x ≤ 2,y ≥ 1 .
bo
Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:

 x = 2y
2x 2 − 2y 2 = 3xy + x − 2y = 0 ⇔ ( x − 2y )( 2x + y − 1) = 0 ⇔  .
 y = 1 − 2x
et
=x 2y ≥ 2
TH1: Neáu x = 2y ⇒  ⇒ x = 2,y = 1 (thöû laïi khoâng thoûa maõn).
x ≤ 2
TH2: Neáu y = 1 − 2x thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
vi
6x2 − 3x − 34 + 2 − x + −2x =0.

2 ( x + 2)
ng
x+2
⇔ 3 ( x + 2 )( 2x − 5) − − 0.
=
2−x +2 −2x + 2
 1 2 
⇔ ( x + 2 )  6x − 15 − −  =0 ⇔ x =−2 ⇒ y =5 .
a
 2−x +2 −2x + 2 
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( −2;5) .
kh
Formatted: Font: 11 pt, Bold

(
( x + y ) 3xy − 4 x =−2 (1) )
.
(
 ( x + y ) 3xy + 4 y =

2 (2) ) Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
224
Lôøi giaûi Formatted: Font: 11 pt, Italic
Ñieàu kieän: x,y ≥ 0 . Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt, Italic

Formatted: Centered, Line spacing: single
Töø hai phöông trình cuûa heä suy ra x + y > 0 .
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
n
 (
( x + y ) 6xy − 4 x + 4 y= 0
)
⇔
(
( x + y ) 3xy − 2 x + 2 y= 0
.
) Field Code Changed
.v

 (
( x + y ) −4 x − 4 y = )
−4 ( x + y ) x + y =

1 ( ) Field Code Changed
( ) (
2 x − y ( x + y )=
) ( )
om
2= x − y 3xy x + y 3xy Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
 
⇔ ⇔ .
( ) ( )
Field Code Changed
( x + y ) x + y= 1 ( x + y ) x + y= 1 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
 
Field Code Changed
2 ( x + y )(=
x − y ) 3xy ( x − 2y )( 2x
= + y) 0
  .c Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
⇔ ⇔ .
(
( x + y ) x + = y 1) ( x + y ) x + = (
y 1 ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
ok

x = 2 3 3 − 2 2
Field Code Changed
x 2y x 2y
 = 
 9 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
.
⇔
( x + y )(x=+ y 1
⇔
)
3y 2 +
= 1 y 1
⇔
 ( 3 3−2 2 ) Field Code Changed
y =
bo

 9
Field Code Changed
 3−2 2 3−2 2  Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =  2 3 ;3 .
 9 9  Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
et
  Field Code Changed

1 1
 − = 2 y −x
 x 2y
4 4
( ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
vi

(
 1 + 1 = 3y2 + x2 3x 2 + y 2
 x 2y )( )
ng
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän x ≠ 0,y ≠ 0 .
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi:
a
2
=x 4 + 5y 4 + 10x2 y2
 x x + 5xy + 10x y =
5 4 3 2
2
kh
 ⇔ .
 1 =y 4 + 5x 4 + 10x2 y2
5 4 2 3
y + 5yx + 10y x =1
 y
225
 1+ 5 3
 x+y 5 =
( ) 3 x + y = 5 x =
3  2 .
⇔ ⇔ ⇔
5 5
( x − y ) =1 x − y =
1  3 −1
 y = 2
1+ 5 3 5 3 −1
n
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =  ; .
 2 2 

.v
 12 
 1 −  x=2
 y + 3x 
om
Baøi 5. Giaûi heä phöông trình (VMO 2007)  .
 1 + 12  y =
6
 
 y + 3x 

Lôøi giaûi
Ñeå heä coù nghieäm ta phaûi coù x > 0,y > 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi: .c
 12 2  3 1  3 1
1 − = + 1
=  + 1
=
 y + 3x x y x  y x
ok

 ⇔ ⇔ .
1 + 12 =6  3
−
1
=
12  9 − 1 =12
 y + 3x y  y x y + 3x  y x y + 3x
  
bo
 3 1  3 1  3 1
 + = 1  + 1
=  + 1
=
⇔ y x ⇔ y x ⇔ y x .
  3x − y 9x + y =
2 2
27x − 6xy − y =0 ( )( ) 0 y = 3x
et
 3 1
 + 1 x= 4 + 2 3
=
⇔  3x x ⇔ .
y = 3x y 12 + 6 3
=
vi

Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (
4 + 2 3;12 + 6 3 . )
ng
 xy2 1 − x 2 − y 2 + x Formatted: Font: 11 pt, Bold

 3
= Formatted: Font: 11 pt, Bold
 x2 + y2 5
Baøi 6. Giaûi heä phöông trình  . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
a
2 2 2
x y 1− x − y − y 4 Field Code Changed
 =
 x2 + y2 5 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
kh
Lời giải Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

Ñieàu kieän: 0 < x2 + y2 ≤ 1 . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
226
Caùch 1: Laàn löôït bình phöông hai veá cuûa hai phöông trình trong heä roài coäng laïi Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
theo veá ta ñöôïc: Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

2 2 Formatted: Font: VNI-Times
 xy2 1 − x 2 − y 2 + x  +  x2 y 1 − x 2 − y 2 − y 
    Field Code Changed
    =1.
2
x +y (
2
) Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
n
( )( )=
x2 + y2 + 1 − x2 − y2 x2 y 4 + x 4 y2 Field Code Changed
.v
⇔ 1
(x + y )
2
2 2
om
x y ( x + y )(1 − x − y ) + x + y
2 2 2 2 2 2 2 2 Field Code Changed
⇔ =1. Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
(x + y )
2
x y (1 − x − y ) + 1
⇔
2 2
x +y 2
2
2
2
=1 ⇔ x y (1 − x − y ) =x + y − 1 .
2 2 2 2 2 2
.c Field Code Changed
ok
( 2 2
⇔ x y +1 1− x − y )( 2 2
) =0 ⇔ x 2 2
+ y =1 . Field Code Changed
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
bo
 3  3 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

=x 5= x 5
 ⇔ (thoûa maõn ñieàu kieän).
− y =4 y =− 4 Field Code Changed
 5  5 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
et
)  35 ; − 45  .
  Formatted: Font: VNI-Times
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y
=
 
vi
Field Code Changed

  2
 x  y 1 − x2 − y 2 + 1 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
=3
 Formatted: Font: VNI-Times
ng
 x2 + y2 5
Caùch 2: Vieát laïi heä phöông trình döôùi daïng:  . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
 y  x2 1 − x2 − y 2 − 1 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
  =4
 Field Code Changed
 x2 + y2 5
a

Töø ñaây suy ra x > 0,y < 0 . Formatted: Font: VNI-Times
kh

Field Code Changed
227
 2 2 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

 x  y 1 − x2 − y2 + 1
 = 3 x (1) Formatted: Font: VNI-Times

 x2 + y2 5 Field Code Changed
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi:  .
 y2  x2 1 − x − y − 1
2 2
   = 4 y (2)
n
 5
 x2 + y2
.v
x2 + y2 3x 4y Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
Laáy (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: = − ⇔ 3x − 4y = 5 . Field Code Changed
x +y2 2 5 5
om
 3 2  4 2  Field Code Changed
Maët khaùc
3x 4y
5
−
5
≤   +  −   x 2 + y 2=
 5   5  
( ) x2 + y2 ≤ 1 . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
  Formatted: Font: VNI-Times
x2 + y2 = Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

1  3 .c
 x = Field Code Changed
 x y 5 .
Daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi = ⇔ Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
 3 / 5 −4 / 5 y = − 4 Formatted: Font: VNI-Times
ok
x > 0,y < 0  5
 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
)  35 ; − 45  .
  Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y
=
 
bo

  1  Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
2x  1 + =3
  x2 + y2  Field Code Changed
et
  1  Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

2y  1 − 2 
2 
1
=
  x +y 
vi
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän x ≠ 0,y ≠ 0 .
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi
ng
 1 3 3 1  9 1 4
1 + 2 = =  + 2 = 2− 2
 x +y
2 2x  2x 2y  4x 4y x2 + y2
 ⇔ ⇔ .
1 − 1 1  3 − 1 =2 3 + 1 =
a
= 2
 x +y 2 2 2y  2x 2y x + y 2 2  2x 2y

( )( )
kh
9y − 8x y − x
4 2 2 4  y − x 9y + x 2 =
2 2 2
0 y2 x2
= 0 =
  
⇔ 3 1 ⇔ 3 1 ⇔ 3 1 .
 + 2 ==  + 2  + 2
 2x 2y  2x 2y  2x 2y
228
y = ± x  1
x=
 x = 1  2 .
⇔ 3 1 ⇔ ∨
2
 2x + 2y = y = 1 y = − 1
  2
)  21 ; − 21  ; (1;1) .
 
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y
n
=
 
.v
 78y
x + 2 = 20
 x + y2
y + 78x =
om
15
 2
x +y 2

Lôøi giaûi
Ñieàu kieän x2 + y2 > 0 .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi

.c
 78 ( x + y )  78 35  35 5
ok
x + y + = 35 1 + =  + 2
=
 x2 + y2 2
 x +y
2 x+y x + y x − y
 ⇔ ⇔ .
 78 ( x − y ) 1 − 78 = 5  35 − 5 = 156
x − y − 2 =5  2 2 x−y  x + y x − y 2
x +y 2
x + y2  x +y
bo
 
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä treân vôùi nhau ta ñöôïc phöông trình:
1225 25 312
− =(1) .
2 2 2 2
(x + y) (x − y) x + y
et
 u= x + y
Neáu cöù theá quy ñoàng leân seõ raát phöùc taïp ta ñaët aån phuï  thì ta coù:
v= x − y
vi
(
u2 + v2= 2 x2 + y2 . )
ng
1225 25 624
Khi ñoù (1) ⇔ −= ⇔ 1225v4 − 25u4 + 576u2=
v2 0 .
u2 v2 u2 + v2
( )(
⇔ 25v2 − u2 49v2 + 25u2 = )
0 ⇔ 25v2 − u2 ⇔ u =±5v ⇔ x + y =±5 ( x − y )
a
Vôùi x + y= 5 ( x − y ) ta coù heä phöông trình:

kh
x + y= 5 ( x − y )
 =x + y 30 =x 18
 35 5 ⇔ ⇔ .
 + = 2 =x−y 6 = y 12
 x + y x − y
Vôùi x + y =−5 ( x − y ) ta coù heä phöông trình
229
x + y =−5 ( x − y )
 =x+y 5 = x 2
 35 5 ⇔ ⇔ .
 + = 2  x − y =−1 y =3
x + y x − y
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( 2;3) ; (18;12 ) .
n
  Formatted: Font: 11 pt, Bold
x 4  22x2
 x3 + y 6  2 + = Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt,
 x + 5y6 
3 5
.v
  Bold
Baøi 9.Giaûi heä phöông trình  .
3 3 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt
 2y y 9
 4 − = Field Code Changed
x3 + 5y6 10x 2
om
x
Lôøi giaûi Formatted: Centered, Indent: Left: 0 cm,
Ñieàu kieän: x3 + y6 ≥ 0,x ≠ 0,x3 + 5y6 ≠ 0 . Hanging: 0.49 cm, Line spacing: single
Nhaän thaáy y = 0 khoâng thoûa maõn heä phöông trình. .c
Field Code Changed
Xeùt y ≠ 0 Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Formatted: Font: VNI-Times
ok
 x4 22x 2 Formatted: Font: VNI-Times
2 + 3 6
= Field Code Changed
 x + 5y 5 x3 + y 6
 Formatted: Font: VNI-Times
x4 9x2
bo
 Formatted: Font: VNI-Times

2 − 3 6
=
3
 x + 5y 10y Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
Coäng tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
et
 11x 2 9x 2
= 2 + Formatted: Centered, Indent: Left: 0 cm,

3
5 x +y 6 20y3 Hanging: 0.49 cm, Line spacing: single
 . Field Code Changed
vi
4
 x 11x2 9x 2
=
 3 − Formatted: Font: VNI-Times
6 3
 x + 5y 5 x3 + y6 20y Formatted: Font: VNI-Times
ng
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä treân ta ñöôïc: Formatted: Centered, Indent: Left: 0 cm,
Hanging: 0.49 cm, Line spacing: single
  
2x 4 11x2 9x 2  11x 2 9x 2  121x 4 81x 4 Field Code Changed
=  + − = −
x3 + 5y6  5 x3 + y6 20y3  5 x3 + y6 20y3  25 x3 + y6 (
400y6 ) Formatted: Font: VNI-Times
a
  
 x3 = 15y 6 Field Code Changed
kh
2 121 81
⇔ = − ⇔  565 6 .
( ) 3 Formatted: Font: VNI-Times
x3 + 5y6 25 x3 + y 6 400y 6  x = − 81 y Formatted: Font: VNI-Times
565 6 484 6
TH1: Neáu x3 =
− y ⇒ x3 + y 6 =− y < 0 neân loaïi tröôøng hôïp naøy.
81 81
230
TH2: Neáu x3 = 15y 6 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
x3 15y = 6 x3 15y 6
  x3 = 15y 6
 2y3 y3 9 ⇔  2y3 1 9 ⇔ .
6 4
 4 − 3= 6 2  4 − =
3 2 40y − x = 18x2 y3
 x x + 5y 10x  x 20y 10x
n
 4 2
x3 15y= 6 x3 15y6 = x = ,y
15 3
.v
  225
→
x,y ≠ 0 x,y ≠ 0
⇔  40 ← →  40 ←
= 3 4
 x − x 18x y =
2 3
 x − x 18y
2 3  80 5
 15  15 x = ,y = −4 3
 3 9
om
 4 2   80 5
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieä
= m laø: ( x;y )  ;  ;  ; −4 3  .
 15 225   3 9
3
Nhaän xeùt.Qua caùc ví duï treân nhaän thaáy moät ñieàu pheùp coäng – tröø vaø nhaân Formatted: Font: VNI-Times, Underline
haèng ñaúng thöùc: ( a − b )( a + b ) = a2 − b2 .

.c
theo veá ñöôïc thöïc hieän lieân tuïc vaø maáu choát cuûa baøi toaùn laø ñöa veà aùp duïng Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
ok
Treân ñaây laø lôøi giaûi töï nhieân nhaát cho caùc lôùp baøi toaùn daïng naøy ngoaøi ra coù Formatted: Font: VNI-Times
theå giaûi ñöôïc baèng phöông phaùp söû duïng soá phöùc(xem noäi dung giaûi heä baèng
löôïng giaùc vaø soá phöùc).
C. BAØI TAÄP REØN LUYEÄN Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
bo
( )
Formatted: Indent: Left: 0 cm, Hanging: 0.51
x2 y2 + 1 = 2
 cm, Line spacing: Multiple 1.05 li
Formatted: Font: Bold
x2 y2 + xy + 1 =3x 2
et

Lôøi giaûi Field Code Changed
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Formatted: Font: VNI-Times
vi
x y − 2 =− x 3x y − 6 =−3x

2 2 2 2 2 2 Formatted: Centered, Indent: Left: 0 cm,
 2 2 ⇔ . Hanging: 0.51 cm, Line spacing: Multiple 1.05 li
x =y + xy + 1 3x 2 2 2
y + xy + 1 3x 2
x =
ng

Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
 xy = 1 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
4x y + xy − 5 = 0 ⇔ ( xy − 1)( 4xy + 5) = 0 ⇔ 
2 2
.
 xy = − 5 Field Code Changed
a
 4 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt

kh
Xeùt töøng tröôøng hôïp thay vaøo heä ban ñaàu tìm ñöôïc nghieäm: Field Code Changed
( x;y ) =( −1; −1); (1;1) . Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt

Field Code Changed
231
Formatted ...
 3 1 + 97 Formatted ...
= x 4xy − Field Code Changed
 8 ...
Formatted
 3 1 − 97 ...
 y= xy − Formatted
8 ...
Formatted ...
n
Lôøi giaûi Formatted ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
.v
Formatted ...
x y − 4x y + xy + 6 = 0 ⇔ ( xy + 1)( xy − 2 )( xy − 3) = 0 .
3 3 2 2
Field Code Changed ...
Formatted ...
x3 − xy 2 + 2000y = 0
om
Baøi 3. Giaûi heä phöông trình  . Formatted ...
3 2
y − x y − 500x = 0 Field Code Changed ...
Formatted
Lôøi giaûi ...
Formatted ...
x3 − xy 2 =
−2000y .c
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:  . Formatted ...
= y3 − x 2 y
500x Formatted ...
Formatted ...
ok
Field Code Changed
( )=
−2000y ( y )
...
3 2 3 2
500x x − xy −x y . Formatted ...
Formatted ...
 x = −y
bo
 Field Code Changed ...
( )(
⇔ x2 − y 2 x2 − 4y2 ) 0
=⇔ x = y .
 x = −2y
Formatted
Field Code Changed
...
 ...
 x = 2y Formatted
et
...
Formatted
Xeùt töøng tröôøng hôïp hay ngöôïc laïi vaøo heä tìm ñöôïc caùc nghieäm: ...
Formatted ...
  
( 0;0 );  −20 103 ;10 103  ;  20 103 ; −10 103  .
( x;y ) =
vi

   Formatted ...
Formatted
ng
y ( xy − 2 ) =
3x 2
...
Baøi 4. Giaûi heä phöông trình  . Field Code Changed ...
2 2
y + x y + 2x = 0 Formatted ...
Formatted ...
Lôøi giaûi
a
Formatted ...
Formatted ...
kh
y ( xy − 2 ) =3x 2
 Formatted ...
 .
x ( xy + 2 ) =
−y2 Formatted ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
Formatted ...
232
Formatted ...
Cty TNHH MTV DVVH Khang Việt Formatted ...
 xy = 0 Formatted ...

xy ( xy − 2 )( xy + 2 ) =
−3x 2 y2 ⇔ xy ( xy − 1)( xy + 4 ) =⇔
0  xy = 1 . Field Code Changed ...
 xy = −4 Formatted ...

Formatted ...
TH1: Neáu xy = 0 ⇒ x = y = 0 . Formatted ...
n
.v
Formatted
TH2: Neáu xy = 1 thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: ...
Formatted ...
3 1  1 3 
y (1 − 2 ) = ⇔ y =−3 3 ⇒ x =− ⇒ ( x;y ) =−
 3 ;− 3  .
om
y2 3
3  3  Formatted ...
Formatted ...
TH3: Neáu xy = −4 thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
Formatted ...
16
y ( −4 − 2 ) =3. ⇔ y =−2 ⇒ x =2 ⇒ ( x;y ) =( 2; −2 ) .
y2

.c
Formatted
Field Code Changed
...
...
Vaäy heä phöông trình coù ba nghieäm laø ( x;y
= ) ( 0;0 ); ( 2; −2 );  − 31 ;−3 3  . Formatted ...
ok
 3  Formatted ...
x + xy =
3
2
3
bo
y + 3xy =−3 Formatted ...

Formatted ...
Lôøi giaûi
Formatted
et
...
x = 2 − xy 3
Formatted
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:  3 . ...
y =−3 ( xy + 1) Formatted ...
vi
Formatted ...
Suy ra x y =−3 ( xy + 1)( 2 − xy ) ⇔ x y − 3x y + 3xy + 6 =0 .
3 3 3 3 2 2
Formatted ...
Formatted
ng
3 ...
⇔ ( xy − 1) =−7 ⇔ xy =1 − 7 . 3
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình ta ñöôïc: Formatted ...

3 3 x
x = 2 − 1 + 7
3
1+ 3 7
a
= Formatted
⇔ .
( )
 3 ...
3
 y =
−3 1 − 7 + 1 =y 3
33 7 − 6 Field Code Changed ...
kh
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
233
 3 1 + 3 7 ; 3 33 7 − 6  Formatted: Font: VNI-Times

Vaäy heä phöông trình coù nghieäm laø ( x;y ) =




.
Formatted: Border: Top: (No border), Bottom:
(No border), Left: (No border), Right: (No
  x 4  22x2 border)
 x3 + y 6  2 + = Formatted
  x + 5y6 
3 5 ...
Giả i hệ phương trình   . Field Code Changed
n
3 3
 2y y 9
 4 − =
x x3 + 5y6 10x 2
.v
Bài giả i Formatted ...
Điề u kiệ n: x3 + y6 ≥ 0,x ≠ 0,x3 + 5y6 ≠ 0 . Formatted ...
om
Nhậ n thấ y y = 0 không thỏ a mãn hệ phương trình. Formatted ...
 x4 22x 2 Formatted ...

2 + 3 6
=
 x + 5y 5 x3 + y 6
Xét y ≠ 0 Hệ phương trình đ
ã cho tương đ
ương với:  . .c
 x4 9x2
 2 − =
 x3 + 5y6 10y3
ok
Cộ ng trừ theo vế hai phương trình của hệ ta đ
ược: Formatted ...
 Formatted: Font: VNI-Times

11x 2 9x 2
=2 +

3
5 x +y 6 20y3
bo
 .
4
 x 11x2 9x 2
=
 3 −
6 3
 x + 5y 5 x3 + y6 20y
et
Nhân theo vế hai phương trình của hệ trên ta đ

 2   Formatted: Font: VNI-Times
2x 4 11x 2
9x 11x 2
9x 2  121x 4 81x 4
=  +  − = − .
( )
vi
x3 + 5y6  5 x3 + y 6 20y3  5 x3 + y 6 20y3  25 x3 + y 6 400y 6

  
 x = 15y 3 6 Formatted: Font: VNI-Times
ng
2 121 81
⇔ = − ⇔  565 6 .
3
x + 5y 6 3
(
25 x + y 6 400y )
6 3
 x = − 81 y
Xét trường hợp thay ngược lạ i phương trình đ
ầ u của hệ tìm đ
ược nghiệ m. Formatted ...
a
Nhậ n xét. Qua các ví dụ trê n nhậ n thấ y mộ t điề u phé p cộ ng – trừ và nhân theo vế Formatted
kh
...
đ
ược thực hiệ n liên tục và mấ u chố t của bài toán là đ
ưa về áp dụng hằ ng đ ẳ ng thức
( a − b )( a + b ) = a2 − b2 . Formatted: Font: VNI-Times
234
Trên đ
ây là lời giả i tự nhiên nhấ t cho các lớp bài toán dạ ng này ngoài ra có thể giả i đ
ược Formatted ...
bằ ng phương pháp sử dụng số phức(xem nộ i dung giả i hệ bằ ng lượng giá c và
số phức).
C. BÀI TẬP RÈN LUYỆN Formatted ...
x y + 1 =
2
( 2
) Formatted ...
n
 2
Giả i hệ phương trình  .
2 2
x y + xy + 1 =3x 2
.v
Giả i Formatted ...
Hệ phương trình đ
ã cho tương đ
ương với: Formatted
om
...
x2 y2 − 2 =− x2 3x2 y2 − 6 =−3x2 Formatted ...

 2 2 ⇔ .
2 2 2
x =
y + xy + 1 3x y + xy + 1 3x 2
x =
Cộ ng theo vế hai phương trình của hệ ta đ
 xy = 1
4x2 y2 + xy − 5 = 0 ⇔ ( xy − 1)( 4xy + 5) = 0 ⇔ 
 xy = − 5
.
.c Formatted ...
ok
 4
Xét từng trường hợp thay vào hệ ban đ ược nghiệ m ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
ầ u tìm đ Formatted ...
 3 Formatted ...
1 + 97
bo
= x 4xy −
 8
 3 1 − 97
 y= xy −
8
et

Nhân theo vế hai phương trình của hệ ta đ
x3 y3 − 4x2 y2 + xy + 6 = 0 ⇔ ( xy + 1)( xy − 2 )( xy − 3) = 0 .
vi
x3 − xy 2 + 2000y = Formatted

0 ...
ng
3 2
y − x y − 500x = 0
Hệ phương trình đ
ã cho tương đ
ương với: Formatted ...
a
x3 − xy 2 = Formatted ...

−2000y
 .
kh
= y3 − x 2 y
500x
Nhân theo vế hai phương trình của hệ ta đ
(
500x x3 − xy 2 = ) (
−2000y y3 − x 2 y . ) Formatted ...
235
 x = −y Formatted: Font: (Default) VNI-Times, English

 (United States)
( )(
⇔ x2 − y 2 x2 − 4y2 ) 0
=⇔ x = y .
 x = −2y
 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, English

 x = 2y (United States)
n
Xét từng trường hợp hay ngược lạ i vào hệ tìm đ
ược cá c nghiệ m Formatted: Font: (Default) VNI-Times, (Intl)
Cambria, English (United States)
  
( 0;0 );  −20 103 ;10 103  ;  20 103 ; −10 103  .
( x;y ) = Formatted: Font: (Default) VNI-Times, English
.v
(United States)
  
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, (Intl)
y ( xy − 2 ) =
3x 2 Cambria, English (United States)
om
Giả i hệ phương trình  . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, English
2 2
y + x y + 2x = 0 (United States)
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, (Intl)
Giả i
Hệ ph ới:
ương trình đã cho tương đương v
.c Formatted: Font: (Default) VNI-Times, English
y ( xy − 2 ) =3x 2 (United States)

 . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, (Intl)
x ( xy + 2 ) =
−y2 Cambria, English (United States)
ok
Formatted: Font: (Default) VNI-Times, English
Nhân theo vế hai ph ủa
ương ta đ cợ
hệ trình ưc: (United States)
 xy = 0 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, (Intl)

xy ( xy − 2 )( xy + 2 ) =
−3x 2 y2 ⇔ xy ( xy − 1)( xy + 4 ) =⇔
0  xy = 1 .
bo

 xy = −4
 (United States)
TH1: Nế u xy = 0 ⇒ x = y = 0 . Formatted: Font: (Default) VNI-Times, (Intl)

TH2: Nế u xy = 1 thay vào ph ương
h ợ c:
của hệ ta đ ư
đầ u trìn
et

(United States)
3 1  1 3 
y (1 − 2 ) = ⇔ y =−3 3 ⇒ x =− ⇒ ( x;y ) =−
 3 ;− 3  . Formatted ...
y2 3
3  3 
vi
Formatted ...
TH3: Nế u xy = −4 thay vào ph ầ
ương
u củatrình đđ ợ
hệ ta ưc: Formatted ...
16
ng
Formatted
y ( −4 − 2 ) =3. ⇔ y =−2 ⇒ x =2 ⇒ ( x;y ) =( 2; −2 ) .
...
y2 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt

Formatted ...
 
Vậ y hệ ph ệương ( x;y
=
m là trình )có(ba ); ( 2; −2 );  − 31 ; − 3 3  .
0;0nghi Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
a
 3  Formatted: Font: VNI-Times
x + xy =
3 Formatted: Font: VNI-Times
2
kh
Giả i hệ ph ương
 3 trình . Formatted: Font: VNI-Times
 y + 3xy =−3
Giả i Formatted: Font: VNI-Times
Hệ ph ới:
ương trình đã cho tương đương v Formatted: Font: VNI-Times
236
x = 2 − xy
3
 3 .
y =−3 ( xy + 1)
Suy ra x3 y3 =−3 ( xy + 1)( 2 − xy ) ⇔ x3 y3 − 3x2 y2 + 3xy + 6 =0 .

3
⇔ ( xy − 1) =−7 ⇔ xy =1 − 3 7 .
n
ợ c lạ i hệ ph
Thay ng ư ợc: trình ta đư
ương
.v
 3 3 x
x = 2 − 1 + 7
3 3
= 1+ 7
⇔ .
 3
y = ( 3
−3 1 − 7 + 1 = )
om
3
y 33 7 − 6
nghi 
Vậ y hệ ph ệương ( x;y )có=
m là trình

3 3 3 3
 1+ 7; 3 7 − 6  .

5x3 + 3y3 − 2xy = Formatted: Font: Bold
6 .c
Baøi 6. Giaûi heä phöông trình  . Formatted: Font: VNI-Times
3 3
3x + 2y + 3xy =8 Formatted: Font: VNI-Times
Lôøi giaûi Field Code Changed

ok
Formatted: Centered
5x3 + 3y3 = 2xy + 6 x3 = 13xy − 12
 3 ⇔ . Formatted: Font: VNI-Times
bo
3
3x + 2y = −3xy + 8 y3 = −21xy + 22 Formatted: Centered
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Field Code Changed
x3 y3 = (13xy − 12 )( −21xy + 22 ) . Formatted: Font: VNI-Times

et
( )(
⇔ ( xy − 1) xy + 137 − 19033 xy + 137 + 19033 =
0 ) Field Code Changed
vi
 xy = 1 Field Code Changed


⇔  xy = −137 − 19033 Formatted: Font: VNI-Times

ng
Field Code Changed

 xy =− 137 + 19033
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình ta tìm ñöôïc caùc nghieäm Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
( x;y
= ) (1;1) ;  3 13 19033 − 1793; 3 2899 − 21 19033  ;
a
Field Code Changed

 3 −13 19033 − 1793; 3 2899 + 21 19033  .
kh
  Formatted: Font: VNI-Times

 
x3 − 2y3 + xy =0 Formatted: Font: VNI-Times
3
3y + 3xy + 1 =0 Field Code Changed
237
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...

Field Code Changed
 3 9xy + 2 ...
x = − Formatted
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:  3 . ...
Formatted
y3 = − 3xy + 1 ...
 3 Formatted ...
n
( 9xy + 2 )( 3xy + 1) ⇔ 9x3y3 − 27x= Formatted ...
.v
= x3 y3 2 2
y − 15xy − 2 0 . Formatted ...
9
Ñaây laø phöông trình baäc ba toång quaùt vôùi aån t = xy söû duïng phöông phaùp ñaõ
om
Formatted ...
3 + 3 3 7 + 3 49 Field Code Changed ...
trình baøy tìm ñöôïc nghieäm duy nhaát xy = .
3 Formatted ...
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình tìm ñöôïc: Formatted ...
Formatted
 11 + 6 3 7 + 3 3 49 4 + 3 3 7 + 3 49  .c ...
( x;y ) =  −3
 3
; −3
3
.

  Formatted ...
ok
Formatted ...
x3 − 8y3 =1 + 3xy − 3x2 y2
3 3
8y − 3x = 1 − 3xy + 9x2 y2 Field Code Changed ...
bo

Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Formatted ...
x3 = Formatted
−3x2 y2 − 1 ...
 3 . Formatted ...
8y = −3xy − 2
et
Formatted ...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
3 3
8x=y (3x y + 1) (3xy + 2) ⇔ x y
2 2 3 3
+ 6x2 y2 + 3xy=
+2 0. Field Code Changed
vi
...
Formatted ...
3 3
⇔ ( xy + 1) + 3x2 y2 + 1 = 0 ⇔ ( xy + 1) − x3 = 0 ⇔ xy + 1 = x ⇔ xy = x − 1 . Formatted ...
ng

Thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä treân ta ñöôïc:
2 3 Formatted ...
x =−3 ( x − 1) − 1 ⇔ 3x =( x − 2 )
3 3
a
3 2 3 3
Formatted ...
⇔ 3x =x − 2 ⇔ x = =−1 − 3 − 9 .
1− 3 3 Formatted ...
kh

3 3 3
x − 1 −1 − 3 − 9 − 1 1 + 3
Suy ra
= y = = . Field Code Changed ...
x −1 − 3 3 − 3 9 2
Formatted ...
Formatted ...
Formatted
238 ...
Cty TNHH MTV DVVH Khang Việt Formatted ...
Formatted ...
 1+ 3 3  Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát laø ( x;y ) =  −1 − 3 3 − 3 9;
...
.
 2  Formatted ...

Formatted ...
Nhaän xeùt: Qua ñaây nhaän thaáy khi giaûi phöông trình baäc ba coù duy nhaát moät Field Code Changed ...
nghieäm neáu tính yù bieán ñoåi ta tìm ñöôïc nghieäm raát tröïc quan maø khoâng phaûi Formatted ...
n
söû duïng baát kyø moät phöông phaùp naøo khaùc.
Formatted ...
( x − y ) x2 + y2 =x 4 − 1
( )
.v
Formatted ...

( )
Formatted ...
( x + y ) x 4 + y 4 =x 4 + 1
 Formatted ...
om
Lôøi giaûi
Formatted ...
( x − y )( x + y ) ( x )( x ) = ( x − 1)( x + 1) .
2 2 4 4 4 4
+y +y Formatted ...
 y = −1
⇔ x8 − y8 = x8 − 1 ⇔ y8 = 1 ⇔ 
y = 1
.
.c Formatted
Field Code Changed
...
...
Formatted ...
ok
Xeùt tröôøng hôïp thay ngöôïc laïi heä ban ñaàu tìm ñöôïc caùc nghieâm: Formatted ...
( x;y
= ) ( 0;1); ( −1; −1); ( 2; −1) . Field Code Changed ...
Formatted ...
x = 2y − 6y − 2
3
bo

y =− x3 + 3x + 4 Formatted ...
Formatted
Lôøi giaûi ...
Formatted
et
...
x − 2 = y + 1 2 y − 2

Vieát laïi heä phöông trình döôùi daïng: 
( )( ) . Formatted ...
2
y − 2 =− ( x + 1) ( x − 2 ) Field Code Changed ...

vi
Formatted ...
Nhaân cheùo theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
2 2 2 2
2 ( y − 2 ) ( y + 1) =− ( x + 1) ( x − 2 ) ⇔ x =y=2. Field Code Changed
ng
...
Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( 2;2 ) . Formatted ...
Field Code Changed
x ( xy + 6 ) = y3 ...
a

y ( xy − 24 ) =x3 Formatted ...
kh

Lôøi giaûi
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
239
Formatted ...
Formatted ...
 xy = 0 Formatted ...
2
xy ( xy + 6 )( xy − 24 ) =x y ⇔ xy ( xy + 8)
3 3
=0⇔ . Field Code Changed
 xy = −8
...
Formatted ...
TH1: Neáu xy = 0 ⇒ x = y = 0 . Formatted ...
TH2: Neáu xy = −8 thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Field Code Changed ...
n
Formatted ...
3
 8
−2x =y3 = −  ⇔ x =±4 ⇒ y =±2 . Formatted ...
.v
 x Field Code Changed ...
Vaäy heä phöông trình coù ba nghieäm laø ( x;y ) =( 0;0 ) ; ( −4;2 ) ; ( 4; −2 ) . Formatted ...
om
Formatted ...
5x − 4y= 2 x2 − y2
 ( ) Field Code Changed ...

4x − 5y =
(
5 x2 − y2 . ) Formatted
Formatted
...
...
 x2 + y2 Field Code Changed
 .c ...
Formatted ...
Lôøi giaûi
Formatted ...
Ñieàu kieän: x2 + y2 > 0 .
ok
Formatted ...
Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
 5 
(  )
9 ( x − y ) = x2 − y2  2 +
x 2

y2 
bo
 + Formatted ...
Formatted ...
x = y
  5   Field Code Changed ...
⇔ (x − y) 9 − (x + y) 2 +  0 ⇔
=  5  .
( x + y )  2 + 2
  x 2
+ y 2  =9 Formatted ...
 
et
 x + y2 
  Field Code Changed ...
Formatted
Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: ...
Formatted
vi
 ...
 5   5 
( 

)
x + y= x2 − y 2  2 −
x 2
+ y
 ⇔ ( x + y ) 1 − ( x − y )  2 − 2
2 

 
 x +
 = 0 .
y2  
 Formatted ...
ng
 x = −y Field Code Changed ...

 Formatted
⇔  5  . ...
( x − y )  2 − 2 =
2 
1 Formatted ...
  x + y 
a

TH1: Neáu x = y thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
kh
Field Code Changed

x = 0 ⇒ y = 0 (loaïi). ...
Formatted ...
TH2: Neáu x = − y thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
Formatted ...
9x = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 (loaïi). Field Code Changed ...
Formatted ...
Field Code Changed
240 ...
Formatted ...
Formatted ...
TH3: Neáu x ≠ ± y khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi: Formatted ...
Field Code Changed
  5   5 9  10 9 1
...
( x + y )  2 + 2 =9 2 + 2 = = − Field Code Changed ...
 y2  x + y2 x + y
  x +   x2 + y2 x + y x − y
 ⇔ ⇔ . Formatted ...
  5  2 − 5 1 9 1
( x y ) 2 1 = = 4 + Formatted ...
n
 −  −  =  x−y 
 2 2 x+y x−y
  x 2 + y 2   x +y Formatted ...
.v
40  9 1  9 1  40 81 1
= −  + ⇔ 2 = − . Formatted ...
x2 + y2  x + y x − y  x + y x − y  x + y 2 ( x + y )2 ( x − y )2
om
Field Code Changed
( ) = 81( x )(x − y) − (x )(x + y) .
2 2 2 ...
2 2 2 2 2 2
⇔ 40 x − y +y +y Field Code Changed ...
Formatted ...
⇔ 10x 4 − 41x3 y + 60x 2 y 2 − 41xy3 + 10y 4 =
0 .c Formatted ...
(
⇔ ( y − 2x )( 2y − x ) 5y2 − 8xy + 5x2 =
0 ) Field Code Changed ...
Formatted ...
ok
 y = 2x
⇔ ( do x2 + y2 > 0 ). Field Code Changed ...
 x = 2y Formatted ...
Vôùi y = 2x thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Field Code Changed ...
bo
Formatted ...
x = 0 ⇒ y = 0
(
5x − 4.2x = 2 x 2 − 4x2 ) ⇔ −3x = −6x 2 ⇔ 
x = 1 ⇒ y = 1
. Formatted
Field Code Changed
...
...
 2
Formatted
et
...
1 
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän nhaän nghieäm ( x;y ) =  ;1 . Formatted ...
2  Field Code Changed ...
vi
Vôùi x = 2y thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
Field Code Changed
( ) y = 0 ⇒ x = 0 ...
= 2 4y 2 − y 2
5.2y − 4y ⇔ . Formatted
ng
...
 y =1 ⇒ x =2 Formatted ...
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 2;1) . Formatted ...
1 
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) =  ;1 ; ( 2;1) .
a
Formatted ...
2 
kh
Nhaän xeùt: Ta coù theå nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ñöa veà phöông trình: Formatted ...
( )
2
10 x2 − y2 Formatted ...
( 5x − 4y )( 4x − 5y ) = 2 2 . Field Code Changed ...
x +y Formatted ...
Bieán ñoåi töông töï caùch giaûi treân ta coù keát quaû töông töï. Formatted ...
241
 4 1 Formatted: Font: Bold

3
x + 2y − x =− + 3 3 Formatted: Font: Bold
Baøi 13. Giaûi heä phöông trình  4 .
y 4 + 2x3 − y =− 1 − 3 3
 4 Field Code Changed

n
Formatted: Font: Italic
Lôøi giaûi
.v
Formatted: Font: VNI-Times, Italic
Laáy toång hai phöông trình cuûa heä theo veá ta ñöôïc:
Formatted: Centered
 2 1  −1 ± 3
x + x= 0 =x
2 2− Formatted: Font: VNI-Times
 2 1  2 1
om
2  2
x + x −  +y + y −  = 0 ⇔  ⇔ . Field Code Changed
 2  2 y2 + y − 1 =  −1 ± 3
0 y= Formatted: Font: VNI-Times
 2 
 2 Formatted: Font: VNI-Times
 −1 − 3 −1 + 3  Field Code Changed

Thöû laïi chæ coù nghieäm ( x;y ) =  ;  thoûa maõn. .c
 2 2 

 −1 − 3 −1 + 3  Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = 
ok
; .
 2 2  Formatted: Font: VNI-Times

x 4 − 4x3 + 8y =−4 − 16 3 Formatted: Font: Bold
bo

y − 4y + 8x =−4 + 16 3
Field Code Changed
Lôøi giaûi Formatted: Font: VNI-Times
Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted: Font: 11 pt, Italic
et
x 4 − 4x3 + 8y + y 4 − 4y3 + 8x =
−8 Formatted: Centered
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt, Italic
4 3 4 3
⇔ x − 4x + 8x + 4 + y − 4y + 8y + 4 =
0
vi
( ) + (y )
2 2 Field Code Changed
2 2
⇔ x − 2x − 2 − 2y − 2 0.
=
ng

Field Code Changed
x = 1− 3,y =
1− 3
 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
x2 − 2x − 2 = 0  x =1 − 3,y =1 + 3
⇔ ⇔ . Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
a
2
y − 2y − 2 = 0 x = 1+ 3,y =
1+ 3 Field Code Changed

 1+
x 3,y =
1− 3
= Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
kh
Field Code Changed

Thöû laïi heä phöông trình chæ coù nghieäm ( x;y ) =+
1 (
3;1 − 3 thoûa maõn. ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =+
1 3;1 − 3 . ( ) Field Code Changed
242
Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
x 4 − 2x3 − 11y 2 + 12y + 41 =
0
4 3 2
y − 2y − 11x + 12x + 31 = 0 Formatted ...
Formatted
Lôøi giaûi ...
Formatted
Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: ...
n
4 3 2 4 3 2 Formatted ...
0.
x − 2x − 11x + 12x + y − 2y − 11y + 12y + 72 =
.v
 x= y= 3 Formatted ...
x2 − x − 6 =0 
( ) + (y ) x =y =−2
2 2 Field Code Changed ...
⇔ x −x−6 2 2
−y−6 =0⇔ ⇔ .
om
 y 2
− y − 6 =0 
= x 3,y
= 2 Formatted ...
 Formatted
 x =−2,y =3 ...
Formatted ...
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän chæ coù nghieäm ( x;y=
)
( 3; −2 ) thoûa maõn. Field Code Changed ...
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y=

) ( 3; −2 ) . .c Formatted ...
1 1 2 2
 + = 2 x + y (1) ( ) Formatted ...
ok
 x 2y Formatted ...
 1 − 1 = y2 − x2 (2) Formatted ...
 x 2y Formatted ...
bo

Lôøi giaûi
Formatted ...
Ñieàu kieän: xy ≠ 0 .
Formatted ...
Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: Formatted ...
et
2 Formatted ...
= 3y2 + x2
 x x + 3xy =
3 2 Formatted
2 ...
 ⇔ . Field Code Changed
1
vi
3 2 ...
= 2
3x + y 2 
 y + 3x y 1
=
 y Formatted ...
Formatted ...
ng
Ñaáy ñaây tieáp tuïc laáy toång vaø hieäu hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
 3
3 +1 Formatted
 x+y 3 =
( ) 3 ⇔ x + y =3 3 ⇔ x = 2 . ...
Field Code Changed
 3
  3
...
( x − y ) =
 x − y =1  3 −1
a
1 Formatted ...
y = 2 Field Code Changed ...
kh
 3 3 +1 3 3 −1 Formatted ...

Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =  ; . Formatted
 2 2  ...
 Field Code Changed ...
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed
243 ...
Formatted ...
Nhöõng ñieàu caàn bieát LTÑH − Kyû thuaät giaûi nhanh heäphöông trình − Ñaëng Thaønh Nam Formatted ...
Formatted ...

(
( x + y ) 3xy − 4 x =−2 (1)
.
) Formatted
Field Code Changed
...
...
 (
 ( x + y ) 3xy + 4 y =2 (2) ) Formatted ...
Formatted ...
n
Ñieàu kieän: x,y ≥ 0 . Formatted ...
.v
Töø hai phöông trình cuûa heä suy ra x + y > 0 . Formatted ...
Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: Formatted ...
om
 (
( x + y ) 6xy − 4 x + 4 y= 0

⇔
)
( x + y ) 3xy − 2 x + 2 y= 0
(.
) Formatted
Field Code Changed
...
...

 (
( x + y ) −4 x − 4 y = −4) ( x + y ) x + y =

1 ( ) Formatted ...
Formatted ...
2=

⇔
(
x − y 3xy )

⇔
(
2 x − y ( x + y )= x + y 3xy
.
) ( ) .c
Field Code Changed
Formatted
...
( ) ( )
...
( x + y ) x + y= 1 ( x + y ) x + y= 1 Field Code Changed
  ...
ok
Formatted ...
2 ( x + y )(=
x − y ) 3xy ( x − 2y )( 2x
= + y) 0
  Field Code Changed ...
⇔ ⇔ .
(
( x + y ) x + = y 1 ) ( x + y ) x + = y 1 ( ) Formatted ...
bo

 Formatted
x = 2 3 3 − 2 2
...
x 2y = x 2y Field Code Changed
   9 ...
.
⇔
(
( x + y ) x=
⇔
)
+ y 1 3y 2 +=
⇔
1 y 1  ( ) Formatted
et
...
 3 3−2 2
y = Field Code Changed ...
 9
Formatted ...
vi
 3−2 2 3−2 2  Formatted ...

Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =  2 3 ;3 . Field Code Changed ...
 9 9 
  Formatted
ng
...
Formatted
   −6 ...
( x − 2y )  3x + 8y + 4 x − 4xy + 4y − 16  =
2 2
Formatted ...
Field Code Changed
( y − 4x )  2x + 3y + 2 x2 − 4xy + 4y2 − 16  =
−10
...
a
   Formatted ...
Formatted ...
kh
Lôøi giaûi
Formatted ...
2 2
Ñieàu kieän: x − 4xy + 4y − 16 ≥ 0 . Field Code Changed ...
Coäng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
( x − 2y )( 3x + 8y ) + ( y − 4x )( 2x + 3y ) Formatted
Field Code Changed
...
...
244
( )
+ x2 − 4xy + 4y 2 − 16 4 ( x − 2y ) + 2 ( y − 4x ) =
−16 .
Field Code Changed
⇔ −5x2 − 10xy − 13y 2 + 16 − 2 ( 2x + 3y ) x 2 − 4xy + 4y 2 − 16 =0 .

Field Code Changed
2
⇔ x2 − 4xy + 4y2 − 16 + 2 ( 2x + 3y ) x2 − 4xy + 4y 2 − 16 + ( 2x + 3y ) =
0. Field Code Changed
n
2
⇔  x2 − 4xy + 4y2 − 16 + 2x + 3y  =0 ⇔ x2 − 4xy + 4y2 − 16 + 2x + 3y =0
.v
  Field Code Changed
Field Code Changed

2
− ( 2x + 3y ) .
⇔ x − 4xy + 4y − 16 = 2
om
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
 (
( x − 2y ) 3x + 8y − 4 ( 2x + 3y ) =−6 )
⇔
( x − 2y )( 5x + 4y ) =
6
.
Field Code Changed

(
( y − 4x ) 2x + 3y − 2 ( 2x + 3y ) =
−10 )
( y − 4x )( 2x + 3y ) =10 .c
Ñaây laø heä ñaúng caáp ta ñöa veà phöông trình. Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Suy ra: 5 ( x − 2y )( 5x + 4y ) = 3 ( y − 4x )( 2x + 3y )
ok
Field Code Changed
(
⇔ 49 x − y2 2
) 0
=⇔
 y = −x

y = x
. Field Code Changed
bo
Xeùt tröôøng hôïp vaø thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä treân vaø ñoái chieáu ñieàu Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
kieän tìm ñöôïc nghieäm ( x;y ) = (

− 2; 2 ; 2; − 2 . )( ) Field Code Changed
et
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = (

− 2; 2 ; 2; − 2 . )( ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Field Code Changed
 x − y x2 − y2
vi

 = 2 (1) Formatted: Font: 11 pt, Bold
 1 − x2 + y2
 Formatted: Font: 11 pt, Bold
ng
 y − x x2 − y2 7 Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

 = (2) Field Code Changed
2 2 4
 1 − x + y Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt,
Vietnamese (Vietnam)
a
Lôøi giaûi
Formatted: Font: 11 pt, Italic
Ñieàu kieän 0 ≤ x2 − y2 < 1 .
kh
Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt, Italic

Formatted: Centered
Field Code Changed
245
 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt

  1 − x 2 − y 2  ( x + y )
 15 Field Code Changed
 =
1 − x2 + y2 4 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt

Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc:  . Field Code Changed
  1 + x2 − y2  ( x − y ) Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
  1
n
 = Field Code Changed
1 − x2 + y2 4
 Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
.v
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
 1 − x2 − y2  x + y  1 + x2 − y2  x − y Field Code Changed

 ( )  ( ) 15 1
om
  .  = . .
1 − x2 + y2 1 − x2 + y2 4 4
1 − x2 + y2 Field Code Changed

⇔
2
1− x + y 2 ( )
. x2 − y2 =
15
16
⇔ x2 − y2 =
15
16
.
.c Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
Thay ngöôïc laïi heä phöông trình ban ñaàu ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
ok
 Field Code Changed
y 15
x − Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt
 4 =2
 1 4x − y 15 = 
 2 7 15
4  x= 8 +
bo
 ⇔ 7⇔ 4 .
 x 15 4y − x 15 =
y − 4  4  y= 7 + 2 15
7
 =
 1 4
et
 4
Thoûa maõn ñieàu kieän. Field Code Changed
vi
 7 15  Formatted: Font: VNI-Times, 11 pt

Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =
8 + ;7 + 2 15  .
 4  Formatted: Font: 11 pt, Bold
 
ng
 4 4 121x − 122y Formatted: Font: (Default) VNI-Times, 11 pt

x − y = 2

4xy x + y2 ( .
) Field Code Changed
 4 4 122x + 121y
a
2 2
 x + 14x y + y = Formatted: Font: Italic
 x2 + y2 Formatted: Centered
kh
Lôøi giaûi Formatted: Font: VNI-Times, Italic

Ñieàu kieän: xy ≠ 0 .
Field Code Changed
246
Cty TNHH MTV DVVH Khang Việt Field Code Changed ...
Formatted ...

(4
4xy x − y =2

4
)121x − 122y
x + y2
(1)
Formatted
Field Code Changed
...
...
 .
x 4 + 14x 2 y2 + y 4 =122x + 121y Formatted ...
(2)
 2
x +y 2 Formatted ...

Formatted ...
n
Nhaän thaáy caùc haèng soá 121,122 xuaát hieän caû hai phöông trình nghó ñeán vieäc Field Code Changed ...
loaïi boû chuùng ñi.
.v
Formatted ...
Laáy (1).x + (2).y vaø −(1).y + (2).x theo veá ta ñöôïc: Field Code Changed ...
x5 + 10x3 y2 + 5xy 4 =
om
122 (3)
 5 . Formatted ...
2 3 4
y + 10x y + 5x y = 121 (4) Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
Laáy (3) + (4) vaø (3) − (4) theo veá ta ñöôïc:

 5
.c Field Code Changed
Formatted
...
...
( x + y ) =243 x= Field Code Changed

+y 3 = x 2 ...
ok
 ⇔ ⇔ . Field Code Changed ...
5
( x − y ) =1  x
= − y 1 =y 1
 Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = ( 2;1) . Formatted ...
bo

 x y2 + 1
 (=
3 ) Formatted
Formatted
...
 x2 + y2 5 ...

Baøi 21. Giaûi heä phöông trình  . Formatted
et
( )
...
2
y x −1 4 Formatted ...
 =
 x2 + y2 5 Field Code Changed ...
vi
Formatted ...
Ñieàu kieän: x2 + y2 > 0 . Formatted
ng
...
2 2 Formatted ...
3  4
Khi ñoù ñeå yù   +   =
1. Formatted ...
 5  5 Field Code Changed ...
a
Laàn löôït bình phöông hai veá cuûa hai phöông trình trong heä roài coäng laïi theo Formatted ...
veá ta ñöôïc: Formatted ...
kh
( ) ( ) ( )( )
2 2 Field Code Changed ...
 x y2 + 1   y x2 − 1  x2 + y2 x2 y2 + 1
  +  =
1 ⇔ 1.
=
Formatted ...
 2   2 
( )
2 2 2
 x +y   x +y  x2 + y2
Formatted ...
    Field Code Changed ...
Formatted ...
247
( )( )
 x = ±1 Field Code Changed
⇔ x2 y2 + 1 = x2 + y2 ⇔ x2 − 1 y2 − 1 = 0 ⇔  .
 y = ±1
)  13 ; −1 ; ( 3;1) .
  Formatted: Font: VNI-Times
Xeùt tröôøng hôïp roài thöû laïi ta ñöôïc hai nghieäm ( x;y
= Field Code Changed
 
n
Caùch 2: Nhaän thaáy xy = 0 khoâng thoûa maõn heä phöông trình neân vieát laïi döôùi daïng:
Formatted: Font: VNI-Times, Condensed by
( )
0.2 pt
.v
 x2 y2 + 1
 3x Formatted: Font: VNI-Times, Condensed by
= (1)
 x2 + y2 5 0.2 pt

.
om

( )
Field Code Changed
 y2 x2 − 1 4y Formatted: Font: VNI-Times, Condensed by
 = (2) 0.2 pt
2
 x + y
2 5
Field Code Changed
Laáy (1) − (2) theo veá ta ñöôïc:

.c Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
ok
3x 4y x 2 + y 2 4y + 5
− = =1 ⇔ 3x − 4y =5 ⇔ x = . Formatted: Font: VNI-Times
5 5 x2 + y2 3
Field Code Changed
Thay ngöôïc laïi phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
bo
  1 Formatted: Font: VNI-Times

 5 + 4y  
2
5.
5 + 4y 2
3
( )
. y + 1= 3  y 2 + 
  3  
 ⇔
 y = −1  x = ,y = −1
y = 1
⇒
 3 . Field Code Changed
  x 3,y
= = 1 Formatted: Font: VNI-Times
et
3x3 + 5y3 − 2xy =6

3 3
2x + y + 3xy = 8
vi
Lôøi giaûi
Heä phöông trình töông ñöông vôùi
ng
3x + 5y = 2xy + 6
3 3
 3 3
2x + y = −3xy + 8
Coi ñaây laø heä phöông trình hai aån x3 ,y3 vaø xy laø tham soá thì ta tính ñöôïc:
a
x= 22 − 21xy
3
kh
 3
= y 13xy − 12
Chæ vieäc nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
(
x3 y3 = ( 22 − 21xy )(13xy − 12 ) ⇔ ( xy − 1) x 2 y2 + 274xy − 264 = 0 . )
248
 xy = 1
 3
=  xy 1 x= 22 − 21xy
⇔ ⇔
 xy =
−137 ± 19.033  xy =−137 ± 19.033
 3
  x= 22 − 21xy
n
 x = 1

.v
 y = 1

(
⇔  x = 3 22 − 21 −137 ± 19.033 .
 
 )
om

(
 y = 13 − 12 −137 ± 19.033
3
)
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø:
( ) (
( x;y ) (1;1) ;  3 22 − 21 −137 ± 19.033 ; 3 13 − 12 −137 ± 19.033  .
= ) .c
Nhaän xeùt: Daïng toång quaùt cuûa heä treân coù daïng
ok
ax k + by k =
P((xy)m ) Formatted: Font: VNI-Times, Vietnamese
 k , trong ñoù k > m vaø P,Q laø caùc ña thöùc baäc m cuûa xy . (Vietnam)
k
cx + dy = Q((xy)m )
bo
Ñeå giaûi heä naøy ta coi noù laø heä cô baûn vôùi hai aån laø x k ,y k vaø Formatted: Font: Bold
P((xy)m );Q((xy)m ) laø caùc haèng soá. Tieáp ñeá n nhaân theo veá cuûa x k ,y k ñöa Formatted: Font: VNI-Times
veà phöông trình ña thöùc baäc k cuûa xy . Tìm ñöôïc xy roài suy ra giaù trò cuûa x,y . Field Code Changed
et

 1 1 35
 + =(1) Formatted: Font: Italic
 1 − x2 1 − y 2 12
Baøi 23. Giaûi heä phöông trình  . Formatted: Centered, Line spacing: single
vi
 x −
y 7
= (2) Formatted: Font: VNI-Times, Italic

 1− x
2
1 − y 2 12 Formatted: Font: VNI-Times
ng
Formatted: Indent: First line: 0 cm, Line

Lôøi giaûi spacing: single
Ñieàu kieän: −1 < x < 1, −1 < y < 1 . Field Code Changed
Laáy (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
a

 1+ x 1− y 7  1+ x 1− y 7
 + =  + = Formatted: Font: VNI-Times
kh
1− x 2
1− y 2 2
  1− x 1+ y 2 Field Code Changed
 ⇔ .
 1− x 1+ y 7  1− x 1+ y 7 Formatted: Font: VNI-Times
+ = + =
  1+ x
 1 − x2 1 − y2 3  1− y 3 Field Code Changed
Field Code Changed
249
1+ x 1+ y Formatted: Font: VNI-Times

Xuaát hieän nhaân töû chung ñaë=
t u = ,v , ( u > 0,v > 0 ) . Field Code Changed
1− x 1− y
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
 1 7  7v − 2
 u=
+ = u = u 3,v
= 2 Field Code Changed
v 2 ⇔  2v
n
  ⇔ 1 1. Formatted: Font: VNI-Times
1 7 u =
v= + v + 2v =
7 =

,v
2 3
.v
 u 3  7v − 2 3
 Formatted: Font: VNI-Times
1+ x
 =3
om
Field Code Changed
 1− x
 1+ y
 =2  1 1
  1− y  x 2=
= ,y
3
⇔ ⇔ .
 1+ x 1  1 1
= x =
− ,y = −
 1− x 2  3 2
.c
 
 1+ y 1
 =
ok
  1− y 3
1 1  1 1 Formatted: Font: VNI-Times

Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø (=
x;y )  ;  ;  − ; −  .
 2 3  3 2
Field Code Changed
bo

Caùch 2: Formatted: Font: VNI-Times

u =
x 
 u2 =
=
x2 1 − 1 − x2
=
1 (−1
) Formatted: Font: VNI-Times
 Field Code Changed

et
 1 − x2 1 − x2 1 − x2 1 − x2
Ñaët  ⇒ .
( )
v = y  2 1 − 1 − y2
y2 1
 1− y 2 =
 v = = − 1
vi
  1 − y2 1 − y2 1 − y2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh: Formatted: Font: VNI-Times
ng
 7  7 Field Code Changed
 u − v = u − v =
12  12
 ⇔
 u2 + 1 + v2 + 1 =35 u2 − v2 35
(1)  =
a
 u + 1 − v + 1 12
 12  2 2
kh
 7 Field Code Changed

 u − v =
⇔ 12
 u2 + 1 − v2 + 1 =u + v (2)
 5
250
Formatted ...
Laáy (1) + (2) theo veá ta ñöôïc: Field Code Changed ...
Formatted
7  3 ...
35 u + v 35
2u − u = − Field Code Changed ...
2
2 u + 1= + = + 12 2
⇔ 120 u + 1 = 24u + 168 ⇔  4.
Formatted
12 5 12 5 u = 4 ...
 3 Formatted ...
n
Formatted ...
Thay ngöôïc laïi ta coù keát quaû nhö caùch treân.
.v
x6 + 15x 4 y2 + 15x 2 y 4 + y 6 =
32 Formatted ...
5 3 3 5 Formatted
6x y + 20x y + 6xy = 32 ...
om
Formatted ...
Laàn löôït coäng theo veá, tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
 6
( x + y ) =64 Field Code Changed ...
x + y =±2 x = 1,y = 1
 ⇔ ⇔ . .c Formatted ...
6
( x − y ) =0  x − y =0  x =− 1,y = −1
 Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
ok
Formatted ...
x 7 + 21x5 y2 + 35x3 y 4 + 7xy6 =
64 Formatted ...
Baøi 25. Giaûi heä phöông trình  . Field Code Changed
7 2 5 3 4 6 ...
y + 21x y + 35x y + 7x y = 64
bo
Formatted ...
Laàn löôït coäng theo veá, tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc: Formatted ...
 x+y 7 = Formatted
( ) 128 ⇔ x=
et
...
+y 2 = x 1
  ⇔ . Formatted ...
7
( x − y ) =0  x
= − y 0 =y 1 Field Code Changed
 ...
vi
Formatted ...
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = (1;1) . Formatted ...
Field Code Changed
ng
...
 2 2 3 1
x + y = 4x + 2y Formatted ...

x2 − y2 = 3 1
− + Field Code Changed ...
 2x y
a
Formatted ...
kh
Ñieàu kieän: xy ≠ 0 . Formatted ...

Formatted ...
Formatted ...
Formatted ...
251

( 3 2
)
2 2  2 4
4 x + y = + 6x + 2y 2 =  3

2
 x y y y + 3x y = 2 Field Code Changed
 ⇔ ⇔ .
( 3
)2 6 3 2
2 x − y =
2 2
− + 2x 2 + 6y 2 =  x + 3xy 3
=
 x y 
 x
n
 3 Formatted: Font: VNI-Times
 3 5 +1
( x + y ) =5 x + y = 3 x = Field Code Changed
5  2 .
⇔ ⇔ ⇔
.v
3 3
( x − y ) =1 x − y =
1  5 −1
 y = 2
om
 3 5 +1 3 5 −1 Formatted: Indent: First line: 0 cm
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) =  ; . Field Code Changed
 2 2 
 Formatted: Font: VNI-Times

( )( 3 2
)
2 2 4 2 2 4 Formatted: Font: Bold
8 x + y x + 6x y + y = + .c
 x y Formatted: Font: Bold
( )( )
2 x2 − y2 3x 4 + 10x2 y2 + 3y 4 =−
 y x Field Code Changed
ok
Lôøi giaûi Formatted: Font: Italic
Ñieàu kieän: xy ≠ 0 . Formatted: Centered
bo

Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: Field Code Changed
 4 Formatted: Font: VNI-Times

et
14x 6 + 70x 4 y 2 + 42x 2 y 4 + 2y 6 =

 x + 21x y + 35x y + 7xy =
7 5 2 3 4 6
y 3 Formatted: Font: VNI-Times
 ⇔ . Formatted: Font: VNI-Times
6 7 2 5 3 4 6
2x 6 + 42x 4 y 2 + 70x 2 y 4 + 14y 6 =  y + 21x y + 35x y + 7x y 2
=
vi
 Field Code Changed

x
Laàn löôït coäng theo veá, tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
ng
 7
5 +1 Field Code Changed
 x+y 7 =
( ) 5 
x + y =5
⇔
7

⇔
x =
2 . Formatted: Font: VNI-Times
 7 7
( x − y ) = 1 x − y =
1  5 −1
 y = 2
a
 7 5 +1 7 5 −1 Formatted: Font: VNI-Times

kh
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) =  ; . Field Code Changed
 2 2 
 Formatted: Font: VNI-Times
252

 4 2 3 9
x + y − xy − x = 0 Formatted: Font: Bold
Baøi 28. Giaûi heä phöông trình  8 .
 y 4 + x 2 − x3 y − 9 y =
0
 8 Field Code Changed
Lôøi giaûi
n
Formatted: Font: Italic
.v
Neáu x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø nghieäm cuûa heä phöông trình. Formatted: Centered
Xeùt xy ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôùi: Formatted: Font: VNI-Times
om
 3 y2 x y 2
9 2 x + y 9 3 3
3 9 Field Code Changed
x + − y − = 0  + =  =
 x 8 y x 4  xy 4 Formatted: Font: VNI-Times
 2
⇔ ⇔
 y3 + x − x3 − 9 =
 y 8
0 

3 3
( y2 x2
2 x − y + x − y =

)3 3  1 
0  x − y 2 −  =
  xy 
0 ( ) .c Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
 x = y Field Code Changed
x + y
3 3  3  9
ok
9   2x 9  x= y= Formatted: Font: VNI-Times
 = = 8
 2 
 xy 4 4
 x
Field Code Changed
  1
⇔   x3 = y3 ⇔  ⇔ x = 1,y = .
   xy = 
bo
  xy = 1  2 x 1
,y 1
  2  3 3 9 =  2
=
 x + y = 8
et
9 9  1 1 
Vaäy heä phöông trình coù boán nghieäm laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ;  ;  ;  1;  ;  ;1 . Field Code Changed
8 8  2 2 
Nhaän xeùt: Töø baøi toaùn naøy ta saùng taùc moät soá baøi toaù n töông töï nhö sau:
vi
Formatted: Font: VNI-Times, Not Bold

 x 4 + y 4 17 Formatted: Font: VNI-Times
 =
 xy 2 Formatted: Font: Bold
ng
Baøi toaùn 1. Cho= = 1 ta coù 

x 2,y . Formatted: Font: VNI-Times
 x4 − y4


(  1 1 
 − =
 2 xy 
0 ) Field Code Changed
a
Field Code Changed
 x3 y3 17  x3 y3 17 Formatted: Font: VNI-Times

kh
=  + =  + Formatted: Font: VNI-Times

y x 2 y x 2
Suy ra  ⇔ . Field Code Changed
x3 y3 x3 y3
1 4
2

x(− y 4
−
y
)
=+
x
0
1 4
2

x − y 4
−
y
=+
x
0 ( ) Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
253
1 4 y3 17 Field Code Changed
2
( 4
 x −y +2 =  5
x 2
) 4
x − xy + 4y =
3
17x Formatted: Font: VNI-Times
⇔ 3 ⇔ .
( )
2x 1 17 5 4 3
y − x y + 4x =17y
 − x 4 − y 4 = 
 y 2 2
n
x5 − xy 4 + 4y3 = Formatted: Font: VNI-Times
17x
Baøi toaùn 2. Giaûi heä phöông trình  . Formatted: Font: VNI-Times
5 4 3
.v
y − x y + 4x = 17y Field Code Changed
 x5 + y 5 33 Formatted: Font: VNI-Times

 =
om
 xy 2
Cho= = 1 ta coù 
x 2,y . Field Code Changed


 (
 x5 − y5  1 − 1  =

 2 xy 
0 ) Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
 x 4 y 4 33 1 5 2y 4 33 Formatted: Font: VNI-Times

( )
 +
y
Suy ra 
x
=
2
 x −y +
2
⇔ 4
5
x
=
2
.c
Field Code Changed
( )
4 4
 2x − 1 x5 − y5 =33
1 5
( 5 x y
)
ok
2 x − y − y + x = 0  y 2 2

Field Code Changed
x6 − xy 5 + 4y 4 =
33x Formatted: Font: VNI-Times
⇔ .
bo
6 5 4
y − x y + 4x = 33y Formatted: Font: Bold
81x3 y2 − 81x 2 y2 + 33xy2 − 29y 2 =
4 Field Code Changed
3 2 3 3 2
 25y + 9x y − 6xy − 4y 24
= Formatted: Font: VNI-Times
et
Formatted: Centered
vi

Field Code Changed
Lôøi giaûi
ng

 ( )
3 ( x − 1) 27x 2 + 11 y 2 = −4 ( y − 1)( y + 1)
.
Field Code Changed
 Formatted: Font: VNI-Times

3 ( 3x + 1)( x − 1) y =
3
(
−4 ( y − 1) 7y2 + 6y + 6 )
a
Field Code Changed


kh
Neáu x =1 ⇒ y =1 . Neáu y = 0 heä phöông trình voâ nghieäm.

Xeùt x ≠ 1,y ≠ 1,y ≠ 0 nhaân cheùo hai phöông trình cuûa heä vaø löôïc boû Formatted: Font: VNI-Times
( x − 1)( y − 1) hai veá ta ñöôïc: Field Code Changed

Field Code Changed
254
Formatted ...
Formatted ...
( 27x 2
) ( )
+ 11 y 2 7y 2 + 6y + 6 = ( y + 1) y3 ( 3x + 1) .
Field Code Changed
Field Code Changed
...
...
⇔ ( 27x 2
+ 11)( 7y 2
)
+ 6y + 6 = ( y + 1) y ( 3x + 1) . Formatted ...
Formatted ...
⇔ ( 27x 2
+ 11)( 7y 2
+ 6y + 6 ) = ( y 2
)
+ y ( 3x + 1) . Field Code Changed ...
n
Formatted ...
Ta coù: Formatted ...
.v
( )( ) ( ) ( )
27x2 + 11 7y2 + 6y + 6 > y2 + y ( 3x + 1) y 2 + y ( 3x + 1) ≥ y 2 + y ( 3x + 1) ( ) Formatted
Field Code Changed
...
...
om
Neân phöông trình naøy voâ nghieäm daãn tôùi heä voâ nghieäm. Formatted ...
Vaäy heä coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) . Formatted ...
Formatted ...
Nhaän xeùt: Ñaây laø moät baøi toaùn khoù vaø nuùt thaét cuûa noù laø nhaåm ñöôïc nghieäm Field Code Changed ...
x= y= 1 daãn tôùi phaân tích nhö treân. Ñeå xöû lyù caù c baøi toaùn daïng naøy caùc em Formatted
.c ...
laøm nhieàu baøi cuøng daïng seõ coù phaûn xaï khi gaëp heä roái nhö vaäy. Döôùi ñaây laø Field Code Changed ...
moät soá baøi taäp töông töï cho caùc em tham khaûo. Formatted ...
ok
Formatted ...
x3 y2 − x2 y2 + xy2 − 2xy + 2x − y 2 =
0
3 3 2
5y − 4xy − y + 4y − 4 = 0 Formatted ...
bo
Field Code Changed

Lôøi giaûi ...
( )
Formatted
( x − 1) x2 + 1 y 2 = 2x ( y − 1) ...
 Formatted ...
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:  .
( y − 1) y2 + 4 = 4 ( x − 1) y3 ( ) Field Code Changed ...
et
 Formatted ...
Neáu x =1 ⇒ y =1 . Formatted ...
Field Code Changed
vi
Xeùt x,y ≠ 1 . Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä vaø löôïc boû ...
Formatted ...
( x − 1)( y − 1) hai veá ta ñöôïc: ( x2 + 1) y2 ( y2 + 4 ) =
8xy3 . Formatted ...
ng
Field Code Changed

( ) ( )
...
Ta coù: x2 + 1 y 2 y 2 + 4 ≥ 2 x .y2 .4 =
y 8 xy3 ≥ 8xy3 . Formatted ...
x2 = 1  x = 1
a
Formatted
 ...
 2 y = 2
Daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi y= 4 ⇔  (thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn). Field Code Changed ...
kh
 3 x = −1 Formatted ...

xy ≥ 0 
 y = −2 Formatted ...
Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) .
...
Formatted ...
Formatted ...
Field Code Changed
255 ...
Formatted ...
Formatted ...
Nhöõng ñieàu caàn bieát LTÑH − Kyû thuaät giaûi nhanh heäphöông trình − Ñaëng Thaønh Nam Formatted ...
Formatted ...
2x2 y3 − x2 y + x2 − 4xy3 + 2y3 − 2y + 2 =
0 Field Code Changed ...
Baøi 31. Giaûi heä phöông trình  Formatted
2 6 2 2 6 6 ...
x y − x y + 2x − 2xy − 2x + y − y + 2 = 0
Formatted ...
2 x − 1 2 y3 =−
 ( ) ( y 1) x2 + 2 ( ) Field Code Changed ...
n
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:  . Formatted ...
( 2
)
( y − 1) x 2 + 1 = ( x − 1) y 6 + 1 ( )
.v
Formatted ...

Töø ñoù suy ra heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) . Formatted ...
om
Formatted ...

 (

5 x + y )  xy +

1
xy

+ 2= 2
(
2 
 4 2x + 3y  1 +

1 

 xy  .
) Formatted
Formatted
...
...

2
( 2
( )
11 3x + y = 9x + 13y xy + 1
)( )
.c Field Code Changed ...
Formatted ...
Ñieàu kieän: xy ≠ 0 . Formatted ...
ok
Formatted
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: ...
Field Code Changed
( )
...
5 x + y xy + 1 =2
 ( )( ) 4 2x2 + 3y2 ( xy + 1) Formatted ...

bo
 ( )
11 3x2 + y2 = ( 9x + 13y )( xy + 1) Formatted
Field Code Changed
...
...
  xy = −1 Field Code Changed ...


( )
Formatted
et
⇔  5 ( x + y )( xy +=
1) 4 2x 2 + 3y 2 .
...

Formatted ...

 ( )
11 3x + y = ( 9x + 13y )( xy + 1)
2 2 Formatted ...
vi
Formatted ...
TH1: Neáu xy = −1 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä thaáy khoâng thoûa maõn. Field Code Changed ...
ng
Formatted ...
Formatted ...
( )
Formatted ...
TH2: 5 ( x + y )( xy=
+ 1) 4 2x + 3y ,xy ≠ −1 ta coù heä phöông trình:
2 2
Formatted ...
a
( )
5 ( x + y )( xy +=
1) 4 2x 2 + 3y 2
 Formatted ...
kh
 .
 ( )
11 3x 2 + y 2 = ( 9x + 13y )( xy + 1) Field Code Changed
Formatted
...
...
Nhaân theo veá hai phöông trình cuûa heä vaø löôïc ñi xy + 1 hai veá ta ñöôïc: Formatted ...
Formatted ...
256
( ) ( )
) 4 2x2 + 3y2 ( 9x + 13y ) .
55 3x 2 + y2 ( x + y= Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
(
⇔ 93x3 + 61x 2 y − 53xy 2 − 101y3 =0 ⇔ ( x − y ) 93x 2 + 154xy + 101y 2 =0 . ) Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
x = y xy ≠ 0 Field Code Changed
⇔ ←→ x = y .
n
93x + 154xy + 101y =0
.v
Thay y = x vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä treân ta ñöôïc: Formatted: Font: VNI-Times
Field Code Changed
( ) 2
10x x 2 + 1= 20x 2 ⇔ x ( x − 1)= 0 ←
→= y 1.
x 1⇒ =
x≠0
om
Field Code Changed
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) = (1;1) .
 Formatted: Font: VNI-Times

 3 
 10x  1 + = 3 Field Code Changed
  5x + y  .c
Baøi 33. Giaûi heä phöông trình  . Formatted: Font: VNI-Times
 y 1 − 3  = −1

  5x + y  

ok
Lôøi giaûi
Ñeå heä coù nghieäm ta phaûi coù x > 0,y > 0 .
Khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:
bo
 3 3  3 1  3 1
1 + + =  − =2 − =2
 5x y 10x  10x y  10x y
 ⇔ ⇔ .
1 − 3 = 1  3 1 6  9 − 1 =12
et
− + =
 5x + y
 y  y 5x + y 
 10x 10x y 5x + y
 3 1  3 1
vi
 − =2  − =2
⇔  10x y ⇔  10x y .
 2 
( y − 10x )( 9y + 5x ) =
0
2
9y − 50x − 85xy =
0
ng
y = 10x  1
 x =
⇔ 3 1
=2
⇔ 10 .
 − 
 10x y y = 1
a
 1 
Vaäy heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát ( x;y ) =  ;1 .
kh
 10 
257
  1 
 3x  1 + =2
  x+y
Baøi 34. Giaûi heä phöông trình (VMO 1996)  .
 7y  1 − 1  =
4 2
  
  x+y
n
Lôøi giaûi Formatted: Centered
Ñeå heä coù nghieäm ta phaûi coù x > 0,y > 0 .
.v
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi
 1 2  2 4 2  2 4 2
om
1 + x y =  + =2  + = 2
 + 3x  3x 7y  3x 7y
 ⇔ ⇔ .
1 − 1 = 4 2  2 4 2 2  4 32 4
  − =  − =
 x+y 7y
 3x 7y x + y  3x 7y x + y
 2

⇔  3x
+
4 2
7y
2
=
 2

⇔  3x
+
4 2
7y
= 2
.
.c
 
ok
( y − 6x )( 28y + 16x ) =
0
2 2
28y − 96x − 152xy =
0
y = 6x
 1 2  1 2
x = − x = +
  3 21  3 21
bo
⇔ 2 4 2 ⇔  ∨  .
 + 2
= y =− 12  12
2 3 y =+
2 3
 3x 7y  21  21
Vaäy heä phöông trình coù hai nghieäm laø:
et
1 2 12   1 2 12  Formatted: Centered
( x;y ) =
 − ;2 3 − ; + ;2 3 + .
 3 21 21   3 21 21 
vi
5x3 + 3y3 − 2xy =

6
Giải hệ ph ươ .
ng
 ng3
trình
3
3x + 2y + 3xy =8
Giải
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v
a
5x3 + 3y3 = 2xy + 6 x3 = 13xy − 12

 3 ⇔ .
3
−3xy + 8 y3 =
kh
3x + 2y = −21xy + 22
Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
x3 y3 = (13xy − 12 )( −21xy + 22 ) .
258
 xy = 1
( )( )

⇔ ( xy − 1) xy + 137 − 19033 xy + 137 + 19033 = 0 ⇔  xy = −137 − 19033 .

 xy =−137 + 19033
Thay ng ược lại hệ ph aươtìm ợc
đ ư
ng trình các
t nghiệm
n
( x;y
= ) (1;1) ;  3 13 19033 − 1793; 3 2899 − 21 19033  ;  3 −13 19033 − 1793; 3 2899 + 21 19033 
 
.v
.
x3 − 2y3 + xy =0
Giải hệ ph ươ
 ng .
om
trình
3
3y + 3xy + 1 =0
Giải
Hệ ph ới:
 3 9xy + 2
x = − .c
3 .

y3 = − 3xy + 1
 3
ok
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
=x3 y3
( 9xy + 2 )( 3xy + 1) ⇔ 9x3y3 − 27x=
2 2
y − 15xy − 2 0.
9
bo
Đây l à ph trình bậc ba tổng quát với ẩn t = xy sử dụng ph

ơng ươ ng ph
3 3
3 + 3 7 + 49
bày tìm đ nghiệm duy nhất xy =
ợc ư .
3
et
Thay ng ợ
ưc lại hệ ph ợc
ươ ng
 11 + 6 3 7 + 3 3 49 4 + 3 3 7 + 3 49 
( x;y ) =
 −3 ; −3 .
vi
 3 3 
 
x3 − 8y3 = 1 + 3xy − 3x2 y2
ng
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
3 3
8y − 3x = 1 − 3xy + 9x2 y2
Giải
Hệ ph ới:
a
x =
3
−3x2 y2 − 1
.
kh
 3
8y =−3xy − 2
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
8x=
y3 3
(3x y + 1) (3xy + 2) ⇔ x y
2 2 3 3
+ 6x2 y2 + 3xy=
+2 0.
259
3 3
⇔ ( xy + 1) + 3x2 y2 + 1 = 0 ⇔ ( xy + 1) − x3 = 0 ⇔ xy + 1 = x ⇔ xy = x − 1 .
Thay vào ph ầu ng củatrìnhhệ đ trên
ươ ta ợc:
đ ư
2 3 2
x3 =−3 ( x − 1) − 1 ⇔ 3x3 =( x − 2 ) ⇔ 3 3x =x − 2 ⇔ x = =−1 − 3 3 − 3 9
1− 3 3
n
.
x − 1 −1 − 3 3 − 3 9 − 1 1 + 3 3
.v
=
Suy ra y = = .
x −1 − 3 3 − 3 9 2
 3 
( x;y ) =  −1 − 3 3 − 3 9; 1 +2 3  .
om
Vậy hệ ph ệm
ươ ng
duytrình
nhấtcólànghi
 
Nhận xét. Qua đây nhận thấy khi giải ph ậc ng
ươ ba trình
có duy b nhất một
nghiệm nếu tính ý biến đổi ta tìm ợc đ ư nghiệm rất trực quan mà không phải sử
dụng bất kỳ một ph ươ ng pháp nào khác. .c
Giải hệ ph

ươ
( )
( x − y ) x2 + y2 =x 4 − 1
.
 ng trình
( )
( x + y ) x 4 + y 4 =x 4 + 1
ok

Giải
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
( )( ) ( )( )
bo
( x − y )( x + y ) x2 + y2 x4 + y4 = x4 − 1 x4 + 1 .
 y = −1
⇔ x8 − y8 = x8 − 1 ⇔ y8 = 1 ⇔  .
y = 1
et
Xét tr ờ
ưng hợp thay ng ợ ưc lại hệ ban đầu tìm ợc ư các nghiêm
đ
( x;y
= ) ( 0;1); ( −1; −1); ( 2; −1) .
vi
x = 2y3 − 6y − 2
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
y =− x3 + 3x + 4
ng
Giải
Viết lại hệ ph ới dạng:
ươ ng trình dư
x − 2 = y + 1 2 y − 2
( )( ) .
a

 2
y − 2 =− ( x + 1) ( x − 2 )
kh

Nhân chéo theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ưcc:
2 2 2 2
2 ( y − 2 ) ( y + 1) =− ( x + 1) ( x − 2 ) ⇔ x =y=2.
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó( nghi
duytrình x;y ) = ( 2;2 ) .
260
x ( xy + 6 ) = y3

Giải hệ ph ươ
 ng trình .
y ( xy − 24 ) =x3
Giải
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
n
2  xy = 0
xy ( xy + 6 )( xy − 24 ) =x3 y3 ⇔ xy ( xy + 8) =0⇔ .
 xy = −8
.v
TH1: Nếu xy = 0 ⇒ x = y = 0 .
TH2: Nếu xy = −8 thay vào ph ầu
ươ của hệ tađđ ợ
ng trình ưc:
om
3
 8
−2x =y3 = −  ⇔ x =±4 ⇒ y =±2 .
 x
Vậy hệ ph ệm
ươ ng ( x;y )có=(ba
là trình ); ( −4;2 ); ( 4; −2 ) .
0;0nghi
.c
  1 
 3x  1 + =2
  x+y
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
ok
 xy  1 − 1  =
4 2
  
  x+y
 2 2
  1 ± 2  ;  2 2 ± 2   .
bo
Đáp số. ( x;y ) =  

 3 21   7  
  

  6 
 x 1 + =3 2
et
  x+y
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
 y 1 − 6  = 1
  x + y 
vi

Đáp số. ( x;y ) = ( )(
2;1 ; 2 2;2 .)
ng
 1 2 x+ y
4 x  + =2
  4 x + y 
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
4  1 2 x+ y
a
 y  − =1
4 x + y 
 
kh
H ư
ớng dẫn. x =2 y .
261
  7 
 x 2 + =3 2
  2x + 5y 
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
 y 2 − 7 
  =3
  2x + 5y 

n
  15 
 x 2 − =2+ 3
  x + 2y 
.v
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
 y  2 + 15  =
 

(
 3 3 −1
x + 2y 
)
om
  5 
 x 3 + = 2
  42x + y 
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
 2y  3 − 5  .c
  = 4
  42x + y 

 5+2 6 5+2 6 
Đáp số. ( x;y ) = 
ok
; .
 7 9 
 
(
5x − 4y= 2 x2 − y2
 )
bo

Giải hệ ph ươ
( )
 ng trình 5 x2 − y2 .
4x − 5y =
 x2 + y2

Giải
et
Điều kiện: x2 + y2 > 0 .

Cộng theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
vi
 5    5 
9(x − y) = ( )
x2 − y2  2 +


2
 ⇔ (x − y) 9 − (x + y) 2 + 2
2 
x +y   

 = 0 .
x + y2  

ng
x = y

⇔  5  .
( x + y )  2 + 2 =
2 
9
x y
a
  + 
Trừ theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
kh
 5    5 
x + y= (x 2

)
− y2  2 −
 2
 ⇔ ( x + y ) 1 − ( x − y )  2 − 2
2 
x +y   

 = 0 .
x + y2  

262
 x = −y

⇔  5  .
( x − y )  2 − 2 = 1
  x + y2 
TH1: Nếu x = y thay vào ph ầu
ươ của ưc: x = 0 ⇒ y = 0 (loại).
hệ tađđ ợ
ng trình
n
TH2: Nếu x = − y thay vào ph ầu
ươ ngcủatrình
hệ đta ợc:
đ ư
9x = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 (loại).
.v
TH3: Nếu x ≠ ± y khi đó hệ ph ới: ng trình tương đương v
ươ
  5   5 9  10 9 1
( x + y )  2 + 2
om
=9 2 + 2 = = −
 x + y2  x + y2 x + y
    x2 + y2 x + y x − y
 ⇔ ⇔ .
  5  2 − 5 1  = 9 1
( )  2 2 
x − y 2 − 1
= = 4 +
 x2 + y2 x − y  x+y x−y
  x +y  
Nhân theo vế hai ph
40  9
= −
1  9
ủa hệ
ươ
+
ng ta
1 
đ ợ
trình ư
cc:
40 81 1
.c
 ⇔ 2 = − .
x2 + y2  x + y x − y  x + y x − y  x + y 2 ( x + y )2 ( x − y )2
ok
( ) ( ) ( )
2 2 2
⇔ 40 x2 − y2 = 81 x2 + y2 ( x − y ) − x 2 + y2 ( x + y ) .
( )
bo
⇔ 10x 4 − 41x3 y + 60x 2 y 2 − 41xy3 + 10y 4 =0 ⇔ ( y − 2x )( 2y − x ) 5y 2 − 8xy + 5x 2 =0

.
 y = 2x
⇔ ( do x2 + y2 > 0 ).
et
 x = 2y
Với y = 2x thay vào ph ầu
ng trình ưc:
vi
x = 0 ⇒ y = 0
( )
5x − 4.2x = 2 x2 − 4x2 ⇔ −3x = −6x 2 ⇔ 
x = 1 ⇒ y = 1
.
ng
 2
1 
Đối chiếu với điều kiện nhận nghiệm ( x;y ) =  ;1 .
2 
Với x = 2y thay vào ph
a
ầu
ng trình ưc:
( )
y = 0 ⇒ x = 0
= 2 4y 2 − y 2 ⇔ 
5.2y − 4y
kh
.
 y =1 ⇒ x =2
Đối chiếu với điều kiện nhận nghiệm ( x;y ) = ( 2;1) .
263
1 
Vậy hệ ph ệmng
ươ ( x;y )có= hai
là trình  ; ( 2;1) .
;1nghi
2 
Nhận xét. Ta có thể nhân theo vế hai ph ủa
ươ hệ ng đtrình ềưa
c phv ươ ng trình
( )
2
2 2
10 x − y
( 5x − 4y )( 4x − 5y ) = 2
n
.
2
x +y
.v
Biến đổi t ự
ươcách
ng tgiải trên ta có kết quả t ự. ng t
ươ
 4 3 1
x + 2y − x =− + 3 3
4
om
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
y 4 + 2x3 − y =− 1 − 3 3
 4
Giải
Lấy tổng hai ph ủa
ươ hệ
ng theo c ta đ ợ
trình vế ưc:
 2
2
1  2 1
2
 2

x + x=
−
1
2
0 =

x

−1 ± 3
2
.c
x + x −  +y + y −  = 0 ⇔  ⇔ .
ok
 2  2 y2 + y − 1 =  −1 ± 3
0 y=
 2 
 2
 −1 − 3 −1 + 3 
Thử lại chỉ có nghiệm ( x;y ) =  ;  thỏa mãn.
bo
 2 2 

 −1 − 3 −1 + 3 
Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y ) =  ; .
 2 2 

et
x 4 − 4x3 + 8y =−4 − 16 3

Giải hệ ph ươ
 4ng trình .
3
y − 4y + 8x =−4 + 16 3
vi
Giải
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
ng
x 4 − 4x3 + 8y + y 4 − 4y3 + 8x =
−8 ⇔ x 4 − 4x3 + 8x + 4 + y 4 − 4y3 + 8y + 4 =
0.
( ) + (y )
2 2
⇔ x 2 − 2x − 2 2
− 2y − 2 0.
=
a
x = 1− 3,y =
1− 3

x − 2x − 2 = 0
2
kh
 x =1 − 3,y =1 + 3
⇔ ⇔ .
2
y − 2y − 2 = 0 x = 1+ 3,y =
1+ 3

 1+
x = 3,y =
1− 3
264
Thử lại hệ ph trình ch( x;y ) =+

ỉ cóngnghiệm
ươ 1 (
3;1 − 3 thỏa mãn. )
Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y ) =+
1 3;1 − 3 .( )
x 4 − 2x3 − 11y 2 + 12y + 41 =
0
Giải hệ ph ươ
 4ng trình .
n
3 2
y − 2y − 11x + 12x + 31 = 0
Giải
.v
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
x 4 − 2x3 − 11x 2 + 12x + y 4 − 2y3 − 11y 2 + 12y + 72 =
0.
om
 x= y= 3
x2 − x − 6 =0 
( ) + (y ) x =y =−2
2 2
2
⇔ x −x−6 2
−y−6 =0⇔ ⇔ .
 y 2
− y − 6 =0 
= x 3,y
= 2

 x =−2,y =3 .c
Đối chiếu với điều kiện chỉ có nghiệm ( x;y=
) ( 3; −2 ) thỏa mãn.
Vậy hệ ph trìn duy nhất ( x;y=
ươcóngnghiệm
h ) ( 3; −2 ) .
ok
1 1 2 2
 + = 2 x + y (1)
 x 2y
( )
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
bo
 1 − 1 = y2 − x2 (2)
 x 2y
Giải
Điều kiện: xy ≠ 0 .
et
Lấy (1) + (2) và (1) − (2) theo vế ta đ ợ

ưc:
2
= 3y2 + x2
vi
 x x + 3xy =
3 2
2
 ⇔ .
1
= 3x2 + y2
3 2
y + 3x y =1
ng
 y
Đấy đây tiếp tục lấy tổng và hiệu hai ph ủa hệ
ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
 3
3 +1
 x+y 3 =
( ) 3 ⇔ x + y =3 3 ⇔ x = 2 .
a
 3
  3
( x − y ) =
 1 x − y =
1  3 −1
y = 2
kh
 3 3 +1 3 3 −1
Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y ) =  ; .
 2 2 

265
Giải hệ ph

ươ
(
( x + y ) 3xy − 4 x =−2 (1)
.
)
 ng trình
(
 ( x + y ) 3xy + 4 y =

2 (2) )
Giải
Điều kiện: x,y ≥ 0 .
n
Từ hai ph ủa hệ
ươ trìnhrac x + y > 0 .
ng suy
.v
ưc:
(
( x + y ) 6xy − 4 x + 4 y= 0
 )
( x + y ) 3xy − 2 x + 2 y= 0
 ( )
om
 ⇔ .
 (
( x + y ) −4 x − 4 y = )
−4 ( x + y ) x + y =

1 ( )
2=

⇔
(
x − y 3xy ) 2 x − y ( x + y )=

⇔
(
x + y 3xy
.
) ( )
( )
( x + y ) x + y= 1 ( x + y ) x + y= 1
  ( ) .c
2 ( x + y )(=
x − y ) 3xy ( x − 2y )( 2x
= + y) 0
 
ok
⇔ ⇔ .
(
( x + y ) x + = y 1 ) ( x + y ) x + = y 1 ( )

x = 2 3 3 − 2 2
bo
x 2y = x 2y
   9
⇔
( x + y ) x=( ⇔
)
+ y 1 3y 2 +=

⇔
1 y 1 
3 3−2 2 (.
)
y =
 9
et
 3−2 2 3−2 2 
Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y ) =  2 3 ;3 .
 9 9 
 
vi
   −6
( x − 2y )  3x + 8y + 4 x − 4xy + 4y − 16  =
2 2
ng
 ng trình
( y − 4x )  2x + 3y + 2 x2 − 4xy + 4y 2 − 16  =
−10
  
Giải
a
Điều kiện: x2 − 4xy + 4y2 − 16 ≥ 0 .

ươ ng ta đ ợ
trình ư
cc:
kh
( x − 2y )( 3x + 8y ) + ( y − 4x )( 2x + 3y ) + ( )
x 2 − 4xy + 4y 2 − 16 4 ( x − 2y ) + 2 ( y − 4x ) =
−16
.
⇔ −5x2 − 10xy − 13y 2 + 16 − 2 ( 2x + 3y ) x 2 − 4xy + 4y 2 − 16 =0 .
266
2
⇔ x2 − 4xy + 4y2 − 16 + 2 ( 2x + 3y ) x2 − 4xy + 4y 2 − 16 + ( 2x + 3y ) =
0.
2
⇔  x2 − 4xy + 4y2 − 16 + 2x + 3y  =0 ⇔ x 2 − 4xy + 4y 2 − 16 + 2x + 3y =0 .
 
− ( 2x + 3y ) .
⇔ x2 − 4xy + 4y 2 − 16 =
n
ợc lại hệ ph
Thay ng ư ợc: ng trình ta đư
ươ
.v
 ( )
( x − 2y ) 3x + 8y − 4 ( 2x + 3y ) =−6
⇔
( x − 2y )( 5x + 4y ) =
6
.

(
y − 4x (
) 2x + 3y − 2 ( 2x + 3y ))=
−10  ( y − 4x )( 2x + 3y ) 10
=
om
Đây là hệ đẳng cấp ta đ ề phv
ưa ươ ng trình.
Suy ra 5 ( x − 2y )( 5x + 4y ) = ( )
3 ( y − 4x )( 2x + 3y ) ⇔ 49 x 2 − y 2 =0⇔
 y = −x
y = x
.
Xét tr ờ
ưng hợp và thay vào ph ầu
ươ ng
củatrình đ và đối chiếu điều kiện
hệ trên .c
tìm nghiệm ( x;y ) =
ợc ư
đ (
− 2; 2 ; 2; − 2 .)( )
( )( )
ok
ươ ( x;y )có=
là trình 2; 2 ; 2; − 2 .
− nghi
hai
 x − y x2 − y2
 = 2 (1)
bo
 1 − x2 + y2

Giải hệ ph ươ
 ng trình .
 y − x x2 − y2 7
 = (2)
 1 − x2 + y2 4
et
Giải
Điều kiện 0 ≤ x2 − y2 < 1 .
vi

ưc:
 2 
  1 − x − y  ( x + y ) 15
2
ng
 =
 1 − x2 + y2 4
 .
  1 + x2 − y2  ( x − y )
a
  1
 =
1 − x2 + y2 4

kh
Nhân theo vế hai ph ủa

ươ hệ
ng ta đ ợ
trình ư
cc:
 1 − x2 − y2  x + y  1 + x2 − y2  x − y
 ( )  ( ) 15 1
  .  = . .
2
1− x + y 2 2
1− x + y 2 4 4
267
1 − x2 + y2
⇔
1 − x2 + y2
( )
. x2 − y2 =
15
16
⇔ x2 − y2 =
15
16
.
ợc lại hệ ph
Thay ng ư ng trìđầu ta đ ợ
ươ ban
nh ưc:
 y 15
x −
n
 4 =2
 1 4x − y 15 = 
2 7 15
.v
 4  x= 8 +
 ⇔ 7⇔ 4 .
 x 15 4y − x 15 =
 y −  4  y= 7 + 2 15
4 =7
om

 1 4
 4
Thỏa mãn điều kiện.
 7 15 
Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y ) =
8 + ;7 + 2 15  . .c
 4 
 
 4 4 121x − 122y
ok
x − y = 2
Giải hệ ph

ươ
 ng trình
(
4xy x + y 2 ) .
 4 2 2 4 122x + 121y
x + 14x y + y = 2
x + y2
bo

Giải
Hệ ph ươ
ơngng
đương ới:cho tư
trình vđã
et



(
4xy x 4 − y 4 = )121x − 122y
x2 + y2
(1)
vi
 .
122x + 121y
x 4 + 14x 2 y 2 + y 4 = (2)
 2
x +y 2

ng
Nhận thấy các hằng số 121,122 xuất hiện cả hai ph ến

ươ việc
ng trình
loại nghĩ
bỏ đ
chúng đi.
Lấy (1).x + (2).y và −(1).y + (2).x theo vế ta đ ợ
ưc:
a
x5 + 10x3 y2 + 5xy 4 =

122 (3)
 5 .
2 3 4
y + 10x y + 5x y = 121 (4)
kh

ưc:
268
 5
( x + y ) =243 x=
+y 3 =
x 2
 ⇔ ⇔ .
5
( x − y ) =1 x=
−y 1 =
y 1

Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y ) = ( 2;1) .
( )
n
 x y2 + 1
 3
=
 x2 + y2
.v
 5
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
(
 y x2 − 1 4
 =
)
om
2
 x + y
2 5
Giải
Điều kiện: x2 + y2 > 0 .
2 2 .c
3  4
Khi đó để ý   +   =1.
 5  5
Lần l ợ
ưt bình ph ếươcủa
ng hai
hai ph
v ệươrồi
ngcộng
trìnhlại theohvế ta
trong
ok
đ ược:
( )  ( )  ( )( )
2 2
 x y2 + 1  y x2 − 1 x2 + y2 x2 y2 + 1
 +  1
= ⇔ 1.
=
bo
 2   2 
( )
2 2 2
 x +y   x +y  x2 + y2
   
( )(
 x = ±1
⇔ x2 y2 + 1 = x2 + y2 ⇔ x2 − 1 y2 − 1 = 0 ⇔ 
 y = ±1
. )
et
)  13 ; −1 ; ( 3;1) .
 
Xét tr ờ ưc hai nghiệm ( x;y
ưng hợp rồi thử lại ta đ ợ =
 
vi
Cách 2: Nhận thấy xy = 0 không thỏa mãn hệ ph ết lại

ươ ới dạng:
ư
ngdtrình nên vi
(
 x2 y2 + 1
)
ng
 3x
= (1)
 x2 + y2 5

 .
(
 y2 x2 − 1 4y

) (2)
a
=
2
 x + y
2 5
kh
Lấy (1) − (2) theo vế ta đ ợ

ưc:
3x 4y x 2 + y 2 4y + 5
− = =1 ⇔ 3x − 4y =5 ⇔ x = .
5 5 x2 + y2 3
ợc lại ph
Thay ng ư ầu
ươ của
ng trình ợc:
hệ tađđ ư
269
  1
 5 + 4y  
2
5.
5 + 4y 2
3
( 
)
. y + 1= 3  y 2 + 
 3
 ⇔
 
 y = −1  x = ,y = −1
y = 1
⇒
 3 .
  x 3,y
= = 1
 xy2 1 − x 2 − y 2 + x
 3
=
n
 x2 + y2 5
Giải hệ ph ươ ng trình .
 x2 y 1 − x2 − y2 − y 4
.v
 =
 x2 + y2 5
Điều kiện: 0 < x2 + y2 ≤ 1 .
om
ợt bình ph
Cách 1: Lần l ư ếươcủa
nghai
hai ph
v ệ rồi
ươ ngcộng
trìnhlạitrong
theoh
ợc:
vế ta đ ư
2 2
 xy2 1 − x 2 − y 2 + x  +  x2 y 1 − x 2 − y 2 − y 
    .c
    =1.
2
x +y 2
( )
ok
⇔
2 2
(
x + y + 1− x − y 2
)( x y
2 2 4
+ x 4 y2 )=
1⇔
x y ( x + y )(1 − x − y ) + x
2 2 2 2 2 2 2
+ y2
1
=
(x + y ) (x + y )
2 2
2 2 2 2
bo
(
x2 y2 1 − x2 − y2 + 1 )
⇔
x2 + y2
( )
=1 ⇔ x 2 y 2 1 − x 2 − y 2 =x 2 + y 2 − 1 .
et
( )(
⇔ x2 y2 + 1 1 − x 2 − y 2 =0 ⇔ x 2 + y 2 =1 . )
ợc lại hệ ph
Thay ng ư ợc: ng trình ta đư
ươ
vi
 3  3
= x = x
 5 ⇔ 5 (thỏa mãn điều kiện).
ng
 
− y =4 y =− 4
 5  5
)  35 ; − 45  .
 
Vậy hệ ph ệm
ươ ng nhấtcó (nghi
duytrình x;y
=
a
 
Cách 2: Viết lại hệ ph ới dạng:
ươ ng trình dư
kh
270
  2 2 2 
 x  y 1 − x − y + 1 3
 =
 x2 + y2 5
 .
 2 2 2
 y  x 1 − x − y − 1 
  = 4
n
 5
 x2 + y2
Từ đây suy ra x > 0,y < 0 .
.v
Khi đó hệ ph ới. ng trình tương đương v
ươ
 2 2 2 2 
om
 x  y 1 − x − y + 1 3
 = x (1)
 x2 + y2 5
 .
 y2  x2 1 − x2 − y2 − 1
   = 4 y (2)

 x2 + y2
Lấy (1) − (2) theo vế ta đ ợ
ưc:
5
.c
ok
x2 + y2 3x 4y
= − ⇔ 3x − 4y = 5 .
x2 + y2 5 5
 3 2  4 2 
3x 4y
( )
bo
Mặt khác − ≤   +  −   x 2 + y 2= x2 + y2 ≤ 1 .
5 5  5   5  
 
x2 + y2 = 1
  3
et
x=
 x y  5 .
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi = ⇔
 3 / 5 −4 / 5 y = − 4
x > 0,y < 0  5
vi
)  35 ; − 45  .
 
Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y
=
ng
 
 1 1 35
 + = (1)
 1 − x2 1 − y 2 12
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
a
 x −
y
=
7
(2)

 1− x
2
1 − y 2 12
kh
Giải
Điều kiện: −1 < x < 1, −1 < y < 1 .
ưc:
271
 1+ x 1− y
7  1+ x 1− y 7
 + =  + =
1 − x2 2
1 − y2
  1− x 1+ y 2
 ⇔ .
 1− x 1+ y 7  1− x 1+ y 7
+ = + =
  1+ x
 1 − x2 1 − y2 3  1− y 3
n
1+ x 1+ y
=
Xuất hiện nhân tử chung đặt u = ,v , ( u > 0,v > 0 ) .
.v
1− x 1− y
Khi đó hệ ph ở
ươthành:
ng trình tr
 1 7  7v − 2
om
 u=
+ = u  u 3,v
= = 2
v 2 ⇔  2v ⇔
  u =1 1.
v= 1 7 v + 2v 7 = ,v
+ =  2 3
 u 3 
 7v − 2 3
 1+ x .c
 =3
 1− x
 1+ y
  1 1
ok
=2
  1− y  x 2=
= ,y
3
⇔ ⇔ .
 1+ x 1  1 1
= x =
− ,y = −
 1− x 2
 3 2
 
bo
 1+ y 1
 =
  1− y 3
1 1  1 1
(=
x;y )cóhai; nghi
et
ươ là trình ; − ; −  .
 2 3  3 2
 x 
x2 1 − 1 − x2 (1 )
vi
u = = u2 = = −1
 1 − x2  1 − x2 1 − x2 1 − x2
Cách 2: Đặt  ⇒ .
y 1 − 1 − y2 ( )
ng
v =  2 y2 1
 1− y 2 = v = = − 1
  1 − y2 1 − y2 1 − y2
Khi đó hệ ph ở
ươthành:
ng trình tr
a
 7  7  7
 u − v = u − v =  u − v =
12  12 12
kh
 ⇔ ⇔
 u2 + 1 + v2 + 1 = 35 u2 − v2 35  u2 + 1 − v2 + 1 =u + v (2)
(1)  =
 12  u2 + 1 − v2 + 1 12  5

.
Lấy (1) + (2) theo vế ta đ ợưc:
272
7  3
35 u + v 35
2u − u = −
2 u2 + 1 = + = + 12 ⇔ 120 u2 + 1 = 24u + 168 ⇔  4.
12 5 12 5 u = 4
 3
ợc lại ta có kết quả nh
Thay ng ư ư cách trên.
n
x + 15x y + 15x y + y =
6 4 2 2 4 6
32
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
.v
5 3 3 5
6x y + 20x y + 6xy =32
Giải
om
ợt cộng theo vế, trừ theo vế hai ph
Lần l ư ủa
ươ hệ
ng ta đ ợ
trình ư
cc:
 6
( x + y ) =64 x + y =±2 x = 1,y =1
 ⇔ ⇔ .
6
( x − y ) =0 x − y =0  x =−1,y =−1

ươ ( x;y )có=(hai
là trình −1) ; (1;1) .
−1;nghi
.c
x 7 + 21x5 y2 + 35x3 y 4 + 7xy6 =
64
Giải hệ ph ươ
 7ng trình2 5 .
ok
3 4 6
y + 21x y + 35x y + 7x y = 64
Giải
ợt cộng theo vế, trừ theo vế hai ph
Lần l ư ủa
ươ hệ
ng ta đ ợ
trình ư
cc:
bo
 x+y 7 =
( ) 128 ⇔ x= +y 2 = x 1
  ⇔ .
7
( x − y ) =0  x
= − y 0 =y 1

( x;y )có= (hai
1;1)nghi
et
ươ là trình .
 2 2 3 1
x + y = +
vi
 4x 2y
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
x2 − y2 = 3 1
− +
 2x y
ng
Giải

( )
3 2  2 4
a
2 2
4 x + y = + 6x + 2y 2 =  3

2
 x y y y + 3x y = 2
 ⇔ ⇔ .
kh
( 3
) 2 6 3 2
2 x − y =
2 2
− + 2x 2 + 6y 2 =  x + 3xy 3
=
 x y 
 x
273
 3
5 +1
 x+y 3 =
( ) 5 x + y = 3 x =
5  2 .
⇔ ⇔ ⇔
3 3
( x − y ) =1 x − y =
1  5 −1
 y = 2
 3 +1 3 5 −1
n
ươ ( x;y )có= hai52nghi
là trình ; .
2 

.v

( 2 2
)(
4 2 2
8 x + y x + 6x y + y = +

4 3 2
x y
)
om
 ng trình
 ( )( 2 3
2 x2 − y2 3x 4 + 10x2 y2 + 3y 4 =−
y x
)
Giải
Hệ ph
 6 4 2 2 4 6 4
ới:
.c
14x + 70x y + 42x y + 2y = x 7 + 21x5 y2 + 35x3 y 4 + 7xy6 =
3
ok
y
 ⇔ .
6 7 2 5 3 4 6
2x 6 + 42x 4 y 2 + 70x 2 y 4 + 14y 6 = y + 21x y + 35x y + 7x y = 2
 x
Lần l ượt cộng theo vế, trừ theo vế hai ph ủa
ươ hệ
ng ta đ ợư
cc:
bo
trình
 7
5 +1
 7
( x + y ) =5 x + y = 7 x =
5  2 .
 ⇔ ⇔
7 7
( x − y ) =1 x − y =
1  5 −1
et
 y = 2
 7 +1 7 5 −1
ươ ( x;y )có= hai52nghi
là trình ; .
vi
 2 
 4 3 9
ng
2
x + y − xy − x = 0
Giải hệ ph ươ
ng trình  8 .
 y 4 + x 2 − x3 y − 9 y =
0
 8
a
Giải
Hệ ph ới:
kh
Nếu x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) là nghiệm của hệ ph ươ ng trình.

Xét xy ≠ 0 khi đó hệ ph ới: ng trình tương đương v
ươ
274
 3 y2 9  x2 y2 9  x3 + y3 9
x + − y3 − =0  + =  =
 x 8 y x 4  xy 4
 2
⇔  ⇔  .
 y3 + x − x3 − 9 =
 y 8
0 


2 x 3
− y (
3
+
y2 x2
x
−
y
)0
=



3 3 

1 
x − y 2 −  =
xy 
0( )
n
 x = y
 x3 + y3 9  3  9
  2x 9  x= y=
.v
 = 8
xy 4   2 = 
  x 4 1
  
⇔   x3 = y3 ⇔  ⇔ x = 1,y = .
1 2
om
  xy = 
  xy = 1  2 x 1
  = =,y 1
2  3 3 9  2
 x + y = 8
9 9  1 1 
Vậy hệ ph ốn nghiệm
ươ có(bx;y ) = ( 0;0 ) ;  ;  ;  1;  ;  ;1 .
ng trìnhlà .c
8 8  2 2 
Nhận xét. Từ bài toán này ta sáng tác một số bài toán t ự
ươnhng t ư sau:
ok
 x 4 + y 4 17
 =
 xy 2
Cho= x 2,y= 1 ta có  .
 x4 − y4
(  1
 − =)
1 
0
bo
  2 xy 

 x3 y3 17  x3 y3 17
=  + =  +
y x 2 y x 2
Suy ra  ⇔ .
et
3 3
x3 y3
1 4
2

x(− y 4
−
x
y
= )+
y
x
0

2

1
x 4
− y(4
−
y
=+
x
0 )
vi
1 4 y3 17
2
( 4
 x −y +2 =  5 )
x 2
4 3
x − xy + 4y = 17x
⇔ 3 ⇔ .
ng
( )
5 4 3
 2x − 1 x 4 − y 4 =
17 y − x y + 4x =17y
 y 2 2
x5 − xy 4 + 4y3 =
17x
Bài toán. Giải hệ ph ươ
 5ng trình .
a
4 3
y − x y + 4x = 17y
kh
 x5 + y 5 33
 =
 xy 2
x 2,y
Cho= = 1 ta có  .


 (
 x5 − y5  1 − 1  =

 2 xy 
0 )
275
Suy ra
 x 4 y 4 33 1 5 2y 4 33
 +
y x
=
2
 x −y +
2
5
x
=  6
2
( 5
x − xy + 4y =
)4
33x
 ⇔ 4 ⇔
( )
4 4 2x 1 33 6 5 4
1 5
( 5 x y
2 x − y − y + x = )
0

 y
− x −y = 
2
5 5
2
 y − x y + 4x 33y
=
n

.
.v
x6 − xy 5 + 4y 4 =
33x
Bài toán. Giải hệ ph ươ
 6ng trình .
5 4
y − x y + 4x = 33y
om
81x3 y2 − 81x 2 y2 + 33xy2 − 29y 2 =
4
Giải hệ ph ươ
 ng3trình 2 3 .
3 2
25y + 9x y − 6xy − 4y = 24
Giải
Hệ ph ới:
ươ ng trình đã cho tương đương v .c
 (
3 ( x − 1) 27x 2 + 11 y 2 =
)
−4 ( y − 1)( y + 1)
.

( )
ok
3 ( 3x + 1)( x − 1) y =
3
−4 ( y − 1) 7y2 + 6y + 6

Nếu x =1 ⇒ y =1 . Nếu y = 0 hệ ph ệm.ng trình vô nghi
ươ
Xét x ≠ 1,y ≠ 1,y ≠ 0 nhân chéo hai ph ủa
ươ ng ợc bỏ
và l cư
hệ trình
bo
( x − 1)( y − 1) hai vế ta đ ợưc:

( 27x + 11) y ( 7y + 6y + 6) = ( y + 1) y (3x + 1) .
2 2 2 3
et
⇔ ( 27x + 11)( 7y + 6y + 6 ) = ( y + 1) y ( 3x + 1) .
2 2
⇔ ( 27x + 11)( 7y + 6y + 6 ) = ( y + y ) ( 3x + 1) .
2 2 2
vi
Ta có:
( 27x )( ) ( ) ( ) (
+ 11 7y 2 + 6y + 6 > y 2 + y ( 3x + 1) y 2 + y ( 3x + 1) ≥ y 2 + y ( 3x + 1) )
ng
.
Nên ph ệmng
ươ dẫn tới hệ
trình nàyvôvônghiệm.
nghi
Vậy hệ có nghiệm duy nhất ( x;y ) = (1;1) .
a
Nhận xét. Đây là một bài toán khó và nút thắt của nó là nhẩm đ ợ ưc nghiệm
kh
x= y= 1 dẫn tới phân tích nh ể xử

ư trên. Đ bài toán dạng này các em làm
lý các
nhiều bài cùng dạng sẽ có phản xạ khi gặp hệ rối nh ậy.v D ớ
ư ưi đây là một số
bài tập t ự cho
ươ ngcác
t em tham khảo.
276
x y − x y + xy − 2xy + 2x − y =
3 2 2 2 2 2
0
Giải hệ ph ươ
 ng trình .
3 3 2
5y − 4xy − y + 4y − 4 =0
Giải
( )
( x − 1) x2 + 1 y 2 = 2x ( y − 1)

n
Hệ ph ới:
ươ ng
 trình đã cho tương đương v .
( )
( y − 1) y2 + 4 = 4 ( x − 1) y3

.v
Nếu x =1 ⇒ y =1 .
Xét x,y ≠ 1 . Nhân theo vế hai ph ủa hệ
ươ ng và ưcc bỏ ( x − 1)( y − 1) hai vế
l ợ
trình
om
ta đ ợ
ưc:
( x + 1) y ( y + 4) =
2 2 2
8xy . 3
Ta có: ( x + 1) y ( y + 4 ) ≥ 2 x .y .4 =
2 2 2 2
y 8 xy3 ≥ 8xy3 . .c
x2 = 1  x = 1
 
y = 2
ok
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi y= 2
4 ⇔  (thử lại thấy không thỏa
 3 x = −1

xy ≥ 0  y = −2
bo
mãn).
Vậy hệ ph ệm
duytrình x;y ) = (1;1) .
2x y − x y + x − 4xy + 2y − 2y + 2 =
2 3 2 2 3 3
0
Giải hệ ph ươ
 2ng6trình2
et
2 6 6
x y − x y + 2x − 2xy − 2x + y − y + 2 =0
Giải
( )
vi
2 x − 1 2 y3 =−
 ( ) ( y 1) x2 + 2
Hệ ph ới:
ươ ng
 trình đã cho tương đương v .
( ) 2
(
( y − 1) x 2 + 1 = ( x − 1) y 6 + 1 )
ng

Từ đó suy ra hệ ph ệm
 
5 ( x + y )  xy +
1 
+ 2= 2
( 2 
 4 2x + 3y  1 +
1 
)
a

xy  xy  .
Giải hệ ph  ng trình
ươ 
( ) ( )(
11 3x2 + y2 = 9x + 13y xy + 1
)
kh

Giải
Hệ ph ới:
277
  xy = −1


2 2
(
5 ( x + y )( xy + 1)= 4 2x + 3y ( xy + 1)
2 
)
 5 ( x + y )( xy +=
⇔  1) 4 2x 2 + 3y 2 . ( )
 ( 2 2
)
11 3x + y = ( 9x + 13y )( xy + 1) 
11 3x + y = ( 9x + 13y )( xy + 1)
2 2
( )

n
TH1: Nếu xy = −1 thay vào ph ứ
ươhai
ngcủa hệth
trình thấy không thỏa mãn.
TH2: 5 ( x + y )( xy= (
+ 1) 4 2x 2 + 3y 2 ,xy ≠ −1 ta có hệ ph ) ươ ng trình:
.v
5 ( x + y )( xy +=
 (
1) 4 2x 2 + 3y 2 )
om
 .
( )
11 3x 2 + y 2 = ( 9x + 13y )( xy + 1)

ươ ng và
trìnhợcc đi xy + 1 hai vế ta đ ợ
l ư ưc:
( ) (
) 4 2x2 + 3y2 ( 9x + 13y ) .
55 3x 2 + y2 ( x + y= ) .c
⇔ 93x + 61x y − 53xy − 101y =0 ⇔ ( x − y ) 93x 2 + 154xy + 101y 2 =0 .
3 2 2 3
( )
ok
x = y xy ≠ 0
⇔ 2 2
←→ x = y .
93x + 154xy + 101y =0
Thay y = x vào ph ứ nhất
ươ của hệ
ng trình th trên ta ợc:
đ ư
bo
( 2
)
10x x + 1= 20x ⇔ x ( x − 1)= 0 ←
2
→=x 1⇒ =
y 1.
2 x≠0
Vậy hệ ph ệm
et
3 x + y x + 1 2 =
 ( )( ) 8x2 .
Giải hệ ph ươ
 ng trình 2
7 ( x − y )( y − 1) =64y 2
vi

a ng
kh
278
Formatted: Font: Calibri
n
.v
om
.c
ok
bo
et
vi
ng
a
kh
279
Chuû ñeà 8. KYÕ THUAÄT ÑAËT AÅN PHUÏ DAÏNG ÑAÏI SOÁ
Noä i dung chuû ñeà naøy ñeà caä p ñeá n phöông phaù p chung khi ñaë t aå n phuï daï ng ñaïi
soá ñoù laø tìm nhaâ n töû chung giöõa hai phöông trình cuûa heä(Caù c baøi toaù n ñaë t aå n
phuï ñöôï c coø n ñöôï c nhaé c ñeá n trong caù c chuû ñeà khaùc nhö heä phöông trình coù
chöù caên thöù c, ñaë t aå n phuï daï ng toå ng hieäu).
Caùc daáu hieän ñaët aån phuï
- Heä ñoá i xöù ng loaïi I.
- Heä coù caù c nhaâ n töû laë p laï i trong hai phöông trình cuûa heä.
n
- Heä coù toå ng vaø hieä u x + y ; x − y .
.v
- Coù chöù a caê n thöù c ñaët aå n môù i baè ng caê n thöù c(caù c baøi toaù n ñaë t aån phuï ñoái
om
vôù i heä chöù a caê n thöù c raá t hay).
- Moä t soá heä sau khi ñaë t aå n phuï ñöa veà heä ñoái xöùng loaïi I vaø loaï i II.
AÙp duïng vôùi heä coù soá haïng chung xuaát hieän ôû caùc phöông trình trong heä.
.c  u= x ± y
Thöôøng thì caùc baøi toaùn bieán ñoåi ñôn giaûn ta ñaët aån phuï vôùi 
v = xy
ok

x + y )  ( x + y ) − 2xy  =
2
x3 + xy 2 + x2 y + y3 =4  ( 4
bo
   
Ví duï 1.  ⇔
(
( x + y ) x + xy + y =
2 2
6) ( x + y )  ( x + y )2 − xy  =

6
 
et
 u= x + y  (
 u u2 − 2v = 4 )
vi
Ta ñaë t aå n phuï nhö sau:  khi ñoù ñöôï c heä môù i:  ñôn
v = xy (
 u u2 − v =6 )
ng

giaû n hôn nhieàu.
Ñoâi khi chia(hoaëc nhaân) hai veá cuûa phöông trình trong heä vôùi moät bieåu thöùc
a
naøo ñoù cuûa bieán( thöôøng ñôn giaûn laø x,x2 ,x3 ;y,y2 ,y3 ) luùc naøy seõ ñöôïc heä
kh
môùi coù theå ñaët aån phuï ñöôïc.

x2 + xy − 3x + y =0
Ví duï 2.  .
4 2 2 2
x + 3x y − 5x + y = 0
Môù i ñaà u nhìn heä naø y chöa coù gì ñaë c bieä t tuy nhieâ n, vôù i x ≠ 0 ta chia hai veá
cuû a phöông trình ñaà u cho x vaø chia hai veá cuû a phöông trình thöù hai cho x2 ta
ñöôï c heä môù i nhö sau:
254
 y  y
x + + y − 3 = 0 x + + y − 3 =0
 x  x
 2
⇔ 2 .
 x2 + y + 3y − 5 =0  y
x+  +y−5= 0
 x2  x

y  u + v = 0
Ñeá n ñaâ y ta ñaë t u =+
x y 3 . Khi ñoù heä trôû thaønh:
;v =−  2 .
x  u + v − 2 =0
 2x − 1 2 + 4 y − 1 2 =
( ) ( ) 25 .
n
xy ( x − 1)( y − 2 ) =
−6
.v
Lôøi giaûi
om
 2x − 1 2 + 4 y=
) ( − 1) 25 ( 2x − 1) + 4 ( y=
2 2 2
( − 1) 25
 2 ⇔ .
( )( ) ( )( )
 x − x y2 − 2y =

−6  4x2 − 4x y2 − 2y =

.c
−24
ok
 2x − 1 2 + 4 y − 1 2 =
( ) ( ) 25
⇔ .
 2  2  −24
 ( 2x − 1) − 1 ( y − 1) − 1 =
bo
  
2 2
( 2x − 1) ,v =−
Ñaë t u = ( y 1) , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaønh :
et
 x = 3
vi
 2x − 1 2 = 
 u + 4v = 25 u,v≥ 0  u = 25 ( ) 25  y = 1
 ←→  ⇔ ⇔ .
( u − 1)( v − 1) =
ng
−24 v = 0 2
( y − 1) =  x = −2
 0 
 y = 1
a

x;y ) ( 3;1); ( −2;1) .
kh
 2 3 2 5
x + y + x y + xy + xy =− 4
Baøi 2. Giaûi heä phöông trình(TSÑH Khoái A 2008) 
x 4 + y 2 + xy (1 + 2x ) = 5
−
 4
Lôøi giaûi
 2
2
(
x + y + xy x + y + 1 =−
5
4.
)
( 5
)
2
 x2 + y + xy =−
 4
255
=u x2 + y
Ñaë t  heä phöông trình trôû thaø nh :
v = xy
 5  5
 u + v ( u + 1) = −
4⇔  v= − − u2
4
  .
 u2 + v =− 5  u + v ( u + 1) =− 5
 4  4
 5  5  5
v = − − u2 v = − − u 2
 u=0,v =−
4  4 .
⇔ ⇔ 4 ⇔
 u3 + u 2 + u =  u 2u + 1 2 = u = 1 3
0 ( ) 0 − ,v = −
n
 4  
 2 2
.v
 5
u = 0 x2 + y = 0 x = 3
   4
om
TH1 : Neá u  5⇔ 5 ⇔ .
 v = −  xy = −  25
 4  4 y = − 16
3

 u = −
1


 2
x +y= −
1

.c
2x3 + x − 3 =0
TH2 : Neá u  2 ⇔ 2 ⇔ .
ok
3 3 3
v = −  xy = −  xy = −
 2  2  2
bo
( (
 x − 1) 2x2 + 2x + 3 =
0 )
x = 1

⇔
3
⇔ 3.
y = −
et
xy = −
 2  2
vi
 3  5 25 
 1; −  ;  3 ; − 3 .
 2  4 16 
ng
x3 y + x3 + xy + x =
1
a
3 2 3
4x y + 4x − 8xy − 17x =
−8
kh
Lôøi giaûi
x3 ( y + 1) + x ( y + 1) =
1

 .
( 2 2 2 2 3
)
4x x y + x + 2x y − 8x y − 8xy − 17x =

−8
⇔
 (
( xy + x ) x2 + 1 =
) 1
.
2
(
4x ( xy + x ) − 8xy x 2 + 1 − 17x =
 ) −8
256

⇔
(
( xy + x ) x2 + 1 =
)1
.
2
( ) (
4x ( xy + x ) − 8 ( xy + x ) x + 1 + 8x x + 1 − 17x =

2 2
−8 )
x = 0

⇔
(
( xy + x ) x2 + 1 =1) 
 2
(
⇔   4 ( xy + x ) + 8 x + 1 − 17 =
2
0. )

2
( )
4x ( xy + x ) + 8x x2 + 1 − 17x =
0 
( xy + x ) x2 + 1 = 1 ( )

 ( ) ( )
4 xy + x 2 + 8 x 2 + 1 − 17 =
0
n
⇔ .
(
( xy + x ) x2 + 1 =1)
.v

Ñaë t u =xy + x,v =x2 + 1, ( v ≥ 1) heä phöông trình trôû thaø nh :
om
= uv 1=  uv 1
 2 ⇔ 2 2 3
4u +=
8v − 17 0 4u v + 8v= − 17v2 0 .c
 x = −1

ok
 1  1  y = − 3
 uv = 1 v≥1  u =  xy + x =   2
⇔ 3 ← →  2 ⇔  2 ⇔  .
bo
2
8v − 17v + 4 =0 v = 2 x2 + 1 =   x =1
  2 
 1
 y = −
et
 2
 3  1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  −1; −  ;  1; −  .
vi
 2  2
ng
x3 ( 3y + 55) =
64

2
(
xy y + 3y + 3 = 12 + 51x)
a

kh
Lôøi giaûi
Xeù t x ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
 4 3  4 3
 = 3y + 55  = 3 ( y + 1) + 52
 x   x 
 ⇔  .
 3 12  3 4
2
 y + 3y + 3y = + 51 ( y + 1) = 3. + 52
 x  x
257
 4
u =
Ñaë t  x heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y + 1

 u − v = 3 ( v − u )
 u=
3 3 3
3v + 52
 3 ⇔ .
3
v= 3u + 52  u= 3v + 52
( u − v )  u + uv + v + 3 =
  2 2  0
 u = v
⇔ ⇔ 3 .
3
 u= 3v + 52  u= 3u + 52
( )
n
( u − 4 ) u2 + 4
 = 4u + 13 =
0  u 4=  =4 x 1
⇔ ⇔ ⇔ x ⇔ .
.v
 u = v = v 4= y + 1 =4 y 3

om
2x2 + xy = 1
 .c
2
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình  9x 3xy .
 = 1+
4 2
 2 (1 − x ) 2 (1 − x )
ok
Lôøi giaûi
bo
Caùch 1: Ñieàu kieä n : x ≠ 1 .

3x
Ñaë t u = − khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
et
2
2 (1 − x )
vi
2x2 + xy =
1
 2 ⇒ x,u laø hai nghieäm cuû a phöông trình 2t 2 + yt − 1 =0.
ng
2u + uy =
1
1 3x 1 −1 ± 3
Theo vi-eù t ta coù : xu =− ⇔− .x =− ⇔x= ⇒y=2.
a
2 2 (1 − x )
2 2 2
kh
 −1 + 3   1 + 3 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä
= m ( x;y )  ;2  ;  − ;2  .
 2  2 
  
1 − 2x 2
Caùch 2: Ruù t y = theá vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä.
x
y ( 2x + 1) = 2x + 9

3 3x x 35 3
x + − − =−2y + 4y
 2 4 8
258
Lôøi giaûi
  1 1
y  x +  = x + + 4
  2 2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  3
 1  1 3
 x +  −  x +  − 4 =−2y + 4y
 2   2 
1 yt = t + 4
Ñaë t t= x + heä phöông trình trôû thaø nh:  3 3
.
2 t − t − 4 =−2y + 4y
yt = t + 4 yt = t + 4
n
⇔ 3 ⇔ 3 .
t + 2y − ( t + 4 ) − 4y =
3 3
0 t + 2y − yt − 4y =
0
.v
yt = t + 4 yt = t + 4
om
⇔ 3 ⇔ 3
t + 2y − y ( t + 4 ) =
3 3
0 t + 2y − y.yt =
0
 y = t
.c
yt = t + 4 
yt = t + 4 yt = t + 4
⇔ 3 ⇔ 2 ⇔  .
( t − y ) ( t + 2y ) =
3 2
ok
t + 2y − y t =
0 0 t = −2y

 yt = t + 4
bo
  1 − 17
 t =
  2
  y = t
et
 1 − 17
 2  y =
 t = t + 4  y = t  2
⇔
vi
⇔ ⇔ 2
 t = − 2y t = t + 4  
   t = 1 + 17
 −2y 2 =
ng
  −2y + 4  2

 y = 1 + 17
 
a
2
kh
 1 1 − 17  17
 x + =  x =−
  2 2   2
 1 − 17  1 − 17
=  y =  y
 2  2
⇔ ⇔ .
 
 x + 1 1 + 17  x 17
= =
 2 2  2
 
=  y 1= + 17  y 1 + 17

  2   2
259

 17 1 − 17   17 1 + 17 
( x;y )= −
 2
; ;
2   2
;
2 
.

Nhaän xeùt: Baï n ñoï c tham khaû o moä t soá baø i taä p töông töï daï ng naø y trong chuû ñeà
Kyõ thuaä t heä soá baá t ñònh.
x + y3 =2xy2
3 9
x + y = 2xy 4
Lôøi giaûi
n
.v
x + y3 2xy 2 = x + y3 2xy2
 
⇔ .
(

)( ) ( )
om
3 2 3 6 4 2 2
 x + y x= − xy + y 2xy 2xy x= − xy3 + y 6 2xy 4
 x + y3 = 2xy 2
 x + y3 =2xy 2
 .c
 
⇔ ⇔  2xy 2 = 0 .
2 2
( 3 6 2
2xy x − xy + y − y =0  2 )
ok
3 6 2
  x − xy + y − y =0
= 2xy 2 0=  x 0
bo
  
 x + y3 = 2xy2  y = 0
⇔ ⇔ .
 3
2xy 2
 x + y3 = 2xy2  x + y =
et
 2  2 3 6 2
 x − xy + y − y =0
3 6 2
 x − xy + y − y =0
vi
= x + y3 2xy 2 = x + y3 2xy 2

ng
Xeù t heä phöông trình  ⇔ .

2 3 6
y2 0
x − xy + y −=
2 3
y6 y2
x − xy +=
Nghieäm= = 0 ñaõ xeù t ôû treâ n ta xeù t xy ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông
x 0,y
a
ñöông vôù i:
kh
x 2 x 2
y + y = 2xy y + y = 2xy
 
 2 ⇔ 2 .
 x − xy + y 4 =
1  x 2 
 y2  y + y  − 3xy =
1
  
x
Ñaë t u =+ y2 ,v =
xy heä phöông trình trôû thaø nh:
y
260
u = 2

 v = 1
=  u 2v=  u 2v 
⇔ 2 ⇔ 2 ⇔ u = − 1 .

 u=− 3v 1 4v −= 3v − 1 0  2
 
1
 v = −
 4

 x  x = − 1 + 5
 + y =
2
2  4
 y  
  x = −1  y = 1
n
 xy = 1  
  y = −1 ∨   1+ 5
.v
⇔  x 2 1 ⇔  x = 1 .
  y + y = −   1+ 5
2   x =
om
  y = 1 4
 1 
xy = −  
 1
  4  y = −
  1+ 5
.c
Vaä y heä phöông trình coù naêm nghieäm laø :
ok
 1+ 5 1  
( x;y
= ) ( 0;0 ); ( −1; −1); (1;1);  − ; ; 1 + 5 ; − 1 .
4 1 + 5   4 1 + 5 
bo

xy + x + 1 =7y
et
x y + xy + 1 =13y2
vi
Lôøi giaûi
ng
Xeù t y ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
a
 x 1 x  1
x + y + y = 7  +x +  = 7
kh
 y  y
 ⇔ 2
.
x + +x 1  1  x
2
= 13  x + 13
 y y2   − =
 y y
1 x
Ñaë t u =+
x ,v =khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y y
261
  u = −5

 u + v = 7 v= 7 − u v = 7 − u  v = 12
 2 ⇔ 2 ⇔ 2 ⇔ .
 u − v 13  u −=( 7 − u) =
13  u + u − 20 0

u = 4
 v = 3
 1
 x + = −5
  y
 12y 2 + 5y + 1 =  x = 3
 x 0 
  = 12 
y  x = 12y  y = 1
 
⇔ ⇔ ⇔  x = 1 .
 1 
 3y − 4y + 1 =
2
n
 x + = 4 0
   1
 y y=
.v
 
 x = 3y  
 x  3
 = 3
om
  y
 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;1) ;  1;  .
 3
.c
x2 + xy − 3x + y =0
ok
4 2 2 2
x + 3x y − 5x + y = 0
bo
Lôøi giaûi
y = 0
Neáu x = 0 ⇒  2 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moât nghieäm cuûa heä phöông trình.
et
y = 0
Xeù t x ≠ 0 chia phöông trình thöù nhaá t cuûa heä cho x , chia phöông trình thöù hai
vi
cuû a heä cho x2 ta ñöôï c:

ng
 y  y
x + x + y − 3 =0 x + + y − 3 =0
  x
a
 2
⇔ 2 .
 x2 + y + 3y − 5 =0   y
kh
x+  +y−5= 0
 x2  x

y
Ñaë t u= x + heä phöông trình trôû thaø nh:
x
  u = −1

 u +=y−3 0  u +=y−3 0 y = 4
 2 ⇔ 2 ⇔  .
 u +=y−5 0  u −=u−2 0 u = 2

 y = 1
262
 y
 x + = −1   2
x + x + 4 = 0
 x 
= 
 y 4=  y 4 x = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
 y
 x + =  
 x 2
− 2x + 1 =0  y = 1
2
 x  y = 1
 y = 1  

x2 + y2 + xy + 1 = 4y

.
y ( x + y ) = 2x + 7y + 2
n
2
.v
Lôøi giaûi
om
x2 + 1 + y ( x + y ) =4y

2
y ( x + y )= 2 x + 1 + 7y
 .c 2
( )
ok
Xeù t y ≠ 0 vieá t laï i heä döôù i daïng:
 x2 + 1
 +x+y= 4
bo
 y
 .
 2 x2 + 1
( x + y=
) 2. y + 7
et

vi
 x2 + 1
u =
Ñaë t  y heä phöông trình trôû thaø nh:
ng

v= x + y
 u + v = 4  u= 4 − v  u = 4 − v
a
 ⇔  ⇔ 2 .
2 ( 4 −=
v) + 7 =
2 2
2u + 7 v v v + 2v − 15 0
kh
  x2 + 1
 =9
 y

u = −5  x + y =−5  x =
9,v = −2,y =
5
⇔ ⇔ ⇔ .
=u 1,v
= 3   x2 + 1 =x 1,y
= 2
 =1
 y
 x + y = 3

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −2;5); (1;2 ) .
263
4x2 y + y2 + 2 = 7xy

Baøi 11. Giaû i heä phöông trình  4 2 4  4 .
16x y + y= + 4 25y 2  x 2 − 
  25 
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t xy ≠ 0 khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng :
 y2 + 2
4x + = 7
 xy
 .
n
4 2
16x 2 + y + 4y + 4 =
25
.v
 x 2 2
y

om
y2 + 2
Ñaë=
t u 4x,v
= khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
xy
 4x = 4
x 1,y
= 1
 2
 y + 2
.c =

=3 = x 1,y
= 2

ok
 u + v = 7  u + v= 7  u= 4,v= 3   xy  3
 2 2
⇔ ⇔ ⇔ ⇔=
x =,y 1 .
 u + v = 25  uv
= 12 =
 u 3,v
= 4  4x = 3 4
 2 
bo
 y + 2  3
  xy = 4  x = 4
,y = −3

et
(1;1) ; (1;2 );  34 ;1 ;  34 ; −3  .

  
Vaä y heä phöông trình coù boá
= n nghieä m laø ( x;y )
vi
  
Nhaän xeùt. Ta coù theå thöï c hieä n töông töï vôù i baø i toaùn sau :
ng
4x2 y + y2 + 2 = 7y

  4 .
a
4 2 4
16x y + y= + 4 25y 2  x 2 − 
  25 
kh
2x − y − xy
= 2
2xy (1 − x )

2
( 2 
 x + 2y  1 +

)
1 
 xy 
 = 12
Lôøi giaûi
264
2x2 y − xy2 + 2x − y = 2xy


Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  2  1  .
2
(
 x + 2y  2 2 +
x y
) 2
+ 1 =
xy 
12

 xy + 1 xy + 1
2x ( xy + 1) − y ( xy + 1) =
2xy 2. − = 2
  y x
⇔  1 2x 2  1 2y  ⇔ 2 2 .
 2 + 2 + x + 2 2 + + y2  =
12  1  1
y y x x   x + y  + 2  y + x  = 12
   
xy + 1 xy + 1
Ñaë t u ,v heä phöông trình trôû thaø nh:
n
= =
y x
.v
v 2u − 2
= = u 2,v
= 2
2u − v = 2 
om
 2 ⇔ 2 2 ⇔ 2 22 .
 u + 2 ( 2u − 2 ) =
2 u =− ,v =
−
 u + 2v = 12 12
 9 9
  xy + 1 .c
 =2
  y
ok
  xy + 1
 =2
 x x = 1
⇔  ⇔ .
  xy + 1 2 y =1
bo
= − 

  y 9
  xy + 1 22
et
 = −
 x 9
vi
ng
( )
6x 4 − x3 − x y 2 − ( y + 12 ) x 2 =

−6
( )
2
a
5x 4 − x2 − 1 y 2 − 11x 2 = −5

kh
Lôøi giaûi

( ) ( )
2
2 2 2 2
6 x − 1 − x x − 1 y − x y = 0
 .
( ) ( )
2 2
5 x 2 − 1 − x 2 − 1 y 2 − x 2 =
0

Nhaä n thaáy x = ±1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
265
( )
2
Xeù t x2 − 1 ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình cho x2 − 1 ta ñöôï c:
 2 2
6 − xy −  x  y =
 
0
 x2 − 1  x2 − 1 
 .
2
 2  x 
5 − y −  2  = 0
  x −1
x
Ñaë t u = khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
2
x −1
n
 6
 uy ( u + y ) = 6  uy =
 uy 2 + u2 y − 6 =
.v
0   u+y
 2 ⇔ 2
⇔ .
( ) 12
2
 u + y − 5 = 0 u + y − 2uy 5
= 2
( u + y ) − 5
om
=
 u+y
 6  6
 uy = u + y  uy = u + y .c
⇔ ⇔ .
 3 ( u + y − 3)  ( u + y )2 + 3 ( u + y ) + 4  =
( u + y ) − 5 ( u + y ) − 12 =
0   0
ok
  
 x  1 ± 17
=2
bo
u = 2   2  x =
  x − 1  4
 uy = 2 = y 1=  y 1 =  y 1
  
⇔ ⇔  ⇔ ⇔ .
et
u + y = 3

u = 1   x
=1
  1 ± 5
 y = 2   2  x =
 x − 1  2
vi
 y = 2 
 y = 2
ng

    
( x;y ) =  1 −2 5 ;2  ;  1 +2 5 ;2  ;  1 − 4 17 ;1 ;  1 + 4 17 ;1 .
a
    
kh

(
9xy3 − 24y2 + 27x2 + 40 y + 3x − 16 =
0
.
)
y 2 + ( 9x − 10 ) y + 3 ( x + 3) =
0

Lôøi giaûi
y2 + 3x + 9xy += 1 2 ( 5y − 4 )

 2 .
( )
 y + 3x ( 9xy + 1) = ( 5y − 4 )

2
266
Ñaë t u =y2 + 3x,v =9xy + 1 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
 v 2 ( 5y − 4 )
 u +=
 2
⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình:
uv ( 5y − 4 )
 =
( )
2 2
t 2 − 2 ( 5y − 4 ) t + ( 5y − 4 ) = 0 ⇔ t − ( 5y − 4 ) = 0 ⇔ t = 5y − 4 .

 x 0,y
= = 1

=u 5y − 4 y + 3x = 5y − 4
2  1 + 21 7
Vì vaäy  ⇔ ⇔ x = − ,y =2− .
=v 5y − 4 9xy + 1= 5y − 4 9 3
n

 −1 + 21 7
.v
 x= ,y= 2 +
 9 3
om
  
( x;y ) =( 0; −1);  − 1 + 9 21 ;2 − 37  ;  −1 +9 21 ;2 + 37  .
.c
  
 ( ( )
 y 2 + 3x 9xy + 1 = 5y − 4 2 (1)
) ( )
ok
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng 
y 2 + 3x = 10y − 9xy − 9 (2)
bo
1
Nhaä n thaáy xy = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
9
et
1
Xeùt xy ≠ − khi ñoù nhaân theo veá vaøo (2) vôùi 9xy + 1 vaø so saùnh vôùi (1) ta ñöôïc:
9
vi
2
( 9xy + 1)(10y − 9xy − 9 ) = ( 5y − 4 ) .
ng
2
⇔ ( 9xy + 1) 2 ( 5y − 4 ) − ( 9xy + 1)  = ( 5y − 4 ) .
2 5
⇔ ( 5y − 4 ) − ( 9xy + 1)  = 0 ⇔ 9xy = 5y − 5 ⇔ xy = ( y − 1) .
a
9
kh
Khi ñoù (2) trôû thaø nh y2 + 3x − 5y + 4 =0 . Nhaän thaá y y = 0 khoâ ng thoû a maõ n
do vaäy nhaâ n vaø o hai veá vôùi y ta ñöôï c:
1
y3 + 3xy − 5y2 + 4y =0 ⇔ y3 +
3
( 5y − 5) − 5y2 + 4y =0 .
y = 1
3 2
⇔ 3y − 15y + 17y − 5 =⇔ 2
(
0 ( y − 1) 3y − 12y + 5 = 0 ⇔ 
y= 2 ±
)
7 .
 3
267
 u(x,y) + v(x,y) = t(x,y)

Nhaän xeùt: Toå ng quaù t daïng heä naø y coù daï ng  trong ñoù
 u(x,y).v(x,y) = s(x,y)
t 2 ( x,y ) ≤ 4s(x,y) . Döôù i ñaây toâi trình baø y moä t soá baø i taä p töông töï cho caù c em
reø n luyeä n phaû n xaï khi gaë p heä daï ng treâ n.
7x2 − 8xy + 4y2 = 6xy + 4

4 2
12x − 4xy 7x + 4y =(
2
)
4 + 12xy − 23x 2 y 2
Lôøi giaûi
Heä phöông trình ñaõ ho töông ñöông vôù i:
n
7x2 − 8xy + 4y2 = 6xy + 4

.v
 2
.
12x − 28x y − 16xy + 32x y =( 3xy + 2 )
4 3 3 2 2
om
⇔
( ) ( )
 3x2 − 4xy + 4y2 + 4x 2 − 4xy = 2 ( 3xy + 2 )

.
( )
4x ( x − y ) 3x2 − 4xy + 4y 2 = ( 3xy + 2 )

2
.c
Ñaë t u = 3x2 − 4xy + 4y2 ,v = 4x2 − 4xy khi ñoù ta coù heä phöông trình:
ok
 v 2 ( 3xy + 2 )
 u +=
 2
uv ( 3xy + 2 )
bo
=
2 2
t 2 − 2 ( 3xy + 2 ) t + ( 3xy + 2 ) = 0 ⇔ ( t − 3xy − 2 ) = 0 ⇔ t = 3xy + 2 .
et
Vaä y baø i toaùn ñöa veà giaû i heä phöông trình:

vi
3x2 − 4xy + 4y2 = 3xy + 2 x 2 − 4y 2 = 0

 2 ⇔  2 .
4x − 4xy = 3xy + 2 4x − 4xy = 3xy + 2
ng
= x 2,y
= 1

x =−2,y = −1
a
  x = 2y
  2 1
kh
⇔  x = −2y ⇔ x = − ,y = .
 2  15 15
4x − 4xy = 3xy + 2  2 1
x = ,y = −
 15 15
 2 1  2 1 
( x;y
= ) ( 2;1); ( −2; −1);  ;− ; − ; .
 15 15   15 15 
268
x2 + 3x ( y − 4 ) + 4y2 + 4 =0

 ( 2
)
12 y + 1 x + 8y + ( 3xy − 34 ) x − 1 =
3 2
0
Lôøi giaûi
Giaû i heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:

(
 2 2
)
 x + 4y ( 3xy + 2 ) = ( 6x − 1)
2
x2 + 4y 2 =6x − 1
⇔ .
x 2 + 4y 2 + 3xy +=
 2 2 ( 6x − 1) 
3xy + 2 = 6x − 1
Giaû i heä phöông trình baè ng phöông phaù p theá hoaë c heä baä c hai hai aå n toång quaù t
n
tìm ñöôï c caù c nghieäm:
.v
 2
−4
(1;1) ;  k; 5k − 4k
( x;y ) =  ,k =
5−
11
+ 3 6 267 − 91 .
om
 3
  6 267 − 91
Heä phöông trình coù hai nghieäm laø:
x;y 1;1
= ;
 5k − k 2 − 4 
( ) ( )  k; 4  ,k = 5−
11
.c
+ 3 6 267 − 91 .
3
6 267 − 91
ok
 
x2 − xy − y2 =−1

bo
3 2 2
( 2
) 2
3yx + 1 − 5y x + 3y 2 − 3y x = y + 1( )
Lôøi giaûi
et

vi
x2 − y2 + 3xy + 1 =4xy


.
(
 2
)
ng
 x − y ( 3xy += 1) 5x2 y2 − 6xy + 1

2
Ñaë t u =x2 − y 2 ,v =3xy + 1 heä phöông trình trôû thaø nh:

a
kh
 u + v =4xy
 2 2
 uv= 5x y − 6xy + 1
t 2 − 4xy + 5x 2 y 2 − 6xy + 1 =0.
 xy= 2xy + − x 2 y2 + 6xy − 1
t 2xy ± − x y + 6xy − 1 ⇔ 
Suy ra = 2 2
⇔ xy= 1 .
 2 2
 xy= 2xy − − x y + 6xy − 1
269
Vaä y heä phöông trình töông ñöông vôù i:

 x = −1

xy 1= xy 1  y = −1
 2 2
⇔ 
−1 x2 − y2 =
⇔  x = 1 .
x − xy − y = 0

 y = 1
Caùch 2: Ñaë t u =x2 − y 2 ,v =xy ñöa veà heä phöông trình:

 u − v =−1
n
 .
 u ( 3v + 1)= 5v − 6v + 1
2
.v
Giaû i heä phöông trình naø y baè ng phöông phaù p theá ta coù keát quaû töông töï .
om
2
( v − 1)( 3v + 1) = 5v2 − 6v + 1 ⇔ ( v − 1) = 0 ⇔ v = 1.
 x2 − y2 =
0 x =−1,y =
−1 .c
⇒ ⇔ .
 xy = 1 =x 1,y
= 1
ok

( )
5 x 2 + y 2 + 6xy + 3x + y = 0
.
bo
7 ( x + y )3 + 2x3 + 6xy2 + 2 =0

Lôøi giaûi
et
( )
vi
 3x + y 2 + 2 3x2 + 6xy + 7y 2 + 3 3x + y =
( ) ( ) 0
 .
( )
ng
( 3x + y ) 3x2 + 6xy + 7y 2 =
−2

=u 3x + y
a
Ñaë t  2 2
.
v = 3x + 6xy + 7y
kh

 u2 + 2v + 3u =
0  uv = −2
 ⇔ 3 2
.
 uv =−2  u + 3u − 4 =0
 uv = −2  u = 1,v = −2
⇔ 2 ⇔ .
( u − 1)( u + 2 ) =0 u = −2,v = 1
270
3x + y =1
TH1: Neá u u =1,v =−2 ⇔  2 2
heä naø y voâ nghieä m.
3x + 6xy + 7y =−2
 3
3x + y =−2 x = − 4
TH2: Neá u u =
−2,v =
1⇔  2 2
⇔ .
3x + 6xy + 7y =1  1
y=
 4
 3 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  − ;  .
 4 4
n
4 x + y 2 + x − y 2 + 2 x + y + x − y =
 ( ) ( ) ( ) ( ) 0.
.v
 3 3
8 ( x + y ) + ( x − y ) =−2
om

 u= x + y 4u2 + v2 + 2u + v =0
Ñeá n ñaâ y ñaë t  ñöa veà heä phöông trình:  3 .
v= x − y 3
8u + v = −2
.c
( x − 3y )( 20x − 9y + 33) + 49y 2 + 33y = 0
ok

.
2 ( x − y ) ( x + y ) + x2 y − 10y3 + 3 =0
bo
Lôøi giaûi
Caùch 1: Vieá t laï i heä döôù i daï ng:
et
) ( ) (
18 x − 2y 2 + 33 x − 2y + 2x 2 + 3xy + 4y 2 =
 ( 0
.
)
vi

( )
( x − 2y ) 2x 2 + 3xy + 4y 2 + 3 =

0
ng
 u= x − 2y
Ñaë t  2 2
heä phöông trình trôû thaø nh:
v = 2x + 3xy + 4y
a
kh
18u2 += 33u + v 0 18u3 + 33u

= 2
+3 0
 ⇔ .
= uv + 3 0 =  uv + 3 0
20x 2 − 69xy + 33x + 76y 2 − 66y =
0
 3 2 2 3
2x − x y − 2xy − 8y + 3 = 0
⇔
) ( ) (
20 x − 2y 2 + 33 x − 2y + −4y 2 + 11xy =0
 (
.
)
( x − 2y ) 2x2 + 3xy + 4y2  + 3 =0
  
271
 ( ) ( ) (
20 x − 2y 2 + 33 x − 2y + −4y 2 + 11xy =0
)
⇔ .
 
2
(
( x − 2y ) 2 ( x − 2y ) + −4y2 + 11xy  + 3 =0
 )

( ) ( )
2
3
 x y − y + xy x y − 2xy + 2 =
3y

1
x 2 − 2x 2 y − 0
=
 x4 y
Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän xy ≠ 0 .
.v
Khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
(
y x − 1 2 + y x 4 y − 2x2 y + 2x =
 ( ) )
om
3y
 2 1 .
x − 2x 2 y − 4 = 0
 x y .c
( ) (
 x − 1 2 + x 4 y − 2x2 y + 2x =
)
3 x2 − 2x 2 y + x 4 y =
2
ok

⇔ 1 ⇔ 2 2 1 .
x 2 − 2x 2 y − 4 =0 x − 2x y − 4 = 0
bo
 x y  x y
=u x2 − 2x 2 y
et
Ñaë t  khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:

4
v = x y
vi
u + v =2
  u=
+v 2 =
u 1
 1 ⇔ ⇔ .
ng
u − = 0
=  uv 1= v 1
 v
 2 2
a
x − 1 x 4 − x2 − 2 =
= 0
1 
x 2 − 2x 2 y = x 2 
kh
⇔ ⇔ ⇔ 1 .
y = 1
4
x y = 1 y = 4
  x
x4
 ( )(
 x2 + 1 x2 − 2 =
0 )
x = ± 2

⇔ ⇔ 1 (thoû a maõ n ñieàu kieä n).
1
y = y =
 x4  4
 1  1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  − 2;  ,  2;  .
 4  4
272
 2 ( x − 1)
 x + y − 2 + =3
Baøi 21. Giaû i heä phöông trình  x+y .

( x + y ) x − y + 2= 6 x + y − 2
Lôøi giaûi
 u2 + v2
 x =
 u = x + y = u + 2
2
x+y−2  2
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒  ⇔ .
2
v = x−y+2 x − y = y − 2  u − v2 + 4
2
y=
 2
n
.v
  u2 + v2 
 2
 2
− 1
 (
v u2 + 2 + u2 + v2 −=
)
2 3 u2 + 2 ( )
om
   
v + 3⇔ 
= .
 u2 + 2
(
 u2 + 2 v =6u )
( )
 u2 + 2 v =

6u

.c
6u + u2 + v2 −=
2 3 u2 + 2 ( )
2u2 − v2 − 6u + 8 =
ok
  0
⇔ ⇔ 2 .
2
(
 u +2 v=

6u) 
u + 2 v = 6u ( )
bo
 2
2u2 −  6u  − 6u + 8 =
 
0 (
( u − 1)( u − 2 ) u4 + 6u2 + 6u + 8 =

0 )
et
  u 2
+ 2 
⇔ ⇔ .
6u
 6u v =
v = 2
vi
 u2 + 2
 u +2
ng
 5
   x =
x + y − 2= 1
( u − 1)( u − 2 ) =   2
0  x−y+2 =2
a
 
= u 1,v
= 2   1
⇔ 6u ⇔ ⇔ ⇔  y = .
 u 2,v
= 2  2
kh
v = 2 =   x+y−2 =2 
 u +2   x = 4
  x−y+2 =2  y = 2


5 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 4;2 ) ;  ;  .
2 2
x y2 + 6 + y x2 + 3 = 7xy

x x 2 + 3 + y y 2 + 6 = 2 + x 2 + y 2
273
Lôøi giaûi
Vôù i x = 0 hoaë c y = 0 heä phöông trình khoâ ng thoû a maõ n.
Xeù t x ≠ 0,y ≠ 0 khi ñoù bieá n ñoå i heä phöông trình thaønh
 2  2 y2 + 6
x + 3 y 2
+ 6  x +3
 + = 7 + = 7
 x y  x y
 ⇔ .
  2   2  2  3x 6y
+ 2
=
x  x + 3 − x  + y  y + 6 − y  =  2 2
   x +3 +x y +6 +y
 2 2
 x +3 + y +6 =
n
7
 x y
.v

⇔ 3 6 .
 2 + 2
=
om
 x +3 y2 + 6
 + 1 +1
 x y
Ñaë t u
=
x2 + 3
= ;v
y2 + 6
.c
khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
x y
ok
u + v = 7  u= 7 − v

 3 6 ⇔ .
bo
 + 2
= 3 ( v + 1) + 6 ( 8 − v )= 2 ( v + 1)( 8 − v )
u +1 v +1
 7
et
u=
 u= 7 − v  u = 2  2.
⇔ 2 ⇔ ∨
vi
 2v − 17v + 35 0
=  v = 5 v = 7
 2
ng
 x2 + 3
 =2 x = 1
u = 2  x 
a
Vôù i  ⇔ ⇔ 1.
v = 5 2
 y +6 y =
kh
 =5  2
 y
 2 

u =
7  x +3 = 7 x =
2 15
 2⇔ x 2  15 .
Vôù i   2 ⇔
v = 7  y +6 7  2 30
  =  y=
2  15
 y 2
 1   2 15 2 30 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  1;  ;  ; .
 2   15 15 
274
x2 + 2y2 + 3xy + 3 =0


Baøi 23. Giaû i heä phöông trình  x − y + 18 .
= 9 x−y
 2
 ( x + y )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0,x + y ≠ 0 .
 u + v2
 u =x+y x + y = u  x =
 2 .
 ⇒ ⇔ 
n
2
=
 v x − y  x − y =v  u − v2
y =
.v
 2
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh:
om
 2 
2
 2 
2
 2  2 
 u + v  + 2  u − v  + 3  u + v  u − v  + 3 =0

 2   2   2  2 
     
.c .
 v2 + 18
 = 9v
ok
 u2
 6u2 − 2uv2
bo
 +3= 0 3u2 −= 9u2 − 3uv

 4 uv2 + 6 0 = 2
+ 18 0
⇔ 2 ⇔ ⇔ .
2 2 2 2
 v + 18 = 9v v − 9u v= + 18 0 v − 9u v= + 18 0
et
 u2
vi
9u − v − 3uv ( v − 3u ) = ( 3u − v )( 3u + v + 3uv ) =

2 2
0 0 u = 1
ng
⇔ ⇔ ⇔ .
v2 − 9u2 v + 18 =
0 v2 − 9u2 v + 18 = 0 v = 3
x + y = 1
a
x=+y 1 = x 5
⇔ ⇔ ⇔ .
3 x − y =9 y =−4
kh
 x − y =
) ( 5; −4 ) .
x + x2 − 7 − y 2 + 24 = 2

4 x2 − 7 − y 2 + 24 =7y
Lôøi giaûi
275
u =x + x2 − 7

Ñaë t  ,( v > 0)
y + y 2 + 24
v =
 u2 + 7
x =
 2u
 2
v − 24
 u2 − 2ux + x2 = x2 − 7 y =
 2v
⇒ ⇒
2 2 2
v − 2vy + y = y + 24  2 u2 − 7
 x − 7 =
2u

n
 2 v2 + 24
 y + 24 =
.v
2v
(do u = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình).
om
 v2 + 24
 u − = 2
 2v
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:  .c .
2 2
 u − 7 v + 24 v2 − 24
4. 2u − 2v = 7.
2v
ok
 v2 + 4v + 24
 u =
 2v
bo
v2 + 4v + 24 
u =   2 2
 2v  v + 4v + 24 
⇔ ⇔   −7 .
2 2
 u − 7 4v − 72   2v  2
et
 4v − 72
2. u = v 2. =

2
v + 4v + 24 v
vi
 2v
ng
 v2 + 4v + 24
u =  v2 + 4v + 24
 2v 
 u =
⇔ 2 ⇔ 2v
a
( )
2
( )
2
v + 4v + 24 − 28v
= 4v2 − 72 (
  v − 6 ) 3v3 + 26v2 + 144v + 384 =
0
kh
 2
 v + 4v + 24
 2
v>0  u 7=x + x − 7 = 7 x 4
← → ⇔ ⇔ .
v 6= y + y 2 + 24 =1 y 1
276
Nhaän xeùt: Vôù i pheùp ñaë t aå n phuï nhö treâ n ta xöû lyù toaø n boä nhöõng heä phöông
trình coù daï ng:
a x + b a2 x 2 + b + c y + d c2 y 2 + d = e
 1 1 1 1
 .
a2 x + b2 a2 x 2 + b + c2 y + d 2 c2 y 2 + d =f
u =ax + a2 x2 + b

Baè ng pheù p ñaë t aån phuï  (xem theâ m chuû ñeà heä phöông
v = 2 2
cy + c y + d
trình chöù caê n thöù c).
n
( 6x + y − 5)( 2x − y ) =
1

.v
 ( 2 2
)
2 6 − 4x − y ( 2x − y ) =
2
1
om
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt: Deã thaá y y − 2x ≠ 0 khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä coù daï ng
.c
tích phöù c taïp ta khoâ ng theå nhaâ n ra ñeå tìm moá i lieân heä gì ôû ñoù ñöôï c maø ta thöû
2
nghó ñeán chia hai veá phöông trình cho ( 2x − y ) xem sao? Vaø laøm töông töï
ok
cho phöông trình ñaàu cuû a heä .
bo
Nhaä n thaáy y − 2x ≠ 0 khi ñoù vieát laïi heä döôù i daï ng

 1  1
=6x + y − 5 (
2= 2x + y ) + ( 2x − y ) − 5
et
 2x − y  2x − y
 ⇔  .
(
− 4x2 − y2
2 6 =
1
) 2
12 − ( 2x + y ) =− ( 2x − y )
2 1
vi
2 2

 ( 2x − y )  ( 2x − y )
ng
 1
2 ( 2x + y )=
−5 − ( 2x − y )
 2x − y
a
⇔ .
2 1 2
12 − ( 2x +=y) + ( 2x − y )
kh
2

 ( 2x − y )
=u 2x + y

Ñaë t  1 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
 v
=
2x − y
− ( 2x − y )

2u − 5 = v 2u − 5 =v
 ⇔  2 .
10 − u = ( 2u − 5)
2 2 2
12 − u = v + 2
277
2u − 5 =v =  u 1= u 3
⇔ 2 ⇔ ∨ .
5u − 20u + 15 =
0 v =−3 v =
1
2x + y = 1 2x + y = 1
u = 1 
Vôù i  ⇔ 1 ⇔ .
v = −3  2x − y − ( 2x − y ) =
2
−3 ( 2x − y ) − 3 ( 2x − y ) − 1 =0
 
 5 ± 13
2x + y =
1 x =
  8
⇔ 3 ± 13 ⇔  .
2x − y =  −1  13
 2 y=

n
4
.v
2x + y = 3
u = 3  2x + y = 3
Vôù i  ⇔ 1 ⇔ .
 2x − y − ( 2x − y ) =
1 ( 2x − y )2 + ( 2x − y ) − 1 =
om
v = 1  0

 5± 5
2x + y = 3 x = .c
  8
⇔ −1 ± 5 ⇔  .
2x − y =  7 5
ok
 2 y = 4
bo
  
( x;y ) =  5 ± 8 13 ; −1 4 13  ;  5 ±8 5 ; 7 4 5  .
  
et
1
Caùch 2: Ruù t = 6x + y − 5 töø phöông trình ñaà u theá vaø o phöông trình thöù hai
vi
2x − y
ng
( 6x + y − 5)( 2x − y ) =
1


a
2
( 6x + y − 5) =−8x2 − 2y2 + 12
kh
 12x 2 − 4xy − y 2 − 10x + 5y − 1 = 0 (1)

⇔ .
2 2
44x + 12xy + 3y − 60x − 10y + 13 = 0 (2)
Ñaâ y laø heä ñöôï c giaû i baè ng phöông phaù p ñoà ng baä c hoaë c heä soá baá t ñònh.
 2x − y 4 + 2y − x 4 =
( ) ( ) 1
(
( x − y ) x2 − xy + y2 =
 9
1
)
278
Lôøi giaûi
u 2x − y  u + v= 3 ( x − y )

=
Ñaë t  ⇒ 2 .
2 2
(
v= x − 2y  u − uv + v = 3 x − xy + y

2
)
 4 4
u + v = 1  u4 + v4 =
1 (1)
⇔ .

(
( u + v ) u − uv + v =
2 2
)  3
1  u + v =3
1 (2)
Töø phöông trình (1) suy ra u,v ∈  −1;1 .
n
 u3 =1 − v3 ≥ 0  u ≥ 0
Töø phöông trình (2) ta coù :  ⇒ .
.v
3
v = 1 − u3 ≥ 0  v ≥ 0
om
Vaä y u,v ∈  0;1 .
Khi ñoù laáy (1) − (2) theo veá ta ñöôï c:
 u ( u − 1) =
u3 ( u − 1) + v3 ( v − 1) = 0 ⇔ 
0
.
.c
v ( v − 1) =
0
ok
 2x − y = 0  2 1

bo
x − 2y 1
= = x = ,y

= u 0,v
= 1  3 3
Keá t hôï p vôù i u4 + v4 =
1 ta coù  ⇔  ⇔ .
=
 u 1,v
= 0  2x − y 1
=  1 2
  x =
− ,y = −
et
 x − 2y = 0 3 3
vi
2 1  1 2
x;y )  ;  ;  − ; −  .
 3 3  3 3
ng
 2u − v
x = 3
Nhaän xeùt: Nhieàu em thaáy khoù ôû bieá n ñoå i ñaàu thì coù theå ruù t 
a
thay
y = u − 2v
kh
 3
vaø o heä ta coù keá t quaû töông töï treâ n.
Keát quaû treân cho ta xöû lyù ñöôïc baøi toaùn toång quaùt:
x2n + y 2n = 1
Giaûi heä phöông trình:  , ( n,k ∈  ) .
2k +1 2k +1
 x + y 1
=

279
 x 5y
 2 + = 4
2
x − y x + y
 x2 − 5y2
5x + y + xy = 5

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≠ 0,x − y ≠ 0,x + y2 ≠ 0 .
2

 x 5y  x 5y
 2 = + 4  2 = + 4
2 2
n
x − y x + y x − y x + y
 2 ⇔ .
2 2 2 2
x2 − y
.v
 5x y + xy + x − 5y x + y
 = 5  + 5. = 5
 xy  y x
om
x y
Ñaë t u
= = ,v heä phöông trình trôû thaø nh:
x2 − y x + y2
 u + 5v 4 =
  u= 4 − 5v u 2

.c
1 5 ⇔ ⇔ 2.
 4 − 5v + 5v= 5v ( 4 − 5v )  v
ok
 + 5 =

v u  5
 x
bo
 2 =2
2x − x − 2y =
2
x − y 0
⇔ ⇔
 y =2
2
2y + 2x − 5y =0
et
 x + y2 5

vi
 3
 2 x = − ,y =
2
3
2x − x
ng
y = 
 2 1
⇔ ⇔  x = 1,y = .
 2
2
2x − x 2

2y + 2x − 5. 2 0
a
=
= x 3= ,y
3
kh
 2 2
 3   1 3 3
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =  − ;3  ;  1;  ;  ;  .
 2   2 2 2
 3 2y
 2 + 1
=
x + y −1 x
2
x 2 + y 2 − 2x = 4
 y
Lôøi giaûi
280
Ñieà u kieän: xy ≠ 0,x2 + y2 ≠ 1 .

x
Ñaë t u = x2 + y2 − 1,v = heä phöông trình trôû thaø nh:
y
3 2 u 2v + 3
 + = 1 = u 2v + 3
=
u v ⇔ ⇔ 2 .
 u + 1 − 2v = 
 3v + 2 ( 2v + 3=
) v ( 2v + 3)  v − 2v − 3 =0
 4
 x2 + y2 − 1 =9

 x
  x = 1,y = −1
  =3 
u =
9,v =
3 y x= −1,y = 1
n
⇔ ⇔  ⇔  .
u =
1,v =
−1  x + y − 1 =
2 2  x= 3,y = 1
.v
1 

 x  x = −3,y = −1
1
om

 y = −

Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) =( −1;1) ; (1; −1) ; ( −3; −1) ; ( 3;1) .
x2 + y2 − xy = 4y − 1
.c

ok
y
x −=
y +2
 x2 + 1
bo
Lôøi giaûi
et
Vôù i y ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:

 x2 + 1
vi
x2 + 1 + y ( y − x ) =4y  +y−x= 4

  y
 ⇔ .
ng
y
x −=
y +2  y
 x2 + 1 x −=
y
x2 + 1
+2
a
x2 + 1
Ñaë t u= ,v= x − y heä phöông trình trôû thaø nh:
kh
y
u − v =4  u =3 − 10,v =−1 − 10
 v= u − 4
 1 ⇔ ⇔
v=
 u
+2  u ( u − 4 ) = 2u + 1  u =3 + 10,v =−1 + 10
281
  x2 + 1
 = 3 − 10
 y

x − y =−1 − 10
⇔ .
 2
 x + 1
= 3 + 10
 y

 x − y =−1 + 10
Heä phöông trình voâ nghieäm.
 1  1
 x +  y +  = 4
n
 x  y
.v
2  x + 1  + y + 1 =6
  x

y

om
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+
x
1
,v =+
y
1
( )
.c
, u , v ≥ 2 heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:
x y
ok
v= 6 − 2u
2u + v 6 =  u2 − 3u + 2 =0 u ≥2  u 2
 ⇔ ⇔ ←→  .
 uv 4=  u ( 6 − 2u ) =
4 v= 6 − 2u v 2
bo
 1
x + =2 x2 − 2x
= +1 0 =x 1
x
et
⇔ ⇔ ⇔ .
y + 1 = y = 1
2
2 y − 2y + 1 =0
 y
vi
ng
(
y x2 +=


)
1 2x y2 + 1 ( )
a
Baøi 5. Giaû i heä phöông trình   1  .

(
 x2 + y2  1 + ) 16
=
kh
  x2 y2 
 
Lôøi giaûi
 1  1  1  1
x + = 2  y +  x + = 2  y + 
 x  y  x  y
 ⇔ 2 2
.
x2 + 1 + y2 + 1 = 16   1   1 
 x 2
y 2  x + x  +  y + y  = 20
    
282
1 1
Ñaë t u =+
x
x
,v =+
y
y
( )
, u , v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
= u 2v=  u 2v  u 4,v

= = 2
 2 ⇔  ⇔  .
 u=+ v2 20 = 2
5v 20 u =−4,v =
−2
 1
 x + 4
=
  x
1  x2 − 4x + 1 =0 x = 2 − 3,y =1
  
 y + y 2
=
 y = 1 x = 2 + 3,y =1

⇔ ⇔ ⇔ .
 1  2
 x + 4x + 1 = 0  x =−2 + 3,y = −1
n
 x + =−4
 y = −1 
  x
   x =−2 − 3,y =−1
.v
 1
 y + y =−2
om

( x;y ) = (2 + )( )( )(
3;1 ; 2 − 3;1 ; −2 − 3; −1 ; −2 + 3; −1 .
.c )
( (
 x − y ) x2 − y2 =
3 )
ok

2
(
( x + y ) x + y =
2
15 )
bo
Lôøi giaûi
x3 + y3 − xy ( x + y ) =
3
et

x + y + xy ( x + y ) =
3 3
15
vi
Ñaë t u =x3 + y3 ,v =xy ( x + y ) heä phöông trình trôû thaø nh:

ng
=u−v 3 = u 9 x3 + y3 = 9
 ⇔ ⇔ .
u + v 15 =v 6 xy ( x + y ) =6
a
=
kh
 x+y 3 =
( ) 27 ⇔ x + y = 3 ⇔ x = 1,y = 2 .
⇔ 
xy ( x + y ) =
6 xy
= 2  x 2,y
= = 1
Nhaän xeùt: Ñaâ y laø heä coù yeá u toá ñaú ng caáp neâ n nhaân cheù o hai phöông trình cuû a
heä ta ñöôï c:
( ) ( )
15 ( x − y ) x 2 − y 2 = 3 ( x + y ) x2 + y2 ⇔ ( x + y )( x − 2y )( 2x − y ) = 0 .
283
xy ( 2x + y − 6 ) + y + 2x =0

(
2 2 
 x + y 1 +

)
 xy 
1 
 =8
Lôøi giaûi
2x ( xy + 1) + y ( xy + 1) =   1   1 
6xy 2x  1 +  + y 1 + = 6
   xy   xy 
 1  ⇔ .
(
 2
) 2
n
2 2x 2y 1 1
 x + y  1 + +
2 2 
 8  2
=
x +y + 2
+ + + 8
=
  xy x y 
.v
 y x x2 y2

  1  1
om
2  x +  +  y +  = 6
  y  x
⇔ 2 2
.
 1  1
 x + y  +  y + x  = 8
   
.c
ok
1 1
Ñaë t u =+
x ,v =+
y heä phöông trình trôû thaø nh:
y x
bo
2u + v =6 v= 6 − 2u 5u2 − 24u + 28 =

0
 2 ⇔  2 ⇔  .
 u + v =8  u + ( 6 − 2u ) =
2 2
8 v =6 − 2u
et
 1
 x + =2
vi
  y
 u = 2  1
ng
  u 2,v
= = 2  y + =2
x = 1
 14    x
⇔ u= ⇔ 14 2⇔ ⇔ .

  5 = u = ,v  1 14  y =1
 5 5  x + =
a
v= 6 − 2u y 5
 
kh
 1 2
 y + =
 x 5
  1  9
( x + y )  1 + =
  xy  2
.
 2

( 2
)
 1
 x + y  1 + xy  =



45
4
Lôøi giaûi
284
 1 1 9  1 1 9
x + y + x + y = 2  x+ +y+ =
  x y 2
 ⇔ 2 2 .
  45
 ( )
 x2 + y2  1 + 2 + 1  =
 xy x 2 y 2  4
 1  1
 x + y  +  y + x  =
45
4
      
1 1
Ñaë t u =+
x ,v =+y heä phöông trình trôû thaø nh:
y x
 9  9  9  3
n
 u + v= 2  u + v= 2  u + v= 2  u= 3,v= 2
 ⇔ ⇔ ⇔ .
.v
 u2 + v2 = 45 ( u + v )2 − 2uv = 45  uv = 9  u = 3 ,v = 3
 4  4  2  2
om
 1
 x + = 3
  y  1
=x 1,y = .c
 1 3 2
 y + = = 
 x 2  x 2,y
= 1
⇔ ⇔ .
ok
 1 3 1
 x + = = x = ,y 1
 y 2  2
bo
 1 =x 1,y = 2
 y + = 3
 x
et
1   1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;1) ;  ;1 ;  1;  .
2   2
vi
 2
( )  1  25
ng
 x2 + y2 1 +  =
  xy  2
3
 3
( )  1  125
a
3
 x +y 1 +  =
 xy  4
kh

Lôøi giaûi
  1  25  2 2

( 

)
 x2 + y2  1 +
2
xy
+ 
2 2 
x y 
=
2
 1  1
x +  +y +  =
 y  x
25
2
 ⇔ .
  3 3
(
 3 3
) 3 3 1
 x + y  1 + xy + 2 2 + 3 3  =
x y x y 
125
4
 1 
y 
 1
x

 x +  +  y +  =
125
4
  
285
 2 25
 u + v2 =
1 1  2 .
Ñaë t u =+ x ,v =+ y heä phöông trình trôû thaø nh: 
y x 125
 u3 + v3 =
 4
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i.
Tìm ñöôï c caù c nghieä

=
 5 5
( (
m ( u;v )  ;  ; 5k;5 1 + k − 2k 2 − 4k 3
2 2
)) , vôùi:
k =−1 ± 4 12 + 3 .
n
.v
 2 2 1 1
x + y + 2 + 2 = 5
x y .
om

( )( )(( ) ) (
 x 2 − 1 y 2 + 1 xy x + y + x − y= x 2 y2 + x2 + y2 x2 y2 + 1
 )( )
Lôøi giaûi .c
ok
 2 2 1 1
x + y + 2 + 2 = 5
bo
 x y
 .
 1 
    (
 x − 1  y + 1  x + y + 1 − 1  =1 + x 2 + y 2
) 1 + 2 2 
et
x  y  y x  x y 
  
vi
 2 2 1 1  2
1  1
2
x + y + + = 5 

x2 y2 x −  +y +  = 5
  x  y
ng
⇔ ⇔
 x − 1  y + 1  x + y + 1 − 1  =  1  1  1 1
    6  x −  y +  x + y + −  =6
 x  y  y x  x  y  y x
a
1 1
( )
kh
Ñaë t u =−
x ,v =+
y , v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
x y
 2 12
 u2 + v2 = 5  u + v 2 − 2uv =
( ) 5 

( u + v) −
u+v
5
=
 ⇔  ⇔ 
 uv ( u + v ) =6
 uv ( u + v ) =
6  uv = 6
 u+v
286
 1  1− 5
 x− =1
= x = ,y 1
=u + v 3 =
v ≥2 u 1  x 2
⇔ ←→  ⇔ ⇔ .
= uv 2= v 2 y + 1 =
2
 1 + 5
 y = x = ,y 1
 2
1− 5  1+ 5 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;1 ;  ;1 .
 2  2 
  
 2
( )
 x + y − 7 (x + y) =
2 2
−2
.
( x − 3)( x + y ) =
−1
n

Lôøi giaûi
.v
Nhaä n thaáy x + y =0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
om
Vôù i x + y ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
 2 2  2 4 2
( x + y ) + + (x − y) =
2
x + y − 7 =− 2
.c
2
14


( ) ⇔
x + y  ( )
x + y
.
ok
 1  2
x − 3 =− x + y x + y + x − y + x + y =6
 
bo
 2
u = x + y +
Ñaë t 
v= x − y
(
x+y, u ≥2 2 . )
et

vi
( u + v ) − 2uv =
2
 u2 − 4 + v2 =
14 18
ng
 ⇔ .
 u + v =6  u + v = 6
 2
a
 x = 2,y = −1
 u=  u 3 x + y +
+v 6 = =3 
⇔ ⇔ ⇔ x+y ⇔ .
 x = 5 ,y = − 1
kh
= uv 9= v 3 x − y = 3
  2 2
( 2; 1) ,  25 ; − 21  .
 
 
1
Caùch 2: Ruù t x + y =− thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x−3
x2 + y2 − 7 + 2 x − 3 2 =


( ) 0 (1) .
 x2 + xy − 3x − 3y + 1 =
0 (2)
287
2
Laá y (1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c: ( x − y − 3) = 0 ⇔ x − y − 3 = 0 .
Khi ñoù ñöa veà giaûi heä phöông trình:
 x − y − 3 =0  x = 2,y = −1

 ⇔ 5 1.
( x − 3)( x + y ) =
−1  x = ,y = −
 2 2

( )
 4x 2 + 4y 2 − 4xy − 51 x − y 2 + 3 =
( ) 0
.
( 2x − 7 )( x − y ) + 1 =0

n
Lôøi giaûi
.v
Nhaä n thaáy x − y =0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i x − y ≠ 0 khi ñoù vieá t laï i heä döôù i daï ng:
om
 2 2 3
4x + 4y − 4xy − 51 + 2
0
=


(x − y) . .c
 1
2x − 7 + x − y =0
ok

 2 2 3
3 ( x − y ) + ( x + y ) + 51
=
bo
2

⇔ ( )
x − y
.
 1
x − y + x − y + x + y = 7
et

vi
 1
u = x − y +
Ñaë t  ( )
x − y , u ≥ 2 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
ng
v= x + y

( )
3 u2 − 2 + v2 =
51 v= 7 − u
a

 ⇔ 2 2 .
3u + ( 7 − u ) =
kh
 u + v =7 57
= u 4,v
= 3
v= 7 − u 
⇔ 2 ⇔
u = 1 15 .
4u − 14u − 8 =0 − ,v =
 2 2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( u;v ) = ( 4;3) .
Vaä y ta giaû i heä phöông trình:
288
 5− 3 1+ 3
 1 = x = ,y
 x − y + =4 2 2 .
 x−y ⇔
x + y =  5+ 3 1− 3
 3 = x = ,y
 2 2
 5 − 3 1+ 3   5 + 3 1− 3 
=( x;y ) = ; ;
2  
; .
2 
 2 2
1
Caùch 2: Ruù t x − y =− thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2x − 7
n
.v
4x2 + 4y 2 − 4xy − 51 + 3 2x − 7 2 =


( ) 0 (1) .
( 2x − 7)( x − y ) + 1 =0 (2)
om

Laá y 2.(1) − 3.(2) ta ñöôï c: ( x + y − 3)( 2x + 2y − 15) =0.

.c
Ñeá n ñaâ y xeùt töø ng tröôø ng hôï p theá vaøo heä ban ñaà u ta ñöôï c nghieäm töông töï
keá t quaû treân.
ok
( 6x + y − 5)( 2x − y ) =
1

( )
2 6 − 4x − y ( 2x − y ) =
2 2 2
bo
1

Lôøi giaûi
et
Nhaä n thaáy y = 2x khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.

Xeù t y ≠ 2x vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
vi
 1  1
2 ( 2x=
+ y ) + 2x − y −
ng
=6x + y − 5 5
 2x − y  2x − y
 ⇔ .
2 6= (
− 4x2 − y2
1
) 2 2
( 2x + y ) + ( 2x − y ) =+
1
12
a
2 2

 ( 2x − y )  ( 2x − y )
kh
1
Ñaë t u = 2x + y,v = 2x − y − heä phöông trình trôû thaø nh:
2x − y
2u + v = 5 v= 5 − 2u =u 1,v= 3

 2 ⇔  2 2 ⇔ .
 u + ( 5 − 2u ) − 10 =
2
 u + v + 2 =
12 0  u = 3,v = −1
289
 5 − 13 13 − 1
 2x + y =1 = x = ,y
 8 4

 2x − y − 1 = 3
 5 + 13 1 + 13
  2x − y x = ,y = −
⇔ ⇔ 8 4 .
 2x + y =3  5− 5 7+ 5
  =  x = ,y
 2x − y − 1 =−1  8 4
  2x − y  5+ 5 7− 5
= x = ,y
 8 4
n
  
= ( x;y )  5 − 8 13 ; 134 − 1  ;  5 + 8 13 ; − 1 + 4 13  ;
.v
  
om
 5− 5 7+ 5   5+ 5 7− 5 
 ; ; ; .
 8 4   8 4 

 y ( xy − 1) 2
 =
.c
 y2 + 1 5
ok
 x ( xy − 1) 1
 2 =
2
bo
 x +1
Lôøi giaûi
et
 1
 x− y 2
vi
 =
1 5
ng

1 + 2
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:  y .
 1
a
 y− x 1
kh
 =
1 + 1 2
 x 2
1 1
Ñaë=
t u = ,v heä phöông trình trôû thaø nh:
x y
290
1
 u −v 2
 1 − uv
=
2  u v2 + 1
5 ( )
( )
=  5 
  u 1+ v 2 =
1 + v 2 5  
 ⇔ ⇔  1 − uv 2.
 1 −u  1 − uv = 1 2
v u +1 ( )
v

1 + u 2
=
1
2 
 (
 v u2 + 1 2 
 )
1 − uv
=2
1 1
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: u − v = ⇔ u = v + thay vaø o
2 2
phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
1
n
 = 1
1 
( )
5 1  1 x x = 1
.v
2
 + v v + 1 =  1 − v  + v   ⇔ v = ⇒ u = 1 .Vaä y  ⇔ .
2  2 2  2 1 = 1 y = 2
om
 y 2
 x − y 1 − 3x
 =
.c
1 − xy 3 − x
ok
 x + y = 1 − 2y
1 + xy 2 − y
bo
Lôøi giaûi
( )
Ñieà u kieän: x2 y2 − 1 ( 2 − y )( 3 − x ) ≠ 0 .
et
x±y
Ñeå yù caù c nhaâ n töû coù hình thöù c töông töï nhau coù daï ng neâ n ta vaän duï ng
vi
1 ± xy
ng
caù c ñaúng thöù c:

 u + v + 1 + uv =

( u + 1)( v + 1)
a
 u + v − 1 − uv = ( u − 1)(1 − v ) .
kh

 u − v + 1 − uv = ( u + 1)(1 − v )

 u − v − 1 + uv = ( u − 1)( v + 1)
Nhaä n thaáy x = ±1 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
±1,y =
Xeù t x ≠ ±1,y ≠ ±1 ta bieá n ñoå i caù c phöông trình cuû a heä:
291
 x+y 1 − 2y  ( x + 1)( y + 1) −3 ( y − 1)  ( x + 1)( y + 1) 1 + xy

1 xy = +1 +1  =  =
 + 2−y  1 + xy 2−y  −3 ( y − 1) 2−y
 ⇔ ⇔
− 1 − (
 x+y= 1 − 2y x − 1)( y − 1) − ( y + 1)  ( x − 1)( y − 1) 1 + xy
−1 = =
1 + xy 2−y  1 + xy 2−y
  y +1 2−y
So saù nh hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( x + 1)( y + 1) =
( x − 1)( y − 1) ⇔ x + 1 y + 1 2 = 2
−3 ( y − 1) y +1
( )( ) −3 ( x − 1)( y − 1) (1) .
n
.v
 − ( x + 1)( y − 1) −4 ( x − 1)  − ( x + 1)( y − 1) 1 − xy
 x−y 1 − 3x  =
=
+ 1 + 1  =
om
 −
1 xy 3−x  1 − xy 3−x  −4 ( x − 1) 3−x
 ⇔ ⇔
−1 (
 x−y= 1 − 3x x − 1)( y + 1) −2 ( x + 1)  ( x − 1)( y + 1) 1 − xy
−1 = =
1 − xy  1 − xy 
 −2 ( x + 1)
3−x 3−x .c 3−x

So saù nh hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
ok
− ( x + 1)( y − 1) ( x − 1)( y + 1) ⇔ x + 1 2 y − 1 =−2 x − 1 2 y + 1 (2) .
−4 ( x − 1)
=
−2 ( x + 1)
( )( ) ( )( )
bo
Töø (1) vaø (2) ta coù heä phöông trình:

et
x +1  y −1
2
 x +1 y +1 = 2 2  = − 3
( )( ) −3 ( x − 1)( y − 1) ⇔  x − 1  y + 1  .
vi
 2 2
 2
( x + 1) ( y − 1) =−2 ( x − 1) ( y + 1)  x + 1  y +1
ng
   = −2.
 x − 1  y −1

a
5
12 − 1
x +1 2 x +1 2 x = 5
 y −1  y −1 x +1
kh
 = −3   = −3  = 5
−12  12 + 1
   
x −1  y +1 x −1  y +1 x −1 9
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ 5 −1
 y − 1= 2
3 6
 x + 1  y −1   y −1 y −1 5−  2
  = 6. −27   = 6.  y + 1 9 y = 9
 x − 1  y +1   y +1 y +1  5 +1
 2
 9 
5 5 −1
12 − 1 2
 5 12 + 1 9 
 5 +1
 2 
292
f(x,y) = g(a,y)
Nhaän xeùt: Toå ng quaù t ta giaû i heä phöông trình  .
g(x,y) = f(b,x)
x+y x−y
Trong
= ñoù f(x,y) = ;g(x,y) .
1 + xy 1 − xy
1 1
Vôù i baø i toaù n treâ n ta coù=
= a
,b .
2 3
Hai haø m f(x,y) vaø g(x,y) laø caù c haøm coù tính chaá t khaù ñaë c bieä t :
f(x,y) + g(x,y) =
x+y x−y
+ =
2x 1 − y 2 ( )
n
1 + xy 1 − xy (1 + xy )(1 − xy )
.v
f(x,y) − g(x,y) =
x+y x−y
− =
2y 1 − x 2 ( )
om
1 + xy 1 − xy (1 + xy )(1 − xy )
u −1 v −1
Caùch 2 : =
Ñaë t x = ,y heä phöông trình trôû thaø nh :
.c
u +1 v +1
 u − v 4 − 2u
ok
 + =
u v 2u + 4 ⇔ 2u + 4u − 2uv − 4v = 4u + 4v − 2u − 2uv .
2 2
  2
 uv − 1 = 3 − v
2
 uv − v + 3uv − 3= 3uv + 3 − uv − v
bo
 uv + 1 v + 3
 u2  u = 5 12
4u =  u 2v
2 2
− 8v 0 = v = 
et
⇔
2
⇔
2
⇔ 2 ⇔ 9 .
= 2uv 6=  uv 3  5  v = 5
 u = 12 2
vi

 2 1
ng
2
3(x + y ) + 2
= 2(10 − xy)

Baøi 16. Giaû i heä phöông trình  ( )
x − y
.
 1
a
2x + x − y =5
kh

Lôøi giaûi
+ Ñieà u kieän x ≠ y .
 2 2 1
2(x + y) + (x − y) + 20
=
 (x − y)2
+ Heä phöông trình ⇔  .
x + y + x − y + 1
=5
 x−y
293
1
Ñaë t u = x + y; v = x − y + ( v ≥ 2) , khi ñoù heä trôû thaø nh
x−y
 1
2u2 + v2 − 2 =  u= 5 − v  u=
20  u = 3  3 .
 ⇔ 2 ⇔ ∨
=  u + v 5 3v − 20v + 28 0
= v = 2 v = 14
 3
x + y = 3
= u 3  x=
+y 3 =
x 2
+ Vôù i  ⇔ 1 ⇔ ⇔ .
= v 2 x − y + x − y =2 x=
−y 1 =
y 1

n
 1  1  4 ± 10
.v
 u = x + y = x
3 ⇔ 3  3
+ Vôù i   ⇔ .
x − y + 1 =14
om
v = 14  −3  10
 3  x−y 3 y = 3
 4 ± 10 −3  10 
Vaä y heä phöông trình coù 3 nghieäm laø ( x;y ) = ( 2;1) , 
.c  3
;
3
.

 
ok
y2 + x + xy − 6y + 1 =0
3 2 2
y x − 8y + x y + x = 0
bo
Lôøi giaûi
et
y2 + x + xy + 1 =6y

vi
⇒ y 2 + x,xy + 1 laø hai nghieäm cuû a phöông trình:

(
 2
)
 y + x ( xy + 1) =9y 2
ng
2
t 2 − 6yt + 9y 2 = 0 ⇔ ( t − 3y ) = 0 ⇔ t = 3y .
a
x 3y − y2
 y2 + x =
3y = x = 2
kh
Vì vaäy  ⇔ ⇔ .
xy + 1 =3y (2
 y 3y − y + 1 =3y )
y = 1
Nhaän xeùt: Ta coù theå chia phöông trình ñaà u cuû a heä cho y, phöông trình thöù
hai cuûa heä cho y2 vaø ñaë t aå n phuï .
x 4 + 4x 2 + y 2 − 4y =2
2 2
x y + 2x + 6y = 23
Lôøi giaûi
294
t − 4y =2 − x 4 − 4x 2
2 
Ñaë t t = y , khi ñoù heä trôû thaø nh:  2 , ta coi x laø haèng soá
( )
 x + 6 y =23 − 2x
2
khi ñoù ta ñöôï c heä ñôn giaû n vôù i 2 aå n laø t,y .

x2 + 6;Dt =
Ta coù : D = − x6 − 10x 4 − 30x 2 + 104;Dy =
23 − 2x 2 .
2
 Dy 
Dt
( )( ) ( )
2
2
Ta coù t = y ⇒ =  ⇔ x2 + 6 −x6 − 10x 4 − 30x2 + 104 = 23 − 2x 2
D  D 

 x =1 ⇒ y =3
⇔ (1 − x)(1 + x)(1 + x 2 )(x 4 + 16x 2 + 95) = 0 ⇔  .
n
 x =−1 ⇒ y =3
.v
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;3); (1;3) .
om
x2 + xy + y 2 = 3y − 1
3 2 2
x + x y = x − x + 1
Lôøi giaûi
.c
ok
x2 + 1 + y ( x + y − 3) = 0

 .
(2
) ( 2
)
x x + 1 + y x + 1 − y = x + 1
2
bo

Neá u y = 0 ⇒ x = 1 .
et
Xeù t y ≠ 0 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:

 x2 + 1  x2 + 1
vi
 + x+ y−3= 0  + x+ y−3=0
 y  y
⇔ .
( )
ng
 2
x x +1
2 2
x 2
1  x + 1 x + 1
 y (x + y) − 1 = y
+
 + x2 + 1 − 1 =
 y y 
a
x2 + 1
kh
Ñaë t u= ,v= x + y heä phöông trình trôû thaø nh:

y
 1+ 5 5+ 5
 x2 + 1  x= − ,y =
u + =
v−3 0 = u 1  =1  2 2 .
 ⇔ ⇔ y ⇔
= uv − 1 u = v 2   −1 + 5 5− 5
x + y = = 2 x = ,y
 2 2
 1 + 5 5 + 5   −1 + 5 5 − 5 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø : ( x;y ) =  ; ; ; 
 2 2   2 2 

295
x2 + y2 + xy + 2x = 7y
3 2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y =0
Lôøi giaûi
x2 + 2x + y ( x + y − 7 ) = 0

 2 .
( ) (
 x + 2x ( x + y ) − 3 x + 2x + 3y =

2
)
0
=
x2 + 2x 0 = x 0
TH1: Neá u y = 0⇒ ⇔ .
3 2
 x − x − 6x = 0  x = −2
n
TH2: Neá u y ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình ñaàu cho y, phöông trình thöù hai
.v
 x2 + 2x
om
 +x+y−7= 0
 y
cho y ta ñöôï c:  .
2
 x + 2x x2 + 2x
 y . ( x + y ) − 3. y +3=0 .c

x2 + 2x
ok
Ñaë t u= ,v= x + y heä phöông trình trôû thaø nh:
y
  u= 2− 7
bo

u + v − 7 = 0 v= 7 − u  v= 5+ 7
 ⇔ ⇔ .
 uv − 3u + 3 =0  u ( 7 − u ) − 3u + 3 =0
et
  u= 2+ 7

 v= 5− 7
vi

4+ (
7 + 5 7+4 7 )
ng

 x = −
  x 2 + 2x 
2
 = 2− 7 
( )
a
 y  14 − 7 + 5 7+4 7
 y =
kh

x + y = 5 + 7  2
⇔ ⇔ .
 2
  x + 2x= 2 +
 y
7


x =
−4 − (
7 + 5 7+4 7 )

 
2
  x + y = 5 − 7 

y =
14 − (
7 − 5 7+4 7 )
 2


296

( ) 
 4 + 7 + 5 7 + 4 7 14 − 7 + 5 7 + 4 7  ( )
( x;y ) = ( 0;0 ); ( −2;0 );  − 2
;
2
;
 
 
.

( )
 −4 − 7 + 5 7 + 4 7 14 − 7 − 5 7 + 4 7 
;

( )
 
 2 2 
 
4x2 − 3y =
2

)( ))
.
( 4 2 2
 2x + y 4x − 3x + y 4x + y + 6 =8 (
n
.v
Lôøi giaûi
2
4x − 2
om
Nhaän xeùt: Ta coù theå ruù t y = theá xuoá ng phöông trình thöù hai cuûa heä.
3
( )
2x2 + y + 2 x2 − 2y =

2
.c
.
ok

( 
)( ) ( 
)
2
 2x2 + y  2x 2 + y − 3 x 2 − 2y  = 8
  
bo
Ñaë t u =2x2 + y,v =x2 − 2y heä phöông trình trôû thaø nh:
 4 2
et
 u + 2v =
2  2 x =
− ,y =
 =u 2 2x
= +y 2 5 5
⇔ .

( 2
 u u − 3v =)
⇔
8 v = 0
⇔
2 
vi
 x − 2y =0
=x =
4
,y
2
 5 5
ng
 4 2  4 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  − ;  ;  ; .
 5 5  5 5
  
a
kh
9y3 (3x3 − 1) =−125 (1)

2
45x y + 75x = 6y2 (2)
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng laø nghieä m cuû a heä , khi ñoù chia 2 veá cuûa phöông trình
(1) cho y3 ; vaø chia 2 veá cuûa phöông trình (2) cho y2 ta ñöôï c:
297
 3 125  125
27x + 3 = 9  27x3 + 9
=
 y  y3
 2
⇔ .
45 x + 75 x =  x 5
6 15 (3x + ) = 6
 y y 2  y y

5
Ñaë=
t u 3x;v
= , khi ñoù heä trôû thaø nh:
y
 u + v 3 − 3uv(u + v) =
⇔ ( )
 u3 + v3 =9 9
 .
 uv(u + v) = 6  uv(u + v) = 6
n
u +
= v 3 =
u 2 =
u 1
.v
⇔ ⇔ ∨ .
 uv 2 =
= v 1=v 2
om
3x = 2  2
u = 2  x =
+ Vôù i  ⇔ 5 ⇔ 3.
v = 1 y =1 y = 5
  .c
3x = 1 x = 1
ok
u = 1   3.
+ Vôù i  ⇔ 5 ⇔
v = 2 y = 2 y = 5
bo
  2
2  1 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;5  ;  ;  .
et
3  3 2

vi
11 
x(1 + x) +  + 1 =4
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình  yy  .
ng
 3 3 2 2 3
x y + y x + xy + 1 =4y
Lôøi giaûi
a
Ñieà u kieän y ≠ 0 .
kh

 2 1 1  1  1
2
x
 x + x + + 4
=  x + +
  x +  −2 = 4
 y 2 y  y  y y
 2
⇔ .
3
 x3 + x + x + 1 = 4  1  x  1 
 y y 2 y3  x +  − 2  x +  = 4
  y y y
298
1 x
Ñaë t u =+
x ;v =, khi ñoù heä trôû thaø nh:
y y
 u + u2 − 2v = 4 −2v = 4 − u − u2
 3 ⇔  3 .
2
 u
= − 2uv 4  u + u(4 −=u − u ) 4
 1
 x+ = 2
−2v = 4 − u − u2 u = 2  y
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ x = y = 1.
2
(u − 2) = 0 v = 1 x =1
 y
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t (1;1) .
n
.v
x3 (2 + 3y) = 1 (1)
Baøi 24. Giaû i heä phöông trình  (x,y ∈ )
3
om
x(y − 2) = 3 (2)
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y x = 0 , khoâ ng laø nghieäm cuû a heä , khi ñoù chia 2 veá cuû a (1) cho
.c  1  1
2 =+ 3y  2=
+ 3y
x3 ⇔  x3 ,
ok
x3 vaø chia 2 veá cuû a (2) cho x , heä trôû thaønh:  
= 3 = 3
y3 − 2 2+ y3
 x  x
bo
u = y

Ñaë t  1 ñöa veà heä phöông trình ñoá i xöù ng loaï i II tìm ñöôï c:
et
v =
 x
 1
vi
 u= y= 1 x= 1 x =
 ⇔  ∨  2 .
 u= y= 2 y= 1 y = 2
ng

1 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ;  ;2  .
a
2 
kh
x2 + 1 + y(x + y) = 4y (1)

Baøi 25. Giaû i heä phöông trình  (x,y ∈ )
2
(x + 1)(x + y − 2) = y (2)
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y y = 0 , khoâ ng laø nghieä m cuû a heä, neâ n ta chia caû 2 veá cuûa (1) vaø (2)
 x2 + 1
 + (x + y) =
4
 y
cho y ta ñöôï c: 
2
x +1
 y (x + y − 2) = 1

299
x2 + 1
Ññaë t u = ;v = x + y − 2 , heä trôû thaø nh:
y
 x2 + 1
u + v =2 u =1  =1 x =1 x =−2
 ⇔ ⇔ y ⇔ ∨ .
 uv 1 =
= v 1  =y 2= y 5
x + y − 2 =1
( x;y )
 1 2x x + y
 + =
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình  3x 3y 2x + y
2
( x,y ∈  ) .
n

( )
2 2x + y = 2x + 6 − y
.v
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän : −3 ≤ x ≠ 0;y > 0 .
 kx > 0
Khi ñoù ta ñaë t =
y kx ⇔  .
2 2
y = k x
.c
ok
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh :
1
+
2x
=
x + kx 2
(
⇔ ( k − 2) k2 + k + 1 = 0 ⇔ k = 2 . )
bo
3x 3k x
2 2 2 2
2x + k x 2
Vôù i k = 2 ta coù y = 2x ⇒ x > 0 , thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta
et
2
ñöôï c : 4x2 + 8x= 2x + 6 ⇔ ( 2x + 2 ) − 4= 2x + 6 .
vi
Ñaë t 2x + 6 = 2t + 2 , khi ñoù ta coù heä ñoá i xöù ng loaï i II.

ng
 −3 + 17
2x + 6 = 2t + 2 2
 ( ) ⇔ 2x + 6 = ( 2t + 2 )
 2

⇔
x =
4 .
 
a
( x − t )(1 + 2x + 2t + 4 ) =
2
( 2x + 2 ) − 4 = 2t + 2 0  13 − 3 17
 y =
kh
2
 −3 + 17 13 − 3 17 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x,y ) =  , .
 4 2 
 
x + y − 1 = 6

 x2 + 2x + y + 2x y − 1 + 2 y − 1 =29
Lôøi giaûi
300
Ñaë t a = y − 1 ⇒ y = a2 + 1 , khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x + a =6 x + 1 + a = 7

 2 ⇔  .
 x + 2x + a + 1 + 2 ( x + 1) a =
2
 ( x + 1) + a + 2 ( x + 1) a =
2 2
29 29
 x + 1 2 + a2 + 2 x + 1 a =
( ) ( ) 49 (1)
⇒ .
 ( x + 1)2 + a2 + 2 ( x + 1) a =
29 (2)

Laá y phöông trình (1) tröø theo veá cho phöông trình (2), ta ñöôï c:
n
2 2 2
( x + 1) + a2 − ( x + 1) + a2 − 20 =0 ⇔ ( x + 1) + a2 =5 > 0
.v
2
⇒ ( x + 1) + a2 =
25
om
Vaä y ta coù heä phöông trình:
x + a = 6  x 2;a
= = 4  x 2;y
= = 17
 2 ⇔  ⇔  . .c
( x + 1) + a =
2 x 3;a
= 3 x 3;y
= 10
25 = =
ok
Thöû laïi thaá y hai nghieäm naø y ñeà u thoû a maõ n
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y ) = ( 2,17 ) ; ( 3,10 ) .
bo
x2 + xy − 3x + y =0
4 2 2 2
x + 3x y − 5x + y = 0
et
Lôøi giaûi
vi
Nhaä n thaáy ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moä t nghieäm cuû a heä phöông trình.
ng
Xeù t x ≠ 0 , khi ñoù chia hai veá cuû a phöông trình thöù nhaát cho x vaø chia hai veá
cuû a phöông trình thöù hai cho x2 ta ñöôï c:
a
 y  y
kh
x + x + y − 3 =0 x + + y − 3 = 0
  x
 2
⇔ 2
 x2 + y + 3y − 5 =0  x + y  + y − 5 =0
 x2  x


y
Ñeá n ñaâ y ta ñaë t u =+
x y 3.
;v =−
x
 u + v =0 v =− u
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:  2 ⇔ 2 .
 u +=v−2 0  u −=
u−2 0
301
 y
  u = −1  x + = −1
 x
 
= v 1 =y − 3 1 x = 1
⇔  ⇔ ⇔ .
u = 2  y
 x + =  y = 1
 2
 v = −2  x
 y − 3 =−2

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
y2 + x + xy − 6y + 1 =0
Baøi 29. Giaû i heä phöông trình: 
n
3 2 2
y x − 9y + x y + x = 0
.v
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y y = 0 khoâng laø nghieä m cuû a heä , neâ n vôùi y ≠ 0 ta chia hai veá cuûa
om
phöông trình thöù nhaá t cuû a heä cho y vaø hai veá cuû a phöông trình thöù hai cuû a heä
 x + y2 xy + 1
6
2

 y
+
y
=
.c
cho y , ta ñöôï c:  .
ok
2
 x + y xy + 1
 y . y =9

bo
x + y2 xy + 1
Vaä y ta
= ñaë t u = ;v . Khi ñoù ta coù heä phöông trình:
y y
et
 x + y2
 =3
u + v = 6  y
vi
 ⇔ u = v =3 ⇔  .
 uv = 9  xy + 1 = 3
ng
 y
 y −1 3 =
( ) 0 x = 2
=x 3y − y2
a

⇔ 1 ⇔ 1 ⇔ y = 1 .
kh
 x= 3 −  x= 3 − 
 y  y
( )
 x2 + x y 2 − 4y 2 + y + 1 =

0

Baøi 30. Giaû i heä phöông trình :
(
xy + x 2 y2 + 1 − 4 − x3 y3 =

0)
302
Lôøi giaûi

( )
 x2 + x y2 + y + 1 = 4y 2
.
xy + x 2 y2 + 1 + x3 y3 =4y 3
Nhaä n thaá y y = 0 khoâng thoû a maõn heä, neâ n vôù i y ≠ 0 ta chia hai veá cuûa phöông
trình thöù nhaát cho y2 vaø chia hai veá cuû a phöông trình thöù hai cho y3 ta ñöôï c:
 2 1 xy + 1
x + 2 + y = 4
 y
 .
 1  xy 1
n
 x + 
2  + 
 = 4
 y 2   y 
.v

 1
om
= u x2 +
 y2
Ta ñaë t  khi ñoù heä trôû thaø nh:
v = xy + 1 .c
 y
 xy + 1
ok
 y =2
u + v 4 =  x 1
 ⇔ u =v =2 ⇔  ⇔ .
 uv 4= 1 y 1
bo
x +
2
2
= 
 y2
et
x2 ( y + 1) = 6y − 2
vi

4 2 2 2 2
(2
x y + 2x y + y x + 1= 12y − 1 )
ng

Lôøi giaûi
a

kh
x2 ( y + 1) + 2 =6y

 4 2
( 2 2 2
) (
2 2
 x y + 2x y + y + y x + 1= 13y − 1
 )
x2 ( y + 1) + 2 =6y (1)

⇔ .
( ) ( )
2
2 2 2 2
y x + 1 + y x + 1 + 1 =13y (2)

Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình, neâ n vôù i y ≠ 0 ta chia hai
veá phöông trình (1) cho y vaø chia hai veá phöông trình (2) cho y2 , ta ñöôï c :
303
 2 x2 2  2 1 x2 + 1
x +
= + 6 x= +1+ + 7
 y y  y y
 2
⇔ .
1 x2 + 1
(
 x2 + 1 2 + x + 1=
)
1
( )
2
+ 13  2
x +1 + + = 13
 y y 2  y 2 y
 
x2 + 1
1
Ñeá n ñaâ y ta ñaë t S= x2 + 1 + ;P =
y y
; (S2
)
− 4P ≥ 0 khi ñoù heä trôû thaø nh:
S + P = 7 P = 7 − S S2 ≥ 4P S = 4
 2 ⇔ 2 ← → .
S − P 13 S +=
= S − 20 0 P = 3
n
 x2 + 1 = 3
.v
  x = ± 2
 2 1  1
 
x + 1 + y =4  y = 1 y = 1
om
 
⇔ 2 ⇔  ⇔  x = 0 .
 x + 1   x 2
=
+ 1 1 
=3   1
 y
 1  y = .c
 y = 3  3

ok
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( − 2;1); ( )  1
2;1 ;  0; 
 3
bo
y 1 + 2x3 y =

( 3x6 )
et
1 + 4x 6 y 2 =
5x 6
Lôøi giaûi
vi
Nhaä n thaá y x = 0 khoâng thoû a maõn heä, vôù i x ≠ 0 ta chia hai veá cuûa caù c phöông
ng
y  1 
 3  3 + 2y  =
3
6 x  x 
trình trong heä cho x ta ñöôï c:  .
a
 1 + 4y2 = 5
kh
 x 6
y 1
Ñaë t =
a ;=
b + 2y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
3
x x3
 b2 − 5 y
 a = = 1 =x 1,y
= 1
ab = 3  4 a = 1  x3 
 2 ⇔ ⇔ ⇔ ⇔ 1 1.
5   b −5
2
 b − 4a =  b=3  1 = x 3= ,y
b =3 + 2y =
3 
 2 2
  4   x3
  
304
 1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;1) ;  3 ;  .
 2 2
 
x3 y + xy =5 + x

Baøi 33. Giaû i heä phöông trình  2 4 2 .
( 2
x x y − y + 2y =5 + x
2
)
Lôøi giaûi
x3 y + xy − x = 5

.
 x 6 2
y − ( xy − x ) 5
=
n
u x3 y,v
Ñaë t = = xy − x heä phöông trình trôû thaø nh:
.v
 u + v = 5  u=
+v 5 =u 3 x3 y = 3 =x 1
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
om
 2 2    
= u − v 5  u= −v 1 =
= v 2 xy − x 2 = y 3
(
.c
x 4 + x 2 + xy x 2 − 2x − y =
−2 )

ok
( )
2 x2 − y − xy 2x2 − 2y + 1 =
 ( 5 )
bo
Lôøi giaûi
 2
( ) ( )
2
2
 x − y + xy x − y + 2 = 0
et
Heä phöông trình töông ñöông vôùi:  .

(
2 x2 − y (1 − xy ) − xy − 5 =)
0
vi

=u x2 − y
ng
Ñaë t  , khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:

v= 1 − xy
 u2 + u (1 − v ) + 2 =
a
0  u2 − uv + u + 2 =0
 ⇔
v ( 2u + 1) =
kh
2uv + v − 6 = 0 6
 2 1
 x − y =−
1 7  2
TH1: Neá u u =− ⇒v=− ⇔
2 2 1 − xy = 7
−
 2
305
 1  1 1
x
= a − 
( )
2
=y x + 2 a 2 81 + 6567
 2  3
⇔ ⇔ 2
(vôù i a = ).
1 − x  x2 + 1  =
−
7  1 1  1  9
  2 2 y =+
2 4
a − 
a

1 6
TH2: Neáu u ≠ − ⇒ v = theá vaøo phöông trình ñaàu tieân cuûa heä ta ñöôïc:
2 2u + 1
6u
u2 − + u + 2 = 0 ⇔ 2u3 + 3u2 − u + 2 = 0
2u + 1
(
⇔ ( u + 2 ) 2u2 − u + 1 = )
0 ⇔u=−2 ⇒ v =−2
n
( )
.v
y x2 + 2 ( x − 1) x2 + x + 3 =
 x2 − y =−2 =  0 x = 1
⇒ ⇔ ⇔ ⇔ .
(
2
 x x + 2 = 3 ) 
y 3
om
1 − xy = −2 = 2
y x +2  =
(=
x;y ) 1;3 ;
1
a −
1 1 1
( ) 2 2 2 4 a 
 ; + a −
1  
2
(vôù i
.c
a =
3 (
2 81 + 6567
).
)
    9
ok
 
x3 y (1 + y ) + x2 y2 ( 2 + y ) + xy3 − 30 = 0

bo

2
( ) 2
x y + x 1 + y + y + y − 11 = 0
Lôøi giaûi
et
x3 y + x3 y2 + 2x2 y2 + x2 y3 + xy3 − 30 = 0

vi
2 2
x y + x + xy + xy + y − 11 = 0
ng
⇔
 ( )
xy x2 + y2 + x2 y2 ( x + y ) + 2x2 y2 − 30 = 0
.
xy ( x + y ) + x + y + xy − 11 = 0
a
kh
Ñaâ y laø heä phöông trình ñoái xöù ng loaï i I tìm ñöôï c caù c nghieäm:
Heä phöông trình coù boán nghieäm:
  
( x;y ) = (1;2 ); ( 2;1);  5 − 2 21 ; 5 + 2 21  ;  5 + 2 21 ; 5 − 2 21  .
  
 1 1 1
 x y + xy = 2
 +
 5 − 2 = 1
 x2 + y2 x2 y2 2
306
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : xy ≠ 0,x + y ≠ 0 .
 1 1 1  2 2
1 + + =
x y 2
(x + y) x − + y − = 2
  x y
 ⇔ .
 

x 
(
5 − 2  1 + 1  = 1 x 2 + y 2
 2 y2  2 )
x2 + 4 + y2 + 4 =
x2 y2
10

 2
 u= x −
x
Ñaë t 
n
v = y − 2 = 2
.v
 y
 u + v =2 u + v = 2
om
Heä phöông trình trôû thaø nh:  2 2
⇔  (heä voâ nghieä m).
 u + 4 + v + 4 =
10  uv = 2
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m. .c
 10 1
 2x + 3y + xy = 1
ok

 124 −
1
1
=
 4x2 + 9y2 x2 y2
bo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : xy ≠ 0,2x + 3y ≠ 0 .
et

vi
 2x + 3y  3 2
10 + =2x + 3y 2x − + 3y − = 10
 xy  x y
ng
 2 2
⇔ .
124 − 4x + 9y = 2 2  2 9 2 4
4x + 9y 4x + + 9y + 124
=
 x2 y2  x2 y2
a

3 2
kh
Ñaë t u =2x − ,v =3y − heä phöông trình trôû thaø nh :

x y
= u + v 10 =  u + v 10  u 0,v
= = 10
 2 2
⇔ 2 2
⇔ .
 u + 12 + v= + 12 124  u=  u 10,v
+ v 100 = = 0
307
 3
 2x − = 0
  x
 2x2 − 3 =0
 2 
 3y − 10
= 
y  3y2 − 10y − 2 = 0
⇔  ⇔ 
 3  2x2 − 10x − 3 =0
 2x − = 10  2
 x
 3y − 2 = 0
 2
 3y − y =0

 3 5 − 31  5 − 31 2
x =− ,y = x = ,y = −
n
 2 3  2 3
.v
 3 5 + 31  5 − 31 2
x =− ,y = = x = ,y
2 3 2 3
 ∨
om
⇔ .
 
 x = 3 ,y = 5 − 31 x = 5 + 31
,y = −
2
 2 3  2 3
  .c
 3 5 + 31 x 5 + 31 2
= x = ,y = = ,y
 2 2  2 3
ok
Vaä y heä phöông trình coù taùm nghieäm nhö treâ n.
x2 + y2 =x − 4y − 4
bo

4 3 3 2 2
y + 8y − 3x + 24y − 9x + 32y − 9x + 37 =
0
Lôøi giaûi
et
 x +1 2 + y + 2 2 − x +1 =
( ) ( ) ( ) 0.
vi

3 4
3 ( x + 1) − ( y + 2 ) =24
ng

 u= x + 1
Ñaë t  heä phöông trình trôû thaø nh :
v= y + 2
a
kh
 v2 =− u2 + u
 u + v − u =0 v2 =− u2 + u
2 2

 3 ⇔ ⇔ .
( )
2
4 3 2 4 3 2
3u − v 24 3u − − u =

+ u =24  u − 5u + u + 24 0

Phöông trình cuoá i laø phöông trình baä c boán toå ng quaùt ñaõ bieát caù ch giaû i (xem
chöông 1).
308
 3x 2 17
 − + + x + 3y = −
 2x y 1 4
 3x + 9xy = − 15
 2x − y + 1 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2x − y + 1 ≠ 0 .
3x
Ñaë t =
u = x2 + 3y heä phöông trình trôû thaø nh :
,v
2x − y + 1
 17  17  3
n
 u + v =− 4  u + v =−  u =−5,v =4
 4
.v
 ⇔ ⇔ .
 uv = 15   17  15  3
− u − − u + = 0 u= ,v =−5

om
 4   4  4 4
  3x
 = −5
  2x − y + 1  3x = −10x + 5y − 5  x = 2,y = −3
.c
 
 2 3 = 2 3  x = 4,y = −7
= x + 3y  x + 3y  15 37
⇔   ⇔ 
ok
4 4 ⇔ x = − ,y = − .
 2 2
  3x 3   4x = 2x − y + 1 
 =   3 11
 x2 + 3y =
  2x − y + 1 4  x =− ,y =
bo
  −5
  x2 + 3y = 10 50
 −5
et
 15 37   3 11 
( x;y ) =−
 ; −  ;  − ;  ; ( 2; −3) ; ( 4; −7 ) .
vi
 2 2   10 50 
x3 ( 21y − 20 ) =
ng
 1
(
3
x y + 20 =
 ) 21
a
Lôøi giaûi
kh

1
 = 21y − 20
3
Xeù t x ≠ 0 heä phöông trình vieá t laï i döôù i daï ng :  x .
y= 3 21
− 20
 x
1
Ñaë=t u = ,v y heä phöông trình trôû thaø nh :
x
309

=x 1,y
= 1
 u= v= 1 
=3
u 21v − 20 = 3
u 21v − 20  1
 3 ⇔ 3 ⇔  u =v =4 ⇔  x = ,y =4 .
=v 21u − 20  u − v = 21( v − u )
3 
 u = v = −5 
4
  1
x =− ,y =−5
 5
(1;1) ;  14 ;4  ;  − 15 ; −5  .
  
laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m=
  
 x+y +3 x−y = 6

n
3 2
6 ( x + y) ( x − y) = 8
.v

Lôøi giaûi
om
Ñieàu kieän : x + y ≥ 0 . Ñaët u = x + y,v =3 x − y, ( u ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaønh:
 u + v = 6
u + v = 6   u 4,v
= = 2
.c
 u + v =6    uv = −8 u≥ 0 
6 6 6 ⇔   uv = −8 ⇔  ←→
= u =2,v 4 .
ok
 u v = 8   uv = 8 u + v = 6 u =
  3 + 17,v =
3 − 17
  uv = 8 
bo
Thay ngöôï c laï i ta tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình :
( x;y =) (12;4 ); ( 34; −30 ); (103 − 19 17;25 17 − 77 . )
et
 2x − y + 2 + x + 2y − 3 = 3
vi
2 2
x − y − xy + 9x + 9y − 25 = 0
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2x − y + 2 ≥ 0,x + 2y − 3 ≥ 0 .
a
 2u2 + v2 − 1
x =
kh

 u= 2x − y + 2  5
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒  .
v = x + 2y − 3  2v − u2 + 8
2
y = 5
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh :
 u + v 3 =  u + v 3
 4 4 2 2 2 2
⇔  4 3 2
.
 u − v + u v + 8u + 19v =− 73 0  u + 6u − 18u − 6u=
+ 17 0
310
u = 1

u + v = 3  v = 2
 u,v≥ 0
.
⇔ 2

u( − 1 )(
u 2
+ 6u − 17 0
= )
←→ 
  u =−3 + 26
 v= 6 − 26
 
Thay ngöôï c laï i tìm ñöôï c caù c nghieäm cuûa heä laø:
 26 97 − 18 26 
( x;y ) = (1;3);  131 − 24
5
;
5
.

 
x2 + xy + y 2= 19 x − y 2
( ) .
n

.v
3
x2 − xy + y2 = 7 ( x − y )

om
Lôøi giaûi
 x − y 2 + 3xy = 19 x − y 2
( ) ( ) .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :  .c 2 3
( x − y ) + xy = 7 ( x − y )

ok
 x = 0

 x − y =0  y = 0
bo
xy 6 x − y 2 
=
⇔
( ) ⇔ xy = 0
 x = 3
⇔  .
2 2
( x − y ) + 6 ( x − y ) = 7 ( x − y )
3 x − y =1  y = 2
et
  
 xy = 6  x = −2
 y = −3
vi

laø ( x;y ) ( 0;0 ); ( 3;2 ); ( −2; −3) .
ng
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m=
x2 + xy + y2= 19 x + y 2
( ) .
a

3
x2 − xy + y2 = 5 ( x + y )
kh

Lôøi giaûi
 x + y 2 − xy= 19 x + y 2
( ) ( ) .
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i : 
2 3
( x + y ) − 3xy = 5 ( x + y )

311

 x + y =0  x 0,y
= = 0
xy = 2 
−18 ( x + y ) xy = 0

⇔

3
5 ( x + y ) = 55 ( x + y )
2
⇔ 
x + y =11
⇔ x =

−
11
2
11
2
(
73 − 1 ,y = 73 + 1 ) ( )
   11
 xy = −2178  x = 73 + 1 ,y =
 2
(
−
11
2
73 − 1) ( )
( ) ( ) ( )
( x;y ) =( 0;0 ) ;  − 112 73 − 1 ; 112 73 + 1  ;  112 73 + 1 ; − 112 73 − 1  .






( )

( 5
)
n
2 2
8 x + y + 4xy + 2
13
=
 ( x + y)
.v
 1
om
2x + x + y =
1

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x + y ≠ 0 . .c
 2 2 5
5 ( x + y ) + 3 ( x − y ) + 13
=
ok
2

Heä phöông trình töông ñöông vôùi :  (x + y) .
 1
bo
x + y + x − y + x + y = 1

1
( )
et
Ñaë t u = x + y + ,v = x − y, u ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:

x+y
vi
u + v =
1  u = 2,v = −1
  u ≥2 u = 2
.

( 2
) 2 ⇔
 5 9 ←→ 
ng
5 u − 2 + 3v =13

u= − ,v =  v = −1
4 4
 1
x + y + =2 =x+y 1 = x 0
a
⇔ x+y ⇔ ⇔ .
x − y =−1 y =−1
kh
x − y =−1

) ( 0; −1) .
    
 2 2    
(
5 x + y  1 + ) 1
 + 2xy  1 −
1
 35
=
( ) ( )
2 2
  x2 − y2   x2 − y2 
Baøi 46. Giaûi heä phöông trình : 
   

 3x − y + 3x + y = 9
 x2 − y2

312
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≠ ± y khi ñoù heä phöông trình ñöôï c vieá t laï i :
 2 3 2 2
3 ( x + y ) + 2
+ 2(x − y) +
2
35
=


( )
x + y ( )
x − y
.
  1  1
2  x + y + x + y  + x − y + x − y =9
  
 1
u = x + y + x + y

Ñaë t  ( )
, u ≥, v ≥ 2 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
v = x − y + 1
n
 x−y
.v
u = 3

om
 v = 3


( ) (
3 u2 − 2 + 2 v2 − 2 =
)
35
⇔
 2
3u + 2v =2
45  
⇔  u = 39 .
2u + v =9 
2u + v = 9 
  .c 11
 21
 v =
 11
ok

( )
Do u ≥, v ≥ 2 neâ n chæ nhaä n nghieäm u= v= 3 .
bo
 1  3 5
x + y + + = 3 
( x + y )
2
− 3 ( x + y ) + 1 =0  x = ,y = ±
 x y  2 2 .
⇔ ⇔ ⇔
et
x − y + 1 =
2
( x − y ) − 3 ( x − y ) + 1 =  3± 5
3  =0 x = ,y 0
 x−y  2
vi

ng
    
( x;y=)  23 ; − 25  ;  23 ; 25  ;  3 −2 5 ;0  ;  3 +2 5 ;0  .
    
a
x2 + y2 + 2x = 3
kh
3 3 2 2
2x + 2y = 3y − 3x + 5
Lôøi giaûi
x2 + y2 + 2x = 3 x2 + y2 + 2x =3
 3 ⇔  .
2x + 2y = 3y + 3x − 6x + 5 2x + 2y = 3 ( 3 − 2x ) − 6x + 5
3 2 2 2 3 3 2
 x + 1 2 + y2 =
( ) 4
⇔ . Ñaë t u =x + 1,v =y deã tìm ñöôï c ( u;v ) = ( 0;2 ) ; ( 2;0 )
3
( x + 1) + y3 =8

313
( x;y )
Suy ra = (1;0 ); ( −1;2 ) .
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m = (1;0 ); ( −1;2 ) .
2x2 + xy + y = 5
x + x y + x ( y + 1) + xy + y =
3 2
9
Lôøi giaûi
x2 + 1 + x 2 + xy + y = 6 x2 + 1 =3  x =− 2,y =−1 − 2

⇔ ⇔ .
 2
( )( 2
 x + 1 x + xy + y = )9
 2
x + xy + y = 3 =x 2,y
= 2 −1
n
(
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =− 2; − 2 − 1 ; )( )
.v
2; 2 − 1 .
om
x2 + y2 + xy = 3x − 2

( ) ( )
4 4
2 2
 x + xy + y + 2 = 17x 4
 .c
Lôøi giaûi
ok
 x2 + xy y2 + 2
 + =3
 x x
bo
Xeù t x ≠ 0 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  4 4

 x + xy   y + 2 
2 2
 x  +  x  = 17
et
   
x2 + xy y2 + 2
vi
Ñaë t u
= = ,v heä phöông trình trôû thaø nh :
x x
ng
 u + v = 3 v= 3 − u = u 2,v
= 1
 4 ⇔  4 4 ⇔ .
 u + v =
4
17  u + ( 3 − u ) = 17 =u 1,v
= 2
a
  x2 + xy
kh
 =2
  x  x2 + xy =
  y2 + 2 2x =x 1,y = 0
  2
 =1  y + 2 = 
 x x x = 3,y = −2
⇔ ⇔ ⇔ .
 2  x2 + xy =  x 2,y
= = 0
 x + xy x 
=1  2
 x 
 x = 3,y = −1
 2  y + 2 = 2x
 y + 2 = 2
  x
(1;0 ); ( 3; −2 ); ( 2;0 ); ( 3; −1) .
314
x2 + y 4 + xy= 2xy 2 + 7


2 2
xy − x y + 4xy + 11 x − y =28 ( )
Lôøi giaûi

( )
2
2
 x−y + xy − 7 =0
( )
xy y 2 − x + 4xy + 11 x − y 2 =

28 ( )
Ñaë t u =y2 − x,v =xy heä phöông trình trôû thaø nh :
n
 u2 + v − 7 = v= 7 − u2
0 
⇔ .
( ) ( )
.v
 2 2
28  u 7 − u + 4 7 − u − 11u =
 uv + 4v − 11u = 28

om
= u 0 =y 2 − x 0  x = 3
v= 7 − u2 =    
  v 7= xy 7  y = 1
⇔ 2 ⇔ ⇔ ⇔ .
 u ( u + 2 ) = x =
.c 3
0 u = −2   y 2
− x =−2  49

 v = 3  xy = 3  y = 3 7
   
ok
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;1) ; ( 3
)
49; 3 7 .
bo

( )
 x2 + y2 ( x + y + 1= ) 25 ( y + 1) .
et
x 2 + xy + 2y 2 + x − 8y =9
Lôøi giaûi
vi
( )
 x2 + y2 ( x + y + 1=) 25 ( y + 1)
ng

2
x2 + y2 + x ( y + 1) + ( y + 1)= 10 ( y + 1)

a

kh
 x2 + y2
 . ( x + y + 1) =25
 y +1
Xeù t y ≠ −1 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i : 
2 2
x + y
 y +1 + x + y +1= 10

x2 + y2
Ñaë t u = ,v = x + y + 1 heä phöông trình trôû thaø nh :
y +1
315
 x2 + y2  x 3,y
= = 1
=u + v 10 = u 5  =5 
 ⇔  ⇔  y +1 ⇔
x = 3 11 .
= uv 25= v 5  − ,y =
x + y + 1 =5  2 2
( 3;1);  − 23 ; 112  .
 
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø =
 
81x3 y2 − 81x 2 y2 + 33xy 2 − 29y 2 =
4
3 2 3 3 2
25y + 9x y − 6xy − 4y = 24
Lôøi giaûi
n
.v
Xeù t y ≠ 0 chia hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä cho y2 , chia hai veá phöông
om
trình hai cuû a heä cho y3 ta ñöôïc :
 3 4  3 4
3 ( 3x − 1) + 2 ( 3x − 1) = 24 + 2
2
81x − 81x + 33x − 29 =
 y 2

.c y
 ⇔ 3
.
25 + 9x2 − 6x − 4 =24  2 2 2
3  y  + 2. y =24 + ( 3x − 1)
ok
 y y3
   
3u3 + 2u = 24 + v2
bo
2
Ñaë t u =3x − 1,v = heä phöông trình trôû thaø nh :  .
y 3
3v + 2v = 24 + u
2
et
3x − 1 =2
 x = 1
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi II deã tìm ñöôï c u =
v=
2 ⇔ 2 ⇔ .
vi
y = 2 y = 1

ng
 1 1
a
 + −2=0
3 3
Baøi 53. Giaû i heä phöông trình  ( x + y − 1) ( x − y + 1) .
kh
 2 2
x − y + 2y − 2 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x + y − 1 ≠ 0,x − y + 1 ≠ 0 .
 u+v
x=
 u = x + y − 1  2
Ñaë t  ⇒ .
 v = x − y + 1 y = u − v+2
 2
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh :
316
1 1
 3 + 3 −2= 0 1 1
u v  3 + 3 −2=0
 2 2 ⇔ u v
 u + v   u − v + 2  u−v+2 
 2  −   + 2. −2=0  uv = 1
   2  2
 u + v 3 − 3uv u + v − 2 =
⇔ ( ) ( )
 u3 + v3 − 2 =0 0
⇔
 uv = 1  uv = 1
 u + v =2
 =  u 1 x + = y −1 1 = x 1
⇔   u + v =−1 ⇔  ⇔ ⇔
= v 1 x − y= +1 1 = y 1
n

 uv = 1
.v
om
 1 1
 + −2=0
3 3
Baøi 54. Giaû i heä phöông trình  ( 2x − 3y + 2 ) ( 4x − 2y − 1) .
 2
8x + 2 ( 3 − 8y ) x + 6y − y − 3 =
.c 2
0
ok
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2x − 3y + 2 ≠ 0,4x − 2y − 1 ≠ 0 .
 3v − 2u + 7
bo
 u = 2x − 3y + 2 x =
Ñaë t  , ( u,v ≠ 0 ) ⇒  8 .
v = 4x − 2y − 1 y = v − 2u + 5
et
 4
Heä phöông trình trôû thaø nh :
vi
1 1
 3 + 3 −2= 0
ng
u v
 2 2
  3v − 2u + 7  +  − v − 2u + 5  3v − 2u + 7 +  v − 2u + 5  − v − 2u + 5 − =
8 2 3 8. . 6 3 0
a
  8
 
4

8

4

4
      
kh
1 1  u + v 3 − 3uv u + v − 2 =
⇔ ( ) ( )
 3 + 3 −2=0 0
⇔ u v .
 uv = 1  uv = 1

 u + v = 2
 = u 1 2x − 3y=
+2 1 =
x 1
⇔   u + v =−1 ⇔  ⇔ ⇔ .
 = v 1 4x − 2y=−1 1 =
y 1
 uv = 1
317
xy − x = 2

Baøi 55. Giaû i heä phöông trình  1 +
16
1.
=
 4 4
 ( x + 1) ( y + 1)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x,y ≠ −1 .
 1 2
( x + 1)( y + 1)= 2 ( x + 1) + y + 1  + = 1
 x +1 y +1
 1 +
16
= 1
⇔ 1 16
.
n
 4 4  + 1
=
 ( x + 1) ( y + 1)  ( x + 1)4 ( y + 1)4
.v

1 2
, ( u,v ≠ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh :
om
Ñaë t u =
= ,v
x +1 y +1
u + v = 1
 u + v = 1  .c
 4 ⇔ 2
1  ( u + v ) − 2uv  − 2u2 v2 =
4 2
 u + v = 1
 
ok
 u + v =1 = u 0,v
= 1
⇔ 2 2 ⇔ (khoâ ng thoû a maõ n).
2u v − 4uv = 0 =u 1,v
= 0
bo

 1
et
 x+ + x+ y−3 = 3
vi
 2
2xy + y + 1 = 8y
ng
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x + y − 3 ≥ 0,x + ≥ 0,y ≠ 0 .
y
a
kh
 1
 x+ + x+ y−3 =3
 y
Chia 2 veá phöông trình thöù hai cuûa heä cho y ta ñöôï c : 
 1
2x + y + y =8

1
Ñaë t u = x + ;v = x + y − 3 ⇒ heä phöông trình trôû thaø nh:
y
 u + v = 3  u + v= 3  u= 2;v= 1
 2 2
⇔ ⇔ .
 u + v + 3 =8  uv
= 2 =u 1;v
= 2
318
 x = 3
 1 
u = 2  x+ = 2  y = 1
TH1: Neá u  ⇔ y ⇔ .
v = 1  x = 5
 x+ y−3 =1 
 y = −1
 1
=  u 1=  x+ = 1 x 4  10
TH2: Neá u  ⇔ y ⇔ .
v = 2  y= 3 ± 10

 x+ y−3 =2
n
( x;y=) ( 3;1); ( 5; −1); ( 4 − )( )
10;3 + 10 ; 4 + 10;3 − 10 .
.v
( ) 1.
( x − 2011) 2011 + 2012 y − 2013 =
3
om

 3 x − 2010 ( y − 4024 ) =
2012

Lôøi giaûi
3 3 y 2013
.c
Ñaë t u =−
x 2010,v =− , khi ñoù heä trôû thaø nh
ok
( )
 u3 − 1 ( 2011 − 2012v ) =

1
bo

(
 u v3 − 2011 =
 )2012
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä , ta ñöôï c :

et
2011u3 + 2012u3 v + 2011u − uv3 − 2012v = 0 ⇔ u = v = 0 ⇔ x = 2010,y = 2013

vi
ng
 3  45 
( x + =
y − 3) 4y3  x2 y2 + xy + 
Baøi 58. Giaû i heä phöông trình   4 .
a
 2
x + 4y − 3 = 2xy
kh
Lôøi giaûi
 x − 3 3 =
TH1 : Xeù t y = 0 ⇒ ( ) 0 ⇔ x = 3 ⇒ ( 3,0 ) laø moät nghieäm cuûa heä.
x − 3 =0
TH2 : Xeù t y ≠ 0 , khi ñoù chia hai veá cuû a phöông trình thöù nhaá t cuûa heä cho
y3 vaø chia hai veá phöông trình thöù hai cuû a heä cho y , ta ñöôc:
319
 x 3
3
 2 2 45 
 + 1 −=  4  x y + xy + 
 y y  4 .

x 3
y + 4 − y = 2xy

x 3
Ñaë t u = + 1 − ,v = xy khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y y
  2 
 3  2  u3 4   u + 3  + u + 3 + 45 
45  =
 u= 4  v + v +    2  2 4 
  4 ⇔  .
n
u + 3 =2v  u+3
 v =
.v
 2
( (
 u − 5) u2 + 4u + 12 =
)
om
 u3 − u2 − 8u − 60 =
0 0

⇔ u+3 ⇔ .
u+3
v = v =
 2  2 .c  3 − 73
 x =
ok
  2
 3 + 73
x 3  y = −
bo
u 5  + 1
= − = 5  x + y − 3 5y  8
⇔ ⇔ y y ⇔ ⇔ .

 v 4=   xy 4 
 x = 3 + 73
xy = 4
et
 2

 y = −3 + 73
vi
  8
ng

  
= ( x;y ) ( 3;0 );  3 − 2 73 ; − 3 + 8 73  ;  3 + 2 73 ; −3 +8 73  .
a
  
kh
 3  251 
( x −=
y + 1) 4x3  x 2 y2 − xy + 
Baøi 59. Giaû i heä phöông trình   16  .
 2
1 − y + x =−16x y
Lôøi giaûi
TH1: Neá u x = 0 ⇒ y = 1 laø nghieäm cuûa heä .
TH2: Neá u x ≠ 0 chia hai veá phöông trình ñaàu cuû a heä cho x3 , chia hai veá
phöông trình hai cuû a heä cho x ta ñöôï c:
320
 y 1 3  251 
 1 − + = 4  x 2 y 2 − xy +
 x x  

16  .

1 y
 − + 1 =−16xy
x x
1 y
Ñaë t u = − + 1,v = xy khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x x
 3  2 251   3  2 251 
 u= 4  v − v +   u= 4  v − v + 
  16  ⇔   16  .
u =−16v u = −16v
 
n
(
( 4v + 1) 4096v2 − 1020v + 251 =
)
u = 4
.v
 0 
⇔ ⇔ 1 .
 u = −16v v = − v
om
 4
1 y  1 1
 x − x + 1 =4 1 − y + x =4x  x = ,y = −
 2 2.
⇔ ⇔ ⇔
xy = − 1 xy = −
1
x = 1
− ,y =
3
.c
  4 
4  6 2
ok
( 0;1);  21 ; − 21  ;  − 61 ; 23  .
  
= )
bo
  
x 4 + y 4 +=
 (
16 6 x2 y2 − x2 + 2xy + y 2 )
et
Baøi 60. Giaû i heä phöông trình  x y 1  .

x2 − y2 − =
3 3 − − 
 y x xy 
vi

Lôøi giaûi
ng
a
 2
( ) ( )
2
kh
2
 x −y = 4x2 y2 − 6 x2 − y2 + 12xy
+ 16

  x2 − y2 − 1  .
x2 − y2 − 3 =3 
  xy 
  
Thaá y söï laë p laïi cuû a xy vaø x2 − y2 neâ n ta ñaë t u =x2 − y2 ,v =xy, ( v ≠ 0 ) heä
phöông trình trôû thaø nh:
321
  u −1 
2
u −1
 u2 + 16 = 4v2 − 6u + 12v =u2 + 16 36   − 6u + 36.



⇔  u−3 u−3
.
u −1
u − 3 = 3.  3 ( u − 1)
 v v =
 u−3
u = 0
( )
 u u3 − 83u + 174 = 

0  v = 1
⇔ ⇔   u3 − 83u + 174 =
0 (1) .
3 ( u − 1) 
v =
 u−3
 3 ( u − 1)
 v =
n
  u−3
.v
Phöông trình (1) laø phöông trình baä c ba giaûi ñöôï c baè ng phöông phaù p löôïng
giaù c hoù a tìm ñöôï c u,v suy ra x,y .
om
 3 2x2 2x 1
x − + =
 y y 2 y3 .c
x2 + 1 − x + 1 =2

ok
 y2 y
Lôøi giaûi
bo
Ñieà u kieän : y ≠ 0 .
et
 3 1 x x  3
 x −  +  x − 1  =
1
x − − 2 x − =0  x 
   0
3 y y
vi
 y  y y y
 2
⇔ .
2
1 2x  1
ng
  1 2x  1
 x − y  + y −  x − y  = 2  x −  + −x −  = 2
     y y  y
a
1 x
Ñaë t u =−
x ,v =heä phöông trình trôû thaø nh :
y y
kh
  u = 0
 2
 u3 + uv =
 2
0
⇔
 (
 u u2 + v = 0) ⇔
 u + 2v − u = 2
.
 v = − u
2
 u + 2v − u =2  u2 + 2v − u = 2
 2
  u + 2v − u =2
322
u = 0  1
  x− =0
  v = 1 u =0  y x =−1,y = −1
⇔ ⇔  ⇔  ⇔ .
v = − u2 =
 v 1 x
 =1 =
 x 1,y
= 1

  u2 − 2u2 − u =2
 y
 
x2 + 1 + y 2 + xy =4y

x + y − 2 =2
 x +1
n
Lôøi giaûi
.v
om
x2 + 1
Xeùt y ≠ 0 chia hai veá phöông trình ñaàu cuûa heä cho y , ta ñöôïc : +x+y=4
y
 x2 + 1
 +x+y= 4
.c
 y
Ta coù heä phöông trình :  .
ok
x + y − 2 = y
 x2 + 1
bo
x2 + 1
Ñaë t u= ,v= x + y heä phöông trình trôû thaø nh :
y
et
u + v =4  u= 4 − v  u= 4 − v

vi
 1⇔ ⇔ 2
v − 2 =
 u ( 4 − v )( v − 2 ) =
1 −v + 6v − 9 =0
ng
 x2 + 1
=u 1  = 1 y= 3 − x =x 1,y
= 2
⇔ ⇔ y ⇔ 2 ⇔ .
a
v =3  x + 1 = 3 − x
 x =−2,y =
5
x + y = 3
kh
( x;y )
x y + 2y + 16 =
2 2 2
11xy
2 2
x + 2y + 12y =3xy 2
Lôøi giaûi
Xeù t y ≠ 0 chia hai veá phöông trình cuû a heä cho y2 ta ñöôï c :
323
 2 16 x  4
2
x
 x + 2 + 11
= x −  + 2 = 3
 y 2 y  y y
 2 ⇔ .
2
 x + 2 + 12 = 3x  x   4 
 y2 y   + 2= 3  x − 
  y   y
4 x
Ñaë t u =−
x ,v =heä phöông trình trôû thaø nh :
y y
 4
 x − = 1
  y  1 − 17 1 − 17
= x = ,y
n
 x 2 2
 = 1 
 u2 + 2 = 3v
.v
 u = 1,v = 1  y  1 + 17 1 + 17 .
 2 ⇔ ⇔ ⇔ x = ,y =

v + 2 = 3u = u 2,v= 2  4  2 2
om
 x − = 2
 y  x=−2,y =−1
 x 
 = 2  x 4,y
= = 2

  y .c
ok
  
( x;y ) =( −2; −1) ; ( 4;2 ) ;  1 − 2 17 ; 1 − 2 17  ;  1 + 2 17 ; 1 + 2 17  .
  
bo
( )
x2 y2 + 1 + 2y x 2 + x + 1 =

3(.
)
( )( )
et
2 2
 x +x y +y = 1

vi
Lôøi giaûi
ng
3 ( xy + x ) + 2 ( xy + y ) =
2
x2 y2 + 2x2 y + x2 + 2xy + 2y = 3
 ⇔ .
( xy + y )( xy + x ) =
1 ( xy + y )( xy + x ) =
1
a
kh
= u 1,v
= 1
Ñaë t u =xy + x,v =xy + y deã tìm ñöôï c  1.
u = −2,v = −
 2
 xy + x = 1
  1+ 5 1+ 5
 xy + y = 1 x =
− ,y = −
⇔  xy + x =  2 2 .
−2 ⇔ 
 −1 + 5 −1 + 5
 = 1 x = ,y
 xy + y = −
2
 2 2

324

 1 + 5 1 + 5   −1 + 5 −1 + 5 
( x;y ) =
−
 2
;−
2
;
 2
;
2
.

  
x2 + y2 = 3x − 4y + 1

.
 2 2
3x (x + 9 )
− 2y 2
(
y 2
+ 9
= ) (
18 x 3
+ y 3
+ 2y )
2
( 7 − y ) + 3
Lôøi giaûi
x2 − 3x + y2 + 4y = 1

n
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :  .
( ) ( )
2 2
2 2
3 x − 3x − 2 y + 4y = 3
.v

 9 
om
Ñaë t u= x2 − 3x,v= y2 + 4y,  u ≥ − ,v ≥ −4  heä phöông trình trôû thaø nh :
 4 
 3 − 13
.c = x = ,y 0
 2
 3 − 13
ok
 u + v = 1
9
 2 x = ,y = −4
u≥− ,v≥−4 =
4
 u 1 x = − 3x 1  2
 2 ← →  ⇔  2 ⇔ .
3u − 2v =
2
3 v = 0 y + 4y = 0  3 + 13
bo
= x = ,y 0
 2
 3 + 13
x = ,y = −4
et
 2
vi
 3 + 13   3 + 13   3 − 13   3 − 13 
( x;y ) =
 ; −4  ;  ;0  ;  ;0  ;  ; −4  .
ng
 2  2  2  2 
    
 2 y3
a
2
x + xy + y + x + = 2
 x + 1
kh
 y2
2x + y + = 2
 x +1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≠ −1 .
  y2 
( x + y + 1)  + x = 2
  x +1 
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :    .
 2
y
x + y + 1 + +x= 3
 x +1
325
y2
Ñaë t u = x + y + 1,v = + x heä phöông trình trôû thaø nh :
x +1
 x + y + 1 =1 x
= 0,y
= 1
 2 
 y =
 x 1,y
= 0

 x + 1 + x =2
 uv
= 2 =u 1,v
= 2  1 − 17 −1 + 17 .
 ⇔ ⇔ = ⇔ x = ,y
 u + v= 3  u= 2,v= 1   x + y + 1 =2  4 4
 2 
 y + x = 1 x =
1 + 17
,y = −
1 + 17

  x + 1  4 4
n
  
( x;y ) ( 0;1); (1;0 );  1 − 4 17 ; −1 +4 17  ;  1 + 4 17 ; − 1 + 4 17  .
.v
  
om
3x 4 − 4x3 y2 − 4x2 y + 6x2 − 4xy2 + 3 =0
4 4 2 2 2 2 2
5x − 4x y − 8x y + 6x − 4y + 5 =
.c 0
Lôøi giaûi
ok

( ) ( )
2
2 2 2 2
3 x + 1 − 4x x + 1 y − 4x y = 0
bo
 .
( ) ( )
2 2
5 x2 + 1 − 4 x2 + 1 y2 − 4x2 =
0

et
 xy 2
 x 
2
3 − 4 − 4  y=0 u= x
(
 4 u2 y + y 2 u − 3 =
)
vi
0
 x2 + 1  x2 + 1  x 2 +1 
⇔ ←→  .
( )
ng
2 2 2
 2  x   4 u + y − 5 =0
5 − 4y − 4  2  = 0 
  x +1
a
y = 1  x 1
  2 = x = 1
kh
⇔ 1 ⇔ x +1 2 ⇔  .
u = y = 1 y = 1
 2 
 3 2x − y + 3 3x − 2y =2
2 3 3x − 2y + 5x + y =
8
326
Lôøi giaûi
 3 2x − y + 3 3x − 2y = 2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi: 
2 3 3x − 2y + 13 ( 2x − y ) − 7 ( 3x − 2y ) =
8
= u 3 2x − y
3
= v 3x − 2y
 u + v =2  u + v =2
 ⇔  3 .
3 3
2v + 13u − 7v =8 2 ( 2 − u ) + 13u3 − 7 ( 2 − u ) =8
n
u + v = 2
 u + v =2 
.v
.
⇔ 3 2
20u − 42u + 82u − 60 =
0
⇔ 

( u − 1) 20u 2
− 22u + 60(0
= )
om
= u 1  3 2x − y =
1 2x
= −y 1 = x 1
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
v 1  3 3x − 2y =
= 1 3x − =
2y 1 =
y 1 .c
ok
 2
y2 − x y + 2 = 2x − 2
 x
bo

 3 2 4 2 39
x + 4x − 12x = y + y − 8
et
Lôøi giaûi
vi
Ñieà u kieän: x > 0 phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
y2 + 2 y2 + 2 y2 + 2
ng
y2 + 2 − x − 2x = 0 ⇔ − − 2 = 0 (1) .
x x x
a
y2 + 2
⇔ =2 ⇔ y2 =4x − 2 .
x
kh
2
Thay y= 4x − 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2 39 23
x3 + 4x2 − 12x = ( 4x − 2 ) + 4x − 2 − ⇔ x3 − 12x 2 + = 0.
8 8
 1
x =
(
⇔ ( 2x − 1) 4x 2 − 46x − 23= 0 ←
x>0
)
→

2
23 + 3 69
x =
 4
327
 1
=  x 2= ,y 0
⇒ .

x =

23 + 3 69
4
,y = ± 3 7 + 69 ( )
  
=

 
(

)
( x;y )  21 ;0  ;  23 + 43 69 ; − 3 7 + 69  ;  23 + 43 69 ; 3 7 + 69  .

( )
y2 + 2
Nhaän xeùt: Ñeå giaûi phöông trình (1)
= ta ñaë t t , ( t > 0 ) tìm ñöôï c t = 2 .
x
n
 y 2x
.v
 9x + + 2 y + =4
 x y
om
 2x − 1  y − 9  =
 y2 
  x2  18
  
Lôøi giaûi
.c
y 2x
Ñieà u kieän: xy ≠ 0,9x + ≥ 0,y + ≥0.
ok
x y
bo
 y 2x 
 9x + + 2 y + = 4 y 2x
x y  9x + + 2 y + =4
 ⇔ x y .
et
(
 )(
 2x − y 2 y − 9x 2 =
) 2 2
18x y  3 3
18x + y + 9x y =
2 2
2xy
vi
 y 2x  y 2x
 9x + + 2 y + = 4  9x + + 2 y + = 4
ng
 x y  x y
⇔ ⇔ .
 9x
2
y2 9 9  2x  y 2
 y + 2x + 2 xy = 1  2 x  y + y  + 2x = 1
a
   
kh
 y 2x  y 2x
 9x + = +2 y+ 4  9x + = +2 y+ 4
 x y  x y
⇔ ⇔ .
 9 x  y + 2x  + y  y + 2x   2x  y
2    =  2  y + y  9x += 4
  y  2x  y    x
 y
=u 9x +
 x
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
= 2x
v y+
 y

328
 y  y
 9x + = 2  9x + = 4
 u +=
2v 4 =
u 2  x  x
 ⇔ ⇔ ⇔ .
= uv 2= v 1  y + 2x =  2x
1 y + 1
=
 y  y

9x2 + y = =y 4x − 9x2 = x 0,y
= 0
4x  
⇔ ⇔ ⇔
 x 1= 1.
( )
2
2
 y + 2x = y  4x − 9x
2
+ 2x = 4x − 9x 2 = ,y
  9 3
1 1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) =  ;  .
 9 3
n

.v
3x
( x − 2 ) 1 + =2x − y
 y
om
 2 3x 2 2
y 1 + y = 2x + y − 4x

Lôøi giaûi
.c
3x
ok
Ñieà u kieän: y ≠ 0,1 + ≥ 0.
y
 x 2  3x x
bo
 −  1 + = 2 −1
 y y  y y
.
 3x x x 1
et
 1 +=y
2  + 1− 4 .
 y y y
vi
x 1 ( u − 2v ) 1 + 3u = 2u − 1
Ñaë=
t u =,v heä phöông trình trôû thaø nh:  .
ng
y y 2
 1 + 3u = 2u − 4uv + 1
a
( u − 2v + 1) 1 + 3u= 2u ( u − 2v + 1) .
kh
u 2v − 1
=
⇔ ( u − 2v + 1) ( )
1 + 3u − 2u =0 ⇔ 
2u
= 1 + 3u
.
Xeù t tröôø ng hôï p suy ra heä phöông trình coù hai nghieäm laø ( x;y ) = ( 0;2 ) ; ( 4;4 ) .
 2 2y 1
( x + y ) + x + 2 + 2y = 4x + 5
Baøi 72. Giaû i heä phöông trình  x .
( )
x2 + x y − 2x − y = 2x − 1

Lôøi giaûi
329
Ñieà u kieän: x ≠ 0,2x − y ≥ 0 .

 2 2(x + y) 1
( x + y ) + − 2 + + 2y = 4x + 5
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi:  x x2
(
x2 + x y − 2x − y = 2x − 1
 )
 1 
2  1 
2
 x + y +  + 2 ( y =
− 2x ) 7  x + y +  + 2 ( y =
− 2x ) 7
 x  x
⇔  ⇔  .
 1  1
x + y − 2x − y = 2 − x + y + − 2x − y = 2
 x  x
n
1
Ñaë t u = x + y + ,v = 2x − y, ( v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
.v
x
7 v= u − 2
om
 u2 − 2v2 =  u 3,v
= = 1
 ⇔ 2 2 ⇔ .
 u − v =2  u − 2 ( u − 2 ) =7 =  u 5,v
= 3

 x + y + =
1
3
=

x
.c
1,y
= 1
x  x2 + xy + 1 =3x  x = 1 1
 ,y = −
ok
  3 3
  2x − y = 1 2x − y = 1
⇔ ⇔ ⇔ 7 − 46 13 + 2 46 (thoûa maõn)

 1  2
5  x + xy + 1 = 5x  x = ,y = −
bo
 x + y + x = 
3 3
  2x − y = 9 
  7 + 46 −13 + 2 46
  2x − y = 3 = x = ,y
et
 3 3
vi
  
(1;1);  13 ; − 13  ;  7 − 3 46 ; − 13 + 32 46  ;  7 + 3 46 ; −13 +32 46  .

( x;y ) =
ng
   
x 4 + 2x3 − 5x2 + y2 − 6x − 11 =
0
a

Baøi 73. Giaû i heä phöông trình  2 3 y2 − 7 − 6 .
kh
x + x =
 y2 − 7
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : y > 7 .
( )(
 x2 + x − 6 x2 + x + y2 − 11 =

0 )

Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :  3 y2 − 7 − 6 .
x2 + x =
 y2 − 7

330
=u x2 + x
Ñaë t  , ( v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh :
= v y2 − 7
 2
 3v − 6  − 6. 3v − 6 + v2 − 4 =
( u − 6 ) u + v2 − 4 = 
0 0
  v  v
 3v − 6 ⇔  .
u =  3v − 6
 v u =
 v
v4 − 13v2 + 36 =
0
  u 0,v
v>0 = = 2
⇔ 3v − 6 ← → .
u = =u 1,v
= 3
n
 v
.v
 x = 0,y = ± 11
 x2 + x = 0 

om
 x = −1,y = ± 11
  y2 − 7 = 2 

⇔ ⇔  x = −1 + 5 ,y = ±4 .
 x2 + x = 1 
  2 .c

  y2 − 7 = 3  1+ 5
  x = − ,y = ±4
ok
2
Vaä y heä phöông trình coù taùm nghieäm laø :
bo
  
( )( )
( x;y ) = 0; ± 11 ; −1; ± 11 ;  −1 +2 5 ; ±4  ;  − 1 +2 5 ; ±4  .
  
et
x2 + 1 − y x + y = y
vi
x ( x + y − 2 ) + x − 2 =
2
5y
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x + y ≥ 0 .
a
x2 + 1 − y x + y = y
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :  .
kh
x ( x + y − 2 ) + x + y − 2 =
2
6y
 x2 + 1
 − x+y = 1
 y
Xeù t y ≠ 0 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :  .
2
x +1
 y .( x + y − 2 ) =6

331
x2 + 1
Ñaë t u = ,v = x + y ≥ 0 heä phöông trình trôû thaø nh :
y
 x2 + 1  3 + 53 11 + 53
u − v = 1  u = 3  = 3 x =
− ,y =
 v≥ 0 2 2
⇔ y ⇔ .

 (
u v 2
− 2 6
= )
← →
v = 2   −3 + 53
x = ,y
11 − 53
 x + y= = 2
 2 2
  
( x;y )=  − 3 + 2 53 ; 11 +2 53  ;  −3 +2 53 ; 11 −2 53  .
n
  
.v
x 4 − 3 y = 3x + y

x y ( y − 1)= 3 x + y ( )
om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : y ≥ 0 . .c
Ñaë t t = y heä phöông trình trôû thaø nh :
ok
x 4 − 3t = 3x + t 2 x 4 − t 2 = 3 ( x + t )
 
⇔ .

( )
xt t − 1 = 3 ( x + t ) xt − xt = 3 ( x + t )
bo
2 3
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c :

et
( )
x 4 − t 2 = xt 3 − xt ⇔ x x3 − t 3 + t ( x − t ) = 0 .
vi
x = t
(( ) )
⇔ ( x − t ) x x2 + xt + t 2 + t = 0 ⇔ 
( .
)
ng
2 2
 x x + xt + t + t =0

TH1 : Neá u x =t ⇔ x = y thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôïc :
a
y2 − 3 y = 3 y + y ⇔ y2 − y − 6 y = 0 ⇔ y y y − y − 6 = 0 . ( )
kh
⇔ y ( )(
y − 2 y + 2 y + 3 =0 ⇔  )
y 0 =
=  x 0,y
⇒
y 4 =
=
= 0
 x 2,y
= 4
.
(
TH2 : Neá u x x2 + xt + t 2 + t = )
0 ta coù heä phöông trình :


(
x x2 + xt + t 2 + t = 0).
xt 3 − xt = 3 ( x + t )

332

⇔
(( ) )
t x x2 + xt + t 2 + t − xt 3 + xt + 3x + 3t =
0
xt 3 − xt = 3 ( x + t )


⇔
( )
( x + t ) x2 t + t + 3 =0 x = − t
⇔ 3
xt 3 − xt = 3 ( x + t ) xt − xt = 3 ( x + t )

x = − t =x 0,t
= 0 =x 0,y
= 0
⇔ 2 4 ⇔ ⇔ .
t − t =0 x =−1,t =
1 x =−1,y =
1
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø = ( 0;0 ); ( −1;1); ( 2;4 ) .
n
( )
.v
( 2x + y − 1) x + 3 + xy + x = 8 x

om
( )
2
 x + 3 + xy + xy = 2x ( 6 − x )

Lôøi giaûi .c
Ñieà u kieän : x ≥ 0,xy ≥ 0 .
ok
Xeù t x > 0 chia hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä cho x , phöông trình thöù hai
bo
cuû a heä cho x ta ñöôï c :

  x+3    x+3 
( 2x + y − 1)  + =y + 1 8 ( 2x + y − 1)  + =y + 1 8
et
  x    x 
   
 2
⇔ 2
.
vi
 x + 3   x + 3 
 + y  + y= 2 ( 6 − x )  + y  + 2x + y= 12
 x   x 
ng
  
x+3
Ñaë t u = 2x + y, ( u,v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
+ y,v =
a
x
kh
( u + 1)( v − 1) =
8 =
v 12 − u2 u,v > 0 u = 3
⇔ ←→  .
 2
 u + v = 12 (
( u + 1) 11 − u =
2
8 ) v = 3
 x+3  x+3
 = + y 3  += 3 − 2x 3
⇔ x ⇔ x .
2x + y = 3 y = 3 − 2x
 
333
x+3  3
Ñeå yù haøm soá f(x)
= + 3 − 2x nghòch bieá n treâ n  0;  neâ n phöông
x  2
trình coù nghieäm duy nhaá t x =1 ⇒ y =1 .
 y
x + + y2 =0
2
 x +1 + x
2
 x + 2 x2 + 1 + y2 =3
 y2

n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän : y ≠ 0 .
om
x  2  0
 + y +  x +1 − x =
 y  
 x 
 y + y
.c  2  3
 + 2 x + 1 − x  =
 
 
ok
 x
 u= y + y
Ñaë t  , ( v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh :
bo

=v x2 + 1 − x
et
 u + v =0  u =−v v>0  u = −1
 2 ⇔ 2 ← → .
 u =
+ 2v 3 v + 2v
= −3 0 v = 1
vi
x
 + y =−1 x =− y − y2
ng
 x 0,y
= = 0
⇔ y ⇔ ⇔ .
 2  x2 + 1 = x + 1  x = 0,y = −1
 x +1 − x =1
a
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra heä coù nghieäm duy nhaát ( x;y=
) ( 0; −1) .
kh
x2 + 2y2 + 3xy − 2 =0


Baøi 78. Giaû i heä phöông trình  x − y + 20 .
= 3 x−y
 2
 ( x + y )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0,x + y ≠ 0 .
334
 u + v2
 u =x+y x + y =u  x =
 2 .
 ⇒ 2
⇔
=v x − y x − y = v  u − v2
 y =
2
 2 
2
 2 
2
 2  2 
 u + v  + 2  u − v  + 3  u + v  u − v  − 2 =0

 2   2   2  2 
      .
 v2 + 20
 = 3v
n
 u2
.v
 6u2 − 2uv2
 −2=0 3u2 − uv= 2
 4 −4 0 = u 2
om
⇔ 2 ⇔ ⇔ .
 v + 20  v 2
− 3u 2
v + 20 0
=  v = 2
= 3v
 u2
x + y =
⇔
2 x=
⇔
+y 2 = x 3
⇔ .
.c
 x − y = 2 x − y =4 y =−1
ok
) ( 3; −1) .
bo

( )
 2x − 1 − y 1 + 2 2x − 1 =−8
.
et
y2 + y 2y − 4x − 1 − 2x + y =13
Lôøi giaûi
vi
1
Ñieà u kieän: x ≥ ,2y − 1 − 4x ≥ 0 .
ng
2
u2 + 1
Ñaë t u= 2x − 1, ( u ≥ 0 ) ⇒ x= .
a
2
kh
u+8
Töø phöông trình cuû a heä suy ra y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a
1 + 2u
heä ta ñöôï c:
2
 u+8  u+8 u+8 u2 + 1 u2 + 1 u + 8
  + 2. − 1 − 4. − 2. + =13 .
 1 + 2u  1 + 2u 1 + 2u 2 2 1 + 2u
2
 u+8  u + 8 −4u3 − 2u2 − 4u + 13 u+8
⇔  + − u2 + 0 (1) .
− 14 =
 1 + 2u  1 + 2u 1 + 2u 1 + 2u
335
2
 u+8  u + 8 −4u3 − 2u2 − 4u + 13 u+8
Xeù t haøm soá= : f(u)   + − u2 + − 14
 1 + 2u  1 + 2u 1 + 2u 1 + 2u
treâ n  0; +∞ ) .
u+8 15 −4u3 − 2u2 − 4u + 13

Ta coù : f '(u) =
−30. −
3 2 1 + 2u
( 2u + 1) ( 2u + 1)
−16u3 − 16u2 − 4u − 30
2
+
u+8
.
( 2u + 1) − 2u −
15
< 0, ∀u ≥ 0
2u + 1 2
( 2u + 1)
n
−4u3 − 2u2 − 4u + 13
2
.v
1 + 2u
Neâ n f(u) laø haøm nghòch bieá n treâ n  0; +∞ )
om
Vì vaäy: (1) ⇔ f(u) =f(1) ⇔ u =1 ⇔ 2x − 1 =1 ⇔ x =1 ⇒ y =3 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;3) ..c
Chuû ñeà 9. KYÕ THUAÄT ÑAËT AÅN PHUÏ DAÏNG TOÅNG - HIEÄU
ok
bo
 u+v
 x=
 u= x + y  2
Ñaë t  ⇒ thay vaø o heä ñöa veà giaû i moät heä phöông trình
v = x−y  u−v
et
y=
 2
ñoá i vôù i ( u;v ) deã xöû lyù hôn.
vi
Daáu hieän nhaän bieát:

ng
Phöông trình trong heä coù chöù a caù c ñaï i löôïng ñoá i xöùng ñi cuø ng nöû a ñoá i xöù ng
döôù i ñaâ y:
a
- x2 − y2 = ( x + y )( x − y ) = uv .
kh
3 x−y 2 + x+y 2 
( ) ( )  = 1 u 3v2 + u2
- 3
(
x + y = ( x + y ) x − xy + y
3 2 2
) =(x + y)
 4  4 ( )
 
336
3 x + y 2 + x − y 2 
( ) ( )  = 1 v 3u2 + v2
- 3
(
x − y = ( x − y ) x + xy + y = ( x − y ) 
3 2 2
 ) 4  4 ( )
 
 x+y 2 + x−y 2
( ) ( )
- ( 2 2
)( 2
)
x − y = x − y x + y = ( x − y )( x + y ) 
4 4 2
 2 
 
=
1
2
(
uv u2 + v2 )
(u )
2
2
+ v2 u4 + 6u2 v2 + v4
( ) (
1 2
)
2 2
n
- x 4 + y 4 = x2 + y2 − 2x 2 y 2 = − u − v2 =
4 8 8
.v
3 3
u +v u − v3 3
- x3 + 3xy
= 2
;y3 + 3yx
= 2
.
om
2 2
=u mx + ny
Toå ng quaù t ta ñaë t  .
=v px + qy .c
ok
 2 2 3 1
x − y = −
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình  2y x .
bo
 3
( x + y ) =5
Lôøi giaûi
et
( )
vi
2xy x2 − y 2 =3x − 2y

ng
( x + y )3 =
5

 u2 − v2
a
xy =
 4
kh
 u= x + y  2 2
Ñaë t  ⇒ x − y = uv .
v= x − y 
3x −= 3( u + v) u − v u + 5v
2y − 2. =
 2 2 2

2uv.

u2 − v2 u + 5v
4
=
2 ⇔
 2 2
u vu3
 uv u − v =+ (.
)
 3  u3 = 5
u = 5 .
337
 3
5 −1

⇔
(
 u v3 + 1 =
0 =
⇔
)
u 3
5 
=
⇔
x+y 3
5 
⇔
 x =
2 .
3
3 v =−1 x − y =−1 5 +1
 u = 5 
y = 2
 3 5 −1 3 5 +1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) =  ; .
 2 2 

( x + y + 3) x − y + 2y + 4 =0

( x − y ) x + 4 = y + 1
2 2
( )
n

.v
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ y .
om
( x + y + 3) x − y + x + y + 3 + 1 − ( x − y ) .c
⇔ ( x + y + 3) ( x − y + 1) + (1 − x − y )(1 + x−y =
0) .
ok
⇔ ( )( )
x − y +1 x + y + 4 − x − y = 0 ⇔ x + y + 4 = x − y
bo
x + y + 4 = x − y

Vaä y heä phöông trình trôû thaø nh:  .
( x − y ) x + 4 = y + 1
2 2
( )
et
Ñeá n ñaâ y coù nhieà u caù ch xöû lyù heä phöông trình treâ n:
vi
Caùch 1: Theá 4 = x − y − x − y vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
ng
( x − y ) ( x2 + )
x − y − x − y = y2 + 1
( )
a
3
⇔ ( x − y ) x2 − x + (x − y) − xy − 1 =0
kh
 3 
⇔ x ( x − y )( x − 1) − y  +  (x − y) − 1 =
0
 
( x − y − 1) ( x − y + x − y +1 ) =0
⇔ x 2 ( x − y − 1) +
x − y +1
 x − y + x − y +1
⇔ ( x − y − 1)  x 2 + =0
 x − y +1 
338
x + y =−3 x =−1
⇔ x − y =1 ⇒  ⇔
x − y =1 y =−2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; −2 ) .

Cách 2: Viết lại 
(
x2 − y2 = ( x − y ) x − y − 4
.
)

2
( 2
)
( x − y ) x + 4 = y + 1
 2 3
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2
⇔ .
( )
n
3
( x − y ) x2 + 4 = x2 + 4 ( x − y ) − (x − y) +1

.v
 2 3
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2
om
⇔ .
x2 ( x − y ) = x2 − ( x − y )3 + 1

 2
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2 3
.c
⇔
ok
.
x2 ( x − y − 1) + ( x − y )3 − 1 = 0

bo
 2 3
y = x + 4 ( x − y ) − ( x − y )
2

⇔  x − y + x − y + 1
.
et
( x − y − 1)  x2 + =0
  x − y + 1 

vi
 2 3
y = x2 + 4 ( x − y ) − (x − y)
ng
⇔
x − y − 1 =0
x + y =−3 x =−1
a
⇔ ⇔
x − y =1 y =−2
kh
Caùch 3: Thaá y xuaát hieä n daá u hieä u cuû a toå ng vaø hieäu neâ n ñaë t
 u2 + v
 x =
=u x−y  2 .
 ,( u ≥ 0) ⇒ 
2
v= x + y  u −v
y = 2
339
 u= v + 4

  2  2
Ta coù heä phöông trình:  2  u2 + v  
 u2 − v 
u 
  2   = + 4   +1
  2 
     
v= u − 4

⇔ 5
(
( u − 1) u + 3u − 5u − 11u + 12u + 20 =
4 3 2
0
.
)
Ta coù : u5 + 3u4 − 5u3 − 11u2 + 12u + 20 ≥
≥ 3u4 − 5u3 − 11u2 + 12u + 20 > 0, ∀u ≥ 0
n
 u =v − 4 x + y =−3 x =−1
.v
Do ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:  ⇔ ⇔ .
u = 1 x − y =1 y =−2
om
 u + v2
 u= x + y  x =
 2
Nhaän xeùt. Neá u ta ñaë t  ,( v ≥ 0) ⇒  ngay töø ñaà u phöông
v
= x−y  u − v2
.c
y = 2
ok
trình thöù nhaát cuû a heä trôû thaø nh: ( u + 3) v + u − v2 + 4 =0.
⇔ ( v + 1)( u − v + 4 ) = 0 ⇔ u − v + 4 = 0 .
bo
Ta coù caù c keá t quaû töông töï treân.

et
 2x − y 4 + 2y − x 4 =
( ) ( ) 1
( 1
)
vi
( x − y ) x2 − xy + y2 =
 9
ng
Lôøi giaûi
Baø i naø y ñaõ ñöôï c nhaé c ñeá n trong chuû ñeà ñaë t aå n phuï daï ng ñaï i soá .
a
Ta trình baøy lôøi giaû i cho daï ng ñaë t aå n phuï toå ng hieä u.
kh
Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daï ng:
2
 2x − y 2 + 2y − x 2  − 2 2x − y 2 2y − x 2 =
( ) ( )  ( )( ) 1
( ) ( )
2 2
⇔ 5 x 2 + y2 − 8xy  − 2 5xy − 2x 2 − 2y 2 1
=
 
2
 x+y 2 + x−y 2 

⇔ 5.
( ) ( )   2 
2
− 8xy − 2  5xy − ( x + y ) + ( x − y )   =
2
1
 2    
 
340
 u= x + y
v= x − y
 2 2 2 2 
2
 2 2 
2
 5. u + v − 8. u − v  − 2  5. u − v − u2 − v2  = 1
 2 4   4 
  
 3v2 + u2 1
v. =
 4 9
1 2
( ) ( )
2 1 2
2 2 2
 u + 9v − u − 9v 1
=
⇔ 4 8
n
3v3 + u2 v = 4

.v
9
 u4 + 54u2 v2 + 81v4 =  1
8 u = −1,v =
om
 3
⇔ 4 ⇔
3 2 1
3v + u v = 
u 1,v
 9 = =
3 .c
x 4 − 2014x =−
y 4 2013y

ok
( )
3
2 2
 x −y 4027
=

bo
Lôøi giaûi
Heä cho coù soá khuûng ta chöa quan taâm ñeá n ñieà u naø y.
Phöông trình thöù hai cuû a heä coù tích soá ( x − y )( x + y ) vaø phöông trình ñaà u vieá t
et
x+y+x−y
y 4 2013 ( x − y ) =
ñöôï c x 4 −= + x 2013 ( x − y ) + bieå u dieã n ñöôï c
vi
2
theo x − y vaø x + y neâ n thöû ñaë t aå n phuï xem sao.
ng
Heä phöông trình ñöôï c vieá t laï i:

x 4 −= y 4 2013 ( x − y ) + x
a

 .
kh
3
 ( x − y )( x + y )  =4027

 
)  2013 x − y + x − y + x + y
2 2
 x − y x + y  ( x − y ) + ( x + y=
( )( )  2  ( ) 2
⇔   .

 ( x − y )( x + y )  3 =
  4027
 u= x + y
Ñaë t  töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra uv ≠ 0 .
v= x − y
341

 u2 + v2
 uv. = 2013v +
 2
u+v
2 ⇔
 uv u2 + v2 = 4027v + u

.
( )
 3 3  u3 v3 = 4027
 u v = 4027
Ñeå yù moä t chuù t neá u theá 4027 theo uv töø phöông trình thöù hai leâ n phöông trình
thöù nhaá t ta coù nhaâ n töû chung u .
Do vaäy ta coù :
(
uv u2 + v=
2
)
u3 v3 .v + u ⇔ u  u2 v + v3 − u2 v4 −=

1 0 .

n
u = 0

( )+v ( )( )
.v
⇔ u u v 1 − v
2 3 3
− 1 =0 ⇔ u u v − 1 1 − v
2 3
=0 ⇔  u2 v =1 .
 
 3
 v = 1
om
Ñoá i chieá u vôù i uv ≠ 0 ta ñöôï c u2 v = 1 hoaëc v3 = 1 .
TH1: Neá u v3 = 1 ñöa veà giaû i heä phöông trình: .c
 3
4027 + 1
x =
ok
v3 = 1 = 
 u 3
4027 = x + y 3
4027  2
 3 3 ⇔ ⇔ ⇔ .
3
=
 u v = 4027 v 1 = x − y 1  4027 − 1
y =
bo
2
TH2: Neá u u2 v = 1 ñöa veà giaû i heä phöông trình:
et
 uv = 3 4027  1
 u2 v = 1  u=
  3
4027
vi
 3 3 ⇔ 1 ⇔ .
 u v = 4027  u = 3
( )
 2
3
4027 v = 4027
ng
 1
( )
2
3
 + 4027
a
 1 3
4027
x + y = x =
kh
3
4027  2
⇔ ⇔ .
1
( )
2
( )
 2  3
3 − 4027
x − y = 4027  3
4027
y =
 2
 1
( ) 1
( ) 
2 2
 + 3 4027 − 3
4027 
 3
4027 + 1 4027 − 1   3 4027
3 3
( x;y ) =  ; ; ; 4027 .
2 2  2 2 
  
 
342
x2 − y2 = 3
3 3
x − 7x + y − 13y + 18 =
0
Lôøi giaûi
( x − y )( x + y ) =
3

 3 x−y 2 + x+y 2 
  ( ) ( )  − 7 x + y − 3 x + y − x − y + 18 =0 .
( x + y ) 
 4  ( ) (
( ) )
  

n
Ñaë t u =+ x y heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
.v
 uv = 3
  uv = 3
  u + 3v 
2 2 ⇔ 3 .
om
u
  
4


− 7u − 3 ( u − v ) + 18 0
= 
 u + 3uv 2
− 40u + 12v + 72 0
=
  
 3 .c
 uv = 3 v =
⇔ 3 ⇔ u .
ok
 u + 9v − 40u + 12v + 72 0
=  u3 + 63 − 40u + 72 =
0
 u
bo
 3  3
v = v =
⇔ u ⇔ u .
 u4 − 40u2 + 72u + 63 =
0  2
(
( u − 3)( u + 7) u − 4u − 3 =
0 )
et
 
 x + y = 3
vi

 x − y = 1
ng
 x + y =−7
 u 3,v
= = 1  
  3  x 2,y
= = 1
3
u =  x − y =− 7
a
−7,v =− 
⇔ 7 ⇔ ⇔ x =± 7,y =
2 .
kh
  x + y = 2 − 
 u =2 − 7,v =−2 − 7 7 26 23
 x =− ,y =−
 u =2 + 7,v =−2 + 7  x − y =−2 − 7  7 7


 x + y = 2 + 7

 x − y =−2 + 7
( 2;1); ( ± ) 26 23 
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y=
) 7;2 ;  − ; −  .
 7 7 
Caùch 2: Nhaän thaá y x = 0 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình.

343
Xeù t x ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:

x3 − 7x + y3 − 13y + 18 = 0
 3 .
2
x − xy − 3x = 0
Tröø theo veá hai phöông trình treâ n ta ñöôï c:
( )
x y2 − 4 + y3 − 13y + 18 =
0.
(
⇔ ( y − 2 ) x ( y + 2 ) + y2 + 2y − 9 =)
0.
y = 2
⇔ .
 x ( y + 2 ) + y + 2y − 9 =
n
2
0
.v
TH1: Neá u y = 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
om
x2 − 4 =3 ⇔ x =± 7 .
9
TH2: Neá u x ( y + 2 ) + y 2 + 2y − 9 = 0 ⇔ x = − y (do y = −2 khoâ ng thoû a
y+2
.c
maõ n heä phöông trình).
ok
2 =y 1 = x 2,y
= 1
 9  2  
− y − y =3 ⇔ ⇒ 23 .
bo
  y = 23  26
y+2  
−

x=− ,y =
−
7 7 7
( 2;1); ( ± )
et
 26 23 
Vaä y heä phöông trình coù boá n nghieäm laø ( x;y=
) 7;2 ;  − ; −  .
 7 7 
vi
 ( ( ) )
 x 2 + 3y2 − 8xy − 1 x + y 2 − 48 =
0
ng

( ) 2
 2x 2 − 2xy + 1 ( x − y ) + 12 =

0
a
Lôøi giaûi
kh

 2 2  2
 ( x + y ) + x − y − 3 ( x − y ) + 1 ( x + y ) =
2 2
−48
 .
 x2 − y2 + ( x − y )2 + 1 ( x − y )2 =
−12
 
Ñaë t u =+ x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
x y,v =−
344
 (
 u2 + uv − 3v2 + 1 u2 = −48
.
)

2
 v + uv + 1 v =
 ( 2
−12 )
(
u2 u2 + uv − 3v2 = ) (
+ 1 4v2 v2 + uv + 1 ⇔ u2 − 4v2 u2 + uv + v2 =
+1 0 ) ( )( )
 u = 2v  x + y = 2x − 2y  x = 3y
⇔ u2 − 4v2 =0 ⇔  ⇔ ⇔ .
 u =−2v  x + y =−2x + 2y y = 3x
n
(12y + 1).4y
2 2
0 voâ nghieäm.
+ 12 =
.v
TH2: Neá u y = 3x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
om
(1 − 4x ).4x + 12 = 0 ⇔ 4x − x − 3 = 0 .
2 2 4 2
⇔ ( x − 1)( 4x + 3) =0 ⇔ 
2 x =
2 −1  x = −1,y =
−3 .c
⇒ .
=x 1 =x 1,y= 3
ok
 4 3 1
bo
4
x − y = −
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình  4y 2x .
 5
( x + y ) =5
et
Lôøi giaûi
vi
ng
4xy x 4 − y 4 =3x − 2y

( )
( x + y )5 =
a
 5
kh
 u= x + y
v= x − y
 u2 − v2 uv 2
4.
 4
.
2
u + v2= 3.
u+v
2
(
− 2.
u−v
2 .
)
 5
u = 5

⇔
(
 uv u4 − v4 =+
u 5v 
⇔
)
 uv u4 − v4 =+
u u5 v
.
( )
 u5 5= v5 5
345

⇔
(
v u4 − v4 =
1 + u4 v )
v5 = −1
⇔ .
5
 u5 = 5  u = 5
 5
5 −1
 5  5  x =
=u 5 =x+y 5  2 .
⇔ ⇔ ⇔
5
v =−1 x − y =−1  5 +1
y = 2
 5 5 −1 5 5 +1
 2 2 

n
 4 3 1
.v
4
x − y = 4y − 2x
om
( )
5
 2 2
 x − y = −5
Lôøi giaûi .c
 u= x + y
ok
v= x − y
(
 uv u2 + v2
)
u + 5v
( )
bo
  4 4
=  uv u − v =+ u 5v
( )

 2 2 2
2 u −v ⇔  .
  u5 v5 = −5
et
 u5 v5 = −5

(
 uv u4 − v4 =−
)
v u4 − v4 =
( )
vi
 u u5 v6  1 − u 4 v6
⇔ ⇔ .
ng
 u5 v5 =
−5  u5 v5 =
−5
  u5 = 5

( )( )
a
 v5 + 1 u 4 v − 1 =
0 v = −1

⇔ ⇔ .
kh
5 5
 u v = −5   u 4
v = 1
 5 5
  u v = −5
346
 3
5 −1
 x =
  2
  u 3 5  x + y 3 5  3
5 +1
= =  y=
 
 v =−1  x − y =−1   2

⇔   
1 ⇔  1 ⇔  −
1 15
+ 625 .
u=− x+y= − 15
  15
5   15
5

x= 5
    2
15 15 
=  v 625 = x − y 625 1 15
 − − 625
 15
5
 y =
n
 2
.v
 1 15 1 15 
om
− + 625 − − 625 
 3 5 − 1 3 5 + 1   15 5 15
5
( x;y ) =  2 ; 2  ;  2
;
2
.

  
 .c 
 6
( 6 4 2
)
2 4 2 3
3 x − y + 7x y − 7x y = −
ok
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình  y 2x .
( )
7
 2 2
 x − y −7
=
bo
Lôøi giaûi
et
vi

(6 6
)2 2 2
3 x − y + 7x y x − y =
2
(
4x − 3y
)
ng
2xy
 .
( )
7
 2 2
 x − y −7
=
a
( )( )( )
kh
2xy x2 − y 2 3x 2 + y 2 3y 2 + x 2 =4x − 3y

⇔ .
( )
7
 x2 − y2 = −7

 2 2 2 2
x + 3y = u − uv + v
 u= x + y  2
Ñaë t  ⇒ 3x + y2 = u2 + uv + v2 .
v= x − y  u + 7v
4x − 3y =
 2
347


(
 uv u6 − v6 =+
)
u 7v
⇔
 (
 uv u6 − v6 =−
)
u u 7 v8
.
 u7 v7 = −7  u7 v7 = −7
⇔
 ( )(
 u v 7 + 1 u6 v − 1 = 0) ⇔
 u = 7 7,v = −1

1 35 6 .
 u7 v7 = −7  u = − ,v = 7
35
 7
Thay ngöôï c laï i bieá n ( x;y )
 1 35 1 35 6 
− + 76 − − 7
 7 7 − 1 7 7 + 1   35 7 35
7

Suy ra: ( x;y ) =  ; .
n
; ;
 2 2  2 2 
 
.v

 
om
 3 2 35
y + 3xy = −
5x 2 + 5y2 + 2xy + 5x + 13y =
0
 .c
Lôøi giaûi
x y,v =−
ok
 u3 − v3 35
 = −
 u − v + 35 =
3 3
0 (1)
bo
 2 2
 ⇔  .
u2 − v2 2 2
5 2
( 2
)
 2 u + v + 2 + 9u − 4v = 0
3u + 2v + 9u − 4v = 0 (2)
et
Giaû i heä naøy baè ng phöông phaùp heä soá baá t ñònh baè ng caù ch laá y (1) + 3.(2) theo
( )
vi
veá ta ñöôï c: ( u − v + 5) u2 + uv + 4u + v2 − v + 7 =0.

ng
Tìm ñöôï c: ( u;v ) =

( −3;2 ); ( −2;3) .
1 5  1 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ; −  ;  − ; −  .
a
2 2  2 2
kh
Caùch khaùc: Laá y (1) + 3.(2) ta ñöôï c:

 5
y = −
 2
  1 
2
 5 
2
( 2y + 5)  3  x + 2  +  y + 2   =0 ⇔ x = − 21 .
      
 y = − 5
  2

348
x2 + y2 = xy + x + y
Baøi 1.1. Giaû i heä phöông trình  .
2 2
x − y = 3
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+x y,v =− x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
 u2 + v2 u2 − v2
 = +u  u2 + 3v2 − 4u =
0
 2 4 ⇔ .
 uv = 3  uv = 3

 2 27
 u + 2 − 4u =0  u4 − 4u3 + 27 = 0

n
⇔ u ⇔ .
3
v = 3 v =
.v
  u
u
om
(
 u − 3 2 u2 + 2u + 3
( ) ) =  u 3 x= +y 3 = x 2
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
v = 3 = v 1 x=−y 1 = y 1
 u
.c
ok
 x2 + 2x + 6 = y + 1
bo
2 2
x + xy + y = 7
Lôøi giaûi
et
Ñieà u kieän y ≥ −1 , khi ñoù heä töông ñöông vôùi:

x2 + 2x + 6 = y 2 + 2y + 1 x 2 − y 2 + 2(x − y) + 5 = 0
vi
 
1  2 ⇔ 1  .
y )  28
2 2 2
  ( x − y ) + 3 ( x +=
y )  7   ( x − y ) + 3 ( x +=
ng
4   4  
Ñaë t u =+ x y , khi ñoù heä trôû thaø nh:
x y,v =−
a
 uv + 2v + 5 =0 u =
−1  u =
3
kh
 2 2
⇔ ∨ .
3u + v = 28 v =
−5 v =−1
 u =−1 x + y =−1 x =−3
+ Vôù i  ⇔ ⇔ ( thoû a maõ n ñieàu kieä n).
v =−5 x − y =−5 y = 2
= u 3 =x+y 3 = x 1
+ Vôù i  ⇔ ⇔ ( thoû a maõ n ñieàu kieä n).
v =−1 x − y =−1 y = 2
( x;y )
Vaä y nghieä m cuû a heä phöông trình laø = (1;2 ) , ( −3;2 ) .
349
 x2 − y2 − 4
x − y =
Baøi 1.3. Giaû i heä phöông trình  5 .
3x 2 − 4y 2 + 45 x + y =
 2
( ) 16
Lôøi giaûi
Ñaâ y laø heä toå ng quaù t baä c hai ñaõ bieá t caù ch giaû i döôù i ñaâ y trình baøy theo phöông
phaù p ñaë t aå n phuï daïng toå ng hieä u.
 x2 − y2 − 4
x − y =
n
5 .

.v
 2 ( 2
) ( 2
)
− 1 x 2 + y 2 + 7 x 2 − y 2 + 45 x + y =
( ) 16
om
Ñaë t u =+
x y,v =− x y khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
 uv − 4
v =  uv − 4 − 5v =0
.c
5 ⇔ .

( )
− 1 u2 + v2 + 7 uv + 45 u =
16 
 14uv − u2 − v2 + 90u =
64
ok
 4 2 2
= uv − 4 − 5v 0 =  uv − 4 − 5v 0
bo
⇔ 2 ⇔  2 .
( u + v ) − 16 ( 4 + 5v ) − 90u +=
64 0 ( u + v ) − 90 ( u +=
v) 0
et
u = 1,v = −1
u + v = 0 
 u + v = 0  u = 4,v = −4
vi
  uv − 4 − 5v
= 0 
⇔  u + v = 90 ⇔  = ⇔ u 95 − 9 89
= ,v
85 + 9 89 .
ng
 u + v = 90  2 2
 uv − 4 − 5v =0 

  uv − 4 − 5v
=
=0
u
95 + 9 89
= ,v
85 − 9 89
 2 2
a
Thay ngöôï c laï i tìm ñöôï c nghieäm cuûa heä laø:

kh
  
( x;y ) = ( 0;1); ( 0;4 );  45; 5 − 92 89  ;  45; 5 + 92 89  .
  
x2 + xy + y 2 = x − y 4

Baøi 1.4. Giaû i heä phöông trình 
( ) .
x2 − xy + y2 =x − y
Lôøi giaûi
Ñaë t u =+
x y,v =−
x y heä phöông trình trôû thaø nh:
350
 3u2 + v2  2 4v4 − v2
 = v4 u =
 4  3
 2 ⇔  4
2 2
 u + 3v  4v − v
=
 v  = + 3v2 − 4v 0
4 3
 2 4v4 − v2  u 0,v
= = 0
 u = 
⇔ 3 ⇔ u =−1,v =
1
 (
v ( v − 1) 4v2 + 4v + 12 =
0) =
 u 1,v
= 1
 x + y = 0

n
 x − y = 0
 x + y =−1 =  x 0,y
= 0
.v

⇔  ⇔ x = −1 .
0,y =
 x − y =1
om
 x 1,y
= 0
 =
  x + y 1
=
 x − y =1
 .c
= m laø ( x;y ) ( 0;0 ); (1;0 ); ( 0; −1) .
ok
Caùch 2: Ta vieát laïi heä phöông trình döôù i daïng
 x − y 2 + 3xy = x − y 4
( ) ( ) ⇒ x − y 4 − x − y 2 = 3 x − y − x − y 2  .
( ) ( )  ( ) 
bo
 2
( x − y ) + xy =x − y

et
x2 − y 2 = 8x − 6y + 1

( )
2
vi
2
2
 x −y
2
= 10 ( x − y ) − 1

ng
Lôøi giaûi
x y,v =−
a
 7v + 1
u =
kh
 uv =u + 7v + 1  v −1
 2 2 2
⇔ 2
 u= v 10v − 1  2  7v + 1 
v  = 10v2 − 1
  v − 1 

Do v = 1 khoâ ng thoa maõn heä phöông trình.
 7v + 1  u = 3,v = −1
u =
⇔ v − 1 ⇔ .
 u = 1,v = − 1
 (
( v + 1)( 3v + 1) 13v − 6v + 1 =
2
) 0  3
351
 1
 x + y =3  x =
  3
 x − y =−1  2
⇔  x + y =1 ⇔  y = 3 .
 
 1  x = 1
 x − y =−
 3 
 y = 2
1 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;  ; (1;2 ) .
3 3
( )
4 x 4 + 2x3 y + x2 y2 = 2x + 2y + 9

n
3x2 + 2xy − y2= 6 ( x + y + 1)
.v

Lôøi giaûi
om
 x + y + x − y 2 x + y 2= 2 x + y + 9
( )( ) ( )

.c .
2
( x + y ) + 2 ( x − y )( x + y ) = 6 ( x + y ) + 6

ok
x y,v =−
(
 2
)
2
u + uv = 2u + 9
bo
 u + v 2 u2 =+
( ) 2u 9 
 ⇔  2
 u2 + 2uv =6u + 6  uv = 6u + 6 − u
et
 2
 2 
2
 u2 + 6u + 6 − u  =
vi
2u + 9  u4 + 12u3 + 48u2 + 64u =

0
 2  
⇔   ⇔ .
ng
6u + 6 − u2
 6u + 6 − u 2  uv =
 uv =  2
 2
a
u u + 4 3 =  1
( )
kh
0  u = −4 x + y =−4 x=
    8 .
⇔ 2 ⇔ 17 ⇔ 17 ⇔
 uv = 6u + 6 − u v = x − y =  y = − 33
 2  4  8  8
)  18 ; − 338  .
 
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y
=
 
352
Baøi 1.7. Giaû i heä phöông trình:

 x + y 2 x − y + 1 = 6x − 6y − 2
( )( )
 2 .


( x − y )
2 


2x 2
− 2y 2
+ x 2
−(y 2
( )
x )
+ y
2
+ x + y= 12 x − y 2 − x + y − 1


( )
Lôøi giaûi
x y,v =−
 u2 ( v + 1) = 6v − 2

 .
(
3 2
)
 uv u v + 2uv + u= 12v − v − 1
n

Nhaä n thaáy v = −1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
.v
Xeù t v ≠ −1 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
om
 2 6v − 2
u =
 v +1
 2 .
 6v − 2  v2 + 2v2  6v − 2  + 6v − 2 .v
   
2
.c
= 12y − v − 1
 v + 1   v +1  v +1
ok
 2 6v − 2
u =  2 6v − 2  u2 = 6v − 2
v +1
 u = 
bo
v +1 .
( )( )
⇔  4 v − 1 9v + 1 v2 ⇔ v +1 ∨ 
4 9v + 1 v2 =v + 1 2
 ( ) ( )
 = v − 1 v = 1
2
 ( v + 1)
et

 3 2
 u = ± 2 36v + 3v − 2v − 1 =0
vi
⇔ ∨ 6v − 2 .
2
v = 1 u =
ng
 v +1
 u =
± 2 
(
( 3v − 1) 12v2 + 5v + 1 =
0
 u = )
u = 0
± 2 
a
⇔ ∨
6v − 2
⇔ ∨ 1.
v 1= 2  v 1 v =
kh
u =  
 v +1  3
Thay ngöôï c laï i x,y ta tìm ñöôï c:
1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 
( x;y )= ; − ; − ;− − ; + ;− + .
6 6 2 2 2 2  2 2 2 2
  1 1 
( x;y )=  61 ; − 61  ;  21 − 1 ; − 21 − 1  ;  21 + 1

;− + .
  2 2  2 2 2
Baøi 1.8. Tìm nghieäm döông cuûa heä phöông trình:
353
( 2x − 7 )( x − y ) + 3 =0

 2
( 2
)
 3x − 4xy + 4y − 7 ( x − y ) =

2
1
Lôøi giaûi
( x + y + x − y − 7 )( x − y ) + 3 = 0

.



3 ( x + y )
2
− 2 (
x 2
− y 2
)+ 11 ( x − y )
2
− 28  x−y 2 =


( ) 4
Ñaë t u =+ x y, ( u > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:

x y,v =−
n
( u + v − 7 ) v + 3 = 0
.v

.
 2
(
3u − 2uv + 11v 2
− 28 v 2
)
4
=
om

Giaû i heä naø y baè ng phöông phaù p theá chuù yù u > 0 tìm ñöôï c u = 4 ⇒ v = 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm döông duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;1) .
.c
x 4 − ( a + 1) x = y 4 − ay
ok

Toång quaùt: Giaûi heä phöông trình 
( )
2
 x2 − y2 =

bo
x 4 − y 4 = 4x − 3y

Baøi 1.9. Giaû i heä phöông trình  3
( x + y ) =
et
Lôøi giaûi
vi

x y,v =−
ng
 u2 + v2
 uv. = 4.
 2
u+v
2
− 3.
u−v
2 ⇔ 
 2 2
 uv u + v =+
u 7v
.
( )
a
 3  u3 = 7
u = 7
kh

⇔
( )
 uv u2 + v2 = u + u3 v
(
 u v3 − 1 = 0

⇔ .
)
3
 u 7=  u3 7
 3
7 +1
 3  3  x =
= u 7 =x+y 7  2 .
⇔ ⇔ ⇔
3
=v 1 x − y 1
=  7 −1
y = 2
354
 3 7 +1 3 7 −1
 2 2 

x 4 − 2x = y 4 − y

( )
3
2 2
 x −y = 3

Lôøi giaûi
x y,v =−
 uv u2 + v2 =+
 u 3v( )
 uv u2 + v2 =+
 u u3 v 4 ( )
n
 ⇔ .
3 3
=( uv ) 3= ( uv ) 3
.v
 
 1+ 3 3 3
3 −1
om

⇔
( )(
 u v3 − 1 1 − u 2 v = u
0 =

⇔
) 3
=3,v 1 = x =
⇔ 2
,y
2 .
1 3  2 1
u
= = ,v 9
3
=( uv ) 3
 
3
3  x = 3 ,y = − 3
.c
 3 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m phaân bieä t laø :
ok
 3 3  
= ( x;y )  1 +2 3 ; 32− 1  ;  32 ; − 31  .
 3 3
bo

x2 − y2 = 4x + 6y
et
4 4 2 2 2 2
x + y − 5x − 5y= 2x y − 10xy
Lôøi giaûi
vi

ng
x2 − y2 = 5 ( x + y ) − ( x − y )

 4 5 2 2 .
x + y −  ( x + y ) + ( x − y ) =
4 2 2
a
 2x y − 10xy
 2 
kh
Ñaë t u =+
x y,v =− x y heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:
 uv= 5u − v
 2
 u4 + 6u2 v2 + v4 5 2  u2 − v2  u2 − v2 .

8
−
2
u=(
+ v 2
2 
 )
 4 


− 10.
2

 uv
= 5u − v  uv
= 5u − v
⇔ 2 2 ⇔  2 .
8 ( 5u − v ) + 20u − 60v =
2 2 2 2
8u v + 20u − 60v =0 0
355
 
= u 0,v = 0  x 0,y
= = 0
 
 1 + 815 75 + 815  812 + 2 815 838 + 24 815
⇔ u = − ,v = ⇔ x = − ,y = −
11 3 143 143
 
 −1 + 815 75 − 815  812 + 2 815 −838 + 24 815
=  u = 11
,v =
3 

x =
143
,y
143
 2 815 838 + 24 815   812 + 2 815 −838 + 24 815 
( x;y ) = ( 0;0 );  − 812 +143 ;−
143
;
 143
;
143


  
n
 2xy + y x 2 − y 2
x+y x−y
.v
 = +
 14 2 2
om
3 3
 x+y x−y
   +   = 9
  2   2 
Lôøi giaûi
.c
ok
x+y x−y
Ñaë t u
= = ,v töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra u + v > 0 khi
2 2
bo
ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
( )( )
 2 u2 + v2 u2 − v2 + 2uv u2 − v2
( )
et
 = u + v.
 14
 3
vi
3
 u + v = 9
( )( ) ( )
ng
 u2 + v2 u2 − v2 + uv u2 − v2 = 7 ( u + v )

⇔
 u3 + v3 = 9
a
( )
( u − v ) u2 + v2 + uv ( u − v ) =7 (
( u − v ) u2 + uv + v2 =
7 )
kh
 
⇔ ⇔
 u3 + v3 =9  u3 + v3 = 9
 x+y
 u3 −= 3  =2
v 7 = u 2  2 x = 5
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
3
 u + v =
3
9 v = 1  x−y y = 3
 =1
2
356
x2 − y2 − 6 = 0

0 (
Baøi 1.13. Giaû i heä phöông trình  2 4 x,y ∈  ) .
(
x + y − 1) − −3=
2
 (x − y)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − y ≠ 0 .
( x + y )( x − y ) = 6

Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  2 4 .
 ( x + y − 1) −
2
−3=0
 (x − y)
n
Ñaë t a =+ x y khi ñoù heä trôû thaø nh:
x y; b =−
.v
 6
ab = 6  b =  6
om
 a b =
 2 4 ⇔ ⇔ a
( a − 1) − 2 − 3 =0 2
a2 − 2a + 1 − a − 3 =  2
 b 0 8a − 18a − 18 =
0
 9 .c
 x + y = 3
  5 1
ok
a 3,b
= = 2  x − y = 2 =x = ,y
⇔ ⇔  2 2 .
a = 3 3⇔
− ,b = −8  x + y = −  = 35 29
bo
 4  4  x − 8 ,y = 8
 x + y = −8

et
( x;y )  25 ; 21  ;  − 358 ; 298  .

  
Vaä y heä coù hai nghieä m laø=
  
vi
 x +1 + y +1 = 2
ng

Baøi 1.14. Giaû i heä phöông trình  72xy .
 + 29 3 x2 − y2 =
4
x−y
a
Lôøi giaûi
kh
Ñieà u kieän: x − y ≠ 0,x,y ≥ −1 .

Bình phöông hai veá phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x + y + 2 + 2 xy + x + y + 1 = 4 ⇔ 2 xy + x + y + 1 = 2 − x − y .
x + y ≤ 2 x + y ≤ 2
⇔ 2 ⇔ 2 .
 4 ( xy + x + y + 1) = ( 2 − x − y ) ( x − y ) = 8 ( x + y )
Ñaë t u = x + y,v = x − y, ( v ≠ 0, −2 ≤ u ≤ 2 ) khi ñoù ta coù heä phöông trình:
357
v2 = 8u
v = 8u
 2

2
(
18 u − v 2
3
)
+ 29 uv =
4
⇔  3

 9v − 112v − 108 0
=
.
 v
 
 
 
= x + y 2 =  x 3

 x − y =4  y =−1
  
 v 4,u
= = 2  8  8
   x+y=   x =−
8 8  9 ⇔  9.
⇔ v =
n
− ,u =⇔   
 3 9  x − y =− 8  y =16
.v
 4 2    
v =− ,u =  3 9

 3 9  2  x =− 5

om
 x+y=
   
9 9
 
 x − y =− 4  y =7
   
3 9
.c
 8 16   5 7 
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) =( 3; −1) ;  − ;  ;  − ;  .
ok
 9 9   9 9
3x 4 + 3y 4 + 10x2 y2 =−
2 6x2 + 6y2
bo

2 2
3x + y = 4x
et
Lôøi giaûi
vi

( ) ( )
4 4 2
( x + y ) + ( x − y ) + x − y
2 2
+ 6 x2 − y2 = 2
ng
 .
( x + y )2 + ( x − y )2 + x 2 − y 2= 2 ( x + y + x − y )

a

x y,v =−
kh
 u4 + v4 + u2 v2 + 6uv = 2
 2 .
 u + uv + v = 2 ( u + v )
2
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i. Chuù yù ñaú ng thöù c
u 4 + v 4 + u2 v2 = (u 2
)(
+ v2 − uv u2 + v2 + uv )
= 2 ( u + v) ( u 2
+ v2 − uv ) = 2 ( u 3
+ v3 )
358
 1− 5 1+ 5
 u3 + v3 + 3uv =1 = u = ,v
Suy ra  2 ⇔ 2 2 .
 u + v + uv = 2 ( u + v )
2  1+ 5 1− 5
= u = ,v
 2 2
 1− 5
 x + y =
  2
 1+ 5  1 5
 x− y =  x = ,y = −
 2 2 2 .
⇔ ⇔
 
 x + y = 1+ 5 1 5
x = ,y
n
=
 2  2 2

.v
 x − y = 1− 5

  2
om
2
Caùch 2: Ruù t y= 4x − 3x 2 töø phöông trình thöù hai vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä
ta ñöôï c keát quaû töông töï . .c
( ) ( ) ( )
2
3x 4 + 3 4x − 3x2 + 10x 2 4x − 3x 2 =−
2 6x2 + 6 4x − 3x2 .
ok
 1
x =
 2  1 5
bo
x = ,y = −
( )

⇔ ( 2x − 1) 8x 2 − 14x − 1 = 0 ⇔  x =

7 − 57
8
⇒

2
1 5
2 .
x
= =,y
et
 7 + 57  2 2
x =
 8
vi
  
= )  21 ; − 25  ;  21 ; 25  .
ng
  
 3
( ) ( 1
)
a
3 2 2
x + y + x 3y + 1 + y 3x + 1 =
 x − y +1
kh
Baøi 1.16. Giaû i heä phöông trình 

( ) 8
2
4 x2 − y2 + 4 ( x + y )2 − 8x + 8y − 17 = −
 x+y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: ( x + y )( x − y + 1) ≠ 0 .
359
 3 1
( x + y ) + x + y =
 x − y +1
 .
( ) 8
2
4 x2 − y2 + 4 ( x + y )2 − 8 ( x − y ) − 17 =
−
 x+y
  3  1
( x − y + 1)  ( x + y ) + x + y  =

⇔ .
( )
( x + y )  4 x2 − y2 + 4 ( x + y )2 − 8 ( x − y ) − 17  =
2
−8
  
x y,v =−
n
 u3 v + u3 + uv + u =
1
.v
 3 2 .
3
4u v + 4u − 8uv − 17u = −8
om
Nhaä n thaáy u = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t u ≠ 0 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
( )
 u3 + u ( v + 1) =


1
.c
ok
4u3 v2 + 4u3 − 8uv − 17u =
−8
 1
=v −1
bo
 u3 + u
⇔ 2
 3 1 −  + 3 −  1 − −
4u 1  4u 8u  3 1 17u =−8
et
 
  u3 + u  u +u 
1 1
vi
 
v = 3
−1 v = 3
−1
⇔ u +u ⇔ u +u
ng
 (
 u 8u6 + 7u4 − 10u
= 2
−5 0
) (
 u u2 − 1 8u4 + 15u
= 2
)(
+5 0 )
a
 u2 = 1  3
 u = −1,v = −
2.
kh
⇔ 1 ⇔
= v − 1  1
 u3 + u  u = 1,v = − 2
 5 1 1 3
Thay ngöôï c laï i tìm ra ( x;y ) =  − ;  ;  ;  .
 4 4 4 4
 5 1 1 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  − ;  ;  ;  .
 4 4 4 4
360
Chuû ñeà 10. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG TÍNH ÑÔN ÑIEÄU CUÛA HAØM SOÁ
Ñònh lyù 1: Neá u f(x) laø haøm ñoà ng bieá n(hoaë c nghòch bieá n) treâ n ( a; b ) thì
phöông trình f(x) = 0 neá u coù nghieäm thì ñoù laø nghieäm duy nhaá t treâ n ( a; b ) .
Ñònh lyù 2: Neá u f(x) laø haø m ñoà ng bieá n (hoaë c nghòch bieá n) treâ n ( a; b ) khi ñoù
vôù i moï i u,v ∈ ( a; b ) thoûa maõ n f(u)= f(v) ⇔ u= v .
Moä t soá daï ng phöông trình xuaá t phaùt töø haøm soá nhö sau:
Daïng 1: Phöông trình coù daï ng f(u) = f(v) .
n
- Thoâng thöôøng töø moät phöông trình cuûa heä ta nhaän ra ñaúng thöùc f(u) = f(v) .
.v
- Coä ng, tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ñöa veà f(u) = f(v) .
om
- Vieä c caàn laø m laø xeù t haø m haø m tröng f(t) chöù ng minh f(t) nghòch bieá n hoaë c
ñoà ng bieán treâ n taä p K .
Daïng 2: Phöông trình coù daï ng f(x) + g(x) =
0. .c
- Töø moät phöông trình cuûa heä ta tìm ñöôïc mieàn xaùc ñònh x ∈ a; b  vaø y ∈  c;d  .
ok
- Chöù ng minh min f(x) + min g(y) = f(x 0 ) + g(y 0 ) = 0 .
x∈a;b  y∈ c;d 
bo
- Chöù ng minh max f(x) + max g(y) = f(x 0 ) + g(y 0 ) = 0 .

x∈a;b  y∈ c;d 
et
x = x 0
- Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi  .
y = y 0
vi
Do vaä y kyõ naêng xöû lyù laø tìm giaù trò lôùn nhaá t vaø giaù trò nhoû nhaá t cuû a haøm soá
ng
vaø nhôù kieåm tra nghieäm ( x 0 ;y 0 ) coù thoû a maõ n hay khoâng.
Chuù yù. Ñoá i vôù i caù c em lôù p 10 chöa ñöôï c hoï c veà ñaï o haø m ñeå chöùng minh
a
haø m ñoàng bieá n, nghòch bieán ta xöû lyù nhö sau:

kh
f(x1 ) − f(x2 )
Xeù t tyû soá k = vôù i moïi x1 ,x2 ∈ ( a; b ) vaø x1 ≠ x2 .
x1 − x 2
- Neá u k > 0 thì f laø haøm ñoà ng bieá n treâ n ( a; b ) .
- Neá u k < 0 thì f laø haøm nghòch bieán treâ n ( a; b ) .

Moät soá daïng heä thöôøng söû duïng phöông phaùp haøm soá
- Heä ñoá i xöù ng loaïi II.
- Heä hoaù n vò voø ng quanh(xem chöông 4).
361
Löu yù. Vôù i heä xöû lyù ñöôï c baèng phöông phaù p haø m soá thì cuõ ng coù theå xöû lyù
ñöôï c baè ng phöông phaù p nhaâ n lieâ n hôï p.
 2  y + y 2 + 1  =
 x + x + 1 

 1 (1)

Chaú ng haïn heä phöông trình  .
( )
2
( )
 x2 + y2 = 4 x − y + x 4 y 4 (2)

Phöông trình (1) ⇔ x + x 2 + =

1 y 2 + 1 − y (3) .
Ñeá n ñaâ y ta coù hai höôùng xöû lyù cô baû n hay ñöôï c xöû duï ng nhö sau:
x2 − y2
n
Höôùng 1: x + y + x 2 + 1 − y 2 + 1 = 0 ⇔ x + y + =0.
x2 + 1 + y2 + 1
.v
 
om
x−y
⇔ (x + y) 1 +
 =0⇔x=−y .
 x 2
+ 1 + y 2
+ 1 
 
Do 1 +
x−y
=
.c
x2 + 1 + x + y2 + 1 − y
>
x +x+ y −y
≥0.
x2 + 1 + y2 + 1 x2 + 1 + y2 + 1 x2 + 1 + y2 + 1
ok
t + t 2 + 1 treâ n  , ta coù :
Höôùng 2: Xeù t haø m soá f(t) =
bo
t t2 + 1 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieán treân
t2 + 1 t2 + 1 t2 + 1
et
 vì vaäy phöông trình

vi
(3) ⇔ f(x) =f(− y) ⇔ x =−y .

ng
Vieä c coø n laï i laø theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä tìm ñöôï c nghieäm duy
nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
a

kh
x − 4x = y − 4y (1)
4 4
2014
 x + y 2014 =
1 (2)
Lôøi giaûi
x2014 ≤ 1 −1 ≤ x ≤ 1
Töø phöông trình (2) suy ra  ⇔ .
y
2014
≤ 1 −1 ≤ y ≤ 1
Xeù t haø m soá f(t)= t 4 − 4t treân ñoaï n  −1;1 ta chöù ng minh f(t) laø haø m nghòch
bieá n treâ n  −1;1 baè ng hai caù ch nhö sau:
362
Caùch 1: Phuø hôï p vôù i kieá n thöù c lôù p 10 chöa ñöôï c hoï c veà ñaï o haøm.
Vôù i moï i t1 ,t 2 ∈  −1;1 ,t1 ≠ t 2 ta coù
f(t1 ) − f(t 2 ) t14 − t 24 − 4 ( t1 − t 2 )

k=
t1 − t 2
=
t1 − t 2
= ( t1 + t 2 ) ( t12 + t 22 ) − 4 ≤ 4 − 4 = 0.
Do ñoù f(t) laø haø m nghòch bieán treâ n  −1;1 vì vaä y (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
1
Thay vaøo (2) ta tìm ñöôï c x = y = ± 2014 .
2
 1 1
 ± 2014 ; ± 2014  .
n
 2 2 

.v
Caùch 2: Söû duïng ñaï o haø m
om
Ta coù f '(t)= 4t 3 − 4 ≤ 4 − 4= 0 neâ n f(t) laø haøm nghòch bieán treân  −1;1 ñeán
ñaâ y xöû lyù tieá p nhö lôø i giaû i treâ n.
f(t ) − f(t 2 ) .c
Nhaän xeùt. Vôù i caù ch xeù t tyû soá k = 1 ta chöù ng minh ñöôï c haø m ñoàng
t1 − t 2
ok
bieá n hoaë c nghòch bieá n raát phuø hôï p vôù i kieá n thöù c cuû a moä t hoï c sinh lôùp 10
nhöng haï n cheá cuû a phöông phaù p naøy laø neá u haø m f(t) coù daï ng phöù c taï p thì
bo
böôù c chöù ng minh k > 0 ( k < 0 ) khoù khaên hôn raá t nhieà u.
 x − 2 − y − 1 = 27 − x3 (1)
et

.
 ( x − 2 ) + 1 =y (2)
vi
Phaân tích lôøi giaûi. Nhaän thaá y töø (2) ta coù theå ruùt y töï do theo bieá n x do vaäy
ng
vieä c theá ñöôï c löï a choï n ñaà u tieân tuy nhieâ n sau khi theá ñöa veà moä t phöông
trình coù chöù a caù c nhaâ n töû töø x3 cho ñeá n x − 2 do vaä y ta suy nghó ñeá n moä t
a
caù ch naø o ñoù coù theå tìm ñöôï c nghieä m cuû a phöông trình moä t caù ch deã daø ng.
kh
Nhö ñaõ noù i ôû phaà n treâ n ñoù laø nhaåm nghieäm vaø xöû lyù theo hai höôù ng
- Höôù ng 1: Xeù t haøm soá
- Höôù ng 2: Nhaân lieân hôï p.
Lôøi giaûi
4
Theá y =( x − 2 ) + 1 töø phöông trình (2) vaø o phöông trình (1) ta ñöôï c:
2
x − 2 − ( x − 2 ) = 27 − x3 ⇔ x3 − x2 + 4x + x − 2 − 31 = 0 (3) .
363
Xeù t haø m soá f(x) = x3 − x2 + 4x + x − 2 − 31 treâ n 2; +∞ ) .

1
= 3x 2 − 2x + 3 +
Ta coù f '(x) > 0, ∀x ∈ ( 2; +∞ ) neâ n f(x) laø haø m ñoà ng
2 x−2
bieá n treâ n ( 2;+∞ ) . Maë t khaù c f(3) = 0 do ñoù (3) ⇔ x =
3 suy ra ( x;y ) = ( 3;2 ) .
 2 
 x + 1 + x  y + 1 + y 2  =
1
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình    .
x 6x + 2x2 + 1= 4xy + 6x + 1

n
Lôøi giaûi
.v
Do  y + y2 + 1  2  1 neâ n töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä, ta suy
 y + 1 − y  =
om
  
ra: x + 1 + x 2 =−y + y 2 + 1 ⇔ f(x) =f(−y) .
Xeù t haø m soá f(x) =x + 1 + x2 ta coù :

.c
ok
x 1 + x2 + x x +x
f '(x) =
1+ = > ≥ 0, ∀x ∈  .
1 + x2 1 + x2 1 + x2 .
bo
Do ñoù haøm soá f(x) ñoà ng bieá n treâ n  . Neâ n f(x) =f(−y) ⇔ x =−y .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù phöông trình :
et
2
2  x 25
−4x + 6x + 1 ⇔  6x + 2x 2 + 1 −  =x 2 .
x 6x + 2x + 1 = 2
vi
 2 4
ng
 6x + 2x 2 + 1 =  x =⇒
1 y= −1
3x 
⇔ ⇔ 3 − 11 −3 + 11 .
 6x + 2x2 + 1 =−2x = x =
⇒ y
a
  2 2
kh
 11 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y=
) (1, −1);  3 −2 11 ; −3 +2 .

 
(4x2 + 1)x + (y − 3) 5 − 2y =
0 (1)
 2 .
2
4x + y + 2 3 − 4x = 7 (2)
364
Lôøi giaûi
 3
x ≤ 4
Ñieà u kieän  , khi ñoù phöông trình (1) töông ñöông vôù i:
y ≤ 5
 2
−(5 − 2y) − 1
(4x2 + 1)x + ( 0.
) 5 − 2y =
2
⇔ (4x2 + 1)(2x) = (( 5 − 2y )2 + 1) 5 − 2y (3) .
( )
= t t 2 + 1 treâ n  , ta coù : f '(t)
Xeù t haøm soá f(t) = 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈  neâ n laø haø m
n
ñoà ng bieán treâ n  .
.v
x ≥ 0

om
Vì vaäy: (3) ⇔ f(2x) = f( 5 − 2y ) ⇔ 2x = 5 − 2y ⇔  5 − 4x 2 .
 y =
 2
5 − 4x2 .c
Thay y = vaø o (2) ta ñöôï c phöông trình:
2
ok
5 − 4x2 2
4x 2 + ( 7 (4) .
) + 2 3 − 4x =
2
bo
3 5 − 4x2 2
Suy ra 0 ≤ x ≤ . Xeù t haø m soá f(x) = 4x 2 + ( ) + 2 3 − 4x − 7 treâ n
4 2
et
 3
ñoaï n  0;  .
 4
vi
−4  3
Ta coù f '(x) =−4x(3 + 4x2 ) + < 0, ∀x ∈  0;  neâ n f(x) nghòch bieá n
ng
3 − 4x  4
 3
treâ n  0;  .
a
 4
kh
1 1
Vì vaäy phöông trình (4) ⇔ f(x) = f   ⇔ x = ⇒ y = 2 .
2 2
1 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ;2  .
2 
Nhaän xeùt. Ngoaø i ra heä treâ n coø n giaû i ñöôï c baè ng caùch ñöa veà heä hoaù n vò laë p
voø ng quanh(xem chöông 4). Qua baø i toaùn treâ n ta coù moä t daáu hieä u nhaä n dieä n
phöông phaù p haø m soá khi moä t phöông trình cuû a heä coù daï ng:
( mx + n ) ax + b = ( py + q ) cy + d .
365
Baøi 5. (TSÑH Khoái A,A1 2013) Giaûi heä phöông trình:

 x + 1 + 4 x − 1 − y4 + 2 = y

 2 .
 x + 2x ( )
y − 1 + y 2
− 6y + 1 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 1 .
Khi ñoù bieá n ñoå i phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh:
2
( x + y − 1) = 4y ≥ 0 ⇒ y ≥ 0 .
n
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä thaø nh
.v
( )
4
4
x −1 + 2 + 4 x − 1= y 4 + 2 + y (1) .
om
u + u4 + 2 treân nöû a khoaû ng  0; +∞ ) .
Ñeá n ñaâ y ta xeù t haø m soá f(u) =
2u3
> 0, ∀u ≥ 0 neâ n f(u) laø haø m taê ng treân  0; +∞ ) .
Ta coù f '(u) = 1 +
u +24
.c
ok
Do ñoù (1) ⇔ f ( 4
)
x − 1 = f(y) ⇔ y = 4
x − 1 ⇔ x = y4 + 1 .
bo
( )
2
Theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c phöông trình y 4 + y 4y .
=
y = 0
et

( 
)
2
⇔ y  y y3 + 1 − 4  =0 ⇔  .
( )
2
   y y3 + 1 − 4 =0
vi

Vôù i y = 0 ⇒ x = 1 .
ng
( ) ( )
2 2
Vôù i y y3 + 1 − 4 =0 ta xeùt haøm soá g(u)= u u3 + 1 − 4 .
a
( u + 1) ( )
2
kh
3
Ta coù : g'(u)= + 3u3 u3 + 1 > 0, ∀u ≥ 0 . Maë t khaù c: g(1) = 0 .
Do ñoù y = 1 suy ra ( x;y ) = ( 2;1) .
Nhaän xeùt. Nhö ñaõ noù i moät baø i toaù n xöû lyù ñöôï c baèng phöông phaù p haøm soá thì
cuõ ng coù theå xöû lyù baè ng phöông phaù p nhaâ n lieâ n hôï p. Vì vaä y ta coù theå tìm ra
x y 4 + 1 baè ng nhaâ n lieâ n hôï p nhö sau. Vôù i y ≥ 0 vaø töø (1) , ta coù :
=
366
x + 1 − y4 + 2 = y − 4 x − 1 .
x − y4 − 1 y4 − x + 1
⇔ = .
x + 1 + y4 + 2 ( )(
y + 4 x − 1 y2 + x − 1 )
 
(
⇔ x − y 4 − 1  ) 1
+
1 =
 0 .
 x + 1 + y4 + 2

4
(
y + x − 1 y2 + x − 1 )( ) 

⇔ x − y4 − 1 = 0 ⇔ x = y4 + 1 .
n
 2 + 2 4y2 + 1
 1
 =
.v
Baøi 6. Giaû i heä phöông trình  x + x 2 − 2x + 2 − 1 y ( x − 1)2 .

om
2 2
4y x − 1 − x − 4y + 3x − 3 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 1,y ≠ 0 . .c
2 + 2 4y2 + 1 2 + 2 4y2 + 1
ok
Do = > 0 neâ n ñeå heä phöông trình coù
x + x 2 − 2x + 2 − 1 x − 1 + ( x − 1)2 + 1
bo
nghieäm ta phaû i coù y > 0 .

et
2
x −1+
2 ( x − 1) +1
2y + 2y 4y + 1 = .
vi
2
( x − 1)
ng
1 1 1
⇔ 2y + 2y 4y 2 +=
1 + + 1 (1) .
x −1 x −1 2
( x − 1)
a
t + t t 2 + 1 treâ n ( 0;+∞ ) , ta coù :

kh
t2
f '(t) = 1 + t 2 + 1 + > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân ( 0;+∞ ) .
t2 + 1
 1  1 1
Vì vaäy (1) ⇔ f(2y)
= f  ⇔ 2y
= y
⇔= .
 x −1 x −1 2 ( x − 1)
1
2 ( x − 1)
367
( )  1 
2 2 2
− 2y − x − 1 − ( x − 2 ) =0 ⇔  − x − 1  + ( x − 2 ) =0 .
 x −1 
x = 2
 1
⇔ 1 ⇔ x =2⇒ y = .
 = x −1 2
x −1
 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  2;  .
 2
3x2 + 3y2 + 5 = 10xy

n
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình  3  .
 1 +  2 ( x − y ) + 2 = x 2 + 2xy + y 2 − 4
.v
2 ( x − y ) 

om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x − y ≠ 0 .
 x+y 2 = 4 x−y 2 +5
( ) ( )
ok

 3  2
.
 1 +  2(x − y) + 2 = (x + y) − 4
 2 ( x − y ) 
bo
 x+y 2 = 4 x−y 2 +5
( ) ( )
et

⇔  3  2
.
 1 +  2 ( x − y ) + 2= 4 ( x − y ) + 1
 2 ( x − y ) 
vi
ng
 2 2
 (x + y) = 4(x − y) + 5
⇔ .
(
 2(x − y) + 3 ) 2(x − y) + 2 = 3
8 ( x − y ) + 2 ( x − y ) (1)
a

kh
Phöông trình (1) chæ chöùa bieán t= x − y neân ta ñaët t= x − y ñöa veà phöông trình:
( )
3
( 2t + 3) 2t + 2 = 8t 3 + 2t ⇔ 2t + 2 + 2t + 2 = (2t)3 + 2t (2) .
Phöông trình naøy coù daïng haøm ñaëc tröng f(u) = f(v) neân ta xöû lyù baèng haøm soá.
= u3 + u treân  , ta coù :
Vaä y xeù t haøm soá f(u)
f '(u)= 3u2 + 1 > 0, ∀u > 0 neâ n haøm soá f(u) ñoà ng bieán treân  .
Do ñoù (2) ⇔ f ( )
2t + 2= f(2t) ⇔ 2t + =
2 2t
368
t ≥ 0
⇔ 2 ⇔ t =1⇔ x − y =1.
4t − 2t − 2 =0

 x + y 2 = 4 x − y 2 + 5   x + y = 3

( ) ( )   x 2,y
=
⇔   x + y =−3 ⇔ 
= 1
.
x − y = 1   x =
−1,y =
−2
x − y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −2 ) ; ( 2;1) .
Nhaän xeùt. Ví duï naø y cho ta thaá y ñeå xeù t haø m ñoâ i khi töø moä t phöông trình cuûa
n
heä ta chöa coù daá u hieä u cuû a haø m ñaë c tröng vaø pheùp toaù n theá hoaë c coä ng tröø
theo veá hai phöông trình cuû a heä seõ cho ta moä t haø m ñaë c tröng. Ñieà u naø y ñoø i
.v
hoû i caù c em tinh yù nhìn nhaän hai phöông trình cuûa heä coù ñieå m naø o chung.
om
x + x2 − 2x + 5 =3y + y 2 + 4
x 2 − y 2 − 3x + 3y + 1 = 0
.c
Phaân tích lôøi giaûi. Phöông trình thöù nhaá t ñöôï c vieá t laï i thaø nh :
2
( x − 1)
ok
x+ + 4 = 3y + y 2 + 4 .
Hai veá coù daï ng gaàn töông töï nhau ; tuy nhieâ n sai khaù c nhau ñaïi löôï ng x vaø
bo
3y ; baâ y giôø theá 3y töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø o chuùng ta seõ ñöôï c gì .
2
x+ ( x − 1) + 4 = y2 + 3x − 1 − x2 + y2 + 4
et
2 2
⇔ ( x − 1) + ( x − 1) + 4 = y2 + y2 + 4 .
vi
Lôøi giaûi
ng
2 2
Ruù t 3y = y + 3x − 1 − x töø phöông trình thöù hai cuû a heä thay vaø o phöông trình
thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :
a
2
x+ ( x − 1) + 4 = y2 + 3x − 1 − x2 + y2 + 4 .
kh
2 2
⇔ ( x − 1) + ( x − 1) + 4 = y2 + y2 + 4 .
2 2
⇔ ( x − 1) − y 2 + ( x − 1) + 4 − y2 + 4 =
0.
2
2
⇔ ( x − 1) − y + 2 ( x − 1) − y2 0.
=
2
( )
x − 1 + 4 + y 2
+ 4
369
 
 1  2 2
⇔ 1 +   ( x − 1) − y  =
0.
2  

 ( x − 1) + 4 + y + 4 
2 
2  y= x − 1
⇔ ( x − 1) − y 2 =0 ⇔  .
 y= 1 − x
y= x − 1
Neá u y= x − 1 khi ñoù ta coù heä phöông trình :  2 2
.
x − y − 3x + 3y + 1 =0
 3
x=
y= x − 1 
n
⇔ 2 ⇔ 2.
2
x − ( x − 1) − 3x + 3 ( x − 1) + 1 = y = 1
.v
0
 2
om
y = 1 − x
Neá u y = 1 − x khi ñoù ta coù heä phöông trình :  2 2
.
x − y − 3x + 3y + 1 =0
y = 1 − x 

x=
.c3
⇔ 2 ⇔ 4.
ok
2
x − (1 − x ) − 3x + 3 (1 − x ) + 1 =0 y = 1
 4
bo
3 1 3 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =  ;  ;  ;  .
2 2 4 4
et
3x2 − 2x − 5 + 2x x2 + 1= 2 y + 1 y2 + 2y + 2

( ) .
vi
2 2
x + 2y = 2x − 4y + 3
Lôøi giaûi
ng

2
2x2 − 2y 2 − 2x − 5 + 2x x2 + 1 = 2 ( y + 1) ( y + 1)
a
+ 1 − 2x + 4y − 3 .
kh
2
⇔ 2x 2 + 2x x 2 + 1= 2y 2 + 4y + 2 + 2 ( y + 1) ( y + 1) +1 .
2 2
⇔ x2 + x x 2 + 1 =( y + 1) + ( y + 1) ( y + 1) + 1 (1) .
Xeù t haø m soá f(t) =t  t + t 2 + 1  treâ n  , ta coù :

 
 t    t 
f '(t) = t + t 2 + 1 + t 1 +  =+  t t 2 + 1   1 + 
 2     2 
 t +1   t +1 
370
2
 t + t2 + 1 
 
=   > 0, ∀ t ∈  neâ n f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n  .
2
t +2
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) = f(y + 1) ⇔ x = y + 1 .
x= y + 1 x= y + 1
 2 ⇔  2 .
x + 2y = 2x − 4y + 3 ( y + 1) + 2y = 2 ( y + 1) − 4y + 3
2 2
 x = −1

n
 y = −2
 x= y + 1 
.v
⇔ 2 ⇔  x = 5 .

3y + 4y − 4 =0  3
om
 2
 y =
 3
5 2
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −2 ) ;  ;  .
.c 3 3
ok
x3 − 3x2 − 9x + 22 = y3 + 3y2 − 9y

4 4 3 3 2 2
2x 2y 4x 4y 3x 3y x y
bo
 + − + + + = − +
 4
Lôøi giaûi
et

 x − 1 3 − 12 x − 1 =y + 1 3 − 12 y + 1
( ) ( ) ( ) ( ) (1)
vi

 4
1  1
4
ng
 x −  +  y +  = 1 (2)
 2  2
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra:
a
 1  1 3  3 1
kh
 x − ≤ 1 − ≤ x ≤  − ≤ x −1≤
 2  2 2⇔  2 2.
 ⇔ 
1
 y + ≤ 1 − ≤ y ≤ 3 1 − ≤ y + 1 ≤ 3
1
 2  2 2  2 2

 3 3
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 12t treâ n  − ;  ta coù :
 2 2
( )  3 3  3 3
= 3 t 2 − 4 < 0, ∀t ∈  − ;  töù c f(t) laø haøm nghòch bieá n treân  − ;  .
f '(t)
 2 2  2 2
Do ñoù (1) ⇔ f(x − 1) = f(y + 1) ⇔ x − 1 = y + 1 ⇔ x = y + 2 .
371

4 4
 3  1 4 3 2 33
 y +  +  y +  =1 ⇔ 2y + 8y + 15y + 14y + =0 .
 2  2 8
 1  3 1
 y= −  x= ,y =
−
 1  3  11  2⇒ 2 2.
⇔  y +  y +  2y 2 + 4y +  =0 ⇔ 
 2  2  2  y = 3  1 3
− x= ,y =
−
 2  2 2
3 1 1 3
 ; − ; ; −  .
2 2 2 2
n
Nhaän xeùt. Nhö vaä y phöông trình ñaà u cuû a heä cho ta moä t haø m ñaë c tröng tuy
.v
nhieâ n baû n thaâ n haøm soá f(t)= t 3 − 12t khoâ ng thöï c söï ñôn ñieä u treân moä t taä p soá
om
thöï c. Chính ñieà u naøy laø m ta suy nghó ñeá n vieä c tìm mieàn cuû a nghieäm. Döôùi
ñaâ y toâ i trình baø y moä t baø i toaù n coù hình thöù c töông töï nhöng caù ch aùp duï ng haøm
soá töông ñoái khaù c. .c
2x2 ( 4x + 1) + 2y 2 ( 2y + 1) = y + 32

ok
x2 + y2 − x + y =
 2
bo
Lôøi giaûi
et
8x3 + 2x2 + 4y3 + 2y 2 − y − 32 =

0 (1)

2 2

vi
1  1
 x −  +  y +  = 1
 2  2
ng
 1  1 3
 x − ≤ 1 − ≤ x ≤
 2 
⇔ 2 2.
a
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra: 

 y + 1 ≤ 1 − 3 ≤ y ≤ 1
kh
 2  2 2

 1 3
= 8x3 + 2x 2 treâ n  − ;  , ta coù :
Xeù t haø m soá f(x)
 2 2
x = 0
f '(x) =24x 2 + 4x =4x ( 6x + 1) ;f '(x) =0 ⇔  .
x = − 1
 6
 1 1  1 1  3  63
Ta coù : f(0) = − ,f   = .
0,f  −  = ,f  −  =
 6  54  2  2 2 2
372
 3  63
Suy ra max = f(x) f=
  .
 1 3
x∈ − ;   2  2
 2 2
 3 1
Xeù t haø m soá g(y)= 4y3 + 2y 2 − y − 32 treâ n  − ;  , ta coù :
 2 2
 1
y = −
g'(y) =12y2 + 4y − 1;g'(y) =0 ⇔ 12y 2 + 4y − 1 =0 ⇔  2.
y = 1
 6
 3 79  1  63  1  1733  1  63
n
Ta coù : g  −  = − ,g  −  = − ,g   = − ,g   = − .
 2 2  2 2 6 54 2 2
.v
 1 1 63
Suy ra max g(y) =−
g = − .
g  =
om
 3 1
y∈ − ;   2 2 2
 2 2
63 63
Suy ra f(x) + g(y) ≤ max f(x) + max g(y) = .c − = 0.
 1 3
x∈ − ; 
 3 1
y∈ − ; 
2 2
 2 2  2 2
ok
 3
x =
 2
bo
 1
Do ñoù (1) ⇔ f(x) + g(y) =⇔
0 y = − .
 2
et
 1
y =
 2
vi
)  23 ; − 21  .
 
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c nghieä m ( x;y =
ng
 
)  23 ; − 21  .
 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y =
a
 
kh
 3 1
4x − 3x + ( y − 1) 2y + 1 =2
(1)
2x2 + x + − y ( 2y + 1) =0 (2)

Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän − ≤ y ≤ 0 .
2
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
8x3 − 6x + ( 2y + 1) − 3 2y + 1 = 1.
373
( )
3
⇔ (2x)3 − 3.(2x) + 2y + 1 1 (3) .
− 3 2y + 1 =
Töø (2) ta coù 2x2 + x + −y ( 2y + 1) = 0 ⇒ 2x 2 + x ≤ 0 ⇔ −1 ≤ 2x ≤ 0 .

Vaø ta cuõ ng coù 0 ≤ 2y + 1 ≤ 1 .
Xeù t haøm soá f(t)= t 3 − 3t ) (
vôù i t ≤ 1 khi ñoù f '(t)= 3 t 2 − 1 ≤ 0 neâ n f(t) laø
haø m nghòch bieá n treâ n  −1;1 . Vì vaä y (3) ⇔ f(2x) + f ( 2y + 1 ) =

1.
 1
 x = − 2
(
Maë t khaù c f(2x) + f 2y + 1 ≤ f(−1) + f(0) = ) 2x = −1
1 . Vì vaä y  ⇔
n
2y + 1 =0 y = − 1
.v
 2
 1 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; −  .
om
 2 2
 11 7 3
x + + 2 1+ + y3 − y 2 − 7 =0 (1).c
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình  2x x 2 2 .
 2 2
x + y + xy − 7x − 6y + 14 = 0
ok
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
bo
x2 + x ( y − 7 ) + y 2 − 6y + 14 =
0

 2
y + y ( x − 6 ) + x − 7x + 14 =
et
2
0
) ⇔ 2 ≤ x ≤ 103 .

(
vi
 2
∆ x = ( y − 7) − 4 y 2 − 6y + 14 ≥ 0
⇒ 
ng
− 4(x − 7x + 14 ) ≥ 0 1 ≤ y ≤ 7
2
∆ y =

( x − 6) 2
 3
a
11 7  10  3  7
Xeùt haøm soá f(x) =x + + 2 1+ treân 2;  vaø g(y) =y3 − y2 − 7 treân 1;  .
kh
2x x 2
 3 2  3
 7 15
Ta coù : g'(y) =3y 2 − 3y =3y ( y − 1) ≥ 0, ∀y ∈ 1;  ⇒ min g(y) =g(1) =− .
 3  y∈1; 7  2
 3
 
11 14 11 14
Ta coù : f '(x) =
1− − ;f '(x) =
0 ⇔ 1− − 0.
=
2 2
2x 3 7 2x 3 7
x 1+ x 1+
x2 x2
374
 11
x ≥
( )
⇔ 2x 2 − 11 x 2 + 7 = 28 ⇔  2
( ) ( x + 7) =
 2 2
2
 2x − 11 784
⇔x= 3 (veá traù i laø haø m ñoà ng bieá n).

19 15  10  299 163 15
Ta coù : f(2) = + 11,f(3) = , f   = + ⇒ min f(x) =
f(3) =
4 2  3  60 5  10 
x∈ 2;
2
 3 

15 15 x = 3
Do ñoù (1) ⇔ f(x) + g(y) = min f(x) + min g(y) = − =0 ⇔ 
2 2 y = 1
n
 10   7
x∈ 2; y∈ 1;
 3   3
 
.v
(thöû laï i thaáy thoû a maõn).
om
 x + y x2 − 4x + 5 + x − 2 x2 + 2xy + y2 + 1 =
( ) ( ) 0
(
x − y x2 − y2 = 2 1 − x2 + y2
 ) (
.c )
ok
Lôøi giaûi
Neá u x =2⇒y=−2 .
Neá u x + y =0 ⇒ x =2,y =−2 .
bo
Xeù t vôù i ( x + y )( 2 − x ) ≠ 0 phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôùi:
et
2 2
(2 − x) +1 (x + y) +1
= (1) .
2−x x+y
vi
Töø (1) suy ra ( 2 − x )( x + y ) > 0 .

ng
t2 + 1
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n ( −∞;0 )  ( 0; +∞ ) , ta coù :
t
a
1
kh
f '(t) =− < 0, ∀t ≠ 0 .
2 2
t t +1
Do ñoù f(t) laø haøm nghòch bieá n treâ n moã i khoaûng ( −∞;0 ) vaø ( 0;+∞ ) .
Vaä y (1) ⇔ f(2 − x) = f(x + y) ⇔ 2 − x = x + y ⇔ y = 2 − 2x .
x − ( 2 − 2x )  x2 − ( 2 − 2x )  = 2  1 − x2 + ( 2 − 2x )  .
2 2
   
(
⇔ 6x3 − 16x 2 + 7x + 2 =0 ⇔ ( x − 2 ) 6x 2 − 4x − 1 =0 . )
375
Tröôù c tieâ n ta coù : ( 2 − x )( x + y ) > 0 ⇒ ( 2 − x )( x + 2 − 2x ) > 0 ⇔ x ≠ 2 .

 2 − 10  2 − 10 4 + 10
= x = x = ,y
Do ñoù 6x2 − 4x − 1 = 0 ⇔  6 ⇒ 6 3 .
 2 + 10  2 + 10 4 − 10
= x = x = ,y
 6  6 3
  
( x;y )  2 − 6 10 ; 4 + 3 10  ;  2 + 6 10 ; 4 − 3 10  ; ( 2; −2 ) .
  
x2 − 12xy + 20y 2 =
n
0
( ) ( )
.v
 ln 1 + x − ln 1 + y = x − y
Nhaän xeùt. Phöông trình thöù hai cho ta haø m ñaë c tröng y= ln (1 + x ) − x tuy
om
1 x
nhieâ n y' = − 1 =− ñoà ng bieá n treân khoaû ng ( −∞;0 ) , nghòch bieán treân
x +1 x +1 .c
khoaûng ( 0;+∞ ) .
Do vaäy ta caà n xaù c ñònh ñöôï c mieà n giaù trò cuû a hai aån x,y .
ok
 x = 2y
Ta coù : x2 − 12xy + 20y 2 =0 ⇔ ( x − 2y )( x − 10y ) =0 ⇔  .
bo
 x = 10y
Suy ra x,y cuø ng daá u vôù i nhau do ñoù ta xeù t haø m soá ñöôï c.
Lôøi giaûi
et
Ñieà u kieän: x > −1,y > −1 .

vi
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôùi:
 x = 2y
( x − 2y )( x − 10y ) =
ng
0⇔ .
 x = 10y
Suy ra x,y cuø ng daá u vôù i nhau.
a
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i: ln (1 + x ) − x = ln (1 + y ) − y (1) .
kh
Xeù t haø m soá f(t)= ln (1 + t ) − t treâ n ( −1; +∞ ) ta coù:

1 t
f '(t) = − 1 =− ;f '(t) =0 ⇔ t =0 .
t +1 t +1
Suy ra f(t) ñoà ng bieá n treâ n khoaûng ( −1;0 ) vaø nghòch bieá n treâ n khoaûng
( 0;+∞ ) . Maët khaùc x,y cuøng daáu neân (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
376
 x = y

x = 2y x = 0
Khi ñoù ta coù heä phöông trình:  ⇔ .
x = y  y=0

 x = 10y
Nhaän xeùt. Nhö vaäy vôùi moä t soá baø i toaùn tính maø haø m soá ñôn ñieä u treâ n hai
khoaûng ( −∞;0 ) vaø ( 0;+∞ ) ta khoâ ng tröï c tieá p söû duï ng ñöôï c tính ñôn ñieä u cuûa
haø m soá khi ñoù caà n tìm mieà n giaù trò cuûa xy vaø thöôø ng laø chöù ng minh
n
xy > 0 (töù c hai aån cuø ng daá u khi ñoù chuù ng cuø ng thuoä c khoaû ng ( −∞;0 ) hoaëc
.v
( 0;+∞ ) luùc naøy ta söû duïng haøm soá nhö caùc baøi toaùn hay laøm.
om
x y += x

1
( y + 1)
2x2 − 9x + 6
 −4x2 + 18x − 20 + y +1
 2x 2 − 9x + 8
=
.c
ok
Lôøi giaûi
−4x2 + 18x − 20 ≥ 0
  5
bo
2 2 ≤ x ≤
Ñieà u kieän : 2x − 9x + 8 ≠ 0 ⇔ 2.
y + 1 ≥ 0 y ≥ −1
 
et
2
 9 1 1  1
vi
2
Ñaë t t = −4x + 18x − 20 = −4  x +  + ≤ ⇒ t ∈  0;  .
 4 4 2  2
ng
4
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh : t + 1 + = y +1 .
2
t +4
a
4
Xeù t haø m soá f(t) = t + 1 + , ta coù :
kh
2
t +4
2
8t t 4 + 7t 2 + ( t − 4 )
f '(t) =
1− ≥ >0.
( ) (t )
2 2
t2 + 4 2
+4
 1
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n  0;  ⇒ f(t) ≥ f(0) =
2.
 2
Töø ñoù suy ra ta phaû i coù y +1 ≥ 2 ⇔ y ≥ 3.
377
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä laá y logarit töï nhieâ n hai veá ta ñöôï c :
ln x ln ( y + 1)
( y + 1) ln=x x ln ( y + 1) ⇔ =
x y +1
(*)
ln u 1 − ln u
Xeù t haø m soá g(u) = , ta coù g'(u) = =0⇔ u=e
u u2
Suy ra haø m soá taêng trong khoaûng ( 0;e ) , giaûm trong khoaûng ( e;+∞ )
 5 ln 2
Vaä y ta coù : x ∈ 2;  ⇒ g(x) ≥ g(2) =
 2  2
n
ln 4 ln 2
Vaø y ∈ 3; +∞ ) ⇒ g(y) ≤ g(3)
= =
.v
4 2
Töø ñoù suy ra phöông trình (*) töông ñöông vôù i :=
x 2;y
= 3
om
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta thaá y thoûa maõ n.
.c
(
2y 4y2 + 3x2 = x 4 x2 + 3
 ) ( )
ok
2

x
(
2y − 2x + 5 − x + 1 =4 )
bo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2y − 2x + 5 ≥ 0 .
et
Nhaä n thaá y x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä ; neân chia hai veá phöông trình thöù
3
vi
 2y  2y
3
nhaá t cuû a heä cho x , ta ñöôï c:   + 3. = x3 + 3x .
 x x
ng
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 3t coù f '(t)

= 3t 2 + 3 > 0, ∀t ∈  neâ n suy ra f(t) ñoà ng
a
 2y  2y x2
bieá n treân  . Vì vaä y f   = f(x) ⇔ x = ⇔ y= ; thay vaø o phöông
 x  x 2
kh
 2 
trình thöù hai cuû a heä ta ñöôïc: 2x −1  ( x − 1) + 4 − ( x − 1)  =
2 (1) .
 
f(u) 2 u  u2 + 4 − u  − 2 treâ n  , ta coù

Xeù t haø m soá =
 
 u2 + 4 > u ≥ u
 1  
f '(u) 2 u  u2 + 4 − u   ln 2 −
=  > 0 ; do  1 .
   
u2 + 4  ln 2 > 1 >
 u2 + 4
378
Vaä y f(u) ñoà ng bieá n. Maë t khaù c f(0) = 0 do ñoù (1) ⇔ x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ;

1
Suy ra y = .
2
 1
 2
 ( 2x − 1) x + y = ( 6 − x − y ) 2 − x (1)

2 3 12x2 + 3xy − 18x = x3 − 6x − y + 5 (2)
Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän x + y ≥ 0,x ≤ 2 .
.v
Phaân tích lôøi giaûi. Nhaä n thaá y (2) laø phöông trình chöù a caê n thöù c baä c ba vieäc
om
tìm ra moái lieân heä ñôn giaû n giöõ a hai aå n x vaø y khoâng khaû thi vaä y ta taäp
trung xöû lyù phöông trình (1) .
Nhaä n thaáy coù nhaâ n töû chung x + y hai veá vaø 2x − 1 coù theå bieå u dieã n theo
.c
2−x neâ n chöa caà n xeù t voä i lieä u ( x + y ) 2 − x =
0 hay khoâ ng ta chia hai
ok
6−x−y 2x − 1
veá phöông trình cho ( x + y ) 2 − x ta ñöôï c: = .
x+y 2−x
bo
Ñieà u naøy laøm ta suy nghó ñeá n vieä c xeù t haøm soá vaø phöông trình treân coù daï ng
f(u) = f(v) .
et
6 − u2 3 − 2v2
Ñôn giaû n ta ñaë t =
u x + y vaø=
v 2 − x khi ñoù ta ñöôï c: =
vi
u v
Phöông trình naøy ta chöa theå xeù t haøm ñöôï c tuy nhieâ n ñeå yù ta tìm caù ch bieåu
ng
3 − 2v2
dieã n cho coù daïng veá traù i vaø vieá t laï i:
v
a
6 − u2 3 − 2v2 6 − 4v2 6 − (2v)2

kh
= = = .
u v 2v 2v
Roõ raøng ñaâ y coù daï ng f(u) = f(v) vaø ñi vaø o giaû i chi tieá t ta ñaë t =
u x + y vaø
=v 2 2−x .
Lôøi giaûi
Neáu x + y =0 khi ñoù töø (1) suy ra x = 2,y = −2 thay vaøo (2) thaáy khoâng thoûa maõn.
Vaä y x + y > 0 vaø 2 − x > 0 khi ñoù vieá t laï i (1) döôù i daï ng:
379
( ) ( )
2 2
6−x−y 2x − 1 6− x+y 6− 2 2−x
= ⇔ = (3) .
x+y 2−x x+y 2 2−x
6 − t2 6
Xeù t haø m soá f(t) = vôù i t > 0 ta coù f '(t) =− − 1 < 0, ∀t > 0
t t2
Do ñoù f(t) laø haøm nghòch bieá n treâ n ( 0;+∞ ) .
Vì vaäy (3) töông ñöông vôù i:
f ( ) ( )
x + y = f 2 2 − x ⇔ x + y = 2 2 − x ⇔ y = 8 − 5x .
n
Thay y= 8 − 5x vaø o (3) ta ñöôï c:
.v
2 3 12x 2 + 3x ( 8 − 5x ) − 18x =x3 − 6x − ( 8 − 5x ) + 5 .
om
⇔ 2 −3x 2 + 6x =x3 − x − 3 ⇔ x3 − 3x − 1 =2  −3x2 + 6x − ( x − 1)  .
3 3
 
x3 − 3x − 1
⇔ x3 − 3x − 1 =−2.
2
.c .
 3 −3x 2 + 6x  + x − 1 3 −3x 2 + 6x + x − 1 2
 ( ) ( )
ok

 
 
bo
 
(
⇔ x3 − 3x − 1  1 +
 )
 
2
2 =
2 
0 .
  −3x + 6x  + ( x − 1) −3x + 6x + ( x − 1) 
3 2 3 2
et
   
⇔ x3 − 3x − 1 =0.
vi
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta xeù t nghieäm x ∈  −2;2  vaø ñaët=x 2 cost,t ∈  0; π 
ng
1 π 2π
ta ñöôï c 2 cos3t =1 ⇔ cos3t = ⇔ t =± + k .
2 9 3
a
 π 5π 7π   π 5π 7π 
Nhöng vì t ∈  0; π  neâ n t ∈  ; ;  suy ra: x ∈ 2 cos ;2 cos ;2 cos 
kh
9 9 9   9 9 9
nhöng vì phöông trình baä c ba coù toá i ña ba nghieäm neâ n ñoù laø taá t caû caù c
nghieäm cuû a phöông trình treâ n.
 π π 
coù suy ra ( x;y )  2 cos ;16 cos − 5  .
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n x + y > 0 ta=
 9 9 
 π π 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm= duy nhaá t ( x;y )  2 cos ;16 cos − 5  .
 9 9 
380
6x2 + y2 − 5xy − 7x + 3y + 2 =0 (1)


Baøi 19. Giaû i heä phöông trình  x − y
 = ln(x + 2) − ln(y + 2) (2)
 3
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > −2;y > −2 .
Coi (1) laø phöông trình baäc 2 vôù i aå n laø y vaø vieá t laï i ta ñöôï c:
y2 + (3 − 5x)y + 6x 2 − 7x + 2 =0 , ta coù :
 5x − 3 + x − 1
 =y = 3x − 2
n
2
∆ y = ( x − 1) ⇒  2 .
= 5x − 3 − (x − 1)
.v
 y 2
= 2x − 1
om
Töø phöông trình (2) ta coù :
x − 3ln(x + 2) =y − 3ln(y + 2) ⇔ f(x) =f(y);f(t) =t − 3ln(t + 2),t > −2
t −1
⇒ Haø m soá nghòch bieán treâ n khoaûng ( −2;1) vaø ñoà ng bieá n
Ta coù f=
'(t)
t+2
.c
treâ n khoaû ng (1;+∞ ) .
ok
Nhaä n thaáy vôù i x= y= 1 laø nghieäm cuû a heä .
bo
 y − x = 2x − 2 < 0
Vôù i x < 1 ⇒  ⇒ y < x, ∀x < 1 ⇒ f(y) > f(x) ⇒ VN .
y − x = x − 1 < 0
et
 y − x= 2(x − 1) > 0
Vôù i x > 1 ⇒  ⇒ y > x > 1, ∀x > 1 ⇒ f(y) > f(x) ⇒ VN
y − x = x − 1 > 0
vi
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1,1) .
ng
 x2 −2y  x2 −2y  2y − x2 + 2
4 + 9.3 =4 + 9  .7
a
 
4x + 4 = 4x + 4 2y − 2x + 4
kh

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän y − x + 2 ≥ 0 .
t x 2 − 2y khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä trôû thaø nh
Ñaë t =
4 + 3t + 2 4 + 32t
( )
4 + 3t + 2 = 4 + 9t .72− t ⇔
7t + 2
=
72t
⇔ f(t + 2) = f(2t) .
381
x x
4 + 3x 1 3
Xeù t haø m soá=
f(x) = 4   +   laø haø m nghòch bieán.
7x  7  7
Do ñoù f(t + 2) = f(2t) ⇔ 2t = t + 2 ⇔ t = 2 .
Töø ñoù suy ra x2 − 2y =2 ⇔ 2y =x 2 − 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
ta ñöôï c :
2
4x + 4 = 4x + 4 x2 − 2 − 2x + 4 ⇔ 4x −1 = x − 1 + ( x − 1) + 1 ⇔ 4s = s + s2 + 1
Vôù i s= x − 1 . Do  s + s2 + 1  2  −s 2
 s + 1 − s  = 1 ⇒ 4 = s + 1 − s
  
n
Töø ñoù ta coù phöông trình : 4s − 4−s − 2s =
.v
0(*)
Ta xeù t haøm soá f(x) =4x − 4− x − 2x ta coù :
om
( )
'(x) ln 4 4x + 4− x − 2 ≥ 2 ln 4 − 2 > 0 .
f=
Do ñoù haøm soá ñôn ñieä u taêng treâ n  . Maë t khaù c f(0) = 0 neâ n phöông trình (*)
.c
1
coù nghieäm duy nhaá t s = 0 . Töø ñaâ y suy ra x =⇒ − .
ok
1 y=
2
) 1, − 21  .
 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x,y=
bo
 
et
 x2 −16 2
4 + 3 x + x2 + 1= 4y −8y + 3 y − 4 + y2 − 8y + 17
.
vi



y (
x 2
− 1) − 4x 2
+ 3x − 8 + ln x 2
− 3x(+ 3 = 0 )
ng
Lôøi giaûi
a
Khi ñoù bieá n ñoå i phöông trình thöù nhaá t thaø nh :

kh
2 −16 ( y −4 )2 + 3 y − 4 + 2
4x + 3 x + x2=
+1 4 ( y − 4) +1
2 −16
Xeù t haø m soá f(t)= 4t + 3 t + t 2 + 1 treâ n ñoaï n  0; +∞ ) .
2 3 t
Ta
= coù f '(x) 2t4t −16 ln 4 + + > 0, ∀t ∈  0; +∞ ) . Neân haø m soá f(t)
2 t t2 + 1
ñôn ñieä u taêng treâ n 0; +∞ ) .
ñoaï n Vaä y phöông trình
f(x) = f(y − 4) ⇔ x = y − 4 ⇔ y = x + 4 luù c naøy thay vaøo phöông trình thöù hai
cuû a heä ta ñöôï c phöông trình
382
(
x3 + 2x − 12 + ln x 2 − 3x + 3 =
0(*) )
(
Ta xeù t haøm soá f(x) = x3 + 2x − 12 + ln x 2 − 3x + 3 . )
2x − 3 2x2 − 4x + 3
Ta coù : f '(x)= 3x 2 + 2 + = 3x2 + > 0 , neâ n haøm soá f(x)
x2 − 3x + 3 x2 − 3x + 3
ñôn ñieä u taê ng treâ n ñoaï n  0; +∞ ) .
Maë t khaù c nhaä n thaá y f(2) = 0 , töø ñoù suy ra phöông trình (*) coù nghieäm duy
nhaá t x = 2 ⇒ y = 6 .
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x,y ) = ( 2,6 ) .
n
.v
log x = 2y + 2
 2
om
4 1 + x + xy 4 + y 2 = 0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x > 0 , töø phöông trình thöù hai cuû a heä ta suy ra y < 0 .
.c
Töø phöông trình thöù hai ta suy ra:
( )
ok
16 ( x =
+ 1) x 2 y2 4 + y2 ⇔ x2 y 4 + 4x2 y2 − 16 ( x =
+ 1) 0
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø y2 , ta ñöôï c:
bo
2
∆ ' 2 = 4x 4 + 16x 2 ( x + 1)= 4x 2 ( x + 2 )
y
et

2
−2x2 + 2x ( x + 2 ) 4
=  y =
vi
 x2 x
Töø ñoù suy ra:  .
2x 2
2x ( ) −4x − 4x < 0
x 2
ng
− − + 2
 2
= y =
2
 x x2
a
4 4
Chæ nhaän nghieäm y2 = ⇔x= , thay vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä ta ñöôïc :
x y2
kh
4
log2 = 2y + 2 ⇔ 2 − log2 y 2 − 2y +=
2
0 (*)
2
y
2 − log2 y 2 − 2y + 2 vôù i y < 0
Xeù t haø m soá f(y) =
2 −2  2 y +1 
Ta coù f '(y) = −2y + 2 ln 2 − =  1 − y ( ln 2 ) .2  > 0, ∀y ∈ ( −∞;0 )
y ln 2 y ln 2  
Vaä y f(y) laø haøm ñôn ñieä u taê ng treâ n khoaûng ( −∞;0 ) . Maët khaù c laï i coù
f(−1) =0⇒y=−1 laø nghieäm duy nhaá t cuû a phöông trình (*).
383
Töø ñaây suy ra x = 4 .

) ( 4; −1) .
 3
x y − x =
3
7 ( ) .
x 4 + x3 y + 9y = y3 x + x 2 y2 + 9x
Lôøi giaûi
(
 x y3 − x3 =

7 )

( )
 x x3 − y3 + x 2 y ( x − y ) − 9 ( x − y ) =
n
0

.v
 (
 x y3 − x3 = 7 )  x y3 − x3 =

7 ( )
om
⇔ ⇔
((
( x − y ) x x2 + xy + y2 + x2 y − 9 =

0) ) (
x x2 + xy + y 2 + x 2 y − 9 =

0 )
 x y3 − x3 =

Do x ≠ y khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình ⇔ 
7.c ( )
 x ( x + y )2 =
9
ok

Töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra x > 0 do ñoù töø phöông trình thöù nhaá t
bo
3
cuû a heä ta coù y > x > 0 vaø töø phöông trình thöù hai ruù t ra=
y − x , thay vaø o
x
 
et
3
 3 
phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c: x  − x  − x3  = 7.
 x  
vi
 
Ñaë
= t t x, ( t > 0 ) phöông trình trôû thaønh :
ng
3
23 2
( )
3
t  − t  − t 6 =7 ⇔ t 3 − 3 + t 7 + 7t =0 (1) .
a
t 
kh
( )
3
Xeù t haø m soá f(t) = t 3 − 3 + t 7 + 7t treâ n ( 0;+∞ ) , ta coù :
( )
2
f '(t) 9t 2 t 3 − 3 + 7t 6 + 7 > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haøm ñoà ng bieán treân ( 0;+∞ ) .
=
Vì vaäy phöông trình (1) ⇔ f(t) = f(1) ⇔ t = 1 ⇔ x = 1 ⇔ x = 1 ⇒ y = 2 .

384
 x y3 − x3 =

Nhaän xeùt. Ñeå giaû i heä phöông trình 
7( )
ta coù caù ch khaù c nhö sau
 x ( x + y )2 =
9

xuaá t phaùt töø heä ñöa ñöôï c veà daï ng ñoà ng baä c ñöôï c neân ta xöû lyù nhö sau :
t y tx, ( t > 0 ) ta coù heä phöông trình :
Ñaë=
( ) ( )
3
x 4 t 3 − 1 =7 t3 − 1
 73
 ⇒ = .
8
x3 ( t + 1)2 =
9 ( t + 1) 94

( t − 1)
n
3
3
73
( 0;+∞ ) vaø
.v
Xeù t haø m soá
= f(t) − ñoà ng bieán treâ n f(2) = 0 neâ n
8
( t + 1) 94
om
phöông trình treâ n coù nghieä m duy nhaá t t = 2 ⇔ y = 2x thay ngöôï c laï i phöông
trình thöù hai cuû a heä ta ñöôïc ( x;y ) = (1;2 ) .
+ Ngoaøi ra ta hoaø n toaø n coù theå ruù t x=

.c
3  9
− y,  x > 0 ⇒ y < 3  vaø thay
y  4 
ok

 
3 
 3
− y  − y3  − 7
bo
vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ñöa veà xeù t haø m soá f(y)
= y
  y 
 
 
et
 9  9
treâ n  0; 3  . Ñaâ y laø moä t haøm nghòch bieán treâ n  0; 3  .
 4   4 
 
vi

ng
x2 − 2y − 6= 8y + 17

 2  2  2.
a
 8y + 24y + 18 + 2 2 + 2 2y + 3 2  x + 2 − x  =
  
kh
Lôøi giaûi
17
Ñieà u kieän : y ≥ − .
8
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôùi :
8y2 + 24y + 18 + 2 2 + 2 2y + 3 2= x2 + 2 + x .
2
⇔ ( 2y + 3) + 2 + 2y + 3 = x2 + 2 + x .
385
Ñeá n ñaâ y ta xeù t haø m soá : f(x) = x 2 + 2 + x , ta coù
x x2 + 2 + x x2 + x x +x
f '(x)
= = +1 > = ≥0.
2 2
x + 2 x + 2 x2 + 2 2
x + 2
Suy ra haø m soá f(x) ñôn ñieä u taêng .
x−3
Vaä y f ( 2y + 3) = f ( x ) ⇔ x = 2y + 3 ⇔ y = , theá vaø o phöông trình thöù nhaát
2
cuû a heä ta ñöôï c :
  1 + 13
n
x ≥
x2 − x − 3 ≥ 0  2
.v
   1 − 13
x2 − x − =
3 4x + 5 ⇔  ⇔
( )
2
2 x ≤
 x − x − 3 = 4x + 5  
om
 2

( x − 1)( x + 1) x2 − 2x − 4 =

0 ( )
⇔ x 2 − 2x − 4 =0 ⇔ x =1 ± 5 ⇒ y =−1 ±
.c5
, thoû a maõ n ñieà u kieän (*)
2
ok
 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  1 ± 5; −1 ± .
 2 
bo

et
 x − 1 − y = 8 − x3

.
( x − 1) =
vi
y
ng
Lôøi giaûi
4
Theá =
y ( x − 1) vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc
a
2
x3 − ( x − 1) + x − 1 − 8 = 0 ⇔ x3 − x2 + 2x + x − 1 − 9 = 0 .
kh
Xeù t haøm soá f(x) = x3 − x2 + 2x + x − 1 − 9 treân 1; +∞ ) laø haøm ñoà ng bieá n
treân 1; +∞ ) . Maët khaùc f(2) = 0 suy ra ( x;y ) = ( 2;1) laø nghieäm duy nhaát cuûa heä.
 x + 1 + x + 3 + x + 5 = y − 1 + y − 3 + y − 5
2 2
x + y + x + y =80
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ 5 .
386

x +1 + ( x + 1) + 2 + ( x + 1) + 4 = y−5 + ( y − 5) + 2 + ( y − 5) + 4 (1)
Xeù t haø m soá f(t) = t + t + 2 + t + 4 ñoà ng bieán treân  0; +∞ ) .

Vì vaäy (1) ⇔ f(x + 1) = f(y − 5) ⇔ x + 1 = y − 5 ⇔ y = x + 6 .
Thay y= x + 6 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
5 5−7
x ≥−1 5 5+5
2x2 + 14x − 38= 0 ←→ x= ⇒ y= .
2 2
 5 5 −7 5 5 +5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ; .
n
 2 2 

.v
2y3 + y + 2x 1 − x= 3 1 − x
om
 2y2 + 1 + y = 4 + x + 4
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −4 ≤ x ≤ 1 .
.c
ok
y ≥ 0
( )
3
2y3 + y = 2 1− x + 1− x ⇔ y = 1− x ⇔  .
bo
2
x = 1 − y
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: 2y2 + 1 + y = 4 + 5 − y 2 .
et
Veá traù i laø haøm ñoàng bieá n, veá phaû i laø haøm nghòch bieá n suy ra nghieäm duy
vi
nhaá t y = 2⇒x= −3 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −3;2 ) .
ng
x3 + y3 = 3x2 − 6x − 3y + 4
a
2 2
x + y − 6x + y − 10 = y + 5 − 4x + y
kh
Lôøi giaûi
3
( x − 1) + 3 ( x − 1) =−
( y)3 + 3.(−y) ⇔ x − 1 =−y ⇔ y =1 − x .
Thay y = 1 − x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2x2 − 9x − 8= 6 − x − 3x + 1
⇔ 2x2 − 9x − 5 + ( ) (
3x + 1 − 4 + 1 − 6 − x =0 )
387
3 ( x − 5) x−5
⇔ ( x − 5)( 2x + 1) + + 0.
=
3x + 1 + 4 6 − x +1
 3 1 
⇔ ( x − 5)  2x + 1 + +  =0 ⇔ x =5 ⇒ y =−4 .
 3x + 1 + 4 6 − x +1
) ( 5; −4 ) .
x6 − y3 + x2 − 9y2 − 30 =
28y

( )(
2 x − x − 1 1 + y + 2= x ( y + 3) )
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ −2 .
om
3
(x2 )3 + x 2 = ( y + 3) + ( y + 3) ⇔ x2 = y + 3 ⇔ y = x 2 − 3 .
y x 2 − 3 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:

Thay = .c
2 ( )
x − x − 1  1 + x 2 − 1  = x x.
ok
 
Phöông trình naøy coù nghieä m vaø kyõ thuaä t xöû lyù raá t ñeï p maé t. Ñeå giaûi phöông
bo
trình naø y ta duø ng kyõ thuaä t nhaâ n lieân hôï p ñöa veà heä (xem theâ m cuoá n Nhöõng
ñieà u caàn bieá t LTÑH Kyõ thuaä t giaû i nhanh phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû
cuø ng taù c giaû ).
et
 2 2 
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  2+ ; − 1 .
vi
 5 5 

ng

6 2 − x + 3y 1 − y + 2y + 2= 3 1 − y + 3x 2 − x + 2x

a
 .
 4y + x + 7 − y + 1 = 6 + x − x 2
kh
Lôøi giaûi
Töø ñieàu kieän cuûa heä phöông trình vaø vieát laïi phöông trình ñaàu cuûa heä döôùi daïng:
2 ( 2 − x ) − 3 ( 2 − x ) 2 − x = 2 (1 − y ) − 3 (1 − y ) 1 − y .
⇔ 2 − x = 1 − y ⇔ y = x − 1.
Thay y= x − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
4 ( x − 1) + x + 7 − x = 6 + x − x2 ⇔ 5x + 3 − x = 6 + x − x2 .
388
Giaû i phöông trình naøy baèng caù ch bình phöông hai veá vaø keá t hôïp ñieà u kieän
−5 − 2 2 + 69 + 44 2 −7 − 2 2 + 69 + 44 2
cuû a he,ä suy ra x
= = ⇒y .
2 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:
 
( x;y ) =  −5 − 2 2 + 2 69 + 44 2 ; −7 − 2 2 + 2 69 + 44 2  .
 
 2x2 + 7 − 2y + 1 = 0

( 3 − x ) 2 − x − 2y 2y − 1 =0
n
Lôøi giaûi
.v
om
( ) ( )
3 3
2−x + 2 −=
x 2y − 1 + 2y − 1
⇔ 2−x = 2y − 1 ⇔ 2y − 1 = 2 − x .c
Thay 2y − 1 = 2 − x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
ok
x ≤ 2 x =
−1  x =
−1,y =
2
2x 2 + 7 = 2 − x ⇔  2 2
⇔ ⇒ .
2x + 7 = x − 4x + 4 x =
−3  x =
−3,y =
3
bo

( −1;2 ); ( −3;3) .
2.x log2 y = y2
et

ln (1 + x ) − ln (1 + y ) =x − y
vi
Lôøi giaûi
ng
Ñieà u kieän: 1 ≠ x > 0,y > 0 .

Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i: ln (1 + x ) − x = ln (1 + y ) − y .
a
Xeù t haø m soá f(t)= ln (1 + t ) − t treâ n ( 0;+∞ ) , ta coù :

kh
1 −t
f '(t)
= 1
−= < 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m nghòch bieá n treâ n ( 0;+∞ ) .
t +1 t +1
Vì vaäy f(x)= f(y) ⇔ x= y .
 log x = 0 x ≠1
= x2 ⇔ log2 x (1 + log2 x=) 2 log2 x ⇔ log2 x = 1 ←
log2 x
2.x x 2 ⇒=
→= y 2
 2
389
 2x2 − 11x =2y − 9 (1)

y + 3y + y + 4x − 22x + 21= ( 2x + 1) 2x − 1 (2)
2 2
Lôøi giaûi
Theá 4x2 − 22x =4y − 18 töø (1) vaø o (2) ñöa veà phöông trình daï ng
( )
3 3
( y + 1) + 2 ( y + 1=
) 2x − 1 + 2 2x − 1 .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 2t vaø tìm ñöôï c 2x − 1 = y + 1 .
 2x − 1 = y + 1 =x 1,y
= 0
n
Ta coù heä phöông trình:  ⇔ .
2
 x 5,y
2x − 11x =2y − 9 = = 2
.v
om
 2x3 y − x2 = x 4 + x 2 − 2x3 y 4y 2 + 1 (1)

4 1 + 2x 2 y − 1= 3x + 2 1 − 2x 2 y + 1 − x 2 (2)
Lôøi giaûi
ok
Vieá t laï i (1) döôùi daïng 2x3 y  1 + 4y2 + 1 = x 4 + x2 + x2 .
 
bo
 2 
1 1 1
⇔ 2y  1 + 4y 2 + 1  = 1 + 1 +    ⇔ f(2y) = f   ,
  x   x   x
et
 
1
Trong ñoù : f(t) =t  1 + t 2 + 1  laø haø m ñoàng bieá n suy ra 2y = .
vi
  x
ng
(
5 x 2 + y 2 = 6xy − 1
 )
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình  1  .
a
2
 1 +  2x − 2y + 1 + ( )
x + y =0
 x − y 
kh
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: − ≤ x − y ≠ 0 .
2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä bieá n ñoå i thaønh:
2 2
(x + y) −4 ( x − y ) − 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
=
 1  2
1 +  2x − 2y + 1= 4 ( x − y ) + 1 .
 x−y
390
3
⇔ ( x − y + 1) 2x − 2y + 1= 4 ( x − y ) + ( x − y ) .
3
⇔ ( 2x − 2y + 2 ) 2x − 2y + 1 = 8 ( x − y ) + 2 ( x − y ) .
1+ 5
Xeù t haø m chuù yù x − y > 0 ta tìm ñöôïc 2 ( x − y=
) 2x − 2y + 1 ⇔ x − y=
4
Thay ngöôï c laï i phöông trình ñaàu ta tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình.
 2  3
( x − y )  3x − xy + 2y + 2 + 1 =
2 2
Baøi 12. Giaû i heä phöông trình    .
2x 2 + y 2 + xy =1

n
Lôøi giaûi
.v
Baø i naø y töông töï baø i treâ n ta khoâ ng xöû lyù ñöôï c ñoä c laä p hai phöông trình cuûa
om
heä neâ n ta xem chuùng coù moá i lieâ n heä naø o vôù i nhau.
( )
Ta coù : 3x2 − xy + 2y2 + 2 = 2x2 + xy + y2 + x2 − 2xy + y2 + 2 = 3 + ( x − y ) .
2

.c
 2 2 
( x − y )  ( x − y ) + 3 + 1 =
ok
3 (1)
   .
 2 2
2x + y + xy = 1
bo
Xeù t haø m soá f(t)

= t ( )
t + 3 + 1 treâ n  0; +∞ ) , ta coù :
et
t
f '(t)= t + 3 +1+ > 0, ∀t ≥ 0
t+3
vi
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n  0; +∞ )

ng
Vì vaäy phöông trình: (1) ⇔ f  ( x − y )  = f(1) ⇔ ( x − y ) = 1 .

2 2
 
a

kh
 x = 0,y = −1

x − y = 1 =
 x 0,y= 1
 2
( x − y ) =1   3 1.
 ⇔  x − y =−1 ⇔ x = − ,y =
2 2
2x + xy + y = 1  2 4 4
2
2x + xy + y = 1 
 3 1
 x = 4 ,y = − 4
 3 1 3 1
 − ;  ;  ; −  ; ( 0; −1) ; ( 0;1) .
 4 4 4 4
391

  2 
 x + y  x 4 + y 4 + 3x 2 + 3y 2 − 2  xy − 3  − 9 + 1 =
( )   2
  2 2 
   .

( )
2
 x2 − y2 = 1

Lôøi giaûi
  
( )
2 2
( x + y )  3 ( x + y ) + x 2 − y 2
n
+ 1 =
2
  
 
.v

 2
( )
2
2
 x −y = 1
om

  2 
( x + y )  3 ( x + y ) + 1 + 1 =2 (1)
  
⇔ .c
( )
 2 2
2
 x − y = 1
ok
f(t) t  3t 2 + 1 + 1 treâ n  , ta coù :
 
bo
3t 2
f '(t)
= 3t 2 + 1 + 1 + > 0, ∀t ∈  neân f(t) laø moät haøm ñoàng bieán treân  .
3t 2 + 1
et
Vì vaäy (1) ⇔ f(x + y)= f(1) ⇔ x + y= 1 .

vi

ng
 x = 1
x + y =1 x + y = 1 
 
⇔ x − y =  y = 0 .
1 ⇔
(
 2
)
2
a
2
 x − y 1 
= x = 0
  x − y =−1  
kh
 y = 1

 2
( 2
)
 x − y 4y − 5xy + 2 =

(y − x) ( )
3x 4 + 6x y2 + 1 − 3x2 + 3y 2 + 1
3x2 − xy − y2 =
1

Lôøi giaûi
392
4y2 − 5xy + 2 ≥ 0

Ñieà u kieän:  4 .
2
( 2 2
3x + 6x y + 1 − 3x + 3y + 1 ≥ 0 )
Nhaä n thaá y khoâ ng theå xöû lyù ñoä c laä p hai phöông trình cuû a heä vaä y ta xem
chuù ng coù moá i lieâ n heä naøo vôù i nhau.
Thöï c hieä n pheù p theá y2 = 3x2 − xy − 1 töø phöông trình thöù hai cuûa heä vaøo veá
traù i phöông trình ñaàu cuû a heä ; theá xy = 3x2 − y2 − 1 vaø o veá phaû i phöông trình
ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
 2
( ) ( )
2
n
2
 x − y 3 ( y − x ) + 1 =( y − x ) 3 x2 − y +1
 .
.v
3x2 − xy − y2 =
1

om
TH1: Neá u x = y khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x =−1,y =
−1
3x2 − x2 − x2 =1 ⇔ x =±1 ⇒  . .c
=x 1,y
= 1
Thöû laïi thaá y caû hai nghieäm naø y ñeà u thoû a maõn.
ok
TH2: Neá u x2 − y =0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
bo
3x2 − x.x2 − x 4 = 1 ⇔ x 4 + x3 − 3x2 + 1 = 0 .


 
et
x = −1 x = −1,y = 1
 
( )
⇔ ( x − 1)( x + 1) x + x − 1 = 0 ⇔  x = 1
2
vi
⇒  x = 1,y = 1
  2
 x = −1 ± 5   −1 ± 5 
ng
−1 ± 5
 2= x = ,y 
 2 

2
  
a
Thöû laïi chæ coù nghieäm ( x;y ) = (1;1) thoûa maõ n.

kh
TH3: Xeù t ( x − y ) ( x2 − y ) ≠ 0 . Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t suy ra
( y − x ) ( x2 − y ) > 0 vaø vieát laïi döôùi daïng:
( )
2
2
3( y − x ) + 1 3 x2 − y +1
= (1) .
y−x x2 − y
3t 2 + 1
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n ( −∞;0 )  ( 0; +∞ ) , ta coù :
t
393
1
f '(t) =− < 0, ∀t ≠ 0 neân f(t) laø haøm nghòch bieán treân ( −∞;0 )  ( 0; +∞ ) .
t 2 3t 2 + 1
Maë t khaù c y − x vaø x2 − y cuø ng daá u neân
x2 + x
(1) ⇔ f(y − x) = f(x 2 − y) ⇔ y − x = x 2 − y ⇔ y = .
2
2
x2 ( x − 1)
Khi ñoù ( y − x ) =
x −y ( 2
4
) > 0 ⇔ x ≠ {0;1} .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä vaø tìm ñöôï c nghieäm cuû a heä .
n
 2x + 1 x2 + x + 1
.v
 =

Baøi 15. Giaû i heä phöông trình  2y y2 + 3 .
om
 3 3
x ( 3y − 11) = 2 − ( xy − x + 2 )

Lôøi giaûi .c
Ñieà u kieän: xy − x + 2 ≥ 0,y ≠ 0 .
ok
1
Nhaä n thaáy x = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
2
bo
1
Xeù t x ≠ − phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñaõ cho töông ñöông vôù i:
2
x2 + x + 1 y2 + 3 4x 2 + 4x + 4 y2 + 3
et
= ⇔ =
2x + 1 2y 2x + 1 y
vi
2
( 2x + 1) +3 y2 + 3
ng
⇔ = (1)
2x + 1 y
Töø (1) suy ra ( 2x + 1) y > 0 .
a
kh
t2 + 3
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n ( −∞;0 )  ( 0; +∞ ) ta coù :
t
3
f '(t) =− < 0, ∀t ≠ 0 .
2 2
t t +3
Do ñoù haøm soá f(t) nghòch bieán treân moã i khoaûng ( −∞;0 ) vaø ( 0;+∞ ) .
Maë t khaù c ( 2x + 1) y > 0 neâ n (1) ⇔ f(2x + 1) = f(y) ⇔ y = 2x + 1 .
394
(1 + x )
3
1 − 3x 4 + 4x3 = 2
.
Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû naø y ta coù caù c caù ch xöû lyù nhö sau:
Caùch 1:
Ta coù :
9 3
x6 + 3x 4 + 3x2 − x 4 − 3x2 x6 + x 4
( 
)3 
3
x2 −  1 + x2 
1 += = 4 4 ≥ 0, ∀x
2 3
( ) (1 + x ) 3
  3 3
1 + x2 + 1 + x2 2
+ 1 + x2
2 2
n
( )
33
Do ñoù 1 + x2
≥ 1 + x2 , ∀x ∈  .
.v
2
3
Suy ra 1 − 3x 4 + 4x3 ≥ 1 + x 2 ⇔ x 2 6x 2 − 8x + 3 ≤ 0 ⇔ x = ( )
om
0.
2
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n vaä y x = 0 ⇒ y = 1 .
.c
Caùch 2: Phöông trình töông ñöông vôùi:
ok
3
9x 4 − 12x3 + 4x2 + 3  x2 + 1  − 4 x 2 + 1 + 1 =
 
0. ( )
bo
3x2 − 2x =0
( )
2
⇔ 3x − 2x 2  2  2 2 
+  x + 1 − 1 3x + 2 − x + 1  = 0 ⇔  ⇔x= 0
et
    x2 + 1 − 1 =0
( x + 1)
3
vi
Caùch 3: Xeù t haøm soá f(x) = 3x 4 − 4x3 − 2

− 1 , ta coù :
ng
= 12x3 − 12x 2 + 3x x 2 +=
f '(x) 1 3x  4x 2 − 4x + x2 + 1 
 
.
a
 2 
= 3x  ( 2x − 1) + x + 1 − 1 ;f '(x) = 0 ⇔ x = 0
2
 
kh
Suy ra min f(x) = 0 vaø phöông trình coù nghieäm duy nhaá t x = 0 .
= f(0)
x∈
Caùch 4: Nhaân lieâ n hôï p ta ñöôï c:
( ) ( )
3
x2 3x2 − 4x =1 − x2 + 1 =  1 − x 2 + 1 
 x 2 + 2 + x2 + 1 

  
x2  x2 + 2 + x2 + 1 
= −  .
2
x +1 +1
395
  x2 + 1 − 1 + 5x2 + 2 
2
 2  
 2
⇔ x2  3  x −  +   =0⇔ x=0.
  3 2 
 x +1 +1 
 
x3 + 3x − 1 + 2x + 1 =y
3
y + 3y − 1 + 2y + 1 =x
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x,y ≥ − .
n
2
.v
Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
x3 + 4x + 2x + 1 = y3 + 4y + 2y + 1 ⇔ f(x) = f(y)
om
 1 
Xeù t haø m soá f(x) = x3 + 4x + 2x + 1 treâ n ñoaï n  − ; +∞  .
 2 .c 
1  1 
Ta coù : f '(x)= 3x2 + 4 + > 0 , neân f(x) ñôn ñieäu taêng treân ñoaïn  − ; +∞ 
ok
2x + 1  2 
Vaä y phöông trình f(x)= f(y) ⇔ x= y , thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä
bo
ta ñöôï c phöông trình: x3 + 2x − 1 + 2x + 1 =0 .

 1 
Ta xeù t haøm soá f(x) = x3 + 2x − 1 + 2x + 1 treân ñoaï n  − ; +∞  .
et
 2 
1
vi
Ta coù f '(x)= 3x 2 + 2 + > 0 , neâ n haøm soá f(x) ñôn ñieäu taêng treâ n
2x + 1
ng
 1 
ñoaï n  − ; +∞  .
 2 
a
Maë t khaù c nhaä n thaáy f(0) = 0 .

kh
Vaä y phöông trình f(x) = 0 coù nghieä m duy nhaá t x = 0 , töø ñoù suy ra heä coù
nghieäm duy nhaá t ( x,y ) = ( 0,0 ) .
 2 2
 ( x + 1) + 21 − y = ( y + 1) (1)
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình:  .
2 2

 ( y + 1) + 21 − x = ( x + 1) (2)
Lôøi giaûi
396
Nhaä n thaáy xy = 0 , khoâ ng laø nghieä m cuû a heä neâ n x > 0;y > 0 .
Tröø theo veá 2 phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
2 2 2 2
( x + 1) + 21 + x + ( x + 1) = ( y + 1) + 21 + y + ( y + 1) .
2 2
f(y) , trong ñoù f(t) =
⇔ f(x) = ( t + 1) + 21 + t + ( t + 1) ,t > 0 .
1 t +1
Ta coù f '(t)= 2(t + 1) + + > 0, ∀t > 0 .
2 t 2
( t + 1) + 21
Vaä y haøm soá f(t) ñoà ng bieá n treân ( 0;+∞ ) .
n
.v
Suy ra f(x)= f(y) ⇔ x= y , khi ñoù thay vaø o (1) ta ñöôï c:
2 2
( x + 1) ( x + 1)
om
+ x− 0 (3) .
+ 21 =
2 2
Xeù t haø m soá g(x) =( x + 1) + x − ( x + 1) + 21 .
.c
1 x +1 x +1
Ta coù g'(x) = 2x + 2 + − >2− > 0.
ok
2 x 2 x +1
( x + 1) + 21
Vaä y haøm soá g(x) ñoà ng bieá n.

bo
Maët khaùc ta coù, g(1) = 0 . Vaäy x = 1 laø nghieäm duy nhaát cuûa phöông trình (3) .
et
Suy ra y = 1 .
vi
x3 − 3x2 + 2 =y3 − 3y2 − 2

ng

Baøi 18. Giaû i heä phöông trình  x−2  y −1  2 .
log
 y  + log x  (
= x − 2012 )
  y −1  x−2
a
kh
Lôøi giaûi
 0 < y < 1

0 < x < 2
Ñieà u kieän  .
y > 1

 x > 2
397
Ñaë t y= u − 1 , khi ñoù phöông trình thöù nhaá t trôû thaø nh x3 − 3x2 =u3 − 3u2 .
Xeù t haøm soá f(t)= t 3 − 3t treâ n mieà n xaù c ñònh, ta coù f '(t)
= 3t 2 − 3 neâ n ñôn
ñieä u treâ n mieà n xaù c ñònh. Do ñoù f(x) = f(u) ⇔ x = u ⇔ x = y + 1 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta suy ra nghieäm x = 2012 .
x2 − y2 =

+1 2 y − x +1 − x(.
)
 x + 1 + y − 3 + x − y =2
Lôøi giaûi
n
.v
2
( x + 1) + 2 x + 1 = y2 + 2 y ⇔ x + 1 = y ⇔ y = x + 1 .
om
x +1 + x − 2 = 3 ⇔ x = 3 ⇒ y = 4 .
.c
x 4 + 2x3 y − 2x2 y2 − 12xy3 + 8y 4 + 1 =0
ok

( )
2
4 3
y + x + y =+ 1 x 6 + 1 − 2x3 y

bo
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: 1 − 2x y ≥ 0 .
et

vi
2
y 4 + y 2 =  1 − 2x3 y  + 1 − 2x3 y (1) .
 
ng
Haø m soá f(t)= t 2 + t ñoà ng bieán treâ n  0; +∞ )
Do ñoù (1) ⇔ f(y2 ) = f  1 − 2x3 y  ⇔ y 2 = 1 − 2x3 y ⇔ y 4 + 2x3 y = 1 .

a
 
kh

y 4 + 2x3 y = 1
 4 3 2 2 3 4
x + 2x y − 2x y − 12xy + 8y + 1 = 0
y 4 + 2x3 y =
1
⇔
4 3 2 2 3 4
x + 4x y − 2x y − 12xy + 9y = 0
398
 1
 x = − 4
 3
 x = y  1
y 4 + 2x3 y =  4 3  y = − 4
 1 y + 2x y = 1   3
⇔ 2 2 ⇔ ⇔ .
( x − y ) ( x + 3y ) =0  x = −3y 
 x = 1
 y 4 + 2x3 y =
1  4
3
 

 y = 1
  4
3

 1 1  1 1 
n
 − 4 ; − 4 ; 4 ; 4  .
 3 3  3 3
.v
x x − y y + xy + y − 2 y − x + 2 =0
om
 3x − y + 5 x + y − xy = 0
Lôøi giaûi .c
ok
( ) ( y)
3 3
bo
x + 1 + x=
+1 + y (1) .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + t treâ n  0; +∞ ) , ta coù :

et
= 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈  do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n  0; +∞ ) .

f '(t)
vi
Vì vaäy (1) ⇔ f( x +=
1) f( y ) ⇔ x =
+1 y.
ng
Thay =
y x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x + 3 x = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y =1.
a
kh
 x+ y +3 y −7 x = 4

( ) ( )
2 2
 2 y − 1 − y xy= 2 x − 1 − x xy

Lôøi giaûi
399
( ) ( )
2
3 x + y + x + y= 3 x + 1 + x + 1 (1) .
= 3t 2 + t treâ n  0; +∞ ) ta coù :
f '(t)= 6t + 1 > 0, ∀t ≥ 0 do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n  0; +∞ ) .
Vì vaäy (1) ⇔ f( x + y ) = f( x + 1) ⇔ x + y = x + 1.
⇔ x + y = x + 1 + 2 x ⇔ y = 2 x + 1.
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä tìm ñöôï c nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;9 ) .
n
  y + y2 + 9 
( x − y ) x2 + xy + y2 − 2 =
6 ln (  )
.v
  x + x2 + 9 
Baøi 23. Giaû i heä phöông trình   .

om
x − y =1 − 2 x2 − y + 1

( )
Lôøi giaûi .c
2
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x − y + 1 ≥ 0 .
ok
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình thöù nhaát cuû a heä döôù i daï ng:
 y + y2 + 9 
x3 − y3 − 2 ( x − y ) =
6 .
bo
 x + x2 + 9 
 
⇔ x3 − 2x + 6 ln  x + x2 + 9  = y3 − 2y + 6 ln  y + y 2 + 9  (1) .
et
   
vi
Xeù t haø m soá f(t) = t 3 − 2t + 6 ln  t + t 2 + 9  treâ n  , ta coù :

 
ng
6 3 3 t 2 + 9 8t 2
f '(t)= 3t 2 − 2 + = + + + −1
t2 + 9 t2 + 9 t2 + 9 9 9
a
kh
3 3t 2 + 9 8t 2 8t 2
≥ 33 . . + −1 = 2 + > 0, ∀t ∈  .
t2 + 9 t2 + 9 9 9 9
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n  neâ n (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
x − x =1 − 2 x2 − x + 1 ( )
(
⇔ 2 x2 − x + 1 = ) ( )
x + 1 − x ⇔ 2 x2 − x + 1 = x2 + x + 1 − 2x − 2x x + 2 x
400
2
⇔ x2 − x + 1 + 2x x − 2 x = 0 ⇔ ( x − 1) + 2 x ( x − 1) + x = 0
x ≤ 1
( ) 3− 5
2
⇔ x −1+ x = 0 ⇔ x −1+ x = 0 ⇔  2 ⇔x= .
 x= (1 − x ) 2
3− 5 3− 5 
 2 2 
 
x − y = ex − ey

Baøi 24. Giaû i heä phöông trình log2 x + 3log y + 2 =0.
 2 1
n
 2
.v
Lôøi giaûi
om
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i: ex − x = ey − y .
= et − t treâ n ( 0;+∞ ) ta coù f '(t)= et − 1 > 0, ∀t > 0 neân f(t) laø
Xeù t haø m soá f(t) .c
haø m ñoàng bieá n treân ( 0;+∞ ) .
ok
Vì vaäy f(x)= f(y) ⇔ x= y .
bo
log22 x + 3log 1 x + 2 = 0 ⇔ log22 x − 3log2 x + 2 = 0 .

2
et
 log x = 1 x 2 =
=  x 2,y
= 2
⇔ 2 ⇔ ⇒ .
vi
 log2=
x 2 = x 4 =
 x 4,y
= 4
a ng

kh
  2x + 1  2
log3  x − y=  4x2 + 4x + 2 − ( x − y ) + 1 − 3x2 + y2 − 4x − 2xy − 1
   .

log3 ( 2x ) + 4x − 4x + 1 = 1 − 2
2 2
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i thaø nh:
2 2 2 2
( 2x + 1) + 1 − ( 2x + 1) − log3 ( 2x + 1=
) (x − y) + 1 − ( x − y ) − log3 ( x − y )
401
Xeù t haø m soá f(t)= t 2 + 1 − t 2 − log3 t vôù i t > 0 , ta coù

t 1
f=
'(t) − 2t − < 0 neâ n haøm soá f(t) nghòch bieá n.
2
t +1 t ln3
Do ñoù phöông trình ñaàu tieâ n f(2x + 1) = f(x − y) ⇔ 2x + 1 = x − y (*)
Xeù t haø m soá

= f(x) log3 ( 2x ) + 4x 2 − 4x 2 + 1, ∀x > 0
 1  1
Ta coù f '(x) = 4x  2 − + > 0 , neâ n haøm soá ñôn ñieä u taê ng.
 2  x ln3
 4x + 1 
n
1
Maë t khaù c: ta coù f  = 1 − 2 .
.v
2
om
3
Suy ra x = 1 − 2 keá t hôï p vôù i phöông trình (*) ta coù nghieäm y = − .
2
 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = 1 − 2; −  .
.c
 2
ok
5x + 42y = 3x + 2x + 10x2 − 12y

Baøi 26. Giaû i heä phöông trình  x .
2
(
e + ( x − 2y ) ln 2x + y − 2xy + x + 2 =
2
e2y )
bo
Lôøi giaûi
2
et

2 1 7 7
Ta coù : 2x + y − 2xy + x + 2 = ( x − y ) +  x +  + ≥ , ∀x,y ∈  .
2 2
 2 4 4
vi
Ta xeù t phöông trình thöù hai cuû a heä nhö sau:

ng
- Neá u x > 2y ⇒ VT > ex > e2y =

VP heä phöông trình voâ nghieäm.
- Neá u x < 2y ⇒ VT < ex < e2y =
VP heä phöông trình voâ nghieäm.
a
- Neá u x = 2y thaá y thoûa maõ n phöông trình.

kh
Vaä y x = 2y thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:

5x + 4x = 3x + 2x + 10x 2 − 6x ⇔ 5x + 4x − 3x − 2x − 10x 2 + 6x = 0 .
Neá u x < 0 khi ñoù VT < 0 phöông trình voâ nghieäm suy ra x ≥ 0 .
Xeù t haø m soá f(x) = 5x + 4x − 3x − 2x − 10x 2 + 6x treâ n  0; +∞ ) , ta coù :
'''(x) 5x ln3 5 + 4x ln3 4 − 3x ln3 3 − 2 x ln3 2 ≥ 0, ∀x ≥ 0

f= neâ n phöông trình
f ''(x) = 0 coù toá i ña moä t nghieäm. Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra phöông trình
402
f '(x) = 0 coù toá i ña hai nghieäm. Laä p baû ng bieán thieâ n suy ra phöông trình
f(x) = 0 coù toá i ña ba nghieäm(chuù yù coù ñaây laø moä t tính chaá t cuûa ñònh lyù Rolle).
Maë t khaù c f(0)
= f(1) = 0 . Do ñoù phöông trình coù ñuù ng ba nghieäm
= f(2)
x 0,x
= = 2.
= 1,x
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;2 ) ; ( 2;4 ) .
3x +1 − 3y = y − x − 1
x y 2 2
2.3 + 2 = 3x + 2y − 2x − y + 3
Lôøi giaûi
n
Vieá t phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng: 3x +1 + x + 1 = 3y + y . Töø phöông
.v
trình naøy deã tìm ñöôïc y= x + 1 . Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
om
2.3x + 2.2x − 5x 2 − x − 4 =0.
= 2.3x + 2.2x − 5x 2 − x − 4 vaø thöï c hieän töông töï baø i toaù n
Xeù t haøm soá f(x)
treâ n tìm ñöôï c caù c nghieä m =
x 0,x = 2.
= 1,x
.c
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;2 ) ; ( 2;3) .
ok
bo
4x +1 − 4y −1 = 2y 2 − 2x 2 − 4y − 4x − x + 1 + y − 1
 .
y + x2 + 2x + 2 − 1 = 4x +1
et
Lôøi giaûi
vi

ng
2 2
4x +1 + 2 ( x + 1) + x + 1 = 4y −1 + 2 ( y − 1) + y − 1 (1) .
a
Xeù t haø m soá f(t) =4t + 2t 2 + t treâ n  0; +∞ ) , ta coù :

kh
1
'(t) 4t ln 4 + 4t +
f= > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  0; +∞ ) .
2 t
Vì vaäy (1) ⇔ f(x + 1) = f(y − 1) ⇔ x + 1 = y − 1 ⇔ y = x + 2 .
2  2 
4x +1 =x + 1 + ( x + 1) + 1 ⇔ 4x +1  ( x + 1) + 1 − x − 1 =1 (2) .
 
403
t2 + 1 − t
g(t) 4t  t 2 + 1 − t  coù =
Haø m soá = g'(t) 4t ( ln 4 − 1) . > 0, ∀t ∈  neâ n
  2
t +1
laø haø m ñoà ng bieá n treâ n  .
Vì vaäy (2) ⇔ g(x + 1) =g(0) ⇔ x + 1 =0 ⇔ x =−1 ⇒ y =1 .
 2  2  1
 x + x + 1  y + y + 1  =
Baøi 29. Giaû i heä phöông trình    .
4 x + 2 + 22 − 3x = y 2 + 8

n
Lôøi giaûi
.v
22
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≤ .
3
om
Töø phöông trình ñaà u cuûa heä deã tìm ñöôï c y = − x . Thay y = − x vaø o phöông
trình hai cuû a heä ta ñöôï c: 4 x + 2 + 22 − 3x = x2 + 8 . .c
Ñeå giaû i phöông trình naøy ta coù hai caù ch xöû lyù baè ng nhaâ n lieâ n hôï p nhö
sau(xem theâm kyõ thuaät vaø phöông phaù p giaû i ñaë c saé c giaû i phöông trình, baá t
ok
phöông trình voâ tyû ).
Caùch 1: Phöông trình ñöôïc vieá t laï i döôù i daïng:
bo
4 ( )
x + 2 − 2 + 22 − 3x − 4 = x2 − 4 .
et
4 ( x − 2) 3(2 − x )
⇔ + ( x − 2 )( x + 2 ) .
=
x+2 +2 22 − 3x + 4
vi
 4 3 
⇔ ( x − 2) 
ng
− − x − 2 =0.
 x+2 +2 22 − 3x + 4 
x = 2
a
⇔  4 3 .
kh
− −x−2=0
 x + 2 + 2 22 − 3x + 4
4 3  22 
Xeù t haø m =
soá f(x) − − x − 2 treâ n  −2;  , ta coù :
x+2 +2 22 − 3x + 4  3
4 9  22 
f '(x) =− − − 1 < 0, ∀x ∈  −2; 
( ) ( ) 3 
2 2
2 x+2 x+2 +2 2 22 − 3x 22 − 3x + 4 
 22 
neâ n f(x) laø haø m nghòch bieá n treâ n  −2;  .
 3
404
4 3
Vì vaäy − − x − 2 =0 ⇔ f(x) =f(−1) ⇔ x =−1 .
x+2 +2 22 − 3x + 4
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( 2; −2 ) ; ( −1;1) .
Caùch 2: Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng:
 x+4  14 − x  2
4 x + 2 −  +  22 − 3x −  = x −x−2.
 3   3 
−x2 + x + 2 −x2 + x + 2
⇔ 4. + = x2 − x − 2 .
 x+4  14 − x 
9 x+2 +  9  22 − 3x + 
3  3 
n
 
.v
 
 
(
2 
⇔ x − x − 2 1+ ) 1 4 =0.
om
+
  14 − x   x+4
 9  22 − 3x +  9 x + 2 + 
  3   3  
 x = −1
⇔ x2 − x − 2 = 0 ⇔  .
.c
x = 2
ok
2x3 − 4x2 + 3x=
 − 1 2x3 ( 2 − y ) 3 − 2y
bo
 x + 2= 3 14 − x 3 − 2y + 1
Lôøi giaûi
et
3
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≤ .
2
vi

ng
Xeù t x ≠ 0 vieá t phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
3 3
 1 1  1 1
( )
2
( 4 − 2y )
a
1 −  + 1 − = 3 − 2y ⇔  1 −  + 1 − = 3 − 2y + 3 − 2y .
 x x  x x
kh
1 1
Töø ñaây deã tìm ñöôï c 1 − = 3 − 2y . Thay 3 − 2y =−
1 vaø o phöông trình
x x
thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
111
x + 2 = 3 15 − x + 1 ⇔ x = 7 ⇒ y = (veá traù i laø haø m ñoà ng bieá n, veá phaû i laø
98
haø m nghòch bieá n).
 111 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  7; .
 98 
405
 2 4x2 + 1
2x +=

(
3 4 x2 − 2yx 2 3 − 2y +
x
)
3
 2x 2 + x3 + x + 2
 2 − 3 − 2y = 2x + 1
Lôøi giaûi
 1 1 3
Ñieà u kieän: x ≠ 0; −  , − ≤ y ≤ .
 2 2 2
3 3
 1 1  1 1
( )
2
( 4 − 2y )
n
1 −  + 1 − = 3 − 2y ⇔  1 −  + 1 − = 3 − 2y + 3 − 2y .
 x x  x x
.v
1 1
Töø ñaây deã tìm ñöôï c 1 − = 3 − 2y . Thay 3 − 2y =−
1 vaø o phöông trình
om
x x
3
1 2x2 + x3 + x + 2 1
⇔ ( 2x + 1) 1 + =
3
1+ = .c 2x 2 + x3 + x + 2 .
x 2x + 1 x
3
ok
 1 1 2 2  1 1 2 2
⇔ 2 +  1+ = 3 +1 + +1 ⇔  1+  + 1+ = 3 + 1 + + 1.
 x x x x  
x x x x

bo
3 2
1 2  1 2 
Xeù t haø m soá suy ra 1 + = 3 + 1 ⇔  1 +  =  + 1 ⇔ x 2 + x − 1= 0 .
x x  x x 
et
 1+ 5
x = −  1+ 5 3 − 5 
vi
2 ⇒ x;y =
⇔

( ) −
 2
; .
4 
−1 + 5 
ng
x =
 2
 1+ 5 3 − 5 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  −
a
; .
 2 4 
 
kh
2x2 − 11x − 2y + 9 =0
2 2
y + 3y + y + 4x + 22x + 21= ( 2x + 1) 2x − 1
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ .
2
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
( )
3 3
( y + 1) + y +=
1 2x − 1 + 2x − 1 .
406
y ≥ −1
⇔ y +=
1 2x − 1 ⇔  2 .
y + 2y − 2x + 2 =0
2x2 − 11x − 2y + 9 = 0
Xeù t heä phöông trình  .
2
y + 2y − 2x + 2 = 0
Giaû i heä phöông trình naøy baè ng phöông phaù p theá tìm ñöôï c caù c nghieäm
(1;0 );  25 ; −3  ; ( 5;2 ) .
 
( x;y )
=
 
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n chæ nhaä n hai nghieä m (1;0 ) ; ( 5;2 ) .
n
.v
2y − x3 =x + 1

om
3
x + 5x + x − 2y + 6 ( ) x3 − 2y + 1 =
0
Lôøi giaûi .c
3
Ñieà u kieän: x − 2y + 1 ≥ 0 .
ok
Ñaë t t = x3 − 2y + 1 thì phöông trình thöù hai cuû a heä ñöôï c vieá t laï i thaønh :
( )
bo
5
( t ) + 5 ( −t ) .
x5 + 5x + t 2 + 5 t =0 ⇔ x 5 + 5x =−
= u5 + 5u coù f '(u)= 5u4 + 5 > 0 neâ n haøm soá f(u) ñôn ñieäu
Xeù t haø m soá f(u)
et
taê ng treâ n  , töø ñoù suy ra:

vi
x ≤ 0

f(x) =f(−t) ⇔ x =−t ⇔ x =− x3 − 2y + 1 ⇔  .
ng
y
=

1 3
2
x + 1 − x2 ( )
a
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :

kh
 1
2 x = 0
= x 0,y
=
2 .
1− x = x +1 ⇔  ⇒
 x = −1  1
 x =
−1,y =−
2
 1  1
x;y )  0;  ;  −1; −  .
 2  2
407
 3 5 2 2 8 100
x − y + ( x + y ) + 5x − xy + 13x =
3
x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0

Lôøi giaûi
x2 + x ( y − 3) + y2 − 4y + 4 =0

 2
y + y ( x − 4 ) + x − 3x + 4 =
2
0
) ⇔ 0 ≤ x ≤ 43 .

∆ =
( y − 3)
2
(
− 4 y2 − 4y + 4 ≥ 0
n
 x
⇒ 
.v
− 4(x − 3x + 4 ) ≥ 0 1 ≤ y ≤ 7
2
∆ y =

( x − 4) 2
 3
om
 3 3 20 2 5 2 2 100
x − y + x + y + xy + 13x =
3 3 3 3 .

x + y + xy − 3x − 4y + 4 =
2 2
0
.c

ok
3x3 − 3y3 + 20x2 + 5y2 + 2xy + 39x = 100 (1)
⇔ .
x 2 + y 2 + xy − 3x − 4y + 4 = 0 (2)
bo

et
3x3 + 18x2 + 45x − 3y3 + 3y2 + 8y − 108 =

0 (3) .
 4
vi
Xeù t haø m soá f(x) =3x3 + 18x2 + 45x treâ n  0;  vaø :

 3
ng
 7
−3y3 + 3y2 + 8y − 108 treâ n 1;  .
g(y) =
 3
a
 4  892 4 892

Ta coù : max f(x) = f   = , max g(y) = g   = − .
kh
 4
x∈ 0;   3  9  7
x∈1; 
  3  9
 3  3
 4
x =
Suy ra f(x) + g(y) ≤ max f(x) + max g(y) =0 ⇒ (3) ⇔  3.
 4
x∈ 0; 
 7
x∈1;  y = 4
3  3 
  3
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoû a maõ n.
4 4
3 3
408

) ( ( ) )
 x − y x2 + xy + y2 + 15 − x + y 2 = x 2 − 9y 2 − 15y + 94
(
.
4x 2 + 4y 2 + 6x + 6y − 2xy − 9 =
0
Lôøi giaûi
x3 − y3 + 15x − 2x 2 + 8y 2 − 2xy − 94 = 0 (1)
 2 .
2
4x + 4y + 6x + 6y + 2xy − 9 = 0 (2)
Töø phöông trình (2) suy ra x ∈  −3;1 ,y ∈  −3;1 .
n
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c :
.v
x3 − 6x2 + 9x − y3 + 4y2 − 6y − 85 =
0 (3) .
om
Xeù t hai haøm soá x3 − 6x2 + 9x vaø g(y) = − y3 + 4y2 − 6y − 85 treân  −3;1 thöï c
hieä n töông töï baø i toaùn treâ n ta ñöôï c: .c x = 1
(3) ⇔ f(x) += g(x) max f(x) + max g(y) ⇔  .
x∈ −3;1 x∈ −3;1 y = −3
ok
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n.
) (1; −3) .
bo
x3 − y3 − 3x2 − 3xy + 17x + 13y − 27 = 0 (1)

et
2 2
 x + y + xy − 5x − 6y + 10 0
= (2)
Lôøi giaûi
vi
2  5 
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈  ;2  ,y ∈  ;3 .
ng
3  3 
3
Laá y (1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c : ( y − 1) + 2 ( y − 1) = x3 + 2x (3) .
a
2 
kh
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 2t treâ n  ;2  laø haøm ñoà ng bieá n.

3 
Do ño :ù (3) ⇔ f(y − 1) = f(x) ⇔ y −= 1 x.
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieä m
( x;y ) = (1;2 );  35 ; 83  .
 
 
 5 8
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ;  ;  .
3 3
409
 3 3 2 2 136
x − y + x − 2y + xy − x − 10y =
−12
x2 + y2 + xy − 7x − 6y =
−14

Lôøi giaûi
2  5 
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈  ;2  ,y ∈  ;3
3  3 
73
x3 − x − y3 − 3y2 − 4y − 2 =0 (3) .
9
n
73  10 
.v
= x3 −
Xeù t haø m soá f(x) x treâ n 2;  vaø g(y) =− y3 − 3y2 − 4y − 2 treâ n
9  3
om
 7
1; 3  .
 
 10  .c
Ta coù : max=   10 ; vaø max g(y) = g(1) = −10 .
f(x) f=
 10 
x∈2;   3  7
x∈1; 
ok
 3  3
 10
x =
bo
Do ñoù: (3) ⇔ f(x) +=

g(x) max f(x) + max g(y) ⇔  3 .
 10   7
x∈2;  x∈1;  y = 1
 3  3 
et
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy khoâ ng thoû a maõn.
vi
 3 3 2 2 136 76
x − y + x + 3y + xy − x − 6y =
−
ng

x + y + xy − 7x − 6y =
2 2
−14

a
Lôøi giaûi
kh
 10   7
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈ 2;  ,y ∈ 1;  .
 3  3
73 302
x3 − x − y3 + 2y2 − 0 (3) .
=
9 27
73  10  302  7
= x3 −
Xeù t haø m soá f(x) x treâ n 2;  vaø g(y) =−y3 + 2y2 − treâ n 1; 3  .
9  3 27  
410
 10  4
Ta coù : max=   10 ; vaø max g(y) = g   = −10 .
f(x) f=
 10 
x∈2;   3  7
x∈1;  3
 3  3
 10
x =
Do ñoù (3) ⇔ f(x) +=
g(x) max f(x) + max g(y) ⇔  3 .
 10 
x∈2; 
 7
x∈1;  y = 4
 3  3  3
 10 4 
 3 3
n
.v
 3 2 3 2y 25
x + 2x − 2xy − y + − = 0
om
2 2 1
2x − x − 2xy + 2y + 3y + = 0
 2
Lôøi giaûi
.c
ok
3
3  2 2 2 2
x + x =y +  + y + ⇔ x =y + ⇔ y =x − .
bo
 3 3 3 3
2
Thay y= x − vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta tìm ñöôï c caù c nghieä m :
et
3
  
( x;y ) = − 61 − 1 ; − 65 − 1  ;  − 61 + 1 ; − 65 + 1  .
vi
 3 3  3 3
ng

  
( x;y ) = − 61 − 1 ; − 65 − 1  ;  − 61 + 1 ; − 65 + 1  .
a
 3 3  3 3
kh

(
( x + 1) x − 1 − 4y 2y 2 + 1 =0
.
)
2y 2 − 3xy + x + 8 =0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 1 .
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng :
y ≥ 0
( )
3
x −1 + 2 x − 1 = (2y)3 + 2.2y ⇔ x − 1 = 2y ⇔  2
.
= x 4y + 1
411
x 4y 2 + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm
Thay =
( x;y ) = ( 5;1) .
 x3 − 6x2 y =8y3 − 6 (1)
2
4xy + x = 2y + 2y − x + 1 + 1 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 2y − x + 1 ≥ 0 .
Laá y (1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c :
3
( x − 2y ) + 3 ( x − 2y ) + 3= 3 1 − ( x − 2y ) .
n
.v
3
⇔ ( x − 2y ) + 3 ( x − 2y ) + 3 − 3 1 − ( x − 2y ) = 0 ⇔ x − 2y = 0 .
om
Thay x = 2y vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta tìm ñöôï c nghieäm duy nhaát
 
( x;y ) =  3 2; 31 .
 4 .c
 2 13 2
y − x + 4 x + 2
2
(
y + 1 + 4x − 15 =
0 )( )
ok
( )
 x 2 − 2 x 2 + 1 = 3y + y y − 2

bo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : y ≥ 0 .
et
Phöông trình thöù hai cuûa heä vieá t laï i döôù i daï ng :
vi
3 2
( y)
3
 x 2 + 1 − 1 + 3  x 2 + 1 − 1=
 + 3( y )2
   
   
ng
2
⇔ x2 + 1 − 1= y ⇔ y=  x 2 + 1 − 1 .
 
a
2
kh
y  x2 + 1 − 1 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c :

Thay=
 
2
3
( )  x  −1 ± 16 2 − 7
2
x + x2 + 4x − 7 = 0 ⇔ x2 + 1
4
= −2 2 ⇔ x = .
2  2  2 2
x3 − 8y3 − 3x2 + 12y2 + 6x − 12y
= 2y − 1 − x − 1


 2x ( 2xy +=
1) 6y x 2 + 4y + 1
412
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ 1,y ≥ .
2
3 3
( x − 1) + 3 ( x − 1) + x − 1= ( 2y − 1) + 3 ( 2y − 1) + 2y − 1
⇔ x − 1= 2y − 1 ⇔ x = 2y .
Thay x = 2y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( x;y=) ( 0;0 ) ;  23 −
  3 
2;3 − 2 2  ;  + 2;3 + 2 2  .
 2
n
 
.v
3 
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = + 2;3 + 2 2  .
2 
om
3 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = + 2;3 + 2 2  .
2 
.c
(
4x3 − 4x2 − 7x= 3y2 − 6y + 4 3y2 − 6y + 7
)
ok

 .
( 
) 
( ) − 7(x )
2 2
 x3 − 3x2  x2 + ( y − 1) + 3  + 8 = x 2 + y 2 − 2y 2 2
+ y − 2y
bo
  
et
Lôøi giaûi
( )
vi
7  3 ( y − 1) + 1 3 ( y − 1) + 4 ≥ 2 .
2 2
Ta coù : 3y2 − 6y + 4
3y2 − 6y + =
 
ng
x ≥ 2
2 2
(
⇒ 4x − 4x − 7x ≥ 2 ⇔ ( x − 2 ) 4x + 4x + 1 ≥ 0 ⇔ 
3
x = − 1
. )
a
 2
kh
1
Nhaä n thaáy x = − khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình vì vaäy x ≥ 2 .
2
Vieá t phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daï ng :
3
 2 
x − 3x=  x2 + ( y − 1)  − 3  x2 + ( y − 1)  (1) .
3 2 2
   
Haø m soá f(t)= t 3 − 3t 2 ñoà ng bieán treâ n 2; +∞ ) neân phöông trình
 2  2
(1) ⇔ f(x)= f  x 2 + ( y − 1)  ⇔ x= x 2 + ( y − 1) ⇔ y= 1 .
 
413
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c x = 2 .

 x − y + 1 − y − 1 − x =0
 x + 1 − y =2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 0 ≤ x ≤ 1,0 ≤ y ≤ 1 .
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daïng :
x − 1− x = y − 1− y .
n
Deã tìm ñöôï c x = y thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
.v
1 1
x + 1 − x = 2 ⇔ 2 x (1 − x ) =1 ⇔ 4x (1 − x ) =1 ⇔ x = ⇒ y = .
2 2
om
1 1
2 2
 3 2 1
.c
8x − 4x − 3x = 3y −
ok

3 3
( )
x + 5x + x − 2y + 6 x3 − 2y + 1 =
0
bo
Lôøi giaûi
et
3
Ñieà u kieän : x − 2y + 1 ≥ 0 .
vi
3
 x3 − 2y + 1  + 5 x3 − 2y + 1 =(−x)3 + 5.(−x) .
ng
 
 
x ≤ 0 x ≤ 0
⇔ x3 − 2y + 1 =−x ⇔  3
a
2
⇔  3 2
.
x − 2y + 1 = x 2y = x − x + 1
kh
x3 − x 2 + 1
Thay y = vaø o phöông trình thöù nhaát cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm duy
2
 1
nhaá t cuû a heä laø ( x;y ) =  1;  .
 2
414
 x2 + 5y − 6 =0

 x2 + x + −x2 − x + 4 − x2 − x + 4 y2 + y .
 − = −x2 − x + 4
 1 + −x2 − x + 4 1 + −y2 − y + 4
Lôøi giaûi
x2 + x y2 + y
= ⇔ x 2 + x= y2 + y .
2 2
1 + −x − x + 4 1 + −y − y + 4
n
x = y
⇔ x2 − y2 + x − y = 0 ⇔ ( x − y )( x + y + 1) = 0 ⇔  .
.v
x + y + 1 = 0
Xeù t tröôø ng hôï p vaø tìm ñöôïc nghieäm cuû a heä phöông trình laø
om
 
( x;y ) = (1;1);  5 − 2 69 ; −7 +2 69  .
  .c
x3 − y3= 3y2 + 4y − x + 2
ok
3
 x + y + 3 x + 3y + 19= 105 − y − xy
Lôøi giaûi
bo
Ñieà u kieän : x + y ≥ 0,x + 3y + 19 ≥ 0 .

et
3
x3 + x = ( y + 1) + y + 1 ⇔ x = y + 1 .
vi
Thay x= y + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:

2y + 1 + 3 4y + 20= 105 − y3 − y 2 − y .
ng
⇔ y3 + y2 + y + 2y + 1 + 6 y + 5 − 105 =
0.
a
 1 
Haø m soá f(y) =y3 + y2 + y + 2y + 1 + 6 y + 5 − 105 ñoà ng bieá n treân  − ; +∞ 
 2
kh

neâ n y = 4 laø nghieäm duy nhaá t suy ra x = 5 .
− 1 2x3 ( 2 − y ) 3 − 2y
2x3 − 4x2 + 3x=

 2 + 9 8y − 7 + 8 3 − 2y = 17 + 4y + 4 3 − 2y
x +1
Lôøi giaûi
415
3
Ñieà u kieän : y ≤ ,8y − 7 + 8 3 − 3y ≥ 0 .
2
Xeù t x ≠ 0 khi ñoù phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i :
3
 1  1
( ) 1
3
 1 −  +  1 − = 3 − 2y + 3 − 2y ⇔ 1 − = 3 − 2y .
 x  x x
1
Thay =− 1 3 − 2y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
x
( )
2
18 1 − 3 − 2y
( ) ( )
2 2
n
+ 9 9 − 4 1 − 3 − 2y = 25 − 2 1 − 3 − 2y .
(1 − 3 − 2y ) + 1
2
.v
Ñaë t t =(1 − 3 − 2y ) ,t ≥ 0 phöông trình trôû thaønh:
2
om
18t
+ 9 9 − 4t = 25 − 2t ⇔ 9 ( t + 1) 9 − 4t = ( 25 − 2t )( t + 1) − 18t .
t +1 .c
t ≥ 0
ok


⇔ 9 ( t + 1) 9 − 4t =−2t 2 + 5t + 25 ⇔ −2t 2 + 5t + 25 ≥ 0 ⇔t=
2
 2 2
81( t + 1) ( 9 − 4t ) =( −2t + 5t + 25)
bo
1 − 3 − 2y = 2
( )
2
⇔ 1 − 3 − 2y =2 ⇔  ⇔ 3 − 2y =1 + 2
et
1 − 3 − 2y =
− 2
vi
1
⇔y= − 2⇒x= − .
2
ng
 1 
− ;− 2.
 2 
a
 13y
(
2x 3 x 4 + 3y − x2 +
5
)
kh
7x − =x 2y − x + 2
2 x − y + 1 − 6 x − y 2=
 ( ) + 3 2 2 ( x − y ) − 3( x − y )
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù hai cuû a heä coù chæ coù nhaân töû x − y neâ n ta coù theå tìm ñöôïc
t= x − y khi ñaë t aån phuï . Döôù i ñaâ y söû duïng haø m soá nhö sau:
2 2
2 ( x − y + 1) + x − y + 1 + 2 x − y +=
1 2.4 ( x − y ) + 2 ( x − y ) + 2 ( x − y ) .
416
⇔ x − y + 1 =2 ( x − y ) ⇔ x − y =1 ⇔ y = x − 1 .
7x +
8
x
(
− 13 2x 3 x 1 + 3x − x 2
= )
3
2 
x≠0 2   1 3  1 3
→  − 1 + 2  − 1= 
← + − 1 + 2 3 + −1
x  x  x 2 x  x2 x
2 1 3 3
+ − 1 ⇔ 2 − x =x + 3x2 − x3 ⇔ ( 2 − x ) =+
3
⇔ −1 =3 x 3x2 − x3 .
x x 2 x

n
13 − 73
 x =
  6
.v
 13 − 73  7 − 73
x =  y =
om
6  6
⇔ 3x2 − 13x + 8 = 0 ⇔  ⇒ .
  
13 + 73  x = 13 + 73
x =
 6  .c 6

 y = 7 + 73
ok
  6
bo
  
( x;y ) =  13 −6 73 ; 7 − 6 73  ;  13 +6 73 ; 7 + 6 73  .
  
et
 3 x 3
x + x + log2 = 8y + 2y + 1
vi
 x −1 − y −1 −1 = 0

ng
Lôøi giaûi
a
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh :
kh
3
x3 + x + log2=
x ( 2y ) + 2y + log2 2y
1
Ta xeù t haøm soá f(t) = t 3 + t + log2 t,t > 0 . Ta coù f '(t)= 3t 2 + 1 + > 0,t > 0 .
t ln 2
Suy ra haø m soá ñôn ñieä u taêng. Töø ñoù suy ra f(x) x 2y .
= f(2y) ⇔=
Thay x = 2y vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c :
2y − 1 − y − 1 − 1 = 0 ⇔ 2y − 1 = y − 2 y − 1 ⇔ 2 y − 1 = 1 − y ⇔ y = 1 ⇒ x = 2
417
2 ( x − 2 ) x + 6 = 6 − y

( x − 2 ) y + 2 = y + 1. x − 4x + 5
2
Lôøi giaûi
x−2 y +1
= (1)
n
( )
2 2
( x − 2) +1 y +1 +1
.v
t
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n  , ta coù :
om
t2 + 1
t2
t2 + 1 − .c
=f '(t) = t2 + 1 1
> 0, ∀t ∈  neâ n f(t) laø haøm ñoà ng
t2 + 1 ( t + 1)
2 2
t +1
ok
bieá n treâ n  .
bo
x ≥ 2
Vì vaäy (1) ⇔ f ( x − 2 )= f ( )
y + 1 ⇔ x − 2= y +1 ⇔  2
y = x − 4x + 3
.
et
Thay y = x2 − 4x + 3 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c :

vi
2 ( x − 2 ) x + 6 = 3 − x2 + 4x ⇔ x = 3 ⇒ y = 0 .
ng
( 53 − 5x ) 10 − x + ( 5y − 48) 9 − y =0
a

 2x − y + 6 + x 2 − 2x − 66 = −2x + y + 11
kh
Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i :
( ) ( )
3 3
5 10 − x + 3 10 − x = 5 9−y + 3 9 − y ⇔ 10 − x = 9 − y ⇔ y = x − 1

x + 7 + x2 − 2x − 66 = 10 − x
⇔ ( ) (
x + 7 − 4 + x 2 − 2x − 63 + 1 − 10 − x =
0 )
418
x−9 x−9
⇔ + ( x − 9 )( x + 7 ) + 0.
=
x+7+4 1 + 10 − x
 1 1 
⇔ ( x − 9)  +x+7+  = 0 ⇔ x = 9⇒ y = 8.
 x+7+4 1 + 10 − x 
2x2 − 11x − 2y + 10 =
0
2 2
y + 3y + 4x + 22x + y + 21= ( 2x + 1) 2x − 1
Lôøi giaûi
n
1
.v
Ñieà u kieän : x ≥ .
2
om
y ≥ −1
( )
3 3
( y + 1) + y +=
1 2x − 1 + 2x − 1 ⇔ y +=
1 2x − 1 ⇔  2
.c y + 2y + 1= 2x − 1
y ≥ −1
ok
 2 x = 1
Ta coù heä phöông trình : y + 2y + 1= 2x − 1 ⇔  .
 2 y = 0
x − 11x − 2y + 10 =
0
bo
et
 4x + 2 + 2y + 4 = 6

.
2 ( 2x + 1) + 2x + 1= ( 2y − 3) y − 2
vi
ng
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ − ,y ≥ 2 .
2
a

kh
( )
3 3
2 ( 2x + 1) + 2x +
= 1 2 y−2 + y−2 (1)
= 2t 3 + t treâ n  , ta coù f '(t)= 6t 2 + 1 > 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø

haø m ñoàng bieá n treân  .
Vì vaäy (1) ⇔ f(2x + 1)= f ( )
y − 2 ⇔ 2x + 1= y − 2 ⇔ y= 4x 2 + 4x + 3 .
Thay y = 4x2 + 4x + 3 vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
419
(
4x + 2 + 2 4x2 + 4x + 3 + 4 =6. )
1
Veá traùi laø haøm ñoàng bieán neân phöông trình coù nghieäm duy nhaát x = ⇒ y = 6.
2
1 
2 
 2  y + y 2 + 1  =
 x + x + 1 

 1


y 35
y + =
n
 x 2 − 1 12
.v
Lôøi giaûi
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra x = − y .
om
Thay x = − y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
y 35
y+ = ⇒y>0
.c
y2 − 1 12
ok
Bình phöông hai veá cuûa phöông trình ta ñöôï c :
2 2
2 y2 2y2
 35  y4 2y2  35 
y + + =   ⇔ + −  = 0
bo
y2 − 1  12  y2 − 1  12 
2 2
y −1 y −1
 5  5 5
et
2  y = x =
− ,y =
y 25 y > 0 3⇒ 3 3.
⇔ = ← →
vi
y 2 − 1 12  5  5 5
 y = 
4 
x=
− ,y =
4 4
ng
 5 5  5 5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =
 − ; ; − ;  .
 3 3  4 4
a
(
x3 − 3x2 + 2 + y2 + 2 1 − y2 =0 )
kh

 2x − x2 = 2 1 − y2 + 2x − 1

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 0 ≤ x ≤ 2, −1 ≤ y ≤ 1 .
3
( x − 1) − 3 ( x − 1)=  1 − y2  − 3 1 − y2 .
3
420
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 3t treâ n  −1;1 , ta coù :
= 3t 2 − 3 ≤ 0, ∀t ∈  −1;1 neâ n f(t) laø haø m nghòch bieá n treâ n  −1;1 .

f '(t)
Vì vaäy: f(x − 1) = f  1 − y 2  ⇔ x − 1= 1 − y2 .
 
 x − 1= 1 − y 2  x − 1= 1 − y 2
  =x 1,y= 1
 ⇔ ⇔ .
 2x − x2 = 2 1 − y2 + 2x − 1  2x − x2 = 4x − 3  x = 1,y = −1
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø= (1;1) ; (1; −1) .
n
.v
x3 − y3 + 3y2 − 3x = 2
x 2 + 1 − x 2 − 3 2y − y 2 =
om
−2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : −1 ≤ x ≤ 1,0 ≤ y ≤ 2 . .c 3 2
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i : ( x + 1) − 3 ( x + 1) = y3 − 3y 2 .
ok
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 3t 2 treâ n  0;2  , ta coù :
bo
= 3t 2 − 6t ≤ 0, ∀t ∈  0;2  neâ n f(t) laø haø m nghòch bieá n treâ n  0;2  .

f '(t)
Vì vaäy f(x + 1)
= f(y) ⇔ x += 1 y.
et
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :

vi
2
x2 + 1 − x 2 − 3 2 ( x + 1) − ( x + 1) =−2 .
ng
⇔ x2 + 1 − x2 − 3 1 − x2 + 2 = 0 ⇔ 2 1 − x2 = x2 + 2 ⇔ x = 0 ⇒ y = 1 .
a
x + x − 2 = y + 3y + 4y
kh
3 3 2
5 3
x + y + 1 = 0
Lôøi giaûi
 x3 + x − 2 = y + 1 3 + y + 1 − 2


( ) x= y + 1
⇔ 5
x = 0
⇔ .
3 y = −1
x5 + y3 + 1 = 0 
 x + y + 1 =0 

) ( 0; −1) .
421
 3x − 1 + 4 ( 2x + 1)= y − 1 + 3y

( x + y )( 2x − y ) + 6x + 3y + 4 =0
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ ,y ≥ 1 .
3
1
x ≥ ,y ≥1
( x + y + 1)( 2x − y + 4=) 0 ←3 → y= 2x + 4 .
Thay =
y 2x + 4 vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :
n
.v
3x − 1 + 2x − =
8 2x + 3 .
⇔ 2 ( 3x − 1) + 3x −=
1 2 ( 2x + 3) + 2x + 3
om
⇔ 3x − 1 = 2x + 3 ⇔ x = 4 ⇒ y = 12
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 4;12 ) . .c
( 8x − 3) 2x − 1= 4y3 + y
ok
4x2 − 8x + 2y3 + y2 − 2y + 3 =
0
bo
Lôøi giaûi
1
et
Ñieà u kieän : x ≥ .
2
vi
( )
3
+ 2x − 1= 4y3 + y ⇔ y=
ng
4 2x − 1 2x − 1 .
Thay=y 2x − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä thöï c hieä n xeù t tính ñôn ñieä u
a
cuû a haø m soá tìm ñöôï c nghieä m duy nhaá t cuû a heä laø ( x;y ) = (1;1) .
kh
( 2012 − 3x ) 4 − x + ( 6y − 2009 ) 3 − 2y =0

2 7x − 8y + 3 14x − 18y = x 2 + 6x + 13
Lôøi giaûi
( ) ( )
3 3
3 4−x + 2000 4 − =
x 3 3 − 2y + 2000 3 − 2y .
x −1
⇔ 4 − x = 3 − 2y ⇔ 4 − x = 3 − 2y ⇔ y = .
2
422
x −1
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
2
2 3x + 4 + 3 5x + 9 = x2 + 6x + 13 .
⇔ 2 3x + 4 − 2 ( x + 2 )  + 3 5x + 9 − 3 ( x + 3)  = x2 + x .
   
 1 1 
⇔ x ( x + 1)  1 + + =0.
 3x + 4 + x + 2 5x + 9 + x + 3 
 1
x = 0 x = 0,y = −
⇔ x ( x + 1) = 0 ⇔  ⇒ 2.
 x = −1  x = −1,y = −1

n
 1
.v
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y )=  0; −  ; ( −1; −1) .
 2
om
y3 x − x 4 = 28
2 2 3
xy + 2x y + x = 18 2
Lôøi giaûi
.c

( 3
x y − x =
3
) 28
ok
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i :  ⇒ x,y > 0 .
 x ( x + y )2 =18 2

bo
18 2 34 8
Ruù t =
y x
−= − x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x x
et
 4 
3 
3 8
vi

x  3
− x − x = 28 .
  x  
   
ng
 4 3 
3 8 2
Ñaë
= t t x, ( t > 0 ) phöông trình trôû thaønh : t 
2
− t  − t6  =28 .
a
  t  
  
kh
( )
3
⇔ t 9 − 34 8 − t 3 0.
+ 28t =
Veá traù i laø haøm ñoà ng bieá n neâ n phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:
4
t= 2 ⇒ x= 2 ⇒ y= 2 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( )
2;2 2 .
423
x2015 + xy 2014 =y 2030 + y 2016


7y +

= 13x + 8 2y 4 3 x 3x2 + 3y2 − 1 ( )
Lôøi giaûi
( 2
Ñieà u kieän : x 3x + 3y − 1 ≥ 0 . 2
)
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng :
2015
x x x
= y2015 + y ⇔ = y ⇔ x = y 2 > 0 .
n
  +
y y y
.v
Thay y2 = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
om
(
7x 2 + 13x + 8= 2x 2 3 x 3x 2 + 3x − 1 ⇔ ) 8
x 3
+
13
x
7 3 1
+ = 23 3 + −
x
2 x x2
.
3 3 .c
2  2   3 1  3 1
⇔  + 1 + 2  + 1= 3 3+ − 2  + 23 3 + − 2 .
x  x   x x  x x
ok
 
2 3 1 x>0 6 6
⇔ + 1= 3 3+ − ← → x= ⇒ y= ± .
bo
x x x 2
89 − 5 89 − 5
et

  
( x;y )  6 ; 6  ;  6 ; − 6
vi
.
 89 − 5 89 − 5   89 − 5 89 − 5 
ng
30x 2015 + 4xy 2014 = 30y 4030 + 4y 2016


( )
3
a
2 3
162y + 27 3 = 8x − 3

kh
Lôøi giaûi
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng :
2015
x x x
30   + 4. = 30y2015 + 4y ⇔ = y ⇔ x = y 2 > 0 .
y y y
Thay y2 = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
( )
3
162x + 27 3 = 8x3 − 3 .
424
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta ñöa veà giaû i heä baè ng pheù p ñaë t aå n phuï
8x3 − 3 =
6u ta ñöôï c:
8x3 − 3 = 6u 6u = 8x3 − 3
 ⇔ .
162x + 27 3 = 216u3 6x = 8u3 − 3
Ñaây laø heä ñoái xöùng loaïi II deã tìm ñöôïc nghieäm x = y laø nghieäm cuûa phöông trình :
x>0 π π
8x3 − 3= 6x ⇔ 8x3 − 6x= 3 ←
→ x= cos ⇒ y= ± cos
18 18
(xem theâ m chöông 1).
n
.v
  
=( x;y )  cos 18π ; − cos 18π  ;  cos 18π ; cos 18π  .
  
om
x + x2 − 2x + 2= 3y −1 + 1

2 x −1
y + y − 2y + 2= 3 + 1
.c
Lôøi giaûi
ok
x + x2 − 2x + 2 + 3x −1 = y + y 2 − 2y + 2 + 3y −1 .
bo
Xeù t haø m soá f(t) =t + t 2 − 2t + 2 + 3t −1 ta coù :

et
2
t −1 t −1 t −1 ( t − 1) + 1 + t − 1
f '(t) =
1+ +3 ln3 =
3 ln3 +
vi
2 2
( t − 1) + 1 ( t − 1) + 1 .
ng
t −1 + t −1
> 3t −1 ln3 + ≥ 3t −1 ln3 > 0
2
( t − 1)
a
+1
kh
Neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n vì vaä y f(x)= f(y) ⇔ x= y .

Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c :
2  2 
x −1+ ( x − 1) + 1 = 3x −1 ⇔ 3x −1  ( x − 1) + 1 − ( x − 1)  = 1 (1) .
 
 2 
Xeù t haø m soá
= f(x) 3x −1  ( x − 1) + 1 − ( x − 1)  treâ n  , ta coù :
 
425
 
 2  x −1  x −1 
=f '(x) 3 ( x − 1) + 1 − ( x − 1)  + 3 
x −1
ln3  − 1
   ( x − 1)2 + 1 
 
.
 
 2  1 
= 3x −1  ( x − 1) + 1 − ( x − 1)  1 −  ≥ 0, ∀x ∈ 
2
 
 ( x − 1) + 1 
Neâ n f(x) laø haø m ñoàng bieá n treân  .
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) =f(1) ⇔ x =1 ⇒ y =1 .
n
.v
om
.c
ok
bo
et
Chuû ñeà 11. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG ÑIEÀU KIEÄN COÙ NGHIEÄM
CUÛA HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
vi

ng
f (x,y) = 0
2
1. Daï ng heä phöông trình  , trong ñoù f 2 (x,y) = 0 laø moät phöông
k
g (x,y) = 0
a
kh
trình baä c hai hai bieá n vaø g k (x,y) = 0 laø moä t phöông trình baä c cao hoaë c coù
chöù a caên ñoái vôùi hai bieán. Suy nghó ñaà u tieâ n laø coi f 2 (x,y) = 0 laø phöông
trình baä c hai ñoá i vôùi moä t bieá n vaø bieá n coøn laï i ta coi laø tham soá töø ñoù tìm ra
mieàn giaù trò cuû a töø ng bieán. Ta döï a vaø o mieà n giaù trò cuûa bieá n ñeå ñaùnh giaù
phöông trình coøn laïi.
Ví duï 1. Phöông trình x2 + y2 + xy − 7x − 6y + 14 =
0 (1) .
Coi (1) laø phöông trình baä c hai vôù i aå n laø x vaø y laø tham soá ta ñöôï c
x2 + ( y − 7 ) x + y2 − 6y + 14 =
0.
426
Phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi

2
( )
∆ y = ( y − 7 ) − 4 y 2 − 6y + 14 ≥ 0 ⇔ −3y 2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤
7
3
.
Coi (1) laø phöông trình baä c hai vôù i aå n laø y vaø x laø tham soá ta ñöôï c:
y2 + ( x − 6 ) y + x2 − 7x + 14 =
0.
Phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
2
( )
∆ x = ( x − 6 ) − 4 x 2 − 7x + 14 ≥ 0 ⇔ −3x 2 + 16x − 20 ≥ 0 ⇔ 2 ≤ x ≤
10
3
.
 10   7
n
Vaä y ta coù x ∈ 2;  ,y ∈ 1;  .
 3  3
.v
 A(x;y) = B(x;y)
om
2. Heä phöông trình coù chöù a caê n thöù c  .
C(x;y) = 0
A(x;y) ≥ 0
Xuaá t phaù t töø ñieà u kieä n ñeå heä coù nghieäm laø  .c ta tim ñöôï c raø ng
B(x;y) ≥ 0
ok
buoä c giöõ a x,y .
bo
et

 x −1 2 =
( ) −y3 − 3y2 − 3y
vi

x + 2x ( y − 1) + y − 6y + 1 =
2 2
0
ng
Lôøi giaûi
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daïng
a
x2 + 2x ( y − 1) + y2 − 6y + 1 =
kh
0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x vaø tham soá laø y ta ñöôï c
2
( )
∆ 'x = ( y − 1) − y2 − 6y + 1 = 4y ≥ 0 ⇔ y ≥ 0 .
2 3
Khi ñoù phöông trình ñaàu cuû a heä ñöôï c vieá t laï i: ( x − 1) =1 − ( y + 1) .
2 3
Do y ≥ 0 neâ n VT =( x − 1) ≥ 0 ≥ VP =1 − ( y + 1) .
Do vaä y heä coù nghieä m khi vaø chæ khi= = 0 thöû laï i vaø o phöông trình thöù
x 1;y
hai cuûa heä thaá y thoû a maõn.
427
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;0 ) .

Nhaän xeùt. Ngoaø i caù ch tính ∆ 'x nhö treâ n ñeå tìm ñieà u kieä n cuûa y ta coù theå
vieá t laï i phöông trình nhö sau
2
( x + y − 1) = 4y ⇒ 4y ≥ 0 ⇔ y ≥ 0 .
10x 2 + 5y2 − 2xy − 38x − 6y + 41 =

0
 x3 + xy + 6y − y3 + x2 − 1 = 2
Lôøi giaûi
n
10x 2 − 2 ( y + 19 ) x + 5y2 − 6y + 41 =
.v
0.
2
( )
( y + 19 ) − 10 5y2 − 6y + 41 =−49 ( y − 1) ≥ 0 ⇔ y =⇒
2
om
Suy ra ∆ 'x = 1 x=2.
.c
x3 − 3x2 + y2 − 2y + 5 =
ok
0
2 2
x + y + xy − 7x − 6y + 14 =
0
bo
Lôøi giaûi
et
x2 + y2 + xy − 7x − 6y + 14 =
0 (1) .
vi
Coi (1) laø phöông trình baä c hai vôù i aå n laø x vaø y laø tham soá ta ñöôï c
ng
x2 + ( y − 7 ) x + y2 − 6y + 14 =
0.
a
( ) 7
kh
2
∆ y = ( y − 7 ) − 4 y 2 − 6y + 14 ≥ 0 ⇔ −3y 2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤ .
3
Coi (1) laø phöông trình baä c hai vôù i aå n laø y vaø x laø tham soá ta ñöôï c:
y2 + ( x − 6 ) y + x2 − 7x + 14 =
0.
2
( )
∆ x = ( x − 6 ) − 4 x 2 − 7x + 14 ≥ 0 ⇔ −3x 2 + 16x − 20 ≥ 0 ⇔ 2 ≤ x ≤
10
3
.
428
 10   7
Vaä y ta coù x ∈ 2;  ,y ∈ 1;  .
 3  3
f(x)
= x3 − 3x2
Phöông trình ñaàu cuûa heä trôû thaønh f(x) + g(y) =
0 , trong ñoù  .
2
g(y) = y − 2y + 5
 10 
= 3x ( x − 2 ) ≥ 0, ∀x ∈ 2;  neâ n f(x) laø haø m ñoàng
= 3x2 − 6x
Ta coù f '(x)
 3
 10 
bieá n treâ n 2;  . Suy ra f(x) ≥ f(2) =
−4 .
 3
n
2  7
g'(y) = y 2 − 2y + 5 = ( y − 1) + 4 ≥ 4, ∀y ∈ 1;  .
.v
 3
om
Do ñoù f(x) + g(y) ≥ 0 . Vì vaä y heä coù nghieäm khi vaø chæ khi
f(x) =
−4 x =
2
 ⇔ thöû laï i thaá y thoûa maõ n phöông trình thöù hai cuûa heä .
g(y) 4=
= y 1 .c
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
ok
 2
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình  ( 2
 2x − 1 2y − 1 =xy)( 7
2
) .
bo
x 2 + y 2 + xy − 7x − 6y + 14 =
0

et
Lôøi giaûi
vi
10 7
Theo treâ n ta coù 2 ≤ x ≤ ;1 ≤ y ≤ .
3 3
ng
Khi ñoù vieá t phöông trình cuû a heä döôù i daï ng

 1  1 7
 2x −  2y −  =(1) .
a
 x  y 2
kh
1 1
Xeù t haø m soá f(t)= 2t − vôù i t ≥ 1 . Ta coù f '(t) = 2 + > 0, ∀t ≥ 1 vì vaä y f(t)
t t2
laø haø m ñoà ng bieá n treâ n 1; +∞ ) vaø roõ raø ng f(t) > 0, ∀t ≥ 1 .
 1  1 7
Do ñoù VT(1) =f(x).f(y) ≥ f(2).f(1) = 2.2 −  2.1 −  = =VP(1) .
 2  1 2
Vì vaä y heä coù nghieäm khi vaø chæ khi= = 1 thöû laï i phöông trình thöù hai
x 2;y
cuû a thaá y khoâng thoû a maõn.
429

(
 2x2 − 3x + 4 2y2 − 3y + 4 =
)( 18
.
)
x 2 + y 2 + xy − 7x − 6y + 14 =
0
Lôøi giaûi
Töông töï baø i treâ n ta coù f(t) = 2t − 3t + 4 laø haø m ñoàng bieá n treân 1; +∞ ) .
2
( )( )
Suy ra 2x2 − 3x + 4 2y2 − 3y + 4 = f(x).f(y) ≥ f(2).f(1) = 6.3 = 18 .
Vì vaäy heä coù nghieäm khi vaø chæ khi= = 1 thoû a maõ n phöông trình thöù hai
x 2;y
cuû a heä .
n
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 2;1) .
.v
x 4 + y 2 =
9
om
2 2
x + y + xy − 3x − 4y + 4 =0
Lôøi giaûi
.c
x2 + ( y − 3) x + y2 − 4y + 4 =0.
ok
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x ta ñöôï c
2
( )
∆ x =( y − 3) − 4 y2 − 4y + 4 =−3y2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤
7
bo
.
3
Töông töï vieá t laï i: y2 + ( x − 4 ) y + x2 − 3x + 4 =0.
et
vi
2
( )
∆ y =( x − 4 ) − 4 x 2 − 3x + 4 =−3x2 + 4x ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
.
ng
4 2
 4  7 697
Khi ñoù x 4 + y 2 ≤   +   = < 9 . Vì vaä y heä ñaõ cho voâ nghieäm.
a
3 3 81
kh
 3 5 2 2 8 100
x − y + ( x + y ) + 5x − xy + 13x =
3
x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0

Lôøi giaûi
Vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh
x2 + x ( y − 3) + y2 − 4y + 4 =0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x vaø tham soá laø y ta ñöôï c
430
2
( )
∆ x =( y − 3) − 4 y2 − 4y + 4 =−3y2 + 10y − 7 ≥ 0 ⇔ 1 ≤ y ≤
7
3
.
Töông töï vieá t laï i: y2 + y ( x − 4 ) + x2 − 3x + 4 =0.

Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø y vaø tham soá x ta ñöôï c
2
( )
∆ y =( x − 4 ) − 4 x 2 − 3x + 4 =−3x2 + 4x ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
.
Ruùt xy töø phöông trình thöù hai cuûa heä thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
3x3 + 18x2 + 45x − 3y3 + 3y2 + 8y − 108 =
0 (1) .
n
 4
Xeù t haø m soá f(x) =3x3 + 18x2 + 45x treâ n  0;  .
 3
.v
 4
= 9x 2 + 36x + 45 > 0, ∀x ∈  0;  neâ n f(x) laø haøm ñoàng bieá n treâ n
om
Ta coù f '(x)
 3
 4
 0;  . .c
 3
 4  892
ok
Suy ra f(x) ≤ f   = .
3 9
 7
bo
−3y3 + 3y2 + 8y − 108 treâ n 1;  .

Xeù t haø m soá g(y) =
 3
4  7
et
Ta coù g'(y) =−9y2 + 6y + 8;g'(y) =0 ⇔ y = ∈ 1;  .

3  3
vi
4 892  7  1000

Tính ñöôï c g(1) =
−100;g   =
− ;g   =
− .
3 9 3 9
ng
 4  80
Suy ra max = g(y) g=
  .
3 9
a
 7
y∈1; 
 3
kh
4 4
Do ñoù VT(1) = f(x) + g(y) ≤ f   + g   = 0 .
3 3
4
Vì vaäy heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi x= y= .
3
4 4
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ;  .
3 3
431
(
) ( ( ) )
 x − y x2 + xy + y2 + 15 − x + y 2 = x2 − 9y2 − 15y + 94
4x2 + 4y2 + 6x + 6y − 2xy − 9 =

0
Lôøi giaûi
Heä phöông trình töông ñöông vôùi
x3 − 2x2 + 15x − y3 + 9y2 − 94 − 2xy =
0 (1)
 2 .
2
4x + 4y + 6x + 6y − 2xy − 9 = 0 (2)
4x2 + 2 ( 3 − y ) x + 4y 2 + 6y − 9 =0.
n
.v
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai aån x vaø tham soá laø y ta ñöôï c
(3 − y )
2
( )
− 4 4y2 + 6y − 9 ≥ 0 ⇔ −15y2 − 30y + 45 ≥ 0 ⇔ −3 ≤ y ≤ 1 .
om
∆ 'x=
Töông töï vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng

4y2 + 2 ( 3 − x ) y + 4x 2 + 6x − 9 =
.c0.
ok
∆ 'y= (3 − x )
2
( )
− 4 4x2 + 6x − 9 ≥ 0 ⇔ −3 ≤ x ≤ 1 .
bo
Vaä y ta coù x,y ∈  −3;1 .

Ruù t xy töø phöông trinh (1) thay vaø o phöông trình (2) ta coù phöông trình:
et
x3 − 6x2 + 9x − y3 + 4y2 − 6y − 85 =
0 (3) .
vi
Xeù t haø m soá f(x) =x3 − 6x2 + 9x treâ n  −3;1 .

ng
9 3 ( x − 1)( x − 3) ≥ 0, ∀x ∈  −3;1 neâ n f(x) laø haøm

= 3x 2 − 12x + =
Ta coù f '(x)
ñoà ng bieán treâ n  −3;1 . Suy ra f(x) ≤ f(1) =
4.
a
Xeù t haø m soá g(y) =−y3 + 4y2 − 6y − 85 treâ n  −3;1 .

kh
Ta coù g'(y) =−3y2 + 8y − 6 < 0, ∀y ∈  −3;1 neâ n g(y) laø haøm nghòch bieán
treâ n  −3;1 . Suy ra g(y) ≤ g(−3) =−4 .
Vì vaäy VT(3)= f(x) + g(y) ≤ f(1) + g(−3)= 0 .
Do ñoù heä coù nghieäm khi vaø chæ khi x = 1;y = −3 thöû laï i phöông trình thöù hai
cuû a heä thaá y thoû a maõ n.
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y=
) (1; −3) .
432
2 x − y 3 − 4xy − 3 =
 ( ) 0
4
( x − y ) − 2x2 + 4xy + 2y2 + x + 3y + 1 =0

Lôøi giaûi
4 3
( x − y ) + 2 ( x − y ) − 2x2 + 2y2 + x + 3y − 2 =0 .
4 3
⇔ ( x − y ) + 2 ( x − y ) − 3 + 2y2 − 2x2 + x + 3y + 1 =0.
⇔ ( x − y − 1)  ( x − y ) + 3 ( x − y ) + 3 ( x − y ) + 3  + ( y + 1 − x )( 2x + 2y + 1) =
3 2
0.
n
 
.v
⇔ ( x − y − 1)  ( x − y ) + 3 ( x − y ) + x + y + 2  =
3 2
0
 
om
 y= x − 1
⇔ 3 2 .
( x − y ) + 3 ( x − y ) + x + y + 2 =0
 .c
TH1: Neá u y= x − 1 thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
ok
1 1
2 − 4x ( x − 1) − 3 = 0 ⇔ 4x2 − 4x + 1 = 0 ⇔ x = ⇒y= .
2 2
bo
3 2
TH2: Neá u ( x − y ) + 3 ( x − y ) + x + y + 2 =0.
Keá t hôï p vôù i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
et
 x−y 3 +3 x−y 2 +x+y+2=

( ) ( ) 0 2
⇒ 4xy + 3 + 6 ( x − y ) + 2x + 2y + 4 =
0
vi
 3
2 ( x − y ) − 4xy − 3 = 0

ng
⇔ 6x2 + 2x (1 − 4y ) + 6y2 − 10y + 7 =0.

2
( )
⇒ ∆ 'x = (1 − 4y ) − 6 6y2 − 10y + 7 = −20y2 + 52y − 41 < 0 (phöông trình voâ nghieäm).
a
kh
1 1
2 2
y3 + 3xy − 17x + 18 = x3 − 3x 2 + 13y − 9
2 2
x + y + xy − 5x − 6y + 10 = 0
Lôøi giaûi
Vieát laïi phöông trình thöù hai cuûa heä döôùi daïng: x2 + ( y − 5) x + y2 − 6y + 10 =
0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai aån x ta ñöôï c
433
2
( )
∆ x =( y − 5) − 4 y2 − 6y + 10 =−3y 2 + 14y − 15 ≥ 0 ⇔
5
3
≤ y ≤ 3.
Töông töï vieá t laï i döôù i daï ng: y2 + ( x − 6 ) y + x2 − 5x + 10 =

0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån y ta ñöôï c
2
(
∆ y =( x − 6 ) − 4 x 2 − 5x + 10 =−3x 2 + 8x − 4 ≥ 0 ⇔) 2
3
≤x≤2.
Ruùt xy töø phöông tình thöù hai cuûa heä theá vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
3
x3 + 2x = ( y − 1) + 2 ( y − 1) (1) .
2  2 
n
= 3t 2 + 2 > 0, ∀t ∈  ;2  .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 2t treâ n  ;2  . Ta coù f '(t)
3  3 
.v
2 
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieán treâ n  ;2  .
om
3 
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) = f(y − 1) ⇔ x = y − 1 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc: .c
y = 2 ⇒ x = 1
3y2 − 14y + 16 =0 ⇔  .
ok
y = 8 ⇒ x = 5
 3 3
 5 8
bo
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;2 ) ;  ;  .

3 3
( )
et
 5y 4 − x 4 − 6 x2 − y2 − 2xy =
0

( ) ( )
vi
2
 5y2 + x2 −= 2
36 2 xy 6 − 5y − x 2

ng
Lôøi giaûi
4 4
Ñieà u kieän: xy ≥ 0,5y − x ≥ 0 .
a
kh
( 5y ) ( )
2
2
+ x2 + 2 xy 5y 2 + x 2 − 12 xy − 36 =
0.
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø 5y2 + x2 , ta ñöôï c:
( )
2
∆ 'x = xy + 12 xy + 36 = xy + 6 .
6 hoaë c 5y2 + x2 =
Suy ra 5y2 + x2 = −2 xy − 6 (loaï i do veá traù i khoâ ng aâm veá
phaû i aâ m).
Vaä y ta coù heä phöông trình:
434


(
 5y 4 − x 4 − 6 x2 − y2 − 2xy =
0)
5y2 + x2 = 6
⇔
( )(
 5y 4 − x 4 − 5y2 + x2 x2 − y2 − 2xy =
 0 )
5y2 + x2 = 6
 5y 4 − x 4 + 5y 4 − x=
4
4x2 y2 + 2xy  5y 4 − x=
4
2xy x =−1,y =
−1
⇔ ⇔ ⇔
5y2 + x2 6 = 5y2 + x2 6 =x 1,y
= 1
n
Toång keát: Vaá n ñeà ñaë t ra khi saù ng taù c heä phöông trình daïng naø y laø taï o ra moä t
.v
phöông trình baä c hai hai aå n x,y sao cho x ∈ a,b  ,y ∈  c;d  ta xuaá t phaù t töø
om
moä t haè ng ñaú ng thöù c sau:
y= mx + n + p − ( x − a )( x − b ) .
Chuyeån veá bình phöông ta ñöôï c: ( y − mx − n ) =

.c 2
− p2 ( x − a )( x − b ) ñaâ y laø
ok
moä t phöông trình baä c hai cho ta tìm ñöôï c mieàn giaù trò cuû a hai aån x,y .
bo
x2 + xy =y − y 2
3 2
x + y = 2
et
Lôøi giaûi
vi
Töø phöông trình hai suy ra:

4
ng
x2 + xy + y2 − y = 0 ⇒ ∆ x = y ( 4 − 3y ) ≥ 0 ⇔ 0 ≤ y ≤ .
3
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
a
2
2 x > 0
kh
3 24
x = 2−y ≥ 2−  = ⇒  .
3 9 −3x + 1 ≤ − 3 6 + 1 < 0
Maë t khaù c y2 + y ( x − 1) + x2 = 0 ⇒ ∆ y = ( x + 1)( −3x + 1) < 0 .

Töø ñoù suy ra heä voâ nghieäm.
 121
x
x2 + 2x = − 27 2
 2 2
x + y + xy − 3x − 4y + 4 =0
Lôøi giaûi
435
Coi phöông trình thöù hai laø phöông trình baä c hai aån y, khi ñoù phöông trình
naø y töông ñöông vôù i: y2 + ( x − 4 ) y + x2 − 3x + 4 =0 , phöông trình naø y coù
nghieäm neá u : ∆ y = ( x − 4)
2
( )
− 4 x 2 − 3x + 4 ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
.
x 2 2
2 4 8 121
Khi ñoù x + 2x + 27 2 ≤   + + 27 3 = .
3 3 9
4 4
Vaä y daá u baè ng xaû y ra, suy ra x = ⇒y= .
3 3
n
4 4
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x,y ) =  ,  .
3 3
.v
x3 + 2y2 = x 2 y + 2xy
om
2 x2 − 2y + 1 + 3 y3 − 14 = x − 2
Lôøi giaûi .c
2
Ñieà u kieän : x − 2y − 1 ≥ 0 .
ok
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä bieá n ñoå i thaønh:
(x 2
)
− 2y ( x − y ) =
0 , so saù nh vôù i ñieà u treân suy ra x = y , luù c naø y ta thay vaøo
bo
phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:

et
3
2 x2 − 2x − 1 + x3 − 14 = x − 2 , phöông trình naø y coù nghieä m neá u:
3
x3 − 14 ≤ x − 2 ⇒ x 2 − 2x − 1 ≤ 0 .
vi
Keá t hôïp vôù i ñieàu kieän suy ra x2 − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ± 2 , thöû laï i ta thaáy

ng
nghieäm thoû a maõ n.

Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x,y ) =+
1 (
2,1 + 2 ; 1 − 2,1 − 2 . )( )
a
12y + ( 7y )
kh
y2 ( x + 15) + 4= 2
− 2y x +1

Baøi 4. Giaû i heä phöông trình   7y  , ( x,y ∈  )
y2 +   x +1 =8
  2x + 1 
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän −1 ≤ x ≠ − .
2
Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng laø nghieä m cuû a heä neâ n vieá t laï i heä döôù i daï ng
436
 4 12  2
x + 15 + 2 = + 7 −  x +1
 y y  y
 .
2x + 1 + 7 x=+1
8
( 2x + 1)
 y y2

 u= x + 1 ≥ 0

Ñaët  2
v =
 y
 u2 + v2 + 14 = 7u + 6v

n
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:  7 .
( 2
)( 2
 2u − 1 2v − 1 =uv)
.v
 2
Tìm ñieà u kieä n ñeå phöông trình coù nghieä m ñoá i vôù i phöông trình ñaà u ta ñöôï c:
om
 10   7
u ∈ 2;  vaø v ∈ 1;  .
 3  3
.c
Keá t hôï p vôùi phöông trình coø n laï i suy ra nghieäm= = 1 thöû laï i thaá y khoâ ng
u 2,v
thoû a maõn.
ok
x + x + 2y = y2 + y + 2
bo

2
y + 3xy + x + y − 10 =0
et
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + 2y ≥ 0 .
vi

ng
2 2
2  1  3
x + 2y + x + 2y − y − 3y − 2 =0 ⇔  x + 2y +  −  y +  =0 .
 2  2
a
 1 3
kh
 x + 2y + 2 = y + 2  x + 2y =y + 1
⇔ ⇔ .
 x + 2y + 1 =− y − 3  x + 2y =− y − 2
 2 2
Xeù t tröôø ng hôï p vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c nghieä m
( x;y ) = ( 2;1) .
Chuû ñeà 12. KYÕ THUAÄT ÑAÙNH GIAÙ

437
Noä i dung chuû ñeà naø y toâ i ñeà caäp ñeá n ñaùnh giaù heä phöông trình thoâ ng qua ñieà u
kieä n nghieäm cuû a heä phöông trình vaø caù c baát ñaú ng thöù c Cô baûn nhö Coâ si,
Bunhiacopski, baá t ñaú ng thöù c Veù c tô.
BAÁT ÑAÚNG THÖÙC COÂ SI (AM-GM)
a+b
Cho hai soá thöï c khoâ ng aâm a,b ta coù : ≥ ab .
2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi a = b .
Toång quaùt. Cho n soá thöï c khoâ ng aâm a1 ,a2 ,...,an ta coù
a1 + a2 + ... + an
n
≥ n a1a2 ...an .
n
.v
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi a1= a2= ...= an .
om
Moä t soá daï ng töông ñöông cuû a baá t ñaú ng thöù c Coâ si hay ñöôï c söû duï ng:
2
2 2
x + y ≥ 2xy,
x+y
xy ≤   ,
 2 
(x + y)
2
.c (
≤ 2 x2 + y2 . )
2 2
(x + y + z) ≥ 3 ( xy + yz + zx ) , ( xy + yz + zx ) ≥ 3xyz ( x + y + z ) .
ok
bo
et
vi
a ng
kh
438
BAÁT ÑAÚNG THÖÙC HOLDER

Ñònh lyù(Baát ñaúng thöùc Holder)
( )( )
Vôù i m daõ y soá döông a1,1 ,a1,2 ,...,a1,n , a2,1 ,a2,2 ,...,a2,n ,..., am,1 ,am,2 ,...,am,n( )
m
 n m   n m 
ta coù : ∏  ∑ ai,j  ≥  ∑ m ∏ ai,j  .
 j 1=  j 1 i 1 
= = 
i 1=   
Moä t heä quaû thöôø ng söû duï ng khi vaä n duï ng baát ñaú ng thöù c Holder
Heä quaû 1. Vôù i daõ y soá döông a1 ,a2 ,..,an ta coù
n
(1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an ) ≥ (1 + n a1a2 ...an )
n
.
.v
Chöùng minh. Söû duï ng baá t ñaú ng thöù c Coâ si cho n soá döông ta coù :
om
1 1 1 n
+ + ... + ≥
1 + a1 1 + a2 1 + an n (1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an )
.c .
a1 a2 an n n a1a2 ...an
+ + ... + ≥
1 + a1 1 + a2 1 + an (1 + a1 )(1 + a2 ) ...(1 + an )
ok
n
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân ta coù ñieà u phaû i chöù ng minh.
bo
BAÁT ÑAÚNG THÖÙC BUNHIACOPSKI (C-S)

Cho boán soá thöï c a,b,x,y .
et
( )( )
Ta coù : x2 + y2 a2 + b2 ≥ ( ax + by ) .
2
vi
a = kx a b
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi  neá u xy ≠ 0 thì = .
ng
 b = ky x y
Toång quaùt. Cho 2 bộ số thöï c ai ,bi , ( i = 1,2,...,n ) ta coù
a
(a 2
+ a22 + ... + a2n )( b 2
)
+ b22 + ... + b2n ≥ ( a1b1 + a2 b2 + ... + an bn ) .
2
kh
1 1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi=

ai kb
= i ,i 1,2,...,n .
Baát ñaúng thöùc veùc tô

.
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi .
439
Baát ñaúng thöùc Mincopski

Cho a,b,c,d laø caù c soá thöï c ta luoâ n coù :
2 2
a2 + b2 + c2 + d 2 ≥ ( a + c) + ( b + d ) .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi ad = bc .

Baá t ñaú ng thöù c Mincopski hay coøn ñöôï c goï i laø baá t ñaú ng thöù c Veù c tô. Moä t soá
baø i toaùn vaä n duï ng baá t ñaúng thöù c Veù c tô baï n ñoä c xem chuû ñeà kyõ thuaä t söû
duï ng tính chaá t hình giaû i tích trong cuøng cuoá n saù ch.
n
x2 − 4 3x − 2 − 2y =−10
.v
2
y − 6 4y − 3 − x =−11
om
Lôøi giaûi
2 3
Ñieà u kieän: x ≥ ,y ≥ .
3 4 .c
ok
x2 + y2 − 4 3x − 2 − 6 4y − 3 − x − 2y =−21 .
( ) +( )
2 2 2 2
⇔ ( x − 2 ) + ( y − 3) + 3x − 2 − 2 4y − 3 − 3 0.
bo
x = 2
et

y = 3 x = 2
⇔ ⇔ .
 3x − 2 =
2 y = 3
vi
 4y − 3 =3

ng
a
y2 + 4x − 1= 2

( ) 3 4x ( 8x + 1)
, ( x,y ∈  ) .
kh
40x2 =
+ x y 14x − 1
1
Ñieà u kieän: x ≥ ⇒y≥0.
14
Nhaän xeùt. Roõ raøng raá t khoù ñeå tìm ñöôï c moä t moá i lieâ n heä ñôn giaû n naø o giöõa
hai aå n töø moä t trong hai phöông trình cuû a heä.Pheù p theá töø phöông trình thöù hai
vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä khoâ ng khaû thi khi moä t phöông trình cuûa heä
coù chöùa caê n baä c 3.
440
Baø i toaùn ñaù nh giaù thoâ ng qua baá t ñaúng thöù c nhöng caùi khoù nhaát ñoù chính laø döï
ñoaù n daáu baèng ñaï t taï i ñaâ u?
Vaä y chuù yù ñeán y2 xuaá t hieä n ôû phöông trình ñaà u cuûa heä. Phöông trình thöù hai
cuû a heä coù y vaä y ta thöû duø ng AM-GM ñaù nh giaù cho xuaá t hieä n y2 xem sao?
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù
y2 + 14x − 1
40x2 =
+ x y 14x − 1 ≤
2 .
2
( 2
)
⇒ y ≥ 2 40x + x − 14x + 1 = 80x − 12x + 1 2
n
Do vaäy keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
.v
2
y2
= 3 4x ( 8x + 1) − ( 4x − 1) ≥ 80x 2 − 12x + 1 .
om
⇔ 3 4x ( 8x + 1) ≥ 96x2 − 20x + 2 .
1
Luù c naø y duøng maù y tính boû tuù i ta tìm ñöôï c 1 nghieäm x = .
.c
8
ok
3
Thay ngöôï c laï i heä ta coù=
y = 14x − 1 töù c höôù ng ñi cuû a chuùng ta ñaõ
2
ñuù ng.
bo
Tieá p tuï c lôø i giaû i nhö sau:

et
2 + 16x + 8x + 1
2 3 4x (=
8x + 1) 3 2.16x ( 8x + 1) ≤
vi
(
⇒ 2 96x2 − 20x + 2 ≤ )
2 + 16x + 8x + 1
ng
.
3
2 1 3
⇔ ( 8x − 1) ≤ 0 ⇔ x = ⇒ y =
a
8 2
kh
1 3
8 2 
 
 2
x 12 − y + y 12 − x =
Baøi 3. (A/A1 2014) Giaû i heä phöông trình: 
12 (
, ( x,y ∈  )
)
x3 − 8x −=
1 2 y − 2

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 2 ≤ y ≤ 12, −2 3 ≤ x ≤ 2 3 .
441
Phöông trình thöù nhaá t cuû a ta coù :
12 − x 12 −=
y (
y 12 − x2 . )
( )
⇒ y 12 − x2 = 144 − 24x 12 − y + x 2 (12 − y ) .
x ≥ 0
( )
2
⇔ x − 12 − y = 0 ⇔ x = 12 − y ⇔  .
y 12 − x2
=
y 12 − x 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
Thay =
1 2 10 − x 2 ⇔ x3 − 8x − 3 + 2  1 − 10 − x2  =
x3 − 8x −=
n
0.
 
.v
 x+3 
⇔ ( x − 3)  x2 + 3x + 1 + 2.  = 0 ⇔ x = 3⇒ y = 3.
om
 
 1 + 10 − x2 
x+3
Vì x2 + 3x + 1 + 2. > 0, ∀x ≥ 0 . .c
1 + 10 − x2
ok
bo
Caùch 2: Ñieàu kieä n −2 3 ≤ x ≤ 2 3 vaø 2 ≤ y ≤ 12 .

et
x2 + 12 − y y + 12 − x 2
x 12 − y ≤
2
vaø ( )
y 12 − x2 ≤
2
.
vi
x ≥ 0
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi  .
ng
y 12 − x 2
=
x2 + 12 − y y + 12 − x 2
( )
a
Do ñoù x 12 − y + y 12 − x 2 ≤ + 12 .
=
2 2
kh
x ≥ 0
Do ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:  .
y 12 − x 2
=
y 12 − x 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
Thay =
1 2 10 − x 2 ⇔ x3 − 8x − 3 + 2  1 − 10 − x2  =
x3 − 8x −= 0.
 
 x+3 
⇔ ( x − 3)  x2 + 3x + 1 + 2.  = 0 ⇔ x = 3⇒ y = 3.
 
 1 + 10 − x2 
442
x+3
Vì x2 + 3x + 1 + 2. > 0, ∀x ≥ 0 .
1 + 10 − x2
Nhaän xeùt. Döï a vaøo baát ñaúng thöù c cô baû n ta tìm ñöôï c moá i lieân heä giöõ a y vaø
x töø phöông trình ñaà u cuûa heä. Ngoaø i ra ta coù moä t soá caù ch khaù c nhö sau:
Caùch 1: Söû duïng baá t ñaú ng thöù c C-S ta coù :
2
12
= 2 

(
2 

2
) (
 x 12 − y + y 12 − x  ≤ x + 12 − x (12 − y +=
2
y ) 122 . )
n
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi
.v
x ≥ 0
12 − x 2 
x x ≥ 0
.
= ⇔ 2
(
2 ⇔
)
om
12 − y y x y = (12 − y ) 12 − x y 12 − x 2
=
 
 
(
Caùch 3: Xeù t hai veù c tô u = x; 12 − x 2  ,v = 12 − y; y ta coù :
.c )
     
(
= x 12 − y + y 12 − x2= u . v cos  u,v 
u.v )
ok
 .
 
≤ u .=v ( )
x 2 + 12 − x 2 (12 − y + y=) 12
bo
  x 12 − x 2
u kv, ( k ≥ 0 ) ⇔
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi= = .
et
12 − y y
vi
x ≥ 0

x ≥ 0
.
⇔ 2
( ⇔
)
(12 − y ) 12 − x2 =y 12 − x2
ng
x y =
x ≥ 0
a
Do ñoù phöông trình ñaàu cuûa heä töông ñöông vôù i:  .

y 12 − x 2
=
kh

 ( )
x3 + 3x2 y − 2 y 4 + y2 2y − 1 = 0
, ( x,y ∈  ) .
2x 2 + 2y 2 + 4x − y − 2 − x − 2 3x + 6 =0
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≤ 2,y ≥ .
2
443
3 2
x x
2 ( y + 1) 2y − 1 .
  + 3  =
y y
3 2
x x
( )
3
⇔   + 3  = 2y − 1 + 3 2y − 1 (1) .
y y
Coù daï ng haøm ñaë c tröng tuy nhieâ n ñeå chæ xöû lyù ñöôï c khi:
2
x x x x 
3   + 6= 3 .  + 2  ≥ 0 .
y y y y 
x
n
Vì vaäy ta caà n söû duï ng phöông trình thöù hai cuûa heä ñeå tìm ñieàu kieä n cuûa .
y
.v
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù
om
2
2x2 + 2y2 + 4x − y = 2 − x + 2 3x + 6 = 1( 2 − x ) + 9 ( 3x + 6 ) .
3
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù .c
1+ 2 − x 3 − x
1( 2 − x ) ≤ =
ok
2 2 .
9 + 3x + 6 3x + 15
9 ( 3x + 6 ) ≤ =
2 2
bo
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x = 1 .

3 − x 3x + 15 x + 13
et
Suy ra 2x2 + 2y2 + 4x − y ≤ + = .

2 3 2
vi
⇔ 4x2 + 4y 2 + 7x − 2y − 13 ≤ 0 .
ng
⇔ 4y2 − 2y − 2 ≤ −4x 2 − 7x + 11 .
⇔ 2 ( y − 1)( 2y + 1) ≤ − ( x − 1)( 4x + 11) (2) .
a
+ Neáu y > 1 ⇒ (2) ⇒ x < 1 .

kh
3 2
x x
( )
3
Maë t khaù c töø (1) ta coù :   + 3   = 2y − 1 + 3 2y − 1 >13 + 3 1= 4 .
y y
2
 x  x  x
⇔  − 1 + 2  > 0 ⇔ > 1 ⇔ x > y (voâ lyù).
 y  y  y
2
 x  x 
Vaä y y ≤ 1 ⇒  − 1 + 2  ≤ 0 ⇒ x ≤ y ≤ 1 .
 y  y 
Khi ñoù ta coù 2x2 + 2y2 + 4x − y − 2 − x − 2 3x + 6 =0.
444
( ) (
⇔ 2 x2 + 2x − 3x + 6 + 2y2 − y − 1 + 1 − 2 − x =0. ) ( )
⇔
(
2 ( x − 1)( x + 2 ) x2 + 3x + 3 ) + ( y − 1)( 2y + 1) + x −1
0.
=
2
x + 2x + 3x + 6 1+ 2 − x
=x −1 0 =
x 1
⇔ ⇔ (thöû laï i thaáy thoû a maõn).
=y −1 0 =
y 1
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baøi toaùn hay vaø khoù moä t phöông trình cuûa heä coù daïng
n
haø m ñaë c tröng ñaù nh löø a ñöôï c raá t nhieà u hoï c sinh khi taä p trung khai thaù c
.v
phöông trình naø y. Ñieå m nhaá n cuû a baø i toaùn döï a treâ n ñaùnh giaù thoâ ng qua caù c
baá t ñaú ng thöù c cô baû n.
om
x y 2 + 16= y x 2 − 16 + 16

3
( x − y ) + x + 4 = 4y + ( y + 2 ) y − 2 .c

Lôøi giaûi
ok
Ñieà u kieän: y ≥ 2,x ≥ 4 hoaë c x ≤ −4 .
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c
bo
( ) ( )
x2 y2 + 16= y2 x2 − 16 + 32y x 2 − 16 + 256 .
et
2
⇔ x2 − 16 − 2y x 2 − 16 + y 2 =0 ⇔  x 2 − 16 − y  =0 .
 
vi
y ≥ 0
ng
⇔ x2 − 16 =y ⇔  2 2
.
x= y + 16
Phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù:
a
3
(x − y) + x − y = 3y − 4 + ( y + 2 ) y − 2 .
kh
( ) ( )
3 3
⇔ ( x − y ) + ( x − y )= y − 2 +1 + y − 2 + 1 (1) .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + t vôù i t ∈  , ta coù : f '(t)

= 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈  .
Vì vaäy f(t) ñoà ng bieá n do ñoù
(1) ⇔ f(x − y) = f ( )
y − 2 +1 ⇔ x − y= y − 2 +1.
Vì vaäy heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i
445
y ≥ 0 y ≥ 0 y ≥ 0
 2 2  
x = y + 16 ⇔ x 2 = y 2 + 16 ⇔ x = y 2 + 16 .
  
x − y = y − 2 + 1 x = y + y − 2 + 1 x = y + y − 2 + 1
y ≥ 0 y ≥ 0
 
2 
⇔ x = y + 16 ⇔ x = y2 + 16 .
 2  2
 y + 16 = y + y − 2 + 1  y + 16 − 5 = ( y − 3) + ( y − 2 −1 )

n

y ≥ 0
.v

⇔ x = y2 + 16
om
 2
 y −9 = y −3+
y−3
 2 y − 2 +1
 y + 16 + 5 .c
 .

ok
y ≥ 0
 x = 5

⇔ x = y 2 + 16 ⇔
bo
 y = 3
 
 y + 3 1
( y − 3)  2 −1−  =0
y − 2 + 1
et
  y + 16 + 5 
vi
y+3 1 y+3 1 1
ng
Chuù yù: −1− −1−

< < 1−1− <0
y2 + 16 + 5 y − 2 +1 y + 5 y − 2 +1 y − 2 +1
a
x=2
y2 + 16
Nhaän xeùt. Ta coù theå giaû i heä phöông trình  nhö sau:
kh
x − y = y − 2 + 1
Ñaë t a = y − 2, ( a ≥ 0 ) ⇒ y = a2 + 2 heä phöông trình trình trôû thaø nh:
 2
( )  2
( ) ( )
2 2 2
2 2
x = a + 2 + 16  a + 2 + 16 = a + a + 3 = a 1=x 5
 ⇔ ⇔ ⇒ .
 x = a2 + 3 + a  x = a2 + a + 3 =x 5=y 3
 
+ Ta coù moä t baá t ñaú ng thöù c giaû C-S nhö sau:
ab − xy ≥ (a 2
− x2 )( b 2
) (
− y2 , ∀ab ≥ xy, a2 − x 2 )( b 2
)
− y2 ≥ 0 .
446
Thaä t vaä y baá t ñaú ng thöù c töông ñöông vôù i:

(
a2 b2 − 2abxy + x 2 y 2 ≥ a2 − x 2 )( b 2
− y2 . )
2
⇔ b2 x2 − 2abxy + a2 y2 ≥ 0 ⇔ ( bx − ay ) ≥ 0 ⇔ bx =ay .
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi bx = ay .
AÙp duïng vaøo baøi toaùn ta ñöôïc
16= x y 2 + 16 − y x 2 − 16 ≥ (x − (x
2 2
− 16 )) ( y 2
+ 16 − y 2 = 16 . )
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi
n
xy ≥ 0

xy ≥ 0
x2 − 16. y 2 + 16 = xy ⇔  2 .
( )(
2 2 ⇔ 2
)
.v
2
 x − 16 y + 16 =
x y 2
x= y + 16
om
 2
 1 − 2y − x + x=−1 (
2 x2 − y2 + 2 ) , x,y ∈  .
 1 + 2x − y2 − y=
−1 .c 2(y 2
− x2 + 2)

Lôøi giaûi
ok
Ñieà u kieän: 1 − 2y − x ≥ 0,1 + 2x − y 2 ≥ 0, −2 ≤ x 2 − y 2 ≤ 2 .
2
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c

bo
   
 1 − 2y − x − ( y + 1)  +  1 + 2x − y + ( x − 1) 
2 2
.
et
= ( 2 2
2 x −y +2 + 2 y −x +2 ) ( 2 2
) (1)
vi
Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S ta coù

ng


2 

2 2
 1 − 2y − x − ( y + 1) ≤ 2  1 − 2y − x + ( y + 1) = 

2 y2 − x2 + 2 ( )
 .
a
 1 + 2x − y 2 + x − 1 ≤ 2  1 + 2x − y 2 + −x + 1 2=
 ( )  ( 
)  2 x − y + 2
2 2
( )
kh
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân ta ñöôï c:

VT
= (1) VP(1) ⇔ ñaú ng thöù c xaûy ra.
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi:

x ≥ 1,y ≤ −1
 2
 1 − 2y − x =− y − 1 
 ⇔ 1 − 2y − x 2 = y 2 + 2y + 1 .
 1 + 2x − y 2 =x − 1  2 2
1 + 2x − y = x − 2x + 1
447
x ≥ 1,y ≤ −1 x ≥ 1,y ≤ −1
 2 2 
⇔ x + y + 4y = 0 ⇔ y = −x .
 2 2  2 2
x + y =− 4x 0 x + y + =4y 0

x ≥ 1,y ≤ −1 
 x ≥ 1,y ≤ −1 x = 2

⇔ y = −x ⇔ y = −x ⇔ .
 2 x = 0 y = −2
2x − 4x = 0 
  x = 2
n
) ( 2; −2 ) .
.v
x 8y − 5 + y 8x= − 5 4 24(x2 + y2 + 4)
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ∈  )
om
2 2
11x − 6xy + 3y = 12x − 4y
Lôøi giaûi .c
5
Ñieà u kieän: x,y ≥ .
8
ok
Nhaä n thaá y söï phöù c taï p ñeá n töø phöông trình ñaà u heä vaø phöông trình thöù hai
bo
cuû a heä laø phöông trình baä c hai toång quaù t khoâ ng phaân tích ñöôï c nghieä m neâ n ta
chæ khai thaù c ñöôï c ñieà u kieä n cuû a x,y ñeå phöông trình ñoù coù nghieä m. Vaä y ñieà u
et
caà n laø m laø xöû lyù phöông trình ñaàu cuû a heä vôù i hình thöù c nhö treâ n kyõ thuaä t
ñaù nh giaù thoâ ng qua baá t ñaúng thöù c cô baû n ñöôï c nghó ñeá n ñaà u tieâ n. Vaä y tröôù c
vi
tieâ n döï ñoaù n nghieäm cuû a heä deã thaá y ( x;y ) = (1;1) laø nghieäm.
ng
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM- GM ta ñöôï c

8y − 5 3x  8y − 5  3
x ( 4y − 1)
a
x 8y
= −5 3x. .1 ≤  =+ 1
3 2  3  3
kh
.
8x − 5 3y  8x − 5  3
y 8x
= −5 3y. .1 ≤  =+ 1 y ( 4x − 1)
3 2  3  3
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= 1 .
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân vaø söû duï ng AM-GM ta ñöôï c
3 3 2 
x 8y − 5 + y 8x − 5 ≤
3
( 8xy − x − y ) ≤  2(x + y) − x − y  .
3  
448
Maë t khaù c söû duï ng baá t ñaú ng thöù c C-S ta coù

1 2  2
4
24(x2 + y2 + 4) ≥ 4 24  ( x + y ) + 4  = 4 12 ( x + y ) + 96 .
2 
2 3 2 
Ta chöù ng minh 4 12 ( x + y ) + 96 ≥  2(x + y) − x − y  .
3  
 5 4
x + y,  t ≥  ñöa veà chöù ng minh 12t 2 + 96 ≥
Thaä t vaä y ñaë t t =
 4  3
3 2
(
2t − t . )
 3t 5 5t 4 81t 3 81t 2 27t 
⇔ ( t − 2)  t7 + + + + + + 27  ≤ 0 ⇔ t ≤ 2 .
 2 2 16 8 2 
n
 
.v
Ñeå chöù ng minh baát ñaúng thöù c treâ n ñuù ng ta caà n coù t = x + y ≤ 2 .
Ta tìm ñieà u kieän naø y töø phöông trình thöù hai cuû a heä
om
11x2 − 6xy + 3y2 = 12x − 4y
2
⇔ 11x 2 − 6x ( t − x ) + 3 ( t − x ) = 12x − 4 ( t − x ) .c
⇔ 20x 2 − (16 + 12t ) x + 3t 2 + 4t =
0
ok
⇒ ∆ 'x= ( 8 + 6t )
2
(
− 20 3t 2 + 4t ≥ 0 )
bo
 4 4
⇔ ( t − 2)  t +  ≤ 0 ⇔ − ≤ t ≤ 2
 3 3
et
Do ñoù baá t ñaúng thöù c ñuù ng.

Vì vaäy phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i daáu baè ng xaû y ra taï i moï i baát
vi
ñaú ng thöù c ⇔ x = y = 1
ng
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoaû maõ n.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1)
a
Nhaän xeùt. Baè ng söï kheù o leù o ñaù nh giaù x + y ≤ 2 ta coù lôø i giaû i hoaø n thieä n cuûa
kh
baø i toaù n. Nhieà u em coù kyõ naê ng caà n thieá t xöû lyù 1 phöông trình baä c hai daï ng
toå ng quaù t tìm caù ch chaë n mieà n giaù trò cuûa x vaø y sau ñoù suy ra mieà n giaù trò cuû a
x+y.
Tuy nhieâ n khi aù p duïng cho baø i toaù n naøy ta coù:
∆ ' = 9 y + 2 2 − 11 3y2 + 4y ≥ 0
 x ( ) ( .
)
 2
(
∆ 'y = ( 3x − 2 ) − 3 11x 2 − 12x ≥ 0
 )
449
 1 + 65 −1 + 65
− ≤y≤
 6 6 −1 + 65 3 + 15 2 + 65 + 15
⇒ ⇒x+y≤ + = .
 3 − 15 3 + 15 6 6 6
 6 ≤x≤
6
Nhö vaä y ñaù nh giaù theo caù ch naø y chaë n treâ n mong ñôï i cuû a x + y khoâng nhoû
hôn hoaë c baè ng 2.
Baøi 8.Giaû i heä phöông trình:
( ) (
 1 + x 2 3 + x + 2 ( y + 1)( y + 2 )= 2x2 + y2 + 3y + 3


) 1+ y
.
n
3
26x + 4y + 17 x + 3 + 6 y + 1 = 84
.v
om
Roõ raø ng moái lieâ n heä giöõ a 2 bieán cuû a phöông trình thöù 2 khoâ ng cho pheù p ta
ñaù nh giaù ñöôï c ñieà u gì. Nhìn laï i phöông trình ñaà u cuû a heä ta hoaøn toaø n taù ch
rieâ ng x vaø y veà moät veá vaø hy voïng ñöa veà moä t daï ng haø m soá ñaë c tröng.
.c
Ñieà u kieän: x ≥ −3,y ≥ −1 .
ok
(1 + x ) 3 + x + 2 ( y + 3y + 2) = 2x + ( y + 3y + 3) 1 + y
2 2 2 2
bo
⇔ ( x + 1) ( x + 3 − 2 )= ( y + 3y + 3) ( y + 1 − 2 ) (1)
2 2
.
( y + 3y + 3) ( y − 3)
( x + 1) ( x − 1) =
et
2 2
⇔
x+3 +2 y +1 + 2
vi
 x ≥ 1
ng
2 2 
x +1 y + 3y + 3 y ≥ 3
Do > 0; > 0 neâ n ( x − 1)( y − 3) ≥ 0 ⇔  .
x+3 +2 y +1 + 2 x ≤ 1
a

 y ≤ 3
kh
x ≥ 1
+ Neáu  ⇒ 26x3 + 4y + 17 x + 3 + 6 y + 1 ≥ 84 .
 y ≥ 3
x = 1
y = 3
x ≤ 1
+ Neá u  ⇒ 26x3 + 4y + 17 x + 3 + 6 y + 1 ≤ 84 .
 y ≤ 3
450
x = 1
y = 3
Chuù yù. Trong (1) ta khoâ ng söû duïng haø m soá ñöôï c vì khoâ ng ñöa ñöôï c veà haøm
ñaë c tröng. Nhöng maá u choát cuû a baø i toaù n laø ñaù nh giaù phöông trình ñaà u cuû a heä
neâ n nghó ngay ñeá n vieä c nhaâ n lieâ n hôï p ñeå chaë n mieà n giaù trò cuûa x vaø y. Ñieà u
naø y hôï p lyù vì phöông trình thöù 2 cuû a heä laø moä t haøm ñoà ng bieán cuû a x hoaë c
cuû a y.
Döôù i ñaâ y ta cuø ng xeù t moä t baø i toaù n cuø ng daïng nhöng xöû lyù theo 1 höôù ng khaù c.
n
 x3 + y3 + x + y + 3 x + y =
.v
 11
xy x 2 + 3 + y + 2 + 2y = 0
om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + y ≥ 0 . .c
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
ok
Vôù i y > 0 vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôùi daï ng:
2 2 1
− x x 2 + 3=
bo
+ + .
y y2 y
2 2 1
et
Ta coù p= + + ≥ 2, ∀y ∈ ( 0;2  ; p ≤ 2, ∀y ∈ ( 2; +∞ ) .
y y2 y
vi
x < 0 4p2 + 9 − 3
2 
ng
Suy ra x < 0 vaø −x x + 3 =p ⇔  2 2 ⇔x= .

p2
x x + 3 = (
−
) 2
Suy ra x ≤ −1, ∀y ∈ ( 0;2 vaø x > −1, ∀y ∈ ( 2; +∞ ) .

a
kh
+ TH1: Neá u y ∈ ( 0;2 ta coù
x3 + y3 + x + y + 3 x + y ≤ −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11 .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = 2.
−1,y =
+ TH2: Neá u y ∈ ( 2; +∞ ) ta coù
x3 + y3 + x + y + 3 x + y > −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11
(heä phöông trình voâ nghieäm).
451
Nhaän xeùt. Nhôø döï ñoaù n tröôù c ñöôï c nghieä m ( x;y ) = ( −1;2 ) ta coù theå ñaùnh giaù
töø phöông trình thöù hai cuûa heä . Caù ch hay duø ng ñoù laø döï a vaø o haøm soá ñeå tìm
giaù trò bieán noï theo bieán kia hoaëc ruùt bieán noï theo giaù trò bieán kia nhö lôøi giaûi treân.
 2 y 1
 − 8x + 2 1 − 2x = +
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình  x x 4xy , ( x,y ∈  ) .

4x= 4y + 3 − 2y
1
Ñieà u kieän: y > 0 töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù ⇒ 0 < x ≤ .
2
n
.v
Baø i toaù n naø y cuõ ng töông töï baø i toaù n treân ñoù laø taù ch ñöôï c rieâng x vaø y.
Ta thöï c hieä n ñaùnh giaù phöông trình ñaà u cuû a heä nhö sau
om
( )
2x 1 − 4x2 + 2 x 2 (1 − 2x ) =+
.c y
1
4y
.
1 1
ok
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM-GM ta coù y + ≥ 2 y. 1.
=
4y 4y
1
bo
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi y = .

2
( )
2x 1 − 4x 2 + 2 x 2 (1 − 2x ) ≥ 1 .
et
Suy ra
⇔ 2x (1 − 2x ) ( )
vi
1 + 2x + 2x ≥ 1
ng
⇔ 2x (1 − 2x ) ≥ 1 + 2x − 2x .
⇔ 2x (1 − 2x ) ≥ 1 + 4x − 2 2x (1 + 2x )
a
⇔ 4x2 + 2x − 2 2x (1 + 2x ) + 1 ≤ 0 .
kh
( )
2
⇔ 2x (1 + 2x ) − 1 ≤ 0 ⇔ 2x (1 + 2x ) =
1.
 −1 − 5
x =
⇔ 2x (1 + 2x ) = 1 ⇔ 4x 2 + 2x − 1 = 0 ⇔  4 .
 −1 + 5
x =
 4
452
−1 + 5
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n ta coù x = .
4
 −1 + 5 1 
Thöû laïi vôùi ( x;y ) =  ;  vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä thaáy thoaû maõn.
 4 2 

 −1 + 5 1 
 4 2 

4x=2
( x2 + 1 + 1)(x2 − y3 + 3y − 2)
2 2 2 2
(x + y ) + 1= x + 2y
n
.v
Lôøi giaûi
om
 2 2
4x  x + 1 − 1=
 


2 2 3
(
 x x − y + 3y − 2
.
)
(x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y .c

+ TH1: Neá u x = 0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
ok
(
y 4 − 2y + 1 =0 ⇔ ( y − 1) y3 + y 2 + y − 1 =0 . )
bo
y = 1

⇔ −1 + 3 17 + 3 33 + 3 17 − 3 33 .
y =
et

 3
+ TH2:
vi
  2  2 3
ng
 2  2 3 4  x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
Neá u 4  x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2 ⇒    .
  (x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y

a
  2  2 3
4  x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
kh
⇔ .
2

2 2 2 2 2
( )
(x + y )(x + y − 1) = 2y − y − 1 = − y − 1
−1 ≤ x ≤ 1
Töø phöông trình thöù hai suy ra x2 + y2 − 1 ≤ 0 ⇒  .
−1 ≤ y ≤ 1
Khi ñoù bieá n ñoå i phöông trình ñaàu cuûa heä thaø nh
4  x2 + 1 − 1 − x2 =− y3 + 3y − 2 .
 
453
 4  2
⇔ x2  − 1 =− ( y − 1) ( y + 2 ) .
 2 
 x +1 +1 
 3 − x2 + 1  2
⇔ x2  =− ( y − 1) ( y + 2 ) (1) .
 x2 + 1 + 1 
 
Vôù i moï i x,y ∈  −1;1 ⇒ VT(1) ≥ 0,VP(1) ≤ 0 .
x = 0
Do ñoù (1) ⇔ VT = VP =⇔
0  thöû laï i vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
y = 1
n
thaá y thoaû maõ n.
.v
 17 + 3 33 + 3 17 − 3 33 
om
3
( x;y ) = ( 0;1);  0; −1 + 3 
 
Nhaän xeùt. Khaù deã daø ng ta coù tröôø ng hôï p x = 0 tuy nhieâ n ñeå xöû lyù tröôø ng hôïp
.c
coø n laï i baï n ñoï c caà n kheù o leù o bieá n ñoå i phöông trình thöù hai cuûa heä ñeå coù ñieàu
ok
kieä n raøng buoä c x2 + y2 ≤ 1 .
 41  1 
bo
2
9 x + =2 + 40x
Baøi 12. Tìm nghieäm döông cuû a heä phöông trình  2 2x + y  .
 2 2
x + 5xy + 6y = 4y + 9x + 9
et
Lôøi giaûi
vi
Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S ta coù :

ng
1  9 
9
41  2
2
x +
1  9
=
2x + y  2
(9 2
)
+ 12  x2 +

 ≥  9x +
2x + y  2 
1

2x + y 
a
 
9 3  ≥ 9  9x + 6 
kh
= 9x +  
2  9 ( 2x + y )  2  2x + y + 9 
 
9 6  2
⇒ 3 + 40x ≥  9x +  ⇔ 3x − 2x − xy + 6y ≥ 0 (1)
2 2x + y + 9 
Coä ng theo veá baá t phöông trình (1) coù phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
3x − 2x2 − xy + 6y + x 2 + 5xy + 6y ≥ 4y 2 + 9x + 9 .
2
⇔ ( x − 2y + 3) ≤ 0 ⇔ x = 2y − 3 .
454


=x 2y − 3
 x = 3
Vì vaäy taát caû caù c daá u baè ng xaû y ra ⇔ 2x + y= 9 ⇔  .
x  y=3
1
 =
 9 2x + y
 xy + 1 x+y−4
 + = 0
Baøi 13. Giaû i heä phöông trình  x + y − 1 x + y − xy .
 4 x + y − xy + 4 x + y − 1= x + y
n

.v
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,x + y > 1,x + y > xy .
om
Töø phöông trình thöù nhaát cuû a heä suy ra heä phöông trình coù nghieäm khi
x+y−4<0.
.c
2
x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4
ok
=0.
( x + y − 1)( x + y − xy )
bo
2
⇔ x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4 =
0.
et
2
⇔ xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) =0.
vi
2
TH1: Neá u xy − x − y + 1 < 0 suy ra xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) ≤ 0 .
ng
 x = 0

xy = 0 y = 2
Daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi  ⇔  (thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn).
a
x + y =2

x = 2
kh
 y = 0
TH2: Neá u xy − x − y + 1 ≥ 0 khi ñoù ta coù:
 x+y 2 
2
xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) ≤ xy  ( ) − x − y + 1 − ( x + y − 2 )
2
 4 

  .
1 2
=
4
( xy − 4 )( x + y − 2 )
455
2 x + y = 2
Suy ra ( xy − 4 )( x + y − 2 ) ≥ 0 ⇔  .
 xy ≥ 4
2
Maë t khaù c: xy ≤
(x + y) <
42
4 neâ n x + y =
= 2
4 4
2
Khi ñoù : xy − 2 + 1 ≥ 0 ⇔ xy ≥ 1 ⇔ xy ≥
(x + y) ⇔ x =y ⇒ x =y =1 .
4
n
x2 + 2x − 2 = −y 2 − 4y − 2
.v

y − 6x + 11= 10 − 4x − 2x 2
om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : 10 − 4x − 2x2 ≥ 0, − y 2 − 4y − 2 ≥ 0 . .c
Sử dụng bất đ
ẳng thức AM-GM ta coù:
ok
2 2
x + 2x − 2 = −y − 4y − 2 ≤
(
1 + −y 2 − 4y − 2 )
2
bo
⇔ 2x2 + y2 + 4x + 4y − 3 ≤ 0 (1)
( ) ≤ 4 + 10 − 4x − 2x
et
4 10 − 4x − 2x2 2
2
y − 6x + 11= 10 − 4 − 2x = .
2 4
vi
2
⇔ x − 10x + 2y + 15 ≤ 0 (2)
ng
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c (1) vaø (2) ta ñöôï c :
2 2 x = 1
3x2 + y2 − 6x + 6y + 12 ≤ 0 ⇔ 3 ( x − 1) + ( y + 3) ≤ 0 ⇔ 
a
.
y = −3
kh

) (1; −3) .
Nhaän xeùt. Töø hai baø i toaù n treâ n ta caà n tinh yù keá t hôï p hai phöông trình cuû a heä
trong quaù trình ñaù nh giaù , thoâ ng thöôø ng laø caù c pheù p coä ng vaø tröø theo veá hai
phöông trình cuûa heä .
( x + 6y + 3) xy + 3y= y ( 3x + 8y + 9 )

 − x2 + 8x − 24y + 417 = ( y + 3) y − 1 + 3y + 17
456
Lời giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 1,x ≥ −3, − x2 + 8x − 24y + 417 ≥ 0 .
( x + 3 + 6y ) y ( x + 3)= 3 ( x + 3) y + 8y2
x+3  x+3 x+3
⇔ + 6 = 3. +8
 y  y y
x+3
⇔ = 2 ⇔ x + 3 = 4y ⇔ x = 4y − 3 .
y
n
Thay =
.v
4 ( y + 4 )( 6 − y ) = ( y + 3) y − 1 + 3y + 17 (1) .
om
4 ( y + 4 )( 6 − y ) ≤ 2 ( y + 4 + 6 − y ) =20

Ta coù :  .
( y + 3) y − 1 + 3y + 17 ≥ 3y + 17 ≥ 3.1 + 17 =
20.c
4 + y = 6 − y
ok
Do ñoù (1) ⇔  ⇔ y =1 ⇒ x =1 .
y = 1
bo
Caùch 2: Ñeå yù moä t chuù t nhaä n thaáy phöông trình (1) coù veá traù i laø haøm nghòch
bieá n vaø veá phaû i laø haø m ñoàng bieá n treân 1; +∞ ) töø ñoù suy ra (1) coù nghieä m duy
et
nhaá t y = 1 .
vi
 2  y 2 + 1 − y  =
ng
 2x + 4x + 1 

 1

Baøi 16.Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ≥ 0 ) .
 1 1 1 3
+ + =
a
1 + 3x 1 + 2y 1 + 5x 1 + 4x
kh
Lời giaûi
2x + 4x 2 + 1 = y + y 2 + 1 ⇔ y = 2x .
1 1 1 3
+ + =.
1 + 3x 1 + 4x 1 + 5x 1 + 4x
457
Maë t khaù c theo baá t ñaú ng thöù c Holder ta coù :

1 1 1 3 3 3
+ + ≥ ≥ =.
1 + 3x 1 + 4x 1 + 5x 3
1 + 3x.4x.5x
3
1 + 64x 1 + 4
x
3=x x
4= 5x
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi  ⇔ x =0⇒y =0.
x x
60 = 64
 4x2 + y2 4x2 + 2xy + y2

 + 2x + y (1)
=
Baøi 17. Giaû i heä phöông trình:  2 3
n

x xy + 5x + 3= 2xy − 5x − 3 (2)
.v
Phaân tích lôøi giaûi: Ta khoâ ng xöû lyù ñöôï c gì töø phöông trình (2) quay laïi
om
phöông trình (1) thì roõ raø ng ñaâ y laø phöông trình ñoà ng baä c ta coù theå ñaët
y = tx hoaë c ñaù nh giaù baát ñaú ng thöù c nhö sau .c
Lời giaûi
Ñieà u kieän xy + 5x + 3 ≥ 0 . Khi ñoù ñieàu kieä n ñeå phöông trình coù nghieäm laø
ok
2x + y ≥ 0 .
bo
Söû duï ng baát ñaúng thöù c Bunhiacopski vaø baát ñaúng thöù c Coâ si ta ñöôï c:
2
4x2 + y2 ( 2x + y ) 2x + y
et
≥ = (3)
2 2.2 2
vi
2
2  2x + y 
2 2
( 2x + y ) − 2xy ≥ ( 2x + y ) − 
2 
 2  =
ng
4x + 2xy + y 2x + y
= (4)
3 3 3 2
Coä ng theo veá cuû a (3) vaø (4) ta ñöôï c:
a
kh
4x2 + y2 4x2 + 2xy + y2

+ ≥ 2x + y .
2 3
Do ñoù (1) ⇔ caù c daá u baè ng ôû baá t ñaú ng thöù c (3),(4) xaûy ra ⇔ y =
2x .
Thay vaøo (2) ta ñöôï c:
x 2x 2 + 5x + 3= 4x 2 − 5x − 3 (5) .
Nhaåm ñöôï c nghieäm x 0 = 3 ñeá n ñaâ y coù caù c höôù ng xöû lyù sau:
458
Höôùng 1: Bieá n ñoå i töông ñöông

Ñeå yù laø y + 2x = 4x ≥ 0 nhöng do x = 0 khoâng thoûa maõn heä neân x > 0 . Do ñoù:

x > 0

(5) ⇔ 4x2 − 5x − 3 ≥ 0 .

( )
2
x 2 2x 2 + 5x + 3=  4x 2 − ( 5x + 3) 
  
 5 + 73
x ≥
⇔ 8 .
n
 4 3 2
14x − 45x − 2x + 30x + 9 =0
.v
 5 + 73
x ≥
om
⇔ 8 3.
⇔x=
(
( x − 3) 14x3 − 3x2 − 11x + 3 =

0 )
Do vôùi moï i x ≥
5 + 73
.c
= 14x3 − 3x2 − 11x + 3 > 0 .
thì f(x)
8
ok
Suy ra ( x;y ) = ( 3;6 ) .
Vaâ y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 3;6 ) .
bo
Höôùng 2: Nhaâ n lieân hôïp

et
(5) ⇔ x  2x 2 + 5x + 3 − 6 = 4x2 − 5x − 21 .

 
vi
x ( x − 3)( 2x + 11)
⇔ ( x 3)( 4x + 7) .
=−
ng
2x2 + 5x + 3 + 6
x = 3
a
⇔ .
 x ( 2x + 11)= ( 4x + 7)  2x 2 + 5x + 3 + 6  (6)
kh
 
5 + 73
Vôù i moï i x ≥ thì:
8
 
( 4x + 7)  2x2 + 5x + 3 + 6  > ( 4x + 7 )  2 ( x + 1) + x + 1 + 6 
2
  
> ( 4x + 7 )( x + 1 + 6 ) = ( 4x + 7 )( x + 7 ) > x ( 2x + 11)
Neâ n phöông trình (6) voâ nghieä m vaø ta coù keá t quaû töông töï treâ n.
459
Baøi 18. (VMO 2013) Giaû i heä phöông trình:

 2 1 2 1 20x
 sin x + 2 + sin y + 2 =
 sin x sin y x+y

 2 1 1 20y
 cos x + + cos2 y + =

2
cos x 2
cos y x+y
Lời giaûi
kπ lπ x y
Ñieà u kieän: x ≠ ,y ≠ , ( k,l ∈  ) ; ≥ 0; ≥ 0;x + y ≠ 0 .
2 2 x+y x+y
n
.v
1 1 1
sin2 x + + cos2 x + + sin 2 y +
om
2 2
sin x cos x sin2 y
.
1 20x 20y
+ cos2 y + = +
.c cos2 y x+y x+y
Söû duï ng baát ñaúng thöù c Mincopski ta coù :

ok
2
1 1
( sin x + cos x ) +  sin1 x + cos1 x 
2  
sin 2 x + + cos2 x + ≥
sin 2 x cos2 x  
bo
( sin 2x − 1) ( sin2 2x − 8sin 2x + 4 )

(1 + sin 2x ) 1 + 42  =
 
= + 10 ≥ 10 .
et
 sin 2x  sin 2 2x
vi
1 1
Töông töï ta coù : sin2 y + + cos2 y + ≥ 10 .
2
sin y cos2 y
ng
 π
x= + kπ
sin 2x = 1  4
a
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi  ⇔ .

= sin 2y 1 y = π
kh
+ lπ
 4
20x 20y  20x 20y 
Maë t khaù c: + ≤ 2 + =2 10 .
x+y x+y x+y x+y
x y
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi = x y.
⇔=
x+y x+y
π
Vaä y nghieä m cuû a heä phöông trình laø x = y = + kπ,k ∈  .
4
460
(
 3 + 2x2 y − x 4 y2 + x2 1 − 2x2 =
 y4 )

(
1 + x2 + y2 − 2xy + 1 + x2 x 4 − 2x2 − 2xy2 + 1 =

0 )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3 + 2x2 y − x 4 y2 ≥ 0 .

( )
2
 4 − x 2 y − 1 + x2 − 2x 4 − y 4 =
0 (1)
n
 .
.v
 2
 ( x − y ) + 1 + x − 2x − 2x y + x + 1 =
6 4 3 2 2
0 (2)
om
( ) ( ).
2 2 2
4 − x2 y − 1 − (x − y) + 1 = 1 + x3 − y 2
.c

( )
2
ok
2
 4 − x 2 y − 1 − (x − y) +1 ≤ 4 − 1 =
1
Ta coù :  .
(
 + 3− 2 2≥
)
bo
1 x y 1
 x3 = y 2
et

Do ñoù daáu baè ng xaû y ra ⇔ x = y ⇔ x = y = 1 (thöû laïi thaá y thoû a maõn).
 2
vi
x y = 1
ng
 2 1
x 2 ( x − 3) + xy + y − x −=
1 3 3x −
a

kh
 2 2
 x + x + 1 − y − y += 1 x2 − xy + y2
Lôøi giaûi
y2 − y + 1 + x2 − xy + y2= x2 + x + 1 .
461
2 2 2 2
 1  3 1   3 
Ta coù : VT =  y −  +  +  x − y  +  x
 2   2  2   2 
2 2
 1 1   3 3 
≥ y − + x − y +  + x = x2 + x + 1
= VP .
 2 2   2 2 
3  1 31 
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x  y=
−  x+y 0.
 x − y  ⇔ xy − =
2  2 2 2 
1
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c: x2 2 ( x − 3) −=
n
1 3 3x − .
2
.v
Nhaän xeùt: Phöông trình voâ tyû naø y raá t ñeïp maé t caû hình thöù c vaø caù i ñeï p ôû
om
1
1 32+
nghieäm duy nhaá t x =+ tuy nhieân ñeå xöû lyù noù khoâ ng ñôn giaû n.
3
2
1 2 24 4
Ta coù : x2 2 ( x − 3) − 1= ⇔ 2x 2 ( x − 3) − =
3 3x −
2
.c x
3
x 2
−
x3
ok
2 24 4
⇔ 2x 2 ( x − 3) − 2 = +3 − −2
x x 2 x3
bo
⇔
(
4 2x3 − 6x2 − 1 )=−4 ( 2x 3
− 6x2 − 1 )
2x 2 ( x − 3) + 2
2
et
2
 24 4   2  24 4  2
 3 2 − 3  + 2 − 3 2 − 3 + 2 − 
 x x   x x x  x

vi
 
ng
 
 
(
⇔ 4 2x3 − 6x2 − 1 ) 1
+
 2x 2 ( x − 3) + 2 
1 =0
a
2
24 4   2  24 4  2 2 
 3 2 − 3  + 2 − 3 2 − 3 + 2 −  
kh
   
  x x   x x x  x 
3 5
⇔ 2x3 − 6x2 − 1 = 0 ⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1) − = 0.
2
3
3  1   1 
⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1)=  3 2 + − 3 3 2 + .
3  3 
 2  2
 1  1 1
⇔ f ( x − 1) = f  3 2 + ⇔ x −1 = 3 2 + ⇔ x =1+ 3 2 +
3  3 3
 2 2 2
462
(vôù i f(t)= t 3 − 3t ñoà ng bieá n treân 1; +∞ ) .
 1 
 1+ 3 2 + 
1 3
2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) = 1 + 3 2 + ; 
 3
2 2+ 3 2 + 1 
 3 
 2 
Caùch 2:
 u2 + 6
= u 2 ( x − 3) x =

Ñaë t 
1

⇒ 2
3 ( )
⇒ 3 u2 + 6= 2v3 + 1 ⇔ 2v3 − 3u2 − 17= 0
n
= v 3 3x −  2v + 1
 2 x = 6
.v
2v3 − 3u2 − 17 =0
om
2
u +6 2 
2
Phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:   u − 1 = v ⇒  u2 + 6 
 2   u −1 =v
  
.c  2 
3
 2 2 
u +6
ok

Ta coù phöông trình: 2   u − 1 − 3u2 − 17 =
0.
 2  
   
bo
( )(
⇔ u3 + 6u − 2 u12 + 30u10 + 2u9 + 360u8 + 36u7 + 2164u6
)
et
+ 216u5 + 6528u4 + 440u3 + 7968u2 + 48u + 304 =

0
vi
⇔ u3 + 6u − 2 =0.
3
( 3
)
2 −1 ⇔ 2(x =
− 3) 3
( 3
)
ng
⇔
= u 2 2 2 −1
1
1+ 3 2 +
a
1 3
2 .
⇔ x =1 + 3 2 + ⇒y=
kh
3
2 1
2+ 3 2 +
3
2
Ñeå reø n luyeä n cho kyõ naê ng giaûi phöông trình voâ tyû baè ng kyõ thuaä t nhaân lieân
hôï p môø i baïn ñoï c xöû lyù phöông trình sau x 2 3 ( x − 3) − 5x + 4 = −5x 2 − 4 .
3
463

 x2 − 2x + 2 + 4 y 2 − 2y + 2 =
2

 4 x + y + 3 =
3
Lời giải
2 2 x = 1
( x − 1) + 1 + 4 ( y − 1) + 1 =2 ⇔ y = 1 (thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa

heä thaá y thoû a maõ n).
n
.v
7 16 − y 2 = x − 1 x + 6

( )( ) .
om
2 2
( x + 2 ) + 2 ( y − 4 ) =9

Lôøi giaûi .c x ≥ 1
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra ( x − 1)( x + 6 ) ≥ 0 ⇔  .
ok
 x ≤ −6
2
Tuø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra ( x + 2 ) ≤ 9 ⇔ −5 ≤ x ≤ 1 .
bo
16 − y2 = 0

Vì vaäy x =1 ⇒  2 ⇔ y =4 .
( y − 4 ) =
et
vi
 x2 y2 − 36xy + 324 =
ng
 12 − x2
xy= 9 + y 2
3
a

Lôøi giaûi
kh
2
Ta coù 12 − x ≥ 0 ⇒ x ≤ 2 3 .
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù:
y2
xy =
9+ ≥ 2 3 y ⇒ xy ≥ xy ≥ 2 3 y ⇒ x ≥ 2 3 .
3
x =−2 3  x =−2 3,y =
−3 3
Vaä y x =
2 3⇔ ⇒ .
= x 2 3 = x 2=3,y 3 3
464
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( )(

−2 3; −3 3 ; 2 3;3 3 . )
 x + 4 32 − x = y2 − 3
4
 x + 32 − x = −6y + 24
Lôøi giaûi
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c :
x + 32 − x + 4 x + 4 32 − x =y2 − 6y + 21 .
2
⇔ x + 32 − x + 4 x + 4 32 − x =( y − 3) + 12 .
n
 x + 32 − x ≤ (1 + 1)( x + 32 − x ) =
8
.v

Ta coù :  .
 4 x + 4 32 − x ≤ (1 + 1) ( x + 32 − x ) ≤ 4
om

Suy ra: x + 32 − x + 4 x + 4 32 − x ≤ 12 .
2
Maë t khaù c ( y − 3) + 12 ≥ 12 .
.c
ok
x =
32 − x x =
16
Daá u baè ng xaûy ra ⇔  ⇔ .
= y 3= y 3
bo
x3 y = 1
et

3x + y =4
vi
Lôøi giaûi
ng
xy > 0 x > 0

Heä phöông trình coù nghieäm khi  ⇔ .
3x + y > 0 y > 0
a
Ta coù : 3x + y = x + x + x + y ≥ 2x + 2 xy ≥ 4 4 x3 y = 4 .
kh
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= 1 .

x2 + y2 = 1

Baøi 6. Giaû i heä phöông trình   2 2 2 
.
x  9 2x + y + 1 − x  =16
  
Lôøi giaûi
Töø heä phöông trình suy ra 0 ≤ x ≤ 1, −1 ≤ y ≤ 1 .
465
Thay y2 = 1 − x 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x  9 1 + x 2 + 13 1 − x 2  =
16 .
 
Ta coù :
3 13
x  9 1 + x2 + 13 1 −=
x 2  .3x.2 1 + x 2 + .x.2 1 − x 2
  2 2 .
3
(
≤ 9x2 + 4 1 + x2 +
4
( 13 2
4
))
x + 4 1 − x2 ( ( )) =
16
= 2
3x 2 1 + x 2 1
n
Daá u baè ng xaûy ra ⇔  ⇔x= ⇒y=± .
x 2 1 − x2 5 5
.v
=
  
)  2 ; − 1 ; 2 ; 1  .
om
=
 5 5  5 5
3 1 + 2x 2 + 2 40 + 9y2 =
5 11
.c

Baøi 7. Giaû i heä phöông trình:  13
x + 6y =
ok
 3
Lôøi giaûi
bo
 1
2
 1 + 2x ≥ ( 2x + 3) , ∀x ∈ 
 11
Ta coù : 
et
 40 + 9y2 ≥ 1 (18y + 10 ) , ∀y ∈ 
 11
vi
1
⇒ 3 1 + 2x 2 + 2 40 + 9y2 ≥ ( 6x + 36y + 29 ) =
5 11 .
ng
11
1 2
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x= ,y= .
a
3 3
kh

(
 x + y + 2 x2 + y2 = 2xy + 4
.
)
x 3x + 6xy + y 3y + 6xy =
2 2
6

Lôøi giaûi
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù :
2xy + 4= ( )
x + y + 2 x2 + y2 ≥ 2 4 xy + 4xy ⇒ 2 ≥ 4 xy + xy ⇒ xy ≤ 1 .
466
Maë t khaù c töø phöông trình thöù hai cuû a heä ta coù:
9x2 + 3x2 + 6xy 9y2 + 3y2 + 6xy
6 = x 3x2 + 6xy + y 3y2 + 6xy ≤
6
+
6
( )
= 2 x2 + y2 + 2xy
( )
Laï i coù : 2 x2 + y2 + 2xy= 4xy + 4 − ( )
x + y ≤ 4.1 + 4 − 2= 6 .
= xy 1=x 1
Do ñoù daáu baè ng xaû y ra ⇔  ⇔ .
= x y= y 1
n
 2013 2xy
x + x 2 + y2013
=
.v
2014 2
 x − 2x + 22014 + 1
om
y 2013 + 2xy
y 2 + x 2013
=
 2014 2
y − 2y + 22014 + 1

Lôøi giaûi .c
ok
2xy 2xy
+ x2 + y2 .
=
2014 2 2014 2014 2 2014
x − 2x + 2 +1 y − 2y + 2 +1
bo
Maë t khaù c:
 2xy 2xy 2 xy 2 xy
et
 2014 2 + ≤ + 2 xy
=
2014 2014 2014 2014
 x − 2x + 22014 + 1 2014 y2 − 2y + 22014 + 1 2 2
vi
 2 2
x + y ≥ 2 xy
ng

a

kh
2 1 2
 5 − x + 5 − 2 =3 + y
 x
 1
x + x = 2 ( 3 − 2y )
Lôøi giaûi
Nhaâ n theâm 2 vaø o hai veá cuû a phöông trình thöù nhaá t sau ñoù coäng theo veá vôùi
phöông trình thöù hai, ta ñöôï c:
1 1
2 5 − x2 + x + + 2 5 − = 2y2 − 4y + 12 .
x x2
467
Söû duï ng baát ñaúng thöù c cauchy-shar ta coù

 2 2
x + 2 5 − x ≤ 1 + 2

(2
)( x + 5 − x ) =5
2 2
 ⇒ VT ≤ 10 .
 x x2
(
 1 + 2 5 − 1 ≤ 12 + 22 )  x + 5 − x  =5
 1
2
1 
2
2
Maë t khaù c laï i coù VP = 2y2 − 4y + 12 = 2 ( y − 1) + 10 ≥ 10 .
y = 1
Vaä y VT= VP= 0 ⇔  .
x = 1
n
.v
 x y 2 xy
 + =
om
y +1 x +1 xy + 1
 5 + 3 = 4
 x −1 y −1
.c

Lôøi giaûi
ok
Ñieà u kieän : x > 1,y > 1 .
bo
x y x + y +1 x + y +1
( x + y + 1)  x 1+ 1 + y 1+ 1  − 2 .
 
Ta coù : + = + −2=
y +1 x +1 y +1 x +1  
( ) 1 + 2 xy − 2 =2xyxy+ 1
et
≥ 2 xy + 1 .
vi
Daá u baè ng xaû y ra khi vaø chæ khi x = y . Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai
ng
cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm ( x;y ) = ( 5;5) .
a

kh
x2 + y2 = 1

2013
 x − 2013
= y ( 2015 y
)
− 2015 x ( x + y + xy + 2014 )
Lôøi giaûi
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra −1 ≤ x ≤ 1 .
Ta coù : x + y + xy + 2014 = ( x + 1)( y + 1) + 2013 ≥ 2013 > 0 .
Do ñoù phöông trình thöù hai suy ra x = y .
468
1 1
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c : x =
y=− y =.
,x =
2 2
 1 1  1 1 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =
− ;− ; ; .
 2 2  2 2
4x + 3xy =
3 2
7y
3 2
y + 6x y =7
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä , ta coù :
n
( )
y3 + 6x2 y = 7 ⇔ y y2 + 6x2 = 7 ⇒ y > 0 .
.v
Khi ñoù töø phöông trình thöù nhaá t ta suy ra x > 0 . Vaä y x,y > 0 .
om
( x − y ) ( 4x2 − 2xy + y2 ) = 7 ( y − 1) (*)
.c
Xeù t phöông trình (*).
ok
TH1 : Vôù i 0 < y < 1 thì VP < 0 ⇒ VT < 0 ⇔ x < y ⇒ 0 < x < y < 1 , töø ñoù ta
suy ra y3 + 6x2 y < 7 , heä voâ nghieä m.
bo
TH2 : Vôù i y > 1 ⇒ 7 ( y − 1) > 0 ⇒ VP > 0 ⇒ VT > 0 ⇒ x > y > 1 , töø ñoù suy ra
y3 + 6x2 y > 7 , heä voâ nghieä m.

et
Vaä y vôù i y = 1 , ta coù nghieäm x = 1 .

vi
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x,y ) = (1,1) .
ng
 3 2 2
y + x = 64 − x y
( )
3
a
y + 6= x2 + 3

kh
Lôøi giaûi
 3 2 2
y + x = 64 − x y y3 + x2 ≤ 8 x = 0
Ta coù :  ⇒ ⇔ (thoûa maõ n).
( )
3
y + 6= x2 + 2 ≥ 8 y ≥ 2 y = 2

469
 x+2 − y = 1

Baøi 15. Giaû i heä phöông trình  1 1 1.
x − 2
=
6
 4x + y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≠ 0,y ≥ 0,4x + y2 > 0 .
Vì y = 0 khoâ ng thoû a maõ n heä phöông trình neâ n y > 0 suy ra
 x + 2= y + 1 > 1


x >
3 7 − 33 ( )
1 = 1 + 1 1 1 ⇒ .
n
< +  2
x 6 
4x + y2 6 4x y > 0
.v

TH1: Neá u y < x − 1
om

x > (
3 7 − 33 ) 1 1 1 1 1
Suy ra:  2 ⇔ x>2⇒ − < − .c <
 x 4x + y2 x x + 1 6
 x + 2= y + 1 < x − 1 + 1
ok
(heä voâ nghieä m).
TH2: Neá u y > x − 1 thöï c hieä n töông töï ta coù heä voâ nghieäm.
bo
TH3: Neá u y= x − 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra
x = 2 ⇒ y =1 .
et
vi
2 x − 4 − y − 1 = 2

ng

x + 12x + y 2 =
19
Lôøi giaûi
a

kh

2 ( x − 8) y−5
2 x − 4 − 4= y −1 − 2 ⇔ = ⇒ ( x − 8)( y − 5) ≥ 0 .
2 x−4 +4 y −1 + 2
Neá u x > 8,y > 5 ⇒ x + 12x + y 2 > 19 heä phöông trình voâ nghieäm.
Neá u x < 8,y < 5 ⇒ x + 12x + y2 < 19 heä phöông trình voâ nghieäm.
Neá u= = 5 heä phöông trình thoû a maõ n.
x 8,y
470
=u x−4
Nhaän xeùt:Heä treân hoaø n toaø n giaû i ñöôï c baè ng pheù p ñaët aå n phuï  .
v
= y −1
x2 y + y =2x
y − x = 2 (1 − x )
2
Lôøi giaûi
 2x
y =
n
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  1 + x2
.v
y 4 = x − 1 2 + 1
 ( )
om
2
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra −1 ≤ y ≤ 1 ⇒ y 4 ≤ ( x − 1) + 1 .
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = 1,y = 1 .
.c
ok

( ) ( )
3
( 5 − x ) 1 + x y =1 + x y
4 4 2 2
x2 y2 + x2 + x + y2 =
bo
 4
Lôøi giaûi
et
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra:

5 − x= ( x + 1)( y + 1) thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôïc:
2 2
vi
( x + 1)( y + 1)( x y + 1) = (1 + x y ) .
3
ng
2 2 4 4 2 2
Maë t khaù c theo baá t ñaú ng thöù c Holder ta coù :

a
3
( x + 1)( y + 1)( x y + 1) ≥ 1 + ( ).
3
x2 y2 x 4 y 4  = 1 + x2 y2
kh
2 2 4 4 3

Daá u baè ng xaû y ra ⇔ x2 = y2 = 1 thöû laï i vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra
( x;y=) (1; −1) ; (1;1) .
x 1 − y 2 + y 1 − x 2 =
1
3x2 − xy2 + 4x = 1
471
Lôøi giaûi
Ta coù x 1 − y 2 + y 1 − x 2 ≤ (x 2
)( )
+ 1 − x2 1 − y2 + y2 =1.
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x2 + y=

2
1, ( x,y ≥ 0 ) .
Khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
( 2 − 1) .
3 2
x3 + 3x2 + 3x − 1 = 0 ⇔ ( x + 1) = 2 ⇔ x = 3 2 − 1 ⇒ y = 1 − 3
2 − 1;1 − ( 2 − 1)  .
 2 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y )=  3 3
 
n
 x −1 2 y + x y −1 =
( ) ( ) 0
.v
Baøi 20. Giaû i heä phöông trình  y  1 .
om
 x +  xy +  =4y
 x  x
Lôøi giaûi .c
Ñieà u kieän: x > 0,y ≥ 0 .
ok
 y  1 y 1
Ta coù :  x +  xy +  ≥ 2 x. .2 xy. =4y .
 x  x x x
bo
 y
x=
 x ⇔ x = 1 .
Daá u baè ng xaûy ra ⇔  
et
xy = 1 y = 1
 x
vi
Thöû laïi vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä thaá y thoû a maõ n.
ng
 2
( )
2
 x −1 = + 1 2y ( 2x + 1)
a

kh
x2 − y2 = 3

Lôøi giaûi
(
 2
)  2
( )
2 2
 x −1 += 1 4xy + 2y  y + 2 +=1 4xy + 2y
 ⇔ .
x2 = 2
y +3  2 2
 x = y +3
472
Ta coù : 4xy + 2y ≤ x 2 + 4y 2 + 2y = 5y 2 + 2y + 3
( )
2
⇒ y2 + 2 + 1 ≤ 5y2 + 2y + 3 ⇔ y 4 − y 2 − 2y + 2 ≤ 0
.
2
( )
⇔ ( y − 1) y + 2y + 2 ≤ 0 ⇔ y =1 ⇒ x =2
2
2 y2 + x + y + 3= 3 y + x + 2
y3 + y2 − 3y − 5 = 3x − 3 x + 2
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x ≥ −2 .
(1 + 3)( x + 2 + 3y=)
om
Ta coù : x+2 +3 y ≤ 2 x + 3y + 2 ≤ 2 y2 + x + y + 3 .
 x+2 3y
 = x = −1
.c
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi  1 3 ⇔ .
  y =1
2
x + 3y + 2 = y + x + y + 3
ok
Thöû laïi thaá y thoû a maõ n phöông trình thöù hai.
bo
 x2 + y 2
2 + 2y + x =
8
et
.
 x + y = 2
vi
Lôøi giaûi
ng

 1
( )
2
x + y ≥ x+ y = 2
a
Ta coù :  2 ⇒ x2 + y2 + x + y ≥ 4 .
1
kh
2
x2 + y2 ≥ ( x + y ) ≥ 2
 2
2 +y 2 +x 2 + y2 + x + y
Suy ra: 2x + 2y ≥ 2 2x ≥ 2 24 =
8.
473

 x9 − 18y − 27x − 29
 3 − x − y − 1 = 2x + x2 + x − 2
 3
 3
( )2
x x + 2xy − 2x + 2 + ( y − 2 ) =+ 7 6 3 4 ( x − y + 1)
Lôøi giaûi
x ≥ 1
Ñieà u kieän: x − y − 1 ≥ 0,  .
 x ≤ −2
n
= 6 3 4 ( x − y + 1) .
x 4 + 2x 2 y − 2x2 + 2x + y 2 − 4y + 11
.v
( ) − 2 ( x + y ) + 2 ( x − y + 1)=
2
+ 9 6 4 ( x − y + 1) .
om
⇔ x2 + y 2 3
⇔ (x + y − 1) + 2 ( x − y + 1)=
2
2
+ 8 6 4 ( x − y + 1) .
3
.c
Maë t khaù c:
ok
( )
2
⇔ x2 + y − 1 + 2 ( x − y + 1) + 8 ≥ 2 ( x − y + 1) + 8
.
bo
(
= 2 ( x − y + 1) + 2 + 2 ) ≥ 2.3 3 2.2. ( x − y + 1=
) 63 4 ( x − y + 1)
x2 + y − 1 = 0 =x 1,y

= 0
et
Daá u baè ng xaûy ra ⇔  ⇔ .

x − y + 1 =2 x =−2,y =
−3
vi
Thöû laïi chæ coù nghieäm ( x;y ) =( −2; −3) thoûa maõ n.
ng
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =( −2; −3) .
 1 1
( )
a
x + y + + = 2 1 − 2x + 1 + 2y
Baøi 25. Giaû i heä phöông trình  x y .
kh
 2 2
x + y − 7xy + 1 =0
Lôøi giaûi
1 1
Ñieà u kieän: 0 ≠ x ≤ , − ≤ y ≠ 0 .
2 2
1 1
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra x + 0.
− 2 1 − 2x + y + − 2 1 + 2y =
x y
474
x2 − 2x 1 − 2x + 1 − 2x y2 − 2y 1 + 2y + 1 + 2y
⇔ + 0.
=
x y
1
( ) 1
( )
2 2
⇔ x − 1 − 2x + 1 + 2y − y 0 (1) .
=
x y
Maë t khaù c töø phöông trình thöù hai cuû a heä ta coù:
7xy = x 2 + y 2 + 1 > 0 ⇒ xy > 0 .
=
x 1 − 2x x =−1 + 2
Do ñoù (1) ⇔  ⇔ .
=y 1 + 2y  y = 1 + 2
n
.v
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = −1 + 2;1 + 2 . ( )
om
 9 + 8x2 y − x 4 y=

2
y3 16y3 − 3x2 + y
.
( )
( )
 16 + ( x − 2y

=
2
) x 5y − x + y − 1
2 3 2
.c
ok
Lôøi giaûi
bo

( )
2
 25 − x 2 y − 4 = 16y 6 − 3x 2 y3 + y (1)

et
 2
 16 + ( x − 2y ) =− x + 5x y + y − 1
4 2 3
(2)
vi

ng
( ) ( )
2 2 2
25 − x 2 y − 4 − 16 + ( x − 2y ) = 4y3 − x +1.
a

( )
2 2
 25 − x 2 y − 4 − 16 + ( x − 2y ) ≤ 25 − 16 =
1
kh
Ta coù :  .
(
 3− 2+ ≥
 4y x )1 1
x2 y = 4

Do ñoù daáu baè ng xaû y ra ⇔ x = 2y heä naø y voâ nghieä m.
 3
4y = x
475

y6 + y3 + 2x2 = xy − x2 y2

 3 1
8xy + 2y3 + = 4x 4 + 3x2 + x + 2 4x2 − 4xy + y2 + 1
 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ xy ≤ 1 .
2
1  1 1
Ta coù : xy − x 2 y2 = −  xy −  ≤ ⇒ 2y 6 + 2y3 + 4x2 ≤ 1 .
4  2 2
n
1
8xy3 + 2y3 + = 4x 4 + 3x2 + x + 2 4x 2 − 4xy + y 2 + 1 ≥ 4x 4 + 3x 2 + x + 2
.v
2
2y + 2y + 4x2 ≤ 1
6 3
om

⇒ 1
4 2 3 3
4x + 3x + x + 2 ≤ 8xy + 2y +
 2
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân suy ra:

.c
y3 = 2x
ok
2 2   1
( ) 1  1 1 x = −
2  
2 y3 − 2x +  2x2 −  +  x +  ≤ 0 ⇔ 2x2 = ⇔  2 (thoûa maõ n)
bo
 2  2  2 y = −1
 1 
x = − 2
et
 1 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; −1 .
vi
 2 
5
ng
 4 + x y + 4x y + 4x y = xy (1 − xy ) + 2
2 2 4 2 2 4

 5 − xy − 2 2xy ( x + y ) = x + y − 2 x2 + y2
( )
a
 2
kh
Lôøi giaûi
 xy + 1 − xy 5
 xy (1 − xy ) + 2 ≤ +2=
Ta coù :  2 2 .
 (
x + y − 2 x + y ≤ 0
2 2
)
5 2 2 4 2 2 4 5
 4 + x y + 4x y + 4x y ≤ 2
Suy ra:  .
 5 − xy − 2 2xy ( x + y ) ≤ 0
 2
476

 1
 xy =
 2  1
2 2
 x =
 1  2 1   2 1   2 1  2
 xy −  +  2x y −  +  2y x −  ≤ 0 ⇔ 2x y = ⇔ 
 2  2  2  2 y = 1
 2 1  2
2xy =
 2
 1 1 
 2 2
n
.v
  2
8y  x + 1 − x + ( y − 1) =
 12x + 1 + 7 ( x −1 + y − 2 )
om
  
(
 2 x + y xy =
 ) 4y y − x x
.c
Lôøi giaûi
ok
2
Ñieà u kieän: x ≥ 1,y ≥ 2,1 − x + ( y − 1) ≥ 0 .
bo
( )( )
x − y x + 3 xy + 4y = 0 ⇔ x = y .
et

8x2 + 8x ( x − 1)( x − 2 )= 12x + 1 + 7 ( x −1 + x − 2 . )
vi
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta coù hai caù ch xöû lyù nhö sau:
ng
8x ( x − 1)( x − 2 ) ≥ 7 x − 2

 ⇒ 8x2 + 8x ( x − 1)( x − 2 ) ≥ 12x + 1 + 7 ( x −1 + x − 2 )
a
8x2 − 12x − 1 − 7 x − 1 ≥ 0
kh
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = 2 .

Caùch 2: Ñaë t u= x − 1 + x − 2 ≥ 2 − 1 + 2 − 2= 1
⇒ u2 = 2x − 3 + 2 ( x − 1)( x − 2 ) .
Suy ra: 8x2 + 8x ( x − 1)( x − 2 ) − 12x − 1 − 7 ( x −1 + x − 2 )
( )
= 8x2 + 4x u2 − 2x + 3 − 12x − 1 − 7u = 4xu2 − 7u − 1 ≥ 8u2 − 7u − 1 = ( u − 1)( 8u + 1) ≥ 0
477
x = 2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi  2.
⇔x=
u = 1
 2x + 1 − 2y + 1 = y − x

16x 2 y=
2
+ 5 6 3 4x2 y + x
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän x,y ≥ − khi ñoù heä töông ñöông vôùi:
2
 2(x − y)   2 
( x − y ) 
n
 = y−x + 1
 
 2x + 1 + 2y + 1 ⇔  2x + 1 + 2y + 1  .
.v
 2 2

16x y= + 5 6 3 4x2 y + x 16x2 y= 2
+ 5 6 3 4x2 y + x
om
x = y
⇔ 3
4
16x =+ 5 6 4x3 + x .c
Töø ñaây suy ra x,y > 0
ok
Ta coù
3
4x3=
+x
13
2
( )
3
(
4x 4x2 + 1 .2 ≤ 4x + 4x 2 + 1 +
2
= 2
3
2
) (
4x 2 + 4x + 3 )
bo
+ 5 ≤ ( 4x + 4x + 3) ⇔ 2 ( 2x + 2x + 1) ( 2x − 1)
3 2 1
Töø ñoù suy ra : 16x5 2 2
≤ 0 ⇔ x =−
2 2
et
1
Thöû laïi thaá y x = − thoû a maõ n phöông trình treâ n
2
vi
 1 1
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = − ; −  .
ng
 2 2
x2 − 8y2= 2xy (1 − 2y )
a

4y2 + 4y + 1
kh
 x3 + 4x =+
1
 3
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x3 + 4x > 0 ⇒ x > 0 .
( x − 2y ) ( x + 4y2=) 0 ←
→=
x>0
x 2y .
x
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c: 3 x3 + 4x = x2 + 2x + 4 .
2
478
x2 + 4 3  x2 + 4 
x3 + 4x 3 2x.
Ta coù : 3 = ≤  2x +  ≤ x2 + 2x + 4 .
2 2  2 
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = 2 ⇒ y = 1 .

( x + y − 1) x + y − 1 + 6x + 2y = 20

( 3x + y − 2 ) 3x + y − 2 + 2x + 2y =18
Lôøi giaûi
n
x + y − 1 ≥ 0
Ñieà u kieän  .
.v
3x + 2y − 1 ≥ 0
om
Khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i
( x + y − 1) x + y − 1 + 2 ( 3x + y − 2 ) = 16

 (1)
( 3x + y − 2 ) 3x + y − 2 + 2 ( x + y − 1) =16
.c
Tröø theo veá hai phöông trình treâ n ta ñöôï c
ok
( x + y − 1) x + y − 1 − 2 ( x + y − 1) − ( 3x + y − 2 ) 3x + y − 2 + 2 ( 3x + y − 2 ) =0
⇔ ( x + y − 1) ( x + y − 1 − 2 ) + ( 3x + y − 2 ) ( 2 − )
bo
3x + y − 2 =0 (*)
Töø (*) ta coù nhaä n xeù t sau :

et
Neá u x + y − 1 ≥ 4 thì töø (*) suy ra 3x + 2y − 2 ≥ 4

vi
Neá u x + y − 1 ≤ 4 thì töø (*) suy ra 3x + 2y − 2 ≤ 4

ng
 x + y − 1 ≥ 4

3x + y − 2 ≥ 4
Nhö vaä y heä coù nghieäm khi 
a
x + y − 1 ≤ 4

kh
 3x + y − 2 ≤ 4
Töø ñaây keát hôï p vôù i heä (1) ta suy ra heä töông ñöông vôù i:
 1
x + y − 1 =4 x =
⇔ 2.

3x + y − 2 = 4 y = 9
 2
1 9
2 2
479
 xy + 1 x+y−4
0
 x + y − 1 + x + y − xy =
 x + y − 1 + x + y − xy= 2x 2 + 3y 2 − 3

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,x + y > 1,x + y > xy .
Töø phöông trình thöù nhaát cuû a heä suy ra heä phöông trình coù nghieäm khi
x+y−4<0.
n
2
x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4
.v
=0.
( x + y − 1)( x + y − xy )
om
2
⇔ x2 y2 − xy ( x + y ) + xy − ( x + y ) + 4 ( x + y ) − 4 =
0.
2
⇔ xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) =0. .c 2
TH1: Neá u xy − x − y + 1 < 0 suy ra xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) ≤ 0 .
ok
 x = 0

bo
xy = 0 y = 2
Daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi  ⇔  (thöû laïi thaáy khoâng thoûa maõn).
x + y =2

x = 2
et
 y = 0
TH2: Neá u xy − x − y + 1 ≥ 0 khi ñoù ta coù:
vi
 x+y 2 
( )
ng
2 2
xy ( xy − x − y + 1) − ( x + y − 2 ) ≤ xy  − x − y + 1 − ( x + y − 2 )
 4 

 
a
1 2
= ( xy − 4 )( x + y − 2 )
kh
4
2 x + y = 2
Suy ra ( xy − 4 )( x + y − 2 ) ≥ 0 ⇔  .
 xy ≥ 4
2
Maë t khaù c xy ≤
(x + y) <
42
4 neâ n x + y =
= 2
4 4
2
Khi ñoù : xy − 2 + 1 ≥ 0 ⇔ xy ≥ 1 ⇔ xy ≥
(x + y) ⇔ x =y ⇒ x =y =1 .
4
480

27y3 − 3x2 + 9y = 1

Baøi 34. Giaû i heä phöông trình   x2 .
 x + 3y
= 4 72  + y2 
 9 
  
Lôøi giaûi
n
 x2 
( ) ( )
.v
4 2
x + 3y ≤ 4 ( x + 3y ) ≤ 4 (1 + 1) x2 + 9y2= 72  + y2 
 9 
 
om
 x2 
⇒ x + 3y ≤ 4 72  + y2  .
 9 
  .c
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x= 3y ⇔ x= 3y .
ok
Thay x = 3y vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
1
bo
3
27y3 − 27y2 + 9y =1 ⇔ ( 3y − 1) = 0 ⇔ y = ⇒ x =1 .
3
 1
et
 3
vi

ng
x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0


( 4 4 2 4
)
17 x + y − 14y + 49 − ( x + 2y ) = (
−8 ( xy + 7 ) x 2 + 2xy + 4y 2 − 14 )
a
Lôøi giaûi
kh

x2 + y2 + xy − 3x − 4y + 4 =0

.
  4
( ) ( )
2 2
2 2 2
17  x + y − 7  = x + 4y − 28
  
( ) ( ( )) ( )
 2 2 2
Ta coù : 17  x 4 + y 2 − 7  ≥ 1.x 2 + 4 y 2 − 7 = x 2 + 4y 2 − 28 .
 
481
x2 y2 − 7
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi = ⇔ 4x2 − y2 =
+7 0.
1 4
4x2 − y 2 + 7 =0
 2 .
2
x + y + xy − 3x − 4y + 4 =0
 4  7
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä suy ra x ∈  0;  ,y ∈ 1; 
 3  3
(Xem theâ m kyõ thuaät söû duïng ñieà u kieä n coù nghieäm cuûa heä phöông trình).
n
2
2 2  7
Do ñoù: 4x − y + 7 ≥ −   + 7 > 0 neâ n heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieäm.
.v
3
om
 3
 x + 2x − y + 3x − 2y =

2 2
( .c 125
( x + 1) 6x + 2y − 7xy + 5x − 3y + 1 =
64
)
Lôøi giaûi
ok
Ñieà u kieän: x ≥ 0,3x − 2y ≥ 0 .
bo
Ñeå yù moä t chuù t ta nhaä n ra:
( x + 1) ( 6x2 + 2y2 − 7xy + 5x − 3y +=

1) (( )(

) 
( ) 
2 2
x)2 + 1  2x − y + 1 3x − 2y + 1
et
  
( )(
Ta coù baá t ñaú ng thöù c: a2 + 1 b2 + 1 c2 + 1 ≥)( ) 125  3
vi
,  a,b,c ≥ 0,a + b + c =  .
4  2
ng
Chöù ng minh baá t ñaú ng thöù c naø y ta xeù t haø m soá :
( 4
)
 3
= ln t 2 + 1 − t,t ∈  0; 
f(t)
a
5  2
kh
Suy ra:
( ) 5 2
4 5
( ) ( 5 6
ln t 2 + 1 ≥ ln − ⇒ ln 1 + a2 + ln 1 + b2 + ln 1 + c2 ≥ 3ln − =
4 5
) (
ln
125
64
)
⇔ (1 + a )(1 + b )(1 + c ) ≥
2 2 125
2
.
64
1
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi a= b= c= .
2
482
1 1
AÙ p duïng vaø o baø i toaùn ta coù : x = 2x − y = 3x − 2y = ⇔x=y= .
2 4
1 1
4 4
 2 
 1 + x2

( ) 1 + y1  =
4
8
( ) 1 
 2
2
 1+ y 1 + 4  =
8
  x 
n
Lôøi giaûi
.v
Nhaä n theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
om
 
(1 + x ) (1 + y ) 1 + x1  1 + y1  =
2
2 2
64 .
4 4
.c 6
1  1   
( )( 
) 2 2 2 2 1 1
2
2 2
ok
Ta coù : 1 + x 1 + y 1 +  1 +  ≥  1 + 6 x .x .y .y . 4 . 4 64 .
 =
4  4   
 x  y   x y 
1 1 x = ±1
bo
2 2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= = ⇔ .
4 4
x y y = ±1
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) ; ( −1;1) ; (1; −1) .
et
2
Nhaän xeùt: Ta coù theå ñaë=
t u x= ,v y2 ñeå giaûm baä c cuûa heä vaø ñöa veà heä ñoá i
vi
xöù ng loaïi II ñaõ bieá t caù ch giaû i.

ng
x + 6 xy − y = 6

Baøi 38. Giaû i heä phöông trình  6 x3 + y3 ( ) .
a
x + = ( )
2 x2 + y2 + 3
kh
 x2 + xy + y2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0,x2 + y2 > 0 .
6 = x + 6 xy − y ≤ x + 3 ( x + y ) − y = 4x + 2y ⇒ 2x + y ≥ 3 .
483
(
 6 x3 + y3
) (
6 x3 + y3 )
4 x3 + y3 ( )

 x2 + xy + y2
≥
2
x +y
=
2 2
x +y 2
≥ 2 2 x2 + y2 ( )
 x2 + y2 +
 2

(3
6 x +y 3
)



3 = x +
2
x + xy + y 2 ( ) ( )
− 2 x2 + y2 ≥ x + 2 x2 + y2 ≥ x + x + y = 2x + y
⇒ 2x + y ≥ 3 .
= x y= x 1
n
Vì vaäy taát caû caù c daá u baè ng xaû y ra ⇔  ⇔ .
2x=
+y 3 =
y 1
.v
om
( x − 1) y + ( y − 1) x =2xy
x 2y − 2 + y 2x − 2 =2xy .c
Lôøi giaûi
ok
x −1 y −1
bo
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i: + 1.

=
x y
 x −1 1+ x −1 1
et
 ≤ =
 x 2x 2 x −1 y −1
Ta coù :  ⇒ + ≤1.
vi
 y −1 ≤ 1+ y −1 =
1 x y
 y 2y 2

ng
Daá u baè ng xaû y ra khi vaø chæ khi x= y= 2 thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä
thaá y thoûa maõ n.
a
kh
 x + x2 + y + 3 = 2

2 x + 4 + 3 y + 8 =13
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ −8,x + y + 3 ≥ 0 .
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù :
484
(
x + x2 + y + 3 = 2 ⇔ x + x2 + y + 3 + 2 x x2 + y + 3 = 4 . )
( )
⇔ x + y =1 − x 2 − 2 x x 2 + y + 3 ⇒ x + y ≤ 1 .
13= 2 x + 4 + 3 y + 8 ≤ (2 2
)
+ 32 ( x + 4 + y + 8) ⇒ x + y ≥ 1 .
 2 2
(
x + 2 x x + y + 3 =0 )
x = 0
Vì vaäy taát caû caù c daá u baè ng xaû y ra ⇔  ⇔ .
 x+4 = y+8 y = 1
n
 2 3
.v
om
 2  2 
 1 + 1 − x = x 1 + 2 1 − y 
  
Baøi 41. Giaû i heä phöông trình  1 1 2
.c .
 + =
 1+ x 1+ y 1 + xy
ok

Lôøi giaûi
bo
1 1  1 1  2
Ta coù : + ≤ 2 + ≤ , ∀xy ≤ 1 .
et
1+ x 1+ y 1+ x 1+ y  1 + xy
vi

ng
1 + 1 − x 2 = x  1 + 2 1 − x 2  (Xem chuû ñeà kyõ thuaä t löôïng giaù c hoùa).

a
 
kh
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =  ;  ; (1;1) .
2 2
 x + y 4 + 3= 4 x + y
( ) ( )

 4
x − y +
4 ( )
9 x2 − y2
+
7(x − y)  x −3
+ 3ln  0
.
 64 =
32 8  y −3
485
Lôøi giaûi
x−3
Ñieà u kieän: > 0,y ≠ 3 .
y−3
4 4 4
Ta coù : ( x + y ) + 3 = (x + y) + 1 + 1 + 1 ≥ 44 ( x + y) = 4 x + y ≥ 4 ( x + y) .
1.
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x + y =
x−3
Do > 0 ⇒ −2 < x,y < 3 .
y−3
n
x 4 9x 2 7x y 4 9y 2 7y
+ 3ln ( 3 − x ) = + 3ln ( 3 − y )
.v
+ + + + (1) .
64 32 8 64 32 8
om
t 4 9t 2 7t
Xeù t haø m soá f(t) = + + + 3ln ( 3 − t ) treâ n ( −2;3) .
64 32 8
Ta coù : f '(t)
=
( t − 1)
2
(t 2
−t+6 ) ≤ 0,∀t ∈ ( −2;3) neân f(t) laø haøm nghòch bieán
.c
16 ( t − 3)
ok
treâ n ( −2;3) .
bo
1
Do ñoù (1) ⇔ f(x) = f(y) ⇔ x = y ⇒ x = y = .
2
et
1 1
2 2
vi

ng
x2 + 2x xy =y2 y

 3
( )( ) ( )
2
3 2
 4x + y + 3x x 15 x=
+ y 3 x y y + x y + 4x x
a

kh
Lôøi giaûi
Ñaë
= t u x,v
= y, ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
 u4 + 2u3 v =
v5

 6 .
( )( ) ( )
2
6 5 2 3 2 3
 4u + v + 3u 15u + v= 3u 4u + u v + v

Neá u u = 0 ⇒ v = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) .
486
t v tu, ( t > 0 ) phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
Xeù t u > 0 ñaë=
1 + 2t
u4 + 2u4=
t t 5 u5 ⇔ u= .
t5
1 + 2t
Thay u = vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
t5
 3t 5   1 + 2t 
(t )
2
 4 + t6 +  5 + =
3
+t+4 .
 
1 + 2t   3t 3 

2
 3t 5   1 + 2t   3t 5 1 + 2t 
Ta coù :  4 + t 6 + ( 6
) 
n
 5 + ≥ 5 4 + t + . .
 1 2t  3   1 2t
 +  3t  
+ 3t 3 
.v

2
( )( ) ( )
  2
=  t + 22 + 12 4 + t 6  ≥ t + t 3 + 4
om
 
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ t =1 ⇒ u =v ⇒ u =v =3 ⇔ x =y =9 .
.c
ok
 x − y 2 + 4x + 12y − =
( ) 28 8 y ( x − 2 ) + 8 ( y − 2 )( x − 4 )

bo
2
 y − 2 + x − 4 = (x − y)

Lôøi giaûi
et

vi
Xeù t phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù :

8 y ( x − 2 ) ≤ 4 ( x − 2 + y )
ng

 ⇒ VP ≤ 8 ( x + y ) − 32 .
8 ( y − 2 )( x − 4 ) ≤ 4 ( x − 4 + y − 2 )

a
(
Maë t khaù c: VT − 8 ( x + y ) − 32 = ) ( x − y )2 − 4x + 4y + 4 = ( x − y − 2 )2 ≥ 0 .
kh
Vì vaäy daá u baè ng xaû y ra ⇔ y = x + 2 .

y −2 + y −2 =4 ⇔ y =6⇒ x =8.
487

 2x2 + 4y2 2 3
 = 4  − (x + y) −1
 xy y x

 2
 ( x + 1) + xy + 3x + 2y + 5 − 2x x ( y + 3) = x + y+3
Lôøi giaûi
(x − )
2
x ( y + 3) + 2 ( x + y + 3) = x + y+3 .
n
Ta coù : VT ≥ 2 ( x + y + 3)= (1 + 1) ( x + ( y + 3) ) ≥
.v
x + y + 3= VP .
om
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = y + 3 thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä tìm ñöôï c
nghieäm ( x;y ) = ( 4;1) .
x 1 + y2 =
( )

2y
.
.c
( )
ok
y 1 + x2 =
2x

Lôøi giaûi
bo
 2y
x =
 1 + y2
et
Caùch 1. Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  .

y = 2x

vi
1 + x2
Suy ra x,y ∈  −1;1 . Nhaâ n theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
ng
4xy  xy = 0
xy ⇔ .
(1 + x )(1 + y ) ( )( )
=
a
2 2
2 2  1+ x 1+ y =4

kh
TH1: Neá u xy = 0 ⇒ x = y = 0 .
(
TH2: Neá u 1 + x2 1 + y2 =)(
4. )
1 + x 2 ≤ 2
Ta coù 
2
1 + y ≤ 2
(
⇒ 1 + x2 1 + y2 ≤ 4 .)( )
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = ±1 thöû laï i nhaän hai nghieäm
±1,y =
( x;y ) =( −1; −1); (1;1) .
488
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y ) = ( −1; −1) ; ( 0;0 ) ; (1;1) .
Caùch 2: Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
x − y + xy 2 − yx 2 = 2y − 2x ⇔ 3 ( x − y ) + xy ( y − x ) = 0 .
y = x
⇔ ( x − y )( 3 − xy ) =0 ⇔  .
 xy = 3
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
 x +1 + x + y = 3

.
 x + ( y − 4) + 9 =
n
3

.v
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: x ≥ 0,x + y ≥ 0 .
2
Ta coù : x+ ( y − 4) + 9 =3 ≥ x + 9 ≥ 3 .
x = 0
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi  .
.c
y = 4
ok
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä thaá y thoûa maõ n.
bo
8 5y ( x + 1)
4y2 + 3x +=
et

Baøi 48. Giaû i heä phöông trình  
2
 5 x +
4 
x+3
(
, x,y ∈  + . )
=
vi
  x+y
ng
Lôøi giaûi
a
Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S cho phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
kh

5  x2 +

4 
=
x+y
(2 2
)
+ 12  x2 +

4 
 ≥ 2x +
x+y
2
x+y
.
x 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi = .
2 x+y
1 x+y+4
x=
+y 4(x + y) ≤ .
2 2
489
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x + y =4.
 4  8
Suy ra x=
+3 5  x2 +  ≥ 2x + .
 x+y x+y+4
⇔ x2 + xy − 3y + x − 4 ≤ 0 .
Coä ng theo veá vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c
x2 + 4y 2 − 4xy − 8y + 4x + 4 ≤ 0 .
2
⇔ ( x + 2 − 2y ) ≤ 0 ⇔ x + 2 − 2y =0.
n
.v
x + 2 − 2y = 0

x 2 x = 2
om
= ⇔ .
 2 x + y  y = 2
x + y = 4
 .c
ok
 2xy
x + 3 2 x2 + y
=
 x − 2x + 9
bo
y + 2xy
y2 + x
=
 3 2
y − 2y + 9

et
Lôøi giaûi
vi

2xy 2xy
ng
+ x2 + y2 .
=
3 2 3 2
x − 2x + 9 y − 2y + 9
a
Phöông trình naø y coù nghieäm neáu xy ≥ 0 .

kh
Nhaä n thaáy x= y= 0 laø moä t nghieäm cuû a heä .

Xeù t xy > 0
Phöông trình naø y coù :
2xy 2xy
VP ≥=
2xy;VT + xy + xy 2xy
≤=
2 2
3
( x − 1) +8 3
( y − 1) +8

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x,y ) = ( 0,0 ) ; (1,1) .
490
Chuû ñeà 13. HEÄ PHÖÔNG TRÌNH COÙ CHÖÙA CAÊN THÖÙC
Trong caùc naêm gaàn ñaây khoâng rieâng gì kyø thi TSÑH maø caùc kyø thi HSG caùc
tænh, Thaønh phoá baøi toaùn heä phöông trình ñöôïc ñeà caäp luoân xoay quay caùc heä
chöùa caên thöùc. Bôûi leõ heä chöùa caên thöùc coù raát nhieàu caùch tieáp caän vaø cuoái
cuøng ñöa veà moät phöông trình voâ tyû töø cô baûn ñeán hay vaø khoù. Do vaäy vôùi xu
höôùng ra ñeà keát hôïp 2 trong 1 vöøa xöû lyù heä phöông trình vöøa xöû lyù phöông
trình voâ tyû ñoøi hoûi baïn ñoïc caàn trang bò nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát ñeán
daïng toaùn naøy. Döôùi ñaây toâi ñeà caäp caùc phöông phaùp cô baûn ñöùng tröôùc moät
n
heä phöông trình coù chöùa caên thöùc.
.v
1. Phöông phaùp Bieán ñoåi töông ñöông
Phaûn xaï töï nhieâ n khi ñöù ng tröôù c moä t phöông trình cuû a heä coù chöù a caê n thöùc
om
ñoù laø khöû caê n. Ñeå thöï c hieä n ñöa veà hai veá khoâng aâm roà i bình phöông(hoaë c
bình phöông luoân ñöa veà phöông trình heä quaû ) ñeå tìm ra moá i lieâ n heä giöõa
hai aån x,y . .c
2. Phöông phaùp ñaët aån phuï
ok
Muï c ñích cuûa vieä c ñaë t aå n phuï ñoá i vôùi heä coù chöù a caên thöù c laø chuyeå n heä ban
ñaà u veà heä phöông trình coù hai phöông trình daï ng ña thöù c. Caù c pheù p bieán
bo
ñoå i ñoá i vôù i heä ña thöù c ñöôïc xöû lyù deã daøng hôn vôù i heä coù chöùa caên.
Tôi đề cập thêm một phép khử căn sau đây:
et
Neá u ñaë t ta hoaø n toaø n ruù t ñöôï c x theo t.

vi
Thaä t vaä y: t − ax
= a2 x 2 + b ⇒ t 2 − 2atx + a2 x=
2
a2 x 2 + b
ng
 t2 − b
x =
2
t −b  2at
x
⇔= ⇒
2at
a
 2 2 t2 − b t2 + b
 a x + b =t − a. =
kh
2at 2t
(Xem baøi taäp maã u).
Chuù yù. Xem theâm kyõ thuaät ñaë t aå n phuï daï ng ñaï i soá .
3. Phöông phaùp xeùt haøm soá
Khi phöông trình cuû a heä coù caù c tích cuû a ña thöù c vaø caê n thöù c thoâ ng thöôø ng ta
söû duï ng phöông phaùp haø m soá .
AÙp duïng ñònh lyù. Neá u haøm soá f(x) ñôn ñieä u treân ( a; b )
Khi ñoù : ∀u,v ∈ ( a; b ) ;f(u)= f(v) ⇔ u= v .
491
Töø ñaây suy ra moá i lieâ n heä giöõ a hai bieá n x,y .
Vieä c coøn laï i laø theá vaøo phöông trình coøn laï i cuû a heä ñeå tìm ra nghieäm cuû a heä
phöông trình.
Chuù yù. Xem theâm chuû ñeà kyõ thuaä t söû duï ng tính ñôn ñieä u cuû a haøm soá .
4. Phöông phaùp nhaân lieân hôïp
Caù c baøi toaù n vaä n duï ng kyõ thuaä t naøy toâi ñeà caä p chi tieá t trong chuû ñeà 19.
5. Phöông phaùp ñaùnh giaù baát ñaúng thöùc
Ñoá i vôù i heä phöông trình coù chöù a caê n thöù c thöôø ng ñaù nh giaù thoâ ng qua caùc
baá t ñaú ng thöù c cô baû n sau(roõ hôn veà phöông phaùp naøy xem chuû ñeà kyõ thuaä t
n
ñaù nh giaù):
.v
+ Baá t ñaú ng thöù c Coâ si(AM-GM) cho hai soá khoâng aâ m:
om
a+b
≥ ab
2
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi a = b . .c
+ Baá t ñaú ng thöù c Bunhiacopski(C-S):
( )
ok
2 a2 + b 2 ≥ a + b .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi a = b .

bo
+ Baá t ñaú ng thöù c Mincopski:

2 2
x 2 + y 2 + a2 + b 2 ≥ ( x + a) + ( y + b)
et
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi bx = ay .

vi
Chuù yù.
ng
- Phöông trình chöù a caê n thöù c trong heä neâ n ta phaû i ñaë t ñieàu kieä n. Ñieàu
kieä n coù theå ñaë t ñieà u kieä n thoâ (heä phöông trình coù nghóa) hoaë c ñaë t ñieà u kieän
a
chaë t(heä phöông trình coù nghieäm).

kh
- Phöông phaùp chung laø xöû lyù ñoá i vôù i phöông trình ñôn giaû n hôn cuû a heä.
Neá u caû hai phöông trình cuû a heä khoâ ng coù khoâ ng bieá n ñoå i ñôn giaû n ñöôï c
nghó ñeá n coä ng tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä.
6. Ñaúng thöùc cô baûn
 f(x) + f 2 (x) + a  g(x) + g2 (x) + a  = a ⇔ f(x) + g(x) = 0, ∀a > 0 .
  
  
Chöùng minh: Nhaân vaøo hai veá cuûa ñaúng thöùc treân vôùi g2 (x) + a − g(x) ta ñöôïc:
f(x) + f 2 (x)=
+a g2 (x) + a − g(x) .
492
⇔ f(x) + g(x) + f 2 (x) + a − g2 (x) + a =0.

f 2 (x) − g2 (x)
⇔ f(x) + g(x) + 0.
=
f 2 (x) + a + g2 (x) + a
 
f(x) − g(x)
⇔ ( f(x) + g(x) )  1 + =0.
 f 2
(x) + a + g 2
(x) + a 
 
⇔ f(x) + g(x) = 0
f(x) − g(x) f 2 (x) + a + g2 (x) + a + f(x) − g(x)

Vì: 1 + = .
n
2 2 2 2
f (x) + a + g (x) + a f (x) + a + g (x) + a
.v
f(x) + f(x) + g(x) − g(x)
> ≥0
om
f 2 (x) + a + g2 (x) + a
Töø ñaâ y ta coù moä t phöông trình ñeï p maé t thöôøng xuaá t hieä n trong caù c heä
phöông trình:
.c
 x + 1 + x 2  y + 1 + y 2  =  2  2 
   1 hoaë c  x + 1 + y  y + 1 + x  = 1.
ok
     
Ta coù moät nhaä n xeù t laø hai ñaúng thöù c treâ n töông ñöông(xem baø i taä p maã u).
bo
Caù c baøi toaù n xoay quanh hai ñaúng thöù c treâ n raá t ñeïp vaø coù nhieà u höôù ng xöû
lyù baè ng kyõ thuaät ñaët aån phuï cuõ ng nhö haøm soá.
et
Ñeå chi tieá t hôn veà caù c phöông phaù p naø y xem theâ m caù c chuû ñeà töông öù ng
trong cuø ng cuoán saù ch.
vi

ng

 2 2
2x 2 + 6xy + 5y 2 + 14x + 20y + 25
 2x + 6xy + 5y + 5 =
a
 2 x − y + 44
x − 9y2 =
kh
 2
Lôøi giaûi
Caùch 1: Ñieàu kieä n: 2x + 6xy + 5y ≥ 0,2x2 + 6xy + 5y 2 + 14x + 20y + 25 ≥ 0 .
2 2
Nhaän xeùt: Phöông trình cuû a heä coù söï laë p laï i 2x2 + 6xy + 5y 2 ôû hai veá neâ n
pheù p bình phöông hai veá ñeå loaï i ñi nhaân töû chung naøy laø ñieà u töï nhieâ n.
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
493
7x + 10y ≥ 0
2 2 
10 2x + 6xy + 5y = 14x + 20y ⇔ 
(
25 2x + 6xy + 5y = ( 7x + 10y )
2 2 2
)
7x + 10y ≥ 0 7x + 10y ≥ 0 7x + 10y ≥ 0
⇔ 2 ⇔  2 ⇔ .
( x + 5y ) =
2
x + 10xy + 25y =0 0 x = −5y
Theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
y =
1 x =−5,y =1
−6y + 44
16y 2 = ⇔ 16y 2 + 6y − 22 =0 ⇔  ⇒
11 

55 11 .
2 y =
− x= ,y =−
 8  8 8
n
.v
)  558 ; − 118  .
 
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieäm ( x;y
=
 
om
)  558 ; − 118  .
 
=
 
.c
Caùch 2: Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t döôù i daïng:
2 2 2 2
( x + y ) + ( x + 2y ) + 42 + 32 = ( x + y + 4 ) + ( x + 2y + 3)
ok
.
   
Ñaë t u =( x + y;x + 2y ) ,v =( 4;3) ta luoâ n coù u + v ≥ u + v .
bo
  x + y x + 2y
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi u =kv ⇔ = ⇔x= −5y
et
4 3
(xem theâ m kyõ thuaät söû duïng tính chaá t hình giaûi tích giaû i heä phöông trình).
vi
x3 + 2y2 = x 2 y + 2xy

ng
2 x2 − 2y − 1 + 3 y3 − 14 = x − 2
Lôøi giaûi
a
Ñieà u kieän: x2 − 2y − 1 ≥ 0 .
kh

x = y
( ) ( )
0 ( x − y ) x2 − 2y =⇔
x x2 − 2y − y x2 − 2y =⇔ 0 (
 2
 x = 2y
.)
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm x = y .
Theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä, ta ñöôï c:
3 3
2 x2 − 2x − 1 + x3 − 14 =x − 2 ⇔ 2 x 2 − 2x − 1 =x − 2 − x3 − 14 .
Phöông trình cuoá i naø y coù hai caù ch xöû lyù nhö sau:
494
Caùch 1: Xuaát phaù t töø x2 − 2x − 1 ≥ 0 ta phaû i coù :

3
x − 2 − x3 − 14 ≥ 0 ⇔ ( x − 2 ) ≥ x3 − 14 ⇔ x 2 − 2x − 1 ≤ 0 .
3
x2 − 2x − 1 ≥ 0
Do ñoù: 
2
x − 2x − 1 ≤ 0
(
⇔ x2 − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ± 2 ⇒ ( x;y ) = 1 ± 2;1 ± 2 )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =±
1 2;1 ±( 2).
Caùch 2: Ta ñaë t u = 2 − x,v = x2 − 2x − 1 ⇒ u3 − 6v2 = 14 − x3 .

Khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
n
u3 − 6v2 =u + 2v ⇔ u3 − 6v2 =( u + 2v ) ⇔ v  v2 + 3 ( u + v ) + 3v  =0
3 3 2
.v
 
v = 0
om
⇔ (do v ≥ 0 ).
 u= v= 0
Khi ñoù ta coù heä phöông trình:
 x2 − 2x − 1 =
 0
.c
2
ok
  2 .
  x − 2x − 1 = 0 ⇔ x − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ± 2
 2 − x =0
bo
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =±

1 (
2;1 ± 2 . )
et
2 2x + 3y + 5 − x − y = 7
3 5 − x − y − 2x + y − 3 = 1
vi
Lôøi giaûi
ng
2x + 3y ≥ 0

Ñieà u kieän: 5 − x − y ≥ 0 .
a
2x + y − 3 ≥ 0

kh
Phaân tích. Nhaä n thaá y heä coù chöù a ba caê n thöùc khaù c nhau trong ñoù
5 − x − y laë p laï i neân ta coù theå ñaë t aå n phuï u = 5 − x − y vaø moä t aå n phuï
khaù c laø moä t trong hai caê n thöù c coøn laïi.
Lôøi giaûi
 u = 5 − x − y =u x =−3u − v + 15
2 2 2
5−x−y
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒  ⇔ .
2 2 2
= v 2x + 3y 2x + 3y = v  y = 2u + v − 10

495
 u + 2v =
7


(2 2 2
)2
3u − 2 −3u − v + 15 + 2u + v − 10 − 3 =
1
 7−u
v = 2
 u + 2v =7 
⇔ ⇔ 2
2 2
 −4u − v + 17 = 3u − 1  −4u2 −  7 − u  + 17 = 3u − 1
  
  2 
  7−u
v = 7 − u v =
2
n
 2 
  1
.v
⇔ 3u − 1 ≥ 0 ⇔ u ≥
 2  3
−4u2 −  7 − u  + 17 = 53u2 − 38u − 15 =
om
2
   ( 3u − 1) 
0
  2  
=u 1  5 − x − y =1 =
x + y 4 = x 3 .c
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ (thoûa maõ n ñieàu kieä n).
v 3  2x + 3y =
= 3 2x +=3y 9 =
y 1
ok
Nhaän xeùt: Heä phöông trình coù chöù a caên vaø khoâ ng chöù a caù c nhaân töû baä c cao
bo
neâ n ta coù theå xöû lyù baè ng caù ch bình phöông hai veá khoâ ng aâm ñöa veà giaû i heä
phöông trình ña thöù c. Hoaëc ñaë t aå n phuï nhö sau:
et
Ñaë t a= 2x + 3y,b= 2x + y − 3,c= 5 − x − y, ( a,b,c ≥ 0 ) .

vi
Khi ñoù a2 + b2 + 4c2= ( 2x + 3y ) + ( 2x + y − 3) + 4 ( 5 − x − y )= 17 .

ng


a = 7 − c
a
a2 + b2 + 4c2 17 =
 2 a 3
kh
  c≥ 0 
2a =
+c 7  b 3c − 1
⇔= ← b 2 .
→=
3c − b 1 =  2 c 1
  7 − c  + 3c − 1 2 + 4c2 = 
 2  ( ) 17
 
Ta coù keá t quaû töông töï . Ta cuø ng xem xeù t moä t heä phöông trình coù chöùa
nhieà u caê n khaù c.
 5x − y − 2y − x = 1
2 2
2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1
496
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Heä phöông trình naøy ta hoaø n toaø n thöï c hieä n töông töï baø i toaùn
= u 5x − y
treâ n baè ng caù ch ñaë t aå n phuï  sau ñoù ruù t x,y theo u,v . Tuy nhieân
=  v 2y − x
neá u thöï c hieä n pheù p bình phöông hai veá phöông trình ñaàu cuûa heä ta coù lôø i
giaû i goï n nhö sau:
 5x − y =1 + 2y − x

n
2 2
2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1
.v
5x − y =1 + 2y − x + 2 2y − x 2 2y − x = 6x − 2y − 1
⇔ ⇔
om
2 2 2 2
2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1 2 2y − x + 3xy= 2x + y + 3x − 1
( x − y )( 2x − y − 3) = 0 ⇔ =y
.c
x = y
.
 2x − 3
ok
 22 35 
Xeùt tröôøng hôïp thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä tìm ñöôïc: ( x;y ) = (1;1) ;  ;  .
 3 3
bo
 3x + 8y − 1 += 2 16y 2 + 9x
et
 x − y + 7x − y + 3x − y = x + 7y + 2 x
vi
Lôøi giaûi
Khoâ ng xöû lyù ñöôï c phöông trình ñaà u gì ngoaø i ñieàu kieä n neâ n chuyeån höôù ng
ng
xuoá ng phöông trình thöù hai tuy nhieâ n noù nhieà u caê n . Ñeå yù moä t chuù t laø noù chæ
coù x,y neâ n ñaë t y = tx nhö phöông trình ñaú ng caáp laø hôïp lyù nhaát.
a
Vaä y ta ñöa veà giaûi phöông trình voâ tyû .

kh
1− t + 7 − t + 3 − t = 1 + 7t + 2 .
Giaû i phöông trình naø y ñeå yù hai veá laø hai haøm ñôn ñieäu ngöôï c chieàu neâ n
3 4
phöông trình coù nghieäm duy nhaát t = hay x = y .
4 3
4
Thay x = y vaø phöông trình ñaàu ta ñöôï c:
3
2 16y 2 + 12y
2 y + 8y − 1 +=
497
 1
⇔ 2 y −  +
 2
( )
1 16y 2 + 12y − 4
8y − 1 − =
1
y−
4 + 8y − 2 = 4 4y − 1 y + 1 .
⇔2
1
( )( )
y+ 8y − 1 + 1
2
 2 1 
⇔ ( 4y − 1)  4y + 4 − − = 0.
 8y − 1 + 1 2 y + 1 

1 2 1 2 1 1
n
⇔ y = (do 4y + 4 − − > 4 − − =1 > 0 ) ⇒ x = .
4 8y − 1 + 1 2 y + 1 1 1 3
.v
1 1
om
3 4
 2x − y + 2 x + y =2

 2x + y + 2 x + y = 3
.
.c
 8
ok
Lôøi giaûi
31
bo
Ñieà u kieän: 2x − y ≥ 0,2x + y ≥ 0,x + y ≥ 0,x + y≥0.

8
Nhaän xeùt. Heä naø y töông töï heä phöông trình treân khi xuaá t hieä n ñeá n boán caên
et
thöù c khaù c nhau. Tuy nhieân tinh yù moät chuù t ta nhaä n ra tính ñaú ng caá p cuû a heä
vi
phöông trình:
Nhaâ n cheù o theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
ng
 31 
2  2x + y + 2 x + y = 3
 8 
( 2x − y + 2 x + y . )
a

kh
2x − y ≥ 0
Ñeá n ñaâ y chuù yù ta coù  ⇒ 3x ≥ 0 ⇒ x ≥ 0 .
x + y ≥ 0
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình:
Xeù t x > 0 ta ñaët y = tx vaø phöông trình treân trôû thaø nh:
 31 
2 2 + t + 2 1+ t  = 3

 8 
( )
2 − t + 2 1+ t .
10 10
Giaû i phöông trình naø y ta ñöôï c t = ⇔y= x.
13 13
498

10 10 4 40
2x − x +2 x+ x =2⇔ x = ⇒y= .
13 13
( )
2 2
 4 23  4 + 2 23
 +2 
 13 13 
 
 
 
 4 40 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t: ( x;y ) =  ; 
( )
 2 2

  4 + 2 23  4 + 2 23 

 13 13  
n
 
.v
 x + 3y + 2 + 3x − 2y − 5= 3 y + 1
om
 2x − 3 − y + 2 = x + y − 4
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: y ≥ −1,x ≥ ,3x − 2y − 5 ≥ 0 .
2
.c
ok
Nhaän xeùt. Heä phöông trình naøy coù nhieà u caê n nhö hai heä ñaõ trình baø y ôû treân
tuy nhieân xuaát hieä n caù c soá 2 vaø 5, 1 neâ n ta khoâ ng ñöôï c phöông trình ñaàu
bo
cuû a heä veà daï ng thuaàn nhaá t. Tuy nhieâ n ñeå yù moä t chuù t ta coù :
x + 3y + 2 = x − 1 + 3 ( y + 1)
.
et

3x − 2y − 5= 3 ( x − 1) − 2 ( y + 1)
vi
Vì vaä y ñaë t u =x − 1,v =y + 1 phöông trình thöù nhaát cuû a heä phöông trình trôû
thaø nh:
ng
u + 3v + 3u − 2v= 3 v ⇔ 4u + v + 2 ( u + 3v )( 3u − 2v=) 9v .
a
4v − 2u ≥ 0
( u + 3v )( 3u − 2v ) = 4v − 2u ⇔ 
kh
⇔ 2.
( u + 3v )( 3u − 2v ) = ( 4v − 2u )
4v − 2u ≥ 0 u = v
⇔ ⇔ .
( u − v )( u − 22v ) =
0  u= v= 0
=x −1 0 = x 1
TH1: Neáu u =
v=
0⇔ ⇔ khoâng thoûa maõn heä phöông trình.
y + 1 =0 y =−1
TH2: Neá u u = v ⇔ x − 1 = y + 1 ⇔ y = x − 2 thay vaø o phöông trình thöù hai
499
x−3
2x − 3 − x = 2x − 6 ⇔ = 2 ( x − 3) .
2x − 3 + x
x = 3
⇔ ⇔ x = 3 ⇒ y =1 .
(
2 x + 2x − 3 =

1 )
 y2 − 8x + 9 − 3 xy + 12 − 6x = 1

 2x2 + 2y2 + 2 ( 2 − y )( 3 + x ) + 6x − y = x+2

n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≥ 0,2x2 + 2y2 + 2 ( 2 − y )( 3 + x ) + 6x ≥ 0,y2 − 8x + 9 ≥ 0 .
om
Nhaän xeùt. Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä coù chöù a hai caê n baä c khaù c nhau neân
khoâ ng hy voï ng xöû lyù ñöôïc neâ n taä p trung vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä.
Loaï i phöông trình naø y toâi ñaõ ñeà caä p ñeán trong chuû ñeà kyõ thuaä t nhaâ n lieâ n
.c
hôï p khi giaû i heä phöông trình coù chöù a caê n thöù c.
ok
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 − 2 x + 2 = y − x+2.
bo
2x2 + 2y2 − 4xy + 6x − 6y + 4 y−x−2

⇔ = .
et
2 2
2x + 2y − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x + 2
2 ( x + 1 − y )( x + 2 − y ) x+2−y
vi
⇔ =
− .
2 2
2x + 2y − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x + 2
ng
 
2x + 2 − 2y 1
⇔ (x + 2 − y) + =0
a
 2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2 

 
kh
Do vaä y vôù i caù ch naø y neá u nhaâ n lieâ n hôï p tröï c tieá p raát khoù xöû lyù nhaân töû luù c
sau ôû phöông trình tích treân.
Ta bieá n ñoå i töông ñöông phöông trình thöù hai cuû a heä nhö sau:
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 = y + x+2 .
⇔ 2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 = x + y + 2 + 2 y ( x + 2 ) .
⇔ 2x2 + 2y2 − 4xy + 9x − 7y + 10 − 2 y ( x + 2 ) =

0.
500
( )
2
⇔ y − x+2 + 2x 2 + 2y 2 − 4xy + 8x − 8y + 8 =
0.
x − y + 2 =0
⇔( x + 2)
2 2
y− + 2 ( x − y + 2) = 0 ⇔  ⇔ y= x+2.
 y − x + 2 =0
2
( x + 2) − 8x + 9 − 3 x ( x + 2 ) + 12 − 6x =1 ⇔ x2 − 4x + 13 − x2 − 4x + 12 =1
3
2
Ñaë t u= x2 − 4x + 13= ( x − 2) + 9 ≥ 3 phöông trình trôû thaønh:
n
u −1 =
3 3
(
u2 − 1 ⇔ ( u − 1) = u2 − 1 ⇔ ( u − 1) u2 − 3u = 0 ←
→u = 3. ) u ≥3
.v
Vì vaäy x2 − 4x + 13 = 3 ⇔ x = 2 ⇒ y = 4 .
om
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình: .c
 x − y − 2 − 2 + 2y = 3y2 − x2 + 2xy + 2x + 10y + 8

ok
 2x + 3y + 1 − x + 3y + 5 =x − 4
Lôøi giaûi
bo
Ñieà u kieän: y ≥ −1,x − y − 2 ≥ 0 ⇒ x ≥ y + 2 ≥ 1 .

x − y=
−2 0 =x 1
et
Neá u  ⇔ khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình.

2y + 2 =0 y =−1
vi
2 2
Xeù t ( x − y − 2 ) + ( 2y + 2 ) > 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä vieá t laï i
ng
döôù i daï ng:

x − 3y − 4
= ( 3y − x + 4 )( y + x + 2 ) .
a
x − y − 2 + 2y + 2
kh
 1 
⇔ ( 3y − x + 4 )  x + y + 2 + =0.
 x − y − 2 + 2y + 2 
 
1
⇔ 3y − x + 4 = 0 (do x + y + 2 + > x + y + 2 ≥ x + 1 > 0 ).
x − y − 2 + 2y + 2
Thay 3y= x − 4 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x−4
3x − 3 − 2x + 1 = x − 4 ⇔ = x −4 ⇔ x = 4⇒ y = 0.
3x − 3 + 2x + 1
501
 2 
 x + 1 + x  y + 1 + y 2  =
1
x 3x − 2xy + 1= 4xy + 3x + 1

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3x − 2xy + 1 ≥ 0 .
x + 1 + x 2 =1 + y 2 − y =
−y + 1 + (−y)2 (1) .
n
Thaá y daá u hieä u cuû a haø m ñaë c tröng neâ n ñeá n ñaâ y xeù t haø m soá hoaë c nhaâ n lieâ n
.v
hôï p ñeå tìm ra x = − y .
om
Caùch 1: x + 1 + x 2 =
−y + 1 + (−y)2 ⇔ x + y + 1 + x 2 − 1 + y 2 =
0.
 
x−y
⇔ ( x + y ) 1 +  = 0 ⇔ x + y = 0 ⇔ x = −y .
 1 + x2 + 1 + y2 
.c
 
ok
x−y 1 + x2 + 1 + y2 + x − y x + y +x−y
Vì 1 + = > ≥0.
bo
1 + x2 + 1 + y2 1 + x2 + 1 + y2 1 + x2 + 1 + y2
Caùch 2: Xeù t haøm soá f(t) =+

t 1 + t 2 treân  , ta coù :
et
t 1 + t2 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neân f(t) laø haøm ñoàng bieán treân  .
vi
1 + t2 1 + t2 1 + t2
ng
Do ñoù (1) ⇔ f(x) =f(−y) ⇔ x =−y .

Nhaän xeùt. Ñoá i vôù i hoï c sinh lôù p 10 chöa ñöôï c trang bò kieán thöù c veà ñaïo haø m
a
coù theå chöùng minh tính ñoàng bieá n cuûa haø m soá f(t) nhö sau :
kh
∀t1 ,t 2 ∈ ,t1 ≠ t 2 ta coù :

2 2
f(t1 ) − f(t 2 ) t1 − t 2 + 1 + t1 − 1 + t 2 t1 + t 2
k= = 1+
= >0.
t1 − t 2 t1 − t 2 1 + t12 + 1 + t 22
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieá n treâ n  .
Caùch 3: x + 1 + x 2 = 1 + y 2 − y ⇔ x + y = 1 + y 2 − 1 + x 2 .
2
Suy ra ( x + y ) =+ (
1 x2 + 1 + y2 − 2 1 + x2 1 + y2 . )( )
502
1 − xy ≥ 0
⇔ (1 + x )(1 + y ) =−
2 2 
1 xy ⇔ 
1 + x
2
+ y 2 + x 2 y2 =−
1 2xy + x 2 y 2
.
1 − xy ≥ 0 xy ≤ 1
⇔ 2 ⇔ .
( x + y ) =0 x + y =0
Nhö vaä y vôù i caù ch 3 ta coù theå tìm ra moá i lieân heä giöõa ( x;y ) trong tröôø ng hôï p
khoâ ng aù p duïng ñöôï c phöông phaùp haøm soá hoaë c nhaâ n lieâ n hôï p. Ngoaø i ra
daï ng baø i toaùn naø y coù theå xöû lyù baèng phöông phaù p ñaë t aå n phuï .
Trôû laïi baøi toaùn.
n
Vôù i y = − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
.v
( ) ( )
2
x 3x + 2x2 + 1 =
−4x 2 + 3x + 1 ⇒ x 2 2x 2 + 3x + 1 =−4x 2 + 3x + 1 .
om
( )(
⇔ 14x 4 − 27x3 − 9x 2 + 6x + 1 =0 ⇔ 2x 2 − 3x − 1 7x 2 − 3x − 1 =0 .
.c )
 3± 7  3± 7 3± 7
x = x = ,y = −
4 4 4
ok
⇔ ⇒ .
 3 ± 37  3 ± 37 3 ± 37
x = x = ,y = −
 14  14 14
bo
 3 + 37 3 + 37 
m ( x;y ) 
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieä= ;− .
 14 14 
et

 3 + 37 3 + 37 
vi
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá

= t ( x;y )  ;− .
 14 14 

ng
 2  2 
 x + 1 + x  y + 4 + y  = 1
Baøi 11. Giaû i heä phöông trình   
a
100x 2 + 56xy + 10y 2 − 39x − 3y =

18

kh
Lôøi giaûi
Nhìn vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä töôû ng chöøng nhö ta lieân hôï p ñöôï c vaø ruù t
ñöôï c x theo y tuy nhieâ n bieåu thöù c trong caê n cuû a hai bieå u thöù c sai khaù c
nhau haè ng soá 1 vaø 4. Neân caù ch naø y khoâ ng thöï c hieä n ñöôï c.
Ta thöû ñaë t aå n phuï cho hai bieå u thöù c ñoù xem sao.
503
 u2 − 1
 u =x + 1 + x 2  1 + x 2 =u − x x =
   2u , u ≥ x,v ≥ y .
Ñaë t  ⇔ ⇔
2
( )
v =y + 4 + y 2 2
 4 + y =v − y  v −4
y = 2v
Ta coù : u = x + x2 + 1 > x + x2 = x + x ≥ 0;v = y + 4 + y2 > y + y2 = y + y ≥ 0

Do ñoù u > 0,v > 0 .
1
−4
2 1 − 4u2
Maë t khaù c uv =1 ⇒ y = u = .
n
2 2u
u
.v
om
2 2
 u2 − 1  u2 − 1 1 − 4u2  1 − 4u2  u2 − 1 1 − 4u2
100   + 56. . + 10   − 39. − 3. 18
=
 2u  2u 2u  2u  2u 2u
    .c
( ) ( )( ) ( ) − 78u ( u − 1) − 6u (1 − 4u ) =72u
2 2
⇔ 100 u2 − 1 + 56 u2 − 1 1 − 4u2 + 10 1 − 4u2 2 2 2
ok
⇔ 36u4 − 54u3 − 72u2 + 72u + 54 = 0 ⇔ ( u + 1)( 2u − 3) ( 2u − 1 − 5 )( 2u − 1 + 5 ) = 0
bo
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n nhaä n nghieä m:

 3  3  5
=   u  x=+ x2 + 1  x =
et
 2  2  12
 3 =  2  2  8
vi
u = 2  v  y +=4 + y2  y = − 3

3 3
 ⇒ ⇔ ⇔
ng
 1+ 5  1+ 5  1+ 5  1
u = =   u + x2 + 1
  x=   x = 2
 2  2  2 
a
 5 −1  5 −1  5+3 5
=  v  y += 4 + y2  y = − 4
kh
 2  2 
(thoûa maõ n ñieàu kieä n x ≤ u,y ≤ v ).
 5 8  1 5+3 5 
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) =
 ; −  ,  ; − .
 12 3   2 4 
Caùch 2: Bieá n ñoå i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä thaønh:
 x + x2 + 1  y + y 2 + 4  = 2 2
   1 ⇔ y + y + 4 =x + 1 − x .
  
504
⇔ x+ y=
2
x2 + 1 − y2 + 4 ⇒ ( x + y ) = x2 + y2 + 5 − 2 ( x + 1)( y
2 2
)
+4 .
5 − 2xy ≥ 0

⇔ 2 4x2 + y2 + 4 + x2 y2 = 5 − 2xy ⇔  2 2
( ) 2 2
4 4x + y + 4 = 25 − 20xy + 4x y
⇔ 16x 2 + 4y 2 + 20xy − 9 =0.

Vaä y ñöa baø i toaù n veà giaû i heä phöông trình:
16x + 4y + 20xy − 9 =
2 2
0
 .
2 2
100x + 56xy + 10y − 39x − 3y =
18
n
Heä naøy ñaõ bieá t caù ch giaûi baè ng phöông phaù p ñöa veà heä ñaúng caá p hoaë c
.v
phöông phaù p heä soá baá t ñònh(giaû i xong caà n thöû laï i vì pheù p bình phöông ñaà u
om
tieâ n laø khoâ ng töông ñöông). Höôùng ñi naøy raá t töï nhieâ n ñôn giaû n vì chæ bình
phöông hai veá . Tuy nhieâ n laï i ñöa veà moät heä töông ñoá i phöù c taï p vôùi caù c em
khoâ ng ñöôï c reø n luyeän giaû i daï ng heä phöông trình cuoái cuõ ng nhö neá u veá phaûi
.c
cuû a phöông trình ñaà u khaùc 1 sau khi bình phöông ñöa veà phöông trình cuoá i
phöù c taï p hôn caù ch 1 raá t nhieà u(Chi tiết xem chủ dề 1).
ok

bo
Lôøi giaûi
et
Caùch 1: Ñieàu kieä n: x ≥ 3 .

vi

 u ≥ x,v ≥ y
ng
u = 2 
 x+ x −3  u2 + 3
Ñaë t  ⇔ x = .
2 2u
a
v =
y+ y +3 
 v2 − 3
kh
 y =
 2v
u2 − 3 3
Töø phöông trình ñaà u suy ra u = v ⇒ y = ⇒x−y= .
2u u
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh:
( x − y ) ( x2 + y2 + xy ) = 3 ( x − y ) + 4 .
3 9 u2 + 3 u2 − 3 
⇔ ( x − y ) ( x − y ) + 3xy − 3 =4 ⇔ 
2
+ 3. . − 3  =4 .
  u  u2 2u 2u 

505
(
⇔ 9u4 − 16u3 − 36u2 + 27 =0 ⇔ ( u − 3) 9u3 + 11u2 − 3u − 9 =0 (1) . )
Neá u x ≤ 0 ⇒ x + x 2 − 3 < x + x = x − x = 0 .
Maë t khaù c y + y2 + 3 > y + y ≥ 0 do ñoù voâ lyù .

Vaä y x > 0 ñoá i chieá u vôù i x ≥ 3 ⇒ x ≥ 3 ⇒ u ≥ 3 > 1 .
Khi ñoù 9u3 + 11u2 − 3u − 9 > 9.13 + 3u ( u − 1) + 8u2 − 9 > 0 .
 2
=  u 3= x + x − 3 = 3 x 2
Do ñoù (1) ⇔ u = 3 ⇒  ⇔ ⇔ .
v 3= 3 y 1
n
= y + y2 + 3 =
.v
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n u ≥ x,v ≥ y thaá y thoû a maõn.
Vaä y nghieä m cuû a heä phöông trình laø ( x;y ) = ( 2;1) .
om
Caùch 2:
Bieá n ñoå i phöông trình ñaà u cuû a heä thaø nh: .c
x−y= y2 + 3 − x2 − 3 ⇒ x2 − 2xy + y2 = x2 + y2 − 2 ( x − 3)( y + 3)
2 2
ok
xy ≥ 0

xy ≥ 0
⇔ ( )( )
x2 − 3 y2 + 3 = xy ⇔  2
( )( )
2 2 ⇔ 2 .
bo
2
 x − 3 y + 3 =
x y 2
x − y = 3
Xeù t heä phöông trình:

et
( x − y )( x + y ) =3
x − y =
2 2 
3
vi
 3 x + y 2 + x − y 2 
 3 ⇔ ( ) ( ) = 3 x−y +4 .
 x − y = 3 ( x − y ) + 4 ( x − y )  ( )
3 
ng
4 
  

x y,v =−
a
 uv = 3
kh
  uv = 3
  3u + v 
2 2 ⇔ 4 .
v
   =
 3v + 4 
 v − 12v 2
− 16v + 27 0
=
4 
  
 uv = 3

.
⇔
(
( v − 1) v + v − 11v − 27 =
3 2
0 )
Thöï c hieä n ñaù nh giaù nhö caù ch 1 vaø thöû laïi nghieäm tìm ñöôï c ( x;y ) = ( 2;1) laø
nghieäm duy nhaá t cuû a phöông trình.
506
Caùch 3: Vì x + x2 − 3 =
y + y2 + 3 > 0 ⇒ x ≥ 3 .
2
x2 − 3 +  x2 − 3  + 3 = y + y2 + 3 (1) .
 
t + t 2 + 3 , ta coù :
t t2 + 3 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  .
t2 + 3 t2 + 3 t2 + 3
n
Vì vaäy (1) ⇔ f(y)= f  x 2 − 3  ⇔ y= x2 − 3 .
.v
 
x2 − y2 =3
om
Khi ñoù ñöa veà giaûi heä phöông trình :  3 .
x − y = 3 ( x − y ) + 4
3
x2 + x 4 + 1 = .c
1 − y2 + y 4 − 2y2 + 2

2 2 3
4 x + 1 = x − y + 3y + 2
ok
Lôøi giaûi
bo
( y − 1)
2
x2 + y2 − 1 + x 4 + 1 − 2
+ 1 = 0 ⇔ x2 + y2 = 1 .
et
Töø x2 + y2 = 1 ⇒ −1 ≤ x,y ≤ 1 .
vi
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä vieá t laï i döôù i daïng:
ng
4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 =0.
( )
a
4x 2 + 4 − x 4 4 + x2 4 − x2
2 2
Ta coù : 4 =
x +1 − x = ≥ 4, ∀x ∈  −1;1 .
kh
4 x2 + 1 + x2 4 x2 + 1 + x2
2
Maë t khaù c: y3 − 3y − 2 + 4 = y3 − 3y + 2 = ( y − 1) ( y + 2 ) ≥ 0, ∀y ∈  −1;1 .
Suy ra 4 x2 + 1 − x2 + y3 − 3y − 2 ≥ 0 .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi= = 1.
x 0,y
507
 2  y2 + 1 + x  =
 x + 1 + y 

 1


 3x + 2y + 2 + 3y + x + 2x −=

3 2 3 2
1 2 y2 + x + 1 ( )
Lôøi giaûi
3x3 + 2y2 + 2 ≥ 0
Ñieà u kieän :  .
3 2
3y + x + 2x − 1 ≥ 0
Nhaän xeùt. Nhìn vaøo hai phöông trình vieä c tìm ra moá i raøng buoä c giöõ a hai aån
töø phöông trình ñaà u ñôn giaû n hôn. Vaä y ta taäp trung vaø o noù .
n
 u2 − 1
.v
x =
 2u
om
 2 u2 − 1 u2 + 1
 u =x + 1 + x 2  x + 1 = u − =
  2u 2u .
Ñaë t  , ( u,v > 0 ) ⇒ 
2
v =y + 1 + y 2  v −1
y = 2v

.c
v2 + 1
ok
 2
 y + 1 =
2v
Khi ñoù phöông trình ñaàu tieâ n vieá t laï i thaø nh :
bo
 u2 + 1 v2 − 1  v2 + 1 u2 − 1   uv = 1
 +  + =1⇔  2 2 .
 2u  2v  ( ) ( )
et
 2v  2u   uv u + v + u − v 0
=

vi
2 2
Nhöng do uv ( u + v ) + ( u − v ) > 0, ∀u,v > 0 neâ n uv = 1 .
ng
Vaä y ta coù :  x + 1 + x 2  2 
 y + 1 + y  =1 ⇔ x + 1 + x2 =
−y + 1 + y2 .
  
Laø moä t phöông trình quen thuoä c ta nhaâ n lieâ n hôï p hoaë c söû duï ng haøm soá suy
a
ra x = − y .
kh
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c :
3x3 + 2x2 + 2 + −3x3 + x2 + 2x −=

1 2 x2 + x + 1 .( )
Söû duï ng baát ñaúng thöù c Coâ si ta coù :
3x3 + 2x2 + 2 + 1 −3x3 + x2 + 2x − 1 + 1
3x3 + 2x2 + 2 + −3x3 + x2 + 2x − 1 ≤ +
2 2
2
=
3x + 2x + 3
2
( 1
2
)
2
= 2 x2 + x + 1 − ( x + 1) ≤ 2 x2 + x + 1 ( )
508
3x3 + 2x2 + 2 =1

Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi −3x3 + x2 + 2x − 1 =1 ⇔ x =−1 ⇒ y =1 .
x + 1 =0

Thöû laïi thaá y thoû a maõ n ñieàu kieän.
Nhận xét. Như vậy mấu chốt của bài toán là đẳng thức sau :
n
.
.v
Ñeå keá t thuù c baø i toaù n xoay quanh ñaú ng thöù c treâ n ta xeùt baø i toaùn sau:
om
x 1 + y2 + y 1 + x2 = 2

x 1 + x 2 + y 1 + y 2 =
3
.c
Lôøi giaûi
ok
Nhaän xeùt. Baø i toaù n treâ n toâ i ñöa leân moät dieã n ñaø n toaù n vaø nhaä n ñöôï c nhieà u
phaû n hoà i vaø caù c höôù ng xöû lyù ñeïp maë t cho heä phöông trình döôù i ñaâ y toâ i trình
bo
baø y caù c caù ch tieá p caä n khaù c nhau heä phöông trình treâ n vaø coù theå toå ng quaùt
ñöôï c heä laë p nhieàu aå n.
et
 u2 − 1
x =
vi
 2u
 2 u2 − 1 u2 + 1
ng
 u =x + 1 + x 2  x +1 = u − =
  2u 2u .
Ñaë t  , ( u,v > 0 ) ⇒ 
2
v =y + 1 + y 2  v −1
y = 2v
a

kh
 2 v2 + 1
 y + 1 =
2v
 u2 − 1 v2 + 1 v2 − 1 u2 + 1
 . + . 2
=

Heä phöông trình trôû thaø nh :  2u 2v 2v 2u .
2 2 2 2
u −1 u +1 v −1 v +1
 2u . 2u + 2v . 2v = 3
509
( )( ) ( )(
 u2 − 1 v2 + 1 + v2 − 1 u2 + 1 =

⇔
8uv
.
)
2 4
( 2
) ( )
4
v u − 1 + u v − 1 =

2 2
12u v
2u2 v2 − 2 = 8uv  uv= 2 + 5

 u,v > 0 
⇔  ←→  .

2 

(
 ( u + v ) − 2uv  u v − 1 =
2 2 2 2
12u v )  u +=

v 5 2+ 5 ( )
Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I deã tìm ñöôï c:
 5 −1 5 +1
=u . 2 + 5= ,v . 2+ 5
 2 2
n
.
 5 +1 5 −1
.v
=u . 2 + 5= ,v . 2+ 5
 2 2
om
Thay ngöôï c laï i ta tìm ñöôï c nghieä m cuû a heä phöông trình laø
 5 −2 4+ 5   5 5 −2 4− 5 
( )  2
x;y = ;
2
. 5 − 2 

; 
2
;
22
.c . 5 5 − 2 .

  
ok
   5 5 −2 4− 5 
( )  52 − 2 ; 4 +2 5 .
x;y = 5 − 2 ;
 2
;
22
. 5 5 −2.

bo
  
 2 2
x 1 + y + y 1 + x = 2
Nhaän xeùt:. Neá u heä coù daï ng ñoá i xöù ng töù c  .
et
x 1 + x 2 + y 1 + y 2 =
2
vi
Tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:

x = y
ng
( x − y )  1 + y2 − 1 + x2  ⇒ x = −y .

Xeù t tröôø ng hôï p thay ngöôïc laï i heä phöông trình ta coù keá t quaû baø i toaùn. Tuy
a
nhieâ n vôù i heä maø coù daï ng khoâ ng ñoá i xöù ng nhö baø i toaù n treâ n ta coù thöï c hieä n
kh
ñöôï c caù ch treâ n hay khoâ ng. Ta quay trôû laï i baøi toaùn baèng caù c caù ch xöû lyù
khaù c sau ñaâ y.
Caùch 2 :
510
 1 1  1 2 1 1 1
2
=x a −  x2 +=
1  a − 2 + 2  +=
1 a + 
 2 a  4 a  4 a
Ñaë t  , ( a,b > 0 ) ⇒ 
1 1 2
y  2 1 2 1  1 1
=
 b−  y +=1  b − 2 + 2  +=
1 b+ 
 2 b 4 4 b
 b 

1  1 1 1 1 1 1 1
  a − .  b +  +  b − .  a +  = 2
2  a 2 b 2 b 2 a
 .
n
 1  a − 1 . 1  a + 1  + 1  b − 1 . 1  b + 1  =
 2         3
.v
 a 2 a 2 b 2 b
( )( ) ( )( )
om
 a2 − 1 b 2 + 1 + b 2 − 1 a2 + 1 =
8ab

⇔ .

2 4
( 2 4
b a − 1 + a b − 1 = ) ( ) 2 2
12a b
.c
Ñaâ y laø moä t heä phöông trình töông töï caù ch 1 trình baø y ôû treâ n.
ok
Caùch 3 : Ñaë t a1 = 1 + x2 + 1 + y2 ,a2 = 1 + x2 − 1 + y2 ,b1 =x + y,b2 =x − y
Suy ra a12 + a22 − b12 − b=

2
4;a1a= b1b2 .
bo
2 2
Coä ng tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
  2 
( x + y )  1 + x + 1 + y  =
a1b1 = 5
et
2
5

 1.
⇒  a2 b 2 =
vi
 2 2 
( x − y )  1 + y − 1 − x  = −1  b > 0
    1
ng
 a2 + a2 − b 2 − b 2 =
4
 1 2 1 2
a a = b1b2
a
Vaä y ta coù heä phöông trình :  1 2 .

a1b1 = 5
kh
a b = 1
 2 2
2
5 25 1 b1
Ta coù : a12 a=
2
2 b12 b=
2
2 a1a2 b1b=
2
2 5 ⇒ b=
2
2
,a=
1
2
,a=
2 = .
b12 b12 b22 5
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c :
25
+
b12
− b12 −
5
4 b14 + 5b12 − 25 ⇔ b1 =
=⇔
5 ( 5 −1 ) ⇒b =
±
2
2
b12 5 b12 2 5 −1
511
Moï i thöù trôû neâ n ñôn giaûn roà i.

  2 
( x + y )  1 + x + 1 + y  =
2
5
Caùch 4 : Theo treâ n ta coù  .
( x − y )  1 + y 2 − 1 − x2  =
−1
  
Nhaâ n theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
(x )( ) ( )
2
2
− y 2 y2 − x2 =−5 ⇔ x 2 − y 2 =5 .
 u x 1 + y2 u + v = 2
=
 
n
Ñaë t 
)) = ( x
⇒ 2
( ) ( ( ) ( )
2 2 2
2
 2  u − v = x2 1 + y2 − y2 1 + x2 2
− y2 =5
v y 1 + x
=
.v

u + v = 2
om

 u + v = 2   5
⇔ 2 2 ⇔   u − v =− 2 .
( u + v ) ( u − v ) 5 
=

.c
 u − v =5
  2
ok
 4− 5
 x 1 + y2 =
  4
bo
 4− 5 4+ 5  4+ 5
=u = ,v  y 1 + x2 =
⇔ 4 4 ⇔   4
et
.
 4+ 5 4− 5 
 x 4+ 5
=u = ,v 1 + y2 =
vi
 4 4  4

 y 4− 5
ng
1 + x2 =
  4
Heä phöông trình cuoá i laø heä ñoá i xöùng loaï i II ñaõ bieá t caùch giaû i.
a
x 1 + x2 + x 1 + x2 = a1
kh
 1 2 2 3

x 1 + x32 + x3 1 + x24 = a2
Toång quaùt:  2 , ( ak > 0,k =
1,2,...,n ) (xem chöông 3).
...

x n 1 + x12 + x1 1 + x12 =
an
Nhaän xeùt. Vôù i pheù p ñaë t aån phuï nhö treâ n ta xöû lyù toaø n boä nhöõng heä phöông
trình coù daï ng:
512
a x + b a2 x 2 + b + c y + d c2 y 2 + d = e
 1 1 1 1
 .
a2 x + b2 a2 x 2 + b + c2 y + d 2 c2 y 2 + d =f
u =ax + a2 x2 + b

Baè ng pheùp ñaët aån phuï  .
cy + c2 y2 + d
v =
 x+y − x−y = 2

 x2 + y2 + 1 − x 2 − y 2 =3
n
Lôøi giaûi
.v
Nhaän xeùt. Töø phöông trình thöù nhaát cuû a heä ta thaá y heä coù nghieä m khi
x+y − x−y >0⇔ y>0⇒x≥y>0.
om
Khi ñoù bình phöông hai veá phöông trình thöù nhaá t ta ñöôï c:
x ≥ 2 x ≥ 2
2x − 2 x2 − y2 =4 ⇔ x − 2 = x2 − y2 ⇔  2
.c
( x − 2 ) =x − y
2 2
⇔ 2
y= 4x − 4
ok
x2 + 4x − 4 + 1 − ( x − 2 ) =3 ⇔ x 2 + 4x − 3 =x + 1 ⇔ x =2 ⇒ y =2 .
bo
et
Caùch 2: Ta coù theå ñaë t:

 2
vi
2
=u x+y  x −y = uv
 , ( u ≥ 0,v ≥ 0 ) ⇒  .
2 2
(
u + v = ( x + y ) + ( x − y ) = 2 x + y )
ng
4 4 2 2
v
= x−y

a
u − v =2
u − v =2
kh

  2
⇔   u − v 2 + 2uv  − 2u2 v2 .
 u4 + v4
 + 1 − uv =3  
( ) 
 2  + 1 = uv + 3
2
u − v = 2  u − v =2

⇔ 2 ⇔ .
 2 ( 2 + uv ) − 2u v + 1 = uv + 3  8uv + 9 = uv + 3
2 2
 u − v =2 uv≥ 0  u=
− v 2 u≥ 0,v≥ 0 =
u 2 =
x 2
⇔ 2 2 ←→  ←→  ⇔ .
 u v + uv =0 = uv 0 = v 0=y 2
513

( )
x2 + 2 + y2 − y − 1 x2 + 2 = y3 − y (1)
.
2x + xy + 2 + ( x + 2 ) y 2 + 4x + 4 =0 (2)

Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän : y + 4x + 4 ≥ 0 .
Nhaä n thaá y nhaâ n töû x2 + 2 laë p laïi ôû phöông trình (1) laøm ta suy nghó ñeá n
phöông trình baä c hai phuï thuoä c tham soá .
n
Ñaë t =
t x 2 + 2 ≥ 2 khi ñoù (1) trôû thaønh:
.v
( )
t 2 + y 2 − y − 1 t − y3 + y =0.
om
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai aån t phuï thuoä c tham soá y, ta coù :
(y ) ( ) (y )
2 2
2
∆=
t − y − 1 − 4 − y3 + y= 2
+ y −1 ..c
( )
 − y2 − y − 1 + y2 + y − 1
t = y
ok
 2
Suy ra  .
2
( 2
 − y − y −1 − y + y −1 ) ( )
bo
t = −y2 + 1
=
 2
Do t ≥ 2 neâ n t = y ⇔ y = x 2 + 2 khi ñoù ñöa veà giaû i heä phöông trình :
et
y
= x2 + 2
vi


2x + xy + 2 + ( x + 2 ) y 2 + 4x + 4 =0
ng
y
= x2 + 2

⇔ .
a
2x + x x 2 + 2 + 2 + ( x + 2 ) x2 + 4x + 6 =0
kh
=y x2 + 2

⇔   .
−x  1 + (−x)2 + 2  (3)
2
( x + 2 )  1 + ( x + 2 ) + 2  =
    
Phöông trình (3) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân löïa choï n phöông phaù p haø m soá :
Xeù t haø m soá f(t) =t  1 + t 2 + 2  treâ n  , ta coù :
 
514
t2
f '(t) = 1 + t 2 + 2 + > 0, ∀t ∈  neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  .
t2 + 2
Vì vaäy (3) ⇔ f(x + 2) =f(− x) ⇔ x + 2 =−x ⇔ x =−1 ⇒ y = 3 .
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n thaá y thoû a maõn.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; 3 ) .
y2 − 5 x + 5 =0

2
 x + 2= y + 2y + 3 − y + y
 5
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän : x ≥ 0 .
om
y2 − 5 x + 5 = 0 (1)

5 y2 + 2y + 3 − y2 + 5y − 5 x + 2 =0
.c (2)
Laá y (1) + (2) theo veá ta ñöôï c :
ok
5 y2 + 2y + 3 + 5y + 5 − 5 x − 5 x + 2 =0
bo
( x)
2 2
⇔ ( y + 1) + 2 + y + 1= x+ +2 (3)
et
Phöông trình (3) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân löïa choï n phöông phaù p haø m soá .
vi
t + t 2 + 2 treâ n  , ta coù :
ng
t t2 + 2 + t t +t
f '(t) =
1+ = > ≥ 0 neân f(t) laø haøm ñoàng bieán treân  .
2 2 2
t +2 t +2 t +2
a
Vì vaäy (3) ⇔ f( x ) =f ( y + 1) ⇔ x =y + 1 .
kh
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c :

=y 0 =x 1,y
= 0
y 2 − 5 ( y + 1) + 5 = 0 ⇔  ⇒ (thoûa maõ n ñieàu kieä n).
=y 5 = x 36,y
= 5
Nhaän xeùt. Coù theå duø ng phöông phaù p theá ñeå giaûi.
515
2 2x + 1 3 + 2x + 1= 2y − 3 y − 2
 ( ) ( )
 4x + 2 + 2y + 4 = 6
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän : x ≥ − ,y ≥ 2 .
2
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daïng:
( )
3 3
2 ( 2x + 1) + 2x +
= 1 2 y−2 + y − 2 (1) .
n
Phöông trình (1) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân söû duï ng haø m soá .
.v
= 2t 3 + t treâ n  , ta coù :
om
= 6t 2 + 1 > 0, ∀t ∈  neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  .
f '(t)
Vì vaäy (1) ⇔ f(2x + 1)= f ( )

y − 2 ⇔ 2x + 1=
.c y−2 .
Thay vaøo phöông trình thöù hai ta ñöôï c :

ok
2 y − 2 + 2y + 4 = 6 ⇔ 4 4y − 8 + 2y + 4 = 6 .
Haø m soá g(y)= 4 4y − 8 + 2y + 4 ñoà ng bieán treâ n 2; +∞ ) maë t khaù c g(6) = 6 .
bo
1
Do ñoù phöông trình treân coù nghieäm duy nhaát y = 6 ⇒ x = (thoûa maõn ñieàu kieän).
2
et
1 
vi
2 
2 x + y2 + y + 3 − 3 y = x + 2
ng

y3 + y2 − 3y − 5 = 3x − 3 3 x + 2
a
Lôøi giaûi
kh
x ≥ −2
y ≥ 0
2 x + y2 + y + 3 = x+2 +3 y .
Ta coù :
2
2 x + y 2 + y + 3= 2 x + 2 + ( y − 1) + 3y ≥ 2 x + 2 + 3y ≥ x + 2 + 3 y .
516
y = 1

Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi  x + 2 3y x = −1 .
 1= ⇔
 3 y = 1
( x − 2 )( 2y − 1) = x3 + 20y − 28

(
2 x + 2y + y = x + x
 )
2
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän: x + 2y ≥ 0 .
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c vieá t laï i:
om
( )
2 2
x + 2y + 2 x + 2y + 1 = x 2 + 2x + 1 ⇔ x + 2y + 1 = ( x + 1) .
 x + 2y + 1 = x + 1
⇔ ⇔
 x + 2y = x
.
.c
ok
 x + 2y + 1 =−x − 1  x + 2y =−2 − x
x ≥ 0 x ≥ 0
TH1: Neá u x + 2y =x ⇔  ⇔ .
bo
2 2
x + 2y = x 2y = x − x
Theá vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
et
( x − 2 ) ( x2 − x − 1) = ( )
x3 + 10 x 2 − x − 28 .
vi
x = 2
ng
⇔ 13x2 − 11x − 30 =0 ⇔  .
 x = − 15
 13
a
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n chæ nhaä n nghieä m x =2 ⇒ y =1 ⇒ ( x;y ) =( 2;1) .
kh
x ≤ −2 x ≤ −2
TH2: Neá u x + 2y =−2 − x ⇔  2
⇔  2
.
x + 2y = x + 4x + 4 2y = x + 3x + 4
( x − 2 ) ( x2 + 3x + 4 − 1) = x3 + 10 ( x2 + 3x + 4 ) − 28 .
 x = −3
⇔ 9x + 33x + 18 =0 ⇔ 
2
.
x = − 2
 3
517
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm:

2 11  2 11 
x=− ⇒ y = ⇒ ( x;y ) =−
 ; .
3 9  3 9
( 2;1);  − 23 ; 119  .
 
( x;y )
 
 x2 + y2 + x2 − y2 =
4

 x + y − x − y =
2
n
Lôøi giaûi
.v
Ñeå phöông trình coù nghieäm ta phaû i coù:
om
x+y − x−y >0⇔ x+y>x−y⇔ y>0.
Khi ñoù ñieà u kieä n cuû a heä phöông trình laø: x ≥ y > 0 .
Caùch 1: Bieá n ñoå i töông ñöông
.c
ok
2x2 + 2 x 4 − y 4 =16  x 4 − y 4 =8 − x 2
 
 ⇔ .
bo
2x − 2 x 2 − y 2 =4  x2 − y 2 =x − 2
x − 2 ≥ 0,8 − x2 ≥ 0
2 ≤ x ≤ 2 2
et


( )
 2 
⇔ x 4 − y 4 = 8 − x2 ⇔ y 4 =16x2 − 64 .
vi
  2
 x 2 − y 2 = ( x − 2 )2 y= 4x − 4

ng
2 ≤ x ≤ 2 2 2 ≤ x ≤ 2 2
   5
x =
a
 2  5
⇔ 16x − 64 = ( 4x − 4 ) ⇔ x =
2
⇔ 2 .
2
kh
 2  y = ± 6
y= 4x − 4  
y = ± 6
5 
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) =  ; 6  .
2 
5 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ; 6  .
2 
518
Caùch 2: Bình phöông hai veá cuûa phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
 x2 + y2 + x2 − y=
2
4  x + x2 + y=
2
6
 
 ⇔  .
x − 2 2  2 2
= x −y 2 x −= x −y 2
6 − x ≥ 0,x − 2 ≥ 0
 2 2   5
= x + x + y 6 =  2 2 x
⇔ ⇔ x + y =( 6 − x ) ⇔ 
2
2 .
x − x 2 − y 2 =
2  
x2 − y2 = ( x − 2 )
2 y = ± 6

5 
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) =  ; 6  .
n
2 
.v
Caùch 3: Ñaë t aå n phuï
om
Nhaä n thaáy coù söï laëp laïi cuû a hai caê n thöù c x + y, x − y neân ta ñaë t aå n phuï
nhö sau:
=u x+y
 uv
= x2 − y2
.c
Ñaë t  , ( u > 0,v ≥ 0 ) ⇒  4 .
ok
v x−y  u +=v4
= x2 + y2
 2
bo

 u4 + v4  4 4
u + ( u − 2)
 4 ⇔  + u ( u − 2) =
et
+ uv = 4.
 2  2
 
u − v =2 v= u − 2
vi
4 + 2u − u2 ≥ 0
ng
  3
 u 4 + ( u − 2 )4  u= 1 +
( )
2
  2
⇔ = 4 + 2u − u2 ⇔ .
a
 2  3
v
= −1
kh
v= u − 2 2

 3  5+2 6
 x + y =1 + x + y =  5
 2  2 x =
⇔ ⇔ ⇔ 2 .
 3  5−2 6 y = 6
 x − y= 2
− 1 x − y=
 2

519
Caùch 4:
Nhaä n thaá y veá traù i phöông trình thöù nhaá t coù baä c 1, veá traù i phöông trình thöù
1
hai cuûa heä daïng baä c neâ n ta ñöa veà phöông trình ñaú ng caá p nhö sau:
2
( )
2
x2 + y2 + x2 − y2= x+y − x−y
⇔ x2 + y2 + x2 − y2 = 2x − 2 x2 − y2
(
⇔ x2 + y2 + 3 x 2 − y 2 = 2x ⇔ x 2 + y 2 + 9 x2 − y2 + 6 x 4 − y 4 = 4x2 . )
n
4y2 − 3x2 ≥ 0

.v
4 4 2 2
⇔ 3 x − y = 4y − 3x ⇔  .
4 4 4
( 2 2
9 x − y = 9x − 24x y + 16y
4
)
om
4y2 − 3x2 ≥ 0

⇔ 2 .
2
(
y 25y − 24x =
2
0 ) .c
2 6
ok
Ñoá i chieá u vôù i ñieà u kieä n suy ra y = x thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa
5
heä ta ñöôï c:
bo
2 6 2 6 5
x+ x − x− x =2⇔ x= ⇒y = 6 .
5 5 2
et
Hoaë c ñôn giaû n ta ñaë=

t x ty,t ≥ 1 .
vi
Caùch 5: Löôï ng giaù c hoùa:

ng
  π 
Ñaë t=
x R sin α=
,y R cos α,  α ∈  0; =
,R x2 + y2  .
  2 
a
( )
kh
 R sin α + cos α − sin α − cos α =2


 
R  1 + cos2 α − sin 2 α  =4
  

( )
2
 sin α + cos α − sin α − cos α = 1 + cos2 α − sin 2 α
⇔
R  1 + cos2 α − sin2 α  =4
  
520

2sin α − 1 ≥ 0
3 2sin2 α −= 1 2sin α − 1 

⇔
 2 2 
R  1 + sin α − cos α  =4

⇔ 9 2sin2 α =

( 2
− 1 ( 2sin α − 1) . )
   R  1 + sin 2 α − cos2 α  =4
  

 5 2 6  5 2 6
sin
= α ,cos
= α sin
= α ,cos
= α  5
7 7 7 7 x =
⇔ ⇔ ⇔ 2 .
 R  1 + sin 2 α − cos2 α  =4 R = 7 y = 6
  
    2
n
5 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =  ; 6  .
.v
2 
om
Lôøi giaûi
.c
3
ok
Ñieà u kieän: x ≥ − .
2
Phöông trình ñaà u cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
bo
( )
x 6 + x2 = y3 + 9y 2 + 28y + 30 ⇔ x 2 x 4 + 1 = ( y + 3) ( y + 3) + 1 (1) .

2

et
= t(t 2 + 1) treâ n  , ta coù : f '(t)

Xeù t haø m soá f(t) = 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈  .
vi

ng
Vì vaäy (1) ⇔ f(x2 ) = f(y + 3) ⇔ x2 = y + 3 ⇔ y = x2 − 3 .

a
2x + 3 + x = x 2 − 3 ⇔ 2x + 3 = x2 − x − 3 .
kh
x2 − x − 3 ≥ 0 x 2 − x − 3 ≥ 0

⇔ ⇔
( )
2
2 4 3 2
2x + 3= x − x − 3
 x − 2x − 5x + 4x + 6 =0
 2
x − x − 3 ≥ 0 x = −3 x = −3,y =6
⇔ ⇔ ⇒ .
2
(
( x − 3)( x + 1) x − 2 =
0 )
 x = 2  x = 2,y = −1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (

( −3;6 ) , − 2; −1 . )
521
Nhaän xeùt. Phöông trình voâ tyû cuoá i coù daï ng cô baû n neâ n pheù p bình phöông
hai veá laø töï nhieân ngoaøi ra coù theå ñaët aån phuï
= t 2x + 3 hoaëc vieát laïi döôùi daïng:
 1 1

2
1  1
2  2x + 3 + 2 = x + 2  x = −3
 2x + 3 +  = x +  ⇔  ⇔ .
 2  2  2x + 3 + 1 =− x − 1  x = − 2
 2 2
  2 
y  x − y 1 − x  + y = ( x + 1) 1 − x − y
3 2

(
x3 + 1 − x 2 y =2xy
 )
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän −1 ≤ x ≤ 1 .
om
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
 2 .c
 y − 1 − x2  x + 1 + y2 = 0 ⇔  y + x + 1 = 0




( )
=y 1 − x 2
.
ok

y = 0
TH1: Neá u y 2 + x + 1 = 0 ⇔  thöû laï i thaá y khoâng thoû a maõ n.
bo
x = −1
TH2: Neá u =
y 1 − x 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä , ta ñöôï c:
et
(
x3 + 1 − x 2 ) 2
1 − x= (
x 2 1 − x2 . )
vi
Ñeå giaûi phöông trình naøy ta coù theå quy veà giaûi heä phöông trình hoaëc ñaët aån phuï:
ng
Caùch 1: Nhaän thaá y x = ±1 khoâ ng thoû a maõn phöông trình.

Xeù t x ≠ ±1 khi ñoù vieá t laï i phöông trình döôùi daï ng:
a
3
 x   x2  x
kh
⇔  − 2 + 1 . +1=0.
 2  1− x 2 
 1− x    1 − x2
x
Ñaë t t = phöông trình trôû thaønh:
1 − x2
( )
t3 − t 2 t2 + 1 + 1 = 0 ⇔ t3 + 1 = t 2 t2 + 1 . ( )
522

⇔
(
t t 3 + 1 ≥ 0
) t ≥ 0

⇔  t ≤ −1
t 6 + 2t 3=

+ 1 2t 2 t 2 + 1 ( 6 ) 4 3 2
t − 2t + 2t − 2t + 1 =0
t ≥ 0
 
⇔   t ≤ −1
 2 4
(
( t − 1) t + 2t + t + 2t + 1 =
3 2
0 )
t ≥ 0
 
⇔   t ≤ −1
n
( ( ) )( (
 t − 1 2 t2 + 1 + 2 t + 1 t2 + 1 − 2 t + 1 =
( ) ) )
.v
0
om
t = 1

⇔ 1+ 2 + 2 2 −1
t = −
 2 .c
 2 2  1− 2 − 2 2 −1 1− 2 + 2 2 −1 
ok
Ñaù p soá: ( x;y ) =  ; ; ; 
 2 2  2 2 
  
bo
 u = x
Caùch 2: Ñaë t  (
, u ∈  −1;1 ,v ∈  0;1 .)
= v 1 − x2
et
Khi ñoù ta coù heä phöông trình:
( )
vi
 u3 + v3 =2uv ( u + v ) u + v − uv =2uv ( u + v )(1 − uv ) =

2 2
 2uv
 2 ⇔  ⇔ 
ng
2
( u + v ) − 2uv =
2
 u + v = 1 ( u + v )2 − 2uv =1 1

Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi I ñaõ bieá t caù ch giaû i:
a
S= u + v 2
( )
kh
Ñaë t  , S ≥ 4P .
P = uv
  S2 − 1  S2 − 1
S (1 − P ) =2P S  1 − =2.
 ⇔   2  2
2
S − 2P = 1  2
S − 2P =1
523
 S = 2


⇔
( )(
 S − 2 S2 + 2 2S + 1 =
←
)
→

0 S2 ≥ 4P  P =

1
2 .

S2 − 2P =
1 
 S= 1 − 2

 P = 1 − 2

 2
u =
  u + v =2   2
   2
 1  v =
n
 uv =   2
⇔ 
u∈ −1[1 ,v∈ 0;1
2 ← →

.v

  u + v =1 − 2 u = 1 − 2 − 2 2 − 1
  2
om

  uv = 1 − 2  
 1− 2 + 2 2 −1
 v =
 2

 x =
2
.c
  2
ok
 2
 y =
 2
bo
⇔

 x = 1 − 2 − 2 2 − 1
 2
et

 1− 2 + 2 2 −1
 y =
vi
 2
ng
 2 2  1− 2 − 2 2 −1 1− 2 + 2 2 −1 
( x;y ) = 2
;
2
;
 2
;
2
.
a
  

kh

( 23 − 3x ) 7 − x + ( 3y − 20 ) 6 − y =0 (1)

 2x + y + 2 − −3x + 2y + 8 + 3x2 − 14x − 8 = 0 (2)
Lôøi giaûi
7 − x ≥ 0

6 − y ≥ 0
Ñieà u kieän: 
2x + y + 2 ≥ 0
−3x + 2y + 8 ≥ 0
524
Ñeå yù phöông trình ñaàu cuû a heä ta vieát laïi döôù i daï ng:
3 ( 7 − x ) + 2  7 − x= 3 ( 6 − y ) + 2  6 − y (3)
   
= (3t 4
) = 3t 4 + 2 + 12t 4 > 0, ∀t ∈  .
+ 2 t , ta coù : f '(t)
Suy ra (3) ⇔ f ( 7− x =f ) ( )
6 − y ⇔ 7 − x = 6 − y ⇔ y = x −1.
Thay vaøo phöông trình (2) ta ñöôï c:

3x + 1 − −x + 6 + 3x 2 − 14x − 8 =0.
n
1
Suy ra − ≤ x ≤ 6 .
.v
3
Phöông trình cuoá i laø phöông trình voâ tyû nhaåm ñöôï c nghieä m x 0 = 5 ta söû
om
duï ng phöông phaù p nhaân lieâ n hôï p:
3 ( x − 5) x−5  11 
+ 3 ( x − 5)  x +  =
⇔
3x + 1 + 4
+
−x + 6 + 1  15 
0.
.c
ok
 3 1  11  
⇔ ( x − 5)  + + 3 x +  = 0.
 3x + 1 + 4 −x + 6 + 1  15  
bo
x = 5

⇔ 3 1  11  .
+ 3 x +  = 0
et
+
 3x + 1 + 4 −x + 6 + 1  15 
vi
1 3 1  11 
Do − ≤ x ≤ 6 ⇒ + + 3 x +  > 0 .
3 3x + 1 + 4 −x + 6 + 1  15 
ng
Do ñoù phöông trình treâ n chæ coù nghieäm x = 5 ⇒ y = 4 . Ñoá i chieáu laïi ñieà u
kieä n thaáy thoû a maõ n.
a
kh
 (
y3 + y2 − 2x − 4 x + 2 =
)
0 (1)

( )
 4y2 − 7 x + 2 − ( 4x − 1) y2 − 4 = 21 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ −2, y ≥ 2 .
525
( )
3
Khi ñoù phöông trình (1) ⇔ y3 + y2 x + 2 − 2 x+2 =0.
( )(
⇔ y − x + 2 y2 + 2y x + 2 + 2x + 4 =0. )
=y x+2
( 
)( ) 
2
⇔ y− x+2  y+ x+2 + x + 2 =0 ⇔ .
( )
2
 y
   + x + 2 +x+2=0
x + 2 =0
( ) x = −2
2
TH1: Neá u y + x + 2 +x+2= 0⇔ ⇔ ñoá i chieá u
y + x + 2 =0 y = 0
n
vôù i ñieà u kieän thaá y khoâ ng thoû a maõn.
.v
TH2: Neá u =
y x + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
om
( 4x + 1) x + 2 − ( 4x − 1) x − 2 =21 (3) .
Ñeå giaû i phöông trình (3) ta söû duï ng phöông phaù p ñöa veà heä taï m nhö sau:
( 4x + 1) x + 2 − ( 4x − 1) x − 2 =

21
.c
 .
( )
ok
2 2
( 4x + 1) ( x + 2 ) − ( 4x − 1) ( x −=
2 ) 4 20x2 + 1

( 4x + 1) x + 2 − ( 4x − 1) x − 2 =
21
bo

⇔ .
(

4x + 1) x + 2 + ( 4x − 1) x
= − 2
4
21
20x 2
+ 1 ( )
et
Suy ra: 42 ( 4x + 1) x + =
2 80x 2 + 445 .
vi
Ñeå giaû i phöông trình cuoái bình phöông hai veá hoaëc ñaë t =
t x + 2 ta tìm
ng
17 5
ñöôï c nghieä m x = ⇒y= .
4 2
a
 17 5 
kh
 4 2
 x + y + 1 + 1= 4 x + y 2 + 3 x + y

( ) ( ).
 5x3 − 1 − 3 2y + x = 4

Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän x ≥ ,x + y ≥ 0 .
3
5
526
Phöông trình thöù hai khoâ ng ruù t ra ñöôï c gì ta ñi xöû lyù phöông trình ñaà u cuûa
heä coù nhaâ n töû chung x + y .
2
1 − 4 ( x + y=
) 3( x + y ) − x + y + 1 .
n
.
.v
om
⇔ 2x + 2y − 1 =0 (do x + y ≥ 0 ).
Suy ra 2y = 1 − 2x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
5x3 − 1 − 3 1 − 2x + x =
.c
4.
Veá traùi laø moä t haø m ñoà ng bieá n neân phöông trình treân neáu coù nghieä m thì ñoù
ok
laø duy nhaá t.
Nhaä n thaáy x = 1 thoû a maõn phöông trình.
bo
) 1; − 21  laø nghieäm duy nhaát cuûa heä phöông trình.

 
Suy ra ( x;y=
 
et
 x+y
 x+y + x−y =
3
vi
 x−y
ng
 x−y
 x+y − x−y =4
x+y

a
Lôøi giaûi
kh
Ñieà u kieän: x + y > 0,x − y > 0 .

Nhaâ n theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
( ) −( ) x+y x−y
2 2
x+y x−y = 3 .4 ⇔ 2y = 12 ⇔ y = 6 .
x−y x+y
 x+6
 x+6 + x−6 = 3 (1)
 x−6
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh: 
 x−6
 x + 6 − x − 6 =4
x+6
(2)
527
x+6
Xeù t haø m soá f(x) = x+6 + x−6 −3 .
x−6
Ñaâ y laø moät haø m ñoà ng bieán treâ n ( 6;+∞ ) neâ n phöông trình neá u coù nghieäm ñoù
laø nghieäm duy nhaá t.
Nhaä n thaáy f(10) = 0 vaä y (1) coù nghieä m duy nhaát x = 6 thöû laïi vaø o (2) thaáy
thoû a maõn.
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) = (10;6 ) .
 2x2 + 1 − = 1 x y +1 − y −1 ( )
n

4
x ( x − 2 ) + ( y − 1=
) 2xy ( y − 2 )
.v

om
Lôøi giaûi
Khi ñoù phöông trình ñaàu cuû a heä töông ñöông vôù i:
.c
ok
x = 0
2x2 2x
= ⇔ .
2x2 + 1 + 1 y +1 + y −1
 (
 x y + 1 + y −=
1 ) 2x2 + 1 + 1
bo
1 ⇒ ( x;y ) =
TH1: Neá u x = 0 thay vaø o heä ta ñöôï c y = ( 0;1) .
( )
et
TH2: Neá u 2x2 + 1 +

= 1 x y +1 + y −1 .
vi
Coä ng theo veá vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 1
ng
2x2 + =
1 x y +1 ⇒ =
y .
x2
a

kh
4
 x2 + 1  x2 + 1  x2 + 1 
x ( x − 2) + =
 2 − 1 2x. 2  2 − 2  .
 x  x  x 
  
( )
8
⇔ x5 − 1 =0 ⇔ x =1 ⇒ y =2 .

528
x3 − 3x2 + 2= y3 + 3y2


3 x − 2= y2 + 8y
Lôøi giaûi

( )
3 3
( x − 1) − 3 ( x − 1)=
 3 2
x − 3x + 2= y y + 3 y+3 −3 y+3
 ⇔
3 x − 2= y 2 + 8y  2
3 x − 2= y + 8y
n
Phöông trình (1) coù daï ng phöông trình ñaë c tröng neâ n xeù t haø m soá .
.v
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 3t treâ n 1; +∞ ) , ta coù :
om
( )
f '(t)= 3 t 2 − 1 ≥ 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân 1; +∞ ) .
Do ñoù (1) ⇔ f(x − 1)= f ( )

y + 3 ⇔ x − 1=
.c y+3 .
ok
x − 1= y + 3

Xeù t heä phöông trình: 
3 x − 2= y2 + 8y
bo
 x − 1 2 =y + 3
( ) x ≥2,y ≥ 0 x = 3
⇔ ←→  .
9 ( x − 2 ) = y2 + 8y y = 1
et
vi
ng
 2 3
( y + 1) + y y + 1 = x + 2
2
x + x 2 − 2x + 5 =1 + 2 2x − 4y + 2
a

kh
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x − 2y + 1 ≥ 0 .
 2 
2
 y + 1 + y  = 2 ( x − 2y + 1)
 
 2
 2 
 x − 1 + ( )  = 8 ( x − 2y + 1)
x − 1 + 4
 
529
 2 
2
 y + 1 + y  = 2 ( x − 2y + 1)
 
⇔ 2 2
 2   y2 + 1 + y 
 x − 1 + ( x − 1 ) + 4
=  4 



 
 2 
2
 y + 1 + y  = 2 ( x − 2y + 1)
 

⇔ 2
x − 1 + ( x − 1) + 4 = 2y + 2 y 2 + 1

 2
  x − 1 + ( x − 1) + 4 =−2y − 2 y 2 + 1
n

.v
+ 4 > x − 1 + x − 1 ≥ 0 vaø −2  y + y 2 + 1  < 0 neâ n:
2
Do x − 1 + ( x − 1)
om
 
2
x −1+ ( x − 1) + 4 > −2y − 2 y 2 + 1 .
Vì vaäy heä phöông trình töông ñöông vôù i:

.c
 2 2
ok

 y + 1 + y  = 2 ( x − 2y + 1)
 
 2
x − 1 + ( x − 1) + 4 = 2y + 2 y + 1
bo
 2 2
 = 2 x − 2y + 1
( )
et
 y + 1 + y 
⇔  

vi
2
x − 1 − 2y + ( x − 1) + 4 − 2 y + 1 =0
2
ng
 2 2
 = 2 x − 2y + 1
 y + 1 + y  ( )
 
a
⇔
 x − 1 − 2y +
( x − 1 − 2y )( x − 1 + 2y ) =0
kh
 2
 ( x − 1) + 4 + 2 y2 + 1
 2 2
 = 2 x − 2y + 1
 y + 1 + y  ( )
 
  
⇔
 x + 2y − 1 
( )
 x − 1 − 2y 1 +
2
 =0



 ( x − 1) + 4 + 2 y + 1 
2
530
 2 2  2 2
 y + 1 + y  = 2 ( x − 2y + 1)  y + 1 + y  = 4
⇔   ⇔  
 
= x − 1 − 2y 0 = x − 1 − 2y 0
 1
 y 2 + 1 + y = 2 x = 2
⇔ ⇔ .
x − 1 − 2y =0 y = 3
 4
1 3
2 4
n
.v
 5x − y − x − y= 2x − 4y
x (10y − x ) + x + y − 11 =
om
2
0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 5x − y ≥ 0,x − y ≥ 0,2x − 4y ≥ 0 . .c
ok
5x − y = x − y + 2x − 4y ⇔ 5x − y = 3x − 5y + 2 ( x − y )( 2x − 4y )
x + 2y ≥ 0
bo
⇔ x + 2y= ( x − y )( 2x − 4y ) ⇔ x2 + 4xy + 4y2 =x − y 2x − 4y

 ( )( )
et
x + 2y ≥ 0

⇔ x = 0 .
vi
  x = 10y

ng
TH1: Neá u x = 0 ⇒ y = 0 thöû laï i thaá y khoâng thoû a maõ n.

TH2: Neáu x = 10y suy ra x ≥ y ≥ 0 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
a
= 0 ⇔ ( y − 1)( y + 11=
) 0 ←→=y 1 ⇒ =x 10 .
y≥0
10y + y 2 − 11
kh
 x + 3y + 3x + y= 2 x + 2x + 2y
2
 2x − 1 + y − 3x + 1 =0
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ ,x + 3y ≥ 0,3x + y ≥ 0,x + y ≥ 0 .
2
531
x + 3y − 2 x = 2x + 2y − 3x + y
⇒ 5x + 3y − 4 x ( x + 3y ) = 5x + 3y − 2 2 ( x + y )( 3x + y )
⇔ 2 x ( x + 3y ) = 2 ( x + y )( 3x + y ) .
2
⇔ 2x ( x + 3y ) = ( x + y )( 3x + y ) ⇔ ( x − y ) = 0 ⇔ x = y
3x − x2 − 1 ≥ 0
2  2
2x − 1 + x − 3x + 1 = 0 ⇔ 2x − 1 = 3x − x − 1 ⇔ 
( )
2
2
2x − 1= 3x − x − 1
n

.v
 2
3x − x − 1 ≥ 0 =x 1 =x 1,y
= 1
⇔ ⇔  ⇒  .
( )
om
2
( x − 1) x − 4x + 2 =
2
0  x =
2 − 2  x =
2 − 2,y =
2− 2

(1;1) ; ( 2 − )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y )=
.c 2;2 − 2 .
ok
x + y + x2 + y2 − 4xy = 3 xy

2x ( x − 6y ) + x + y =
2 2
1
bo
Lôøi giaûi
2 2
et
Ñieà u kieän: x + y − 4y ≥ 0, xy ≥ 0 .
x + x2 = 0 1
vi
Neá u y =0⇒ ⇔x=− , heä phöông trình coù nghieäm:

3x2 = 1 3
ng
 1 
( x;y )=− ;0  .
3 
a

Vôù i y ≠ 0 , ta xeù t hai tröôø ng hôïp:
kh
TH1: Neá u y > 0 ⇒ x ≥ 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông
x x2 x x
vôù i: +1+ − 4 +1 =3 .
y y 2 y y
x
Ñaë t =
t ≥ 0 phöông trình trôû thaønh:
y
1 1
t + 1 + t 2 − 4t + 1
= 3 t⇔ t+ + t + − 4= 3 .
t t
532
2 1
 u= t + ≥2
1   1  t 2 5
⇔ t + +  t +  − 6 = 3 ←→ u − 6 = 3 − u ⇔ u = .
 t  t 2
 t =2 t = 4
1 5    x = 4y
Vaä y t + = ⇔ 1 ⇔ 1 ⇔ .
t 2 t = t =  y = 4x
 2  4
- Vôù i x = 4y thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
8y ( 4y − 6y ) + 16y2 + y=
2 2 y>0
1 ⇔ y= 1←
→y = 4.
= 1⇒ x
- Vôù i y = 4x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
n
2x ( x − 24x ) + x2 + 16x 2 =
1 phöông trình voâ nghieäm.
.v
TH2: Neá u y < 0 ⇒ x ≤ 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông
om
x x2 x x
vôù i: +1+ − − 4 + 1 = −3 .
y y2 y y
Ñaë t =
t
x
≥ 0 phöông trình trôû thaønh:
.c
y
ok
1 1
t + 1 − t 2 − 4t + 1 =−3 t ⇔ t + − t + − 4 =−3 .
t t
bo
2 1
 u= t + ≥2
1   1  t 2
⇔ t + −  t +  − 6 = −3 ←→ u − 6 = u + 3 : phöông
et
 t  t
trình voâ nghieä m.
vi
 1 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  − ;0  ; ( 4;1) .
ng
 3 
( )
 x2 + 4y 2 2x + 4y =
 (3x 2
+ 6xy − 4y 2 ) y
a

x2 − y2 = 2x − y + 4
kh
Lôøi giaûi
x2 2x + 4 = 0
Neá u y= 0 ⇒  heä phöông trình voâ nghieäm.
2
x= 2x − 4
Xeù t y > 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
 x2  2x x2 6x
 2 + 4 + 4= 3 + −4.
y  y y 2 y
 
533
x
Ñaë t t = phöông trình trôû thaønh:
y
3t 2 + 6t − 4 ≥ 0
(t 2
+4 ) 
2t + 4 = 3t 2 + 6t − 4 ⇔  .
( ) (3t )
2 2
 t + 4 ( 2t + 4 )=
2 2
+ 6t − 4

3t 2 + 6t − 4 ≥ 0
⇔

⇔ t =1+ 5 ⇔ x = 1+ 5 y . ( )
( )
2
( ) 2
2t + 3 t − 2t − 4 0
=

Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôïc:
n
( ) ( ) (
y2 5 + 2 5 = 2 1 + 5 y − y + 4 ⇔ 5 + 2 5 y2 − 2 5 + 1 y − 4= 0 . ) ( )
.v
y = 1
om
⇔  4 ⇒ y =1 ⇒ x =1 + 5 .
y= −
 5+2 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y =
) (1 + )
.c 5;1 .
ok
2 ( x − xy + y )
 2 2
x − xy =y −
x2 + 3y2 = 3x + 5y − 3
bo

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ≥ 0 töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù :
et
2
 3 3
vi
5y = x2 − 3x + 3 + 3y2 =  x −  + + 3y2 > 0 ⇒ y > 0 ⇒ x > 0 .

 2 4
ng
x x  x2 x 
=1 − 2  − + 1 .
a
−
y y  y2 y 
 
kh
x
Ñaë t =
t > 0 khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:
y
( ) (
t − t = 1 − 2 t2 − t + 1 ⇔ 2 t2 − t + 1 = 1 + t − t )
1 + t − t ≥ 0 1 + t − t ≥ 0
 
⇔ ⇔
( ) ( )
2 2
( t − 1) + t + 2 t ( t − 1) =0
2
2 t − t + 1 = 1 + t − t

534
1 + t − t ≥ 0
 3− 5 3− 5
⇔ ⇔ t −1+ t = 0 ⇔ t = ⇔x= y.
( )
2
 t − 1 + t =0 2 2

3− 5
Thay x = y vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
2
3− 5  2 3− 5 13 − 3 5 2 19 − 3 5
  y=+ 3y2 3. y + 5y − 3 ⇔ y − = y+3 0
 2  2 2 2
 
 3− 5
y = 1 = x = ,y 1
n
  2
⇔ 6 ⇒
( ) .
.v
y= 3 3− 5 6
 13 −=3 5 x = ,y

om
 13 − 3 5 13 − 3 5

3− 5  3 3− 5
( x;y ) =  2 ;1 ; 
( .c )6


; .
   13 − 3 5 13 − 3 5 
ok
 
 x + 2y + 3 4x +=y 10 y + 3y − x
bo
 4x + y + y + 3= 5y + 10x
Lôøi giaûi
et
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + 2y ≥ 0,4x + y ≥ 9,3y − x ≥ 0,2x + y ≥ 0 .

vi
Xeù t y > 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
ng
x x x
+ 2 + 3 4 + 1 = 10 + 3 − .
y y y
a
x
Veá traù i laø moät haøm ñoàng bieá n vaø veá phaû i laø moä t haøm nghòch bieá n vôùi neân
kh
y
x
coù nghieäm duy nhaá t = 2 ⇔ x = 2y .
y
3 y + y + 3 =5 y ⇔ y + 3 =2 y ⇔ y =1 ⇒ x =2 .
535
 x + x2 − y2
 9x
=
 2 2 5
Baøi 7. Giaû i heä phöông trình  x − x − y .
x 5 + 3x
y =
 6(5 − y)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ y ,y ≠ {0;5} ,x − x2 − y2 ≠ 0 .
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä thaø nh:
n
9x x
6x ( 5 − y ) =y ( 5 + 3x ) ⇔ 9xy + 5y − 30x =0 ⇔ =6 − 1 (1) .
5 y
.v
x + x2 − y2 x
om
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c: = 6 −1 .
x − x2 − y2 y
Ñaâ y laø phöông trình ñoà ng baä c neâ n nghó ñeá n ñaë t x = ty .
.c
TH1: Neá u y > 0 khi ñoù phöông trình trôû thaønh:
ok
2
x x
+   −1
y y
bo
x
2 y
x = ty
= 6 − 1←→ t + t 2 =
−1 ( 6t − 1)  t − t 2 − 1  .

x x
−   −1
et
y y
⇔ 6t 2 − 6t t 2 − 1 − 2t = 0 ⇔ t 3t − 1 − 3 t 2 − 1  = 0 .
vi
 
ng
t = 0
 t = 0
t = 0  t ≥ 1
⇔ ⇔  ⇔ 5.
a
2
3 t − 1 = 3t − 1   3 t =
( )  3
kh
 2 2
 9 t − 1 = 9t − 6t + 1

- Vôù i t = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 (khoâ ng thoû a maõ n).
5 5
- Vôù i t = ⇔ x = y khi ñoù thay vaø o (1) ta ñöôï c:
3 3
9x 5
= 6. − 1 ⇔ x = 5 ⇒ y = 3 (thoûa maõ n).
5 3
TH2: Neá u y < 0 khi ñoù vieát laïi phöông trình döôù i daï ng:
536
2
x x
−   −1
y y x
2 y
x = ty
= 6 − 1←→ t − t 2 =
−1 ( 6t − 1)  t + t 2 − 1 

x x
+   −1
y y
t = 0
⇔ 6t 2 − 2t + 6t t 2 − 1 = 0 ⇔ t  3t − 1 + 3 t 2 − 1  = 0 ⇔  .
  3 t 2 − 1 = 1 − 3t
t = 0

 1
n
⇔  t ≤ ⇔ t = 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = 0 (loaïi).
3
.v
 

(2
)
 9 t − 1 = 9t − 6t + 1
2
om
x + x2 − 1 = y + y2 − 1
.c
x 2 + y2 − xy =1
ok
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x , y ≥ 1 .
bo
Khi ñoù phöông trình ñaàu cuû a heä ñöôï c vieá t laï i:
2
y2 − 1 − x2 − 1 ⇒ ( x − y ) = y2 + x2 − 2 − 2 ( x − 1)( y − 1) .
et
2 2
x − y=
vi
xy ≥ 1
⇔ ( x − 1)( y − 1) =−1 + xy ⇔ ( x − 1)( y − 1=)
2 2
2 2
x 2 y 2 − 2xy + 1
.
ng

xy ≥ 1
a
⇔ 2 ⇔x=y.
( x − y ) =0
kh
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä, suy ra:
x2 + x2 − x2 =1 ⇔ x =±1 ⇒ ( x;y ) = ( ±; ±1) .
 7x + y − 2x + y = 4
2 2x + y − 5x + 8 =2
537
Lôøi giaûi
8
Caùch 1: Ñieàu kieä n: x ≥ − ,7x + y ≥ 0,2x + y ≥ 0 .
5
 7x + y= 2x + y + 4 7x + y = 16 + 2x + y + 8 2x + y
 ⇒ .
2 2x + y − 2= 5x + 8 4 ( 2x + y ) + 4 − 8 2x + y = 5x + 8
8 2x + y − 5x + 16 =0 8 2x + y − 5x + 16 =0
⇔ ⇔ .
−8 2x + y + 3x + 4y − 4 =0 −2x + 4y + 12 = 0
n
8 2 ( 2y + 6 ) + y − 5 ( 2y + 6 ) + 16 =
0 4 5y + 12 = 5y + 7
.v
⇔ ⇔ .
x 2y + 6
= x 2y + 6
=
om
 56
4 5y + 12 = 5y + 7 x = 5
⇔ ⇔ . .c
=x 2y + 6 y = 13
 5
ok
 56 13 
bo
 5 5
 u= 7x + y ≥ 0
et
Caùch 2: Ñaë t  ⇒ u2 − v2 =
5x .
v= 2x + y ≥ 0
vi

ng
 u − v =4  u= v + 4 u = 9
 ⇔ ⇔ .
2 2
2v − u − v + 8 =2  8v + 24 = 2v − 2 v = 5
a
 56
kh
 7x + y = x=
9 7x + y =81  5 .
⇔ ⇔ ⇔
 2x + y =5  2x + y =25 y = 13
 5
 7x + y − 2x + y = 4

2 2x + y − 5x + 10y =
2
 10
Lôøi giaûi
538
 7 
7x + y − 2x=
+ y 2  2 2x + y − 5x + 10y  .
 10 
 y = 2x
7
⇔ 7x + y + = 5 2x + y ⇔ 
5x + 10y .
5  y = − 2587x
 369
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n coù nghóa cuû a heä suy ra y = 2x .
Thay y = 2x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
7x + 2x − 2x + 2x = 4 ⇔ x = 16 ⇒ y = 32 .
n
.v
 x + 2y + 3 + 9x + 10y + 11 =10
om
 12x + 13y + 14 + 28x + 29y + 30 =
20
Lôøi giaûi
.c
Ñieà u kieän: x + 2y + 3 ≥ 0,9x + 10y + 11 ≥ 0,12x + 13y + 14 ≥ 0,28x + 29y + 30 ≥ 0
ok
 x + y + 1 + y + 2 + 9 ( x + y + 1) + y + 2 = 10

 .
bo
 12 ( x + y + 1) + y + 2 + 28 ( x + y + 1) + y + 2 =20

Ñaë t u = x + y + 1,v = y + 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
et
 u + v + 9u + v = 10
.
vi

 12u + v + 28u + v =20
ng
Suy ra 12u + v + 28u +=

v 2 ( u + v + 9u + v ⇔=
u ) 5
4
v.
a
 5
u = v =u 5 x + =
y +1 5 =
x 2
kh
Vì vaäy  4 ⇔ ⇔ ⇔ .
 u + v + 9u + v = = v 4  y=
+2 4 =
 y 2
 10
 7x + y + 2x + y = 5
Baøi 12. (VMO 2001) Giaû i heä phöông trình  .
 2x + y + x − y =2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 2x + y ≥ 0,7x + y ≥ 0 .
539
 u2 − v2
 u 7x + y = 2  x =
= 7x + y u  5
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒  ⇔ .
2
=v 2x + y = 2x + y v  7v − 2u2
2
y = 5
u + v =5
  u + v =5
 u − v2 7v2 − 2u2
2 ⇔ 2 2
.
v + − 2
= 5v + 3u − 8v =10
 5 5
 15 − 77
n
 u= 5 − v  u= 5 − v u =
u,v≥ 0  2
.v
⇔ 2 ⇔ 2 ←→ 
 5v + 3 ( )
5 − v − 8v 2
10
=  5v + 25v − 65 0
=  −5 + 77
v =
om
2
  15 − 77 
2
 15 − 77 7x + y =
 
 7x + y =    =x 10 − 77
.c
   2  
2
⇔ ⇔
2
⇔ 11 − 77 .
 −5 + 77   y =
ok
 −5 + 77 
 2x + y = 2 2x + y =   2
  2 
 
bo
 
= ) 10 − 77; 11 −2 77  .
 
et
 11x − y − y − x = 1
vi

7 y − x + 6y − 26x = 3
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 11x − y ≥ 0,y ≥ x .
a
 u2 + v2
kh
 x =
 u 11x − y =
2
= 11x − y u  10
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒  ⇔ .
2
v
= y−x = y − x v  u + 11v2
2
y = 10
u − v = 1
  u − v =
1
 u2 + 11v2 u2 + v2 ⇔ 2 .
7v + 6. − 26. 3 4v − 2u2 + 7v − 3 =
= 0
 10 10
540
 u= v + 1  u= v + 1 u,v≥ 0 u = 2
⇔ 2 2 ⇔ 2 ←→  .
4v − 2 ( v + 1) + 7v − 3 =0 2v + 3v − 5 =0 v = 1
 1
 11x − y =2  x=
11x − y =4  2.
⇔ ⇔ ⇔
 y − x =
1 y − x =1 y = 3
 2
1 3
2 2
n
 x + 2y + 2x + 2y + 3 = 5
.v
2
 2x + 2y + 3 + x − 2y =5
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: x + 2y ≥ 0,2x + 2y + 3 ≥ 0 .
 x = v2 − u2 − 3
=
u x + 2y x + 2y = u2 
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒ 
.c ⇔ 2u2 − v2 + 3 .
v = 2x + 2y + 3 2x + 2y + 3 = v2 y =
ok
 2
bo
u + v 5 = u + v 5
 
 2u2 − v2 + 3 ⇔ 2u2 − v2 + 3
( )
2
( )
2
2 2
v + v − u − 3 − 2. = 5 v + 5 ( v − u ) − 3 − 2. = 5
 2 2
et

v= 5 − u
vi
 2
⇔ 2u2 − ( 5 − u ) + 3
( )
2
5 − u + 5 ( 5 − 2u ) − 3 − 2. =5
ng
 2
= u 2=   x + 2y = 2  x 2

a
 
=  v 3=   2x + 2y + 3 =
 3  y 1
kh
v= 5 − u   
⇔ ⇔ u = 23 ⇔   23 ⇔  x = 32
−
2
0  
99u − 451u + 506 = 9   x + 2y = 9 
 9
 22
  817
=  v =  22  y
  9   2x + 2y + 3 =9   162
( 2;1);  − 329 ; 162

817
 
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieäm laø = .
 
541
 3x + y + x + y = 2
 x + y + x − y = 1
Lôøi giaûi
 u2 − v2
 x =
 u 3x + y =
2
= 3x + y u  2
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒  ⇔ .
2
= v x+y = x + y v  3v − u2
2
y = 2
n
u + v = 2
  u + v = 2
⇔
.v
 u2 − v2 3v2 − u2
v + − = 1 v + u − 2v2 =
2
1
 2 2
om
 7 − 21
u = =
u,v≥ 0  2 x 9 − 21
←→  ⇔ . .c
 21 − 3 y = 2
v = 2
ok
= )  9 − 21; 2  .
bo
14x 2 − 15xy + 4y 2 − 24x + 12y =0

 −7x 2 + 12x + 4xy + 36 + x 2 + 8x + 32 =
6
et
Lôøi giaûi
vi
 y = 2x
ng
( 2x − y )( 7x − 4y − 12 ) =0 ⇔ y = 7x − 12 .
 4
a
Xeù t tröôø ng hôïp vaø thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c
kh
nghieäm ( x;y ) =( −7; −14 ) ; ( −4; −8) .



( )
 x y x y + 4 + ( x − y ) x ( y + 2 ) +=
4 y ( x + 1) + 2 − x
.
x2 − 2x − 3y + 4y2 = 0

Lôøi giaûi
( )
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,x y x y + 4 + ( x − y ) x ( y + 2 ) + 4 ≥ 0 .

542
 y ( x + 1) + 2 − x ≥ 0

 .
( ) ( )
2
x y x y + 4 + ( x − y ) x ( y + 2 ) =
+4 y ( x + 1) + 2 − x

 y ( x + 1) + 2 − x ≥ 0

⇔ ⇔x= y.
( )(
 y − x 4 + 2x y + y − x + x y + 2 =

0 )
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä tìm ñöôï c caù c nghieäm:
( x;y ) = ( 0;0 ); (1;1) .
 3
n
2
( x + 1) + y y + 1 = x + 2
2
.v
x − 1 + x 2 − 2x +=
5 2 2x − 4y + 2

om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x − 2y + 1 ≥ 0 .
Vieá t laï i heä phöông trình ñaõ cho döôù i daïng:
.c
 2
ok
2x − 4y −= 2  y 2 + 1 + y 
  
 2 .
bo
   2
4 ( 2x − 4y − 2 ) =  x −1+ ( x − 1) + 4 
  
et
2 2
 
Suy ra 4  y2 + 1 + y  =  x − 1 +
2
  
( x − 1) + 4  .

vi
2 2
 
ng
⇔  2y + 4y 2 + 4  = x − 1 +
2
  
( x − 1) + 4  ⇔ x − 1 =2y ⇔ x =2y + 1 .

a
5 3
Thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä tìm ñöôï c nghieä m ( x;y ) =  ;  .
2 4
kh
4x − y + 3 y + 1 = 0

4 ( x + 1)( y + 1) − 6 x + 1 + 1 =0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ −1 .
=u x +1
v
= y +1
543


( ) ( )
4 u2 − 1 − v2 − 1 + 3v =
0 4u2 − v2 + 3v − 3 =
⇔
0
.
 4uv − 6u + 1 =0
4uv − 6u + 1 =0 
Nhaä n thaáy u = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t u > 0 heä phöông trình töông ñöông vôù i:
 2
4u2 −  6u − 1  + 3. 6u − 1 − 3 =
  64u4 − 12u2 − 1 =
0 0
  4u  4u 
 ⇔ 6u − 1
 6u − 1 v =
v =  4u
 4u
n
 1
 u = −
.v
 2  1
 1  3
 1 u =  x +1 = x = −
om
u,v≥ 0
⇔ u=

←→  2 ⇔  2 ⇔  4.
= 2 v 1=  y +1 = y 0
  1 
 6u − 1
 v =
4u

.c
 3 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  − ;0  .
ok
 4 
bo
2x2 − xy 2 − 2xy + y3 − y 2 + 2x = 0

 2x2 − 2xy + y2 − 4x + 4 .
et
2 2
 + x − xy + y − 2x − 2y + 4 =2 − y
 2
vi
Lôøi giaûi
ng
 x= y − 1
( )
y − 2x ( x − y + 1) = 0 ⇔ 
2
y2 .
a
 x =
2
kh
Xeù t tröôø ng hôï p vaø thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c nghieäm.
 x + y − x − y = 4x − y

 x2 − 16 = y − 3x + 2
Lôøi giaûi
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ra =
y 4x − 4 .
x2 − 16 = 2 + x − 4 ⇔ x 2 − 16 − 3 = x − 4 − 1 .
544
x2 − 5 x−5  x+5 1 
⇔ = ⇔ ( x − 5)  − =  0
x − 4 +1  2 x 4 1 
x 2 − 16 + 3  x − 16 + 3 − + 
⇔ x = 5 ⇒ y = 16 .
 x + y + 5 − 3x + 2y + 1 =0
 x + 1 + x − y + 3 =0
Lôøi giaûi
Ñaë t t = x + 1, ( t ≥ 0 ) töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ra y = t 2 + t + 2 thay
n
.v
vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2t 2 + t + 1 +=
1 5t 2 + 2t + 1 .
om
Suy ra  5t 2 + 2t + 1 − 2t 2 + t + 1 = 1

 3t 2 + t
 5t 2
+ 2t + 1 + 2t 2
+ t + 1=
2
.c
2
= 3t 2 + t
 5t + 2t + 1 − 2t + t + 1
ok
( ) (3t )
2
⇒ 2 5t 2 + 2t + 1= 3t 2 + t + 1 ⇔ 4 5t 2 + 2t + 1 = 2
+ t +1 ⇔ t= 2
bo
 x3 + 3 = xy + 1
et

2
x =+ y2 ( ) (
x 2 y 2 + y + 1 + y y3 + y 2 + 1 )
vi

ng
Lôøi giaûi
(x )( )
a
2
+ y2 + 1 y − x2 = 0 ⇔ y = x2 .
kh
Thay y = x2 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
x3 + 2 = x3 + 1 ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
x2 + y2 − x2 y2 + x2 + y2 + 1 =
3

 x 2 + y2 + 2 =4
545
Lôøi giaûi
x2 + y2 − x2 y2 + x2 + y2 + 1 =3

2 2 2 2
x + y + 2 + 2 x y + 2 =

16 ( )
Ñaë= 2
t u x= ,v y2 , ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
 u + v − uv + u + v + 1 =3
 .
 u + v + 2 uv + 2u =14
 x2 + 3y2 − 3 + 2 2x2 − 2y + 1 =3y
n
3x2 + y2 = 2y + 2
.v
Lôøi giaûi
om
2 2 2
Ñieà u kieän: x + 3y − 3 ≥ 0,2x − 2y + 1 ≥ 0 .
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra y ≥ 0 .
.c
 x2 + 3y2 − 3 + 2 2x2 − 2y + 1 =3y
ok

2 2 2
2x − 2y + 1 =− x − y + 3
bo
 x2 + 3y2 − 3 + 2 − x2 − y2 + 3 = 3y (1)
⇔ .
2 2 2
2x − 2y + 1 =− x − y + 3
et
Ta xöû lyù phöông trình (1) nhö sau:

vi
x2 − 3 x2 − 3
ng
Xeù t y > 0 khi ñoù (1) ⇔ + 3 + 2 −1 − =3 .

y2 y2
a
x2 − 3
Ñaë t t = ta coù phöông trình: t + 3 + 2 − t − 1 =3 .
kh
y2
⇔ t + 3 + 4 ( − t − 1) + 4 ( t + 3)( −t − 1) =9 ⇔ 4 − t 2 − 4t − 3 = 10 + 3t
3t + 10 ≥ 0 x2 − 3

t 2 =−2 .
⇔
( 2 2
)
16 −t − 4t − 3 = 9t + 60t + 100
⇔ = − ⇔
y2
546
 x = −1
 x2 − 3 
 2 = −2 x =
2 2
−2y + 3
 y = 1
 y ⇔ ⇔  .
 2 2
3x + y = 2y + 2


2 2
3 −2y + 3 + y = 2y + 2 ( 
x = 1 )
 y = 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;1) ; (1;1) .
 x 1 y 1
 − =
 3 2 2x x
Baøi 26. Giaû i heä phöông trình  3y − 4xy xy .
 2 2 1
x + 4y − 2x − 2y =
−
n
 9
.v
Lôøi giaûi
x
om
Ñieà u kieän: xy > 0, ≥ 0,3y3 − 4xy2 ≠ 0 .
3 2
3y − 4xy
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù : .c
1
2 ( x + y ) = x2 + 4y2 + > 0 ⇒ x + y > 0 ⇒ x,y > 0 .
9
ok
3
bo
x
 
x3 1 y x y 1 x
= + ⇔ = + .
3 2 2 x y x y
et
3y − 4xy 3−4 x
2
y y
vi
x t6 1 t6 1
Ñaë=
t t > 0 phöông trình trôû thaønh: =t+ ⇔ = t2 + 1 +
ng
y 3 − 4t 2 2t 3 − 4t 2
4t 2
( )(
⇔ 2t 4 − 1 2t 4 + 5t 2 + 3 = 0 ⇔ t = ) 1
a
4
2
kh
x 1
⇔ = ⇔ y= 2x .
y 4
2
Thay y = 2x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
(
x2 + 8x2 − 2 x + 2x =
1
− ⇔ 9x2 − 2
9
) ( 2 +1 x + ) 1
9
0
=
547
  1+ 2 − 2 + 2 2 2+ 2 − 2 2 +4
x = 1 + 2 − 2+2 2
= x = ,y
⇔ 9 ⇒ 9 9
 
x = 1 + 2 + 2+2 2
=  x 1=
+ 2 + 2+2 2
,y
2+ 2 + 2 2 +4
 9 
 9 9
 2 − 2 + 2 2 2 + 2 − 2 2 + 4 
( x;y ) =  1 + 9
;
9 
;
 
1+ 2 + 2 + 2 2 2 + 2 + 2 2 + 4 
n
 ; 
 9 9 
.v
 
 x y
om
 2 + = x2 + y2 + 3xy

Baøi 27. Giaû i heä phöông trình  x + 1 − x y2 + 1 − y .
 2  25
 y + 1 + x  x + 1 + y 2  = xy
.c
   4
Lôøi giaûi
ok
bo
  2   2  2 2
x  x + x + 1  + y  y + y + 1  =x + y + 3xy

 y + 1 + x 2  2  25
et
 x + 1 + y  = xy
   4
vi
x x2 + 1 + y y2 + 1 = 3xy

⇔ .
ng
 2  2  25
 y + 1 + x  x + 1 + y  = xy
   4
a

kh
Xeù t xy ≠ 0 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:

 2 2  2
 x +1 + y +1 =
2
3  x +1 + y +1 = 3
 y x  y x
 ⇔
 y2 + 1  25
 x2 + 1    x2 + 1 y2 + 1 9
 1 + y 
1+
x  4
=  . =
    y x 4
548
 2   2
 x +1 = 3 x,y > 0 x =
 y
⇔
 y2 + 1 3
2 
( 
⇔ 4 x 2 + 1 = 9y 2 ⇔ 

)
y = 2
5
.

 x
=
2
4 y2 + 1 =
 (
9x2  ) 5
 2 2 
 5 5
 12 − 2x2 =+ y 4

n
 1 − 2y − y 2 =5 − 2x
.v
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: − 6 ≤ x ≤ 6, −1 − 2 ≤ y ≤ −1 + 2 .
om
12 − 2x = y + 8y + 16 
2 2
2x2 + y2 + 8y + 4 = 0 (1)
 ⇔ .c .
2 2 2 2
1 − 2y − y = 25 − 20x + 4x 4x + y − 20x + 2y + 24 = 0 (2)
ok
Ñaây laø heä baäc hai hai aån toång quaùt ñaõ bieát caùch giaûi hoaëc xöû lyù nhanh nhö sau:
Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c:
bo
2 2 x = 2
10 ( x − 2 ) + 3 ( y + 2 ) =0⇔ (thöû laï i thaáy thoû a maõn).
y = −2
) ( 2; −2 ) .
et
x2 + 2xy2 + 2y =x + 2xy + 4y3

vi

2 3x − 5 + 3 8y3 − 3x + 9 =7
ng
Lôøi giaûi
5
a
Ñieà u kieän: x ≥ .
3
kh

5
( 2y − x ) ( 2y )
x≥
2 3
+ x − 1= 0 ← x
→= 2y .
Thay 2y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:

3
2 3x − 5 + x3 − 3x + 9 =7.
Veá traù i laø haøm ñoà ng bieá n, veá phaûi laø haøm haè ng neâ n phöông trình coù nghieäm
3
duy nhaá t x = 3 ⇒ y = .
2
549
 3
 2
 3x2 + 6xy + 4y2 + 2y + 1 = 3x + 2y − 1

 .
4 x + y + 2 + 4y 2 ( y + 1)= 5y + 6x + 3 + 2 x + y

2 2
( )
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3x2 + 6xy + 4y2 + 2y + 1 ≥ 0,y ≥ −1,x + y 2 ≥ 0,x + y + 2 ≥ 0 .
n
.v
2 2
3 ( x + y ) + ( y + 1) = 3 ( x + y ) − ( y + 1) .
om
3x + 2y − 1 ≥ 0
⇔ 2 2 2 2 .
3 ( x + y ) + ( y + 1) = 9 ( x + y ) − 6 ( x + y )( y + 1) + ( y + 1)
3x + 2y − 1 ≥ 0 3x + 2y − 1 ≥ 0
.c
 
⇔   x + y =0 ⇔   y =− x .
ok

 x + y = y +1 
 x =1
 
bo
TH1: Neá u x = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(
4 y + 3 + 4y 2 ( y + 1)= 5y2 + 9 + 2 y2 + 1 . )
et
Ñeå giaûi phöông trình naøy ta ñaùnh giaù thoâng qua baát ñaúng thöùc Coâ si nhö sau:
vi
4 y + 3 ≤ 4 + y + 3 = y + 7

 ⇒ VT ≤ 2y2 + 7y + 7
ng
4y 2 ( y + 1) ≤ 2y ( 2 + y + 1)= 2y + 6y
2
( )
5y 2 + 9 + 2 y2 + 1 ≥ 5y2 + 9 + y + 1= 5y2 + y + 10 ⇒ VP ≥ 5y2 + y + 10
a
kh
2
Maë t khaù c: 5y2 + y + 10 − 2y 2 − 7y − 7 = 3y 2 − 6y + 3 = 3 ( y − 1) ≥ 0 .
Vì vaäy daá u baè ng xaû y ra ⇔ y =
1.
Vaä y tröôø ng hôï p naø y heä phöông trình coù nghieäm ( x;y ) = (1;1) .
TH2: Neá u y = − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
(
4 2 − 4x 2 (1 − x )= 5x 2 − 6x + 3 + 2 x 2 + x . )
Ñaâ y coi nhö moä t baø i taä p daø nh cho baï n ñoï c.
550
x +=3 2 ( y + 1)( 3y − x )

x+5
 3y − 2 − = xy − 2y − 2
 2
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: y ≥ ,3y − x ≥ 0,x ≥ −5 .
3
3 ( y + 1) − ( 3y − x=
) 2 ( y + 1)( 3y − x ) .
n
x + 3 ≥ 0 x + 3 ≥ 0 x + 3 ≥ 0
.v
⇔ 2 2 ⇔ ⇔
9 ( y + 1) − 10 ( y + 1)( 3y − x ) + ( 3y − x ) =0 y + 1 = 3y − x x = 2y − 1
om
Thay =
3y − 2 − y + 2= 2y2 − 3y − 2 ⇔ ( ) ( )
3y − 2 − 2 + 2 − y + 2 = 2y2 − 3y − 2
.c
3( y − 2) 2−y
( y 2 )( 2y + 1) .
ok
⇔ + =−
3y − 2 + 2 2+ y+2
bo
 1 3 
⇔ ( y − 2 )  2y + 1 + − = 0⇔ y= 2⇒x= 3.
 y+2 +2 3y − 2 + 2 

et
vi
  2 
y + ( y + 1)  x + x − y  =
2
44
ng
x2 + x x2 − y2 = 40

a
Lôøi giaûi
kh
2 2
Ñieà u kieän: x − y ≥ 0 .
  2 
y + ( y + 1)  x + x − y  =
2
44

 2
.
 x + x2 − y 2  + y 2 = 80
 

 x + x2 − y 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
Ñaë t  u =
v = y
551
u = 4   2 2
  x + x − y = 4
 u + v =
2 2
80  u + v =
2 2
80 v = 8  y = 8 x = 5
 ⇔ ⇔  ⇔ ⇔
v + u ( v + 1) =
44  u + v + uv =44

u = 8  x + x2 − y2 =
8 
y=4
 v = 4  
 y = 4
 2 6x5 y
( )
2
 x − 1 + 3 =2
 x +2
n
 4x − 3x2 y − 9xy2
3y − x =
.v
 x + 3y
Lôøi giaûi
om
2 2
4x − 3x y − 9xy
Ñieà u kieän: ≥ 0,x + 3y ≠ 0 .
x + 3y .c
Ñeå heä coù nghieä m ta phaû i coù 3y − x ≥ 0 .
ok
 5
( 2
)( 4 2
6x y = x + 2 x − 2x + 1 + 3 x + 2 ) (2
)
6x5=
y x6 + 8
bo
 ⇔  3 .
3
( x + 3y )( 3y − x )2 =4x − 3x2 y − 9xy2 x + 27y = 4x

et

 2 3
vi
  + 1 = 3y
2.
 x2  x
ng
Xeù t x ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:  .

3
  3y  2
1 +   = 2.
  x  x2
a
kh
 2
 u = 2
Ñaë t  x , ( u > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
v = 3y
 x
 u3 + 1 =
 3
2v  u3 − v3 =
⇔
−2 ( u − v ) 
⇔
(
( u − v ) u2 + uv + v2 + 2 =
0 )
v + 1 = 2u v3 + 1 =2u v3 + 1 = 2u
552
u = v

=  u v=  u v
⇔ 3
=v + 1 2u
⇔ 3
 u −=
2u + 1 0
⇔

( u − 1) u2 + u − 1 =0 ( )

=u 1,v
= 1

−1 + 5 −1 + 5
⇔  u
= = ,v .
2 2

 1+ 5 1+ 5
 u =
−
2
,v =
−
2
n
−1 + 5
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra u= v= 1,u= v= .
2
.v
2
= 1 x = ± 2
om
 u = 1  x2 
TH1: Neá u  ⇔ ⇔ 2.
 v = 1  3y = 1 y = ±
 x  3 .c
  
( x;y )  2; 32  ;  − 2; − 32  .
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra=
ok
  
 −1 + 5  2 −1 + 5
bo
u =  = x =
± 1+ 5
 2  x2 2 
TH2: Neá u  ⇔ ⇔ .

v
−1 + 5  3y −1 + 5 y =
±
1
5 −1 ( ) 1+ 5
et
 =  =  6
2 x 2
( )
vi
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = − 1 + 5; − 5 − 1 1 + 5  .

 
ng
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø

  
( )
( x;y )  2; 32  ;  − 2; − 32  ;  − 1 + 5; − 5 − 1 1 + 5  .
=
a
  
kh
x + x2 + 1 = y + y2 − 1
x2 + y2 − xy =1
Lôøi giaûi
Caùch 1: Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng:
x − y=
2
y2 − 1 − x2 + 1 ⇒ ( x − y ) = x2 + y2 − 2 ( x + 1)( y − 1) .
2 2
553
xy ≥ 0 xy ≥ 0
⇔ ( x + 1)( y − 1) = xy ⇔ x y
2 2
2 2
− x=2
+ y −1 x y
⇔ 2
2
y − x 1
=
.
2 2
2



 x = 0,y = ±1
x + y =
2 2
− xy 1 2x =2
− xy 0  1 2
 2 ⇔ ⇔ x = − ,y =
− .
2 2 2
=y − x 1 =y − x 1  3 3
 1 2
= x = ,y
 3 3
n
 1 2 
.v
Thöû laïi nghieäm chæ coù ( x;y ) = ( 0;1) ,  ;  thoûa maõ n.
 3 3
om
 1 2 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;1) ;  ; .
 3 3
Caùch 2: Vieá t laï i phöông trình ñaà u cuûa heä döôù i daï ng:
.c 2 2
y − x2 + 1 ⇒  x − y2 − 1  =
 y − x2 + 1  .
ok
x − y2 − 1 =  
   
⇔ −2x y 2 − 1 − 1 =
−2y x 2 + 1 + 1 ⇔ y x 2 + 1 =
1 + x y2 − 1 .
bo
( )
⇒ y2 x2 + 1 = 1 + 2x y 2 − 1 + x 2 y 2 − 1 .( )
et
2
⇔  x − y2 − 1  =0 ⇔ x = y 2 − 1 ⇒ y 2 − x 2 =1 .
vi
 
y − x =
2 2
1
ng
Vaä y ñöa veà giaû i heä phöông trình:  .

2 2
x + y − xy =
1
a
Thöï c hieä n töông töï caù ch 1.

Caùch 3:
kh
−y < 0
2 2  2
 y≥0
Vì x + x + 1 > 0 ⇒ y + y − 1 > 0 ⇔ y − 1 > −y ⇔  − ⇔ y>0.
 y2 − 1 > y2
 
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n suy ra y ≥ 1 .
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daïng:
2
x + x2 + =
1 y2 − 1 +  y 2 − 1  + 1 (1) .
 
554
Phöông trình (1) coù daï ng haø m ñaë c tröng neân söû duï ng haø m soá .
t + t 2 + 1 , ta coù :
t t2 + 1 + t
f '(t) =
1+ = > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  .
t2 + 1 t2 + 1
x ≥ 0
= f  y 2 − 1  ⇔ x
Vì vaäy (1) ⇔ f(x) = y2 − 1 ⇔  2 2
.
  y − x =1
Ñöa veà giaû i heä töông töï caùch 1.
 u2 − 1
n
 u − x 2 =x2 + 1 x =
u =
 x + x + 1 (
2
)  2u .
Caùch 4 : Ñaë t  ⇒ ⇔
.v
2 2
y + y2 − 1 ( v − y ) =y2 − 1 y =
v = v +1

om
2v
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
u = v = −1
u = v .c 
 2 2 2  u = v  u= v= 1
 u − 1   v2 + 1  u2 − 1 v2 + 1 ⇔  4 ⇔ u =
1  u − 4u2 + 3 = v= − 3
ok
  +  − . = 0 
 
2u   2v   2u 2v
  u= v= 3
bo
 y − x + 1 2x + y − 1 3 =
( )( ) 8x3
x + y + 3 y − x + 1 =3
et
Lôøi giaûi
vi

 3  3
ng
( y − x + 1)( 2x =
+ y − 1) 8x3  ( 3 − x − y )( 2x +=
y − 1)  8x3
 ⇔ .
3
y − x + 1 = ( 3 − x − y ) y − x + 1 = ( 3 − x − y )3
 
a
( 3 − x − y )( 2x + y − 1) = 2x y2 + ( 3x − 4 ) y + 2x2 − 5x + 3 = 0 (1)

kh
 
⇔ 3
⇔  .
 y − x + 1 = ( 3 − x − y ) y − x + 1 = ( 3 − x − y )
3
Coi phöông trình (1) laø phöông trình baä c 2 vôùi aån laø y vaø tham soá laø x .
Ta coù ∆ y = ( 3x − 4 )
2
( )
− 4 2x2 − 5x + 3 = ( x − 2)
2  y= 3 − 2x
. Suy ra 
y= 1 − x
.
y3 − xy = x + 1
 x − 2 + y − 2 =
1
555
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x,y ≥ 2 .
y3 − xy = x + 1 y3 − xy = x + 1
 ⇔  .
 x − 2 + y − 2 =1  y − 2 =1 − x − 2
y3 − xy = x + 1 y3 − xy = x + 1
 
⇔ 1 − x − 2 ≥ 0 ⇔ x ≤ 3 .
 
y − 2 =x −1− 2 x − 2 y = x +1− 2 x − 2
n
Maë t khaù c y3 − xy ( ) ( )
= y y 2 − x ≥ 2 22 − 3 ≥ 2 ≥ x + 1 .
.v
Daá u baè ng xaûy ra khi= = 3.
x 2,y
om
2x ( y + 1) − 2y ( y − 1) =
.c −186

Baøi 37. Giaû i heä phöông trình  2 4+y .
 x +y −x= 2
ok
 2 x +y
Lôøi giaûi
bo
2
Ñieà u kieän: x + y > 0 .
et
 2
2xy − 2y + 2x + 2y + 186 = 0 2xy − 2y + 2x + 2y + 186 =
2
0
⇔

( ) 
vi
2 2
2 x + y − 2x x + y = 4 + y x 2 + y − 2x x 2 + y + x2 =4
ng
2xy − 2y 2 + 2x + 2y + 186 =
0
2xy − 2y2 + 2x + 2y + 186 =
0 
  2
⇔ 2 ⇔  x +y −x= 2 .
a
 2  4 
 x + y − x  = 
  2
kh
  x + y − x =−2
 2xy − 2y 2 + 2x + 2y + 186 =
0
 2xy − 2y + 2x + 2y + 186 =
2  
0  x ≥ −2
 
  x2 + y = x + 2  y= 4 + 4x
  
⇔ ⇔
 2xy − 2y2 + 2x + 2y + 186 =
 2xy − 2y + 2x + 2y + 186 =
2
0 0
  

  x2 + y = x − 2  x≥2
 
 y= 4 − 4x

556
 −23 + 4417 1 + 4417

= x = ,y
⇔  24 6 .
 x = 3,y = −8
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n thaá y caû hai nghieä m ñeà u thoû a maõn.
 4417 
( x;y=) ( 3; −8);  −23 +244417 ; 1 + 6
.

 
 2x + y − 2 + y − x + 1 =3

n
(19
x + 2 y − x − 1 = 5 + 2 )
.v
 y +1
om
Lôøi giaûi
x ≥ 1

Ñieà u kieän: 2x + y − 2 ≥ 0 . .c
y − x + 1 ≥ 0

ok
Bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x + 2y − 1 + 2 ( 2x + y − 2 )( y − x + 1) =9
bo
⇔2 ( 2x + y − 2 )( y − x + 1) = 10 − x − 2y
et
10 − x − 2y ≥ 0
⇔ 2
4 ( 2x + y − 2 )( y − x + 1)= (10 − x − 2y )
vi
ng
10 − x − 2y ≥ 0
⇔ 2 ⇒y≥2
4y = x − 4x + 12 = ( x − 2 ) + 8
2
a
Phöông trình thöù hai cuûa heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
kh
19 1
( ) 1 19
2
x − 2 x − 1 + 2y = + ⇔ x − 1 − 1 + 2y − − = 0.
5 y +1
2
y +1 5
2
( y − 2 ) (10y2 + y + 12 )  x − 1 − 1 =
( ) x = 2
2 0
⇔ x −1 −1 + = 0⇔ ⇔ .
(
5 y2 + 1 ) y − 2 =0 y = 2
557
( x + 7y ) x + ( y + 7x= ) y 8 2xy ( x + y )

2 (1 − y ) x 2 + 2x − 1 = y 2 − 2x − 1

Lôøi giaûi
Töø phöông trình cuû a heä suy ra x = y (xem chuû ñeà heä phöông trình ñoá i xöù ng
Loaï i I).
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä vaø ñaë t t = x 2 + 2x − 1 ñöa veà phöông
trình baä c hai khoâng hoaø n toaø n(xem cuoá n phöông trình, baá t phöông trình voâ
tyû cuøng taù c giaû ).
n
(
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t laø ( x;y ) = −1 + 6; −1 + 6 . )
.v
om
 x − y 4 = 13x − 4
( )
 x + y + 3x − y =2
Lôøi giaûi
.c
x + y ≥ 0
ok
3x − y ≥ 0
bo

x + y + 3x − y = 2 ⇔ 4x + 2 ( x + y )( 3x − y ) = 2
et
 1  1
x ≤ x ≤
⇔ ( x + y )( 3x − y ) =− ⇔ 2
vi
1 2x ⇔  2 .
( x + y )( 3x − y ) =1 − 4x + 4x2  x − y 2 =4x − 1
 ( )
ng

a
x = 1
2
( 4x − 1) = 13x − 4 ⇔ x = 5 .
kh
 16
 3
2
 y= −
5  5  5 16 .
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra: x = ⇒  − y  =
1 − 4. ⇔ 
16  16  16  13
 y = 16
)  165 ; − 163  ;  165 ; 16

13 
 
= .
  
558
 x2 + 1 = y + 2 2

9y ( x + 3y ) =
2
1 − x3 y3
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y y = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình. Phöông trình thöù hai
cuû a heä vieá t laï i döôù i daï ng:
9
y
( x + 3y ) = 13 − x3 ⇔ 9xy + 27 = 13 − x3 .
y y
3 3
 3x 3x2
n
1 9x 1  3x  1 
⇔  − x + − =27 + ⇔  − x  +  − x − 3  =27 .
y 2 y y y y y
.v
 y  
  1 3x 
2
om
1  1  1
⇔  − x − 3   − x  + 3 − x  + 9 +  = 0 ⇔ = x + 3 .

y   y  y  y

y
( x;y )
Ñaù p soá:= (2 2;3 − 2 2 . ) .c
ok
 2  3y + 9y2 + 3  =
 2x + 4x + 3 

 9

19
bo
xy + x 2 + y 2 =
 36
Lôøi giaûi
et

vi
 2 
 2x +  2x  + 1   y + y 2 + 1  =⇔ 2x
− .
    1 y=
ng
 3  3 
   3
 
2x
a
Thay y = − vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:

3
kh
 1 19  1 19 1 19
x = − 2 x = − ,y =
2 4 19 7x 19 2 7 2 7 3 7
− x2 + x2 + x2 = ⇔ = ⇔ ⇒
3 9 36 9 36  1 19  1 19 1 19
x = x = ,y = −
 2 7  2 7 3 7

1 19 1 19 1 19 1  19 
( x;y ) =
− ; ;
 2 7 3 7  2 7 3
;− .
7 
 
559
 2  y + y2 + 1  =
 x + x + 4 

 2

6y2 + 5y + 1= x3 + 1
 2
Lôøi giaûi
 2  2
 x +  x  + 1   y + y2 + 1  =1 ⇔ x +  x  + 1 =−y + y2 + 1 ⇔ x =−y .
 2  
2   
 2
 
2 2
 
n
x
Thay y = − vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
.v
2
2
om
 x  x 1
6  −  + 5 −  + = x3 + 1 ⇔ 6x2 − 10x + 2= x3 + 1 .
 2  2 2
( )
⇔ 6 x2 − x + 1 − 4 ( x + 1=
) ( x + 1) ( x2 − x + 1) .
.c
ok
x +1 x +1 x +1 97 − 1
⇔ 6 − 4. = ⇔ = .
x2 − x + 1 x2 − x + 1 x2 − x + 1 8
bo

 x = 121 + 97 − 8114 + 530 97 , y = − 121 + 97 − 8114 + 530 97
⇒ 144 288 .
et

x = 121 + 97 + 8114 + 530 97 121 + 97 + 8114 + 530 97
,y= −
 144 288
vi
x3 + y3 − 6x2 − 6y2 + 13x + 13y =

20
ng

x + 2 x2 − y +=
8 8 2x + y − 4 + 2
a
Lôøi giaûi
kh
Ñieà u kieän: x2 − y + 8 ≥ 0,2x + y − 4 ≥ 0 .

3 3
( x − 2) + x − 2 = (2 − y) + 2 − y ⇔ x − 2 = 2 − y ⇔ y = 4 − x .
Thay y= 4 − x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x + 2 x2 + x + 4= 8 x + 2 ⇔ x − 2 + 2 x 2 + x + 4= 8 x .
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a phöông trình.
Xeù t x > 0 chia hai veá phöông trình cho x ta ñöôï c:
560
2
2 4 2  2 
x− + 2 x + 1 + =⇔
8 x− +2  x −  +5 =8.
x x x  x
2
Ñaë t=t x− phöông trình trôû thaønh:
x
t ≤ 8

t + 2 t2 + 5 = 8 ⇔ 2 t2 + 5 = 8 − t ⇔  2
(
4 t + 5 = 64 − 16t + t
2
)
 2
t = 2  x− 2
=  x= 4 + 2 3
n
 x 
⇔ ⇔ ⇔
 t = − 22  2 22 260 − 22 139
.v
 3  x− =
− x =
3  9
 x
om
x =4 + 2 3,y =−2 3

⇒ 260 − 22 139 22 139 − 224 .
=  x = ,y .c
 9 9
ok
 260 − 22 139 22 139 − 224 
( x;y ) =( 4 + 2 )
3; −2 3 ; 
 9
;
9
.

bo
 
( )
 x3 − y3 xy − x − y + 1 = 1 − x − 1 − y

et

2x3 − y3 + x2 − 2y 2 − 2x − 2y + 4 =
0
vi
Lôøi giaûi
ng
Ñieà u kieän: x ≤ 1,y ≤ 1,xy − x − y + 1 ≥ 0 .

Neá u x =1 ⇒ y =1 .
a
Xeù t x,y < 1 khi ñoù phöông trình ñaà u cuûa heä vieá t laï i döôù i daïng:
kh
(x 3
− y3 ) xy − x − y + 1 =
y−x
1− x + 1− y
.
 

(
⇔ ( x − y )  x2 + xy + y2 ) xy − x − y + 1 +
1
= 0⇔x= y.
1 − x + 1 − y 
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieäm
( x;y ) =( −2; −2 ) .
= ) (1;1) ; ( −2; −2 ) .
561

 2x2 + 4y 2 2 3
 = 4 (x + y) −  − 1
 xy y x
 .
 2
 x + 5x + 2y + xy + 6 − 2x x ( y + 3) = x + y + 3
Lôøi giaûi
(x − )
2
x ( y + 3) + 2 ( x + y + 3) = x + y+3 .
n
( )
2
⇔ x − x ( y + 3) + 2 ( x + y + 3) = x + y + 3 + 2 x ( y + 3) .
.v
om
x x ( y + 3)
( ) +( )
=
2 2 
⇔ x − x ( y + 3) x − y+3 =0 ⇔  ⇔ x =y+3.
 =
x y+3
Thay x= y + 3 vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
.c
ok
2
2 ( y + 3) + 4y2 ( 2y + 3)( 6 − y ) − 1 .
= 4
y ( y + 3) y ( y + 3)
bo
7y2 + 15y + 18 −2y 2 + 9y + 18

⇔ 4
=
y ( y + 3) y ( y + 3)
et
( )
⇔ 4 y ( y + 3) −2y 2 + 9y + 18 = 7y 2 + 15y + 18
vi
ng
⇔ 16y ( y + 3) ( −2y + 9y + 18)= ( 7y )

2
2 2
+ 15y + 18 .
a
 x = 1

kh
2 2  y = −2  y = −2
⇔ 81( y − 1) ( y + 2 ) =0⇔ ⇒ .
y = 1 
x = 4
 y = 1

) (1; −2 ); ( 4;1) .
2 2x − 3y − 5 − x + y = 7
3 5 − x + y − 2x − y − 3 = 1
562
Phaân tích lôøi giaûi. Nhaä n thaá y heä coù ñeán boán caê n thöù c trong ñoù laë p laïi
5 − x + y neâ n ta ñaë t moä t aån phuï u = 5 − x + y ñaë t tieáp moä t trong hai caê n
coø n laïi laø aå n tieá p theo vì khi ñoù caê n thöù c coø n soù t laï i cuoá i cuøng ñeà u bieåu
dieã n ñöôï c theo hai caê n thöùc ñaõ ñaë t aå n phuï ôû treâ n.
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän 5 − x + y ≥ 0,2x − y − 3 ≥ 0,2x − 3y ≥ 0 .
 u = 5 − x + y
Ñaë t  ⇒ 2x − 3y = 17 − 4u2 − v2 .
v= 2x − y − 3
n
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
.v
3u − v = 1 = v 3u − 1

 ⇔  2 .
( )
om
2 2 2
 2 17 − 4u − v + u =7  2 17 − 4u − 3u − 1 7
=− u

u ≤ 7 0 ≤ u ≤ 7
  .c
⇔ v = 3u − 1 ⇔ v = 3u − 1 .

( 2 2
)
4 −13u + 6u + 16 = u − 14u + 49
 2
53u − 38u − 15 =
0
ok
 u =1  5 − x + y = 1 −x + y =−4 x =3
bo
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ .
v = 2  2x − y − 3 = 2 2x − y =7 y =−1
) ( 3; −1) .
et
 x+y= x−y +2
vi

 x2 + y2 + 1
= x2 − y2 + 3
ng
Lôøi giaûi
a
Ñieà u kieän x + y ≥ 0,x − y ≥ 0 .

kh
=  x2 − y2 =uv
u x+y 
Ñaë t  ⇒ khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v
= x−y 2
(
2 4
2 x + y =u + v

4
)
 u= v + 2
 u= v + 2 
  2
⇔   u − v 2 + 2uv  − 2u2 v2 .
 u4 + v4
 + 1 = uv + 3  
( ) 
 2  + 1 = uv + 3
2
563
 u= v + 2  u= v + 2
⇔ ⇔ 2 2 .
2 2
 u v + 8uv + 9 = uv + 3  u v + 8uv += 9 u2 v2 + 6uv + 9
u = v+2 u = 2 u = 0
⇔ ⇔ ∨ . Nhöng do u,v ≥ 0 neâ n chæ nhaän nghieäm
 uv = 0 v = 0 v = −2
= 0 .
u 2,v
=
 x + y =
2 x = 2
⇔ ⇔ .
 x − y 0
=  y = 2
n
 3x
.v
 + 3x + 2y = 6y − 2 (1)
om

2 3x + 3x + 2y = 3x − 3y + 2 (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän y ≠ 0,3x + 2y ≥ 0,3x + 3x + 2y ≥ 0 .
.c
Ñaë t u = 3x + 2y ⇒ 3x = u2 − 2y khi ñoù (1) trôû thaø nh
ok
u2 − 2y
+ u = 6y − 2 ⇔ u2 + u.y − 6y2 = 0 .
y
bo
 u = −3y
⇔ ( u + 3y )( u − 2y ) =0 ⇔  .
 u = 2y
et
- Vôù i u = −3y khi ñoù (2) trôû thaø nh:

vi
( )
2
2 3x − 3y = 3x − 3y + 2 ⇔ 3x − 3y − 1 + 1 = 0 (voâ nghieäm).
ng
- Vôù i u = 2y khi ñoù ta coù heä phöông trình:

y ≥ 0
a
 3x + 2y =  1 1
2y  2  x=− ,y =
⇔ 3x = 4y − 2y ⇔
kh
  12 4
2 3x + 2y = 3x − 3y + 2  4y = 3x − 3y + 2 =
 x 4,y
= 2

.
 1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  − ;  ; ( 4;2 ) .
 12 4 
 x +1 2 + 3 x −1 y +1 + y +1 =
( ) ( ) 0
7x + ( 2 + x ) y + 1 =5
564
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän y ≥ −1 .
 u= x + 1
Ñaë t  , ( v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
v
= y +1
 u2 + 3 ( u − 2 ) v =
+ v2 0  u2 + 3 ( u − 2 ) v =
+ v2 0 (1)
 
 ⇔ .
7 ( u − 1) + ( u + 1) v = 5  u ( 7 + v ) = 12 − v (2)
12 − v
Ruù t u = töø (2) thay vaø o (1) ta ñöôï c
7+v
n
2
 12 − v   12 − v 
− 2  v + v2 =
.v
  + 3 0
 7+v   7+v 
om
2 2
⇔ (12 − v ) − 3v ( 7 + v )( 3v + 2 ) + v2 ( 7 + v ) =
0.
⇔ v4 + 5v3 − 19v2 − 66v + 144 =

0 .
(
⇔ 2v2 + 5v − 25 )
2 2
= ( v + 7) .
.c
ok
 v2 + 2v − 16 =  v =−1 ± 17
0 
⇔ ⇔ .
3
( )
bo
 v2 + 3v − 9 =0  v =− 1 ± 5
2
 v =−1 + 17  y =17 − 2 17
et

Nhöng do v ≥ 0 neâ n  ⇔  .
 v =
−
3
1 − 5  y (
9
= 6 − 2 5 −)1 ( )
vi
2 4
Suy ra ( x;y ) =
( )y = 9
( )
ng
17 − 2 17;y = 6 − 2 5 − 1 .
4
(
 x − 1 + x 3 x − y + x x = 3y + y − 1
)
a

kh
3xy2 + 4= 4x2 + x + 2y
Lôøi giaûi
Neá u x = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c y = 1 .
Xeù t x > 1 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
( )
x − 1 − y − 1 + 3( x − y ) + x ( x − y ) =0.
565
 1 
⇔ (x − y) +3+ x  = 0 ⇔ x = y.
 x −1 + y −1 
 
4 0 ⇔ ( 3x − 4 ) x2 − =
3x3 − 4x2 − 3x += (
1 0 ←
→=x ) x >1 4
3
y
⇒=
4
3
.
4 4
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = (1;1) ;  ;  .
3 3
 x − y + x2 + 4xy + 4y 2 = 9

n
x ( x + 4y − 2 ) + y ( 4y + 2 ) =
41
.v
Lôøi giaûi
om
Ñaët u = x − y,v = x2 + 4xy + 4y2 , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaønh:
.c
 u + v =9 u = 2  x−y = 2
u,v≥ 0 
←→ ⇔ .
ok
 2 2  
v − 2u = 41 v = 7  x2 + 4xy + 4y 2 =
7
bo
 x = 5

x − y = 4  y = 1
 
et
⇔   x + 2y =−7 ⇔  x = 1 .

  x + 2y =7  3
 
vi
11
 y = −
 3
ng
( 5;1);  13 ; − 113  .
 
= ( x;y )
 
a
 2 2 2
kh
2
x + = y +
Baøi 53. Giaû i heä phöông trình  y x .
(
 3 4 x3 + y3 =

−2xy )
Lôøi giaûi
566
x = y
 2  
( x − y )  x + y + xy  = 0 ⇔  x + y + 2 =0 .
   xy
TH1: Neá u y = x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x≠0
2x= −2x2 ←
→ x= −1 ⇒ y= −1 .
2
TH2: Neá u x + y + =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
xy
 2  2
 x + y + =0  x + y + xy = 0
n
xy 
 ⇔ .
.v

( )
 3 4 x3 + y3 = −2xy
 (
 

2 
3 4 x + y )  ( x + y ) − 3xy  =

−2xy
om
 2
x + y + xy =0  2
 x + y + = 0
⇔ ⇔ xy . .c
 3 − 8  4 − 3xy  =
−2xy  6 6 3 3
 xy  x2 y2  x y + 3x y − 4 =0
ok
  
 2
 2 x + y + xy = 0
bo
x + y + =0
 xy 
⇔ ⇔ .
 xy = 1
(3 3
)(
 x y − 1 x3 y3 + 4 =
0 
)
  xy = − 3 4
et


vi


ng


 x = −1
 y = −1
a

 x + y = −2 
kh
  −3 2 − 53 4
 x =
 xy = 1   2
⇔ ⇔ .
x + y =2
3  3
  y = − 2 + 53 4
 xy = − 3 4 
  2

 −3 2 + 53 4
 x =
 2
 −3 2 − 53 4
 y =
 2
567
 3x + 3y = 6
 3x + 16 + 3y + 16 =
10
Lôøi giaûi
( )
2 2
Ta coù : 3x + 16 + 3y + 16 ≥ 3x + 3y + ( 4 + 4) = 62 + 82 = 10 .
3x 3y
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi = ⇔ x =y⇒ x =y =3.
4 4
n
.v
om


2 2 2 2
(
xy + x y + 1 + y x + 1 + x + 1 y + 1 =1
.
)( )
(1 − y ) x 2 + 2x + 3 = x 2 + 1 .c

Lôøi giaûi
ok
  2  2  2  1  x + x2 + 1  y + y 2 + 1=
 1
bo
x  y + y + 1  + x + 1  y + y + 1=
 
 ⇔ 





( ) ( )
 1 − y x + 2x + 3 = x + 1
2 2  1 − y x + 2x + 3 = x + 1
2 2
et
x + x 2 + 1 =− y + (− y)2 + 1 x = − y
vi

⇔ ⇔ .
(1 − y ) x + 2x + 3 = x + 1
2 2
(1 − y ) x 2 + 2x + 3 = x 2 + 1
ng


y = −x y = −x
a

⇔ ⇔ x ≥ −1 .
( x + 1) x + 2x + 3 = x + 1 
kh
2 2
( ) ( x + 1)
2 2
( x + 1) x2 + 2x + 3 = 2

568

 3 9 + 2 114
x = 1 9 5
− + −
y = −x

⇔  x ≥ −1


⇔
2 2 2 3 3 9 + 2 114
.
( )
 3 2  3 9 + 2 114
2x + 3x + 4x + 1 =0  1 9 5
y = − +


2 2 2 3 3 9 + 2 114( )
 x2 + 2 + y2 + 3 + x + y = 5

n
 x2 + 2 + y 2 + 3 − x − y =2
.v
Lôøi giaûi
om
 3
 2 2 7 x= 2 − y
 x + 2 + y + 3 = .c
2⇔
  2
x + y = 3   3 − y  + 2 + y2 + 3 =7
ok
 2   
 2  2
 1
bo
 x =
 2
 3 
 y = 1
x= −y
et
⇔ 2 ⇔  .
 x = 17
2 y2 + 3 + 2y − 3 2 + 8 =
( ) 7  
vi
 20
 13
 y =
ng
  20
 1   17 13 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;1 ;  ;  .
a
 2   20 20 
kh
 x + 2xy = x − 2xy + 2

 x2 + 4x 2 y2 + 1 − x 1 − 4y2 =3
Lôøi giaûi
x + 2xy ≥ 0

Ñieà u kieän: x − 2xy ≥ 0 ⇒ 2x ≥ 0 ⇒ x ≥ 0 .
 2
1 − 4y ≥ 0
569
Xeù t x > 0 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuûa heä töông ñöông vôù i:
x + 2xy − x − 2xy =2 ⇒ 2x − 2 x2 − 4x2 y2 =4 .

x ≥ 2
2
x ≥ 2
2 2 
⇔ x − 2= x − 4x y ⇔  2 2 2 2
⇔  2 x −1 .
x − 4x + 4 = x − 4x y y = 2
 x
x2 + 4x − 3 − x 2 − 4x + 4 =3.
 x2 + 4x − 3 − x 2 − 4x + 4 =3
n

Suy ra:  2 8x − 7 8x − 7
.v
 x=+ 4x − 3 + x2 − 4x + 4 =
x 2 + 4x − 3 − x 2 − 4x + 4 3

om
8x + 2 1
⇒ 2 x2 + 4x − 3 = ⇔ 3 x2 + 4x − 3 =4x + 1 ⇔ x =2 ⇒ y =±
3 2
.c  1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) =  2;  .
 2
ok
 1
 2
bo
x − 4 y + 2 x − y =
4 xy
et
2y + x = x − y
Lôøi giaûi
vi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0,x − y ≥ 0 .

ng
Nhaä n thaáy x = 0 ⇒ y = 0 .
Xeù t x > 0,y > 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
a
x − 4 y + 2 x − y =
kh
4 xy
x − 4 y + 2 x − y = 4 xy 
 ⇔  1  .
 2y + x − x − y =0 y
   2 + = 0
  x + x − y 
x − 4 y + 2 x − y =
4 xy x + 2 x =
0 x = 0
⇔ ⇔ ⇔ .
y = 0 y = 0 y = 0
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
570
 x −1
 x +1 − 1− y =
 x .
 4xy + x 2 − y 2 =x + y
 x + y
Lôøi giaûi
x −1
Ñieà u kieän: x ≠ 0,x + y ≠ 0,x ≥ −1, ≥ 0,x2 − y2 ≥ 0 .
x
2 4
(x − y) = (x − y) =
n
4xy 2 2 2 2
x+y− = x −y ⇔ x −y ⇒ x2 − y2
x+y x+y 2
(x + y)
.v
om
=  x y= x y
⇔ ( x − y ) ( x − y ) − ( x + y )  =0 ⇔ 
3 3
⇔ .
  x − y = x + y y = 0
TH1: Neá u y = 0 thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
.c
x −1 x −1 x −1 x −1
x + 1 −=
1 ⇔ x +=
1 + 1 ⇔ x +=
1 +1+ 2 .
ok
x x x x
1 x −1 x2 − x + 1 x −1
bo
⇔ x += −1 2 ⇔ = 2
x x x x
x > 0
et
 2 1+ 5
⇔  x2 − x + 1  x −1 ⇔ x = 2 .
  = 4.
vi
x  x
 
ng
x −1 x −1 1
x +1 − 1− x = ⇒ 2 − 2 1 − x2 = ⇔ 2 1 − x 2 =+
1 .
a
x x x
kh
2
( x + 1)  x = −1
(
⇔ 4 1 − x= 2
) x2
⇔ 2
 4x (1 − x ) − x − 1 =0
 x = −1 3
 28 − 3 87
⇔ 1 1 −
x= − 6
 3 6 3 28 − 3 87

Thöû laïi thaá y khoâ ng thoû a maõ n.
571
1+ 5 
 2 
 
 2 y2
x + y =
 x + x2 + 1
.
y + x2 =x + y

 y + 1 − y2
Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän: −1 ≤ y ≤ 1,y + 1 − y 2 ≠ 0 .
.v
 
om
1 x2 + 1 + x − 1
x + y2  1 −  = 0 ⇔ x + y2 . = 0.
 2 
 x + x +1  x + x2 + 1
2x .c
⇔ x + y2 . =0.
 x + x 2 + 1  x 2 + 1 − x + 1
  
ok
  
 
 2y2 
bo
⇔ x 1 +  = 0 ⇔ x = 0 (do
  x + x2 + 1  
 x + 1 − x + 1 
2

   
et
x2 + 1 + x > 0, x2 + 1 − x + 1 > 0 .
vi

ng
  y 1 − y2
y2 y
y= ⇔ y − 1 =0 ⇔ =0 .
y + 1 − y2  y + 1 − y2  y + 1 − y 2
 
a
y = 0 y = 0
kh
⇔ ⇔ .
 y = ±1
2
 1 − y =0
Suy ra
= ( x;y ) ( 0;0 ); ( 0; −1); ( 0;1) thöû laïi thaáy thoûa maõn.
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m = ( x;y ) ( 0;0 ); ( 0; −1); ( 0;1) .
 x + y − 2= ( x + 1)( y − 1)


2
( )(
( x − y + 2 ) + x2 + 4x + 3 y 2 − 1 =81 )
572
Lôøi giaûi
x + y − 2 = ( x + 1)( y − 1) ⇔ x + y − 2 + 2 x ( y − 2 ) =( x + 1)( y − 1)
( )
2
⇔ xy − 2x + 1 − 2 x ( y − 2 ) =0 ⇔ x ( y − 2) − 1 =0 ⇔ x ( y − 2 ) =1 .
⇔ x ( y − 2) =
1 . Nhaän thaá y x = 0 khoâng thoû a maõ n heä phöông trình neâ n vôùi
1
x≠0⇒y= +2.
n
x
.v
1
Thay y= + 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x
om
2  1 2 
 1 2
(
 x −  + x + 4x + 3
 x 
)   + 2  − 1 = 81 ⇔ 4 ( x + 1)4 = 81x 2 .
 x  
  .c
2 x + 1 2 =
 1
( )  1 = x = ,y 4
ok
 9x x=  2
⇔
x>0
← →  .
  2⇒
2 5
 2 ( x + 1) =
−9x 
 x = 2 =
 x 2,y
=
bo
2
1   5
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;4  ;  2;  .
et
2   2
1 + 2x − 2x 2 1 + = y 4x3 y + 7x 2
vi

.
x2 ( xy + 1) + ( x + 1) = x2 y + 5x
ng
Lôøi giaûi
a
Ñieà u kieän: y ≥ −1 .
kh

x = 1
(
x 2 y ( x − 1) + 2x 2 − 3x + 1 = 0 ⇔ ( x − 1) x 2 y + 2x − 1 = 0 ⇔  2)
 x y + 2x − 1 =0
.
TH1: Neá u x = 1 thay vaø o heä ta ñöôï c y = −1 .

1 − 2x
TH2: Neá u x2 y + 2x − 1 = 0 ⇒ y = (do x = 0 khoâng thoû a maõ n heä
x2
phöông trình).
573
1 − 2x
Thay y = vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
x2
1 − 2x 1 − 2x 2
1 + 2x − 2x2 1 +
2
=4x3 .
2
+ 7x2 ⇔ 2x2 ( x − 1) =(1 − 2x ) x2
x x
1 − 2x ≥ 0 1 − 2x ≥ 0
x≠0
⇔ 4 2 2 2 ← →  2 2 2 .
4x ( x − 1) =(1 − 2x ) x 4x ( x − 1) =(1 − 2x )
 1  1
x =
− x =
− ,y = 2+2 2
2 2
⇔ ⇒ .
n
 1  1
x =
1− x =
1− ,y =2+2 2
.v
 2  2
om
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieäm laø
 1  1 
( x;y ) =
− ;2 + 2 2  ;  1 − ;2 + 2 2  .
 2  2  .c
ok
  2 2 
( x − y )  ( x + 3) + ( y + 3) + xy − 2  = 3y + 15y + 13
2

x 2 + 2x + y + 2 =
bo
 3
Lôøi giaûi
et
Ñieà u kieän: 2x + y + 2 ≥ 0 .
vi
3 3
( x + 2) + 4 ( x + 2) =
( y + 3) + 4 ( y + 3) ⇔ x + 2 =+ x 1.
y 3 ⇔ y =−
ng
( ) ( )
a
x2 + 3x + 1 = 3 ⇔ x2 − 1 + 3x + 1 − 2 = 0 .
kh
3 ( x − 1)
⇔ ( x − 1)( x + 1) + 0.
=
3x + 1 + 2
 3 
⇔ ( x − 1)  x + 1 +  = 0 ⇔ x = 1⇒ y = 0 .
 3x + 1 + 2 
574
 x −1 + y +1 = 4

.
x 4 + ( y + 1) = x3 ( y + 2 ) + xy + 1
Lôøi giaûi
 3
( x − y ) ( x − y − 2) = 0 ⇔ yy== xx − 2 .
3
TH1: Neá u y= x − 2 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
n
.v
x −1 + x −1 = 4 ⇔ x = 5 ⇒ y = 3 .
3
om
x − 1 + x3 + 1 = 4 ⇔ x = 2 ⇒ y = 8 .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 5;3) ; ( 2;8) .
.c
x ( y − 1) + 2y= x ( x + 1)
ok
2
4x + 3x += 3 4y y + 3 + 2 2x − 1
bo
Lôøi giaûi
1
Ñieà u kieän: x ≥ ,y ≥ −3 .
2
et

vi
( x − y )( x + 2 ) =
0
 2
ng
4x + 3x += 3 4y y + 3 + 2 2x − 1
x = y
a
⇔ 2
4x + 3x +=
3 4x x + 3 + 2 2x − 1
kh
x = y

⇔
( ) ( )
2 2
 2x − x + 3 + 2x − 1 − 1 =0
x = y .
 x = 1
⇔ 2x = x + 3 ⇔ 
 y = 1
 2x − 1 =
1
575
Chuû ñeà 14. KYÕ THUAÄT LÖÔÏNG GIAÙC HOÙA

Noä i dung chuû ñeà naøy ñeà caä p ñeá n pheù p theá löôï ng giaù c khi giaû i heä . Ky thuaä t
naø y toâ i ñaõ nhaé c ñeá n trong cuoán phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû . Muï c
ñích cung caá p cho caù c em ñaà y ñuû caù c coâ ng cuï khi tieá p xuù c vôùi heä phöông
trình giuùp phaû n xaï khi heä coù caù c daá u hieä u nhaän bieá t pheù p theá löôïng giaù c. Kyõ
thuaät naøy ñöôïc nhaéc laïi moät laàn nöõa trong chöông 3 khi xöû lyù heä laëp nhieàu aån.
 cos x = cosα ⇔ x = ±α + 2kπ

sin x= sin α ⇔  x = α + 2kπ
n
 
Phöông trình löôï ng giaù c cô baû n:   x = π − α + 2kπ ,k ∈  .
.v

 tan x = tan α ⇔ x = α + kπ
om
 cot x = cot α ⇔ x = α + kπ
Daáu hieän nhaän bieát
- Moä t phöông trình cuû a heä coù daï ng:

.c 2
( px − a ) + ( qy − b )
2
c2 ñaët
=
ok
 px =
a + csin α
 , α ∈  0;2π  .
qy =b + ccos α
bo
- Neá u töø heä phöông trình suy ra x ∈  −a;a  ,y ∈  − b; b 
=x asin α
( )
et
Ñaë t  , α, β∈  0;2π  .
=y bsin β
vi
Daï ng naøy thöôø ng ñi cuøng caù c caê n thöù c a2 − x2 vaø b2 − y 2 .

ng
Caùc giaù trò löôïng giaùc cuûa caùc goùc ñaëc bieät:
2π 5 −1 4π 5 +1
a
- cos = ;cos = − .
5 2 5 4
kh
π 6+ 2 5π 6− 2 7π 2− 3
- cos = ,cos = ;cos = − .
12 4 12 4 12 2
Moät soá coâng thöùc löôïng giaùc hay söû duïng:
Coâ ng thöù c coä ng, tröø baä c nhaá t:
 1 1   π  π
- sin x ± cos
= x 2  sin x ± cosx =  2 sin  x ±= 2cos  x   .
 2 2  4  4
576
1 3   π  π
- sin x ± 3 cos=
x 2  sin x ± cos x=
 2sin  x ± = 2cos  x   .
2 2   3  6
 
 3 1   π  π
- 3 sin x ± cos=
x 2 sin x ± cos x=
 2sin  x ± = 2 cos  x   .
 2 2   6  3
 
Goù c nhaâ n ñoâ i:
- sin 2x = 2sin x cos x;cos2x = 2 cos2 x − 1 = 1 − 2sin 2 x .
2 tan x 2 tan x 1 − tan 2 x
- tan 2x
= = ;sin 2x = ;cos2 x .
1 − tan 2 x 1 + tan 2 x 1 + tan 2 x
n
Goù c nhaâ n ba:
.v
3sin x − 4sin3 x;cos3x =
- sin3x = 4 cos3 x − 3cos x .
om
- tan3x =
(
tan x 3 − tan 2 x )
;cot 3x
(
cot x cot 2 x − 3
.
)
1 − 3tan2 x 3cot 2 x − 1 .c
Goù c nhaâ n boá n:
ok
( )
- sin 4x = 4 cos x sin x − 2sin3 x ;cos 4x = 8cos4 x − 8cos2 x + 1 .
Goù c nhaâ n 5:
bo
- sin 5x = 16sin 5 x − 20sin3 x + 5sin x;cos5x = 16 cos5 x − 20 cos3 x + 5cos x .

et
Toång quaùt: cos nx laø ña thöù c baäc n vôù i cos x vaø sin nx laø ña thöù c baä c n vôùi
sin x (vôù i n leû ).
vi

ng
 2 1
x 1 − y =
a
1
y 1 − x2 =

kh
4
Lôøi giaûi
Caùch 1: Ñieà u kieä n: x ≤ 1, y ≤ 1 ñeå heä phöông trình coù nghieä m ta phaû i coù
x > 0,y > 0 vaä y 0 < x ≤ 1,0 < y ≤ 1 .
=x sin α  π
Ñaë t  , α, β∈  0;  .
=y cos β  2
577
 1  1
− cos2 β
sin α 1= 2 ⇔ 2 cos ( α − β ) =1 .
 2sin
= α sin β 
4⇔
  
cos β =1 − sin 2 α
1 2 cos
= β cos α
1 2 cos ( α + β ) = 0
 4  2
  6− 2
5π  x =
 α =  4
 12  
 π  π  6+ 2
α − β = ±=  β =  y
⇔ 3 ⇔   12 ⇔   4
.

α + β = π 
α =
π
 x = 6+ 2
 
n
 2 12  4

5 
.v
 β = π 6− 2
   y =
12   4
om
 6− 2 6+ 2  6+ 2 6− 2
( x;y ) =  4
;
4
;
 4
;
4
.

.c
  
ok
Caùch 2: Nhaä n xeù t ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaï i II tröø theo veá hai phöông trình cuûa
x,y ≥ 0
heä , ta ñöôï c: y 1 − x 2 = x 1 − y2 ←→ ( ) (
x2 1 − y2 = y2 1 − x2 ⇔ x = y . )
bo

et
 6− 2
x =
x 1 − x 2=
1
( x
⇔ 16x 2 1 − x 2= 1←
≥ 0
)
→ 4 .
vi
4  6+ 2
x =
ng
 4
Ta coù keá t quaû töông töï .
a
x2 + y2 = 1

kh

( 3 3
 3x − 4x 3y − 4y =)(
2
)
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t 
y cos α
( )
, α ∈  0;2π  phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=
(3sin α − 4sin α )(3cos α − 4 cos α ) = 21 ⇔ sin3α cos3α = − 21 .

3 3
578
π π
⇔ sin 6α = −1 ⇔ α = − +k .
12 3
 π 7π 11π 5π 19π 
Do α ∈  0;2π  ⇒ α ∈  ; ; ; ; .
 4 12 12 4 12 
 7π 11π 15π 19π 
( x;y=) ( sin α;cos α ) , α ∈  π4 ; 12 ; ; ;
12 12 12
.
 
 2 ( x − y )(1 + 4xy ) =3
n
2 2
x + y = 1
.v
Lôøi giaûi
om
Caùch 1: Vì x2 + y2 =
1 neâ n toà n taï i α ∈  0;2π  sao cho x = sin α,y = cos α .
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
2 ( sin α − cos α )(1 + 4sin α cos α ) = 3 .
.c
ok
1 − t2
Ñaë t =
t sin α − cos α ⇒ sin α cos α
= ,t ∈  − 2; 2  .
2  
bo
Phöông trình trôû thaønh:

 1 − t2 
2t  1 + 4.  = 3 ⇔ 3 2t − 2 2t 3 − 3 = 0 .
et
 2 
 
vi
Phöông trình naø y coù nghieäm leû neân ta xöû lyù theo höôùng khaù c.
 π  π
2 ( sin α − cos α )(1 + 4sin α cos α=
)
ng
3 ⇔ 4sin  α −  sin 2α + sin =

 3
 4  6
 π  π  π
a
⇔ 8sin  α −  sin  α +  cos  α −  = 3 .

 4  12   12 
kh
 π  π  π 
⇔ 4 cos  α −   cos − cos  2α −   = 3 .
 12   3  6 
 π  π  π
⇔ 2 cos  α −  − 4 cos  α −  cos  2α −  = 3 .
 12   12   6
579
 π 5π  13π 2π
 π 3α − = + k2π α= +k
⇔ −2 cos  3α − = 3⇔ 4 6 ⇔ 36 3 ,k ∈  .

 4  π 5π  7π 2π
3α − 4 = − 6 + k2π α = − 36 + k 3
13π 37π 61π 17π 41π 65π 

Vì α ∈  0;2π  ⇒ α =  , , , , , .
 36 36 36 36 36 36 
Vaä y heä phöông trình coù saùu nghieä m
13π 37π 61π 17π 41π 65π 
( x;y=) ( sin α;cos α ) ,=
α  , , , , , .
 36 36 36 36 36 36 
n
Nhaän xeùt. Ñeå giaû i phöông trình 2 ( sin α − cos α )(1 + 4sin α cos α ) = 3 ta coù
.v
theå thöï c hieä n caù ch khaù c nhö sau:
om
6
sin α − cos α + 2sin α sin 2α − 2 cos α sin 2α = .
2
⇔ sin α − cos α + cos α − cos3α − sin3α − sin α =

.c 6
.
2
ok
6  π 3
⇔ cos3α + sin3α = − ⇔ cos  3α −  = − .
2 4 2
bo

(
x 1 − y2 =
2y )
et
.
(
y 1 − x2 =

2x )
vi
Lôøi giaûi
ng
Caùch 1: Nhaän thaá y x = ±1 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình:

±1,y =
 2y
x =
a
 1 − y2
Xeù t x,y ≠ ±1 khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:  .
kh
y = 2x
 1 − x2
  π π   π 
Ñaë t = = tan β,  α, β∈  − ;  \ ±   heä phöông trình trôû thaø nh:
x tan α,y
  2 2   4 
 2 tan β  k + 2l
tan α = 2  α=− π
 1 − tan β  tan α = tan 2β  α = 2β + k π  3
 ⇔  ⇔  ⇔  .
tan β = 2 tan α tan β = tan 2α β = 2α + lπ β = − l + 2k π
 1 − tan 2 α  3
580
 π π   π
( k;l )
Vì α, β∈  − ;  \ ±  ⇒= ( 0;0 ) ; ( −1;1) ; (1; −1) .
 2 2   4
Suy ra ( x;y ) = (
( 0;0 ) ; − 3; 3 ; )( 3; − 3 . )
( 0;0 ) ; − 3; 3 ; ( )( 3; − 3 . )
Caùch 2: Ñaâ y laø moä t heä ñoái xöù ng loaï i II neân tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä
ta ñöôï c:
x − y − xy 2 + yx 2 = 2y − 2x ⇔ 3 ( x − y ) + xy ( x − y ) = 0 .
n
x = y
⇔ ( x − y )( xy + 3) =0 ⇔  .
.v
 xy = −3
Xeù t töø ng tröôø ng hôï p thay ngöôï c laï i heä ta coù keát quaû töông töï treâ n. Chuù yù vôùi
om
tröôøng hôïp xy = −3 ta caàn coä ng theo veá hai phöông trình cuûa heä ñöa veà heä
môù i daï ng ñoá i xöù ng loaï i I deã xöû lyù hôn(hoaë c coù theå thöï c hieä n pheù p theá).
.c
x 1 − y2 =

(
2y )
ok
.
(
y 1 − 3x2 =

3x − x3 )
bo
Lôøi giaûi
1
Nhaä n thaáy y =
±1,x =
± khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
et
3
 2y
vi
x =
1  1 − y2
Xeù t y ≠ ±1,x ≠ ± khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:  .
ng
3  3x − x3
y =
 1 − 3x2
a
 π π   π
Ñaë t =
x tan α, α ∈  − ;  \  ±  heä phöông trình trôû thaø nh:
kh
 2 2   6
 2y
tan α =  2y  2 tan3α
 1 − y2  tan α =  tan α =
2
⇔ 1− y ⇔  1 − tan2 3α .


y =
tan α 3(− tan 2
α )
 y tan3α
=
 = y tan3α

 1 − 3tan2 α
581
 kπ  π π   π
α∈ − ;  \ ± 
tan=
α tan 6α α =  2 2   6  2π π π 2π 
⇔ ⇔ 5 ← →α ∈ − ; − ;0; ;  .
y tan3α
= y tan3α
=  5 5 5 5

( x;y=) ( tan α;tan3α ) , α ∈ − 25π ; − π5 ;0; π5 ; 25π  .

 
 
x2 − y2 =1
3 3 2
4x + 4y = 3x y + 2 3xy + 2x
n
Lôøi giaûi
.v
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra x2 = y2 + 1 ≥ 1 ⇒ x ≥ 1 .
om
1 π
Ñaë t =
x y tan α .
, α ∈  0; π  \   ⇒=
cos α 2 
Phöông trình thöù hai cuûa heä trôû thaø nh: .c
4 3 2 3 2
4 tan3 α
+= tan α + tan α + .
ok
cos α3 2
cos α cos α cos α
 π
⇔ sin3α + 3 sin 2α + cos2α = 3 ⇔ sin3α + 2sin  2α +  = 3 .
bo
 6
sin3α =1
et
 α∈ 0;π  π 2 1
⇔  π  ← →α = ⇒ x = ⇒y= .
sin  2α +  =1 6 3 3
  6
vi
 2 1 
ng

 3 3
a

x = 2 + 2 − 2 + y
kh
y = 2 + 2 − 2 + x

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän ñeå heä phöông trình coù nghieä m laø :
x,y ≥ 0 0 ≤ x ≤ 2
 ⇔ .
 x + 2 ≤ 2, y + 2 ≤ 2 0 ≤ y ≤ 2
Neá u x > y ⇒ x − y = 2 + 2 − 2 + y − 2 + 2 − 2 + x < 0 voâ lyù .
582
Neá u x < y ⇒ x − y = 2 + 2 − 2 + y − 2 + 2 − 2 + x > 0 voâ lyù .
Vaä y x = y ⇔ x = 2 + 2 − 2 + x .
 π π
Ñaë=
t x 2 cos α, α ∈  − ;  .
 2 2
t
2 cos t = 2 + 2 − 2 + 2 cos t ⇔ 2 cos t = 2 + 2 − 2 cos .
2
n
t   π t 
⇔ 2 cos t =2 + 2sin ⇔ 2 cos t =2  1 + cos  −   .
.v
4   2 4 
om
 π t  2π 16π
π t   t = − + k2π t = +k
⇔ 2 cos
= t 2 cos  −  ⇔  4 8 ⇔ 9 9 .
 4 8   π t  2 π 16π
 t =− + + k2π t= − +k
4 8 
 7
.c7
 π π 2π 2π  2π 2π 
ok
Vì t ∈  − ;  ⇒=
t ,− ⇒ ( x;y=
) ( 2 cos t;2 cos t ) ,t=  ,−  .
 2 2 9 7 9 7
bo
 2π 2π 
= ) ( 2 cos t;2 cos=
t ) ,t  ,−  .
9 7
et
Nhaän xeùt. Ta coù theå toå ng quaù t cho n daá u caê n:


vi
x = 2 + 2 + ... + 2 − 2 + y
 (n daá u caên).
ng

y = 2 + 2 + ... + 2 − 2 + x

( )( )
x (1 − y ) − y (1 − x ) 3 + 3 =
a
2x + 2y

kh

 ( xy + (1 − x )(1 − y ) ) (1 + 3 ) = 2x + 2y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 0 ≤ x ≤ 1,0 ≤ y ≤ 1 .
Nhaä n thaáy x= y= 0 laø moä t nghieäm cuû a heä phöông trình.
  π 
Xeù t x > 0,y > 0 khi ñoù =
ñaë t x cosa,
= y cos b,  a,b ∈  0;   .
  2 
583
 2 2
( ) 2
 cos a 1 − cos b − cos b 1 − cos a

2
( )  (3 + =
3) 2 ( cosa + cos b )
 .
(
 cos2 a cos2 b + 1 − cos2 a 1 − cos2 b
 )( )  (1 + =

3) 2 ( cosa + cos b )
( ) ( ) − a) 2 ( cosa + cos b)

 3 + 3 sin ( b=  3 + 3 sin ( b=
− a) 2 ( cosa + cos b )

⇔ ⇔
 ( )
 1 + 3 cos ( b=
− a) 2 ( cosa + cos b ) tan ( b − a ) =

1
3
(
 3 + 3 sin ( b=
)
− a) 2 ( cosa + cos b )
3 + 3
 = 2 2 cos
a+b
cos
π
n

⇔ ⇔ 2 2 12 .
π
.v
b − a = b − a =π
 6  6
om
 a+b 3+ 3 3
=cos =
 2 π 2  π
 1 + cos a + b =
.c 3.
⇔ 2.2 2. 6 ⇔
 2 b − a =π
ok
 π  6
b − a =
 6
bo
 π
 π  1 + cos
a = π 6 2+ 3
= x cos
= =
⇔  12 ⇔ 
et
12 2 2 .
b = π 
π 2
 4 = y cos
=
vi
 4 2
ng
 2+ 3 2 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ;  ; .
 2 2 
 
a
x + 3y2 − 2y =
kh
 0
( 3 2
) (
36 x x + 3y − 27 4y − y + 2 3 − 9 ) ( ) x=
1
Lôøi giaûi
584

( )
2 2
 3x + ( 3y − 1) =1
 .
( )
36x x + 2 3 − 9 x + 4 ( 3y − 1)3 − 3 ( 3y − 1) =

0
 3x= sin α
Ñaë t 
3y − 1= cos α
( )
, α ∈  0; π  khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh:
36sin3 α
3 3
(
+ 2 3 −9 ) sin3α + 4 cos α − 3cos α =0 .
3
⇔ 4 3 sin3 α − 3 3 sin α + cos3α = −2sin α .
n
 π
.v
 sin α .
⇔ 3 sin3α − cos3α= 2sin α ⇔ sin  3α − =
 6
om
 π  π
3α − = α + k2π  α= + kπ
 π 7π 19π 
6 12 α∈ 0;π 
⇔ ⇔ ← →α ∈  , , .
 π  7 π kπ .c  12 24 24 
3α − 6 = π − α + k2π α = 24 + 2
ok
 sin 2 α 1 + cos α   π 7π 19π 
Suy ra ( x;y ) 
= ; ,α ∈  , , .
 3 3  12 24 24 
 
bo

 sin 2 α 1 + cos α 
( )  3 ; 3  , α ∈ 12π , 724π , 1924π  .
 
et
= x;y 
   
vi

ng
x2 + y2 =1

Baøi 1. Giaû i heä phöông trình  2x + 3y + 3 ( 2xy − 3x )
2 .
=1
a

 4 3xy − 3
kh
Lôøi giaûi
3
Caùch 1: Ñieàu kieä n: xy ≠ .
4
=x sin α
Ñaë t  , α ∈  0;2π  khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh:
=y cos α
2sin2 α + 3cos α + 3 ( sin 2α − 3sin

= α ) 2 3 sin 2α − 3 .
585
 2π   π
⇔ cos  2α +  + 3cos  α +  + 2 =0 .
 3   3
  π
 cos  α +  = −1
 π  π  3
⇔ 2 cos2  α +  + 3cos  α +  + 1= 0 ⇔  .
 3  3   π 1
 cos  α +  = −
  3 2
 2π
α = + k2π
 π  3
α + 3 = π + k2π π
n

⇔ ⇔ α= + k2π .
 π 2π 3
.v
α + 3 = ± 3 + k2π

α = −π + k2π

om
 2π π 
Do α ∈  0;2π  ⇒ α ∈  ; ; π  .
3 3  .c
( sin α;cos α ) , α ∈  23π ; π3 ; π .
 
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y
= )
ok
 
Caùch 2: Vieá t phöông trình thöù hai cuûa heä döôù i daï ng:
bo
( )( 0.
3 − 2x x − 3y − 3 = )
et
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
x2 + y2 = 1
vi

( 3
)(
3
 3x − 4x 3y − 4y = )
ng
−
 2
Lôøi giaûi
a
=x sin α
( )
kh
Ñaë t  , α ∈  0;2π  phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:
=y cos α
(3sin α − 4sin α )(3cos α − 4 cos α ) = − 21 ⇔ sin3α cos3α = 21 .

3 3
π π
⇔ sin 6α = 1 ⇔ α = +k .
12 3
 π 5π 3π 13π 17π 7π 
Do α ∈  0;2π  ⇒ α ∈  ; ; ; ; ; .
12 12 4 12 12 4 
586
 5π 3π 13π 17π 7π 
( x;y=) ( sin α;cos α ) , α ∈ 12π ; 12 ; ; ;
4 12 12 4
; .
 
x2 + y2 = 1

(
3 ( x + y ) − 4 x + y =x − y
3 3
)
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t 
y cos α
( )
=
3 ( sin α + cos α ) − 4sin3 α − 4 cos3 α= sin α − cos α .
n
.v
 π  π
 sin  α −  .
⇔ sin3α − cos3α= sin α − cos α ⇔ sin  3α − =
 4  4
om
 π π
3α − = α − + k2π α = kπ
4 4 ⇔
⇔
α 3π π. .c
π 5π
3α − = = +k
 − α + k2π  8 2
4 4
ok
 3π 7π 11π 15π 
Do α ∈  0;2π  ⇒ α ∈ 0; π;2π; ; ; ; .
 8 8 8 8 
bo
Vaä y heä phöông trình coù baåy nghieä m laø
( x;y=) ( sin α;cos α ) , α ∈ 0; π;2π; 38π ; 78π ; 118π ; 158π  .

 
et
 
vi
x2 + y2 =1

( )
ng
3 3
 3 3x − 4x + 3y − 4y =2
Lôøi giaûi
a
=x sin α
( )
kh
=y cos α
( )
3 3sin α − 4sin3 α + 3cos α − 4 cos3 α = 2 ⇔ 3 sin3α − cos3α = 2 .
 π π π 2π 2π
⇔ sin  3α −  = 1 ⇔ 3α − = + k2π ⇔ α = +k .
 6  6 2 9 3
 2π 8π 14π 
Do α ∈  0;2π  ⇒ α ∈  ; ; .
9 9 9 
587
( x;y=) ( sin α;cos α ) , α ∈  29π ; 89π ; 149π  .

 
 
x2 + y2 = 1



y x − 2x 3
( 8y 4
− )(
8y 2
+ 1 =
4
)
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t 
y cos α
( )
=
( )( )
n
4 cos α sin α − 2sin3 α 8cos4 α − 8cos2 α + 1 =1 .
.v
 π π
α= +k
om
1 48 4.
⇔ sin 4α cos 4α = 1 ⇔ sin8α = ⇔
2  5π π
α
= +k
48 4 .c
x2 + y2 = 1
ok
3 4 2
4xy − 8x y + 8y − 8y + 1 = x + y
Lôøi giaûi
bo
=x sin α
Ñaë t 
y cos α
( )
=
et
( )
4 cos α sin α − 2sin3 α + 8cos4 α − 8cos2 α +=
1 sin α + cos α .
vi
 π  π
 sin  α +  .
⇔ sin 4α + cos 4α= sin α + cos α ⇔ sin  4α + =
ng
 4  4
 π π  2π
 4α + = α + + k2π  α =k
a
⇔ 4 4 ⇔ 3 .
kh
 4α + π= 3π − α + k2π 
α
=
π
+k
2π
 4 4  10 5
x2 + y2 = 1
3 4 2
4xy − 8x y + 8y − 8y =0
Lôøi giaûi
=x sin α
Ñaë t 
y cos α
( )
=
588
( )
4 cos α sin α − 2sin3 α + 8cos4 α − 8cos2 α =0 .
 π
 π 1  α =k
⇔ sin 4α + cos 4α − 1= 0 ⇔ sin  4α + = ⇔ 2 .
 4 2  α= π + k π
 8 2
x + y =
2 2
1
3 4 2
4 3y − 8 3x y + 8y − 8y =1
Lôøi giaûi
n
=x sin α
Ñaë t  ( )
.v
=y cos α
( )
om
4 3 cos α sin α − 2sin3 α + 8cos4 α − 8cos2 α =1 .
 π π π
⇔ 3 sin 4α + cos 4α = 2 ⇔ sin  4α +  = 1 ⇔ α = +k .
.c
 6 12 2
ok
x2 + y2 =
1

( 4 2 4
)( 2
 16x − 20x + 5 16y − 20y + 5 = )
bo
 xy
Lôøi giaûi
et
=x sin α   π 3π  
vi
Ñaët  ,  α ∈  0;2π  \ 0; π;2π; ;   phöông trình thöù hai cuûa heä trôû thaønh:
=y cos α   2 2 
ng
(16sin 4
)(
α − 20sin 2 α + 5 16 cos4 α − 20 cos2 α + 5 = ) 1
sin α cos α
.
a
 π π
α = +k
kh
1 60 5.
⇔ sin 5α cos5α = 1 ⇔ sin10α = ⇔
2  π π
α= 12 + k 5
x2 + y2 =
1

Baøi 10. Giaû i heä phöông trình  4 2 4 2 1 1.
16x − 20x + 16y − 20y + 10 =+
 x y
Lôøi giaûi
589
=x sin α   π 3π  
Ñaët  ,  α ∈  0;2π  \ 0; π;2π; ;   phöông trình thöù hai cuûa heä trôû thaønh:
=y cos α   2 2 
(16sin 4
) (
α − 20sin 2 α + 5 + 16 cos4 α − 20 cos2 α +=
5 ) 1
+
1
sin α cos α
.
⇔ sin 5α + cos5α= sin α + cos α

 π
α =k
 π  π  2 .
⇔ sin  5α + = sin  α +  ⇔ 
 4  4  π π
α= 12 + k 3
n
x + 1 − y2 = 1

.v
y + 1 − x 2 = 3
om
Lôøi giaûi
x = cosa
Ñaë t  ( )
, a,b ∈  0; π  heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:
.c
y = cos b
cosa + 1 − cos2 b =
ok
 1 cosa + sin b = 1
 ⇔ .
cos b + 1 − cos2 a = 3 cos b + sin a = 3
bo

3 ( cosa + sin b ) = sin a + cos b ⇔ 3 cosa − sin a = cos b − 3 sin b .
et
 π π
a + = b + + k2π
vi
 π  π 6 3
⇔ cos  a + = cos  b +  ⇔  .
6 3 π π
ng
    
a + 6 =− b − 3 + k2π
π
a
Do a,b ∈  0; π  ⇒ a − b = thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuû a heä, suy ra:
6
kh
π π 1 3
a= ,b = ⇒ x = ,y = .
3 6 2 2
1 3
2 2 
 
590
 1 − y2
x =
 1 + y2
2
 1− x
y =
 1 + x2
Lôøi giaûi
 π π
x tan α, α ∈  − ;  heä phöông trình trôû thaø nh:
Ñaë t =
 2 2
 1 − y2
tan α =  1 − y2  sin 2 2α
n
 1+ y 2  tan α =  tan α =
 ⇔ 1 + y2 ⇔  1 + cos2 2α .
.v
2
 1 − tan α  
y = y cos2α
= =y cos2α
1 + tan 2 α
om

 2 2
 1 +  1 − tan α   tan α = 2 tan α 
2
  
⇔   1 + tan 2 α    1 + tan 2 α  .
.c
 
= y cos2α
ok


bo
  tan α =0

  tan α =1
⇔ 
et
3
 1 2 17 + 3 33
 tan α = − − +
3 3 17 + 3 33 3
vi
3


=y cos2α
ng


a
 x 0,y
= = 1

kh
⇔  x = 1,y = 0 .
 3
 x =y =− 1 − 2
+
17 + 3 33
 3 3 3 17 + 3 33 3

591
 1 2 3
17 + 3 33 1 2 3
17 + 3 33 
( x;y ) ( 0;1); (1;0 );  − 3 − 3
=  +
3
;− −
3 33 17 + 3 33
+
3 
 3 17 + 3 33 
 x2 = 1 − y2

 y2 = 1 − x2
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y neá u ( x 0 ;y 0 ) laø nghieäm cuû a heä phöông trình thì ( ± x 0 ; ± y 0 ) cuõng laø
nghieäm cuû a heä vaä y ta chæ caà n xeù t caù c nghieäm khoâ ng aâ m sau ñoù laáy ± ta seõ
n
ñöôï c ñaà y ñuû nghieä m cuû a heä .
.v
x = sin a
Ñaë t  ( )
, a,b ∈  0; π  khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
om
y = sin b
 sin 2 a =
1 − sin 2 b sin a =
cos2 b

 ⇔ 1 − sin 2 a =
⇒ sin b = .c 1 − cos4 b .
2
 sin b = 1 − sin a sin b = cos a
2 2
ok

sin b = 0

( )
2
0≤sin b≤1
⇔ sin b = 1 − 1 − sin 2 b ←→ sin b = 1 .
bo

sin b = 5 − 1
 2
et
Vaä y heä phöông trình coù baûy nghieä m:

vi
 5 −1 5 −1  5 −1 1− 5 
( x;y ) =( 0;1); ( 0; −1); (1;0 ); ( −1;0 ); 
; ; ; ;
ng
2 2  2 2 
  
 − 5 +1 5 −1  − 5 +1 − 5 +1
 ; ; ; 
a
 2 2   2 2 

kh
 2 2
x 1 − y + y 1 − x = 1
(1 − x )(1 + y ) =
2
Lôøi giaûi
Caùch 1: Ñieàu kieä n: −1 ≤ x,y ≤ 1 .
x = sin a   π π
Ñaë t  ,  a,b ∈  − ;   heä phöông trình trôû thaø nh:
y = sin b   2 2
592
sin a cos b + sin b cosa = 1 sin ( a + b ) = 1

 ⇔ .
(1 − sin a )(1 + sin b ) =
2 (1 − sin a )(1 + sin b ) =
2
 π
 π  a+b=
 π π
a,b∈ − ;  π a + b = 2
a + b =
 2 2  2 
←→  2 ⇔ ⇔  π .
(1 − sin a )(1 + cosa ) =
2  sin a = −1  a = − 2
   cosa = 1 
 a = 0
a = 0
 x = 0
⇔ π⇔ .
n
b = y = 1
 2
.v
om
Caùch 2: Nhaän thaá y x = 1 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình.
2 x +1
Xeù t x ≠ 1 töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ra =
y 1
−= .
1− x
.c 1− x
ok
2
 x +1 x +1 −4x x +1
x 1−   + 1 − x2 =
1⇔ x + 1⇒ x ≤ 0 .
1− x =
x 1 1 x 2 1− x
 −  −
( x − 1)
bo
Maë t khaù c:
−4x x +1 −4x x +1 x +1
et
x + = 1− x x + ≤ ≤ x + 1 ≤ 1, ∀x ≤ 0 .
2 1− x 2
( x − 1) ( x − 1) 1− x 1− x
vi
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = 0 ⇒ y = 1 .

ng
(
y 1 − 3x2 =3x − x3 )
a

( )
kh
x 1 − 3y2 =3y − y3

Lôøi giaûi
1 1
Nhaä n thaáy x =
± ,y =
± khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
3 3
 3x − x3
y =
1 1  1 − 3x2
Xeù t x ≠ ± ,y ≠ ± khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:  3
.
3 3 x = 3y − y
 1 − 3y2

593
 π π   π
Ñaë t =
x tan α, α ∈  − ;  \  ±  khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
 2 2   6
 3tan α − tan3 α
y =  kπ
 1 − 3tan2 α =y tan3α α =
 3
⇔  ⇔  8 ,k ∈  .
tan α = 3y − y tan=
α tan 9α 
 2
=y tan3α
 1 − 3y
 π π   π  3π π π π π 3π 
Vì α ∈  − ;  \ ±  ⇒ α ∈ − ; − ; − ;0; ; ;  .
 2 2   6  8 4 8 8 4 8
n
Vaä y heä phöông trình coù baåy nghieä m laø
.v
( x;y=) ( tan α;tan3α ) , α ∈ − 38π ; − π4 ; − π8 ;0; π8 ; π4 ; 38π  .
 
om
 
y + 2x + 2x3 = 3x2 y
2 2
 x − y =
−1 .c
Lôøi giaûi
ok
1
Nhaä n thaáy x = 0,x = ± khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
3
bo
1
Xeù t x ≠ 0,x ≠ ± khi ñoù töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta coù :
3
et
3x − x3
x=
−y ⇒x−y≠0.
vi
1 − 3x2
ng
 π π  π 
x tan α, α ∈  − ;  \  ± ;0  suy ra x − y= tan3α .
Ñaë t =
 2 2  6 
a

kh
1
x2 − y2 =−1 ⇔ ( x − y )( x + y ) =−1 ⇔ x + y =−
x−y
.
x+y+x−y x−y 1 tan 2 3α − 2
⇒x= = − = =− cot 6α
2 2 x−y 2 tan3α
π π  3π π π 3π 
Suy ra tan α = − cot 6α ⇔ α = + k ⇒ α ∈ − ; − ; ;  .
10 5  10 10 10 10 
594

3π π π 3π 
( x;y=) ( tan α;tan α − tan3α ) , α ∈ − 10 ;− ; ;  .
10 10 10
 
x2 + 4y2 =1
5 3 5 3
16x − 20x + 5x + 512y − 160y + 10y + 2 =
0
Lôøi giaûi
=x sin α
2y
= cos α
n
(16sin α − 20sin α + 5sin α ) + (16 cos α − 20 cos α + 5cos α ) +
5 3 5 3
2 =0
.v
 π 3π 2π
om
⇔ sin 5α + cos5α = − 2 ⇔ sin  5α +  = −1 ⇔ α = − + k ,k ∈  .
 4 20 5
 π 13π 21π 29π 37π 
Do α ∈  0;2π  ⇒ α ∈  ; ; ; ; .
.c
 4 20 20 20 20 
ok
 cos α   π 13π 21π 29π 37π 
( x;y=)  sin α; ,α ∈  ; ; ; ; .
bo
 2   4 20 20 20 20 
 2  y 2 + 1 − y  =
 x + x + 1   1
et

4y3 − 3y = 1 − x2
vi

Lôøi giaûi
ng
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra x = y (xem chuû ñeà kyõ thuaä t söû duï ng
a
tính ñôn ñieä u cuû a haø m soá ).

kh
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: 4x3 − 3x = 1 − x2 .
Ñaë t =
x cos α, α ∈  0; π  phöông trình trôû thaønh:
 π kπ
α= +
4 cos3 α − 3cos α= 1 − cos2 α ⇔ cos3α= sin α ⇔  8 2 .
 π
α = − 4 + kπ
595
 π 3π 5π 
Do α ∈  0; π  ⇒ α ∈  ; ;  .
8 4 8 
( cos α;cos α ) , α ∈  π8 ; 34π ; 58π  .

 
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m ( x;y
= )
 
 2  2 
 1 + 1 − x = y 1 + 2 1 − y 
Baøi 19. Giaû i heä phöông trình   .
 x − ln ( y + 1) = y − ln ( x + 1)

Lôøi giaûi
n
.v
om
x + ln ( x + 1) = y + ln ( y + 1) (1) .
Xeù t haø m soá f(t) = t + ln ( t + 1) treâ n  0; +∞ ) , ta coù :
f '(t)
=
1
+
1
.c
> 0, ∀t > 0 neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân  0; +∞ ) .
2 t t +1
ok
Do ñoù (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .
bo
1 + 1 − x 2 = x  1 + 2 1 − x 2  .
et
 
 π
vi
x sin α, α ∈  0;  khi ñoù phöông trình trôû thaø nh:

Ñaë t =
 2
ng
1 + 1 − sin 2 α =sin α  1 + 2 1 − sin 2 α  ⇔ 1 + cos α =sin α (1 + 2 cos α ) .

 
a
 α
cos = 0
kh
 π
α 3α α  2
α∈ 0; 
π π
 2
⇔ 2 cos
= 2sin cos ⇔  ← →α ∈  ;  .
2 2 2 sin 3α 1 6 2 
 =
 2 2
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) =  ;  ; (1;1) .
2 2

( ) ( )( )
2
5 3 2 2 2
2 3y − 10y + 3y x + 1= x + 1 y + 1
 3x − 2y + 2x − y = y − x

596
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0,3x − 2y ≥ 0,2x − y ≥ 0 .
Nhaä n thaáy x= y= 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
Xeù t x2 + y2 > 0 phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôù i:
( 3x − 2y − 2x − y + ) ( 0.
x− y = )
x−y x−y
⇔ + 0.
=
3x − 2y + 2x − y x+ y
n
 1 1 
⇔ (x − y) + =0⇔ x=y.
.v
 3x − 2y + 2x − y x + y 

om
3
( ) ( x + 1) 1 6x  2x 
3
5 3 2 2
2 3x − 10x + 3x x + 1= ⇔ .c =
2
− 4  .
x2 + 1 1 + x  1 + x2 
ok
 π
Ñaë t =
x tan α, α ∈  0;  phöông trình trôû thaønh:
 2
bo
π 
cos
= α 3sin 2α − 4sin3 2α ⇔ cos
= α cos  − 6α 
2 
et
 π 2π
α= +k  π
α∈ 0; 
14 7  2  π 3π 5π 
→α ∈  , ,  .
vi
⇔ ←
 π 2π 14 14 14 
α= 10 − k 5
ng
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù ba nghieäm laø:

a
 3π 5π 
( x;y=) ( tan α;tan α ) , α ∈ 14π , 14 , .
kh
 14 
 2
 1 − 2y 1 − x = 1 − 2y 2
 3 3 2 2
4x − y − 6x y + 3xy + 3x − 3y =
0
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 1,1 − 2y 1 − x 2 ≥ 0 .
597

3
( 2x − y ) + 3 ( 2 − y ) = y3 + 3y ⇔ 2x − y = y ⇔ x = y .
1 − 2x 1 − x 2
= 1 − 2x 2 .
2
Ñaë t =
1 − 2 cos α 1 − cos2 α 1 − sin 2α

= 1 − 2 cos2 α ⇔ = − cos2α .
n
2 2
.v
π 3π
cos2α ≤ 0  4 ≤ α ≤ 4
om

⇔ 1 − sin 2α ⇔ .
 = cos2 2α 1 − sin 2α 2
 2 = cos 2α
 2
π 3π  1 1
.c
 ≤α≤  π = x = ,y
4 4 α = 
ok
  2 2
⇔ 1 − sin 2
= α 0 ⇔ 4 ⇒ .

2 1 + sin 2α =1 α = 7π  2− 3 2− 3
 ( ) x=− ,y =
−
bo
 12  2 2

et
 1 1  2− 3 2 − 3 
( ) 
x;y= ; ;  − ; − .
vi

 2 2   2 2 

ng
 1 − x= 2y2 − 1 + 2x 1 − y 2

 2   1
a
2
 x + 1 + y  x + 1 − y  =
  
kh
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≤ 1, −1 ≤ y ≤ 1 .
Töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra y = x (xem chuû ñeà heä phöông trình
chöù a caê n thöù c).
Thay y = x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c: 1 − x= 2x2 − 1 + 2x 1 − x 2 .
598
Ñaë t =
1 − cos
= α 2 cos2 α − 1 + 2 cos α 1 − cos2 α .
sin 2α + cos2α ≥ 0 α∈ 0;π  3π
⇔ 1 − cos=
α sin 2α + cos2α ⇔  ← →α
= .
1 − cos α = 1 + sin 4α 10
 3π 3π 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  cos ;cos  .
 10 10 
2y3 + 2x 1 − x= 3 1 − x − y
n
2
y= 2x − 1 + 2xy 1 + x
.v
Lôøi giaûi
om
 3
( )
3
2y + y = 2 1 − x + 1 − x y = 1 − x .c
 ⇔ .
2
y= 2x 2 − 1 + 2xy 1 + x y= 2x − 1 + 2xy 1 + x
ok

=y 1− x
⇔ .
bo
 1 − x= 2x 2 − 1 + 2x 1 − x 2 (1)
Ñeå giaûi phöông trình (1) thöï c hieän töông töï baø i toaùn treâ n tìm ñöôï c nghieäm
et
cuû a heä phöông trình.

vi
 3π 3π 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  cos ; 2 cos  .
 10 20 
a ng
kh
599
Chuû ñeà 15. KYÕ THUAÄT HEÄ SOÁ BAÁT ÑÒNH

DAÏNG 1: HEÄ SOÁ BAÁT ÑÒNH LAØ HAÈNG SOÁ
= A F(x,y)
= 0 (1)
Phöông trình coù daï ng  .
= B G(x,y)
= 0 (2)
Khi ñoù laá y a.(1) + b.(2) , (trong ñoù a,b laø caù c haè ng soá ñöôï c xaù c ñònh sau) ta
ñöôï c moä t phöông trình vaø muï c ñích cuû a ta laø ñöa phöông trình ñoù veà daï ng
tích(hay phaâ n tích ñöôï c thaø nh nhaân töû). Thoâ ng thöôøng laá y a = 1 hoaë c b = 1 .
n
Neá u F(x,y) baä c cao hôn G(x,y) khi ñoù laá y (1) + k.(2) .
.v
Thoâ ng thöôøng vieä c duøng heä soá baá t ñònh muï c ñích chuù ng ta höôù ng tôù i laø ñöa
veà caù c ñaúng thöù c coù daïng sau:
om
2
Daïng 1: α ( mx + ny ) + β ( mx + ny ) + λ = 0 .
3 3 3 3
Daïng 2: ( x + a ) =( y + b ) hoaë c ( ax + b ) = ( cx + d ) .
.c
4 4 4 4
Daïng 3: ( x + a ) =( y + b ) hoaë c ( ax + b ) = ( cy + d ) .
ok
Chuù yù:
bo
- Heä phöông trình baä c hai giaû i ñöôï c baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh.
- Neá u trong heä phöông trình coù ña thöù c baä c cao nhaá t laø baä c 2 ta nghó ñeán
et
daï ng 1, neá u ña thöù c cao nhaá t laø baä c 3 ta nghó ñeá n daï ng 2 vaø neá u ña thöù c baä c
cao nhaá t laø 4 ta nghó ñeán daï ng 3.
vi
- Neá u caû hai phöông trình cuû a heä ñeà u vieá t laïi ñöôï c thaø nh phöông trình baäc
ng
hai cuû a x hoaë c y ta thöû cho caù c heä soá cuû a hai phöông trình tyû leä vôùi nhau
(xem daïng 2).
a
- Haï n cheá cuûa phöông phaùp naø y laø vieä c ñoà ng nhaát heä soá ñeå tìm caù c heä soá
kh
baá t ñònh ôû treâ n laï i ñöa veà giaû i moä t heä phöông trình nhieàu aån, caù c böôùc tính
toaù n phaû i heá t söù c caå n thaän vaø nhö vaä y vieä c giaû i baøi toaù n baèng phöông phaùp
naø y laø m ngöôï c laï i tö duy giaû i heä .
DAÏNG 2: HEÄ SOÁ BAÁT ÑÒNH LAØ BIEÅU THÖÙC CHÖÙA BIEÁN
= A A(x,y)
= 0
Heä phöông trình coù daïng  .
=  B B(x,y)
= 0
Trong ñoù A(x,y) coù baä c cao hôn baä c cuûa B(x,y) . Tröôø ng hôïp heä soá baá t ñònh
laø bieå u thöù c chöùa bieá n töù c ta laáy A + p(x,y).B , (vôù i p(x,y) = ax + by + c hoaëc
600
p(x,y) = a x 2 + by 2 + cxy + d ) muïc ñích laø ñöa phöông trình A + p(x,y).B =

0
phaân tích ñöôïc thaønh nhaân töû.
Böôù c 1: Tìm taäp nghieäm cuû a phöông trình ít nhaá t laø hai caë p nghieä m phaân bieä t
chaú ng haï n laø ( x;y ) = ( m;n ) ; ( p;q ) .
Vieä c tìm nghieä m naø y baè ng caù ch thöû caù c giaù trò ñaë c bieät cuû a aån nhö
1
0; ± ; ±1; ±2; ±3;...
2
Böôù c 2: Xaù c ñònh moái lieâ n heä giöõ a hai nghieäm ñoù baèng caù ch xaù c ñònh
phöông trình ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieåm treâ n laø:
n
∆ : ( n − q ) x − ( m − p ) y + mq − np =
0 .
.v
Muï c ñích cuû a chuùng ta laø phaâ n tích phöông trình A + p(x,y).B sao cho coù
nhaâ n töû chung ( n − q ) x − ( m − p ) y + mq − np .
om
m−p mq − np n−q mq − np
Böôù c 3: Thay
= x y− hoaë
= c y x+ vaø o hai
n−q n−q .c m−p m−p
A = A1 (x,y)
phöông trình cuûa heä ta ñöôïc  .
ok
B = B1 (x,y)
A1 (x,y)
Khi ñoù bieå u thöù c chöù a bieán(heä soá baá t ñònh ôû ñaâ y) laø p(x,y) = − .
bo
B1 (x,y)
Öu ñieå m: Baø i toaù n coù theå giaû i theo raá t nhieàu caù ch vôù i moã i heä soá p(x,y) xaù c
et
ñònh ta coù moä t caù ch.

Haï n cheá : Phöông phaù p naøy yeâ u caà u chuùng ta phaû i ñoaù n tröôù c ñöôï c ít nhaá t hai
vi
nghieäm cuû a heä vaø deã maé c sai laàm trong khi tính toaù n.
ng
Trong chuû ñeà naøy ñeà caäp laï i 1 soá heä phöông trình baä c hai hai aån daï ng toå ng
quaù t ñaõ bieá t caù ch giaû i trong chuû chöông 1 hoaë c chuû ñeà 1 trong chöông 2. Vôù i
hy voïng cung caá p cho baï n ñoï c nhieà u höôùng tieá p caä n khaù c nhau vôù i moä t baø i
a
toaù n heä phöông trình.

kh

 2 2 1
x + y =
4x2 + 3x + 3xy + y =57
 25
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø heä phöông trình baä c hai hai aå n daï ng toång quaù t ta deã daøng
xöû lyù ñöôï c baè ng kyõ thuaä t ñöa veà heä baä c nhaá t hai aån ñeà caä p trong chuû ñeà 1.
Döôù i ñaâ y trình baø y laï i lôø i giaû i baø i toaùn baèng kyõ thuaät heä soá baá t ñònh.
601
Lôøi giaûi
 2 2 1
x + y − = 0 (1)
Caùch 1: Vieá t laï i heä döôù i daï ng  5
 4x2 + 3x + 3xy + y − 57 =0 (2)
 25
Laá y a.(1) + b.(2) (trong ñoù a,b laø caù c haè ng soá xaù c ñònh sau) theo veá ta ñöôï c
 1  57 
a  x2 + y2 −  + b  4x 2 + 3xy + 3x + y −  = 0 .
 5  25 
 4b  2 3b 2 a 57
n
⇔ a  1 +  x + xy + y  + b ( 3x + y ) − − b =
0.
a  a 5 25
.v
 
 4b  3b 2
Ta tìm caù c haèng soá a,b thích hôï p sao cho  1 +  x2 + xy + y2= k ( 3x + y ) ,
om
 a  a

k = 1 .c

 4b k = 1
ñieà u naø y töông ñöông vôù i 1 + =9⇔ . Choï n ( a; b ) = (1;2 ) vaø ta
ok
 a  b = 2a
 3b
 a = 6
bo
 7
 3x + y =
119 5
et
2
ñöôï c phöông trình ( 3x + y ) + 2 ( 3x + y ) − =0 ⇔  .
25  17
3x + y =− 5
vi
7
ng
- Vôù i 3x + y = ta coù heä phöông trình:

5
 7  7  2 1
a
3x + y =  y = − 3x x = ;y =
5 ⇔ 5 5 5 .
kh
  ⇔
x2 + y2= 1 10x2 − 42 x + 44= 0  11 2
 x= ;y=
 5 
 5 25  25 25
17
- Vôù i 3x + y =− ta coù heä phöông trình:
5
 17  17
3x + y =− 5 y =− 5 − 3x
 ⇔ (voâ nghieäm).
= 2 2 1  2 102 284
x +y 10x + x+
= 0
 5  5 25
602
 2 1   11 2 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;  ;  ;  .
 5 5   25 25 
 2x − y 2 + x + 2y 2 =
( ) ( ) 1
Caùch 2: Vieá t laï i heä döôù i daï ng  .
47
( 2x − y )( x + 2y ) + ( 2x − y ) + ( x + 2y ) =
 25
Ñeá n ñaâ y ñaë t aå n phuï u = x 2y vaø giaû i baè ng pheùp theá .
2x − y,v =+
A= a x2 + b y2 + c xy + d x + e y + f= 0
1 1 1 1 1 1
Toång quaùt: Giaû i heä phöông trình 
n
2 2
B= a2 x + b2 y + c2 xy + d 2 x + e2 y + f2= 0
.v
Ta caà n tìm haè ng soá k sao cho A + k.B phaâ n tích ñöôï c thaønh nhaâ n töû .
om
Caùch 1: Ta tìm ít nhaá t hai caë p nghieäm cuûa phöông trình(thoâ ng thöôø ng laø thöû
thay caù c giaù trò ±2, ±1,0 vaø o hai phöông trình cuûa heä ) giaû söû hai caë p nghieä m
ñoù laø ( x;y ) = ( m;n ) ; ( p;q ) . .c
Khi ñoù ñöôø ng thaúng ñi qua hai ñieå m naøy laø:
ok
∆ : ( n − q ) x − ( m − p ) y + mq − np =
0 .
Goï i ( a; b ) laø moä t ñieåm naè m treâ n ∆ khaù c hai ñieåm treâ n.
bo
A1
Khi ñoù taïi ( x;y ) = ( a; b ) thì
= 1 ,B B1 vaø heä soá k caà n tìm laø k = −
A A= .
et
B1
 2 1   11 2 
vi
AÙ p duï ng vaø o baø i toaù n treâ n ta bieá t hai nghieäm laø  ;  ;  ;  neâ n ñöôø ng
 5 5   25 25 
ng
7
thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø ∆ : 3x + y − .
5
a
 7 44 22
Laá y ñieå m A  0;  ∈ ∆ khi ñoù A1 = ,B1 =− ⇒k=2.
kh
 5 25 25
Nhö vaä y vôù i moã i caù ch laáy ñieåm A ta laï i coù moä t giaù trò cuû a k vaø ñöa baø i
toaù n ñeá n raá t nhieà u caù ch giaû i.
Caùch 2: Ñaë t a =+
a1 ka2 ,b =+
b1 kb2 ,c =+
c1 kc2 ,d =+
d1 kd 2 vaø e =
e1 + ke2 ,f =
f1 + kf2
Khi ñoù k ( k ≠ 0 ) laø nghieäm cuû a phöông trình sau:
( cd − 2ae )
2
( )(
=c2 − 4ab d 2 − 4af )
Hoaë c ñöôï c ruù t goïn thaø nh: cde + 4abf = ae2 + bd 2 + fc2 .
603
Ñaâ y laø phöông trình baä c ba ñoá i vôù i k neâ n luoân coù nghieäm do ñoù heä phöông
trình treân luoâ n giaû i ñöôï c baè ng phöông phaù p heä soá baá t ñònh(moät tröôø ng hôï p
ñaë c bieä t cuû a heä naø y ñaõ ñöôï c baøn ôû heä ñaú ng caáp).
 x−y 2 +y=
( ) 3
x 2 + 2xy − 5y 2 − 5x + 13y =
6
Lôøi giaûi
 x2 + y2 − 2xy + y − 3 =0 (1)
n
 2 .
2
 x + 2xy − 5y − 5x + 13y − 6 =0 (2)
.v
Thöû caù c giaù trò ñaë c bieä t ta tìm ñöôï c hai nghieäm cuûa heä laø ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 3;3) .
om
Ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø x − 2y + 3 =0.
Laá y ñieå m A ( −3;0 ) thuoä c ñöôø ng thaúng treâ n. .c
A 1
Khi ñoù =
A1 6,B
= − 1=
1 18 heä soá baá t ñònh caàn tìm laø k = − .
ok
B1 3
1
Vaä y laá y (1) − .(2) theo veá ta ñöôï c:
bo
3
1
(
x2 + y2 − 2xy + y − 3 − x2 + 2xy − 5y2 − 5x + 13y − 6 =0. )
et
3
1  x − 2y + 3 =0
⇔ ( 2x − 4y − 1)( x − 2y + 3) =0 ⇔  .
vi
3 2x − 4y − 1 = 0
ng
TH1: Neá u x − 2y + 3 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
x − 2y + 3 = 0 x = 2y − 3 =x 1,y

= 2
a
 2 ⇔ 2 ⇔ .
( x − y )= + y 3 ( y − 3)=  x 3,y
+y 3 = = 3
kh
TH2: Neá u 2x − 4y − 1 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:

 1  3 15
=x 2y +  x =− − 15,y =−1 −
2x − 4y − 1 =0  2
⇔ ⇔ 2 2 .
 2 2
( x − y ) + y =3  1
y+  +y=

3  x =− 3 + 15,y =−1 + 15
 2  2 2

604
 15   3 15 
( x;y )
= (1;2 ); ( 3;3);  − 23 − 15; −1 −  ;  − + 15; −1 +
2   2
.
2 

Caùch 2: Ñöa veà heä ñaú ng caá p
u =
x − 1 x =
u +1
Ñaë t  ⇒ .
v =
y − 2 y =
v+2
 u − v −1 2 + v + 2 =
( ) 3
 .
2 2
( u + 1) + 2 ( u + 1)( v + 2 ) − 5 ( v + 2 ) − 5 ( u + 1) + 13 ( v + 2 ) =
6
n

.v
 u2 + v2 − 2uv = 2u − 3v
⇔ .
2 2
om
 u − 5v + 2uv =5v − u
0 ⇒ ( u;v ) =
TH1: Neá u v = 0 khi ñoù u = ( 0;0 ) .
TH2: Neá u v ≠ 0 ñaë t u = tv heä trôû thaø nh:
.c
( )
v2 t 2 + 1 − 2t = v ( 2t − 3)
(
v t 2 + 1 − 2t = 2t − 3
)
ok
 
 2 2 ⇔ .
( )
v t + 2t − 5 =v ( 5 − t )
 (
v t 2 + 2t − 5 =5 − t
 )
bo
( )
Suy ra t 2 + 1 − 2t ( 5 − t )= ( 2t − 3) ( t 2 + 2t − 5) ⇔ 3t3 − 6t 2 − 5t + 10= 0.
et
t = 2
( )
⇔ ( t − 2 ) 3t − 5 = 0 ⇔ 
2
5.
vi
 t = ±
3
ng
x2 + 8y2 − 6xy + x − 3y − 624 =

0 (1)
2 2
21x − 24y − 30xy − 83x + 49y + 585 = 0 (2)
a
kh
Lôøi giaûi
Laá y (1) + k.(2) ta theo veá ta ñöôï c:
(
x2 + 8y2 − 6xy + x − 3y − 624 + k 21x 2 − 24y 2 − 30xy − 83x + 49y + 585 =
0 . )
Vôù i k laø nghieäm cuû a phöông trình cde + 4abf = ae2 + bd 2 + fc2 .
Vôù i a =1 + 21k, b =8 − 24k, c =−6 − 30k,d =1 − 83k, e =−3 + 49 k vaø f =
−624 + 585k .
605
 k = 11 / 9

Vì vaäy ( 9k − 11)( 31k − 1)( 5265k − 227 ) =0 ⇔  k =1 / 31 .
 k = 227 / 5265

Vaä y theo caù ch naø y coù ba caù ch laá y giaù trò cuû a k vaø seõ coù 3 caù ch xöû lyù baø i
toaù n theo höôùng treâ n. Baø i toaù n naø y ta laá y k = 1 / 31 khi ñoù ta ñöôï c
52x 2 + 224y 2 − 186xy − 52x − 44y − 18.759 =
0 .
2x − 4y + 37 =0
⇔ ( 2x − 4y + 37 )( 26x − 56y − 507 ) =0 ⇔  .
26x − 56y − 507 =
0
n
 2x − y + 2 + x + 2y − 3 = 3
.v
x − y − xy + 9 ( x + y ) =
2 2
25
om
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaà u cuû a heä chöùa caê n neân ta bình phöông hai veá cuû a
phöông trình ñöa veà moä t phöông trình ña thöù c baä c hai cuø ng daï ng vôù i phöông
.c
trình thöù hai cuû a heä .
ok
2x − y + 2 ≥ 0
Caùch 1: Ñieàu kieä n  .
x + 2y − 3 ≥ 0
bo
Khi ñoù bình phöông hai veá phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c
3x + y − 1 + 2 2x − y + 2. x + 2y − 3 =9 .
et
⇔2 ( 2x − y + 2 )( x + 2y − 3) = 10 − 3x − y .
vi
10 − 3x − y ≥ 0
ng
⇔ 2 .
4 ( 2x − y + 2 )( x + 2y − 3)= (10 − 3x − y )
a
10 − 3x − y ≥ 0
⇔ 2 .
kh
2
x + 9y − 6xy − 44x − 48y + 124 =
0
 x2 − y2 − xy + 9 ( x + y ) − 25 =
0 (1)
Vaä y ta coù heä phöông trình  .
x2 + 9y2 − 6xy − 44x − 48y + 124 = 0 (2)
Laá y a.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c:
( a + 1) x2 − ( a − 6 ) y + 9a − 44 x + 9y2 + ( 9a − 48) y + 124 − 25a =

0 (3) .
Ta seõ tìm haèng soá a sao cho phöông trình (3) coù Deltal laø soá chính phöông.
606
2
(
Tính ñöôï c ∆ x= ( a − 6 ) y + 9a − 44  − 4 ( a + 1) 9y2 + ( 9a − 48) y + 124 − 25a )
( ) ( )
= a2 − 24a y 2 + 2 9a2 + 70a + 362 y + 181a2 − 792a + 1440 .
Ñeå ∆ x laø soá chính phöông ta caà n coù:
( ) − (a )( )
2
∆ 'y = 0 ⇔ 9a2 + 70a + 362 2
− 24a 181a2 − 792a + 1440 = 0 .
1
Nhaä p phöông trình naø y vaøo maù y tính boû tính vaø tìm ñöôï c nghieä m a = .
5
n
3x − 4y − 1 =0
Suy ra  .
.v
2x − y + 1 =0
3x − 4y − 1 =0
om
- Vôù i 3x − 4y − 1 =0 khi ñoù ta coù heä  2 .
x − y − xy + 9 ( x + y ) =
2
25
 131 − 14.976 388 − 3 14.976

.c
 3x − 1 = x = ;y
y = 5 20
⇔ 4 ⇔ .
ok
−5x2 + 262x − 437 =  131 + 14.976 388 + 3 14.976
 = 0 x = ;y
 5 20
bo
2x − y + 1 =0
- Vôù i 2x − y + 1 =0 khi ñoù ta coù heä  2 .
x − y − xy + 9 ( x + y ) =
2
25
et
y 2x + 1
= =x 1;y
= 3
vi

⇔ 2
⇔
 x 17 39 .
0 =
−5x + 22x − 17 = = ;y
 5 5
ng
Ñoá i chieá u laï i ñieàu kieä n ta coù ba nghieä m thoûa maõ n laø
 14.976 388 + 3 14.976 
a
( x;y ) = (1;3);  175 ; 395  ;  131 +


; .
5 20 
kh
  
Caùch 2: Ngoaø i phöông phaù p heä soá baá t ñònh nhö treân khi nhìn vaø o phöông trình
coù chöù a hai caê n thöù c maø bieå u thöù c trong caê n coù daïng baä c nhaá t ñoá i vôù i hai
bieá n x vaø y neân ta coù theå ñaët aå n phuï môùi ñöa heä veà daïng :
607
 2u2 + v2 − 1
 u= 2x − y + 2  x =
 5
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù  thay ngöôï c laï i heä
v = x + 2y − 3  2v − u2 + 8
2
y = 5
 u + v = 3
vaø bieá n ñoå i ruù t goïn ta ñöôïc  4 4 2 2 2 2
.
 u − v + u v + 8u + 19v − 73 =
0
v= 3 − u
v= 3 − u 
.
⇔ 4 3 2
 u + 6u − 18u − 7u + 17 =
0
⇔  2 2
(
 u − 1 u + 6u − 17 =
0)( )
n
Ñeá n ñaâ y ñaõ ñôn giaûn caù c em tìm ra u roà i suy ra v töø ñoù tìm ñöôï c nghieä m cuû a
.v
heä phöông trình.
om
Nhaän xeùt. Ñoá i vôù i heä phöông trình maø phöông trình cuû a heä coù chöù a caê n thöù c
ta coù theå bình phöông hai veá hoaë c ñaë t aå n phuï ñeå ñöa veà heä ñôn giaû n hôn.
Qua bốn bài toán trên bạn đọc tự đúc rút kinh nghiệm cho mình nên sử dụng kỹ
.c
thuật hệ hệ phương trình bậc nhất hai ẩn hay là hệ số bất định đối với hệ
phương trình bậc hai hai ẩn dạng tổng quát.
ok
2x + 2 − x + y − x2 − y2 =
1
bo
3
2x
= 2y3 + 1
Lôøi giaûi
et
Ñieà u kieän : 2 − x + y − x2 − y2 ≥ 0 .
vi
Chuyeån veá bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c :
ng
2 − x + y − x2 − y2 =1 − 2x
 1  1
x ≤ x ≤
a
⇔ 2 ⇔ 2 .
kh
2 − x + y − x2 − y2 =−
1 4x + 4x 2  2 2
 5x + y − 3x − y − 1 =0
Keá t hôï p vôù i phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c :
608
TH1 : Neá u y= x − 1 thay vaø o phöông trình (1) ta ñöôï c :

2
5x2 + ( x − 1) − 3x − ( x − 1) − 1 = 0 ⇔ 6x2 − 6x + 1 = 0
1
x≤
2 → x= 3− 3 3+ 3
← ⇒ y= − .
6 6
n
TH2 : Neá u 2x2 + 2y2 + 2xy − 3x − y =0 keá t hôï p vôùi phöông trình (1) ta ñöôï c
.v
heä phöông trình:
om
2x2 + 2y2 + 2xy − 3x − y =0
 2 (ñaây laø heä baä c hai toång quaù t ñaõ bieát caù ch giaû i
2
5x + y − 3x − y − 1 =0
xem chöông 1).
.c 1
Heä phöông trình naøy coù hai nghieäm khoâng thoûa maõn ñieàu kieän x ≤ neân loaïi.
ok
2
3− 3 3+ 3 
t ( x;y ) 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá= ;− .
bo
 6 6 
 
2 ( x + y )( 25 − xy ) = 4x 2 + 17y 2 + 105
et

x2 + y2 + 2x − 2y = 7
vi
Lôøi giaûi
ng
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng :

a
kh
Caû hai phöông trình cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng phöông trình baä c hai cuû a
y. Ta coù moä t kinh nghieä m nhoû laø thoâ ng thöôø ng cho heä soá hai phöông trình tyû
leä vôù i nhau ñeå tìm nghieäm.
Cho heä soá caù c phöông trình tyû leä vôù i nhau ta ñöôï c:
= =
2
( )
2x + 17 2 x − 25 4x2 − 50x + 105
= ⇔x 2.
1 −2 x 2 + 2x − 7
Thay x = 2 vaø o hai phöông trình cuû a heä treâ n ta ñöôï c :
609
1
Laá y (1) − .(2) ta ñöôï c :
21
n
TH1 : Neá u x = 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
4 + y2 + 4 − 2y − 7 = 0 ⇔ y = 1 .
.v
TH2 : Neá u 2y2 + 2xy + 4y − 17x − 126 =
0 ta coù heä phöông trình :
om
.
Laá y 3.(4) − (3) theo veá ta ñöôï c :

.c
ok
(phöông trình voâ nghieä m).

bo
et
Baøi 7. Giải hệ phương trình:

 2 1
vi
2
x + y − x + y =
2 , ( x,y ∈  ) .

ng
( x + y )(17 − 4xy ) = 6x2 + 8y + 21

 2
a
Lời giải
Viết laï i hệ phương trình dưới dạng:
kh
 2 2 1
A = x + y − x + y − =0 (1)
 2 .
=

2 2
( )
B 4x ( 2y + 3) + 8y − 34 x + 21 − 18y
= 0 (2)
Lấy 2.(1) − (2) theo vế ta được:

 1
( )
2  x 2 + y 2 − x + y −  −  4x 2 ( 2y + 3) + 8y2 − 34 x + 21 − 18y  =
 2   
0.
610
y= 1 − x
⇔ −2 ( x + y − 1)( 4xy + 5x − y − 11) = 0 ⇔  .
 4xy + 5x − y − 11 =0
TH1: Neá u y = 1 − x thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:
2 1
x2 + (1 − x ) − x + (1 − x ) =.
2
 1
 x =
 2
 1  1
 x=  y=
3 2 ⇒   2
⇔ 2x2 − 4x + = 0 ⇔ 
n
.
2 x = 3  3
.v
x=
 2   2

 y = − 1
om
  2
TH2: Neá u 4xy + 5x − y − 11 =0 vôù i x =

1
.c
khoâ ng thoûa maõ n heä phöông trình.
4
ok
1 11 − 5x
Vôù i x ≠ ruù t ñöôï c y = thay vaøo phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
4 4x − 1
bo
2
 11 − 5x  11 − 5x 1
x2 +   −x+ =.
4x − 1 4x − 1 2
et
 
2 2 2 2
⇔ 2x2 ( 4x − 1) + 2 (11 − 5x ) − 2x ( 4x − 1) + 2 (11 − 5x )( 4x − 1) = ( 4x − 1) .
vi
⇔ 32x 4 − 48x3 + 12x 2 − 116x + 219 =

0 (voâ nghiệm).
ng
1 1 3 1
laø : ( x;y )  ;  ;  ; −  .
Vậy hệ phương trình coù hai nghiệm=
2 2 2 2
a
Nhaän xeùt. Caâ u hoû i ñaë t ra laø taïi sao ta tìm ñöôï c hai nghieäm nhö treâ n. Caù i naø y
kh
döï a vaø o kinh nghieä m vì baøi toaù n naøy khoâ ng cho pheù p ta theá ñeå ñöa veà
phöông trình ña thöù c roà i dung Casio tìm nghieä m.
Coù caùch tìm nghieäm nhö sau:
Tröï c quan ta vieát laïi phöông trình ñaà u cuû a heä trôû thaønh:
611
 1  1 3
2  x − ≤ 1 − ≤ x ≤
2
 1  1  2  2 2.
 x −  +  y +  =⇒
1  ⇔
 2   2   y + ≤ 1 − ≤ y ≤ 1
1 3
 2  2 2

1 1 3
Thöû thay caù c giaù trò ñaë c bieä t x =
− ,x ==
0,x ,x ==
1,x vaø o heä ta deã tìm
2 2 2
ñöôï c hai nghieäm treâ n.
Heä soá baát ñònh ñöôïc tìm nhö sau
 2 2 1
A = x + y − x + y − =0 (1)
n
 2 .
( )
.v
B 4x2 ( 2y + 3) + 8y2 − 34 x + 21 − 18y
= = 0 (2)

om
1 1 3 1
Tìm ñöôï c hai nghieä m= laø ( x;y )  ;  ;  ; −  suy ra ñöôø ng thaúng ñi qua
2 2 2 2
hai ñieå m naø y laø y = 1 − x . .c
Khi ñoù thay y = 1 − x vaø o A vaø B thì ta coù :
ok
 2 1 3
A = x + (1 − x ) − x + (1 − x ) − = 2x − 4x +
2 2
2 2
bo
 .

( )
B= 4x2 2 (1 − x ) + 3 +  8 (1 − x )2 − 34  x + 21 − 18 (1 − x )= 4x 2 − 8x + 3
 
et
3
2x2 − 4x +
A 2= 1
Suy ra heä soá baát ñònh laø k = − = − − töù c ta thöï c hieän pheù p
vi
B 4x2 − 8x + 3 2
ng
1
toaù n laá y (1) − .(2) theo veá hay 2.(1) − (2) theo veá ta ñöôï c:
2
Baøi 8. Giải hệ phương trình:
a
 105
( x + y )( 25 − 4xy ) =
kh
+ 4x 2 + 17y 2
 4 , ( x,y ∈  ) .
4x2 + 4y2 + 4x − 4y = 7

Lời giải
3a − 1 3b + 1
Đặt x
= = ,y hệ phương trình trở thaø nh:
2 2
−6b3 + 9b2 = 6a3 + 14a − 20 (1)
 2 2
a + b = 1 (2)
612
Ta coù : (1) ⇔ 3b2 ( 3 − 2b ) = ( a − 1) 6a2 + 6a + 20 . ( )

( ) ( )
⇔ 3 1 − a2 ( 3 − 2b ) = ( a − 1) 6a2 + 6a + 20 .
⇔ ( a − 1) ( 6a + 6a + 20 + 9 − 6b + 9a − 6ab ) =
2
0.
a = 1
⇔ 2 .
6a + 15a − 6b − 6ab + 29 =
0
x = 1
a = 1 
+ TH1: Nếu a =
1⇔  ⇔
n
1.
b = 0 y =
 2
.v
+ TH2: Nếu 6a2 + 15a − 6b − 6ab + 29 =
0 (voâ nghiệm) vì:
om
6a2 + 15a − 6b − 6ab + 29 ≥ 15a − 6b − 6ab + 29 ≥ 29 − 15 − 6 − 6 =2 > 0 .
 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  1;  . .c
 2
ok
Caùch 2: Töø phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
bo
 2x + 1 2 ≤ 9
2 2 ( ) ⇔ − 2 ≤ x ≤1
( 2x + 1) + ( 2y − 1) =9 ⇒   .
( 2x − 1) ≤ 9 −1 ≤ y ≤ 2
et
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:

vi
( 4x + 17) y2 + ( 4x2 − 25) y + 4x2 − 25x + 105

4
0.
=
ng
Veá traù i laø moät tam thöù c baäc hai cuûa y vôù i heä soá a = 4x + 17 > 0 neâ n ñaï t giaù trò
25 − 4x2
a
nhoû nhaá t taï i y = .

2 ( 4x + 17 )
kh
Giaù trò nhoû nhaá t baèng
( 4x ) 105 
2 
2
− 25 − 4 ( 4x + 17 )  4x 2 − 25x + 
∆  4 
− =
−
4a 4 ( 4x + 17 ) .
2x 4 − 8x3 − 9x 2 + 160x − 145
= −
2 ( 4x + 17 )
613
2x 4 − 8x3 − 9x2 + 160x − 145

Vậy ta phải có − ≥0.
2 ( 4x + 17 )
( )
⇔ ( x − 1) 2x3 − 6x2 − 15x + 145 ≥ 0, ∀x ∈  −2;1 .
1 x − 1 ≤ 0
⇔ x =1 ⇒ y = vì  3 2
, ∀x ∈  −2;1 .
2 2x − 6x − 15x + 145 > 0
 1
 2
n
Caùch 3: Töông töï treâ n ta tìm ñöôï c −2 ≤ x ≤ 1, −1 ≤ y ≤ 2 .
.v
17
om
( x + y ) ( 25 − 4 ( xy + x − y ) ) = 4
+ 21y 2 .
Thay 4 ( x − y ) =7 − 4x2 − 4y2 töø phöông trình thöù hai cuû a heä vaø o ta ñöôï c:
.c
( x + y ) (18 + 4 ( x2 + y2 − xy ) ) = 174 + 21y2 .
ok
17
⇔ 4x3 + 18x − + 4y3 − 21y 2 + 18y =
0 (1) .
bo
4
17
Xeù t haøm soá f(x) = 4x3 + 18x − treâ n ñoaïn  −2;1 vaø g(y) =4y3 − 21y 2 + 18y
4
et
treâ n ñoaï n  −1;2  ta coù f(x) + g(y) ≤ 0 .

vi
1
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi =
x 1,y
= .
ng
2
x = 1

a
Vì vaäy (1) ⇔  1.
y =
kh
 2
 1
 2
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 =
0
 , ( x,y ∈  ) .
2
2x + 8 + 2x + 1 = 4y − 3y + 2y − 1
614
Lôøi giaûi
1 1
Ñieà u kieän: x ≥ − ,y ≥ .
2 2
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0
 .
2
 2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y + 3y =0
n
2x + 1 − 2y − 1 + x 2 − 3y2 + 2xy + 4y − 1 =0.
.v
1 1
Nhaä n thaáy x =
− ,y = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
om
2 2
1 1
Xeù t x ≠ − ,y ≠ thöï c hieä n nhaân lieâ n hôï p ñöa phöông trình veà daï ng töông
2 2 .c
ñöông:
2 ( x − y + 1)
ok
⇔ + ( x − y + 1)( x + 3y − 1) =0.
2x + 1 + 2y − 1
bo
 2 
⇔ ( x − y + 1)  + x + 3y − 1 =0 (1) .
 2x + 1 + 2y − 1 
 
et
1 1
Do x ≥ − ,y ≥ neâ n:
vi
2 2
2 2
ng
> 0;x + 3y − 1 ≥ 0 ⇒ + x + 3y − 1 > 0 .

2x + 1 + 2y − 1 2x + 1 + 2y − 1
a
Do ñoù (1) ⇔ x − y + 1 = 0 ⇔ y = x + 1 .
kh

2
x2 + ( x + 1) + 2x ( x + 1) − 2x + ( x + 1) − 9 =
0.
=x 1 =x 1,y

= 2
2
⇔ 4x + 3x − 7 = 0 ⇔ 
x =−
7⇒

x=
7
− ,y =
−
3 (chæ nghieä m (1;2 ) thoû a
 4  4 4
maõ n ñieàu kieä n).
615
Nhaän xeùt: Cô sôû cuûa lôøi giaûi baøi toaùn döïa vaøo kyõ thuaät heä soá baát ñònh nhö sau:
A = x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0 (1)
 .
= 2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y 2 + 3y
B = 0 (2)
Nhaän xeùt: Döï ñoaùn 2x + 1 = 2y − 1 ⇔ y = x + 1 khi ñoù

A = x2 + x + 1 2 + 2x x + 1 − 2x + x + 1 − 9 = 4x2 + 3x − 7
 ( ) ( ) ( ) .
 2
B =2x + 8 − 4 ( x + 1) + 3 ( x + 1) =−4x − 3x + 7
2

n
A
Heä soá baá t ñænh k = − =1 töù c laø ta thöï c hieä n pheù p toaùn laáy (1) + (2) theo veá
.v
B
nhö lôø i giaû i treâ n.
om
x3 − y3 =35
2 2
2x + 3y =4x − 9y .c
Lôøi giaûi
ok
x − y3 − 35 =
3
0 (1)
Caùch 1: Vieá t laï i heä döôù i daï ng  .
2 2
2x + 3y − 4x + 9y =
0 (2)
bo
(
x3 − y3 − 35 + k 2x2 + 3y2 − 4x + 9y =
0. )
et
⇔ x3 + 2kx2 − 4kx − y3 + 3ky 2 + 9ky − 35 =

0 (3) .
vi
3 3
Ta seõ tìm caù c haè ng soá k,a,b sao cho (3) ⇔ ( x + a ) = ( y + b ) .
ng
a3 − b3 =
−35  k = −3
 
Khai trieån ñoà ng nhaá t heä soá ta ñöôï c 3a = 2k ⇔ a = −2 .
a
 2 b = 3
3a = −4k
kh

3 3
Suy ra ( x − 2 ) = ( y + 3) ⇔ x − 2 = y + 3 ⇔ x = y + 5 .
2
2 ( y + 5) + 3y2 − 4 ( y + 5) + 9y =
0 .
y =
−3;x =
2
⇔ 5y2 + 25y + 30 =0 ⇔  .
y =
−2;x =
3
( 2; −3); ( 3; −2 ) .
616
Caùch 2: Ñaë t u =+ x y ñaõ ñöôï c nhaéc ñeá n trong chuû ñeà ñaë t aå n phuï daï ng
x y,v =−
toå ng hieäu.
Baøi 11. (VMO 2010) Giaû i heä phöông trình:
x 4 − y 4 =240

.
 3
(
x − 2y = 3 x − 4y − 4 ( x − 8y )
3 2 2
)
Lôøi giaûi
x − y − 240 =
4 4
0 (1)
Vieá t laï i heä döôù i daïng  .
3 3 2 2
n
 x − 2y − 3x + 12y + 4x − 32y 0
= (2)
.v
Laá y (1) + k.(2) ta ñöôï c:
(
x 4 − y 4 − 240 + k x3 − 2y3 − 3x 2 + 12y 2 + 4x − 32y = )
om
0 (3)
4 4
Ta seõ tìm caù c haè ng soá a,b,k sao cho (3) ⇔ ( x + a ) = ( y + b ) .
Ñoà ng nhaá t heä soá ta ñöôï c k =
−8;a = −4 .
−2; b =
.c
ok
4 4  x= y − 2
Suy ra ( x − 2 ) =( y − 4 ) ⇔  .
 x= 6 − y
bo
- Vôù i x= y − 2 thay vaø o (1) ta ñöôï c 8y3 − 24y2 + 32y + 224 =

0 .
( )
⇔ ( y + 2 ) 8y2 − 40y + 112 =0 ⇔ y =−2 ⇒ x =−4 .
et
- Vôù i x= 6 − y thay vaø o (1) ta ñöôï c y3 − 9y2 + 36y − 44 =

0 .
vi
( )
⇔ ( y − 2 ) y 2 − 7y + 22 = 0 ⇔ y = 2 ⇒ x = 4 .
ng

= ) ( 4;2 ); ( −4; −2 ) .
a
x2 + 2y2 =xy + 2y

kh
3 2 2 2
2x + 3xy =2y + 3x y
Lôøi giaûi
x2 + 2y2 − xy − 2y =
0 (1)
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng  .
3 2 2 2
2x + 3xy − 2y − 3x y =0 (2)
Tìm heä soá baát ñònh: Thöû caù c nghieäm x =±2, ±1,0 vaøo heä ta thaá y heä coù hai
nghieäm laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) neâ n ñöôøng thaúng ñi qua hai ñieå m naø y laø y = x .
617
Ñaë t A = x2 + 2y2 − xy − 2y;B = 2x3 + 3xy2 − 2y2 − 3x2 y .
Thay x = y vaø o hai bieå u thöù c treâ n ta ñöôï c A1 (x,y) = 2y 2 − 2y = 2y ( y − 1) vaø
B1 (x,y) = 2y3 − 2y2 = 2y2 ( y − 1) .
A (x,y) 1
− 1
Do ñoù heä soá baá t ñònh laø p(x,y) = − .
=
B1 (x,y) y
Vaä y ñeå coù nhaâ n töû chung ta thöï c hieän pheù p tính (2) − y.(1) .
- Vôù i y = 0 ⇒ x = 0 laø moä t nghieä m cuû a heä.
n
- Xeù t y ≠ 0 , Laá y (2) − y.(1) theo veá ta ñöôï c:
.v
(
2x3 + 3xy2 − 2y2 − 3x2 y − y x2 + 2y2 − xy − 2y =
0. )
om
(
⇔ 2x3 − 2y3 − 4x 2 y + 4xy 2 =0 ⇔ ( x − y ) x2 − xy + y2 =0 )
x = y .c
⇔ 2 2
.
 x − xy + y =0
ok
2
 y  3y 2
Nhöng do y ≠ 0 neâ n x2 − xy + y2 =  x −  + > 0 vì vaä y x = y .
2 4
bo

Thay vaøo phöông trình (1) ta ñöôï c: 2y2 = 2y ⇔ y = 1,(y ≠ 0) ⇒ x = 1 .
et
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) , (1;1) .
vi
x3 − 3x + 2 = y3 + 3y2
2 2
ng
x + 3y + x − y = 2
Tìm heä soá baát ñònh:
a
( x;y )
Tìm ñöôï c caù c nghieä m cuû a heä phöông trình = (1;0 ); ( −2;0 ) .
kh
Khi ñoù ñöôø ng thaúng ñi qua hai ñieå m naøy laø y = 0 .

Thay ngöôï c laï i hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
A (x,y) = x3 − 3x + 2 = x − 1 2 x + 2
 1 ( ) ( ).

B1 (x,y) = x 2 + x − 2 = ( x − 1)( x + 2 )
A (x,y)
Suy ra p(x,y) =− 1 =− ( x − 1) .
B1 (x,y)
618
Lôøi giaûi
x3 − 3x + 2 − y3 − 3y2 =0 (1)
2 2
 x + 3y + x − y − 2 = 0 (2)
Nhaä n thaáy x =1 ⇒ y =0 thoû a maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i x ≠ 1 khi ñoù laá y (1) − ( x − 1) .(2) theo veá ta ñöôï c
(
x3 − 3x + 2 − y3 − 3y2 − ( x − 1) x2 + 3y2 + x − y − 2 =0 . )
y = 0
(
⇔ −3xy2 + xy − y3 − y = 0 ⇔ y y 2 + 3xy − x + 1 = 0 ⇔  2 ) .
n
 y + 3xy − x + 1 =0
.v
x = 1
- Vôù i y = 0 thay vaø o (2) ta ñöôï c x2 + x − 2 = 0 ⇔  .
 x = −2
om
2
y2 + 3xy − x + 1 =0
- Vôù i y + 3xy − x + 1 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình 
2 2
x + 3y + x − y − 2 =0
.c
Heä naø y thöï c hieä n caù ch töông töï daï ng 1 ta coù keá t quaû:
ok
13 4
 1 1
  
( x;y ) =
 − ;  ; ( −1;1) ;  ; −  ; (1;0 ) .
7 7 2 2
   
bo
Vaä y heä phöông trình coù 5 nghieäm:
( −2;0 ) ;  − 137 ; 47  ; ( −1;1) ;  21 ; − 21  ; (1;0 ) .

   
et
( x;y ) =
   
vi

ng
7x3 − y3 − 24x2 + 25x − 3xy ( x + y ) − y − 10 =0

 .
7x 2 + 4xy − 10x + y 2 − 2y + 3 =
0
a
Lôøi giaûi
kh
Nhaâ n vaø o hai veá cuû a phöông trình thöù hai vôù i − ( x − y − 2 ) roà i coä ng theo veá
vôù i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä , ta ñöôï c:
7x3 − y3 − 24x2 + 25x − 3xy ( x + y ) − y − 10
(
− ( x − y − 2 ) 7x 2 + 4xy − 10x + y 2 − 2y + 3 =
0 )
⇔ 2x − 2y − 4 = 0 ⇔ x = y + 2 , theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
619
3 3
12y 2 + 24y + 11 =0 ⇔ y =−1 ± ⇒ x =1 ± .
6 6
Thöû laïi thaá y caù c nghieäm treâ n ñeà u thoû a maõ n
 3 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  −1 ± ;1 ±  .
 6 6 
 


( )
x 4 + 2 ( 3y + 1) x2 + 5y2 + 4y + 11 x − y2 + 10y + 2 =0
 y3 + ( x − 2 ) y + x 2 + x + 2 =0
n

Tìm heä soá baát ñònh: Nhaän thaá y heä coù hai nghieäm ( x;y ) =
( −1;1) ; ( 2; −2 ) neân
.v
ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieåm naø y laø y = − x . Thay ngöôï c laï i hai phöông trình
om
A (x,y) =x + 1 2 x − 1 x − 2
 1 ( ) ( )( ) ⇒ p(x,y) = A (x,y)
− 1 x −1 .
=
.c
 2 B1 (x,y)
B1 (x,y) =− ( x + 1) ( x − 2 )
ok

Ta coù theå nhaâ n vaø o hai veá cuû a phöông trình thöù hai vôù i x − 1 hoaë c
(−y) − 1 =− ( y + 1) ôû ñaâ y ta löï a choï n y + 1 ñeå xuaá t hieä n moä t ña thöù c cuø ng
bo
baä c vôù i ña thöù c ôû phöông trình thöù nhaá t.

et
Lôøi giaûi
vi
 ( )
x 4 + 2 ( 3y + 1) x 2 + 5y 2 + 4y + 11 x − y 2 + 10y + 2 =0 (1)
ng

 y3 + ( x − 2 ) y + x 2 + x + 2 =0 (2)

a

kh
Xeù t vôù i y ≠ −1 khi ñoù laá y (1) − ( y + 1) .(2) theo veá ta ñöôï c:
( x + y )( x − y + 2 ) ( x2 − 2x + y2 + 3y + 5) =
0.
2  y =−2 ⇒ x =2
- Vôù i x = − y thay vaø o (2) ta ñöôï c ( y + 2 )( y − 1) =0 ⇔  .
 y =⇒
1 x= −1
2  y =⇒
1 x= −1
- Vôù i x= y − 2 thay vaø o (2) ta ñöôï c ( y − 1) ( y + 4 ) =0 ⇔ 
 y =−4 ⇒ x =−6
620
2
2  3 7
- Vôù i x2 − 2x + y2 + 3y + 5 =0 ⇔ ( x − 1) +  y +  + =0 (voâ lyù).
 2 4
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù ba nghieäm laø ( x;y ) =( −1;1) ; ( 2; −2 ) ; ( −6; −4 ) .
xy − x + y =3
.
4x + 12x + 9x =−y3 + 6y + 5
Lôøi giaûi
3xy − 3x + 3y =
9 (1)
n
 3 2
.
4x + 12x + 9x =−y3 + 6y + 5 (2)
.v
om
4x3 + 12x 2 + 12x + 4 =−y3 + 3xy + 9y .
3
⇔ 4 ( x + 1) + 4y3 = 3y3 + 3xy + 9y . .c
⇔ 4 ( x + 1 + y )  ( x + 1) − y ( x + 1) + y=
2 2
(
2
 3y y + x + 3 . )
ok
 
Thay x = xy + y − 3 vaø o veá phaû i cuû a phöông trình treân ta ñöôï c:
bo
4 ( x + 1 + y )  ( x + 1) − y ( x + 1) + y=

2 2
(2
 3y y + xy + y .

)
et
⇔ ( x + y + 1)  4 ( x + 1) − 4y ( x + 1) + 4y=
2
2
 3y ( x + y + 1) .
2
 
vi
2  y =−1 − x
⇔ ( x + y + 1)( 2x + 2 − y ) = 0 ⇔  .
ng
=y 2x + 2
TH1: Neá u y =−1 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
a
x ( −1 − x ) − x − 1 − x = 3 ⇔ x 2 + 3x + 4 = 0 (voâ nghieä m).

kh
TH2: Neá u =
y 2x + 2 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x ( 2x + 2 ) − x + 2x + 3 = 3 ⇔ 2x 2 + 3x − 1 = 0 .
 3 + 17  3 + 17 1 − 17
x =
− x =
− ,y =
⇔ 4 ⇒ 4 2 .
 −3 + 17  −3 + 17 1 + 17
=x = x = ,y
 4  4 2
621
 3 + 17 1 − 17   −3 + 17 1 + 17 
( x;y )= −
 4
; ;
2   4
;
2 
.

Caùch 2: Nhaän thaá y x = −1 khoâ ng thoû a maõn phöông trình.
x+3
Xeù t x ≠ −1 ruù t y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
x +1
3
3 2 x +3 x+3
4x + 12x + 9x =
−  + 6. +5.
 x +1  x +1
 3 + 17
x = −
n
( )( )
2
⇔ x2 + 3x + 4 2x 2 + 3x − 1 =0 ⇔ 2x 2 + 3x − 1 =0 ⇔  4 .
.v
 −3 + 17
x =
 4
om
y ( x + 1) = x + 1 + 2
 .c
 3
.
4 ( x + 1) − 3 ( x + 1) =− y3 + 6y + 6
ok
Ñaë t t= x + 1 heä phöông trình trôû thaø nh:
yt = t + 2 yt = t + 2
bo
 3 ⇔  3 .
4t + y − 3 ( t + 2 ) − 6y =
3
4t − 3t = −y3 + 6y + 6 0
et
yt = t + 2 yt = t + 2
⇔ 3 ⇔  3 .
4t + y − 3y ( t + 2 ) =
3 3
4t + y − 3yt − 6y =
0 0
vi
  y = −t
yt = t + 2
ng
yt = t + 2 
⇔ 3 ⇔ 2 ⇔   y = 2t .
( t + y )( 2t − y ) =
3 2
4t + y − 3y t =
0 0 
y = t + 2
a
Nhaän xeùt. Caùch 3 töï nhieân hôn caùch 1 nhöng cuøng moät yù töôûng ñoù laø pheùp theá.
kh

( x + 1)( y − 1) = 2

 3 3 2
.
4 ( x + 1) − 3 ( x + 1) + ( y − 1) + 3 ( y − 1) − 3 ( y − 1) − 11 =
0
Ñaë t aå n phuï u =x + 1,v =y − 1 sau ñoù duø ng pheù p theá .
622
x2 + 2xy + 2y 2 + 3x = 0 (1)

2
 xy + y + 3y + 1 =0 (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c
2  x + 2y =
−1
( x + 2y ) + 3 ( x + 2y ) + 2 = 0 ⇔  .
 x + 2y =
−2
 1 5 
(
Ñaù p soá. ( x;y ) = −3 ± 2;1  2 ;  −3 ± 5;


) 2
 .


n
Caù ch khaù c: Xem phöông phaù p giaû i heä ñaú ng caáp.
.v
x2 + xy + y 2 =
3 (1)
om
2
x + 2xy − 7x − 5y + 9 =0 (2)
Lôøi giaûi .c
Laá y (1) + (2) theo veá ta ñöôï c ( x + y − 2 )( 2x + y − 3) =0.
ok
. ( x;y )
Ñaù p soá= (1;1) ; ( 2; −1) .
x2 y + xy 2 + x − 5y = 0 (1)
bo

2
2xy + y − 5y + 1 = 0 (2)
et
Lôøi giaûi
Laá y (1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c ( x + y − 2 )( xy − 2y + 1) =0.
vi
x2 − 3x + 2y2 + 2xy = 0 (1)

ng

xy ( x + y ) + x + 3y − 2x − 3y + 1 =
2 2
0 (2)
a
Lôøi giaûi
kh
(
Laá y (2) − (1) theo veá ta ñöôï c ( x + 1) xy + y 2 − 3y + 1 =
0. )
x2 + x + y2 − 3 =0 (1)
2 2
x − 2y − xy + y + 1 =0 (2)
Lôøi giaûi
Laá y 2.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c ( x − 1)( 3x − y + 5) =0 .
Hoaë c laá y 5.(1) + 13.(2) theo veá ta ñöôï c ( 2x − 3y + 1)( 9x + 7y − 2 ) =

0 .
623
Hoaë c laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c ( y + 1)( x + 3y − 4 ) =

0 .
x3 + 5xy2 + 42 =0 (1)

2 2
2x − 5xy − 5y + x + 10y − 35 =0 (2)
Lôøi giaûi
Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c ( x − 2 )  ( x + 3) + 5 ( y − 1)  =

2 2
0.
 
6x2 y + 2y3 + 35 =
0 (1)

( 2
)
5 x + y + 2xy + 5x + 13y =
0 (2)
n
.v
Lôøi giaûi
om
 5 1
  2 2  y=− ;x =
( 2y + 5) 3  x + 21  +  y + 25   =0 ⇔  21 2 5 .
  
      
.c
 x =
− ;y =
2
−
2
ok
 1 5 1 5
Ñaù p soá. ( x;y ) = − ; −  ;  ; −  .
 2 2 2 2
bo
x2 + y2 + xy + 2x =
5y
et
3 2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y =
0
Lôøi giaûi
vi

ng
 y= 2 − x
( x + y − 2 ) ( x2 + 2x + y ) = 0 ⇔  .
− x2 − 2x
 y =
a
TH1: Neá u y= 2 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
kh
2
x 2 + ( 2 − x ) + x ( 2 − x ) + 2x = 5 ( 2 − x ) .
=x 1 =x 1,y

= 1
⇔ x2 + 5x − 6 = 0 ⇔  ⇒ .
x =−6  x =
−6,y =
8
− x2 − 2x thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:

TH2: Neá u y =
624
( ) ( ) ( )
2
x2 + − x 2 − 2x + x −x 2 − 2x + 2x = 5 −x2 − 2x .
x 0
=  x 0,y
= = 0
 
⇔ x ( x + 2 )( x + 4 ) =0 ⇔  x =−2 ⇒  x =−2,y =0 .
x = −4  x = −4,y =−8

( x;y )
= ( 0;0 ); (1;1); ( −2;0 ); ( −6;8); ( −4; −8) .
x3 + y3 =5x
n
3 2
−2x + 10x − 17x + 8 =2x 2 y
.v
Lôøi giaûi
om
3x3 + y3 − 10x2 + 17x − 8 = 5x − 2x 2 y .
(
⇔ ( x + y − 2 ) 3x2 − xy − 4x + y 2 + 2y + 4 = )
0
.c
ok
 y= 2 − x
⇔ 2 2
.
3x − xy − 4x + y + 2y + 4 =
0
bo
3
x3 + ( 2 − x ) = 5x ⇔ 6x2 − 17x + 8 = 0
et
 
vi
17 − 97 17 − 97 7 + 97
=x = x = ,y
⇔ 12 ⇒ 12 12 .
ng
 17 + 97  17 + 97 7 − 97
=x = x = ,y
 12  12 12
a
TH2: Neá u 3x2 − xy − 4x + y2 + 2y + 4 =0 ⇔ 3x2 − x ( y + 4 ) + y2 + 2y + 4 =0 .

kh
Suy ra
2
( )
∆ x =( y + 4 ) − 12 y2 + 2y + 4 =−11y2 − 16y − 32 < 0, ∀y ∈  neâ n
phöông trình voâ nghieäm suy ra heä voâ nghieäm.

  
( x;y ) =  17 −12 97 ; 7 +1297  ;  17 +12 97 ; 7 −1297  .
  
625
x3 + y3 = 91 (1)
2 2
4x + 3y = 16x + 9y (2)
Lôøi giaûi
3 3
Laá y (1) − 3.(2) theo veá ta ñöôï c ( x − 4 ) = ( 3 − y ) ⇔ x = 7 − y .
Theá vaø o phöông trình thöù (2) tìm ñöôï c hai nghieäm cuû a heä laø :
( x;y ) = ( 3;4 ); ( 4;3) .
x3 + 3xy2 = 25 (1)
n
2 2
x + 6xy + y = 10x + 6y − 1 (2)
.v
Lôøi giaûi
om
Laá y (1) − 3.(2) theo veá ta ñöôï c ( x − 1) ( x − 1) + 3 ( y − 3)  =
2 2
0 .
 
x = 1
x = 1 
.c
⇔ 2 2 ⇔  x = 1 .
( x − 1) + 3 ( y − 3) =
 0   y = 3
ok

Vôù i x = 1 thay vaø o phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ta ñöôï c: y2 =8⇔ y=±2 2 .
bo
Caë p nghieäm ( x;y ) = (1;3) khoâ ng thoû a maõ n.

) (1; ±2 2 )
et
x3 + y3 =
vi
9 (1)
2 2
x + 2y =+ x 4y (2)
ng
Lôøi giaûi
a
x3 − 3x2 + y3 − 6y2 =9 − 3x − 12y .

kh
⇔ x3 − 3x2 + 3x − 1 =− y3 + 6y2 − 12y + 8 .

3 3
⇔ ( x − 1) = ( 2 − y ) ⇔ x − 1 = 2 − y ⇔ y = 3 − x .
Thay y= 3 − x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
3 =x 1 =x 1,y
= 2
x3 + ( 3 − x ) = 9 ⇔ x2 − 3x + 2 = 0 ⇔  ⇒ .
x 2 =
=  x 2,y
= 1
626
Baøi 13. (VMO 2004, baûng B) Giaû i heä phöông trình:

x3 + 3xy2 = −49 (1)
 2 .
2
x − 8xy + y = 8y − 17x (2)
Lôøi giaûi
x =
−1;y =
−4
( x + 1) ( x + 1) + 3 ( y − 4 )  =0 ⇔ 
2 2
.
 x =
−1;y =
4
Caù ch khaù c: Xem phöông phaù p giaû i heä ñaú ng caáp.
n
.v
x 4 − y 4 = 1215 (1)

om
.
 3 3 2 2
(
2x − 4y = 9 x − 4y − 18 ( x − 8y ) ) (2)
Lôøi giaûi .c
(x ) ( )
ok
4
− 12x3 + 54x 2 − 108x + 81 − y 4 − 24y3 + 216y 2 − 864y + 1296 =
0.
4 4 x − 3 = y − 6 y = x + 3
bo
⇔ ( x − 3) = ( y − 6 ) ⇔  ⇔ .
x − 3 = 6 − y y = 9 − x
TH1: Neá u y= x + 3 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
et
4
( )
x 4 − ( x + 3) =1215 ⇔ ( x + 6 ) 2x 2 − 3x + 36 =0 ⇔ x =−6 ⇒ y =−3 .
vi
ng
4
( )
x 4 − ( 9 − x ) = 1215 ⇔ ( x − 6 ) 2x 2 − 15x + 72 = 0 ⇔ x = 6 ⇒ y = 3 .
a

= ) ( 6;3); ( −6; −3) .
kh
x + y =
3 3
91 (1)
2 2
4x + 3y = 16x + 19y (2)
Lôøi giaûi
3 3
( 4 − x ) = ( y − 3) ⇔ 4−x = y −3⇔ y = 7−x.
Thay y= 7 − x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
627
3 x 3 =
=  x 3,y
= 4
x3 + ( 7 − x ) =91 ⇔ x2 − 7x + 12 =0 ⇔  ⇒ .
x 4 =
=  x 4,y
= 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;4 ) ; ( 4;3) .
x3 − y3 =35 (1)

2 2
2x + 3y =4x − 9y (2)
Lôøi giaûi
3 3
( x − 2 ) = ( y + 3)
n
⇔ x −2 = y +3 ⇔ y = x −5.
.v
om
3  x = 2  x = 2,y = −3
x3 − ( x − 5) = 35 ⇔ x2 − 5x + 6 = 0 ⇔  ⇒ .
 x = 3  x = 3,y = −2
( 2; −3); ( 3; −2 ) .
.c
4x2 + y 4 − 4xy3 = 1
ok
2 2
 4x + 2y − 4xy 2
=
bo
Lôøi giaûi
( )(
Laá y (1) − (2) theo veá ta ñöôï c: y − 1 y2 − 4xy − 1 =
2
0. )
et
 x 0,y
= = 1

vi
= x 1,y
= 1
TH1: Neá u y 2 =1 ⇔ y =±1 ⇒  .
 x = 0,y = −1
ng

 x =−1,y = −1
y2 − 1
a
TH2: Neá u y2= 4xy + 1 ⇔ x= , ( y ≠ 0 ) thay vaøo phöông trình thöù hai
4y
kh

2
 y2 − 1  y2 − 1
4  + 2y2 − 4. 2.
.y =
 4y  4y
 
628
y =
−1 x =
0,y = −1
 
y 1
=  x 0,y
= = 1
 1  1 1
⇔ 5y 4 − 6y2 + 1 = 0 ⇔  y =
− ⇒ x = ,y = − .
 5  5 5
 1  1 1
y = x = − ,y =
 5  5 5
Vaä y heä phöông trình coù saùu nghieä m:
 1 1  1 1 
( x;y )
= ( 0;1); ( 0; −1); (1;1); ( −1; −1);  − ;
; ;− .
 5 5  5 5
n
7x − y3 =
.v
 8
.
2x + 6 ( x − y ) =
2
7
om
Lôøi giaûi
  2 2
x  2x + 6 ( x − y )  − y =
.c 3
8
.
ok
2x 2 + 6 x − y 2 =
 ( ) 7
 6± 2
bo
 2x − y 3 =

⇔
( ) 8
⇔
x =
 4 .
7 y= 1 ± 1
2
2x + 6 ( x − y ) =
 2
et
 2
vi

 1  6− 2 1 
ng
6+ 2
( x;y ) =

 4
;1 + ; ;1 − .
 2   4 2 
a
xy − x − y =1
kh
2
4x − 12x + 9x =−y3 + 6y + 7
Lôøi giaûi
3xy − 3x − 3y =
3
 3 2
.
4x − 12x + 9x =−y3 + 6y + 7
3 3
4 ( x − 1) =
−y3 + 3xy + 3y ⇔ 4 ( x − 1) + 4y3 =
3y3 + 3xy + 3y .
629
⇔ 4 ( x + y − 1)  ( x − 1) − y ( x − 1) + y=

2 2 2
(
 3y y + x + 1 .

)
Thay x = xy − y − 1 vaø o veá phaû i cuû a phöông trình ta ñöôï c:
4 ( x + y − 1)  ( x − 1) − y ( x − 1) + y=
2
2
 3y ( x + y − 1) .
2
 
2 y= 1 − x
⇔ ( x + y − 1)( 2x − 2 − y ) = 0 ⇔  .
=y 2x − 2
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
  
( x;y ) =  5 − 4 17 ; 1 − 2 17  ;  5 + 4 17 ; 1 + 2 17  .
n
.v
  
x +1
Caùch 2: Ruù t y = töø phöông trình ñaà u thay vaøo phöông trình thöù hai cuû a heä
om
x −1
ta ñöôï c:
3 .c
3  x +1
2 x +1
4x − 12x + 9x +   − 6. −7=0.
 x −1 x −1
ok
 5 − 17
x =
( )( )
2
4
bo
⇔ x 2 − x + 2 2x 2 − 5x + 1 =0 ⇔ 2x 2 − 5x + 1 =0 ⇔  .
 5 + 17
x =
 4
et

vi
xy − x + 2y =4
 3 .
ng
2
4x + 24x + 45x =− y3 + 6y − 20
Lôøi giaûi
a

kh
3xy − 3x + 6y =
12
 3 2
.
4x + 24x + 45x =− y3 + 6y − 20
3 3
4 ( x + 2) =
− y3 + 3xy + 12y ⇔ 4 ( x + 2 ) + 4y3 =
3y3 + 3xy + 12y .
⇔ 4 ( x + y + 2 )  ( x + 2 ) − y ( x + 2 ) + y=

2 2 2
 3y y + x + 4 .

( )
Thay x = xy + 2y − 4 vaø o veá phaû i cuû a phöông trình treân ta ñöôï c:
630
⇔ 4 ( x + y + 2 )  ( x + 2 ) − y ( x + 2 ) + y=

2 2
( 2
 3y y + xy + 2y .

)
2  y =−2 − x
⇔ ( x + y + 2 )( 2x + 4 − y ) = 0 ⇔  .
=y 2x + 4
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä tìm ñöôï c:
  
= ( x;y )  −7 +4 17 ; 1 + 2 17  ;  − 7 + 4 17 ; 1 − 2 17  .
  
x+4
Caùch 2: Ruù t y = thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x+2
n
3
x+4 x+4
.v
4x3 + 24x 2 + 45x +   − 6. 0.
+ 20 =
 x + 2  x+2
om
 −7 + 17
x =
( )( )
2
⇔ x2 + 5x + 8 2x2 + 7x + 4 =0 ⇔ 2x2 + 7x + 4 =0 ⇔  4 .
.c  7 + 17
x = −
 4
ok
4x + 4 + 2x + 1 = 4y 2 − 4y + 2y − 1
, ( x,y ∈  ) .
bo
 2 2
x + y = x + y + 2
Lôøi giaûi
et
 1
x ≥ − 2
vi
y ≥ 1
ng
 2
a
A = 4y2 − 4y − 4x − 4 + 2y − 1 − 2x + 1 = 0 (1)

.
kh
 2 2
B = x + y − x − y − 2 = 0 (2)
Nhaän xeùt. Döï ñoaù n 2y − 1 = 2x + 1 ⇔ y = x + 1 thay vaø o hai phöông trình
 A= 4 x + 1 2 − 4 x + 1 − 4x − 4= 4x 2 − 4
 ( ) ( ) .
 2
B = x2 + ( x + 1) − x − ( x + 1) − 2 = 2x2 − 2

A
Heä soá baát ñònh laø k =
− = −2 töùc ta thöïc hieän pheùp toaùn laáy (1) − 2.(2) theo veá:
B
631
1 1
Nhaä n thaáy x = − hoaë c y = khoâ ng thoûa maõ n heä phöông trình.
2 2
1 1
Xeù t x > − ,y > khi ñoù laáy (1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c:
2 2
(
4y2 − 4y − 4x − 4 − 2 x2 + y2 − x − y − 2 + ) ( 2y − 1 − 2x + 1 =)
0.
⇔ 2y2 − 2y − 2x 2 − 2x + ( 2y − 1 − 2x + 1 ) =
0.
2 ( y − x − 1)
⇔ 2 ( y − x − 1)( y + x ) + =0.
n
2y − 1 + 2x + 1
.v
 1 
⇔ 2 ( y − x − 1)  y + x + =0.
 
om
 2y − 1 + 2x + 1 
1 1 1
⇔ y = x + 1 (vì y + x + > − =0 ).
2y − 1 + 2x + 1 2 2
.c
ok
2 1
x2 + ( x + 1) − x − ( x + 1) − 2 = 0 ⇔ 2x 2 − 2 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 2 (do x > − ).
2
bo
et

2x2 + x + x + 2= 2y 2 + y + 2y + 1
, ( x,y ∈  ) .
vi
 2 2
 x + 2y − 2x + y − 2 =0
ng
Lôøi giaûi
1
a
Ñieà u kieän: x ≥ −2, y ≥ − .

2
kh
Phöông trình thöù hai cuûa heä töông ñöông vôù i x2 =−2y2 + 2x − y + 2.
Theá vaø o phöông trình thöù nhaá t, ta ñöôï c
x2 + (−2y 2 + 2x − y + 2) + x + x + 2= 2y 2 + y + 2y + 1
⇔ x2 + 3x + 2 + x + 2= 4y2 + 2y + 2y + 1
⇔ (x + 1)2 + (x + 1) + (x + 1) +=
1 (2y)2 + 2y + 2y + 1. (1)
Xeù t haø m soá f(t) = t 2 + t + t + 1 vôù i t ≥ −1.
632
1 1 3
Ta coù f '(t) =2t + 1 + ; f "(t) =2 − ; f "(t) =0 ⇔ t =− .
2 t +1 4 (t + 1)3 4
 3 1
Suy ra f '(t) ≥ f '  −  = > 0 vôù i moï i t ∈ (−1; + ∞).
 4 2
Do ñoù haøm f(t) ñoà ng bieán treân [ −1; +∞).
Suy ra phöông trình (1) ⇔ f(x + 1) = f(2y) ⇔ x + 1= 2y ⇔ x = 2y − 1.
Theá vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä, ta ñöôï c
y = 1
n
2 2
(2y − 1) + 2y − 2(2y − 1) + y − 2 =0 ⇔ 6y − 7y + 1 = 0 ⇔ 
2
y = 1 .
.v
 6
om
 2 1
Suy ra nghieäm (x; y) cuûa heä laø (1; 1),  − ;  .
 3 6
.c
Nhaän xeùt. Ñeå ñöa ñeán lôøi giaû i treâ n ta coù suy nghó ñôn giaûn laø hai caê n trieät
ok
tieâ u nhau töù c x + 2= 2y + 1 hay =
x 2y − 1 theá vaøo phöông trình thöù hai
cuû a heä tìm ñöôï c nghieä m thaá y thoû a maõ n. Vaä y laø höôùng ñi ñaõ ñuù ng. Ñaâ y laø cô
bo
sôû ñeå tìm caù ch coä ng goä p hai phöông trình cuû a heä moät caù ch hôïp lyù vaø ñöa veà
xeù t haø m soá nhö treâ n. Moä t soá baø i toaù n cuøng daï ng treân nhöng ñöa veà phaân tích
et
nhaâ n töû ñaõ ñöôï c trình ôû treân caù c em chuù yù .

Vôù i daï ng heä ña thöù c toâ i ñaõ trình baøy trong chuû ñeà kyõ thuaä t heä soá baá t ñònh.
vi
AÙ p duïng vaø o baø i toaùn naøy ta thöï c hieän nhö sau:

ng
Ta vieá t laï i heä döôù i daïng sau:

A= 2x2 − 2y 2 + x − y + x + 2 − 2y + 1= 0 (1)
 .
a
2 2
B = x + 2y − 2x + y − 2 = 0 (2)
kh
A= 2 2y − 1 2 − 2y2 + 2y − 1 − y= 6y 2 + 7y + 1

Vôù i x = 2y − 1 ⇒ 
( ) ( ) .
2
B= ( 2y − 1) + 2y2 − 2 ( 2y − 1) + y − 2= 6y2 − 7y + 1

A
Heä soá baá t ñònh caà n tìm laø k =
− = −1 töù c ta laá y (1) − (2) theo veá ta coù lôøi
B
giaû i cuû a baø i toaù n treâ n.
633
2x2 + 2 − x + y − 1 − 34= 2xy + x

 2 , ( x,y ∈  ) .
2y + 2 − x + y − 1 − 34 =−xy + 2y
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≤ 2,y ≥ 1 .
 x = 2y
2x 2 − 2y 2 = 3xy + x − 2y ⇔ ( x − 2y )( 2x + y − 1) = 0 ⇔  .
2x + y =1
+ Neá u x = 2y ⇒ 2 ≥ x = 2y ≥ 2 ⇒ x = 2,y = 1 thöû laï i thaá y thoû a maõ n.
n
+ Neá u y = 1 − 2x thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
.v
6x2 − 3x − 34 + 2 − x + −2x =0.
om
x+2 2 ( x + 2)
⇔ 3 ( x + 2 )( 2x − 5) − − 0
=
2−x +2 −2x + 2 .c
 1 2 
⇔ ( x + 2 )  3 ( 2x − 5) − − =0
ok
 2−x +2 −2x + 2  .
x≤2
→ x + 2= 0 ⇔ x= −2 ⇒ y= 5
←
bo
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 2;1); ( −2;5) .
et
x2 + y2 + xy + 2x =
5y
.
vi
 3 2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y =
0
ng
Lôøi giaûi
a
x2 + y2 + xy + 2x − 5y =
0 (1)
.
kh
 3 2 2
x + x y − x + 2xy − 6x + 3y = 0 (2)
Tìm heä soá baát ñònh:
Deã thaá y heä phöông trình coù hai nghieä m ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
Ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø y = x .
Thay y = x vaø o hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:
=A1 3x ( x − 1) A 3
 ⇒k=− 1=− .
B1 =x ( x − 1)( 2x + 3) B1 2x + 3
634
Lôøi giaûi
Laá y −(2x + 3).(1) + 3.(2) theo veá ta ñöôï c:
( x − y ) ( x2 + 2xy − 10x + 3y − 24 ) = 0.
Ñaù p soá: (=x;y ) ( 0;0 ) ; (1;1) ; ( −2;0 ) ; ( −6;8) .
− x3 + x2 + 6x
Caùch 2: Ruùt y = töø phöông trình thöù hai thay vaø o phöông trình
x2 + 2x + 3
ñaà u ta ñöôï c:
x 0
=  x 0,y
= = 0
( )
n
x ( x − 1)( x + 2 )( x + 6 ) x 2 + x + 6 
= x 1

= x 1,y
= 1
0⇔ ⇒
.v
= .
( x + 2x + 3) x = −2  x =
2 −2,y =
0
2
 
om
 x =
−6  x =
−6,y =
8
x2 + 2x + y ( x + y − 3) =2y.c

 2 .
( )
 x + 2x ( x + y − 3) =−3y
ok

Vôù i y = 0 ⇒ x = 0 .
bo
 x2 + 2x
 + x+ y−3=2
 y
Vôù i y ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng: 
et
2
 x + 2x
 y ( x + y − 3) =−3

vi
 x2 + 2x
ng
 u =
Ñeá n ñaâ y ñaë t  y

v = x + y − 3
a
u + v = 2
kh
Ñöa veà heä phöông trình ñoái xöù ng loaï i I  .

 uv = −3
3x2 + xy − 9x − y 2 − 9y =0
3 2
2x − 20x − x y − 20y = 0
Tìm heä soá baát ñònh: Nhaåm ñöôï c hai nghieäm cuûa heä laø
= ( x;y ) ( 0;0 ); ( 2; −1)
khi ñoù ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø x = −2y thay ngöôï c laï i hai
phöông trình cuûa heä ta ñöôïc
635
= 9y ( y + 1)
A1 (x,y) A (x,y) 9
 − 1
⇒ p(x,y) = = .
B1 (x,y) =−20y ( y + 1)( y − 1) B1 (x,y) 20 ( y − 1)
Lôøi giaûi
3x2 + xy − 9x − y 2 − 9y =
0 (1)
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng  .
3 2
 2x − 20x − x y − 20y = 0 (2)
Xeù t vôù i y ≠ 1 khi ñoù laá y 20 ( y − 1) .(1) + 9.(2) theo veá ta ñöôï c:
n
( x + 2y ) (18x2 + 15xy − 60x − 10y2 − 80y ) =
0 .
.v
Khi ñoù ñöa veà giaûi hai heä phöông trình:
om
3x2 + xy − 9x − y 2 − 9y =
0 3x2 + xy − 9x − y 2 − 9y = 0
 hoaë c  2 .
2
x = −2y 18x + 15xy − 60x − 10y − 80y =
0
.c
( 0;0 ) ;  18 9
 
Giaû i hai heä treâ n tìm ñöôï c hai nghieä
= m ( x;y ) ;−  .
ok
 13 13 
bo
x2 y2 + 3x + 3y − 3 =
0
 2 .
2
x y − 4xy − 3y + 2y − x + 1 =0
et
Tìm heä soá baát ñònh: Nhaän thaá y heä coù hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) khi ñoù
vi
ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m naø y laø x = 1 − y thay ngöôï c laï i hai phöông trình
ng

A (x,y) 2
 1 = y ( y − 1)
2
A (x,y)
a
 − 1
⇒ p(x,y) = 1− y .
=
= y 2 ( y − 1)
B1 (x,y) B1 (x,y)
kh
Lôøi giaûi
x2 y2 + 3x + 3y − 3 =
0 (1)
2 2
x y − 4xy − 3y + 2y − x + 1 =0 (2)
Nhaä n thaáy y =1 ⇒ x =0 laø nghieäm cuûa heä phöông trình.
Xeù t vôù i y ≠ 1 khi ñoù laá y (1) + (1 − y ) .(2) ta ñöôïc
636
x + y − 1 =0
( x + y − 1) ( 3y2 + xy − 2y + 2 ) = 0 ⇔  2
.
3y + xy − 2y + 2 =0
x + y − 1 =0
- Vôù i x + y − 1 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình  2 2 .
x y + 3x + 3y − 3 =
0
x + y =
1  x 0;y
= = 1
⇔ 2 2 ⇔ .
x y = 0 =x 1;y
= 0
- Vôù i 3y2 + xy − 2y + 2 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
n
3y2 + xy − 2y + 2 =0
 2 .
.v
2
x y − 4xy − 3y + 2y − x + 1 =0
om
x = 3
Coä ng theo veá hai phöông trình ta ñöôï c ( x − 3)( xy − 1) = 0 ⇔ 
 xy − 1 =0
Thay ngöôï c laï i heä thaá y voâ nghieä m. .c
ok
 2
 (x − y) + x + y − y =
2
0 (1)
bo
 .
x 4 − 4x 2 y + 3x2 + y2 =
0 (2)
et
Tìm heä soá baát ñònh: Nhaä n thaá y heä coù hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;2 ) khi ñoù
vi
ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieåm naø y laø y = x .

Thay ngöôï c laï i hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
ng

A1 (x,y) =−x ( x − 2 ) B (x,y)
 − 1
⇒ p(x,y) = x ( x − 2) .
=
a
2
= x2 ( x − 2 )
B1 (x,y) A1 (x,y)
kh
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 0 vaø x = 2 thì heä coù nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;2 ) .
Xeù t vôù i x ∉ {0;2} khi ñoù laá y x ( x − 2 ) .(1) + (2) theo veá ta ñöôï c
( ) (
x ( x − 2 ) x 2 − 2xy + x + y + x 4 − 4x 2 y + 3x 2 + y 2 = )
0.
x = y
( )
⇔ ( x − y ) 2x3 − x 2 + x − y = 0 ⇔  3 2
2x − x + x − y =0
.
637
x = 0
- Vôù i x = y thay ngöôï c laï i (1) ta ñöôïc 2x − x2 =0 ⇔  (loaï i do x ∉ {0;2} ).
x = 2
2x3 − x2 + x − y =0
- Vôù i 2x3 − x2 + x − y =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình 
2
x − 2xy + x + y =0
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä naø y ta ñöôï c:
( )
2x x2 + 1 − y = 0 ⇔ y = x 2 + 1 (do x ≠ 0 ).
n
.v
(
−2x3 + x2 + 1 = 0 ⇔ ( x − 1) −2x 2 − x − 1 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 2 . )
om
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;2 ) ; (1;2 ) .

.c .
ok
Phaân tích lôøi giaûi: Neáu ñaë t t = x 2 ta ñöa veà daï ng 1 vaø caùch giaû i ñaõ ñöôïc
bo
xaù c ñònh, ôû ñaâ y ta xöû lyù baø i toaù n theo moä t höôù ng khaù c ñoù laø laá y (1) + k.(2)
vaø aù p duï ng phöông phaù p giaû i phöông trình baä c boá n toå ng quaù t vôù i muï c ñích
et
ñöa phöông trình naø y veà daï ng tích:

x 4 + ( k − 4 + ky ) x 2 + y 2 − 6y + 22ky + 9 − 22k =
vi
0 (3) .
ng
Ta seõ tìm k sao cho (3) phaân tích ñöôïc nghieäm. Muoán vaäy ∆ laø soá chính phöông.
x2
∆ = ( k − 4 + ky )
2
(
− 4 y2 − 6y + 22ky + 9 − 22k . )
a
x2
(k ) ( )
kh
2
= − 4 y2 + 2k 2 − 16k + 24 y + k 2 + 80k − 20 coù daï ng chính phöông.
Muoá n vaä y ta choï n k thoû a maõ n
( ) − 4(k )( )
2
∆ y = 0 ⇔ 2k 2 − 16k + 24 2
− 4 k 2 + 80k − 20 = 0 .
Nhaä p phöông trình vaø o maùy tính boû tuù i ta tìm ñöôï c k = 2 .
Lôøi giaûi
Caùch 1: Laá y (1) + 2.(2) theo veá ta ñöôï c:
638
( )
x 4 − 4x 2 + y 2 − 6y + 9 + 2 x2 y + x2 + 2y − 22 =
0.
⇔ ( x + y ) − 2 ( x + y ) − 35 = 0 ⇔ ( x + y + 5)( x )
2
2 2 2 2
+y−7 = 0 .
- Vôù i y =−5 − x2 thay vaø o (1) ta ñöôï c x 4 + 6x 2 + 32 =

0 (voâ nghieä m).
- Vôù i y= 7 − x2 thay vaø o (1) ta ñöôï c:
( )( )
x 4 − 6x 2 + 8 =0 ⇔ x 2 − 2 x 2 − 4 =0 ⇔ x =± 2 ∨ x =±2 .
Suy ra ( x;y ) = (
± 2;5 ; ( ±2;3) .)
n
( )( )
− 2;5 ; 2;5 ; ( −2;3) ; ( 2;3) .
.v
om
22 − x2
Caùch 2: Ñeå yù töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ñöôï c y = .
x2 + 2
22 − x2 .c
Thay y = vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + 2
ok
2
4
 22 − x2 
2 22 − x2
x − 4x +   − 6. +9=0.
 2  x2 + 2
bo
 x +2 
et
vi
.
a ng
kh
639
Chuû ñeà 16. KYÕ THUAÄT PHÖÙC HOÙA

Soá phöù c coù moä t öùng duï ng raá t roä ng trong giaûi toaùn Sô caáp töø Ñaï i soá , hình hoï c
vaø giaû i tích cho ñeá n Toaùn cao caá p. Noä i dung chuû ñeà naø y toâ i trình baø y moä t
öù ng duïng cuû a soá phöù c trong giaû i heä phöông trình. Trong baø i vieát naø y toâ i taïm
goï i laø phöông phaù p phöù c hoù a giaû i heä phöông trình.
1. Phöông phaùp chung
Phöông phaù p chung laø ñaë t z= x + iy .
Khi ñoù chuyeån baø i toaù n tìm nghieä m ( x;y ) veà tìm phöù c z thoûa maõ n heä phöông
n
.v
trình ñaõ cho.
Duø ng phöông phaù p giaûi phöông trình nghieä m phöù c tìm ñöôï c:
om
x = a
z =a + bi ⇔  .
y = b
Caê n baä c n cuû a soá phöù c:
.c
 ϕ + k2π ϕ + k2π 
z n r ( cos ϕ + i.sin ϕ ) ⇒
ok
n
= = z r  cos + i.sin = ,k 0,1,...,n − 1 .
 n n 
Moä t soá ñaú ng thöù c thöôø ng söû duïng.
bo
- z= x − iy .
et
- z2 = x2 − y2 + 2xyi .
- z3 = (
x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i . )
vi
( )
ng
- z 4 = x 4 − 6x 2 y2 + y 4 + 4 x3 y − xy3 i .
- z5 = (
x5 + 5xy 4 − 10y2 x3 + i y5 + 5x 4 y − 10x2 y3 . )
a
( )
kh
- z6 = x6 − 15y2 x 4 + 15y 4 x2 − y6 + i 6yx5 − 20y3 x3 + 6y5 x .
(
- z 7 = x 7 − 21y2 x5 + 35y 4 x3 − 7y6 x + i −y 7 + 21x2 y5 − 35x 4 y3 + 7x6 y . )
- z8 = (
x8 − 28y2 x6 + 70y 4 x 4 − 28y6 x2 + y8 + i 8yx 7 − 56y3 x5 + 56y5 x3 − 8y 7 x )
1 1 x − yi
-
= = .
z x + yi x2 + y2
640
i i ( x − yi ) xi + y
-
= = .
z x +y2 2
x2 + y2
1 x2 − y2 2xyi
-
= − .
z2
(x + y ) (x )
2 2
2 2 + y2
Nhaâ n theâm vaø o moä t phöông trình cuû a heä vôù i ñaï i löôï ng i sau ñoù coä ng(tröø-coù
heä soá neá u coù) theo veá hôï p lyù ñöa veà phöông trình coù chöù a caù c nhaâ n töû
1 i
z,z2 ,z3 , , ,... .
z z
n
2. Daáu hieäu nhaän bieát
.v
Hai phöông trình cuû a heä coù daï ng:
om
 1 
Daïng 1: F  x;y;  = 0 ⇒ z = x + yi .
 x2 + y2 

 1  .c
Daïng 2: F  x; y;  ⇒ z= x +i y .
 x+y
ok
 1 
Toång quaùt: F  x k ;y k ;  , ( a,b > 0,k ∈  ) ⇒=
z ax k + i by k .
 ax + by 2k
2k 
 
bo
Chuù yù. Ñoâ i khi ñeà baø i laøm trieä t tieâ u daá u hieä n nhaä t bieá t ta caà n bieá n ñoå i heä
tröôù c tieân.
et
( (
 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
)
vi
Ví duï. Giaû i heä phöông trình  .

(
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x − 6y )
ng

 6x + 8y  6x + 8y
= 6 − x 2 x=
+
2
6
x2 + y2
a
 x +y 
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:  ⇔ .
kh
3 − y 8x − 6y y= 8x − 6y
= + 3
 x2 + y2  x2 + y2
 
3. Moät soá heä xöû lyù baèng phöông phaùp phöùc hoùa ñoàng thôøi cuõng xöû lyù ñöôïc
baèng phöông phaùp khaùc.
x x2 − 3y2 =

Ví duï 1. Giaû i heä phöông trình 
1
.
( )
y 3x2 − y2 =

1 ( )
641
Lôøi giaûi phöùc hoùa:

x3 − 3xy2 = x3 − 3xy2 =1
 3
− y + 3yx =
2
1 
⇔ 3 2
(
1 i − y + 3yx =i
⇒ x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i =+
) (
1 i. )

Ñaë t z= x + yi phöông trình trôû thaønh:
 π π
z3 = 1 + i ⇔ z3 = 2  cos + i.sin  .
 4 4
  π k2π   π k2π  
n
6
⇔z
= 2  cos  +  + i.sin  + =   ,k 0,1,2 .
  12 3   12 3 
.v
Lôøi giaûi
om
Nhaä n thaáy veá traù i cuû a hai phöông trình cuû a heä cuø ng baä c ba neâ n ta nghó ñeán
phöông phaù p ñoà ng baä c
( ) ( )
Ta coù : x x2 − 3y2= y 3x2 − y2 ⇔ x3 + y3 − 3xy ( x + y=
) 0. .c
ok
x + y = 0
⇔ ( x + y )  x2 + y2 − 4xy  =0 ⇔  2 .
  2
 x + y − 4xy =
0
bo
TH1: Neá u x + y =0 ⇔ y =− x khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
 1
x = − 3
et
y = −x
  2
.

( 2 2
x x − 3x =
⇔
1  1 )
vi
y=
 3
2
ng
TH2: Neá u x2 + y2 − 4xy =

0 ñeá n ñaâ y ta hoaø n toaøn coù theå ruù t x theo y hoaë c
y theo x theá vaøo heä tuy nhieâ n luù c sau ñöôï c phöông trình baä c ba maø caù c heä soá
a
coù chöùa caê n, ñieà u ñaù ng ngaï i nöõ a laø heä khoâ ng coù nghieä m ñeï p.
kh
Vaä y ta suy nghó tìm höôù ng xöû lyù khaù c:
( )(
Ñeå yù hai phöông trình cuûa heä ta nhaä n thaáy xy x2 − 3y2 y2 − 3x2 ≠ 0 neâ n )
nhaâ n theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
( )(
xy x2 − 3y2 y2 − 3x2 =) (
1 ⇔ xy 3x 4 + 3y 4 − 10x2 y2 =
1. )
⇔ xy 3 ( x + y ) − 16x y  =
2 2
1. 2 2
 
642
Keá t hôï p vôù i x2 + y2 − 4xy =

0 ta ñöa veà giaû i heä phöông trình:
 

( )
xy 3 x 2 + y 2 − 16x 2 y 2  =
 ⇔
(
1 xy 3.16x2 y2 − 16x2 y2 =
1
.
)
x2 + y2 − 4xy =  2 2
0 x + y = 4xy
 1
 1  1  xy =
xy =  xy = 3
2 4
  23 4 
⇔ 23 4 ⇔ ⇔ .
 2  2 x + y = 3
( x + y ) =
2 ±
x + y = 4xy 6xy  3
 2
n
Heä phöông trình cuoá i laø heä ñoá i xöùng laï i I ñaõ bieá t caù ch giaû i.
.v
Ñaù p soá:
 1 1   3 3 3 −5 2+ 3 3   3 3 3 −5 2− 3 
om
( x;y ) =
− 3 ; 3  ; 

−
2
; −
2
3 3 − 5 

; 
 2
;
2
3
3 3 − 5 

 2 2   
Nhaän xeùt. Lôø i giaû i phöù c hoù a cho ta nghieäm nhanh goï n tuy nhieâ n khoâng bieåu
.c
dieã n tröï c tieáp ñöôï c nghieäm nhö lôø i giaûi ñaï i soá thuaàn tuù y nhö treâ n.
ok
2x + 5y = xy + 2
bo
2
x + 4y + 21 = y + 10x
Lôøi giaûi
et

2i ( xy + 2 − 2x − 5y ) =
vi
0
 2 .
x + 4y + 21 − y 2 − 10x =
ng
0
a
x2 + 4y + 21 − y 2 − 10x + 2i ( xy + 2 − 2x − 5y ) =0.
kh
2
⇔ ( x + iy ) − 10 ( x + iy ) − 4i ( x + iy ) + 4i + 21 =
0 (1) .
Ñaë t z= x + iy khi ñoù (1) trôû thaønh:
z2 − 10z − 4iz + 4i + 21 =0 ⇔ z 2 − 2z ( 2i + 5 ) + 4i + 21 =0 .
2 2
Phöông trình coù ∆=' ( 2i + 5) − 4i − 21= 16i= 8 (1 + i ) .
z = 2i + 5 + 2 2 ( i + 1)
Suy ra  .
z =
 2i + 5 − 2 2 ( i + 1)
643
⇔ 
(
 x + iy =5 + 2 2 + 2 + 2 2 i
x =
⇔
)
5 + 2 2,y =
2+2 2
.
(
 x + iy =5 − 2 2 + 2 − 2 2 i 
 x 5
= )
− 2 2,y 2
= − 2 2
(5 + 2
( x;y ) = )(
2;2 + 2 2 ; 5 − 2 2;2 − 2 2 . )
Caùch 2: Nhaä n thaáy phöông trình ñaà u ruùt ñöôï c x theo y hoaë c y theo x neâ n ta söû
duï ng phöông phaù p theá.
n
Xeù t y ≠ 2 khi ñoù vieá t laï i heä döôù i daï ng:
.v
 2 − 5y
 2 − 5y x =
om
x =  2−y
 2−y ⇔ 2 .
 2 2  2  2 − 5y  2 − 5y
y − 4y − x + 10x − 21 =
0 y − 4y −  2 − y  + 10. 2 − y − 21 =
0
 

.c
 2 − 5y  2 − 5y
ok
x =  x=
  2−y
⇔ 2−y ⇔ .
( ) ( )
2
 4 3 2  2 2
y − 8y + 24y − 32y − 48 =
0  y − 4y + 8 y − 4y − 48 =
0
bo
 2 − 5y  2 − 5y
x = x =
et
⇔ 2 − y ⇔ 2−y
( )(
 y 2 − 4y − 4 y 2 − 4y + 12 =
0  2
)
vi
 y − 4y − 4 =0
ng
x = 5 + 2 2,y =
2+2 2
⇔ .
 x =
5 − 2 2,y =
2−2 2
a
x3 − 3xy2 − x + 1= x 2 − 2xy − y 2

kh

3 2 2 2
y − 3x y + y − 1= y − 2xy − x
Lôøi giaûi
z2 = x2 − y2 + 2xyi

Caùch 1: Ñaë t z =x + iy ⇒  3 .
z = x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i ( )
644
x3 − 3xy2 − x + 1 − x 2 + 2xy + y 2 =0


.

( 3 2 2 2
i − y + 3x y − y + 1 − x − 2xy + y = 0 )
(
x3 − 3xy2 − x + 1 − x 2 + 2xy + y 2 + i −y3 + 3x 2 y − y + 1 − x 2 − 2xy + y 2 =0. )
( ) ( ) ( )
⇔ x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i − x2 − y2 + 2xyi + 2xy + i −x2 + y2 − x + 1 + i ( −y + 1) =
0
⇔ x − 3xy + ( 3x y − y ) i − (1 + i ) ( x − y + 2xyi ) − ( x + yi ) + 1 + i .
3 2 2 3 2 2
⇔ z − (1 + i ) z − z + 1 + i = 0 ⇔ ( z − 1) ( z − iz − 1 − i ) = 0 .
n
3 2 2
.v
z = 1  x + yi = 1  x = 1,y = 0
om
  
⇔ ( z − 1)( z + 1)( z − 1 − i ) =⇔
0 z = −1 ⇔  x + yi = −1 ⇔  x = −1,y = 0.
z =1 + i  x + yi =1 + i  x =1,y =1
  
( x;y ) (1;0 ) , ( −1;0 ) , (1;1) .
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù ba nghieäm laø =
.c
ok
 ( y 2 2xy ( y − 1)
( x − 1) x2 − 1 − =
) .
bo

(
( y − 1) y2 + 1 − =
 )
x 2 2xy ( x − 1)
et
x = 0

TH1: Neá u 2xy ( x − 1) = 0 ⇔  y = 0 .
vi
x = 1

ng
y2 + 1 = 0

- Neá u x = 0 heä trôû thaønh  heä voâ nghieäm.
( )
( y − 1) y + 1 =
2
0
a
( ) 0 ⇔ x =±1 ⇒ ( x;y ) =( −1;0);(1;0)

kh
( x − 1) x − 1 =2

- Neá u y = 0 heä trôû thaønh 
− (1 − x ) =2
0

0 = 0 y = 0
- Neá u x = 1 heä trôû thaønh  ⇔ ⇒ ( x;y ) =
(1;0 ); (1;1) .
( y − 1) y =
2
0 y = 1
TH2: Neá u 2xy ( x − 1) ≠ 1 khi ñoù chia theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
645
( x − 1) ( x2 − 1 − y2 ) 2xy ( y − 1)
=
( y − 1) ( y2 + 1 − x2 ) 2xy ( x − 1)
2 2
⇔ ( x − 1) =
− ( y − 1) ⇔ x =
y=1 khoâ ng thoû a maõ n ñieà u kieän 2xy ( x − 1) ≠ 0 .
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;0 ); (1;0 ); (1;1) .
 3x − y
x + 2 3
=
 x + y2
y − x + 3y =0
n
 x2 + y2

.v
Lôøi giaûi
om
 3x − y  3x − y − xi − 3yi
x + = 2 2
3 x + yi + = −3 0
 x +y  x2 + y2 .c
 ⇔ .
iy − x + 3y .i =0 yi − x + 3y .i =0
ok
 x2 + y2  x2 + y2
 
 3 ( x − yi ) − ( y + xi )
bo
x + yi + −3=0 (1)
 x2 + y2
⇔ .
yi − x + 3y .i = 0
et
 x2 + y2

vi
1 x − yi i y + xi
Ñaë t z = x + yi ⇒ = , = .
z x2 + y2 z x2 + y2
ng
Khi ñoù phöông trình (1) trôû thaønh:

3−i z= 2 + i
a
z+ − 3 = 0 ⇔ z2 − 3z + 3 − i = 0 ⇔  .
z z= 1 − i
kh
 x + yi =2 + i  x =2,y =1
⇔ ⇔ .
 x + yi =1− i x = 1,y =−1
) (1; −1) ; ( 2;1) .
Caùch 2: Nhaän thaá y xy = 0 khoâ ng thoû a maõn heä phöông trình.
Xeù t vôù i xy ≠ 0 khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:
646
 3xy − y2
xy + 2 3x
=
 x + y2
 .
 x 2 + 3xy
xy − 2 0
=
 x + y2
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä treâ n ta ñöôï c:
3 1
2xy − 1 = 3x ⇔ x = + .
2 2y
Thay vaøo phöông trình ñaàu tieâ n cuû a heä ta ñöôï c:
n
3 1 
3 + −y
3 1 2 2y   y =−1 ⇒ x =1
.v
+ +  =3 ⇔ ( y + 1)( y − 1) =0 ⇔  .
2 2y  3 1  2
 y =1 ⇒ x =2
2
om
 +  +y
 2 2y 
) (1; −1) ; ( 2;1) .
(
.c
)
(
 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
ok
( )
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x − 6y

bo
Lôøi giaûi
Caùch 1: Nhaän thaá y x= y= 0 laø moä t nghieä m cuû a heä phöông trình.
et
Xeù t x2 + y2 > 0 khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng:
 6x + 8y  6x + 8y
vi
6 − x
=
2 2 x=+ 6
 x +y  x2 + y2
.
ng
 ⇔
3 − y 8x − 6y y= 8x − 6y
= + 3
 x 2
+ y 2  x 2
+ y 2
 
a
Roõ raø ng ñeá n ñaây heä phöông trình coù daï ng nhö caù c baøi toaù n treâ n.
kh

 6x + 8y  6x + 8y + 8xi − 6yi
x + 2 2
=6  x + yi + =6 + 3i
 x +y  x2 + y2
 ⇔ .
iy + 8x − 6y .i = 3i x + 6x + 8y = 6
 x2 + y2  x2 + y2
 
647
 6 ( x − yi ) + 8 ( y + xi )
x + yi + = 6 + 3i (1)
 x2 + y2
⇔ .
x + 6x + 8y = 6
 x2 + y2

1 x − yi i y + xi
Ñaë t z = x + yi ⇒ = , = .
z x + y z x2 + y2
2 2

6 + 8i
z+ =6 + 3i ⇔ z2 − ( 6 + 3i ) z + 6 + 8i =0 .
n
z
z =2 + i  x + yi =2 + i  x =2,y =1
.v
⇔ ⇔ ⇔ .
z =4 + 2i  x + yi =4 + 2i  x =4,y =2
om
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;1) ; ( 4;2 ) .
 6x + 8y
x + 2 = 6 .c
 x + y2
Caùch 2: Xeù t heä phöông trình:  .
y + 8x − 6y =
ok
3
 x2 + y2

bo
Nhaä n thaáy neáu nhaâ n vaø o phöông trình ñaàu vôùi y vaø phöông trình thöù hai vôù i
x sau ñoù coä ng theo veá seõ trieä t tieâ u haï ng töû chöù a x2 + y2 .
et
Nhaä n thaáy xy = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình:

 6xy + 8y2
vi
xy + 2 6y
=
 x + y2
ng
Xeù t vôù i xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daï ng:  .
 8x 2 − 6xy
xy + 2 3x
=
 x + y2
a
Coä ng theo veá hai phöông trình cuû a heä treâ n ta ñöôï c:
kh
6y − 8  3
2xy + 8 = 3x + 6y ⇔ x = , y ≠  .
2y − 3  2
Thay vaøo phöông trình ñaàu tieâ n cuû a heä ban ñaà u ta ñöôï c:
6y − 8
6. + 8y
6y − 8
+
2y − 3
2y − 3  6y − 8 2
(
=6 ⇔ ( y − 1)( y − 2 )( 3y − 4 ) 4y2 − 12y + 13 =0 . )
2
  +y
 2y − 3 
648

 y =1 ⇒ x =2

⇔ y = 2 ⇒ x = 4 .
 4
y = ⇒ x = 0
 3
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n suy ra ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;1) ; ( 4;2 ) .
Nhaän xeùt. Roõ raø ng neá u nghieäm cuû a heä laø leû khi ñoù vieä c ruùt x theo y roà i theá
vaø o phöông trình cuû a heä ñöa veà moä t phöông trình baäc cao cuû a y toû ra khoâ ng
hieä u quaû trong khi söû duï ng soá phöù c ta hoaø n toaø n tìm ñöôï c nghieäm cuû a z vaø
n
taá t nhieâ n tìm ñöôï c ( x;y ) .
.v
x3 − 3xy2 =
−4
om
3 2
y − 3x y =
−4 3
Lôøi giaûi .c
x3 − 3xy2 = −4  x3 − 3xy2 =−4
ok
 
⇔ 3 .
 3
( 2
)
i y − 3x y =−4 3i
2 3 2
( )
 x − 3xy − y − 3x y i =−4 + 4 3i (1)
bo
Ñaë t z= x + yi khi ñoù (1) trôû thaønh:

 2π 2π 
z3 =−4 + 4 3i =8  cos
et
+ i.sin  .
 3 3 
vi
  2π k2π   2π k2π  
⇔ z 2  cos 
= +  + i.sin  + =   ,k 0,1,2 .
  9 3   9 3 
ng
 2π 2π   8π 8π   14π 14π 
Suy ra ( x;y ) =  2 cos ;2sin  ;  2 cos ;2sin  ;  2 cos ;2sin .
9 9  9 9  9 9 
a

Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø
kh
( x;y ) =  2 cos 29π ;2sin 29π  ;  2 cos 89π ;2sin 89π  ;  2 cos 149π ;2sin 149π  .
   
   
x − 6x y + y =
4 2 2 4
8 3
3 3
x y − xy = 2
Lôøi giaûi
649
 4 2 2 4
 x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 =
8 3  x − 6x y + y = 8 3
⇔ .
 3
 4x y − 4xy =
3
8
3
( 3
 i 4x y − 4xy = 8i )

⇔
( )
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 + i 4x3 y − 4xy3 = 8 3 + 8i (1)
.
(
i 4x3 y − 4xy3 =
 )
8i
(
Ñaë t z =x + yi ⇒ z 4 =x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 + i 4x3 y − 4xy3 . )
n
 π π 
 + k2π + k2π 
 π π 
z 4= 3 + i= 16  cos + i.sin  ⇔ z= 2  cos 6 + i.sin 6
.v
 ,k= 0,1,2,3
 6 6   4 4 
 
om
 
( x;y ) =  2 cos 24π ;2sin 24π  ;  2 cos 1324π ;2sin 1324π  ;  2 cos 2524π ;2sin 2524π  .
  .c  
   
ok
Nhaän xeùt. Qua hai baø i toaù n treâ n hoaø n toaøn xöû lyù ñöôï c vôùi heä cho baä c 5,6,7
vaø ñieà u löu yù laø heä daï ng naø y laø heä ñaú ng caá p tuy nhieâ n baä c cao vaø nghieä m leû
neâ n kinh nghieä m laø caù c em söû duï ng soá phöù c nhö treân.
bo
  1 
 3x  1 + =2
 x+y
et

Baøi 7. (VMO 1996) Giaû i heä phöông trình  .
 7y  1 − 1  =
 4 2
vi
 
  x+y
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,x + y > 0 .
a

kh
Vì vaäy ñieà u kieä n cuû a aå n ñeå heä phöông trình coù nghieä m laø x > 0,y > 0 .
  1   x 2
 3x  1 +  =2  x+ =
  x+y  x+y 3
 ⇔ .
 7y 1 − 1
 
4 2  y 4 2
  =  y − x+y =
  x+y  7
Ta ñaë
= t u x,v
= y heä phöông trình trôû thaø nh:
650
 u 2
u + 2 = (1)
 u + v2 3
 .
v − v 2
 4
= (2)
 u2 + v2 7
Heä ñaõ ñöa veà daïng quen thuoä c cuû a soá phöù c.
u − vi 2 2
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: u + vi + = +4 i.
2
u +v 2
3 7
Ñaë t z= u + vi khi ñoù ta coù phöông trình:
1 2 2  2 2 
n
z+ = +4 i ⇔ z2 −  + 4 i  z + 1= 0 .
z 3 7  3 7 
.v

 2 2  2 2
om
 + 4 i + 2 21 + 21 2i  +4
i + 2 21 + 21 2i
z 3 7  x + yi 3 7
=
 2  2
⇔ ⇔ .c .
 2 2  2 2
+ 4 i − 2 21 − 21 2i + 4 i − 2 21 − 21 2i
 3 7  3 7
z =  x + yi
ok
 2  2
bo
 1 2 21   1 2 21 
( x;y ) =

 3
+ 21;2 + ;
 3
− 21;2 − .
 7 2  7 2 
et

vi
x2 − y2 − 2x − 3y − 2 =0 (1)
ng
3x + 2xy − 2y − 4 =0 (2)

Lôøi giaûi
a
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c:

kh
x2 − y2 − 2x − 3y − 2 + i ( 3x + 2xy − 2y − 4 ) =
0.
2
⇔ ( x + yi ) − ( 2 − 3i )( x + yi ) − 2 − 4i =0.
z = −2i  x + yi =−2i x =
0,y =−2
z2 − ( 2 − 3i ) z − 2 − 4i ⇔  ⇔ ⇔ .
z= 2 − i  x + yi =−
2 i x =
2,y =
−1
( 0; −2 ); ( 2; −1) .
651

(
( 2x − 1) x2 + y2 + 2y =
0
.
)
(
( 2y − 3) x2 + y2 + 2x =

0 )
Lôøi giaûi
Neá u x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø nghieäm cuû a heä phöông trình.
Xeù t xy ≠ 0 vieá t laï i heä phöông trình döôùi daïng:
 2x  2xi  2 ( xi + y )
 2 = 2
+ 2y − 3 0 
2
=
2
+ 2yi − 3i 0  + 2 ( x + yi ) − 3i − 1 =0
x + y x + y  x2 + y2
 ⇔ ⇔ .
n
 2y= + 2x − 1 0  2y
= + 2x − 1 0  2y
 x2 + y2 + 2x − 1 =0
.v
 x2 + y2  x2 + y2
  
om
Ñaë t z= x + yi ta coù phöông trình:
2i
+ 2z − 3i − 1 = 0 ⇔ 2z 2 − ( 3i + 1) z + 2i = 0 .
z .c 2
2  41 − 4 − i 41 + 4  .
( 3i + 1) − 16i =
Phöông trình naø y coù ∆ = −8 − 10i =

ok
 

 1+ 41 − 4 +  3 − 41 + 4  i 
 x 1=
+ 41 − 4 3− 41 + 4
bo
 
= z = ,y
Suy ra:  4 ⇔ 4 2
   
 1− 41 − 4 +  3 + 41 + 4  i  1 − 41 − 4 3+ 41 + 4
et
 =  x = ,y
z =  4 4
 4
vi

ng
 41 + 4   1 − 41 + 4 
( x;y ) = ( 0;0 );  1 + 4
41 − 4 3 −
;
2
;
 4
41 − 4 3 +
;
4 
.
  
a

kh
x3 − 3xy2 − 2x2 + 2y2 − 2xy + 3x + 5y − 2 =0 (1)

 3 2 2 2
− y + 3x y − 4xy + x − y + 3y − 3x = 0 (2)
Lôøi giaûi
( ) ( )
x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i − ( 2 − i ) x2 − y2 + 2xyi + ( 3 − 3i )( x + yi ) − 2 + 2i =0.
3 2
⇔ ( x + yi ) − ( 2 − i )( x + yi ) + ( 3 − 3i )( x + yi ) − 2 + 2i =0.
652
Ñaë t z= x + yi khi ñoù ta coù phöông trình:

z3 − ( 2 − i ) z2 + ( 3 − 3i ) z − 2 + 2i = 0 ⇔ ( z − 1)( z + 2i )( z − i − 1) = 0 .
z = 1

⇔ ( z − 1)( z + 2i )( z − i − 1) =0 ⇔ z =−2i .
z = i + 1

 x + yi = 1  x = 1,y = 0
 
⇔  x + yi = −2i ⇔  x = 0,y = −2 .
 x + yi =i + 1  x =1,y =1
 
n
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø= (1;0 ); ( 0; −2 ); (1;1) .
.v
om
x 4 − x3 − 6x2 y2 + 6x2 y − 4x2 + 3xy2 + 2xy − x + y 4 − 2y3 + 4y2 − 4y =0 (1)
 3 3 2 2 3 2 3 2
4x y − 2x − 3x y − x − 4xy + 6xy − 8xy + 4x + y + y − y + 13 = 0 (2)
Lôøi giaûi
.c
ok
4 3 2
( x + yi ) − (1 + 2i )( x + yi ) − ( 4 + i )( x + yi ) − (1 − 4i )( x + yi ) + 1 + 3i =
0.
bo

z 4 − (1 + 2i ) z3 − ( 4 + i ) z2 − (1 − 4i ) z + 1 + 3i =
0.
et
z = −1
2 
⇔ ( z + 1) ( z − 2 − i )( z − 1 − i ) ⇔ z = 2 + i .
vi
z= 1 + i

ng
z = −1  x + yi = −1 x = −1,y = 0
  
⇔ z = 2 + i ⇔  x + yi = 2 + i ⇔  x = 2,y = 1 .
a
z =1 + i  x + yi =1 + i  x =1,y =1
kh
  
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( −1;0 ); ( 2;1); (1;1) .
 2 2 xy2
 y
(
2x − 2 − 2 + 1 2x − 1 − 2 2)(
x y +1
0
= )
2
 y
4x + 2 2 2+ 2
=
 x y +1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≠ 0 .
653

 2  
2
 ( )
 2x −  2  − 2 + 1 2x −
 y 
 
( 2
2x
2
)
− 2 +1
= ( )
 2x +
 y2
 .
2
 2.
 y
(
2. 2x. 2 + − 2 + 1 . 2 +
y
y
2
)=0
 2x 2 +
 y2
n
2
Ñaë
= t u 2x,v
= , ( v ≠ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
y
.v
 2
( 2u
) ( )
om
2
u − v − 2 + 1 u − 2 − 2 +1
= (1)
 u + v2 .



(
2uv − 2 + 1 v + 2 )
2v
u + v2
= 0 (2) .c
2 ( u − vi )
ok
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c: ( u + vi ) −
2
( )
2 + 1 ( u + vi ) −
u2 + v2
(
− 2 +1 .
= )
bo
Ñaë t z= u + vi ta coù phöông trình:
z2 − ( 2
) ( )
− 2 + 1 ⇔ z3 − 2 + 1 z 2 + 2 + 1 z − 2 =
2 +1 z −
= 0. ( ) ( )
et
z
 
vi
= z 2 =  u + vi 2
 
( )( )
z 1 − i 3 ⇔  u= 1− i 3
ng
⇔ z − 2 z2 − z + 1 ⇔=  + vi .
2 2
 
 1+ i 3  1+ i 3
z  u + vi
a
= =
2 2
kh

= u = 2,v 0  1 2 6
 x = ,y = −
1 3 2 2 3
⇔  u =,v = − ⇔  .
2 2 1 2 6
 = x = ,y
 1 3  2 2 3
=  u 2=,v
2
  
( x;y )  1 ; − 2 36  ;  1 ; 2 36  .
2 2  2 2 
654
2
Nhaän xeùt. Nhö vaäy baè ng vieä c thay
= x: 2x,y :
= ta ñöa veà moät phöông
y
trình heá t söù c coà ng keà nh. Muï c ñích cuû a baø i taäp naøy laø reø n luyeä n cho caù c em
khaû naê ng nhaä n bieá t daá u hieä n söû duï ng soá phöù c.
x3 − 3xy2 =
−1
3 2
y − 3x y =
− 3
Lôøi giaûi
n
x3 − 3xy2 =−1  x3 − 3xy2 + 1 =0
 
⇔ 3 .
.v
 3
( 2
i y − 3x y =− 3i ) 2 3 2
(
x − 3xy − y − 3x y i =−1 + 3i ) (1)
om
Ñaë t z= x + yi khi ñoù (1) trôû thaønh:
 2π 2π 
z3 =−1 + 3i =2  cos + i.sin  .
 3 3  .c
3   2π k2π   2π k2π  
ok
=⇔z 2  cos  +  + i.sin  +=   ,k 0,1,2 .
  9 3   9 3 
 2π 2π   8π 8π 
Suy ra: ( x;y ) =  3 2 cos ; 3 2 sin  ;  3 2 cos ; 3 2 sin  ;
bo
 9 9  9 9 
3 14π 3 14π 
et
 2 cos ; 2 sin .
 9 9 
vi

ng
( x;y ) =  3 2 cos 29π ; 3 2 sin 29π  ;  3 2 cos 89π ; 3 2 sin 89π  ;  3 2 cos 149π ; 3 2 sin 149π  .
   
   
a
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 =3 (1)

kh
3 3 1
x y − xy = (2)
 4
Lôøi giaûi
Laá y (1) + 4i.(2) theo veá ta ñöôï c:
(
x 4 − 6x 2 y 2 + y 4 + 4 x3 y − xy3 i = ) 3 +i.
4  3 1  π π
⇔ ( x + yi )= 2   2  cos + i.sin  .
+ i. =
 2 
2  6 6

655
 π π 
 + k2π + k2π 
⇔ x + yi
= 4
2  cos 6 6
+ i.sin=  , ( k 0,1,...,3) .
 4 4 
 
 
Heä phöông trình coù boán nghieäm laø:
 π π 
4 + k2π + k2π 
( x;y ) = 2 cos 6 ; 4 2 sin 6  , ( k 0,1,...,3) .
 4 4 
 
 
( )
n
x x 4 − 10x2 y2 + 5y 4 =3 (1)

.v
 (
y y 4 − 10x2 y2 + 5x 4 =
−1 ) (2)
om
Lôøi giaûi
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c:
( )
.c
x5 + 5xy 4 − 10y 2 x3 + i y5 + 5x 4 y − 10x 2 y3 = 3 − i .
ok
5  3 1  −π −π 
⇔ ( x + yi )= 2  − i. = 2  cos + i.sin .
 2 2   6 6 

bo
 −π −π 
 + k2π + k2π 
⇔ x + yi 5 2  cos 6 + i.sin=6  , ( k 0,1,...,4 ) .
et
=
 5 5 
 
 
vi
Heä phöông trình coù naêm nghieäm laø :

ng
 −π −π 
5 + k2π + k2π 
( x;y ) = 2 cos 6 ; 5 2 sin 6  , ( k 0,1,...,4 )
a
 5 5 
 
kh
 
 6 2 4 4 2 6 1
x − 15y x + 15y x − y = 2
(1)
6yx5 − 20y3 x3 + 6y5 x =3
(2)
 2
656
Lôøi giaûi
( )1
x 6 − 15y 2 x 4 + 15y 4 x2 − y 6 + i 6yx 5 − 20y3 x3 + 6y 5 x = + i
2 2
3
.
6 1 3 π π
⇔ ( x + yi ) = + i =cos + isin
2 2 3 3
π π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi cos 3
= + isin 3 = ,k 0,1,...,5 .
6 6
n
Heä phöông trình coù saù u nghieäm laø:
.v
 π π 
 + k2π + k2π 
3 3
( x;y )  , ( k 0,1,2,3,4,5) .
om
=cos ;sin
 6 6 
 
 
.c
 7 2 5 4 3 6 1
ok
x − 21y x + 35y x − 7y x = (1)
 2
 .
y 7 − 21x 2 y 5 + 35x 4 y3 − 7x 6 y = 1
bo
− (2)
 2
Lôøi giaûi
et
Laá y (1) − i.(2) theo veá ta ñöôï c:

vi
(
x 7 − 21y2 x5 + 35y 4 x3 − 7y6 x + i −y 7 + 21x2 y5 − 35x 4 y3 + 7x6 y = ) 1
2
+ i.
1
2
ng
7 1 1 π π
⇔ ( x + yi ) = + i. = cos + i.sin
2 2 4 4
a
kh
π π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi cos
= 4 4
+ i.sin = , ( k 0,1,...,6 )
7 7
Heä phöông trình coù baåy nghieäm laø:
 π π 
 + k2π + k2π 
=( x;y ) =cos 4 ;sin 4  , ( k 0,1,...,6 ) .
 7 7 
 
 
657

 8 2 6 4 4 6 2 8 3
x − 28y x + 70y x − 28y x + y =(1)
2

1
8yx 7 − 56y3 x5 + 56y 5 x3 − 8y 7 x =(2)
 2
Lôøi giaûi
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c:
x8 − 28y2 x6 + 70y 4 x 4 − 28y 6 x2 + y8
n
( )3 1
+ i 8yx 7 − 56y3 x5 + 56y 5 x3 − 8y 7 x = + i. .
.v
2 2
8 3 1 π π
⇔ ( x + yi ) =
om
+ i. = cos + i.sin
2 2 6 6
π π
+ k2π + k2π
⇔ x + yi cos 6 + i.sin 6 = , ( k 0,1,...,7 )
=
8 8
.c
ok
Heä phöông trình coù taùm nghieäm laø:
 π π 
 + k2π + k2π 
bo
=( x;y ) =cos 6 ;sin 6  , ( k 0,1,...,7 ) .

 8 8 
 
 
et
( (
 2 − x ) x2 + y2 =
)
−5x + 5y
vi

( )
( 5 − y ) x2 + y2 =5x + 5y
ng

Lôøi giaûi
a
Nhaä n thaáy x= y= 0 laø moä t nghieäm cuû a heä phöông trình.

kh
Xeù t x2 + y2 > 0 khi ñoù vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng:
 −5x + 5y  −5x + 5y
x + 2 2
=2 x + 2 =2
 x +y  x + y2
 ⇔
 y + 5x + 5y = 5  yi + 5x + 5y .i = 5i
 x2 + y2  x2 + y2
 
658
 −5 ( x − yi ) + 5 ( xi + y )
x + yi + = 2 + 5i (1)
 x2 + y2
⇔ .
yi + 5x + 5y .i = 5i
 x2 + y2

Ñaë t z= x + yi khi ñoù phöông trình (1) trôû thaø nh:
5i − 5
z+ = 2 + 5i ⇔ z2 − ( 5i + 2 ) z + 5i − 5 = 0 .
z
z = 2i + 1  x + yi = 2i + 1  x = 2,y = 1
⇔ ⇔ ⇔ .
n
z = 3i + 1  x + yi = 3i + 1  x = 3,y = 1
.v
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 2;1) ; ( 3;1) .
om
 2x
3x − 2 2
= (1)
 x + y2
3y + 2y = 4 (2) .c
 x2 + y2

ok
Lôøi giaûi
2 ( x − yi )
Laá y (1) + i.(2) ta ñöôï c: 3 ( x + yi ) − =2 + 4i .
bo
x2 + y2
et
2
3z −= 2 + 4i ⇔ 3z2 − ( 2 + 4i ) z − 2 = 0 .
z
vi
z =1 + i  x + yi =1 + i  x =1,y =1
⇔  ⇔  ⇔ .
ng
z =− 1 + 1 i  x + yi =− 1 + 1 i  x =− 1 ,y =1
 3 3  3 3  3 3
(1;1) ;  − 13 ; 13  .
 
a

x;y )
 
kh
 5x + 7 5y
x + 2 7 (1)
=
 x + y2
 7 5x − 5y
y + 2 0 (2)
=
 x + y2
Lôøi giaûi
5 ( x − yi ) + 7 5 ( xi + y )
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: x + yi + 7.
=
x2 + y2
659

5 + 7 5i
z+ = 7 ⇔ z2 − 7z + 5 + 7 5i = 0 .
z
z =7 − 5i  x + yi =7 − 5i x =7,y =− 5
⇔ ⇔ ⇔ .
z = 5i  x + yi = 5i x = 0,y = 5
) ( 7; − 5 ); ( 0; 5 ) .
 5x − y
x + 2 3
= (1)
 x + y2
n
y − x + 5y = 0 (2)
.v
 x 2
+ y 2

om
Lôøi giaûi
5 ( x + yi ) − ( xi + y )
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: x + yi + 3.
=
x2 + y2
.c
ok
5−i
z+ = 3 ⇔ z2 − 3z + 5 − i = 0 .
z
bo


z =
3+
137 − 11 1
2
(
+ 11 + 137
4
) 137 − 11
2
i
et
 2
⇔ .
vi

 3−
137 − 11 1
2
(
− 11 + 137
4
) 137 − 11
2
i
ng
z =
 2
a
 137 − 11 
kh
3+ 
= 
( x;y )  2
2 1
(
; 11 + 137
8
) 137 − 11 
2 ;
 
 
 
 137 − 11 
3− 
( ) 
=x;y
2
2 1
(
; − 11 + 137
8
) 137 − 11 
2 .
 
 
 
660
 16x − 11y
x + 2 11
= (1)
 x + y2
y − 11x + 16y =
−17 (2)
 x2 + y2

Lôøi giaûi
16 ( x − yi ) − 11( xi + y )
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: x + yi + = 11 − 17i .
x2 + y2
Ñaë t z= x + yi ta coù phöông trình:
n
16 − 11i
z+ = 11 − 17i ⇔ z 2 − (11 − 17i ) z + 16 − 11i = 0 .
.v
z
z = −i  x + yi = −i x = 0,y = −1
om
⇔ ⇔ ⇔ .
z = 11 − 16i  x + yi = 11 − 16i  x = 11,y = −16
( 0; 1) ; (11; −16 ) .
.c
  6 
ok
x  1 + 2 =3 2 (1)
  x + y2 
  6 
bo
y  1 − 2 =
2 
1 (2)
  x + y 
et
Lôøi giaûi
6 ( x − yi )
vi
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c : x + yi + = 3 2 +i.

x2 + y2
ng
Ñaë t z= x + yi khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:

6
(
z + = 3 2 + i ⇔ z2 − 3 2 + i z + =
6 0. )
a
z
kh
(3 ) ( )
2 2
Ta coù =
∆ 2+i 24 6 2i −=
−= 7 2 + 3i .
 3 2 + i + 2 + 3i
z =
Suy ra  2
 3 2 + i − 2 − 3i
z =
 2
661
 3 2 + i + 2 + 3i
 x + yi = = x 2= 2,y 2
⇔ 2 ⇔
 3 2 + i − 2 − 3i  x = 2,y =−1
 x + yi =
 2
= m laø ( x;y ) (2 )(
2;2 ; )
2; −1 .
  12 
 x 1 − =2
  y + 3x 
Baøi 18. (VMO 2007) Giaû i heä phöông trình:  .
 y  1 + 12  =
6
  y + 3x 
n

.v
Lôøi giaûi
om
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,y + 3x > 0 .
Ñaë t u = 3x ≥ 0,v = y ≥ 0 .
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh: .c
 u  12   12u
 1 − 2 2
ok
= u − 2 2 3
= (1)
2  2
 3 u +v   u + v
 ⇔ .
v  1 + 12  =  12v
 6 v+ 6
= (2)
bo
  u2 + v2   u2 + v2

12 ( u − vi )
et
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: u + vi − = 2 3 + 6i .

u2 + v2
vi
Ñaë t z= u + vi khi ñoù ta coù phöông trình:

12
( )
ng
z− = 2 3 + 6i ⇔ z2 − 2 3 + 3i z − 12= 0 .
z
z = 3 + 3i + 3 + 3i = 3 + 3 + 3 + 3 i
( )
a
⇔  .
( )
kh
z= 3 + 3i − 3 − 3i= 3 − 3 + 3 − 3 i
Ta coù u,v ≥ 0 neâ n chæ nhaän nghieäm
 u =
3+ 3  3x= 3 + 3 x =
4+2 3
 ⇔ ⇔ .
v =
3+ 3  y= 3 + 3 y =
12 + 6 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (

4 + 2 3;12 + 6 3 . )
662
 2 x
x + 1+ y
=
 x +y
 1 + 1 = x
x + y 2 y

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän : x ≥ 0,y > 0 .
n
 2 x
x − y + 1
= 2 ( x − yi ) =1 + i .
.v
 x+y
 ⇔ x − y + 2 xyi +
 2 y x+y
om
2 xy − x + y =1

Ñaë t=
z x + yi ta coù phöông trình: .c
2
( )
= 1 + i ⇔ z3 − (1 + i ) z + 2 = 0 ⇔ ( z − 1 − i ) z2 + (1 + i ) z − 1 + i = 0 .
z2 +
z
ok

z= 1 + i
bo

z= 1 + i  −1 + 2 + 5 1+ 5 −2
⇔ 2 = ⇔ z −i .
z + (1 + i ) z − 1 + i =0  2 2
et
 −1 − 2 + 5 −1 + 5 −2
 +i
vi
 2 2
Vì x, y ≥ 0 neân phaà n thöï c vaø phaà n aû o cuûa z ñeà u khoâ ng aâm do ñoù chæ nhaän
ng
nghieäm z = 1 + i .
 x = 1 x = 1
a
⇔ x + yi = 1 + i ⇔  ⇔ .
 y = 1 y = 1
kh
x3 − 3xy2 + x + 1= y 2 + 2xy − x 2
 3 .
2 2 2
y − 3x y − y − 1= x + 2xy − y
Lôøi giaûi
663
 (
( x + 1) x2 + 1 − =
)
y 2 2xy ( y + 1)
.

(
( y + 1) y2 − 1 − =
 )
x 2 2xy ( x + 1)
Ñaù p soá: ( x;y ) = ( −1; −1) ; ( 0; −1) ; ( 0;1) .

x 4 − x 2 y 2 + 2x3 − 4xy 2 + 2x + 1= y 2 + 2xy − 2x 2
 4 .
2 2 3 2 2
y − x y + 2y − 4x y − 2y − 1= x + 2xy
n
.v
Lôøi giaûi
Vieá t laï i heä phöông trình:
om
( ) (
 x + 1 2 x2 + 1 − =
)
y 2 2xy ( y + 1)
.


2
( )
x 2 2xy ( x + 1)
( y + 1) y 2 − 1 − =
.c
ok
 3 1  1 5
Ñaù p soá: ( x;y ) =  − ; −  ; ( −1; −1) ;  − ; −  ; ( 0; −1) ; ( 0;1) .
 2 2  3 3
bo
et
vi
a ng
kh
664
Chuû ñeà 17. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG TÍNH CHAÁT

HÌNH HOÏC GIAÛI TÍCH
Noä i dung chuû ñeà naøy ñeà caä p kyõ thuaä t söû duï ng caù c tính chaá t cô baû n cuûa hình
giaû i tích phaú ng Oxy vaø giaû i tích khoâ ng gian nhö tính chaá t veù c tô, moá i lieân heä
giöõ a ñöôø ng thaú ng vaø ñöôø ng troø n, giöõ a maë t phaúng vaø maë t caà u trong quaù trình
giaû i heä phöông trình hai aån vaø nhieàu aån. Ta cuø ng xeùt caù c baø i toaù n cô baûn.
      
Baøi toaùn 1. Cho hai veù c tô u,v ta coù : u.v = u . v cos u;v . ( )
n
    
a) Neá u u.v = u . v khi vaø chæ khi toà n taï i k ≥ 0 sao cho u = kv .
.v
    
b) Neá u u.v = − u . v khi vaø chæ khi toà n taï i k ≤ 0 sao cho u = kv .
om
     
c) Vôùi hai veùc tô ta coù u + v ≥ u + v daáu baèng xaûy ra khi vaø chæ khi u,v cuøng höôùng.
      .c
d) Môû roä ng cho ba veù c tô ta coù u + v + w ≥ u + v + w .
ok
(
C 0, A 2 + B2 > 0 vaø ñöôø ng troø n
Baøi toaùn 2. Cho ñöôø ng thaú ng d : Ax + By += )
2 2
( C) : ( x − a) + ( y − b) R 2 coù taâm I ( a; b ) , baù n kính R .
bo
a) Ñöôø ng thaú ng d tieá p xuù c vôù i ñöôø ng troø n ( C ) ⇔ d ( I;d ) =

R khi ñoù ñöôø ng thaú ng
et
ñöôï c goï i laø tieá p tuyeá n vôù i ñöôø ng troø n ( C ) vaø tieá p xuù c taïi duy nhaá t moä t ñieåm
vi
M ( x 0 ;y 0 ) laø hình chieá u vuoâ ng goù c cuû a I treâ n ñöôø ng thaú ng d .

ng
b) Ñöôø ng thaú ng d caé t ñöôø ng troø n ( C ) ⇔ d ( I;d ) < R khi ñoù ñöôøng thaú ng caé t
ñöôø ng troø n ( C ) taï i hai ñieå m phaâ n bieä t A,B .
a
c) Ñöôø ng thaú ng d khoâng coù ñieåm chung vôùi ñöôø ng troø n ( C ) ⇔ d ( I;d ) > R .
kh
2 2
R12 coù taâm I1 ( a1; b1 ) ,
Baøi toaùn 3. Cho hai ñöôøng troøn ( C1 ) : ( x − a1 ) + ( y − b1 ) =
2 2
R 22 coù taâ m I2 ( a2 ; b2 ) ,
baù n kính R1 ; ñöôøng troøn ( C2 ) : ( x − a2 ) + ( y − b2 ) =
baù n kính R 2 .
 I1I=2 R1 + R 2
Hai ñöôø ng troøn tieáp xuùc nhau khi vaø chæ khi  khi ñoù
 I1=
I2 R1 − R 2
( C1 ) , ( C2 ) coù duy nhaát moät ñieåm chung.

665
Baøi toaùn 4. Cho maë t phaú ng ( P ) : Ax + By + Cz += (

D 0, A 2 + B2 + C2 > 0 vaø maë t )
2 2 2
R 2 coù taâm I ( a; b;c ) , baù n kính R .
caà u ( S) : ( x − a ) + ( y − b ) + ( z − c ) =
Maë t phaúng ( P ) tieá p xuù c vôùi maë t caà u ( S) ⇔ d I; ( P ) =( )

R khi ñoù ( P ) tieá p xuù c
vôù i ( S) taï i duy nhaá t moä t ñieåm M ( x 0 ;y 0 ;z 0 ) laø hình chieá u vuoâng goù c cuû a
I treâ n maë t phaú ng ( P ) .
Baøi toaùn 5. Cho tam giaù c nhoï n ABC vaø M laø moä t ñieåm tuøy yù naè m trong maë t
phaú ng khi ñoù goï i T laø moä t ñieåm nhìn caù c caï nh BC,CA,AB döôù i cuø ng moät
n
goù c 1200 thì T naèm trong tam giaù c ABC vaø MA + MB + MC ≥ TA + TB + TC .
.v
om
Baøi 1. Cho heä phöông trình :


( ) ( )
 m 2 + 2m x + 1 − m 2 y + m 2 − 2m − 2 =
0
.
.c
x2 + y2 + 2x − 9 =0
ok
Chöù ng minh raè ng heä phöông trình ñaõ cho luoâ n coù hai nghieäm phaân bieä t
2 2
( x1;y1 ) vaø ( x2 ;y2 ) . Tìm m ñeå P = ( x1 − x2 ) + ( y1 − y2 ) ñaï t giaù trò nhoû nhaá t.
bo
Lôøi giaûi
( ) ( )
 m 2 + 2m x + 1 − m 2 y + m 2 − 2m − 2 =
0
et

( x + 1)2 + y2 =
10
vi

Nghieäm cuûa heä ñaõ cho laø toïa ñoä giao ñieåm cuûa ñöôøng troøn ( T ) coù taâm I ( −1;0 ) ,
ng
( ) (
baùn kính R = 10 vaø ñöôøng thaúng d : m 2 + 2m x + 1 − m 2 y + m 2 − 2m − 2 =
0. )
a
Ñöôø ng thaú ng d luoâ n ñi qua ñieå m coá ñònh N (1;2 ) .

kh
IN 2 2 < R neâ n N naèm trong ñöôøng troø n do ñoù ñöôø ng thaú ng d luoâ n caé t
Vì =
ñöôø ng troø n taï i hai ñieåm phaâ n bieä t A,B hay heä phöông trình ñaõ cho luoâ n coù
hai nghieäm phaâ n bieä t.
2 2
(
Khi ñoù P = ( x1 − x 2 ) + ( y1 − y 2 ) = AB2 = 2 R 2 − d 2 ( I;d ) ≥ 2 R 2 − IN 2 . ) ( )
 
Daá u baè ng xaûy ra: ⇔ IN ⊥ d ⇒ IN.ud = 0
( ) ( )
⇔ 2 m 2 − 1 + m 2 + 2m .2 = 0 ⇔ m =
−1 ± 3
2
.
666
x + y + z = 3
 2
Baøi 2. Giaû i heä phöông trình x + y + z2 =
2
3 .
 2014 2014 2014
x +y +z 3
=
Lôøi giaûi
 
veù c tô u (=
Xeù t hai = x;y;z ) ,v (1;1;1) ta coù :
  
u.v = x + y + z = 3 = x2 + y2 + z2 . 12 + 12 + 12 = u . v .
1:1:1 vaø x + y + z =
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x : y : z = 3 suy ra x= y= z= 1 .
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y;z ) = (1;1;1) .
.v
2
Nhaän xeùt. Xuaá t phaùt töø baát ñaú ng thöù c cô baû n x + y + z 2 2 2

≥
(x + y + z) ta coù
om
3
ngay x= y= z= 1 .
Baøi 3. Giaû i heä phöông trình : .c
x2 − 2y 2 − 7xy =
6
ok
 2 .
 x + 2x + 5 + y 2 − 2y + 2 = x2 + 2xy + y 2 + 9
bo
Lôøi giaûi
et
2 2 2
( x + 1) + 22 + ( y − 1) + 12 = ( x + y ) + 32 .
     
( x + 1;2 ) ,v =
( y − 1;1) ta coù : u + v ≥ u + v suy ra
vi
Xeù t hai veù c tô u =

ng
2 2 2
( x + 1) + 22 + ( y − 1) + 12 ≥ (x + y) + 32 .
x +1 y −1
a
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ = ⇔ x = 2y − 3 .

2 1
kh
x 2y − 3 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieä m:
Thay =
( −1;1) ;  − 25 ; 14  .
 
( x;y ) =
 
( −1;1) ;  − 25 ; 14  .
 
 

667
x2 + y2 + y ( x + z ) = 0

 2
x + x + y + 2yz = 0 .
 2 2
3x + 8y + 8xy + 8yz = 2x + 4z + 2
Lôøi giaûi
x x + y + y y + z =
 ( ) ( ) 0

x ( x + 1) + y ( 2z + 1) = 0 .

n
2 2 2 2
4 ( x + y ) + 4 ( y + z ) =( x + 1) + ( 2z + 1)

.v
  
Xeù t ba veù c tô a =( x;y ) ,b =( x + y;y + z ) ,c =( x + 1;2z + 1)
om
   2 2
Khi ñoù :=a.b 0,a.c
= 0,4b = c .
  x = 0 1
TH1 : Neá u a =0 ⇔  ⇒ z =− . .c
y = 0 2

a.b = 0
ok
   
      b / /c  c = 2b

TH2 : Neá u a ≠ 0 ⇒ a.c= 0 ⇒   2  2 ⇒   .
  2 2 4b = c  c = −2b
bo
4b = c
x = 0
  x + 1= 2 ( x + y )
et

+ Neá u c =
2b ⇔  ⇔ 1 thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa
2z + 1= 2 ( y + z ) y =
2
vi

1
heä ta ñöôï c z = − .
ng
2
 1 + 3x
  x + 1 =−2 ( x + y ) y = −
a
+ Neá u c = −2b ⇔  ⇔ 2 thay vaø o phöông trình

( ) 3
kh
 2z + 1 =−2 y + z z = x
 4
ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
2
 1 + 3x  1 + 3x  3x 
x2 +  − =   x +  ⇔ 5x + =
2
5x + 2 0 (voâ nghieä m).
 2  2  4 
 1  1 1
Vaä y heä phöông rình coù hai nghieä m ( x;y;z ) = 0;0; −  ;  0; ; −  .
 2  2 2
668
 2 2 2
 x + y + (3 − z ) + y + z + (3 − x ) =
2 2 2
2 6

 2 2 2
 y + z + (3 − x ) + z + x + (3 − y ) =
2 2 2
2 6.

 z 2 + x 2 + ( 3 − y )2 + x 2 + y 2 + ( 3 − z )2 =
2 6

Lôøi giaûi
Coä ng theo veá ba phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
2 2 2
x2 + y2 + ( 3 − z ) + y2 + z2 + ( 3 − x ) + z2 + x2 + ( 3 − y ) = 3 6.
n
  
Xeù t ba veù c tô u = ( x;y;3 − z ) ,v = ( y;z;3 − x ) ;w ( z;x;3 − y ) .
.v
     
Ta coù : u + v + w ≥ u + v + w , ta coù :
om
   2 2 2
u + v + w= x2 + y2 + ( 3 − z ) + y2 + z2 + ( 3 − x ) + z2 + x2 + ( 3 − y )
≥
2 2
.c
(x + y + z) + (x + y + z) + (9 − x − y − z)
2
.
ok
2
= 3 ( x + y + z − 3) + 54 ≥ 3 6
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi:
bo
x + y + z = 3
 ⇔ x = y = z =1 .
x : y : z = (3 z ) : (3 − x ) : (3 − y )
y : z : x =−
et
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y;z ) = (1;1;1) .
vi
Baøi 6. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t
ng
x + y + z − m − 6 =0
 .
 x − 1 + y − 2 + z − 3 =m
a
Lôøi giaûi
kh
Ñieà u kieän : x ≥ 1,y ≥ 2,z ≥ 3

Ñaë t X = x − 1,Y = y − 2,Z = z − 3, ( X,Y,Z ≥ 0 ) .
 X+Y+Z= m (1)
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh :  2 2 2
.
 X + Y + Z =m (2)
Neá u m < 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
669
Xeù t vôù i m ≥ 0 : khi ñoù phöông trình (1) laø maë t phaú ng ( P ) : X + Y + Z − m =
0
naèm trong goùc phaàn taùm thöù nhaát cuûa heä truïc toïa ñoä OXYZ . Phöông trình (2)
laø maët caàu ( S) coù taâm laø goác toïa ñoä O ( 0;0;0 ) , baùn kính
= R m ,( m ≥ 0) .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ⇔ ( P ) coù moä t ñieå m chung duy nhaá t vôùi
( S) taïi ñieåm thuoäc goùc phaàn taùm thöù nhaát.
m ≥ 0
 m = 0
⇔  −m ⇔ .
 = m m = 3
 3
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi= = 3.
m 0,m
.v
Baøi 7. Cho x,y,z laø caù c soá thöï c döông thoûa maõ n heä phöông trình
om

y2 + z2 = 50

 2 y2
 x + xy + 169 tính giaù trò cuûa bieå u thöù c P = xy + yz + zx .
= .c
 2
 2 z2
ok
x + xz + 144
=
 2
Lôøi giaûi
bo
 y2 z2
 + = 52
2 2
et
 2 y2
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: x + xy + 132 .
=
2
vi

 2 z2
x + xz + 122
=
ng
 2
Xeù t tam giaù c ABC coù caù c caï nh töông öù ng= AB 13,AC = 5,BC = 12 .
a
Suy ra ABC laø tam giaù c vuoâ ng taï i C .

kh
Xeù t O laø ñieåm naè m trong tam giaù c ABC thoû a maõ= n AOC 90= 0 
,BOC 1350 .
OA 2 + OC2 = AC2 = 52

Khi ñoù : OB2 − 2OA.OBcos1350 + OA 2 = AB2 = 132 .
 2 0 2 2 2
OB − 2OB.OC cos135 + OC = BC = 12
y z
Suy ra , ,x töông öù ng laø ñoä daø i caù c ñoaï n thaú ng OA,OC,OB .
2 2
Khi ñoù P = xy + yz + zx = 4sOBC + 4SOAC + 4SOAB = 4SABC = 2AC.BC = 120 .
670
Baøi 8. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c döông :
x + y + xy =
16xy

y + z + yz =25yz
 .
z + x + zx =36zx

 xy + yz + zx =
m xyz
Lôøi giaûi
Giaû söû ( x;y;z ) , ( x,y,z > 0 ) laø nghieä m cuû a heä phöông trình.
1 1 1
n
 + + = 16
x y xy
.v

1 1 1
 + + = 25
om
y z yz
Khi ñoù :  .
1 + 1 + 1 = 36
z x zx .c

 1 1 1
+ + = m
ok

 x y z
a2 + ab + b2 =42
bo

1 1 1  b2 + bc + c2 =
52
Ñaë
= ta = ,b = ,c , ( a,b,c > 0 ) heä phöông trình trôû thaønh:  .
x y z c2 + ac + a2 =62
et

a + b + c = m
vi
Treâ n maë t phaúng toï a ñoä Oxy veõ ba ñoaï n thaú ng =

MA a,MB = c ñoâ i
= b,MC
ng
moä t hôï p nhau goù c 1200 khi ñoù theo ñònh lyù haøm soá Coâ sin vaø heä treâ n suy ra
AB 4,BC
= = 5,CA = 6.
a
Vaä y tam giaù c ABC nhoïn vaø M naè m trong tam giaù c ABC .
kh
Khi ñoù theo dieä n tích tam giaù c ta coù :

SABC = SMAB + SMBC + SMAC
⇔ p ( p − a )( p − =
b )( p − c )
1
2
(
absin1200 + bcsin1200 +casin120 0
. )
⇔ ab + bc + ca = 5 21
Maë t khaù c coä ng theo veá ba phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c :
( ) 2
2 a2 + b2 + c2 + ab + bc + ca = 77 ⇒ 2 ( a + b + c ) − 3 ( ab + bc + ca ) = 77
671
77 + 15 21 77 + 15 21
⇔
= a+b+c = ⇒m .
2 2
77 + 15 21
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm döông khi vaø chæ khi m = .
2
2 2
Baøi 9. Giaû i heä phöông trình x2 + y2 =( a − x ) + b2 =( b − y ) + a2 .
Lôøi giaûi
Trong maë t phaú ng toï a ñoä Oxy xeù t ba ñieå m A ( a; b ) ,B ( x;0 ) ,C ( 0;y ) töø heä
phöông trình. Suy ra: AB = BC = CA töù c tam giaù c ABC ñeà u. Vaä y baø i toaùn
n
quy veà tìm toïa ñoä ñieåm B treâ n truï c hoaø nh vaø ñieå m C treâ n truï c tung sao cho
.v
tam giaù c ABC ñeà u. Ñaây laø baø i toaù n khaù quen thuoä c (xem theâ m cuoá n Hình
om
hoï c phaú ng Oxy cuø ng taù c giaû trong cuø ng boä saù ch).
Toï a ñoä troï ng taâm G cuû a tam giaù c ABC laø :
 x A + x B + xC x + a .c
= xG =
3 3 ⇒ G x + a; y + b  .
  
ok
 y A + y B + yC y + b  3 3 
= y =
 G 3 3
bo
Do tam giaù c ABC ñeà u neâ n G ñoà ng thôø i laø tröï c taâm tam giaù c ABC suy ra:
  x+a  y+b
   −x  a −  + y b − =0
GA.BC = 0 3  3 
et
  
   ⇔ .
GB.AC = 0  −a  x − x + a  − y + b y − b =
( ) 0
vi
  3 

3

ng
− x ( 2a − x ) + y ( 2b − y ) = 0 x − y − 2ax + 2by =

2 2
0
⇔ ⇔ .
a ( 2x − a ) + ( y + b )( y − b ) =0 2 2 2
2ax + y − a − b = 0
a
TH1 : Neá u a =0⇒y=±b ⇒ x =± 3b .

kh
a2 + b 2 − y 2
TH2 : Neá u a ≠ 0 töø phöông trình thöù hai cuû a heä suy ra x = .
2a
a2 + b 2 − y 2
Thay x = vaø o phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c :
2a
2
 a2 + b 2 − y 2 
  − y2 + y2 − a2 − b2 + 2by =
0.
 2a 
 
672
 x= y= a= b= 0

⇔  ( y − b ) + a2  2
2 2
 ( y + b ) − 3a  =
0 ⇔ x = − 3b − a;y =− 3a − b .
   
 x = 3b − a;y = 3a − b
Keát luaän : Neá u a= b= 0 heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
Neá u a2 + b2 > 0 heä phöông trình coù hai nghieä m laø
( x;y ) =( − 3b − a; − 3a − b ; )( 3b − a; 3a − b . )
Nhaän xeùt. Nhö ñaõ trình baøy trong cuoá n hình giaû i tích phaú ng Oxy vieä c tìm caùc
ñieåm B,C ñöôï c thöï c hieä n baè ng pheù p quay ta coù keát quaû töông töï .
n
.v
3x + 4y = 26
om
 2 .
2 2 2
 x + y − 4x + 2y + 5 + x + y − 20x − 10y + 125 =
10
Lôøi giaûi .c
ok
2 2 2 2
( x − 2 ) + ( y + 1) + (10 − x ) + ( 5 − y ) = 82 + 62 .
 
Xeù t hai veù c tô u =( x − 2;y + 1) ,v =(10 − x;5 − y ) , ta coù:
bo
    2 2 2 2
u + v ≥ u+v ⇒ ( x − 2 ) + ( y + 1) + (10 − x ) + ( 5 − y ) ≥ 10 .
et
x − 2 10 − x
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ = = 10 .
⇔ 3x − 4y
vi
y +1 5 − y
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra ( x;y ) = ( 6;2 ) .
ng
a

kh
 2x2 + 6xy + 5y 2 + 5 = 2x 2 + 6xy + 5y 2 + 14x + 20y + 25

 .
x 4 + 25y 2 − 2 =0
Lôøi giaûi
2 2 2 2
( x + y ) + ( x + 2y ) + 42 + 32 = ( x + y + 4 ) + ( x + 2y + 3) .
     
Xeù t hai veù c tô u =( x + y;x + 2y ) ,v =( 4;3) , ta coù : u + v ≥ u + v
673
2 2 2 2
Suy ra: ( x + y ) + ( x + 2y ) + 42 + 32 ≥ ( x + y + 4 ) + ( x + 2y + 3) .
x + y x + 2y
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ = ⇔x= −5y .
4 3
 1  1
 y=−  x=
1,y =−
1 5⇒ 5.
625y 4 + 25y2 − 2 = 0 ⇔ y2 = ⇔
25  1  1
 y =
5 

x=
−1,y =
5
 1  1
n
 −1;  ;  1; −  .
 5  5
.v
x2 + y2 + z2 = 1
om
2x − y + 2z + 3 = 0
Lôøi giaûi
Xeù t maë t caà u ( S) coù taâ m laø goá c toï a ñoä O ( 0;0;0 ) , baù n kính R = 1 .
.c
Maë t phaú ng ( P ) : 2x − y + 2z + 3 =0.
ok
3
(
Ta coù d O; ( P ) = ) = 1= R neâ n ( S) tieá p xuù c vôù i maë t phaú ng
bo
22 + (−1)2 + 22
( P ) do ñoù heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát laø toïa ñoä hình chieáu cuûa
et
O leâ n maë t phaú ng ( P ) .

vi
 2 1 2
Deã tìm ñöôï c ( x;y;z ) =
 − ; ;−  .
 3 3 3
ng
2x + y + 4z − 5 =0
Baøi 4. Giaû i heä phöông trình  2 2 2
.
x + y + z + 2x + 4y + 6z − 7 =0
a
Lôøi giaûi
kh

2x + y + 4z − 5 = 0 (1)
 2 2 2
( x + 1) + ( y + 2 ) + ( z + 3) = 21 (2)
Phöông trình (1) laø maë t phaú ng ( P ) : 2x : + y + 4z − 5 =0 vaø (2) laø maë t caà u
( S) coù taâm I ( −1; −2; −3) , baùn kính R = 21 .
674
−1.2 + −2.1 + −3.4 − 5

(
Ta coù d I; ( =
P) ) = 21 R neâ n ( S) tieáp xuù c vôù i maë t
=
22 + 12 + 42
phaúng ( P ) , suy ra nghieäm cuûa heä laø toïa ñoä hình chieáu cuûa I treân maët phaúng ( P ) .
x =−1 + 2t

Ñöôø ng thaú ng d ñi qua I vaø vuoâ ng goù c ( P ) coù phöông trình laø d : y =−2 + t .
z =−3 + 4t

Toï a ñoä hình chieá u cuûa I treân ( P ) laø nghieä m cuû a heä phöông trình
x =−1 + 2t x =1
n
 
y =−2 + t  y =−1
.v
 ⇔  ⇒ ( x;y;z ) =
(1; −1;1) .
 z =− 3 + 4t  z =1
om
2x + y + 4z=−5 0 =t 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y;z=

) (1; −1;1) .
.c
Baøi 5. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c:
x + y + 2z + m − 2 =0
ok
 2 2 2 2
.
x + y + z − 2mx + m + m − 1 =0
bo
Lôøi giaûi
x + y + 2z + m − 2 =0 (1)
et
2
( x − m ) + y + z =1 − m
2 2
(2)
vi
Phöông trình (1) laø maë t phaú ng ( P ) : x + y + 2z + m − 2 =0 vaø (2) laø phöông
trình maë t caàu ( S) coù taâm I ( m;0;0 ) ,R =−

1 m , ( m ≤ 1) .
ng
1 1
( )
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ d I; ( P ) ≤ R ⇒ m ≥ − ⇒ − ≤ m ≤ 1 .
a
2 2
kh
Baøi 6. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m thöï c duy nhaá t:
x2 + y2 + z2 − 2x − 4y + 1 ≤ 0
 2 .
2 2
x + y + z − 2y + 2z − m ≤ 0
Lôøi giaûi
Heä baá t phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
 x − 1 2 + y − 2 2 + z2 ≤ 4
( ) ( ) (1)
 2 2
x2 + ( y − 1) + ( z + 1) ≤ m + 2 (2)

675
TH1 : Neá u m + 2 < 0 ⇔ m < −2 heä phöông trình voâ nghieä m.

TH2 : Neá u m = −2 heä phöông trình trôû thaø nh:
 x − 1 2 + y − 2 2 + z2 ≤ 4 x = 0
( ) ( ) 
 ⇔ y = 1 .
2 2
x2 + ( y − 1) + ( z + 1) ≤ 0 z = −1
 
TH3 : Neá u m > −2 taä p nghieäm cuû a baá t phöông trình (1) laø caù c ñieå m naèm
trong maë t caà u ( S1 ) coù taâ m I1 (1;2;0 ) , baùn kính R1 = 2 ; taä p nghieä m cuû a baá t
phöông trình (2) laø caù c ñieåm naè m trong maë t caà u ( S2 ) coù taâ m I2 ( 0;1; −1) , baù n
n
kính R
= 2 m+2 .
.v
Heä baá t phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ⇔ ( S1 ) tieá p xuù c ngoaø i vôù i ( S2 ) .
om
⇔ I1I2 =R1 + R 2 ⇔ 3 =2 + m + 2 (voâ nghieä m).
Vaä y m = −2 laø giaù trò caàn tìm.
.c
Baøi 7. Cho x,y,z laø caù c soá thöï c thoû a maõn heä phöông trình:
ok
 2 y2
 x + xy + =25
 3
 y2
bo
2
 +z = 9
 3
z2 + zx + x2 = 16
et


vi
Tính giaù trò bieåu thöù c P =xy + 2yz + 3zx .

ng
Lôøi giaûi
Xeùt tam giaùc vuoâng ABC coù=
AB 5,BC = 4 khi ñoù ABC vuoâng taïi C .
= 3,CA
a
Laá y O laø moä t ñieåm trong tam giaù c ABC thoû a maõ n:
kh
 120
AOC
= = 0 
,BOC 90 = 0 
,AOB 1500 .
Khi ñoù : AB2 =
OA 2 − 2OA.OBcos1500 + OB2 ;BC2 =+
OB2 OC2 ; .
AC2 =
OA 2 − 2OA.OC cos1200 + OC2
y
Suy ra=
OA x;OB
= ;OC z .
=
3
Vì vaäy P =xy + 2yz + 3zx =4 3SABC =24 3 .
676
Chuû ñeà 18. KYÕ THUAÄT NHAÂN LIEÂN HÔÏP ÑOÁI VÔÙI
HEÄ PHÖÔNG TRÌNH COÙ CHÖÙA CAÊN THÖÙC
Vaä n duï ng kyõ thuaä t nhaân lieâ n hôï p cô baûn khi giaû i phöông voâ tyû vaø o baø i toaùn
giaû i heä cho ta keá t quaû nhanh goï n. Muï c tieâ u cuû a phöông phaù p naøy ñoù laø tìm ra
moá i lieâ n heä giöõa hai aå n x vaø y töø moä t trong hai phöông trình cuû a heä(thöôø ng
laø caù c phöông trình coù chöùa caê n).
Ta caà n tìm ñaú ng thöù c px + qy + r = 0.
Nhaâ n lieân hôï p moä t caù ch hôï p lyù sao cho xuaá t hieä n nhaâ n töû px + qy + r vaø ñöa
n
phöông trình cuûa heä veà daïng:
.v
( px + qy + r ) .A(x,y) =
0.
om
Thoâ ng thöôø ng chöù ng minh ñöôï c A(x,y) > 0 hoaë c A(x,y) < 0, ∀x,y ∈ K (K laø
taä p ñieà u kieän cuû a heä phöông trình).
Chuù yù: Khi vaä n duï ng kyõ thuaä t ñoø i hoû i kheù o leù o moä t chuù t khi xöû lyù phöông
.c
trình tích sau cuø ng. Trong tröôø ng hôï p khoù chöùng minh ñöôï c phöông trình
ok
A(x,y) = 0 voâ nghieä m ta quay ngöôï c laï i phöông trình ñoù vaø tìm caù ch bieá n ñoå i
töông ñöông baèng caù ch bình phöông hai veá cuûa phöông trình.
bo
Điều cần lưu ý tiếp theo đó là nếu giải được bằng nhân liên hợp ta cũng có thể xử
lý được bằng ẩn phụ.
Ngoài ra cần kết hợp 1 số phương pháp khử căn(xem thêm chủ đề kỹ thuật xử lý hệ
et
phương trình chứa căn thức).

vi
 2x + y − 1 − x + 2y − 2 = y − x − 1 (1)
Baøi 1. Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ∈  )
ng
2 2
x + y − 2xy + 4x − 3y = 0 (2)
Lôøi giaûi
a
Ñieà u kieän 2x + y − 1 ≥ 0,x + 2y − 2 ≥ 0 .

kh
2x +=y −1 0 =x 0

Neá u  ⇔ thöû laï i thaá y khoâ ng thoû a maõ n.
x + 2y=−2 0 =y 1
Vaä y 2x + y − 1 vaø x + 2y − 2 coù ít nhaá t moä t soá döông.
x − y +1
Khi ñoù vieá t laï i (1) döôù i daï ng: + ( x − y + 1) =0 .
2x + y − 1 + x + 2y − 2
 1 
⇔ ( x − y + 1)  + 1 = 0 ⇔ x − y + 1 = 0 .
 2x + y − 1 + x + 2y − 2 
 
677
Vôù i y= x + 1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:

2
x2 + ( x + 1) − 2x ( x + 1) + 4x − 3 ( x + 1) = 0 ⇔ x − 2 = 0 ⇔ x = 2 .
Suy ra y = 3 .
 2 y
 x − x − y = (1)
, ( x,y ∈  )
3 x−y
 (
2 x2 + y2 − 3 2x − 1 =
11 (2) )
n
Lôøi giaûi
.v
1
Ñieà u kieän x − y ≠ 0,x ≥ ,x2 − x − y ≥ 0 .
2
om
x = 0
Neá u x2 − x − y = 0 töø (1) suy ra y = 0 vaø x2 − x = 0 ⇔  thay vaø o (2)
x = 1 .c
thaá y khoâng thoû a maõn.
ok
Vôù i x2 − x − y > 0 khi ñoù vieá t laï i (1) döôù i daï ng:
3 x−y y y
= ⇔ 3=
x − y −1 −1
bo
x2 − x − y x2 − x − y
x − y −1 ( x + y )( x − y − 1)
et
⇔ =
−
( )
2
3 x−y + 3 x − y +1 x2 − x − y
vi
 
ng
 1  x+y
⇔ ( x − y − 1)  + =0 (3)
( )
2 2
 3 x−y 3
+ x − y +1 x − x − y 

a
 
kh
Ñeå yù töø phöông trình (1) neá u y < 0 thì veá phaû i aâ m do ñoù voâ nghieäm.
1 x+y
Vaä y ta phaû i coù y ≥ 0 . Vì vaä y + >0 .
( )
2
3 x−y + 3 x − y +1 x2 − x − y
Vì vaäy (3) ⇔ x − y − 1 = 0 ⇔ y = x − 1 .
2
Thay vaøo (2) ta ñöôï c: ( 2x − 1) − 3 2x − 1 − 10 =0 .
⇔ ( 2x − 1 − 2 ) (( 2x − 1) 2x − 1 + 3 ( 2x − 1) + 4 2x − 1 + 5 =0. )
678
5 5 3
⇔ 2x − 1 = 2 ⇔ x = . Suy ra ( x;y ) =  ;  .
2 2 2
5 3
2 2
(1 − y ) x + y + x + 3y = 6 + ( x + y − 4 ) y

 5 , ( x,y ∈  ) .
 x − 2y − x + 1 =
 x−y−7
n
Lôøi giaûi
.v
Ñieà u kieän: x ≥ 2y ≥ 0,x − y − 7 ≠ 0 .
om
(1 − y ) ( x + y − 2 ) + ( x + y − 4 ) (1 − y ) =0 .
(1 − y )( x + y − 4 ) + ( x + y − 4 )(1 − y ) =
⇔ 0.
.c
x+y +2 1+ y
ok
 1 1  y = 1
⇔ (1 − y )( x + y − 4 )  + =0⇔ .
bo
  x + y − 4 =0
 x + y + 2 1+ y 
+ TH1: Neá u y = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
et
5 −3 5
x − 2 − x +=
1 ⇔ = .
x−8 x − 2 + x +1 x − 8
vi
⇔5 ( )
x − 2 + x + 1 =−3 ( x − 8) ⇔ 5 ( )
x − 2 + x + 1 + 3x − 24 =0.
ng
⇔ 5( ) (
x − 2 −1 + 5 )
x + 1 − 2 + 3 ( x − 3) =0.
a
 5 5 
kh
⇔ ( x − 3)  + + 3  = 0 ⇔ x = 3 ⇒ ( x;y ) = ( 3;1) (thoûa maõ n).

 x − 2 +1 x +1 + 2 
+ TH2: Neá u x + y − 4 = 0 ⇔ y = 4 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä
ta ñöôï c:
5
x − 2(4 − x) − x + 1 =
x − (4 − x) − 7
5
⇔ 3x − 8 − x + 1 − =0 (1) .
2x − 11
679
8  11 
Ñieà u kieän: x ∈  ; +∞  \   .
3  2
5 8  11 
= 3x − 8 − x + 1 − vôù i x ∈=
D  ; +∞  \   ta coù
2x − 11 3  2
3 1 10 3 x + 1 − 3x − 8 10
f '(x) = − + = + > 0, ∀x ∈ D
2 ( 3x − 8)( x + 1) ( 2x − 11)
2 2
2 3x − 8 2 x + 1 ( 2x − 11)
6x + 17
Vì 3 x + 1 − 3x − 8= 9x + 9 − 3x − 8= >0.
9x + 9 + 3x − 8
n
 8 11   11 
.v
Vì vaäy f(x) laø haø m ñoàng bieá n treâ n moã i khoaû ng  ;  vaø  ; +∞  .
3 2  2 
om
 x = 3

 x = 3  y = 1
Ta coù f(3) = 0 . Do ñoù (1) ⇔ f(x) =⇔
= f(8) 0  ⇒ .
 x = 8  x = 8 .c

 y = −4
ok
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 3;1) .
bo
= a x+y x + y = a

2
x = a − b
2 2
Caùch 2: Ñaë t  , ( a,b ≥ 0 ) ⇒  ⇒ .
et
2 2
 b = y =  y b=  y b
( ) ( )
vi
Phöông trình ñaà u cuû a heä trôû thaø nh: 1 − b2 a + a2 + 2b2 =6 + a2 − 4 b .

ng
( )
⇔ a 1 − b2 + a2 (1 − b ) + 2b2 + 4b − 6 =0.
⇔ a (1 − b )(1 + b ) + a2 (1 − b ) + ( b − 1)( 2b + 6 ) =
a
0.
kh
(
⇔ (1 − b ) a (1 + b ) + a2 − 2b − 6 =
0. )
⇔ (1 − b ) ( b ( a − 2 ) + a 2
)
+ a − 6 = 0 ⇔ (1 − b )( a − 2 )( b + a + 3) = 0 .
a 2 = x+y = 2 x + y 4
⇔ ⇔ ⇔ .
 b 1= y = 1 y 1
Ta coù keá t quaû töông töï lôø i giaû i treân.
680
Chuù yù. Nhieà u hoï c sinh sai laà m khi cho raè ng (1) coù nghieä m duy nhaá t vì laø
 8 11 
haø m ñoà ng bieá n. Ñieàu caà n löu yù laø f(x) ñoàng bieá n treân moã i khoaûng  ;  vaø
3 2 
 11 
 ; +∞  . Do ñoù neáu coù nghieäm treâ n moã i khoaû ng thì nghieäm ñoù laø duy nhaát
2 
treâ n khoaû ng ñoù .
8
Ngoaøi ra neá u chaë n ñieà u kieä n y = 4 − x ≥ 0 ⇔ x ≤ 4 ⇒ ≤ x ≤ 4 luù c ñoù ta chæ
3
8 
n
caà n xeù t haø m soá f(x) treâ n ñoaï n  ;4  vaø coù nghieäm duy nhaát x = 3 .
3 
.v
Baøi 4. (TSÑH Khoái B 2014) Giaûi heä phöông trình
om
(1 − y ) x − y + x = 2 + ( x − y − 1) y
 2 , ( x,y ∈  ) .
2y − 3x + 6y += 1 2 x − 2y − 4x − 5y − 3
Lôøi giaûi
.c
Ñieà u kieän: x ≥ 2y ≥ 0,4x − 5y − 3 ≥ 0 .
ok
(1 − y ) ( )
x − y − 1 + x − y + 1 = 2 + ( x − y − 1) y .
bo
x − y −1
⇔ (1 − y ) . + x − y − 1 − ( x − y − 1) y =0.
et
x − y +1
vi
 1− y 
⇔ ( x − y − 1)  +1− y  =0.
ng
 x − y + 1 
 1 1 
⇔ ( x − y − 1)(1 − y )  =0.
a
+
 x − y +1 1+ y 
 
kh
x −=y −1 0 =
y 1
⇔ ⇔ .
1 − y = 0 y = x − 1
+ TH1: Neá u y = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta
ñöôï c: 9 − 3x = 0 ⇔ x = 3 .
+ TH2: Neá u y= x − 1 khi ñoù ñieà u kieä n trôû thaø nh: 1 ≤ x ≤ 2 thay vaø o phöông
2x2 − x − 3= 2−x (1) .
681
( ) (
⇔ 2 x2 − x − 1 + x − 1 − 2 − x =0 . )
( 
⇔ x2 − x − 1  2 +

) 1 
=
x −1+ 2 − x 
0.
1≤ x ≤2 1+ 5 −1 + 5
⇔ x 2 − x −=
1 0 ←
→=x y
⇒= .
2 2
 1 + 5 −1 + 5 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 3;1) ;  ; .
 2 2 
 
Chuù yù. Ta coù theå giaû i phöông trình (1) baèng nhieà u caù ch khaù c:
n
2x2 − x − 3 ≥ 0
.v

Caùch 2: (1) ⇔  .
( )
2
2
 2x − x − 3 = 2 − x
om

2x2 − x − 3 ≥ 0
 1≤ x ≤2 1+ 5
⇔ 2 ← → x= .
( )( )
2
 4x − 7 x − x − 1 =0 2
.c
ok
Hoaø n toaøn töông töï baø i toaùn treâ n ta coù theå ñaë t a = x − y,b = y vaø phaâ n
tích a theo a töø phöông trình ñaà u cuû a heä(ta coù moä t coâng cuï heá t söù c maï nh ñoù
bo
laø maù y tính boû tuù i).

et
 x−y + x−2 = 2

 2 , ( x,y ∈  ) .
vi
 x + y − xy ( x − y ) + y ( x −=
y ) 2 2 ( x − y − 1)
2
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2,x ≥ y,x + y − xy ( x − y ) ≥ 0 .
2 2
a
+ Neáu x = y veá traù i phöông trình thöù hai cuûa heä aâm neâ n voâ nghieäm.
kh
+ Neáu x > y vieá t laï i heä phöông trình döôù i daïng:

 3 2
 ( x − y ) + ( x − 2 )( x − y ) = 2 ( x − y )
 .
 2x2 + 2y2 − 2xy ( x − y ) + 2y ( x − y )= 4 ( x − y − 1)

682
 3 
 (x − y) − 2x2 + 2y2 − 2xy ( x − y ) 
 
 2 
+  ( x − 2 )( x − y ) − 2y ( x − y ) = 2 ( 2 − x + y )
 
 x2 + y2 
 
 x − y 3 + 2x2 + 2y2 − 2xy x − y 
( ) ( )
⇔ ( x − y − 2 )  =0.
x (x − y)
+ +2 
 2 
 ( x − 2 )( x − y ) + 2y ( x − y ) 
n

.v
⇔ x −y −2 = 0 ⇔ y = x −2.
om
2 + x − 2 =2 ⇔ x − 2 =2 − 2 ⇔ x =8 − 4 2 ⇒ y =6 − 4 2 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (

8 − 4 2;6 − 4 2 .
.c )
ok
 2  y + y 2 + 1  =
 x + x + 1 

 2

, ( x,y ∈  ) .
bo

 3 x2 + 1 − 4y  ( x=
+ 3) 5 13x + 5x − 2
3
 
et
Lôøi giaûi
3
Ñieà u kieän: 13x + 5x − 2 ≥ 0 .
vi
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaà u cuû a heä coù daï ng tích ñeå nhaâ n lieân hôï p quen
ng
thuoä c. Tuy nhieâ n baø i toaù n sai leä ch haèng soá 1 baè ng haè ng soá 2. Do vaä y khoâng
ñôn thuaà n x = − y . Ñeå yù phöông trình thöù hai cuûa heä phaà n töû −4y xuaá t hieä n
a
trong 1 phöông trình chæ coù chöù a x. Vì vaä y suy nghó cô baû n laø ruù t y theo x.
kh
Vaä y ta caà n nhaâ n lieâ n hôï p cho caû hai nhaâ n töû cuû a phöông trình ñaà u cuû a heä .
 2
y + y = + 1 2  x 2 + 1 − x   2 2
  2 x + 1 − 2x = y + y + 1
 ⇒  .
x + x2=  2   2
+ 1 2  y + 1 − y   x + 1 +=
2
x 2 y + 1 − 2y
  
Baè ng caù ch loaï i boû y2 + 1 töø hai phöông trình cuû a heä treâ n ta ñöôï c:
683
2  2 x 2 + 1 − 2x  −  x 2 + 1 + x =
 2  y + y 2 + 1  −  2 y 2 + 1 − 2y 
    
       
⇔ 3 x2 + 1 − 5x = 4y ⇔ 3 x2 + 1 − 4y = 5x .
5x ( x + 3=
) 5 13x3 + 5x − 2 ⇔ x2 + 3x
= 13x3 + 5x − 2 .
x2 + 3x ≥ 0

⇔ .
3
(
( x − 1) x − 6x + 3x − 2 =
2
0 )
n
x2 + 3x ≥ 0
 x = 1
.v
⇔  3 3 ⇔ .
( x − 1)  3 ( x − 1) − ( x + 1)  =
3 3
0  x =2 + 3 + 9
  
om
 3 2 −5
= x 1,y
=
 4 .c
⇒ .
( ) ( )
2
 3 2+ 33+ 3 9 +1 − 5 2 + 3 3 + 3 9
ok
 x =2 + 3 3 + 3 9,y =
 4
bo
 
( ) ( )
2
  3 2+ 33+ 3 9 +1 − 5 2 + 3 3 + 3 9 
( x;y ) 1,; 3 24 − 5  ;  2 + 3 3 + 3 9; .
et
=
  4 

vi
 
Nhaän xeùt. Ngoaø i ra ta coù theå thöï c hieä n nhaân lieâ n hôïp roài bieá n ñoå i töông
ng
ñöông nhö sau:
+ 1 2  y 2 + 1 − y  ⇔ x + 2y
x + x2= = 2 y2 + 1 − x2 + 1 .
a
 
kh
⇔ x2 + 4xy + 4y=
2
(
4 y2 + 1 − 4 ) ( x + 1)( y + 1) + x
2 2 2
+1
5 − 4xy ≥ 0
⇔4 ( x + 1)( y + 1) =5 − 4xy ⇔ 16 ( x + 1)( y + 1) = 25 − 40xy + 16x y
2 2
2 2 2 2

5 − 4xy ≥ 0 5 − 4xy ≥ 0

⇔ ⇔ .
2 2
(
( 5x + 4y ) − 9 x + 1 =
0 ) 2
3 x + 1 = 5x + 4y
Ta coù keá t quaû töông töï treân.
684
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: 2 ( x − y ) + 10x − 6y + 12 ≥ 0,x + 4 − y2 ≥ 0,y ≥ 0,x ≥ −2 .
Vieá t laï i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 − 2 x + 2 = y − x+2.
n
2x2 + 2y2 − 4xy + 6x − 6y + 4
.v
y−x−2
⇔ = .
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2
om
2 ( x + 1 − y )( x + 2 − y ) x+2−y
⇔ =
− .
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2 .c
 
2x + 2 − 2y 1
⇔ (x + 2 − y)
ok
+ = 0
 2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 + 2 x + 2 y + x+2 
 
bo
Do vaä y vôù i caù ch naøy neáu nhaâ n lieâ n hôï p tröï c tieá p raá t khoù xöû lyù nhaâ n töû luù c
sau ôû phöông trình tích treân.
Ta bieá n ñoå i töông ñöông phöông trình (1) nhö sau:
et
2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 = y + x+2 .

vi
⇔ 2x2 + 2y2 − 4xy + 10x − 6y + 12 = x + y + 2 + 2 y ( x + 2 ) .

ng
⇔ 2x2 + 2y2 − 4xy + 9x − 7y + 10 − 2 y ( x + 2 ) =

0.
( )
2
a
⇔ y − x+2 + 2x 2 + 2y 2 − 4xy + 8x − 8y + 8 =
0.
kh
x − y + 2 =0
⇔( x + 2)
2 2
y− + 2 ( x − y + 2) = 0 ⇔  ⇔ y= x+2.
 y − x + 2 = 0
2 x = 0
x + 4 − ( x + 2) = 0 ⇔  .
 x = −3
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm x = 0 ⇒ y = 2 .
685
Lôøi giaûi
2
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ 2,x + x − y ≥ 0,x + xy + 1 > 0 .
y2
n
3
x3 + x2 + y2 +=
xy − y −y.
.v
x + xy + 1
(x 2
)
+ y2 + xy ( x − y + 1) y ( y + 1)( y − x − 1)
om
⇔ =
2
 3 x3 + x2 + y2 + xy  + y 3 x3 + x2 + y2 + xy + y2 x + xy + 1
 
  .c
⇔ y =x +1
ok
Thay y= x + 1 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
( x − 1) x + 1 − x2 − 1 + x − 1 + x − 3 =0.
bo
⇔ x2 − 1 ( )
x −1 −1 + x −1 −1+ x − 2 =0.
et
x−2 x−2
⇔ x 2 − 1. + +x−2=0.
x −1 +1 x −1 +1
vi
 x2 − 1 1 
⇔ ( x − 2) 
ng
+ + 1 = 0 ⇔ x = 2 ⇒ y = 3 .
 x −1 +1 x − 1 + 1 

a
kh

 2y2 + 18x 2 + 2
25y + 9 9xy − 4 = (1)

 x y 2
+ 1 ( )

x2 + y2 + 8x2 − 12xy + 8y2 = x + y + 2xy (2)
Lôøi giaûi
2
Vieá t laï i (2) döôùi daïng ( x − y ) + 8x2 − 12xy + 8y2 − ( x + y ) =
0 .
686
 
2 7
⇔ (x − y) 1 +
 =0 (3) .
 2 2 
8x − 12xy + 8y + x + y 

2 2
Maë t khaù c: 8x2 − 12xy + 8y2 + x + y= (x + y) + 7(x − y) + x + y ≥ x + y + x + y ≥ 0
2
Do ñoù (3) ⇔ ( x − y ) = 0 ⇔ x = y .
2 20x 2 + 2 2 2 − 25x 4 − 5x2
25x + 9 9x
= −4 ⇔ 9x 9x
= −4 .
(
x x2 + 1 ) x2 + 1
n
Bình phöông hai veá phöông trình ta ñöôï c
.v
( )(
4 2x2 − 1 13x6 + 117x 4 + 78x 2 + 1 ) = 0 ⇔ 2x 2
−1 = 0 ⇔ x = ±
1
.
om
( x + 1) 2
2
2
1  1 1
. Suy ra ( x;y ) =
Thöû laïi chæ nhaä n nghieäm x = −
2
 − ;−
 2 2
.

.c
 
ok
 1 1
 − ;− .
 2 2 

bo

et
vi
ng
Lôøi giaûi
Vieá t laï i (1) döôù i daïng ( )
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) = y + x+2
a
( )
⇔ 2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) = x + y + 2 + 2 y ( x + 2 )
kh
10 2 y ( x + 2 )
⇔ 2x2 + 2y2 + 9x − 7y − 4xy + =
⇔ 2x2 + 2y2 − 4y ( x + 2 ) + y + 9x +=
10 2 y ( x + 2 )
2
⇔ 2 ( x + 2 ) − 4y ( x + 2 ) + 2y 2 + x + 2=
+ y 2 y ( x + 2)
x + 2 − y =0
( )
2 2
⇔ 2(x + 2 − y) + x+2 − y =0⇔ ⇔ y= x+2 .
 x + 2 − y =0
687

2
( x + 2) − 4 ( 2x + 2 ) + 17 − 3 x ( x + 2 ) − 3 ( 2x + 2 ) + 18 =
1.
2 2
⇔ x2 − 4x + 13 − x 2 − 4x + 12 =
3
1⇔ ( x − 2) + 9 =3 ( x − 2 ) + 8 + 1 (3) .
2
Ñaë t u = 3
( x − 2) + 8, ( u ≥ 2 ) . Khi ñoù (3) trôû thaønh:
u3 + 1 = u + 1 ⇔ u3 − u2 − 2u = 0 .
2
⇔ u ( u − 2 )( u + 1) = 0 ⇔ u = 2 ⇔ ( x − 2 ) = 0 ⇔ x = 2 . Suy ra ( x;y ) = ( 2;4 ) .
n
.v
om
 x2 + y2 + x2 − y2 =
2y
 x + y 5 =3
Caùch 1. Ñieà u kieän: x ≥ 0,x2 − y2 ≥ 0 .

.c
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä suy ra y ≥ 0 .
ok
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình xeù t y > 0 .
bo
 2 2 3y   2 2 y
 x +y − + x −y − =0
2   2
et

5y2 5y2
x2 − x2 −
vi
⇔ + 4 0
= 4
3y y
ng
2 22 2
x +y + x −y +
2 2
 
a
 2 5y2   1 1 
⇔ x −  + =0
kh
 4   2 2 3y 2 2 y
  x +y + x −y + 
 2 2
5y2 y 5
⇔ x2= ⇔ x= .
4 2
2x
Thay y = vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
5
2
x + 2x =3 ⇔ x =1 ⇒ y = .
5
688
 2 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  1; .
 5
Caùch 2:Ta bieán bình phöông hai veá phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x2 + y2 = 2y − x2 − y2 ⇒ x2 + y2 = x2 + 3y2 − 4y x 2 − y 2 .
y = 0
y = 0 
⇔ 2y  y − 2 x2 − y2  =⇔
0  ⇔  y ≥ 0 .
( )
  2 2
y 2 x − y

=  2 2 2
y
= 4 x −y
n
Xeù t tröôø ng hôï p thay vaø o phöông trình thö hai cuû a heä ta coù keá t quaû töông töï .
.v
x − 3 x + 3= 3 y − 5 − y

 x + 16 ( y − x ) + y =
om
2
2 xy
Lời giải
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 5 . .c
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôùi:
ok
x2 + 16 ( y − x ) − y2 2y ( x − y )
x2 + 16 ( y − x )=
−y 2 ( xy − y ⇔) =
x + 16 ( y − x ) + y
2 xy + y
bo
 
 x − 16 2y 
et
⇔ (x − y) − 0
= (1) .
 x 2 + 16 ( y − x ) + y xy + y 
 
vi
Ta chöù ng minh x < 16 .

ng
Thaä t vaä y töø phöông trình ñaà u cuûa heä ta coù :

2
 3 11
a
x − 3 x + 3= 3 y − 5 − y ⇔  y − 5 −  + x − 3 x + 3 + = 0 .
 2 4
kh
2
11  11  7 + 6 10
⇒ x − 3 x + 3 + ≤ 0 ⇔  x +  ≤ 9 ( x + 3) ⇔ −3 ≤ x ≤ < 16 .
4  4 4
Do ñoù (1) ⇔ x =y.
2x
= 3 ( ) 2
x + 3 + x − 5 ⇔ 4x= 9  2x − 2 + 2 x 2 − 2x − 15  .
 
689
2x2 − 9x + 9 ≥ 0
2 2 
⇔ 9 x − 2x − 15 = 2x − 9x + 9 ⇔ 
( ) ( 2x )
2
2 2
81 x − 2x − 15 = − 9x + 9

6.
⇔x=
 2x + 1 + 2y + 1 = y − x

16x 2 y=
2
+ 5 6 3 4x2 y + x
Lời giải
n
1
.v
Ñieà u kieän: x,y ≥ − .
2
om
1 1
Nhaä n thaá y x = − hoaë c y = − khoâ ng laø nghieäm cuû a heä khi ñoù phöông trình
2 2
thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôùi: .c
2(x − y)  2 
+ x − y = 0 ⇔ ( x − y ) 1 + = 0⇔ x= y.
ok
2x + 1 + 2y + 1  2x + 1 + 2y + 1 
 
bo
3
16x 4 =
+ 5 6 4x3 + x .
Ñeå giaû i phöông trình naø y ta ñaù nh giaù nhö sau:
et
16x 4 =
+ 5 6 4x3 =
3
( )
+ x 3.3 2.4x. 4x 2 + 1 ≤ 2 + 4x + 4x 2 + 1 .
vi
2
( )
⇔ ( 2x − 1) 2x 2 + 2x + 1 ≤ 0 ⇔ x =
1 1
ng
⇒y= .
2 2
1 1
a
2 2
kh

x + 2y + 3 =y + 2x + 1 + 1

 3 y+2
2x + x ( y + 1) + 3y=
3
+ 4 2x x3 + x2 + 2x2 1 +
 x
690
Lời giải
 1 3
− ≤ x ≠ 0,y ≥ −
 2 2  1
x= −
x ( y + 1) ≥ 0
3
x > 0  2.
Ñieà u kieän:  ⇔ ∨
3 2
x + x ≥ 0  y ≥ −1 y = − 3
  2
1 + y + 2 ≥ 0
 x
 1
x = − 2
TH1: Neá u  thöû laï i heä thaá y khoâ ng thoû a maõ n.
n
y = − 3
.v
 2
TH2: Neáu x > 0,y ≥ −1 khi ñoù bieán ñoåi phöông trình thöù nhaát cuûa heä döôùi daïng:
om
2(y + 1 − x)
x − y − 1 + 2y + 3 − 2x + 1 = 0 ⇔ x − y − 1 + = 0.
.c 2y + 3 + 2x + 1
 2 
⇔ ( x − y − 1)  1 −
ok
=0.
 2x + 1 + 2y + 3 
 
bo
2 2x + 1 + 2y + 3 − 2
⇔ x − y −1 =0 (do 1 − = > 0 ).
2x + 1 + 2y + 3 2x + 1 + 2y + 3
et

vi
x +1
2x3 + x 2 + 3x=
+ 1 2x x3 + x 2 + 2x2 1 + .
x
ng
 1 
⇔ 2x3 + x2 + 3x
= + 1 2x 2  x + 1 + +2.
 x 
a
 
Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû naø y ta coù hai caù ch xöû lyù nhö sau:
kh
Caùch 1: Söû duïng baá t ñaú ng thöù c Coâ si ta coù :

 1  1 
2x2  x + 1 + = + 2  2x x 2 ( x + 1) + 2x x 2  + 2 
 x  x 
  .
( 

) 1
x

≤ x x 2 + x + 1 + x  x 2 + + 2 = 2x3 + x 2 + 3x + 1

691

2 1 x>0 1+ 5
x= x +=
1 2+ ⇔ x 2 − x −=
1 0 ← x
→= .
x 2
 1+ 5 5 −1
Suy ra heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =  ; .
 2 2 

Caùch 2: Phöông trình töông ñöông vôùi:
 1  1
2x 2 − 2x  x + 1 + +2+x+ +3=0.
 x  x
 
n
2 2
 1   1   1 
.v
Ta coù : ∆ 'x = x + 1 + + 2  − 2  x + + 3  =−  x + 1 − +2 ≤0.
 x   x   x 
   
om
1 x>0 1+ 5
Phöông trình coù nghieäm ⇔ x +=
1 + 2 ⇔ x2 − x −=
1 0 ← x
→=
x 2
Ta coù keá t quaû töông töï treân.
.c
 x + 1 y2 + y + 2 + y − 1 x2 + x + 1 = x + y
( ) ( )
ok
( )
 x2 + x x − y + 3= 2x2 + x + y + 1

bo
Lời giải
Ñieà u kieän: x − y + 3 ≥ 0 .
et
vi
(x + x)
2
( )
3 2 x2 + x − ( x − y − 1) .
x − y +=
ng
⇔ (x + x)( ) ( )
2 x − y −1
x − y + 3 − 2 + x − y − 1 = 0 ⇔ x2 + 1 . + x − y −1 = 0
x−y+3 +2
a
 x2 + x  x2 + x + 2 + x − y + 3
kh
⇔ ( x − y − 1)  + 1 = 0 ⇔ ( x − y − 1) . =0
 x−y+3 +2  x−y+3 +2
 
⇔ x − y −1 = 0 ⇔ y = x −1.
( x + 1) x 2 − x + 2 + ( x − 2 ) x2 + x + 1 = 2x − 1 .
 u= x2 − x + 2

Ñeå giaû i phöông trình voâ tyû naø y ta ñaë t 
v= x2 + x + 1
692

 v2 − u2 + 1   v2 − u2 + 1 
 + 1 u +  − 2  v =v2 − u2 .
 2   2 
   
u = v
⇔ ( v − u )( u + v + 1)( u + v − 3) = 0 ⇔  .
u + v =3
1 7 1 1  7 1
Töø ñoù tìm ra nghieä m: x = ,x =−1,x = ⇒ ( x;y ) = ; −  ; ( −1; −2 ) ;  ; −  .
2 8 2 2  8 8
1 1  7 1
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieä m laø ( x;y )=  ; −  ; ( −1; −2 ) ;  ; −  .
n
2 2  8 8
.v

(
 xy + ( x − y ) xy − 2 + x =y + y )
om

 (
( x + 1) y + xy + x (1 − x ) =
4 )
Lời giải .c
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ 0,xy + ( x − y ) ( xy − 2 ≥ 0 . )
ok
bo
Xeùt vôùi x > 0 vaø y > 0 . Khi ñoù phöông trình thöù nhaát cuûa heä töông ñöông vôùi:
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 − y + x − y =0.
et
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 − y 2 x−y
vi
⇔ + 0.
=
xy + ( x − y ) ( xy − 2 + y) x+ y
ng
 
 y + xy − 2 1 
a
⇔ (x − y) + =0 (1) .

 xy + ( x − y ) xy − 2 + y( x+ y
)
kh
 
Ta chöùng minh y + xy − 2 ≥ 0 . Thaät vaäy töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù:
2
4
− x (1 − x=
( x − 1) ( x + 2 ) + 2 ≥ 2 ⇒ y +
y + xy
=
x +1
) x +1
xy − 2 ≥ 0 .
Do ñoù (1) ⇔ x =y.

693
x = 1
( ) ( )
( x + 1) 3x − x = 4 ⇔ ( x − 1) x − x − 4= 0 ←→  1 + 17 .
2 2 x≥0
 x = 2
 1 + 17 1 + 17 
 2 2 

x3 + x 2 + 2y + 1= x 2 y + y + 1

( x + y − 1) y + 1 =
10
n
Lời giải
.v
Ñieà u kieän: x2 + 2y + 1 ≥ 0,y > −1 .
om
x2 ( x − y ) + x2 + 2y + 1 − ( y + 1) =
0.
x2 − y2 .c
⇔ x2 ( x − y ) + 0.
=
x 2 + 2y + 1 + y + 1
ok
 
x+y
⇔ (x − y) x +
 2 =0 (1) .
bo
 x 2
+ 2y + 1 + y + 1 
 
Ñeå heä coù nghieä m ta phaû i coù x + y > 1 neâ n (1) ⇔ x =y.
et

vi
( 2x − 1) 10 .
x +1 =
ng
Veá traù i laø moät haøm ñoà ng bieá n suy ra coù nghieäm duy nhaá t x = 3 ⇒ y = 3 .
a
x ( x + y ) + x + y= 2y2 − 2y
kh

x2 y − 5x2 + 7x + 7y − 4= 6 3 xy − x + 1
Lời giải
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + y ≥ 0 .
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình neâ n vôù i y > 0 .
x2 + xy − 2y2 + x + y − 2y =0.
694
x−y
⇔ ( x − y )( x + 2y ) + 0.
=
x + y + 2y
 1 
⇔ ( x − y )  x + 2y + =0⇔ x=y.
 x + y + 2y 

3
x3 − 5x2 + 14x −=
4 6 x2 − x + 1 .
3
⇔ ( x + 1) + 3 ( x + 1) = 8x 2 − 8x + 8 + 3 8x2 − 8x + 8
3
n
3
⇔x+
= 1 8x 2 − 8x + 8 ⇔=
x 1
.v
om
x2 + y2 + 2 2x 2 − 3xy + 2y 2 = x + y + 2xy

 x + y + x − y = 3x − 4y + 4
.c
Lời giải
ok
Nhaä n thaáy x + y =0 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình. Xeù t vôù i x + y > 0 .
bo
2
(x − y) + 2 2x2 − 3xy + 2y2 − ( x + y ) =
0
et
2 7x 2 − 14xy + 7y 2
⇔ (x − y) + 0
=
vi
2 2x 2 − 3xy + 2y 2 + x + y
ng
 
2 7
⇔ ( x − y ) 1 + =0⇔ x=y.
 2 2x2 − 3xy + 2y2 + x + y 
 
a

kh
x ≤ 4
2x = 4 − x ⇔  2 ⇔ x =2.
x − 8x + 16 =
2x
 2  2  1
 x + x + 1  y + y + 4  =
Baøi 10. Giaû i heä phöông trình    .
100x2 + 56xy + 10y 2 − 39x − 3y =
18

695
Lôøi giaûi
Thöï c hieä n töông töï baø i taä p maãu soá 6 töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
16x 2 + 4y 2 + 20xy − 9 =0.
Vaä y baø i toaùn quy veà giaû i heä phöông trình
16x 2 + 4y 2 + 20xy − 9 = 0
 2 2
100x + 56xy + 10y − 39x − 3y = 18
4y2 + 20xy = −16x 2 + 9
⇔ .
10y + ( 56x − 3) y =
2
−100x 2 + 39x + 18
n
Söû duï ng kyõ thuaä t heä phöông trình baä c nhaá t hai aån ta tìm ñöôï c
.v
1 5+3 5
Vôù i x = ⇒ y =− .
2 4
om
1 184x 2 − 30x + 9 3 − 20x
Vôù
= i x ≠ ta coù y2 = ,y .
2 4 2
184x2 − 30x + 9  3 − 20x 

2

.c
 x= 0 ⇒ VN
Ta coù phöông trình =   ⇔ 5 8.
ok
4  2  x= ,y = −
 12 3
 5 8  1 5+3 5 
bo
 ; −  ;  ; − .
 12 3   2 4 
et
 2  2  2
 x + x + 1  y + y + 1  =  1 1
vi
   ,x ∈  − ;  .
18x3 + 16y 2 + 40xy + 34x 2 =9 1 + 2x.3 1 − 3x  2 3
ng

Lôøi giaûi
Töông töï baøi taäp maãu soá 06 vaø baøi taäp reøn luyeän 10 töø phöông trình ñaàu ta coù:
a
(
9 − 16 x 2 + y 2 .
40xy = )
kh

1 + 1 + 2x 1 + 1 + 1 − 3x
2x3 + 3x2 + 1 = 1 + 2x.3 1 − 3x ≤ . = 1 − x2 .
2 3
3
⇔ 2x2 ( x + 2 ) ≤ 0 ⇔ x = 0 ⇒ y = .
4
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t thoaû maõn yeâ u caàu ñeà baø i laø:
( x;y ) =  0; 34  .
 
 
696
x2 + y2 − y= ( 2x + 1)( y − 1)

Baøi 12. Giaû i heä phöông trình  5 , ( x,y ∈  ) .
 3x − 8 − y =
 x + y − 12
Lôøi giaûi
2
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta coù ( x − y + 1) = 0 ⇔ y = x + 1 .
5
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: 3x − 8 − x + 1 = .
2x − 11
Thöï c hieä n töông töï baø i taä p maãu soá 03 ta ñöôï c ( x;y ) = ( 3;4 ) ; ( 8;9 ) .
n
.v
( x − y − 1) x + 2 = 2x − y + (1 − x ) x − y

om
  x + 2y + 1  , ( x,y ∈  ) .
 x + y += 3 2 1− x +


  2x + y 
Lôøi giaûi
.c
x + 2y + 1
ok
Ñieà u kieän: 0 ≤ x ≤ 1,x − y ≥ 0,x + y + 3 ≥ 0,2x + y ≠ 0, ≥ 0.
2x + y
Töø phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
bo
( x − y − 1) ( )
x − 1 + x − y − 1 + 2 = 2x − y + (1 − x ) x − y .
et
⇔ ( x − y − 1)
x −1
= ( x − 1) (1 − x−y . )
x +1
vi
 1 1  x = 1
⇔ ( x − 1)( x − y − 1) 
ng
+ =0⇔ .
 x +1 
x − y +1  y= x − 1

+ TH1: Neá u x = 1 thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
a
2y + 2 y = 0
( x;y ) (1;0 ) .
kh
y+4 2
= ⇔ ⇒=
y+2 y = 2
+ TH2: Neá u y = x − 1 ⇒ 2x + 2 = 2 ( )
x −1 +1 ⇔ x = 1⇒ y = 0 .
 2xy − x 2 + 2 − xy2 = 2y

2y ( x − y ) + 2= x x + y

2
( )
Lôøi giaûi
697
2 2
Ñieà u kieän: 2xy − x ≥ 0,2 − xy ≥ 0 .
Heä phöông trình coù nghieäm khi y > 0 .
Nhaän xeùt: Theá 2 − xy2 =x2 − 2y ( x − y ) töø phöông trình hai vaø o phöông trình
ñaà u ta ñöôï c moä t phöông trình ñaú ng caá p.
Khi ñoù :
2xy − x2 + x2 − 2y ( x − y ) = 2y ⇔ 2xy − x2 − y + 2y2 + x2 − 2xy − y = 0
2xy − x 2 − y 2 y2 + x2 − 2xy
⇔ + 0
=
2xy − x 2 + y 2y 2 + x 2 − 2xy + y
n
.v
 
2 1 1
⇔ (x − y)  − =0
 2y2 + x2 − 2xy + y 
om
2
 2xy − x + y 
x = y x = y
⇔ ⇔ 2 ⇔x=y.
2 ( x − y ) =
 2y2 + x2 − 2xy= 2xy − x2 
.c
0
ok
( ) ( )
2 = x x + x2 ⇔ x3 + x2 − 2 = 0 ⇔ ( x − 1) x2 + 2x + 2 = 0 ⇔ x = 1 ⇒ y = 1 .
bo
y + 3y2 − 2y + 3x2 + 6 = 3x + 7x2 + 7 + 2

et

3y2 − 4x2 − 3y + 3x + 1 =0
vi
Lôøi giaûi
ng
2 2
Ñieà u kieän: 3y − 2y + 3x + 6 ≥ 0 .
a
y − 3x − 2 + 3y2 − 2y + 3x2 + 6 − 7x2 + 7 =0

kh

2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
 3y2 − 4x2 − 2y − 1
y − 3x − 2 + =0
⇔ 3y2 − 2y + 3x2 + 6 + 7x2 + 7
 2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
698

y − 3x − 2 +

( )
3y2 − 4x2 − 3y + 3x + 1 + y − 3x − 2
=0
⇔ 3y2 − 2y + 3x2 + 6 + 7x 2 + 7

2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
 y − 3x − 2
y − 3x − 2 + =0
⇔ 3y2 − 2y + 3x2 + 6 + 7x2 + 7
 2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
  
( y − 3x − 2 )  1 + 1 =0
n
  
⇔ 2 2 2
3y − 2y + 3x + 6 + 7x + 7 

.v

3y 2 − 4x 2 − 3y + 3x + 1 = 0
om
y = x =
−1,y =
−1
3x + 2 y =
3x + 2 
⇔ 2 2
⇔  2
⇔
x = 7 25 .
3y − 4x − 3y + 3x
= +1 0 23x + 30x
= +7 0 − ,y =
 23 .c 23
 7 25 
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ;  − ;  .
ok
 23 23 
Nhaän xeùt: Baè ng kyõ thuaä t nhaâ n lieân hôï p vaø söû duïng pheù p theá ôû treâ n ta coù theå
bo
saù ng taù c raá t nhieà u baø i toaù n hay coù daï ng töông töï . Vaän duïng keá t hôï p caù c pheù p
toaù n naøy coù nhaé c ñeá n moä t laà n nöõa trong kyõ thuaä t söû duï ng tính ñôn ñieä u cuû a
et
haø m soá .
vi
 5x2 + 2xy + 2y 2 + 2x 2 + 2xy + 5y 2 = 3 x + y

 ( )
ng

 2x + y + 1 + 2 3 7x + 12y + 8= 2xy + y + 5
a
Lôøi giaûi
Ñeå yù phaâ n tích phöông trình ñaà u cuû a heä döôù i daïng:
kh
5x2 + 2xy + 2y 2 + 2x 2 + 2xy + 5y 2

.
2 2
= 4x + y + ( x + y ) +
2 2
(x + y) 2
+ x + 4y 2
 2 1 2
 4x + y + ( x + y ) ≥ y + ( 3x + y )
2 2 2
 2
Ta coù :  .
 2 1 2
 ( x + y ) + x + 4y ≥ x + 2 ( x + 3y )
2 2 2
Maë t khaù c:
699
2
1 2 1 2 2  3x + y + x + 3y 
y + ( 3x + y ) + x 2 + ( x + 3y ) ≥
2
(x + y) + 
2 2  2  .
2
= 9 ( x + y ) = 3 x + y ≥ 3( x + y )
Daá u baè ng xaûy ra ⇔ x = y ≥ 0 .
3x + 1 + 2 3 19x + 8= 2x 2 + x + 5 .
( )
⇔ x + 1 − 3x + 1 + 2 x + 2 − 3 19x + 8 + 2x2 − 2x =0.
n
.v
.
om
 
 
(
⇔ x −x 2
) 1
+ 2.
x+7 .c + 2 =0
( )
2
 x + 1 + 3x + 1 2
( x + 2 ) + ( x + 2 ) 3 19x + 8 + 3
19x + 8 
 
ok
 x= 0  x= y= 0
⇔ x2 − x = 0 ⇔  ⇒ .
 x= 1  x= y= 1
bo
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;1) .
et

(
 xy + ( x − y ) xy − 2 + x =y + y (1)
)
vi
 x −1 + y −1 = 4 (2)

ng
Lôøi giaûi
a
Vieá t phöông trình thöù nhaá t cuû a heä döôù i daï ng:
kh
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 − y= y− x
⇔
xy − y 2 + ( x − y ) ( xy − 2 )=
y−x
.
xy + ( x − y ) ( )
xy − 2 + y y+ x
 
 x + xy − 2 1 
⇔ (x − y) + =0⇔ x=y
 xy + ( x − y ) xy − 2 + y

( )
x+ y

700
(Do x + xy − 2 ≥ 0 ).
2 x −1 = 4 ⇔ x = 5 ⇒ y = 5.
 x2 + 2 y − 1 x − y + xy =

( )( ) 2y (1)
x ( 2x + 2y − 5) + y ( y − 3) + 3 =0 (2)
Lôøi giaûi
n
Ñieà u kieän x + 2 ( y − 1)( x − y ) ,xy ≥ 0
2
.v
Ñeå heä phöông trình ta phaûi coù y ≥ 0 ⇒ x ≥ 0 .
om
Nhaä n thaáy x = 0 hoaë c y = 0 khoâ ng thoûa maõ n heä phöông trình.
Vôù i x > 0,y > 0 khi ñoù vieá t laï i (1) döôù i daï ng:
x2 + 2 ( y − 1)( x − y ) − y = y − xy .
.c
x2 − y2 + 2 ( x − y )( y − 1)
ok
y 2 − xy
⇔ = .
x + 2 ( y − 1)( x − y ) + y
2 y + xy
bo
 
 x + 3y − 2 y =
⇔ (x − y) +  0.
et
 x + 2 ( y − 1)( x − y ) + y y + xy 
2
 
vi
Do vaä y vieä c xöû lyù phöông trình tích sau cuø ng töông ñoá i khoù khaên ta bieán ñoå i
töông ñöông phöông trình ñaà u cuû a heä nhö sau:
ng
x 2 + 2 ( y − 1)( x − y ) = 2y − xy
a

2y − xy ≥ 0
⇔
kh
 x + 2 ( y − 1)( x − y ) = 4y − 4y xy + xy
2 2

2y − xy ≥ 0
⇔
2 2
6y − 4y xy − xy + 2x − 2y − x =0
2y − xy ≥ 0

⇔
( )
4y y − xy + ( y − x )( 2y + x ) =
0
701
2y − xy ≥ 0

⇔  2 y−x
4y . + ( y − x )( x + 2y ) =
0
 y + xy
2y − xy ≥ 0

⇔  4y2  ⇔x=y.
( y − x )  + x + 2y  =

0
  y + xy 
= x 1 =x 1,y
= 1
n
x ( 4x − 5) + x ( x − 3) + 3 = 0 ⇔ 5x − 8x + 3 = 0 ⇔
2  ⇒ 
3.
x 3 =  x 3=
.v
= ,y
 5  5 5
om
3 3
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = (1;1) ;  ;  .
 5 5
 4x2 + 4x − 9 x − y + xy =
( )( )

.c 3y (1)
4 ( x + 2 )( y + 2x ) = 3 ( x + 3)
ok
(2)

Lôøi giaûi
bo
Ñeå phöông trình coù nghieäm ta phaû i coù y ≥ 0 do ñoù x ≥ 0 .
Vieá t laï i (1) döôùi daïng 4x 2 + ( 4x − 9 )( x − y ) − 2y =y − xy .

et
4x2 − 4y2 + ( 4x − 9 )( x − y ) y (y − x)
vi
⇔ = .
4x 2 + ( 4x − 9 )( x − y ) + 2y y + xy
ng
 
 8x + 4y − 9 y =
⇔ (x − y) +  0 (3) .
a
 4x + ( 4x − 9 )( x − y ) + 2y y + xy 
2
 
kh
2
2 9 ( x + 3)
Maë t khaù c töø (2) ta coù 16 ( x + 2 )( y + 2x ) = 9 ( x + 3) ⇔ 8x + 4y = .
2 ( x + 2)
2
9 ( x + 3) 9x2 + 36x + 45
Do ñoù 8x +=
4y − 9 = −9 >0 .
2 ( x + 2) 2 ( x + 2)
Vì vaäy (3) ⇔ x =y.
Thay y = x vaø o (2) ta ñöôï c:
702
x = 1
4 3x ( x + 2 ) =3 ( x + 3) ⇔ 39x + 42x − 81 =0 ⇔ 
2
.
 x = − 27
 13
Nhaän xeùt: Töø phöông trình ñaàu cuûa heä ta coù theå tìm ra x = y baè ng pheù p bieán
ñoå i töông ñöông nhö sau:
4x2 + ( 4x − 9 )( x − y ) = 3y − xy .
n
3y − xy ≥ 0
.v
⇔ .
4x + ( 4x − 9 )( x − y ) = 9y + xy − 6y xy
2 2
om
3y − xy ≥ 0
⇔ .
2 2
8x − 9x − 5xy + 9y − 9y + 6y xy =
0 .c
3y − xy ≥ 0

ok
⇔ .
( ) ( )
8 x − y + y 6 xy − 5x − y − 9 ( x − y ) =
2 2
0
bo
3y − xy ≥ 0

⇔  y − 25x  .
( x − y )  8x + 8y + − 9  0
=
et
  
  6 xy + 5x + y 
vi
y − 25x y − 25x
Do 8x + 8y + − 9 = 8x + 4y − 9 + 4y +
6 xy + 5x + y 6 xy + 5x + y
ng
y − 25x 24y xy + 20xy + 4y 2 + y − 25x

≥ 4y +
= >0
a
6 xy + 5x + y 6 xy + 5x + y
kh
Vì vaäy x = y ta coù keá t quaû töông töï .
703
Chuû ñeà 19. MOÄT SOÁ BAØI TOAÙN CHOÏN LOÏC

VAØ REØN LUYEÄN NAÂNG CAO
+ Noä i dung chuû ñeà naø y cung caá p moä t soá baø i toaù n toå ng hôï p ñeå caù c em reø n
luyeä n caù c kyõ thuaä t ñaõ ñöôïc hoï c töø caù c chuû ñeà tröôù c ñoù .
+ Bao goàm 60 baø i toaù n choï n loï c ñeà caä p ñeá n phaà n lôùn caù c kyõ thuaä t xöû lyù heä
phöông trình.
+ Caù c baøi toaù n ñeà xuaá t choïn loï c hay vaø khoù ñoà ng thôø i chöù a ñöï ng nhieà u tö
töôûng môùi do ñoù seõ keøm theo 1 soá baøi taäp reøn luyeän daønh cho baïn ñoïc reøn luyeän.
Nguoàn: Ñöôï c söu taà m töø ñeà thi thöû cuûa Newstudy.vn, baùo toaùn hoï c tuoå i treû
vaø moä t soá ñeà thi khaù c.
n
.v

 x + 2 + 3 y= −1 (
5 x2 + y2 − 3 )
om
 , ( x,y ∈  ) .
( 2x − 1)2 + ( 2y − 1)2 = 18

Lôøi giaûi
2 2
.c
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≥ 1;x + y − 3 ≥ 0 .
ok
Nhìn nhaä n heä phöông trình ta coù 2 nhaä n ñònh:
bo
+ Phöông trình thöù hai cuû a heä daïng baä c hai thöû xem coù phaâ n tích ñöôï c nhaâ n
töû hay khoâ hng.
et
+ Phöông trình ñaà u cuû a heä chöù a 3 caê n thöù c thoâng thöôø ng suy nghó bình
phöông khöû caê n ñaàu tieâ n neá u khoâ ng ñöôï c thöû aùp duïng baá t ñaú ng thöù c.
vi
+ Neá u caù c höôù ng treâ n khoâ ng ñöôï c vaä y thöû xem caû 2 phöông trình cuû a heä coù
( )
ng
moá i lieâ n heä naø o giöõa 3 caê n thöù c x + 2, y − 1, 5 x 2 + y 2 − 3 vaø thoâ ng
thöôø ng ñeå tìm moá i lieân heä naø y ta caà n taù ch phöông trình thöù hai theo
a
x + 2;y − 1;x2 + y2 − 3 .
kh
Nhö ñaõ phaâ n tích 2 höôùng ñaà u tieâ n khoâ ng xöû lyù ñöôï c vaä y vieá t laï i phöông
trình thöù hai cuû a heä döôù i daï ng:
4x2 − 4x + 4y2 − 4y − 16 =
0.
⇔ x2 + y2 − 3 =x + y + 1 ⇔ ( x + 2 ) + ( y − 1) =x 2 + y 2 − 3 .

 x + 2 + 3 y=

−1 (
5 x2 + y2 − 3
.
)
( x + 2 ) + ( y − 1) = x + y − 3
2 2

704
Roõ raø ng khi vieát laï i heä döôù i daïng treâ n ta chæ caà n söû duï ng pheù p theá ñeå tìm
moá i lieân heä giöõa 2 caê n thöùc ñaà u tieâ n.
Thaä t vaä y ta coù x + 2 + 3 y=
−1 5 ( x + 2 ) + ( y − 1)  .
⇔ x+2+6 ( x + 2 )( y − 1) + 9 ( y − 1=) 5 ( x + 2 ) + ( y − 1) .

⇔4 x + 2 − 6 ( x + 2 )( y − 1) − 4 ( y − 1) = 0.
⇔ ( )(
x + 2 − 2 y −1 4 x + 2 + 2 y −1 =0. )
= x 4y − 6
n
 x + 2= 2 y − 1 
⇔ ⇔  x = −2 .
.v
 4 x + 2 + 2 y − 1  y = 1

om
+ TH1: Thöû laï i ( x;y ) = ( −2;1) thaáy khoâng thoaû maõn.
+ TH2: Vôù i =
x 4y − 6 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
2
( 8y − 13) + ( 2y − 1)
2
18 .
=
.c
ok
y 2
=  x 2,y
= = 2
2  
⇔ 68y − 212y + 152 =⇔
0 19 ⇒ 
y = 26 19 .
x=− ,y =
bo
 17  17 17
 26 19 
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = ( 2;2 );  − 17 ; .
et
 17 
vi

 4
ng
3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y +
2
 x +1 , ( x,y ∈  ) .
( )
 x + xy − x + y − 2 2 − y2 + 2 = x + y
2
a

kh
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: − 2 ≤ y ≤ 2 .
Vôù i hình thöù c phöông trình ñaà u cuû a heä thaä t khoù ñeå khai thaù c ñöôï c gì.
Phöông trình thöù hai cuûa heä coù nhaân töû ñi cuøng vôù i 2 − y2 daï ng baä c 2 neâ n
tìm caù ch phaâ n tích thaø nh nhaâ n töû .
Ta coù : x2 + xy − x + y − 2 = x 2 + x ( y − 1) + y − 2 .
705
2 2
Coi ñaây laø tam thöù c baä c 2 cuû a x ta coù : ∆ x = ( y − 1) − 4 ( y − 2) = ( y − 3) .
1− y + y − 3 1− y − y + 3
Suy ra x = = −1 hoaë c x = =− y + 2 .
2 2
Do ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôù i:
( x + 1)( x + y − 2 ) 2 − y2 = x + y − 2 .
 4
3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y +
2
 4
3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y + x + 1
2
 x +1
⇔ x + y − 2 =
n
 0
( )( )
 x + 1 x + y − 2 2 − y2 = x + y − 2 
.v
  ( x + 1) 2 − y 2 =1

om
 x + y − 2 = 0
 (1)
 3 ( 2 − x ) 2 − y2 = 2 − y + 4
  x +1 .c
⇔
 ( x + 1) 2 − y2 = 1

ok
(2)
 4
 3 ( 2 − x ) 2 − y = 2 − y + x + 1
2
bo
y= 2 − x

Ta coù : (1) ⇔  2 4 .
3 ( 2 − x ) 2 − ( 2 − x ) =x +
et
 x +1
Chuù yù heä phöông trình naøy coù nghieäm khi ( 2 − x )( x + 1) ≥ 0 ⇔ −1 ≤ x ≤ 2 .
vi
Khi ñoù söû duï ng baá t ñaúng thöù c AM-GM ta ñöôï c:

ng
 2 2
3 ( 2 − x ) 2 − ( 2 − x )2 ≤ 3. ( 2 − x ) + 2 − ( 2 − x ) = 3
 2
a
 .
 4 4 4
kh
x + = x +1+ − 1 ≥ 2 ( x + 1) . −1 = 3
 x +1 x +1 x +1
Heä phöông trình coù nghieäm khi ñaú ng thöù c xaû y ra khi vaø chæ khi x =1 ⇒ y =1 .
 x + 1 2 − y2 =
( ) 1
Ta coù : (2) ⇔ 
3 ( 2 − x )( x + 1) 2 − y 2 =
( 2 − y )( x + 1) + 4

706

x > −1 
 x > −1
 x + 1 2 − y2 =
( ) 1 
 5x  5x
⇔ = ⇔ y = ⇔ y
3 ( 2 − x ) = ( 2 − y )( x + 1) + 4  x +1  x +1
1
( )
 x + 1 2 − y2 =
1  2
2 − y = 2
 ( x + 1)
 2−3 3
  x =
   23
x > −1 
n
5 − 15 3
  y =
5x
.v
  26
=⇔ y ⇔ .
x + 1 
  x = 2 + 3 3
om
 25x 2 1
2 − =  
23
2 2
 ( x + 1) ( x + 1) y = 5 + 15 3

  26 .c
ok
 3 5 − 15 3   2 + 3 3 5 + 15 3 
( x;y ) = (1;1);  2 −233 ; ;
26   23
;
26 
.

bo
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moät baøi toaù n hay vaø khoù maáu choá t cuû a baø i toaù n laø phaâ n
tích thaø nh nhaâ n töû töø phöông trình thöù hai cuû a heä. Ñoaï n xöû lyù phöông trình
et
luù c sau caà n kheù o leù o.

vi
x x − 3 2 =+
 ( ) 2 y3 + 3y2 , x,y ∈  .
ng
3 x − 3= y2 + 8y

Lôøi giaûi
a

kh
Ñaë t t = ( )
y + 3, t ≥ 3 ⇒ y = t 2 − 3 phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
2
( ) 2
x ( x − 3) = 2 + t 2 − 3 t ⇔ x ( x − 3) − 2 = t 3 − 3t .
3
⇔ ( x − 2 ) − 3 ( x − 2 ) = t 3 − 3t (1) .
= u3 − 3u vôù i u ≥ 1 ta coù
Vôù i x ≥ 3 ⇒ x − 2 ≥ 1,t ≥ 3 > 1 . Xeù t haøm soá f(u)
f '(u)= 3u2 − 3 ≥ 0, ∀u ≥ 1 .
Vì vaäy f(u) laø haøm ñoà ng bieá n vôù i u ≥ 1 .
707
Do ñoù (1) ⇔ f ( x − 2 ) = f(t) ⇔ x − 2 = t ⇔ x = t + 2 .

( )( ) (
3 t − 1 = t 2 − 3 t 2 + 5 ⇔ 9 ( t − 1) =t 2 − 3 t 2 + 5 . )( )
⇔ t 4 + 2t 2 − 9t − 6 = (
0 ⇔ ( t − 2 ) t 3 + 2t 2 + 6t + 3) =0⇔t=2
(vì t 3 + 2t 2 + 6t + 3 > 0, ∀t ≥ 3 ).
Vôù i t = 2 ⇔ y + 3 = 2 ⇔ y = 1 ⇒ x = 4 .
n
Nhaän xeùt. Sau khi ñaët nhö treâ n suy nghó ñeá n vieä c ñöa phöông trình veà daï ng
haø m ñaë c tröng vaø vaá n ñeà cuû a ta laøm tìm moá i lieâ n heä giöõ a x vaø t. Muoá n vaä y ta
.v
coù moä t coâng cuï raá t maï nh laø Maùy tính caàm tay vaø ta thöï c hieä n nhö sau:
om
Böôùc 1. Nhaä p vaø o maùy tính soá 1000 vaø gaù n vaø o bieá n nhôù A.
Böôùc 2. Nhaä p vaø o phöông trình treâ n ôû ñaâu coù t ta thay baè ng A.
2
Cuï theå nhö sau: X ( X − 3) − 2 = A3 − 3A . .c
Böôùc 3. Nhaá n SHIFT +SOLVE maù y hieän keá t quaû 1002 töù c laø x = t + 2 hay
ok
3
t= x − 2 do ñoù ta vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng: ( x − 2 ) − 3 ( x − 2 ) = t 3 − 3t .
Ngoaøi ra sau khi bieán ñoå i phöông trình veà daï ng nhö treâ n ta coù theå phaâ n tích
bo
nhaâ n töû nhö sau:

( )
⇔ ( x − t − 2 ) x 2 + ( t − 4 ) x + t 2 − 2t + 1 =
0 (1) .
et
Do x ≥ 3,t ≥ 3 neâ n
vi
2
x2 + ( t − 4 ) x + t 2 − 2t + 1 = ( x − 1)( x − 3) + ( t − 1) + tx − 3 > 0 .
ng
Vì vaäy (1) ⇔ x − t − 2 = 0 ⇔ x = t + 2 .
a
6x − y − 6x − 2y =5
, ( x,y ∈  ) .
kh
 2 2
9x − y + 4y 6x − 2y = 6xy − 4y + 12x + 2
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 3x − y ≥ 0 .
2(3x − y) + y − 6x − 2y = 5
2 2
(3x − y) − 2(y − 6x − 2y ) =2
Ñaë t: u =
3x − y, v =−
y 6x − 2y, ( u ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
708
 26
2u + v = 5 u = 2  u =
⇔ hoaë c 7 .
 2 2 
 u − 2v = 2 v = 1 v = − 17
 7
 5
 u= 2 3x − y =2 3x= y + 2 x =
TH1: Neá u  ⇔ ⇔ ⇔ 3
= v 1 y= 1 y − 2 1
− 6x − 2y = y = 3

(thoûa maõ n ñieàu kieä n).
 26  26
=  u 7 3x − y 7
=
n
TH2: Neá u  ⇔ .
.v
v = 17  17
− y − 6x − 2y =
−
 7  7
om
 26  9 + 2 91
3x − y = x =
 7  21
⇔ ⇔ (thoû a maõ n ñieàu kieä n).
.c
y − 52 = −
17  −17 + 2 91
 7 7 y = 7
ok
 5   9 + 2 91 −17 + 2 91 
Vaä y heä coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;3  ;  ; .
 3   21 7 
bo

x + x2 − 3 = y + y2 + 3
Baøi 5.Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ∈  ) .
et
x3 − y3 = 3x − 3y + 4
vi
Lôøi giaûi
Phaân tích tìm lôø i giaû i:
ng
Baø i toaù n coù nhieà u höôùng tieá p caän:

+ Phöông trình thöù nhaát cuûa heä chöùa 2 caên thöùc vaäy ñôn giaûn chuyeån veá veà daïng:
a
x − y= y2 + 3 − x2 − 3 .
kh
Tieá p ñeá n khöû caê n hai veá baè ng pheùp bình phöông. Vôùi caù ch naø y ta chuyeå n veá
nhö vaä y vì sau khi bình phöông ta löôï c boû ñi ñöôï c x2 + y2 chung ôû hai veá .
+ Neá u x,y cuøng döông ta phaù t hieä n ñöôï c tính chaá t haøm ñaë c tröng töø phöông
2
trình ñaà u cuû a heä : x2 − 3 +  x2 − 3  + 3 = y + y2 + 3 .
 
709
+ Ngoaøi ra toâ i trình baøy vôùi baïn ñoï c 1 phöông phaù p khöû caê n khaù c ñoù laø
u =x + x2 − 3

pheù p ñaë t:  .
y + y2 + 3
v =
Vôù i caù ch naø y coù theå xöû lyù raá t toá t caù c baø i toaùn maø heä chæ chöù a hai caê n thöù c
daï ng x2 + a; y2 + b .

 u ≥ x,v ≥ y
n
 
u =x + x2 − 3 u2 + 3
.v

Ñaë t  ⇔ x = .
y + y2 + 3
v =  2u
om
 v2 − 3
y =
 2v
u2 − 3
.c 3
Töø phöông trình ñaà u suy ra u = v ⇒ y = ⇒x−y= .
2u u
ok
( x − y ) ( x2 + y2 + xy ) = 3 ( x − y ) + 4 .
bo
3 9 u2 + 3 u2 − 3 
⇔ ( x − y ) ( x − y ) + 3xy − 3 =4 ⇔ 
2
+ 3. . − 3  =4 .
  u  u2 2u 2u 
et
(
⇔ 9u4 − 16u3 − 36u2 + 27 =0 ⇔ ( u − 3) 9u3 + 11u2 − 3u − 9 =0 (1) . )
vi
ng
Neá u x ≤ 0 ⇒ x + x 2 − 3 < x + x = x − x = 0 .
Maë t khaù c y + y2 + 3 > y + y ≥ 0 do ñoù voâ lyù .

a
Vaä y x > 0 ñoá i chieá u vôù i x ≥ 3 ⇒ x ≥ 3 ⇒ u ≥ 3 > 1 .

kh
Khi ñoù 9u3 + 11u2 − 3u − 9 > 9.13 + 3u ( u − 1) + 8u2 − 9 > 0 .

 2
=  u 3= x + x − 3 =3 x 2
Do ñoù (1) ⇔ u = 3 ⇒  ⇔ ⇔ .
= v 3= y + y2 + 3 =
3  y 1
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n u ≥ x,v ≥ y thaá y thoû a maõn.

Vaä y nghieä m cuû a heä phöông trình laø ( x;y ) = ( 2;1) .
710
Caùch 2:
Bieá n ñoå i phöông trình ñaà u cuû a heä thaø nh:
x−y= y2 + 3 − x2 − 3 ⇒ x2 − 2xy + y2 = x2 + y2 − 2 ( x − 3)( y + 3) .

2 2
xy ≥ 0

xy ≥ 0
⇔ ( )( )
x2 − 3 y2 + 3 = xy ⇔  2 2
(
 x − 3 y + 3 = )(
2 2 ⇔ 2
x y ) 2
x − y = 3
.

( x − y )( x + y ) =3
x2 − y2 = 
3
n
 3 x + y 2 + x − y 2 
 ( ) ( ) = 3 x−y +4 .
 3 ⇔
x − y = 3 ( x − y ) + 4 ( x − y )  ( )
3
.v
4 
  

om
x y,v =−
 uv = 3
  uv = 3 .c
  3u + v 
2 2 ⇔ 4
v   3v + 4
= 2
4  v − 12v − 16v + 27 =
0
ok
  
 uv = 3

.
⇔
( )
bo
( v − 1) v + v − 11v − 27 =
3 2
0
Thöï c hieä n ñaù nh giaù nhö caùch 1 vaø thöû laï i nghieäm tìm ñöôï c ( x;y ) = ( 2;1) laø
et
nghieäm duy nhaá t cuû a phöông trình:

vi
Chuù yù. Theo treâ n ta coù x;y ≥ 0 do ñoù ta coù theå vieá t phöông trình ñaà u cuûa heä
ng
döôù i daï ng:

2
x2 − 3 +  x2 − 3  + 3 = y + y2 + 3 .
a
 
kh
Vieä c coø n laï i ta chæ caàn xeùt haøm soá f(t) =+

t t 2 + 3,t ≥ 0 .
Ta coù f(t) ñoà ng bieá n vaø deã coù f(y)=  x2 − 3  ⇔ y= x2 − 3 ⇔ x 2 − y 2= 3 .

 
Laë p laïi caù c böôù c töông töï caù ch 2 ta coù keá t quaû töông töï .
 2y2 − 7y + 10 − x y + 3 + y + 1 = x + 1
 ( )
 , ( x,y ∈  ) .
3
 y +1 + = x + 2y
 x +1
711
Lôøi giaûi
Baø i toaù n coù phaà n töông töï baø i toaù n 2 vôù i 2 ñaë c ñieåm phöông trình ñaà u chöù a
caê n thöù c; phöông trình thöù hai coù daï ng phaâ n thöù c.
+ Vaä y ñaà u tieâ n quy ñoà ng phöông trình ñaàu cuû a heä ta coù ngay nhaâ n töû
( x + 1) y +1.
+ Khi thaá y nhaâ n töû treân ta nghó ngay ñeá n vieä c chuyeå n y + 1 sang phaû i roà i
bình phöông ñeå coù nhaâ n töû ( x + 1) y + 1 töø phöông trình ñaà u cuûa heä .
n
+ Do vaäy caû 2 phöông trình cuû a heä ñeà u lieâ n heä vôù i ( x + 1) y + 1 do ñoù nghó
.v
ngay ñeá n söû duïng pheù p theá .
Ñieà u kieän: y ≥ −1,x ≠ −1,2y2 − 7y + 10 − x ( y + 3) ≥ 0 .
om
 2y2 − 7y + 10 − x y + 3 = x + 1 − y + 1
 ( ) .
.c

( x + 1) y + 1 = ( x + 2y )( x + 1) − 3
ok

x + 1 − y + 1 ≥ 0

bo
 2
⇔ 2y2 − 7y + 10 − x ( y + 3) = ( x + 1) − 2 ( x + 1) y + 1 + y + 1 .

( x + 1) y + 1 = ( x + 2y )( x + 1) − 3
et

Thay ( x + 1) y + 1 = ( x + 2y )( x + 1) − 3 töø phöông trình döôùi leân phöông trình
vi
treâ n ta ñöôï c:
ng
2
2y 2 − 7y + 10 − x ( y + 3) = ( x + 1) − 2 ( x + 2y )( x + 1) − 3 + y + 1 .
x= 1 − y
a
2
⇔ x2 + 3x ( y − 1) + 2 ( y − 1) = 0 ⇔  .
 x= 2 − 2y
kh
TH1: Neá u x = 1 − y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
y ≥ 2

( )
y − 2 y + 1 = y 2
− y + 1 ⇔ .

(y )
2 2
( y − 2 ) ( y + 1)=
2
− y +1
y ≥ 2
y ≥ 2 
⇔ 4 3 2
⇔  2 3y 2 15  6  2
y − 3y + 6y − 2y − 3 =0  y −  +  y −  y +  =
0
 2  4 5  3
712
(voâ nghieä m).

TH2: Neá u x= 2 − 2y thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
( 3 − 2y )( 3 − 4y ) ≥ 0

( 3 − 2y ) y + 1 = 3 − 4y ⇔  2 2
.
( 3 − 2y )( ) (
y + 1 = 3 − 4y )
 x = 2

( 3 − 2y )( 3 − 4y ) ≥ 0 ( 3 − 2y )( 3 − 4y ) ≥ 0  y = 0

⇔ ⇔ ⇔  x =−4 − 15 .
3 2
4y − 24y + 21y = 0 
y 4y 2
− 24y (
+ 21 = 0 
 ) 6 + 15
n
 y =
  2
.v
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n ta chæ nhaä n nghieäm ( x;y ) = ( 2;0 ) .
om
 108
12x + y −= 6 4xy + 33 − 2y − 3
.c , ( x,y ∈  ) .
 2
8 xy − 2y − 8y + 4 = ( x − y )
ok
Lôøi giaûi
bo
3
Ñieà u kieän: x ≥ 2,y ≥ .
2
et
Xeù t phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c: 8 xy − 2y − 8y + 4 = x2 − 2xy + y2 .

2
⇔ 4 ( xy − 2y ) + 8 xy − 2y + 4 = ( x + y ) .
vi
( )
ng
2 2
⇔ 2 xy − 2y + 2 =( x + y ) ⇔ 2 xy − 2y + 2 =x + y .
⇔2 ( x − 2) y + 2 = x + y ⇔ ( x − 2) − 2 ( x − 2) y + y = 0 .
a
kh
( )
2
⇔ x−2 − y =0 ⇔ x−2 = y ⇔ y =x−2.

12xy − 6y + 108
= 4xy + 33 − 2y − 3 .
y
12xy − 6y + 108 4xy − 2y + 36
⇔ = .
y 4xy + 33 + 2y − 33
713
⇔ 2 ( 2xy − y + 18) ( 4xy + 9 + 2y − 3 − 3y =0. )

2xy − y + 18 =0
⇔ .
 4xy + 33 + 2y − 3 =
3y
TH1: Neá u 2xy − y + 18 =0 khi ñoù ta coù heä phöông trình:
2xy − y + 18 =0 2x ( x − 2 ) − ( x − 2 ) + 18 =
0 2x2 − 5x + 20 =
0
 ⇔  ⇔ 
 y= x − 2 y= x − 2 y= x − 2
(voâ nghieä m).
n
TH2: Neá u 3y khi ñoù ta coù heä phöông trình:
4xy + 33 + 2x − 3 =
.v
 4xy + 33 + 2y − 3 =3y  4x ( x − 2 ) + 33 + 2 ( x − 2 ) − 3 = 3 ( x − 2 )
 ⇔  .
om
y= x − 2 y= x − 2
 4x2 − 8x + 33 + 2x − 7= 3 x − 2
⇔ ( ) ⇔ x = 8 .
y = 6
y= x − 2
.c
4x2 − 8x + 33 + 2x − 7= 3 ( x − 2 ) ta thöï c
ok
Nhaän xeùt. Ñeå giaû i phöông trình
hieä n nhö sau:
bo
4x2 − 8x + 33 − 15 + 2x − 7 − 3 = 3x − 24 .
4x2 − 8x − 192 2x − 16
3 ( x − 8) .
et
⇔ + =
4x2 − 8x + 33 + 15 2x − 7 + 3
vi
4 ( x − 8)( x + 6 ) 2 ( x − 8)
⇔ + 3 ( x − 8) .
=
ng
2
4x − 8x + 33 + 15 2x − 7 + 3
 4 ( x + 6) 2 
⇔ ( x − 8)  + − 3 =0 (1) .
a
 4x2 − 8x + 33 + 15 2x − 7 + 3 
kh
7 2 2
Vôù i moï i x ≥ ⇒ ≤ ta chöù ng minh
2 2x − 7 + 3 3
4 ( x + 6) 7
< ⇔ 7 4x2 − 8x + 33 > 12x − 33 .
4x2 − 8x + 33 + 15 3
( )
7 4x2 − 8x + 33 > 12x − 33 ⇔ 49 4x2 − 8x + 33 > 144x2 − 792x + 1089 .
⇔ 52x2 + 400x + 528 > 0 (luoân ñuù ng).

Do ñoù (1) ⇔ x − 8 = 0 ⇔ x = 8 ⇒ y = 6 .
714
Nhaän xeùt. Moä t soá heä phöông trình coù moä t phöông trình ñöôï c taï o thaø nh töø 1
haèng ñaúng thöùc cô baûn. Ta caàn kheùo leùo phaân tích ñeå nhaän ra haèng ñaúng thöùc ñoù.
+ Roõ raø ng ta coù theå xöû lyù phöông trình ñaàu cuûa heä roà i theá vaøo phöông trình
coøn laïi. Tuy nhieân vieäc theá nhö vaäy ñöa veà 1 phöông trình voâ tyû heát söùc phöùc taïp.

( )
( 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y (1)
.
( )
( 3 − y ) x 2 + y 2 =8x + 6y

(2)
Lôøi giaûi
n
2 2
Neá u x + y = 0 ⇔ x = y = 0 thoû a maõ n heä phöông trình.
.v
Neá u x2 + y2 > 0 khi ñoù nhaâ n cheù o theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôï c
om
( 6 − x )( 8x + 6y ) =( 3 − y )( 6x + 8y ) ⇔ 4x2 − 4y2 − 6xy − 15x + 30y =0 .
Coi ñaây laø phöông trình baäc vôùi aån laø x ta ñöôïc: 4x2 − ( 6y + 15) x − 4y2 + 30y =
0
Ta coù ∆ x= ( 6y + 15) − 16 ( −4y 2 + 30y )= (10y − 15) .

2
.c 2
ok
15 y
Suy ra x = 2y hoaë c =
x − .
4 2
bo
y = 0

- Vôù i x = 2y thay vaø o (1) ta ñöôï c ( 6 − 2y ) 5y = 20y ⇔  y = 2
2
y = 4
et

Suy ra ( x;y ) = (1;2 ) ; ( 2;4 ) .
vi
15
- Vôù i =
y − 2x thay vaø o (2) ta ñöôï c:
ng
( )
( 4x − 9 ) 4x2 − 24x + 37 = 0 ⇔ x = 94 suy ra ( x;y ) =  94 ; 21
 
 .
a
 4
kh
 9 21 
Vaä y heä phöông trình coù boán nghieä m laø ( x;y ) = ( 0;0 ) ; (1;2 ) ; ( 2;4 ) ;  ;  .
4 4 
Lôøi giaûi
715
Ta thaá y laë p laï i ôû 2 phöông trình cuû a heä vaø caù c nhaân töû khaù c chæ laø
baä c nhaá t cuûa x vaø y do ñoù hoaø n toaø n xöû duï ng ñöôï c kyõ thuaät heä phöông trình
baä c nhaá t hai aå n ñaõ ñeà caäp trong chuû ñeà 1. Ngoaøi ra neá u chia moãi phöông
trình cuû a heä cho ta laï i coù daá u hieä u cuû a kyõ thuaä t soá phöù c. Döôù i ñaây toâ i
chæ trình baø y lôø i giaû i theo 1 höôùng khaù c ñoù laø suy nghó nhaâ n cheù o 2 phöông
trình cuû a heä tìm nhaâ n töû chung. Hai caù ch kia xin daø nh cho baï n ñoï c.
Ñieà u kieän −2 ≤ x ≤ 2,y ≥ 0 .
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daï ng:
( ) (
3x x3 − 2 y + 2 y 2 y − x3 = )
0 ⇔ x3 − 2 y 3x − 2 y = (
0 . )( )
n
.v
- Vôù i 2 y = 3x khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaønh:
om
x3 = 4 − x 2 + 3x ⇔ x3 − 3x = 4 − x2 (1)
x3 − 3x ≥ 0  x3 − 3x ≥ 0
⇔ ⇔ .c
6 4 2
4 x2
x − 6x + 9x =−
6 4 2
x − 6x + 10x − 4 =
0
x3 − 3x ≥ 0
ok

)( ( ) )
⇔ 2 .
( 4 2
 x − 2 − 2 x + 4 − 2 x + 4 + 2 2 =0
bo
⇔ x= 2+ 2 ⇒ y=
9
4
(2 + 2 ) .
et
vi
ng
Caùch khaùc: Ñaë t=

x 2 cost,t ∈  0; π  vaø:
π 
a
(1) ⇔ 2 cos3t =2sint ⇔ cos3t =cos  − t  .

2 
kh
- Vôù i 2 y = x3 khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh
4 − x2 =0⇔x=±2 . Suy ra ( x;y ) = ( 2;16 ) .

)

( 2;16 ); 

2 + 2;
9
4
( 
2+ 2  .

)
716
 1 y 2 x
 += +2 (1)
 x y
 x , ( x,y ∈  ) .
 y  x 2 + 1 −=
1 3x2 + 3 (2)
  
Lôøi giaûi
Deã nhaä n thaáy töø phöông trình ñaà u cuûa heä coù ñöôï c nhaâ n töû chung y − 2x .
Ñieà u kieän x > 0 khi ñoù y > 0 .
Vieá t laï i (1) döôùi daïng:
y x + y2 = 2x x + 2xy ⇔ ( y − 2x ) ( )
x + y = 0 ⇔ y = 2x .
n
.v
2x  x2 + 1 −=
1 ( )
om
3x2 + 3 ⇔ x2 + 1 2x − 3 =
2x .
 
3
Ñeå phöông trình naøy coù nghieäm ta phaûi coù x > khi ñoù vieá t laï i phöông
.c
2
2 2x 2x
trình döôùi daïng x= +1 ⇔ x2 + 1 − = 0 (3)
ok
2x − 3 2x − 3
2x  3 
bo
= x2 + 1 −
Xeù t haø m soá f(x) treâ n  ; +∞  .
2x − 3  2 
 
x 2 3  3 
et
Ta coù :=
f '(x) + > 0, ∀x ∈  ; +∞  neâ n f(x) laø haøm
 2 
( 2x − 3 )
2
x2 + 1  
vi
 3 
ng
ñoà ng bieán treâ n  ; +∞  .

 2 
 
3 . Suy ra ( x;y ) = ( )
a
Vì vaäy (3) ⇔ f(x)

= f( 3) ⇔=
x 3;2 3 .
kh
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( )

3;2 3 .
Lôøi giaûi
 y ≥ −1 + 5
Ñieà u kieän: y2 + 2y − 4 ≥ 0 ⇔  .
 y ≤ −1 − 5
717

x2 + 9 − x2 + 4 + y − y 2 + 2y − 4 =
1.
2
⇔ x2 + 9 − x2 + 4 + ( y + 1) − ( y + 1) −5 =2.
5 5
⇔ + 2.
=
x2 + 9 + x2 + 4 y +1+ ( y + 1)
2
−5

2
x2 + 4 + x2 + 9 + y + 1 + ( y + 1) −5 =10 .
n
.v
2
Ñaë t u = x2 + 4 + x2 + 9,v = y + 1 + ( y + 1) − 5 ta coù heä phöông trình:
om
u + v =
10  2 2
  u 5=  x +4 + x +9 = 5 x 0
5 5 ⇔  ⇔  ⇔ .
 + =2  v 5= 2
y + 1 + ( y + 1) − 5 = 5  y 2
u v  .c
ok
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baø i toaù n hay tröôù c khi ñaë t aå n phuï caà n nhaâ n lieâ n hôïp.
Xem theâm kyõ thuaä t ñaë t aå n phuï ñaïi soá toâ i coù trình baø y moä t baø i toaù n daï ng
bo
töông töï nhöng khoù hôn baøi toaù n treâ n.

et
vi
.
a ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: xy ( x + y ) ≠ 0 .
kh
 x + y 2 − 2xy
( ) +
2
=
1
 xy x + y xy
 2 1 2
( x + y ) − 2xy − x + y =2 − ( x − 1)

718
 x + y 2 −1
( ) + 2 =  x + y +1 2 
2 ( x + y − 1)  − =0
 xy x + y   xy x + y 
⇔ ⇔ .
1  x + y 2 − 2xy − 1 =2 − x − 1 2
( ) ( )
 2 2
( x + y ) − 2xy − x + y =2 − ( x − 1) x+y

TH1: Neá u x + y =1 ⇒ y =1 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
2
−2x (1 − x ) = 2 − ( x − 1) ⇔ 3x 2 − 4x − 1 = 0
 2− 7  2− 7 1+ 7
=x =x = ,y
⇔ 3 ⇒ 3 3 .
n
 2+ 7  2+ 7 1− 7
=x =x = ,y
.v
 3  3 3
x + y +1 2
om
2
TH2: Neá u − = 0 ⇔ 2xy = ( x + y ) + x + y thay vaøo phöông trình
xy x+y
thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: .c 2
1 2
= 2 − ( x − 1) ⇔
( x + y + 1) = x − 1 2 .
−x − y − ( )
ok
x+y x+y
=  x − 1 0 =  x 1
 
bo
 x + y + 1 =0  y =−2
Suy ra  x ≠ 1 ⇔  x ≠ 1 .
 
et
 x + y + 1 ≠ 0  x + y + 1 ≠ 0
 
 x + y > 0  x + y > 0
vi
Thöû laïi ( x;y=

) (1; −2 ) thaáy khoâng thoûa maõn.
ng
2
Vôù i x + y > 0 khi ñoù 2xy = ( x + y ) + x + y ⇔ x 2 + y2 + x + y = 0 (voâ nghieä m).
a

kh
  
( x;y ) =  2 −3 7 ; 1 +3 7  ;  2 +3 7 ; 1 −3 7  .
  
Lôøi giaûi
719
Ñieà u kieän −4 ≤ x ≤ 1 . Khi ñoù vieá t laïi (1) döôù i daïng
( )
3
2y3 + y = 1 − x ( 3 − 2x ) = 1 − x 2 (1 − x ) + 1 = 2 1− x + 1− x (3) .
= 2t 3 + t ta coù
Xeù t haø m soá f(t) neân f(t) laø haøm
ñoà ng bieán treâ n ( −∞; +∞ ) .
Vì vaäy (3) ⇔ f(y) = f ( )
1− x ⇔ y = 1− x .
3 − 2x + 1 − x =4 + x + 4 ⇔ x + 4 − 1 − x − 3 − 2x + 4 =0 .
n
Ñeá n ñaâ y xeù t haøm soá hoaë c nhaâ n lieân hôï p ta coù nghieäm duy nhaá t:
.v
x =−3 ⇒ y =2 .
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −3;2 ) .
om
.c
ok
Lôøi giaûi
bo

2
( )
9 + 8x2 y − x 4 y2 − 16 + ( x − 2y ) =1 + y 16y5 − 3x2 y2 + 1 −  x2 5y3 − x2 + y  ( )
et
 
( x − 4y ) + 1 ≥ 1,∀x,y ∈ 
2
2 3
=
vi
25 − ( x y − 4 ) ≤ 5 ≤ 1 + 16 + ( x − 2y ) , ∀x,y ∈ 
ng
2 2
Maë t khaù c: 9 + 8x2 y − x 4 y2= 2
Vì vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi caù c daá u ñaú ng thöù c xaû y ra
a
x2 y = 4
kh
 x = 2
ñoà ng thôøi, ñieà u naø y töông ñöông vôù i x − 2y = 0 ⇔  .
 2 3 y = 1
x − 4y = 0


(
2 − x2 y 4 + 2xy 2 − y 4 + 1= 2 3 − 2 − x y 2
) (1)
, ( x,y ∈  )
 x − y2 + x = 3 (2)

720
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x − y2 ≥ 0,x2 y 4 + 2xy2 − y 4 + 1 ≥ 0 .
(
Vieá t laï i (1) döôùi daïng: 2 xy2 + 1 − ) ( xy + 1) − y = ( 6 − 4 2 ) y
2 4 2
(3) .

Xeù t y ≠ 0 khi ñoù chia hai veá cuûa (3) cho y2 ta ñöôï c
2
xy 2 + 1  xy 2 + 1 
2. −   −1 = 6 − 4 2 .
y2  y2 
 
n
xy 2 + 1
.v
Ñaë t u = khi ñoù ta coù phöông trình 2t − t 2 − 1 = 6 − 4 2 .
2
y
om
2t + 4 2 − 6 ≥ 0
2 
⇔ t − 1 = 2t + 4 2 − 6 ⇔  ⇔t= 3 .
( ) ( )
2
2 2
t − 1= 4t + 4 4 2 − 6 t + 4 2 − 6
 .c
 3y2 − 1
ok
 xy 2 + 1 x =
 =3  y2
2
Vì vaäy ta coù heä phöông trình  y ⇔ .
2 4
  3y − 1 − y 1
bo
2 =
 x − y + x = 3 
y2 y2

et
  3y2 − 1
3y2 − 1  x =
 x = 
⇔ y2 ⇔ y2 .
vi
 4 2 6
3y − y − y − 1 =
0
 2 4 2
(
 y − 1 −y + 2y + 1 =
0 )( )
ng
 8+6 2
x = 2 x =
⇔ 2 ∨ ñoá i chieá u vôù i ñieà u kieän x − y2 ≥ 0 ta chæ nhaän
a
3+2 2
y = 1  2
kh
y = 1 + 2
1 ⇔ ( x;y ) =
2,y2 =
x= ( 2; ±1) .
) ( 2; −1); ( 2;1) .

(
x3 − 2y = x2 − x ( 2y + 1)
) (1)
x 2 − 2y 2 − 2y + 3= 3x + 4 + 4y + 1 (2)
Lôøi giaûi
721
( )
Töø (1) ⇔ ( x − 2y ) x 2 − x + 1 = 0 ⇔ x = 2y .
Thay vaøo (2) ta ñöôï c 2y2 − 2y + =

3 4y + 1 + 6y + 4 .
(
⇔ 2y2 − 4y = ) 4y + 1 − ( y + 1) + 6y + 4 − ( y + 2 ) .
 
(
⇔ y2 − 2y 2 +

) 1
4y + 1 + y + 1
+
1
6y + 4 + y + 2 
= 0 .
y = 0
⇔ y2 − 2y =0 ⇔  . Suy ra ( x;y ) = ( 0;0 ) ; ( 4;2 ) .
y = 2
n
.v
Nhaän xeùt. Baøi toaùn treâ n coù daïng quen thuoä c töø 1 phöông trình cuû a heä baèng
om
phöông phaù p haøm soá hoaë c phaân tích nhaâ n töû tìm ñöôïc moái lieâ n heä tuyeá n tính
giöõ a 2 nghieäm cuûa heä . Quan troï ng nhaá t cuûa loaï i toaùn naø y ñoù laø xöû lyù phöông
trình voâ tyû luù c sau. Vôù i loaï i coù 2 caê n thöù c trôû leân nhö treâ n kyõ thuaä t ñöôï c söû
duï ng ñoù laø nhaâ n lieân hôï p.
.c
xy − x − y =1
ok
.
4x − 12x + 9x =−y3 + 6y + 7
Lôøi giaûi
bo
Caùch 1: Heä soá baát ñònh chöù a bieå u thöù c cuû a bieá n
xy − x − y − 1 =0 (1)
et
Vieá t laï i heä döôù i daïng  3 2 3

4 x − 12x + 9x + y − 6y − 7 =0 (2)
vi

Xeù t y ≠ 1 khi ñoù laá y (2) − 3 ( y + 1) .(1) ta ñöôï c
ng
4 x3 − 12x2 + 9x + y3 − 6y − 7 − 3 ( y + 1)( xy − x − y − 1) =0 .
a
2 x + y − 1 =0
⇔ ( x + y − 1)( 2x − y − 2 ) = 0 ⇔ 
kh
.
2x − y − 2 = 0
- Vôù i y = 1 − x thay vaø o (1) ta ñöôï c:
x (1 − x ) − x − (1 − x ) − 1 =0 ⇔ −x 2 + x − 2 =0 (voâ nghieäm).
y 2x − 2 thay vaø o (1) ta ñöôï c:
- Vôù i =
722
 5 − 17 1 − 17
= x = ;y
x ( 2x − 2 ) − x − ( 2x − 2 ) − 1 =0 ⇔ 2x 2 − 5x + 1 =0 ⇔  4 2 .
 5 + 17 1 + 17
= x = ;y
 4 2
  
( x;y ) =  5 − 4 17 ; 1 − 2 17  ;  5 + 4 17 ; 1 + 2 17  .
  
Caùch 2: Phöông phaù p theá
n
.v
y +1
Xeù t y ≠ 1 khi ñoù ruù t x = töø phöông trình (1) theá vaøo (2) ta ñöôï c
y −1
om
y6 − 3y5 − 3y 4 + 11y3 − 6y2 + 32
( )( )
2
= 0 ⇔ y2 − y + 2 y2 − y − 4 =0 .
3
( y − 1) .c
Caùch 3: Ñaë t aå n phuï ñöa veà phöông trình ñaúng caá p
ok
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng
y ( x − 1) = x + 1

bo
 3
.
4 ( x − 1) − 3 ( x − 1) =− y3 + 6y + 6
y ( x − 1) =x + 1
et

⇔ 3
.
4 ( x − 1) + y = 3 ( x + 2y + 1)= 3 2y + y ( x − 1) 
3
vi
y ( x − 1) = x + 1
ng

⇔ 3
.
4 ( x − 1) + y=
3
3y ( x + 1=
) 3y2 ( x − 1)
a
3
Vì vaäy 4 ( x − 1) + y3 − 3y2 ( x − 1) =
0.
kh
Baø i taä p töông töï xem theâm chuû ñeà heä soá baá t ñònh.
y + 3y2 − 2y + 3x2 + 6 = 3x + 7x2 + 7 + 2 (1)

2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 =0 (2)
Lôøi giaûi
2 2
Ñieà u kieän 3y − 2y + 3x + 6 ≥ 0 .
723

y − 3x − 2 + 3y2 − 2y + 3x2 + 6 − 7x2 + 7 =0
 .
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 = 0
 3y2 − 4x2 − 3y + 3x + 1 + ( y − 3x − 2 )
y − 3x − 2 + =0
⇔ 2 2
3y − 2y + 3x + 6 + 7x + 7 2 .

3y 2 − 4x 2 − 3y + 3x + 1 =0
  
( y − 3x − 2 )  1 + 1 =
 0
n
⇔  3y 2
− 2y + 3x 2
+ 6 + 7x 2
+ 7  .
 
.v

3y 2 − 4x 2 − 3y + 3x + 1 = 0
om
y 3x + 2
= =y 3x + 2
⇔ 2 ⇔  2 .
3 ( 3x + 2 ) − 4x − 3 ( 3x + 2 ) + 3x + 1 =
2 2
3y − 4x − 3y + 3x + 1 =0 0
=y 3x + 2
x =
−1;y =
−1
.c

⇔ ⇔ 7 25 .
ok
2
23x + 30x + 7 =0 x =− ;y =
 23 23
 7 25 
bo
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( −1; −1) ;  − ;  .
 23 23 
et
3x2 − 2x − 5 + 2x x2 + 1= 2 y + 1 y2 + 2y + 2
 ( ) (1)
vi

x2 + 2y2 = 2x − 4y + 3 (2)
ng
Lôøi giaûi
Laá y (1) − (2) theo veá roà i ruù t goï n ta ñöôï c
a
kh
2 2
x2 + x x 2 + 1 =( y + 1) + ( y + 1) ( y + 1) + 1 (3) .
t 2 + t t 2 + 1 treân ( −∞; +∞ ) ta coù :

t2 t2
f '(t)= 2t + t 2 + 1 + ≥ 2t + 2 t 2 + 1. = 2 t + 2t ≥ 0, ∀t ∈ ( −∞; +∞ )
t2 + 1 t2 + 1
Do ñoù f(t) laø haøm ñoà ng bieán treâ n ( −∞; +∞ ) .
Vì vaäy (3) ⇔ f(x) = f ( y + 1) ⇔ x = y + 1 .
724
2
Thay vaøo (2) ta ñöôï c ( y + 1) + 2y2 = 2 ( y + 1) − 4y + 3 .
 y = −2
⇔ 3y2 + 4y − 4 = 0 ⇔  .
y = 2
 3
( x;y )  43 ; 23  ; ( −1; −2 ) .
 
Suy ra =
 
( x;y )  43 ; 23  ; ( −1; −2 ) .
 
 
n
x 3x2 + 6xy + y 3y2 + 6xy =6 (1)

.v
 x + y + x2 + y2 =2 + 2xy (2)
om
Phaân tích lôøi giaûi. Döï ñoaù n ( x;y ) = (1;1) neâ n ta söû duï ng ñaù nh giaù baá t ñaú ng
thöù c qua baá t ñaú ng thöù c cô baû n Coâ si.
Lôøi giaûi
.c
ok
Khi ñoù söû duï ng baá t ñaúng thöù c coâ si cho veá traù i cuû a (1) ta ñöôï c
bo
x 3x2 + 6xy + y 3y2 + 6xy ≥ 2 xy 3x2 + 6xy. 3y2 + 6xy .
(
= 2 3xy xy 5xy + 2 x2 + y2  ≥ 2 3xy xy 5xy = )
+ 2.2xy  6xy
et
 
Do ñoù xy ≤ 1 .
vi
Maë t khaù c cuõ ng theo Coâ si ta coù :

ng
9x2 + 3x2 + 6xy 9y2 + 3y2 + 6xy

x 3x2 + 6xy + y 3y2 + 6xy ≤
6
+
6
(
= 2 x2 + y2 + xy . )
a
Do ñoù x2 + y2 + xy ≥ 3 . Maë t khaù c xy ≤ 1 ⇒ x2 + y2 ≥ 2 . Neâ n töø (2) suy ra

kh
2 + 2xy ≥ x + y + 2 ≥ 2 4 xy + 2 ⇔ xy ≥ 4 xy ⇔ xy ≥ 1 .
Vì vaäy xy = 1 ñieà u naø y keù o theo taá t caû caù c daá u ñaú ng thöù c xaû y ra ⇔ x = y = 1
x 9y − 5 + y 9x − 5= 2x 2 + 2y 2
2 2
x 9x − 5 + y 9y − 5= 2x + 2y
Lôøi giaûi
725
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø heä ñoá i xöù ng loaïi II phöông phaù p giaû i daïng heä naø y laø tröø
theo veá hai phöông trình cuû a heä .
5 5
Ñieà u kieän x ≥ ,y ≥ .
9 9
Khi ñoù tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c
x ( ) (
9y − 5 − 9x − 5 + y 9x − 5 − 9y − 5 =0 . )
2
9(x − y)
⇔ (x − y) ( )
9y − 5 − 9x − 5 = 0 ⇔ −
9y − 5 + 9x − 5
= 0 ⇔ x= y .
n
Khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c
.v
2x 9x − 5 = 4x 2 ⇔ 2x ( )
9x − 5 − 2x = 0 ⇔ 9x − 5 = 2x (do x ≥
5
9
).
om
⇔ 9 − 5x = 4x2 ⇔ ( x − 1)( 4x + 9 ) = 0 ⇔ x =1 ⇒ y =1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t x= y= 1 . .c

(
2 x + y − 1= x 4 − 1 4 2x − 1 + y 4 + 1
) (1)
ok
3x2 − y2 − 2xy + 3x − 3y =
0 (2)
bo
Phaân tích lôøi giaûi. Nhaän thaáy neá u x = y thì (2) thoû a maõ n vì vaä y (2) ñöa
ñöôï c veà daï ng tích. Ta xöû lyù (2) tröôù c.
et
Lôøi giaûi
1
vi
Ñieà u kieän x ≥ ,x + y − 1 ≥ 0 .
2
Vieá t (2) döôùi daïng ( x − y )( 3x + y + 3) =
ng
0.
1 1
Do x ≥ ,x + y ≥ 1 ⇒ 3x + y + 3 = x + y + 2x + 3 ≥ 1 + 2. + 3 > 0 do ñoù y = x .
a
2 2
( x − 1)
kh
4 4
- Neá u y = x thay vaø o (1) ta ñöôï c 2 2x − 1= 2x − 1 + x 4 + 1 .
⇔ 2 2x − 1 + 4 2x −=
1 − 1 x4 ( 4
2x − 1 + 1 . )
⇔ ( 4
)(
2x − 1 + 1 2 4 2x − 1= )
− 1 x4 ( 4
2x − 1 + 1 . )
⇔ 2 4 2x − 1 − 1= x 4 ⇔ x 4 + 1= 2 4 2x − 1 .
4
Ñaë t 2x − 1 =y ñöa veà heä phöông trình:
726
 4
x 4 + 1 =2y x + 1 = 2y
⇔ .
 4
y + 1 = 2x ( 2 2
)
( x − y ) ( x + y ) x + y + 2  =
  0
x = y
x = y 
.
⇔ 4
x − 2x + 1 =0
⇔ 3
(
( x − 1) x + x + x − 1 =
2
0 )
 x= y= 1

⇔ 1 2 3
 .
 x y
= =−  1 + − 17 + 3 33 
3  3 
  3 17 + 3 33 
n
.v
 1 2 k 1 2 k 
( x;=
y ) (1;1) ;  − − + ;− − i k
+  vôù= 3
17 + 3 33 .
om
 3 9k 3 3 9k 3 
Baøi 22. Giaû i heä phöông trình .c

ok
Lôøi giaûi
17 19
bo
Ñieà u kieän x ≤ ,y ≤ .
4 9
x 17 − 4x 2 + y 19 − 9y 2 =3
et

2x + 17 − 4x 2 + 3y + 19 − 9y 2 =
10
vi
 u2 − 17 2
ng
 u =2x + 17 − 4x 2  = x 17 − 4x
  4
Ñaë t  ⇒ .
2
v =3y + 19 − 9y 2  v − 19 2
 = y 19 − 9y
a
6
kh
Khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh

 u2 − 17 v2 − 19

 4
+
6
=
⇔

( )


2  36
3 3 u − 17 + 2 (10 − u ) − 19  =
2
 .
u + v =  v 10 − u
 10 =
5u2 − 40u + 75 =
0= u 5=u 3
⇔ ⇔ ∨ .
v 10 − u
= =v 5= v 7
727
 u = 5 2x + 17 − 4x 2 =
5  17 − 4x2 = 5 − 2x
- Vôù i  ⇔ ⇔ .
 v = 5 3y + 19 − 9y 2 =
5  19 − 9y 2 =
5 − 3y
x ≤ 5 / 2;y ≤ 5 / 3  1
 x =2∨ x =
  2
⇔ 17 − 4x 2 =25 − 20x + 4x 2 ⇔  .
 2 2 y = 15 ± 117
19 − 9y =25 − 30y + 9y  18
  
) =x 2; 15 ±18117  ;  21 ; 15 ±18117  .
Suy ra ( x;y=
  
n
2x + 17 − 4x 2 =
3  17 − 4x 2 =
3 − 2x
.v
u = 3 
- Vôù i  ⇔ ⇔ .
v = 7 3y + 19 − 9y 2 = 
7  19 − 9y =2
7 − 3y
om
x ≤ 3 / 2;y ≤ 7 / 3

⇔ 17 − 4x 2 =− 9 12x + 4x 2 heä naø y voâ nghieä m..c
 2 2
19 − 9y =49 − 42y + 9y
ok
  
( x;y=) =x 2; 15 ±18117  ;  21 ; 15 ±18117  .
bo
  
 2 x
( y + 2 ) ( x + 1)( y + 1)
et
x + x + 1 =
( )
vi
4x y + 1 + 8x
= 4x2 − 4x − 3 x + 1

ng
Lôøi giaûi
Ñieàu kieän x > −1;y ≥ −1 khi ñoù bieán ñoåi phöông trình thöù nhaát cuûa heä trôû thaønh:
a
x3 + x 2 + x x3 + x ( x + 1)
= ( y + 2) ( x + 1)( y + 1) ⇔ = ( y + 2) y + 1 .
kh
x +1 ( x + 1) x +1
3
 x  x
⇔  + = ( y + 1) y + 1 + y + 1 (1) .
 x +1  x +1
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + t treâ n ( −∞; +∞ ) .
= 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈ ( −∞; +∞ ) do ñoù f(t) laø haøm ñoàng bieán treân ( −∞; +∞ ) .
Ta coù f '(t)
728
 x 
Vì vaäy (1) ⇔ f  = f
 x +1 
( y +1 ⇔ ) x
x +1
= y +1 .
x
Thay y +1 = vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
x +1
4x2 4x2
x +1
+ 8x = ( 4x2 − 4x − 3 ) x +1 ⇔
x +1
+
8x
x +1
= 4x2 − 4x − 3 .
 2x  2x
2  + 2 = 2x − 1
 − 2x + 3 = 0
 2x  2 x +1 x +1
⇔ + 2  = ( 2x − 1) ⇔  ⇔
 x +1  2x  2x
n
 + 2 =−2x + 1  + 2x + 1 =0 (2)

 x +1  x +1
.v
x
Vì y=
+1 ⇒ x ≥ 0 do ñoù (2) voâ nghieä m neâ n ta chæ caàn giaû i phöông
om
x +1
2x
trình: − 2x + 3 = 0 ⇔ 2x = ( 2x − 3) x + 1 (3) .
x +1 .c
Ñaë t u = x + 1 ≥ 1 ⇒ x = u2 − 1 vaø phöông trình (3) trôû thaø nh
ok
(
2 u2 − 1=) ( 2u − 5) u ⇔ 2u − 2u − 5u +=2
2 3 2
0.
⇔ ( u − 2 ) ( 2u + 2u − 1) = 0 ⇔ u = 2 (do u ≥ 1 ).
bo
3 5
et
Vì vaäy x +1 = 2 ⇔ x = 3 ⇒ y +1 = ⇔y= .
2 4
vi
 5
 4
ng

 x +3y + 2y2 ( y +1)2
a
2 + 4.2x + 2y =22x +3y + 4

, ( x,y ∈  ) .
kh
 2y 2 + 2y − x + xy
2 2x − 2y − 3 =
 2y 2 + 2y − 3x + 2
Lôøi giaûi
2x − 2y − 3 ≥ 0
Ñieà u kieän  2 .
2y + 2y − 3x + 2 ≠ 0
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
729
2x +3y = 24y + 2  x= y + 2

( 

) 2
2x +3y − 24y + 2  2x − 22y  =

0⇔
2x = 22y2
⇔ 

 x = 2y 2
.

- Vôù i x= y + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
 y = −1
y2 − 5y − 6 = 0 ⇔  . Suy ra ( x;y=
) (1; −1) ; ( 8;6 ) .
y = 6
- Vôù i x = 2y2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
( −4y 2
+ 2y + 2 ) 4y2 − 2y − 3 = y + y3 .
n
3
⇔  4y 2 − 2y − 3  + 4y2 − 2y − 3 =
3
(− y) + ( − y ) (1) .
.v
 
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + t treâ n ( −∞; +∞ ) . Ta coù ;
om
= 3t 2 + 1 > 0, ∀t ∈ ( −∞; +∞ ) neâ n f(t) laø haøm ñoàng bieá n treân ( −∞; +∞ ) .
f '(t)
Do ñoù (1) ⇔ f  4y2 − 2y − 3  =−

 
f( y) ⇔ 4y 2 − 2y − 3 =
−y .
.c
ok
y ≤ 0 1 − 10 22 − 4 10
⇔ 2 2
⇔
= y ⇒x
= .
4y − 2y − 3 = y 3 9
bo

 
( x;y=) (1; −1); ( 8;6 );  22 − 94 10 ; 1 − 3 10  .
et
 
vi
x3 − 12x =y3 − 6y2 + 16

ng
2 2
x + xy + y − 4x − 6y + 9 =
0
Lôøi giaûi
a
kh
3 2
( x + 2) − 6 ( x + 2 ) =y3 − 6y2 (1) .
Vieá t phöông trình thöù hai cuû a heä döôù i daï ng x2 + x ( y − 4 ) + y2 − 6y + 9 =

0 .
Coi ñaây laø phöông trình baäc hai vôù i aån laø x ta ñöôï c
2
( )
∆ x = ( y − 4 ) − 4 y 2 − 6y + 9 ≥ 0 ⇔ −3y 2 + 16y − 20 ≥ 0 ⇔ 2 ≤ y ≤
10
3
.
Töông töï vieá t laï i döôù i daï ng y2 + ( x − 6 ) y + x2 − 4x + 9 =0 ta ñöôï c
730
2
( )
∆ y = ( x − 6 ) − 4 x 2 − 4x + 9 ≥ 0 ⇔ −3x2 + 4x ≥ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
4
3
10
Suy ra 2 ≤ x + 2 ≤ .
3
 10 
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 6t 2 treâ n 2;  ta coù :
 3
 10 
= 3t 2 − 12t= 3t ( t − 4 ) ≤ 0, ∀t ∈ 2;  .
f '(t)
 3
 10 
Do ñoù f(t) laø haøm nghòch bieá n treân 2;  .
n
 3
.v
Vì vaäy (1) ⇔ f(x + 2) = f(y) ⇔ y = x + 2 .
om
2
x2 + x ( x + 2 ) + ( x + 2 ) − 4x − 6 ( x + 2 ) + 9 =
0 .
x = 1
⇔ 3x2 − 4x + 1 = 0 ⇔  .
.c
x = 1
ok
 3
1 7
Suy ra ( x;y ) = (1;3) ;  ;  .
bo
3 3
1 7
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;3) ;  ;  .
et
3 3
( )
vi
 2 y3 − x3 = 6x2 + 7x − y + 3 (1)

ng
2 3 − y + 2 ( y += 9 2
1) x + 4 (2)
 4
a
Lôøi giaûi
kh
3
Vieá t laï i (1) döôùi daïng 2y3 + y= 2 ( x + 1) + ( x + 1) (3) .
= 2 t 3 + t ta coù f '(t)
Xeù t haø m soá f(t) = 6t 2 + 1 > 0, ∀t ∈  neân laø haø m ñoà ng
bieá n treâ n ( −∞; +∞ ) do ñoù (3) ⇔ f(y) = f(x + 1) ⇔ y = x + 1 .
9x2 + 16
Thay vaøo (2) ta ñöôï c: 2 2 − x + 2 ( x + 2 ) = .
2
(
16 2 2 2 − x + 2 ( x + 2 ) .
9x2 += )
731
Bình phöông hai veá cuûa phöông trình ta ñöôï c:

 
= 4  2x + 4 + 4 ( 2 − x ) + 4 2 4 − x2  .
9x2 + 16
 
( )
(
⇔ 9x2 + 8x − 16 2 4 − x2 − 32 =
0 )
.


( 

) (

⇔  2 2 4 − x2 − x  2 2 4 − x2 + x + 8  =

0 (1) )
( )
Do x ∈  −2;2  neân 2 2 4 − x2 + x + 8 > 0 do ñoù phöông trình töông ñöông vôùi:
x ≥ 0
n
( ) 
2 2 4 − x2 − x = 0 ⇔  2 2 ⇔x=
4 2
⇒y=
(
4 2
+1.
)
.v
8 4 − x =x 3 3
om
4 2 4 2 
nhaá t ( x;y ) 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy = ; + 1 .
 3 3 
 
( )
Nhaän xeùt. Ñeå phaân tích ñöôï c (1) ta ñaë
= t t
.c
2 4 − x2 ñöa phöông trình veà :
( )
ok
at 2 − 16t + 8x − 32 + 9x2 − 2a 4 − x 2 =
0.
⇔ at 2 − 16t + ( 9 + 2a ) x2 + 8x − 8a − 32 =
0 (2) trong ñoù a laø soá thöïc tìm sau.
bo
Ta choï n a sao cho (2) coù nghieäm ñeï p baè ng caù ch lay ∆ 't laø soá chính phöông.
( )
et
Ta coù : ∆ 't = 64 − a ( 9 + 2a ) x 2 + 8x − 8a − 32 laø soá chính phöông tìm ñöôï c

vi
a = −4 .
Khi ñoù vieá t laï i phöông trình döôùi daïng:
ng
2 2 2t = x
0 ( 2t + 4 ) =
−4t 2 − 16t + x 2 + 8x =⇔ ( x + 4 ) ⇔ 2t =−x − 8 .

a
Ñoù chính laø caù ch phaâ n tích thaø nh nhaâ n töû trong phöông trình (1).
kh
+ Ngoaøi ra ta coù theå bình phöông hai veá ñöa veà phöông trình:
9x2 + 8x − 32 ≥ 0
2 2
16 8 − 2x = 9x + 8x − 32 ⇔ 
( ) ( )
2 .
2 2
256 8 − 2x = 9x + 8x − 32

9x2 + 8x − 32 ≥ 0
 4 2 4 2
⇔ 2 x
⇔= y
⇒= + 1.
( 2
)(
 9x − 32 9x + 16x + 32 =
0 3 3 )
732


(
2 2
)
 2 x + y + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) − 3 y = − x+2 (1)
 y 2 − 4 ( x + y ) + 17 − x + 3 − y =2 (2)
 .
Lôøi giaûi
Nhaä n thaá y phöông trình (2) coù hai caê n thöù c baä c khaù c nhau neâ n ta khoâ ng theå
xöû lyù töø phöông trình naøy ñöôï c vaø ta taäp trung xöû lyù (1) . Ñieàu naø y chuù ng ta
nghó ñeá n (1) phaân tích ñöôï c nhaâ n töû .
Vieá t laï i (1) döôùi daïng:
( )
n
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) − 2 y = y − x+2 .
.v
(
2 x2 + ( 5 − 2y ) x + y2 − 5y + 6 ) y−x−2
om
⇔ = .
(
2 x2 + y2 ) + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y
2 ( x + 2 − y )( x + 3 − y ) .c y−x−2
⇔ = .
(
2 x2 + y2 ) + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y
ok
 
 2(x + 3 − y) 1 
⇔ (x + 2 − y) 
bo
+ = 0 .

( )
 2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y

et
2(x + 3 − y) 1
⇔ x+2−y= 0 , do + >0
( )
2 x2 + y2 + 2 ( 5x − 3y ) − 4 ( xy − 3) + 2 y x+2 + y
vi
ng

2
( x + 2) − 4 ( x + x + 2 ) + 17 = 3 ⇔ x 2 − 4x + 13 = 3 .
a
⇔ x2 − 4x + 4 = 0 ⇔ x = 2 ⇒ y = 4 .
kh
 x − y x2 − y2
 =2 (1)
 1 − x2 + y2

 y − x x2 − y2 7
 = (2)
 1 − x2 + y2 4
Lôøi giaûi
733
Ñieà u kieän 0 ≤ x2 − y2 < 1 .

 x + y − x + y x2 − y2
 ( ) =
15
 4
 1 − x2 + y2
Laá y (1) + (2) vaø (1) − (2) theo veá ta ñöôï c:  .
 x − y + ( x − y ) x2 − y2 1
 =
 1 − x 2
+ y 2 4

Tieá p ñeá n nhaâ n theo veá hai phöông trình cuûa heä treâ n ta ñöôï c:
(x 2
)(
− y2 1 − x2 + y2 ) = 15 ⇔ x 2
− y2 =
15
n
.
1 − x2 + y2 6 6
.v
Thay ngöôï c laï i heä phöông trình ban ñaà u ta ñöôï c:
om
 15
x − y
 16 = 2
 1
 4x − y 15 =2  .c
32 + 7 15
 16  x =
 ⇔ 7⇔ 4 .
ok
 15  4y − x 15 = 
 y − x 16 7  4 y= 7 + 2 15
 =
1 4
bo

 16
 32 + 7 15 
et
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy

= nhaá t ( x;y )  ;7 + 2 15  .
 4 
 
vi
x + y2 − y x + 3y2 = 0 (1)
ng

2y2 − 3y − x + 1 + x + y + 1 =0 (2)
 21
a
Lôøi giaûi
kh
Ñieà u kieän x + 3y2 ≥ 0 .
Vieá t laï i (1) döôùi daïng  x + 3y2  − y x + 3y2 − 2y 2 =

0 .
 
 x + 3y2 =−y
 2  2 
⇔  x + 3y + y  x + 3y − 2y  =⇔
0  .
    2
 x + 3y 2y
=
734
y ≤ 0
- Neá u x + 3y2 =− y ⇔  2
thay vaø o (2) ta ñöôï c
x = −2y
4y 4 + y 2 + 1
4y2 − 3y + 1 + =0 (voâ nghieäm do 4y2 − 3y + 1 > 0 ).
21
y ≥ 0
- Neá u x + 3y2 =2y ⇔  2
thay vaø o (2) ta ñöôï c:
x = y
y 4 + y2 + 1
y 2 − 3y + 1 + =0 .
21
n
(y 2
)(
+ y + 1 y2 − y + 1 ) =0 .
.v
( 2
) (
⇔ 2 y − y +1 − y + y +1 + 2
) 21
om
y2 − y + 1 y2 − y + 1
⇔ 2. + −1 =0 (3) .
y2 + y + 1 (
21 y2 + y + 1 ) .c
y2 − y + 1
ok
=Ñaë t u > 0 khi ñoù (3) trôû thaø nh
(
21 y 2 + y + 1 )
bo
1
42u2 + u − 1 = 0 ⇔ ( 7u − 1)( 6u + 1) = 0 ⇔ u = (do u > 0 ).
7
et
 1
y2 − y + 1 1 2  y=
Vì vaäy = ⇔ 28y − 70y + 28 =0 ⇔ 2 .
(
21 y 2 + y + 1 7
) 
vi
 y = 2
ng
1 1
Suy ra ( x;y ) =  ;  ; ( 4;2 ) .
4 2
a
1 1
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =  ;  ; ( 4;2 ) .
kh
4 2
x3 + y3 + 3 ( y − 1)( x − y ) =2

(x − y) .
2
 x +1 + y +1 =
 8
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ −1 .
735
x3 + y3 + 3xy − 3y2 − 3x + 3y − 2 =0
(
⇔ ( x + y − 2 ) x 2 − xy + y 2 + 2x − y + 1 =0. )
 y= 2 − x
⇔ 2 2
 x − xy + y + 2x − y + 1 =0 (1)
Ñeå yù phöông trình (1) vieá t laï i:
2 2 2 2
y2 − y ( x + 1) + ( x + 1) = ( x 1) − 4 ( x + 1) =
0 ⇒ ∆ y =+ −3 ( x + 1) ≤ 0 .
Suy ra x + 1 =0 ⇔ x =−1 ⇒ y =0 .
n
Thöû laïi thaá y khoâ ng thoû a maõ n.
.v
Xeù t y= 2 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
om
2 4
x +1 + =
3−x
( x − 1) ⇔ 4 + 2 − x + 2x
= +3 2 ( x − 1) .
2 4
2 .c
 x −1 2 
2 ( )  2
⇔ 4 + 2 4 − ( x − 1) = . Ñaë t t= 4 − ( x − 1) , ( 0 ≤ t ≤ 2 )
ok
4
Phöông trình trôû thaønh:
bo
(4 − t )
2
2
4=
+ 2t
4
(
⇔ t t 3 − 8t=
−8 0 )
et
( )(
⇔ t ( t + 2 ) t − 1 + 5 t − 1 − 5 = 0 ←
→t = 0 . ) 0≤ t ≤ 2
vi
2 x = 3  x = 3,y = −1
⇔ 4 − ( x − 1) =0 ⇔ 
ng
⇒ .
x = −1  x = −1,y = 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) =( 3; −1) ; ( −1;3) .
a
kh
 x2 −2y  x2 −2y  2y − x2 + 2
5 + 16.4 = 5 + 16  .7
Baøi 31. Giải hệ phương trình    .
x3 + 17x + 10y + 17= 2 x 2 + 4 4y + 11
 ( )
Lôøøi giaûi
Điều kiện: 4y + 11 ≥ 0 .
Phương trình thứ nhất của hệ tương đ
ương với:
736
2 −2y +1 2 x2 −2y  −1

5 + 4.4x 5 + 4.4  
= (1) .
x2 −2y +1 2 x2 −2y  −1
7
7 
t t
1 4
=
Xét hàm số f(t) 5.   + 4.   là hàm nghịch biến trên  .
7
   7
(
ñoù : (1) ⇔ f x2 − 2y +=
Do đ ) (
1 f 2x 2 − 4y − 1 )
⇔ x2 − 2y + 1= 2x 2 − 4y − 1 ⇔ 2y = x 2 − 2 .
n
= x 2 − 2 vaø o phương trình thứ hai của hệ ta ñược:
Thay 2y
.v
x3 + 5x2 + 17x +=
7 2 x2 + 4 ( ) 2x2 + 7 .
om
3 2
+ 2  2x 2 + 7  +  2x 2 + 7  + 2x 2 + 7 .
3 2
⇔ ( x + 2 ) + ( x + 2 ) + x=
   

x = 1,y = −
1
.c
2 x = 1  2
⇔ x +=
2 2x + 7 ⇔  .
ok
⇒
x = 3 =
 x 3,y =
7
 2
bo
) 1; − 21  ;  3; 27  .
  
Vậy hệ phương trình có hai nghiệm là ( x;y=
  
et
Nhận xét. Nếu thấy khó phân tích được hàm số như trên thông thường đặt
2x2 + 7 =
vi
t đưa về hệ phương trình:

 2x2 + 7 =
ng
 t 2x2 + 7 = t2
 3 ⇔ .

2
x + 5x + 17x + 7 = ( t2 + 1 t )
 x 3
+ 5x 2
+ 17x + 7 = t 3
+ t
a
Cộng theo vế hai phương trình của hệ ta đ

ược:
kh
3 2
x3 + 7x2 + 17x + 14 = t 3 + t 2 + t ⇔ ( x + 2 ) + ( x + 2 ) + x + 2 = t 3 + t 2 + t .
Ta có kết quả như lời giải trên.
 3 2
 − 1
=
 x +1 x + y
 1 1
+ 2
=
 y −1 x + y

737
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > −1,y > 1,x + y ≠ 0 .
Ñaë t u = x + 1,v = y − 1, ( u,v > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
3 2 3 2
u − 2 1
=  u + v =5
 2
u +v ⇔ .

1 + 1  1 1
2
= + 2
=
 v u2 + v2  v u2 + v2
 2u
v = 5u − 3
n
  2u
v =
⇔ 1 + 1
.v
2 ⇔
= 5u − 3
 2u 2  2
 5u − 3 u2 +  2u  5u − 12u + 3 =0
om
  5u − 3 
 6 + 21  6 + 21  32 + 12 21
u = = x +1 = x.c
u,v > 0  5  5  25
←→  ⇔ ⇔ .
 1 + 21  1 + 21  61 + 21
ok
v = 10 = y − 1 =
10 y 50
 32 + 12 21 61 + 21 
bo

 25 50 

et
( x − y + 2 ) x + 1 = y

( )
vi
 x + 1 4 − 1 − x = 3y − 2 + 2 1 − x

ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 1,y ≥ 0 .
a

kh
Xeù t x ≠ −1 khi ñoù pöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
( x − y + 2) x +1 − x +1 = y − x +1 .
y − x −1
⇔ ( x − y + 1) x + 1 =
y + x +1
 1 
⇔ (x + 1 − y) x + 1 +  = 0 ⇔ y = x +1.
 y + x + 1 
 
738
( )
x + 1 4 − 1 − x = 3x + 1 + 2 1 − x .
Moä t phöông trình voâ tyû coù chöù a hai caê n thöù c ta thöôøng löï a choï n pheù p ñaë t hai
aå n phuï ñöa veà tích.
 u = x + 1  u2 + v2 = 2
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) ⇒  .
2 2
v
= 1− x  u − v = 2x
= u2 + v2 2 =  u2 + v2 2
n
 
 ⇔ .
3 2
( 3
) ( )
.v
 u ( 4 −=
v)  u ( 4 −=
v)
2
u − v + 1 + 2v 2u2 − 2 + 1 + 2v
 2  2
om
  −3u2 + 4u + 2 
2
 2 2
u +v = 2  2
u +  = 2
 u2 + v2 = 2    
⇔ ⇔ ⇔  u+2 
 2 
v ( u + 2 ) =−3u2 + 4u + 2 v = −3u + 4u + 2 
 u+2 v =
.c
−3u2 + 4u + 2
 u+2
ok
  x +1 =
1

bo
  1− x =
1
= u 1,v
= 1  x = 0 ⇒ y = 1
u,v≥ 0   2 ⇔
⇔ ←→  2 2 ⇔  x +1 = 3 2.
et
x = − ,y =
 u =
=
5
,v 2
5   5  5 5
 2
vi
 1− x =2
 5
ng
( 0;1);  − 35 ; 25  .
 
( x;y )
 
a
Nhaän xeùt. Phöông trình ( )

x + 1 4 − 1 − x = 3x + 1 + 2 1 − x ta coù theå bieá n
kh
(
ñoå i ñöa veà tích nhö sau: 2 x + 1 − 1 − x )( x +1 + 1− x − 2 =0. )
 2 2 8
3x − 4xy + 12y + 2
10
=
Baøi 34. Giải hệ phương trình  ( x − 2y ) .
 2 2
2x − 16y + 4xy =−x + 2y − 2
Lôøi giaûi
Điều kiện: x − 2y ≠ 0 .
739
Hệ phương trình tương ñương với:

 2 2 8
2 ( x − 2y ) + ( x + 2y ) + 2
=10

 ( x − 2y ) .
 2
3 ( x − 2y )( x + 2y ) − ( x − 2y ) = − ( x − 2y ) − 2
  2
2  x − 2y − 2  + ( x + 2y ) + 2
 2
 x − 2y 
⇔  .
  2 
3 ( x + 2y ) −  x − 2y − x − 2y  = −1
 
n

.v
2
Ñaë t u =x − 2y − ,v =x + 2y heä phöông trình trôû thaø nh:
x − 2y
om
 17 12
2u2 + v2 = 2 u=− ,v =
−
 ⇔ 19 19 .
3v − u =−1 
u 1,v
= = 0 .c
  1
ok
2 17  x = 1,y = − 2
 x − 2y − =
−
  x − 2y 19 
x = 1 1
 12 − ,y =
bo
 x + 2y = −  2 4
⇔   19 ⇔ .
 41 + 3 353 3 353 − 7
 2 x = − ,y =
et
x − 2y − 1
= 76 152
 x − 2y 
 x + 2y =  −41 + 3 353 3 353 + 7
 x = ,y = −
vi
 0
76 152
ng

 353 − 7 
( x;y ) =1; − 21  ;  − 21 ; 14  ;  − 41 + 76
3 353 3
 
; 
a
   152 

kh
.
 −41 + 3 353 3 353 + 7 
; ;− 
 76 152 
 
x2 + y=

2
(
+ 4 2 x xy + y y + x
.
)
 x + y =− 3 xy
Lôøi giaûi
740
 u4 + v4 +=


(
4 2 u3 v + v3 + u )
 u + v + uv =3
 3− u
v = u + 1

⇔ 4  3 − u  3 − u 3 .
 u4 +  3 − =
u  3
 +4 2 u . +  + u
  u +1  

u +1  u +1  


 3− u
v =
u +1
n
⇔ .
(
( u − 1)2 u6 + 8u5 + 21u4 + 24u3 + 11u2 − 32u + 31 =
0 )
.v

 x = 1 x 1
om
=u,v≥ 0  u 1=
←→  ⇔ ⇔ .
= v 1=  y = 1 y 1
.c
2x2 + 5y2 − 4xy − 6x − 6y + 9 =
0
ok

xy + 2x = ( y + 3)
( x − 1)
bo
 y+2
Lôøi giaûi
et
Ñieà u kieän:
( x − 1) ≥ 0,y ≠ −2 .
vi
y+2
ng
Khi nhìn vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä mang daùng daá p haøm soá neáu ta vieá t
3 3
( y + 2) ( x − 1)
a
ñöôï c döôù i daï ng: = . Tuy nhieâ n vôù i ñieà u kieän cuû a heä treâ n
y+3 x
kh
chöa cho pheù p ta coù bieá n ñoå i ñoù . Do vaä y caà n tìm ñieà u kieä n cuûa hai aå n x,y töø
phöông trình ñaà u cuû a heä .
2x2 − 2x ( 2y + 3) + 5y2 − 6y + 9 =


0  ∆ 'x =
⇒
( 2y + 3)
2
(
− 2 5y2 − 6y + 9 ≥ 0 )
 2
5y − 2y ( 2x + 3) + 2x − 6x + 9 = − 5 ( 2x − 6x + 9 ) ≥ 0
2 2
0 ∆ ' =
 y
( 2x + 3) 2
741
6y 2 − 24y + 9 ≤ 0  4 − 10 4 + 10
 ≤y≤
⇔ ⇔ 2 2 .
2
6x − 42x + 36 ≤ 0 1 ≤ x ≤ 6

Do ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôù i:
3 3
3
( x − 1) ( y + 2) ( x − 1)
x ( y + 2 ) = ( y + 3) ⇔ = ⇔ y+3= x ⇔ y = x−3.
y+2 y+3 x
2
2x2 + 5 ( x − 3) − 4x ( x − 3) − 6x − 6 ( x − 3) + 9 =
0.
n
.v
x 4 =
=  x 4,y
= 1
⇔ 3x2 − 30x + 72 =0 ⇔  ⇒ .
x 6 =
=  x 6,y
= 3
om
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = ( 4;1) ; ( 6;3) .
 2 2
xy  x + 1 += 1 3 y2 + 9 + 3y
.c
Baøi 37. Giaû i heä phöông trình   .
( )
 3x − 1 x 2 y + xy − 5 − 4x3 + 3x3 y − 7x =
ok
0
Lôøi giaûi
bo

3 9  3 3
x  x2 + 1 + 1 = 
et
+ 1 + 1 ⇔ x = ⇔ y = .
  y  2  y x
 y 
vi
3
x
ng
( 3x − 1) 3x − 2 − 4x3 + 9x2 − 7x =0 .
⇔ ( 3x − 1) ( 3x − 2 − x )= 4x3 − 12x 2 + 8x .
a
kh
( 
)
⇔ x 2 − 3x2 + 2  x +

3x − 1 
=
3x − 2 + x 
0
= x 1,y
= 3
x = 1 
⇔ x 2 − 3x + 2 = 0 ⇔  ⇒ 3.
x = 2 = x 2,y
=
 2
 3
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y ) = (1;3) ;  2;  .
 2
742
x2 + y2 − y= ( 2x + 1)( y − 1)

 3x − 8 − y =
 x + y − 12
Lôøi giaûi
 x − y +1 2 =

( ) 0 y= x + 1
  x 3,y
= = 4
 5 ⇔ 5 ⇔ .
 3x − 8 − y =  3x − 8 − x + 1 =  x 8,y
= = 9
 x + y − 12  2x − 11
n
5
.v
Nhaän xeùt. Ñeå giaûi phöông trình 3x − 8 − x + 1 = ta thöïc hieän nhö sau:
2x − 11
( 2x − 9 )( 2x − 11) .
om
2x − 9 5
= ⇔ 3x − 8 + x=
+1
3x − 8 + x + 1 2x − 11 5
⇔ 3x − 8 −
3x − 4
x +1 −
+=
x+7 ( 2x − 9 )( 2x − 11) − 4x + 3 .
.c
5 5 5 5
ok
9x2 − 24x + 16 x2 + 14x + 49
3x − 8 − x +1−
25 25 4x2 − 11x + 96
⇔ + = .
bo
3x − 4 x+7 5
3x − 8 + x +1 +
5 5
et
 
 
( )
4 9
⇔ x2 − 11x + 24  + .
1 1
+ .
1
=0.
vi
 5 25 3x − 8 + 3x − 4 25 x + 1 + x + 7 
 
 5 5 
ng
x = 3
⇔ x2 − 11x + 24 =0 ⇔  .
x = 8
a
x3 + xy 2 − 12x − y= 4x 2 + 6y 2 + 7
kh

3 2
y + x y − x + 2y =1 − 2xy
Lôøi giaûi
Nhaåm ñöôï c nghieä m ñeï p x = 0 neâ n ta ñaë t aån phuï x =u − 1,v =y heä
−1,y =
(
 u u2 + v2 =+
 ) (
u v + 7 u2 + v2
⇔
) (
( u − 7 ) u2 + v2 =+
u v
.
)
 
( )
 v u2 + v2 + 1 = u
 (
 v u2 + v2 = u − v
 )
743
u = 0 x = −1
Tröôø ng hôïp u2 + v2 =0 ⇔  ⇔ .
= v 0= y 0
Ta xeù t u2 + v2 > 0 .
 u+v
 u − 7 =2 (1)

Heä phöông trình töông ñöông vôùi:  u + v2 .
 v= u − v
(2)
 u2 + v2
u − vi + v + ui
Laá y (1) + i.(2) theo veá ta ñöôï c: u + vi − 7 = .
u2 + v2
n
u − vi + v + ui
.v
u + vi − 7
= =
u2 + v2
om
1 i
Ñaë t z= u + vi phöông trình trôû thaønh: z − 7 = + ⇔ z2 − 7z − i − 1 = 0 .
z z
Phöông trình soá phöù c cuoá i thöï c hieä n ñôn giaû n.
.c
Heä phöông trình coù hai nghieäm ba nghieä m laø
ok
 106 + 10 113 53 − 5 113 53 + 5 113 
( x;y ) = ( −1;0 );  10 − 4
;
8
.
2 
bo
 
 10 + 106 + 10 113 53 + 5 113 53 + 5 113 
 ;− . .
et
 4 8 2 
 
vi
Nhaän xeùt. Nhö vaä y heä phöông trình caà n thoâng qua pheù p ñaë t aå n phuï ta môùi
ñöa ñöôï c veà heä coù daá u hieä u söû duïng soá phöù c. Xuaá t phaù t töø caù c heä phöông
ng
trình quen thuoäc ta ñoåi aån ñi coù nhöõng heä phöông trình hay vaø khoù hôn raát nhieàu.
( )
( 6 − x ) x2 + y2 =6x + 8y
a

Vôù i heä phöông trình giaû i baè ng soá phöù c ban ñaàu  .
( )
kh
( 3 − y ) x 2 + y2 =8x − 6y

Thay x bôû i x + 1 vaø thay y bôû i y − 1 ñöa veà heä khoù hôn nhö sau:

( )
x3 + y2 − 2y − 2 x + 18y = 3x2 + 5y2 + 12
.
3 2
( 2
)
y + x + 2x + 4 y = 4x + 6y − 6

2
Ñaù p số: ( x;y ) = ( −1;1) ; (1;2 ); ( 3;3) .
744
9 1
 2 − =
Baøi 40. Giaû i heä phöông trình  x y 2
32 y 4 − x 4
, ( x,y ∈  ) .
( )
3x −=

4
y 2 x −y 4
( )
Lôøi giaûi
 2 x4
 2 x4
 9x =
y 2
+ 32x 2
y 4
− x 4
(9x =
 y 2 )
+ 32x 4 y 4 − x 4 ( )
 ⇒ .
n

(
y + 2 x4 − y4
3x =

)2
9x =
2
y2 + 4 x 4 − y 4 + 4 x 4 − y 4 y ( ) ( )
.v
 x4
( ) ( ) ( )
2
om
4 4 4
 2 + 32x y − x = y2 + 4 x 4 − y 4 + 4 x4 − y4 y
⇔ y .

(
y 2 x4 − y4
3x −= ) .c
 4
( ) ( ) ( )
2
4 4 2 4 4 2 4 4
x − y + 32x y y − x − 4y x − y − 4y3 x 4 − y 4 =
0
ok
⇔ .
y 2 x4 − y4
3x −=
 ( )
bo
( )( ( ) )
 x 4 − y 4 1 − 32x 4 y 2 − 4y 2 x 4 − y 4 − 4y3 =

⇔
0
.
et
3x −=
 (
y 2 x4 − y4 )
vi
( x − y )  ( 2y − 1) − 36x y  =
 4 
4 3  2
4 2
0
ng
⇔  
3x −=y 2(x − y ) 4 4

a
( )( )( ) .
 x − y 2y − 1 − 6x y 2y − 1 + 6x y =0
4 4 3 2 3 2
kh
⇔
y 2(x − y )
3x −= 4 4

x 4 − y 4 = 0 x = 0
TH1: Neá u x 4 − y 4 =0 ⇒  ⇔ (loaï i).
3x − y = 0 y = 0
2y3 − 1 + 6x 2 y =0
3  2
TH2: Neá u 2y − 1 + 6x y = 0 ⇒ 
y 2 x4 − y4
3x −= ( )
745
2y3 − 1 − 6x 2 y =0 2y3 − 1 + 6x 2 y =0

⇔ ⇔
 ( ) (
3x − y 2y3 + 6x2 y =2 x 4 − y 4

)
2 2
3x − 6x y = 2x 4
2y3 − 1 + 6x 2 y =0 2y3 + 6x2 y =

 x≠0 1
⇔ ← → .
 x 3(− 6xy 2
− 2x 3
0
= )  2x 3
+ 6xy 2
3
=
 3
2 +1
2 x + y 3 =
 ( ) 4  x =
x + y = 3
2  2 .
⇔ ⇔ ⇔
3 3
2 ( x − y ) =
 2  x − y 1
=  2 −1
y = 2
n
.v
2y3 − 1 − 6x 2 y =0

TH3: Neá u 2y3 − 1 − 6x2 y = 0 ⇒ 
y 2 x4 − y4 ( )
om
3x −=

2y3 − 1 − 6x 2 y =0 2y3 − 1 − 6x 2 y =0

⇔ ⇔
( ) (

)
3 2 4
3x − y 2y − 6x y =2 x − y
4 2 2
3x + 6x y = 2x 4
.c
ok
2y3 − 1 − 6x 2 y =0 2y3 − 6x2 y =
 x≠0 1
⇔ ← → .
( 2
x 3 + 6xy − 2x =
3
0 )  3 2
2x − 6xy = 3
bo
Ñeå giaû i heä phöông trình naø y ta söû duï ng kyõ thuaä t phöùc hoù a.
et
( 3 1
Ta coù : x3 − 3xy2 + 3x2 y − y3 i =− i .
2 2
)
vi
3−i
Ñaë t z =x + yi ⇒ z3 = .
2
ng
 3 1 
Ta coù
= : 3−i 10  i
−=  10 ( cos ϕ + isin ϕ ) .
a
 10 10 
kh
3 1  π 
vôù i cos ϕ = ,sin ϕ = − , ϕ∈  − ;0  .
10 10  2 
5 5 ϕ + k2π ϕ + k2π 
ra z3
Suy=
2
( cos ϕ + isin ϕ=
)⇔z 6
 cos
2 3
+ isin =
3 
 ,k 0,1,2
5 ϕ + k2π 5 ϕ + k2π
Do ñoù x
= cos
6= ,y sin
6= ,k 0,1,2 .
2 3 2 3
746

 3 2 +1 3 2 −1  5 ϕ + k2π ϕ + k2π 6 5 
( x;y ) =
 2
;  ;  6 cos
2   2 3
;sin
3 2
,k 0,1,2  .

 
3 1  π 
vôù i cos ϕ = ,sin ϕ = − , ϕ∈  − ;0  .
10 10  2 
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moät baøi toaù n hay vaø khoù ñoø i hoû i hoï c sinh kyõ naê ng bieá n ñoå i
toá t. Neá u ñeà baø i chæ yeâ u caàu tìm nghieä m döông cuûa heä phöông trình thì keá t
quaû seõ ñeïp maé t hôn. Tuy nhieâ n ñeà baø i toâ i ñöa ra muoán nhaán maï nh caù c em
ñeá n öù ng duï ng cuû a soá phöù c trong giaû i heä phöông trình.
n
.v
x + 2y + 2 4x + y = 1

om
 , ( x,y ∈  ) .
 46 − 16y ( x + y ) − 6y + 4 4x + y =8 − 4y
Lôøi giaûi .c
4x + y ≥ 0
ok
46 − 16y ( x + y ) − 6y ≥ 0
Töø phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: 2 4x + y =1 − x − 2y . Thay vaø o phöông
bo

46 − 16y ( x + y ) − 6y + 2 (1 − x − 2y ) = 8 − 4y .
et
⇔ 46 − 16y ( x + y ) − 6y =6 + 2x .
vi
ng
2x + 6 ≥ 0
⇔ .
46 − 16y ( x + y ) − 6y = 4x + 24x + 36
2
a
x ≥ −3
⇔ 2 .
kh
2
4x + 16xy + 16y + 24x + 6y − 10 =
0
Keá t hôï p vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
x + 2y + 2 4x + y =1
 2 2
4x + 16xy + 16y + 24x + 6y − 10 =
0
x + 2y + 2 4x + y = 1

⇔ 2
.
4 ( x + 2y ) + 6 ( 4x + y ) − 10 =
0
747
 u= x + 2y
Ñaë t  , ( v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
= v 4x + y
 u + 2v =
1  u= 1 − 2v
 2 ⇔  2 .
 4 (1 − 2v ) + 6v − 10 =
2 2
 4u + 6v − 10 =
0 0
  u = −1

 v = 1
 u= 1 − 2v   u = −1
⇔ 2 ⇔   u = 17 ⇒  (vì n v ≥ 0 ).
 v = 1
11v − 8v − 3 =0  11 
n
 3
 v = −
.v
 11
om
 3
x=
x + 2y = −1 x + 2y = −1  7 (thoû a maõ n ñieà u kieän).
Vì vaäy  ⇔ ⇔
 4x + y =1  4x + y 1
= y = − 5 .c
 7
)  37 ; − 57  .
 
ok
=
 
bo
  1 
2
2x +  y +  = 3 x + x + 3 ( y + 1)
2 3
Baøi 42. Giaû i heä phöông trình   3  , ( x,y ∈  ) .
et
 2
 x − y + 2 + 1 = 9(x − y) + 7x − 7y
vi
Lôøi giaûi
ng
Nhaän xeùt. Töø phöông trình thöù hai cuû a heä laø phöông trình voâ tyû ñoá i vôù i x − y
neâ n thöï c hieä n tìm x − y töø phöông trình thöù hai cuû a heä
a
x y, ( t ≥ 0 ) phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaø nh:

kh
Ñaë t t =−
t + 2 + 1= 9t 2 + 7t ⇔ t + 2 − 7t + 1 − 9t 2 =0
2(1 − 3t)  2 
⇔ 0 ⇔ (1 − 3t) 
+ (1 − 3t)(1 + 3t) = + 1 + 3t  =0.
t + 2 + 7t  t + 2 + 7t 
1 2
⇔ 3t =1 ⇔ x − y = (do + 1 + 3t > 0, ∀t ≥ 0 ).
3 t + 2 + 7t
1
Thay y= x − vaø o phöông trình trình thöù nhaát cuû a heä ta ñöôï c:
3
748
3
x3 + 4x + 2 ⇔ ( x + 1) + ( x + 1) = x3 + 4x + 2 + x3 + 4x + 2 (1) .
3 3
3x2 =
= a3 + a ta coù f '(a)
Xeù t haø m soá f(a) = 3a2 + 1 > 0, ∀a ∈  .
Vì vaäy f(a) laø haøm ñoà ng bieá n. Do ñoù
3 3
f ( x3 + 4x + 2) ⇔ x +=
(1) ⇔ f(x + 1) = 1 x3 + 4 x + 2 .
 1 + 13  1 − 13 1 + 13
x = x = ,y = −
⇔ 3x2 − x − 1 = 0 ⇔  6 ⇒ 6 6 .
 1 − 13  1 + 13 −1 + 13
= x = x = ,y
 6  6 6
n
.v
  
( x;y )  1 − 6 13 ; − 1 + 6 13  ;  1 + 6 13 ; −1 +6 13  .
=
om
  
 2 161 2
( x + y ) 7xy + 2 = x +
26
y − xy −
3
.c
 6 3 2 , ( x,y ∈  ) .
ok
x 7xy + 2 = x 2 + 25y 2 − 10xy − 1

bo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 7xy + 2 ≥ 0 .
et

6 ( x + y ) 7xy + 2= 6x 2 + 161y 2 − 52xy − 9
vi

 .
6x 7xy + = (
2 6 x 2 + 25y 2 − 10xy − 1 )
ng

x 7xy + 2 = x 2 + 25y 2 − 10xy − 1
⇔ .
a
2
6y 7xy + 2= 11y + 8xy − 3
kh

( x + 6y ) 7xy + 2 = x 2 + 36y 2 − 2xy − 4 .
2
⇔ ( x + 6y ) − ( x + 6y ) 7xy + 2 − 2 ( 7xy + 2 ) .
 x + 6y
= 2 7xy + 2
( )(
⇔ x + 6y − 2 7xy + 2 x + 6y + 7xy + 2 =0 ⇔ 
 x + 6y =
)
− 7xy + 2
.
749
x + 6y
TH1: Neá u 7xy =
+2 ⇒ x + 6y ≥ 0 heä phöông trình trôû thaønh:
2
 x + 6y
x. 2 = x2 + 25y2 − 10xy − 1 x2 + 6xy = 2x 2 + 50y 2 − 20xy − 2
 ⇔
6y. x + 6y = 11y 2 + 8xy − 3
2 2
3xy + 18y = 11y + 8xy − 3
 2
x2 + 50y2 − 26xy =
⇔
2 
⇔
(
−3 x 2 + 50y 2 − 26xy = 2 7y 2 − 5xy
.
) ( )
2
7y − 5xy = −3 7y2 − 5xy =−3
( x − 2y )( 3x − 82y ) =
n
3x + 164y − 88xy = 0
2 2
0
⇔ ⇔ .
.v
2
 7y − 5xy = −3  7y2 − 5xy = −3
om
x =−2,y = −1

  x = 2y  x 2,y
= = 1
  82 3
⇔ 3x = 82y ⇔ x =− ,y =
− .
 2  389 389
.c
7y − 5xy =−3 
82 3
ok
= x = ,y
 389 389
bo
 82 3 
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 2;1) ;  ; .
 389 389 
et
TH2: Neá u 7xy + 2 =− ( x + 6y ) ⇒ x + 6y ≤ 0 heä phöông trình trôû thaønh:

vi
−x ( x + 6y ) =x2 + 25y2 − 10xy − 1


 .
ng
−6y ( x + 6y ) = 11y + 8xy − 3

2
2x 2 + 25y 2 − 4xy =  2

(2 2
1 3 2x + 25y − 4xy = 47y + 14xy )
a
⇔ ⇔ .
2
47y + 14xy = 3
kh
47y 2 + 14xy =3
6x + 28y − 26xy = ( x − 2y )( 6x − 14y ) =

0
2 2
0
⇔ ⇔ .
2
47y + 14xy =3 47y2 + 14xy = 3
750
 2 1
x = − ,y =
5
−
5

 2 1
  x = 2y = x = ,y
  5 5
⇔ 3x = 7y ⇔ .
x = 7 3
 2 − ,y = −
 47y + 14xy = 3  239 239

x = 7 3
=  ,y
 239 239
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm
n
 
( x;y ) = − 25 ; − 15  ;  − 7 ; − 3  .

.v
  239 239 
om
   82 3 
( x;y=) ( 2;1);  − 25 ; − 15  ;  − 7 3

;− ; ; .
  239 239   389 389 
Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng
.c
6 ( x + y ) 7xy + 2= 6x 2 + 161y 2 − 52xy − 9 (1)
ok

 .


6x 7xy + = (
2 6 x 2 + 25y 2 − 10xy − 1 (2) )
bo
Laá y 2.(1) − 3.(2) theo veá ta ñöôï c:

 x = 2y
3 ( x − 2y ) 7xy + 2 = ( x − 2y )( 3x − 32y ) ⇔ 
et
.
3 7xy + 2 = 3x − 32y
vi
Xeù t tröôø ng hôï p vaø ta coù keá t quaû nhö lôø i giaû i 1.
Sau ñaây laø moät soá baøi toaùn töông töï daønh cho baïn ñoïc reøn luyeän
ng
1. Giaû i heä phöông trình:

( 6 − 6x − y ) xy − = 5 18x 2 − 21xy + 24x − 11y + 5y 2 − 2 (1)
a

 , ( x,y ∈  )
( 3x + y ) xy − 5 = −2y2 + 2y + 6xy + 2 (2)
kh
Höôùng daãn giaûi baøi toaùn 1:

2x + y + 2 = 0
3 ( 2x + y + 2 ) xy −=
5 3 ( 2x + y + 2 )( 3x − y + 1) ⇔  .
 xy − 5 = 3x − y + 1
TH1: Neá u 2x + y + 2 =0 ⇒ y =−2x − 2

⇒ xy − 5 =x ( −2x − 2 ) − 5 =−2x 2 − 2x − 5 < 0 heä phöông trình voâ nghieäm.
751
TH2: Neá u xy − 5 = 3x − y + 1 thay vaø o (2) ta ñöôï c:
( 3x + y )( 3x − y + 1) =−2y2 + 2y + 6xy + 2 .
=y 3x − 1
⇔ ( 3x − y − 1)( 3x − y + 2 ) = 0 ⇔  .
=y 3x + 2
+ Vôù i =
y 3x − 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
2
( 6x − 1) x ( 3x − 1) − 5 =−2 ( 3x − 1) + 2 ( 3x − 1) + 6x ( 3x − 1) + 2 .
⇔ ( 6x − 1) 3x2 − x −=
5 2 ( 6x − 1) .
n
⇔ ( 6x − 1)  3x 2 − x − 5 − 2  =0.
.v
 
 1  1 1
om
x =  x = ,y = −
 6  6 2
 1
 x =  1− 109  1 − 109 1 + 109
⇔ 6 ⇔ x = ⇒ x = .c,y =
− .
 6  6 2
 3x2 − x − 5 =2
  1+ 109  1 + 109 −1 + 109
x x = ,y
ok
= =
 6  6 2
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm
bo
  
( x;y )  1 − 6109 ; − 1 + 2109  ;  1 + 6109 ; −1 + 2 109  .
=
  
et
+ Vôù i =
y 3x + 2 thay vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
vi
2
( 6x + 2 ) x ( 3x + 2 ) − 5 =
−2 ( 3x + 2 ) + 2 ( 3x + 2 ) + 6x ( 3x + 2 ) + 2 .
ng
⇔ ( 3x + 1) 3x2 + 2x − 5 =−2 ( 3x + 1) .
a
1
⇔ ( 3x + 1)  3x 2 + 2x − 5 + 2  =0 ⇔ x =− ,y = 1.
  3
kh
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n khoâ ng thoûa maõ n.

  
( x;y )  1 − 6109 ; − 1 + 2109  ;  1 + 6109 ; −1 + 2 109  .
=
  
( )
3x2 − y2 + ln 1 − x 2 − 3ln 1 − y 2 =

0 ( )
 x + 1 + y 2 
 y + 1 + x 2  =
 1
  
752
Lôøi giaûi
1 − x 2 > 0 −1 < x < 1
Ñieà u kieän :  ⇔ .
2
1 − y > 0 −1 < y < 1
Nhaän xeùt. Nhìn vaø o hai phöông trình vieä c tìm ra moái raø ng buoä c giöõ a hai bieá n
töø phöông trình thöù hai cuûa heä khaû thi.
 u2 − 1
x =
 2u
 2 u2 − 1 u2 + 1
 u =x + 1 + x 2  x +1 = u − =
 
n
Ñaë t  , ( u,v > 0 ) ⇒  2u 2u .
2
2 v −1
.v
v =y + 1 + y 
y = 2v

om
 2 v2 + 1
 y + 1 =
2v
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh : .c
 u2 + 1 v2 − 1  v2 + 1 u2 − 1   uv = 1
1⇔  .
ok
 +  + = 2 2
 uv ( u + v ) + ( u − v ) =
  2v 2u 
 2u 2v   0
2 2
bo
Nhöng do uv ( u + v ) + ( u − v ) > 0, ∀u,v > 0 neaâ n uv = 1 .
Vaä y ta coù  x + 1 + x 2  2 
 y + 1 + y  =1 ⇔ x + 1 + x2 =
−y + 1 + y 2 (1) .
et
  
t + t 2 + 1 ta coù
vi

ng
t t2 + 1 + t t2 + t t +t
f '(t) =
1+ = > = ≥0.
t2 + 1 t2 + 1 t2 + 1 t2 + 1
a
Do ñoù f(t) ñoà ng bieá n treâ n  ⇒ (1) ⇔ f(x) =f(−y) ⇔ x =−y .

kh
Thay y = − x vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c:
( ) (
3x2 − x2 + ln 1 − x 2 − 3ln 1 − x 2 =⇔
0 )
x 2 − ln 1 − x 2 =0 (2) .( )
Nhaän thaáy x laø nghieäm cuûa phöông trình thì − x cuõng laø nghieäm cuûa phöông trình.
Vaä y ta chæ caà n xeù t vôù i x ≥ 0 .
( )
Xeù t haø m soá g(x) =x 2 − ln 1 − x 2 vôù i x ∈  0;1) ta coù .
2x
g'(x)= 2x + ≥ 0, ∀ x ∈  0;1) .
1 − x2
753
Do ñoù g(x) ñoà ng bieán vaø g(0) = 0 neâ n phöông trình (2) coù nghieä m duy nhaá t:
x = 0 treâ n  0;1) .
Do ñoù treâ n caû khoaû ng ( −1;1) phöông trình chæ coù nghieä m duy nhaát:
x=0⇒y =0.

x2 − 4x −=


(
5 4y y − 1 − 2 x − y )
, ( x,y ∈  ) .
n
 2 4y
x − 4x ( y + 1) + 4y + 4y − 5 =−
2
.v
3
 y− x−y
om
Lôøi giaûi
x ≥ y
y − x − y ≠ 0
.c
ok
x2 − 4x −=


(
5 4y y − 1 − 2 x − y )
bo
.
 2

2
(
x − 4x − 5 + 4y + 4y − 4xy =−
3
4y
y− x−y
)
et
 2
( )
2
x − 4 y − x − y = 5
vi

⇔ .
( 2
) (
4y y − 1 − 2 x − y + 4y + 4y − 4xy =−
4y
)
ng
 3
 y− x−y
 2
( )
2
a
x − 4 y − x − y = 5

kh
⇔
(
4y y − 1 − 2 x − y + y + 1 − x =−
 3
4y
y− x−y
)

 2
( )
2
x − 4 y − x − y = 5

⇔   4y = 0 .

(
  3 y − x − y x − 2y + 2 x − y =

1 )
754
 2
( )
2
x − 4 y − x − y 5
=
+ TH1: Neá u y= 0 ⇒ 
y = 0
 x = −1

x2 − 4x − 5 =0 y = 0
⇔ ⇔  chæ nhaä n nghieäm ( x;y ) = ( 5;0 ) .
y = 0 x = 5

 y = 0
+ TH2: Neá u 3
(
y − x − y x − 2y + 2 x − y =
1 )
n
 2
( )
2
.v
x − 4 y − x − y = 5
⇒
( )( )
3
om
 y − x − y x − 2y + 2 x − y 1
=

 u2 − v2 = 5

Ñaë t u =x,v =2y − 2 x − y heä phöông trình trôû thaø nh:  .c 3 (1) .
v ( u − v ) = 2
ok
(
2 2
)
2
⇔ ( u − v ) 25v ( u − v ) − 2 ( u + v )=
3 2 2
Suy ra v ( u − v=
) u − v2  0 .
25 
bo
2  u = 9v
⇔ 25v ( u − v ) − 2 ( u + v ) =0 (do u ≠ v ). ⇔  .
2u = 3v
et
1 9
+ Neá u u = 9v thay vaø o (1) ta ñöôï c: 80v2 =5⇔ v=± ⇒u=± .
4 4
vi
+ Neá u 2u = 3v thay vaø o (1) ta ñöôï c: u2 =9 ⇔ u =±3 ⇒ v =±2 .

ng
=  u 3= x 3= x 3 x 3
Vôù i  ⇔ ⇔ ⇔ .
v 2= 2y − 2 x − y = 2 y − 1= 3 − y y 2
a
kh
 u = −3 x = −3 x = −3
Vôù i  ⇔ ⇔ (voâ nghieäm).
v = −2 2y − 2 x − y =−2 y + 1 = −3 − y
 9  9  9  9
=  u = x x = x =
4⇔ 4  4 4
Vôù i   ⇔ ⇔ .
v 1 2y − 2 = 1  1 9  2 83 − 3
= x−y 2y − = 2 −y y=
 4  4  4 4  8
755
 9  9  9
 u =
− x = − x = −
4⇔ 4  4
Vôù i   ⇔ (voâ nghieäm).
v = 1  1  1 9
− 2y − 2 x − y =− 2y + = 2 − − y
 4  4  4 4
Vaä y heä phöông trình ñaõ cho coù 3 nghieä m laø :
 83 − 3 
( x;y ) = ( 5;0 ); ( 3;2 );  94 ; 2 8
.

 
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 =
0
n
2
2x + 8 + 2x + 1 = 4y − 3y + 2y − 1
.v
Lôøi giaûi
om
1 1
Ñieà u kieän: x ≥ − ,y ≥ .
2 2
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng: .c
x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0
 .
ok
2
 2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y + 3y =0
bo
2x + 1 − 2y − 1 + x 2 − 3y2 + 2xy + 4y − 1 =0.

1 1
et
Nhaä n thaáy x =
− ,y = khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.
2 2
vi
1 1
Xeùt x ≠ − ,y ≠ thöïc hieän nhaân lieân hôïp ñöa phöông trình veà daïng töông ñöông
2 2
ng
2 ( x − y + 1)
⇔ + ( x − y + 1)( x + 3y − 1) =0.
2x + 1 + 2y − 1
a
kh
 2 
⇔ ( x − y + 1)  + x + 3y − 1 =0 (1) .
 2x + 1 + 2y − 1 
 
1 1
Do x ≥ − ,y ≥ neâ n:
2 2
2 2
> 0;x + 3y − 1 ≥ 0 ⇒ + x + 3y − 1 > 0 .
2x + 1 + 2y − 1 2x + 1 + 2y − 1
Do ñoù (1) ⇔ x − y + 1 = 0 ⇔ y = x + 1 .
756
2
x2 + ( x + 1) + 2x ( x + 1) − 2x + ( x + 1) − 9 =
0.
= x 1 =x 1,y
= 2
3 (chæ nghieäm (1;2 ) thoû a
2
⇔ 4x + 3x − 7 = 0 ⇔  
x = 7⇒ 7
− x=− ,y =
−
 4  4 4
maõ n ñieàu kieä n).
Nhaän xeùt. Cô sôû cuûa lôø i giaû i baø i toaù n döï a vaø o kyõ thuaä t heä soá baá t ñònh nhö
sau(Xem theâ m Cuoán “Nhöõ ng ñieà u caà n bieá t LTÑH Kyõ thuaä t giaû i nhanh Heä
n
phöông trình” cuû a cuøng taùc giaû ).
.v
 A = x2 + y2 + 2xy − 2x + y − 9 = 0 (1)
om
 .
B
= 2x + 1 − 2y − 1 + 2x + 8 − 4y2 + 3y
= 0 (2)
Nhaän xeùt. Döï ñoaù n 2x + 1 = 2y − 1 ⇔ y = x + 1 khi ñoù

.c
A = x2 + x + 1 2 + 2x x + 1 − 2x + x + 1 − 9 = 4x2 + 3x − 7
( ) ( ) ( )
ok

 .
2
B =2x + 8 − 4 ( x + 1) + 3 ( x + 1) =−4x2 − 3x + 7

bo
A
Heä soá baá t ñænh k = − =1 töù c laø ta thöï c hieä n pheù p toaùn laáy (1) + (2) theo veá
B
et
nhö lôø i giaû i treâ n.

vi
( )
x3 + 3x2 y − 2 y 4 + y2 2y − 1 = 0
ng

 , ( x,y ∈  ) .
2x 2 + 2y 2 + 4x − y − 2 − x − 2 3x + 6 =0
a
Lôøi giaûi
kh
1
Ñieà u kieän: −2 ≤ x ≤ 2,y ≥ .
2
3 2
x x
2 ( y + 1) 2y − 1 .
  + 3  =
y y
3 2
x x
( )
3
⇔   + 3  = 2y − 1 + 3 2y − 1 (1) .
y y
Coù daï ng haøm ñaë c tröng tuy nhieâ n ñeå chæ xöû lyù ñöôï c khi:
757
2
x x x x 
3   + 6= 3 .  + 2  ≥ 0 .
y y y y 
x
Vì vaäy ta caà n söû duï ng phöông trình thöù hai cuûa heä ñeå tìm ñieàu kieä n cuûa .
y
Töø phöông trình thöù hai cuûa heä ta coù
2
2x2 + 2y2 + 4x − y = 2 − x + 2 3x + 6 = 1( 2 − x ) + 9 ( 3x + 6 ) .
3
1+ 2 − x 3 − x
n
1( 2 − x ) ≤ =
2 2
.v
.
9 + 3x + 6 3x + 15
9 ( 3x + 6 ) ≤ =
om
2 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x = 1 .
3 − x 3x + 15 x + 13
Suy ra 2x2 + 2y2 + 4x − y ≤ + = .
.c
2 3 2
⇔ 4x2 + 4y 2 + 7x − 2y − 13 ≤ 0 .
ok
⇔ 4y2 − 2y − 2 ≤ −4x 2 − 7x + 11 .
bo
⇔ 2 ( y − 1)( 2y + 1) ≤ − ( x − 1)( 4x + 11) (2) .

+ Neá u y > 1 ⇒ (2) ⇒ x < 1 . Maë t khaù c töø (1) ta coù
et
3 2
x x
( )
3
+ 3 2y − 1 >13 + 3 1= 4 .
vi
  + 3  = 2y − 1
y y
ng
2
 x  x  x
⇔  − 1 + 2  > 0 ⇔ > 1 ⇔ x > y (voâ lyù).
 y  y  y
a
2
 x  x 
kh
Vaä y y ≤ 1 ⇒  − 1 + 2  ≤ 0 ⇒ x ≤ y ≤ 1 .
 y  y 
Khi ñoù ta coù 2x2 + 2y2 + 4x − y − 2 − x − 2 3x + 6 =0.
( ) (
⇔ 2 x2 + 2x − 3x + 6 + 2y2 − y − 1 + 1 − 2 − x =0. ) ( )
⇔
(
2 ( x − 1)( x + 2 ) x2 + 3x + 3 ) + ( y − 1)( 2y + 1) + x −1
0.
=
2
x + 2x + 3x + 6 1+ 2 − x
758
=x −1 0 =
x 1
⇔ ⇔ (thöû laï i thaáy thoû a maõn).
=y −1 0 =
y 1
Nhaän xeùt. Ñaâ y laø moä t baø i toaù n hay vaø khoù moä t phöông trình cuû a heä coù daï ng
haø m ñaë c tröng ñaùnh löøa ñöôï c raá t nhieàu hoï c sinh khi taäp trung khai thaùc
phöông trình naøy. Ñieå m nhaá n cuûa baøi toaù n döïa treâ n ñaù nh giaù thoâ ng qua caù c
baá t ñaú ng thöù c cô baû n.
(1 − y ) x + y + x + 3y = 6 + ( x + y − 4 ) y
n

 5 , ( x,y ∈  ) .
.v
 x − 2y − x + 1 =
 x−y−7
om
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2y ≥ 0,x − y − 7 ≠ 0 .
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i: .c
(1 − y ) ( x + y − 2 ) + ( x + y − 4 ) (1 − y ) =0 .
ok
⇔
(1 − y )( x + y − 4 ) + ( x + y − 4 )(1 − y ) =
0.
x+y +2 1+ y
bo
 1 1  y = 1
⇔ (1 − y )( x + y − 4 )  + =0⇔ .
 x + y + 2 1+ y 
et
   x + y − 4 = 0
+ TH1: Neá u y = 1 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
vi
5 −3 5
x − 2 − x +=
1 ⇔ = .
ng
x−8 x − 2 + x +1 x − 8
⇔5 ( )
x − 2 + x + 1 =−3 ( x − 8) ⇔ 5 ( )
x − 2 + x + 1 + 3x − 24 =0.
a
⇔ 5( ) ( )
x + 1 − 2 + 3 ( x − 3) =
kh
x − 2 −1 + 5 0.
 5 5 
⇔ ( x − 3)  + + 3  = 0 ⇔ x = 3 ⇒ ( x;y ) = ( 3;1) (thoûa maõ n).
 x − 2 +1 x +1 + 2 
+ TH2: Neá u x + y − 4 = 0 ⇔ y = 4 − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
ta ñöôï c:
5
x − 2(4 − x) − x + 1 = .
x − (4 − x) − 7
759
5
⇔ 3x − 8 − x + 1 − =0 (1) .
2x − 11
8  11 
Ñieà u kieän: x ∈  ; +∞  \   .
3  2
5 8  11 
= 3x − 8 − x + 1 − vôù i x ∈=
D  ; +∞  \   ta coù
2x − 11 3  2
3 1 10 3 x + 1 − 3x − 8 10
f '(x) = − + = + > 0, ∀x ∈ D
2 ( 3x − 8)( x + 1) ( 2x − 11)
2 2
2 3x − 8 2 x + 1 ( 2x − 11)
n
6x + 17
Vì 3 x + 1 − 3x − 8= 9x + 9 − 3x − 8= >0.
.v
9x + 9 + 3x − 8
om
 8 11   11 
Vì vaäy f(x) laø haø m ñoàng bieá n treâ n moã i khoaû ng  ;  vaø  ; +∞  .
3 2  2 
 x = 3 .c

 x = 3  y = 1
Ta coù f(3) = 0 . Do ñoù (1) ⇔ f(x) =⇔
= f(8) 0  ⇒ .
ok

 x = 8  x = 8

 y = −4
bo
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm ( x;y ) = ( 3;1) .
et
=a x+y x + y = a

2
x = a − b
2 2
, ( a,b ≥ 0 ) ⇒ 
vi
Caùch 2: Ñaë t  ⇒ .
2 2
 b = y = y b= y b
ng
( )
Phöông trình ñaà u cuû a heä trôû thaø nh: 1 − b2 a + a2 + 2b2 =6 + a2 − 4 b . ( )
( )
a
⇔ a 1 − b2 + a2 (1 − b ) + 2b2 + 4b − 6 =0.
kh
⇔ a (1 − b )(1 + b ) + a2 (1 − b ) + ( b − 1)( 2b + 6 ) =
0.
(
⇔ (1 − b ) a (1 + b ) + a2 − 2b − 6 =
0. )
⇔ (1 − b ) ( b ( a − 2 ) + a 2
)
+ a − 6 = 0 ⇔ (1 − b )( a − 2 )( b + a + 3) = 0 .
a 2 = x+y = 2 x + y 4
⇔ ⇔ ⇔ .
 b 1= y = 1 y 1
Ta coù keá t quaû töông töï lôø i giaû i treân.
760
Chuù yù. Nhieàu hoï c sinh sai laà m khi cho raè ng (1) coù nghieäm duy nhaá t vì laø
 8 11 
haø m ñoàng bieá n. Ñieàu caà n löu yù laø f(x) ñoà ng bieá n treâ n moã i khoaû ng  ;  vaø
3 2 
 11 
 ; +∞  . Do ñoù neá u coù nghieäm treân moãi khoaû ng thì nghieä m ñoù laø duy nhaá t
2 
treâ n khoaû ng ñoù .
8
Ngoaøi ra neá u chaën ñieà u kieä n y = 4 − x ≥ 0 ⇔ x ≤ 4 ⇒ ≤ x ≤ 4 luù c ñoù ta chæ
3
8 
n
caà n xeù t haø m soá f(x) treâ n ñoaï n  ;4  vaø coù nghieäm duy nhaát x = 3 .
3 
.v
Baøi 49 .Giaû i heä phöông trình
om
3x − y +1 − 1 =x − y + x 2 + y 2 + 2x − 2y − 2xy + 2

 , ( x,y ∈  )
( ) ( )
4
 x x − y+7 = x +1 − x −1 − 4
 .c
Lôøi giaûi
ok
bo
2
3x − y +1 = x − y + 1 + ( x − y + 1) +1 .
et
 2 
⇔ 3x − y +1  ( x − y + 1) + 1 − 1 =1 (1) .
 
vi
f(t) 3t  t 2 + 1 − t  vôù i t ∈  ta coù

ng
 
 t 
f '(t) 3t ln3  t 2 + 1 − t  + 3t  − 1 3t  t 2 + 1 − t  ( ln3 − 1) > 0, ∀t ∈ 
a
= =
   2   
 t +1 
kh
Vì vaäy f(t) laø haøm ñoàng bieá n treâ n  .

Do ñoù (1) ⇔ f(x − y + 1)= f(0) ⇔ x − y + 1= 0 .
( ) ( )
4
x x − x+8 = x +1 − x −1 −4.
= 8  x2 − 1 − x x 2 − 1  .
⇔ x − x2 + 8x
 
761
⇔ x + 8 − x2 + 8x = 8x  x − x2 − 1  .
 
⇔ x+8 ( )
x + 8 − x= 8x  x − x2 − 1  .
 
8 x+8 8x
⇔ =.
x + 8 + x x + x2 − 1
⇔ 8 x + 8  x + x2 −=

1  8x

( x + x+8 . )
( x + 8) ( x2 − 1) =x x ⇔ ( x + 8) ( x − 1) =x .
2 3
n
⇔
.v
x ≥1 1 + 257 17 + 257
⇔ 8x2 − x −=
8 0 ←
→=x y
⇒= .
om
16 16
 1 + 257 17 + 257 
 16 16 
 .c 
 x3 + y3 + x + y + 3 x + y =
11

, ( x,y ∈  ) .
ok
xy x 2 + 3 + y + 2 + 2y = 0
bo
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x + y ≥ 0 .
et

Vôù i y > 0 vieá t laï i phöông trình thöù hai cuû a heä döôùi daï ng:
vi
2 2 1
ng
− x x 2 + 3= + + .
y y2 y
2 2 1
a
Ta coù p= + + ≥ 2, ∀y ∈ ( 0;2  ; p ≤ 2, ∀y ∈ ( 2; +∞ ) .
y y2 y
kh
x < 0 4p2 + 9 − 3

Suy ra x < 0 vaø −x x2 + 3 =p ⇔  2 2 ⇔x= .
p2
x x + 3 =
−
( ) 2
Suy ra x ≤ −1, ∀y ∈ ( 0;2 vaø x > −1, ∀y ∈ ( 2; +∞ ) .
+ TH1: Neá u y ∈ ( 0;2 ta coù
x3 + y3 + x + y + 3 x + y ≤ −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11 .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x = 2.
−1,y =
762
+ TH2: Neá u y ∈ ( 2; +∞ ) ta coù :
x3 + y3 + x + y + 3 x + y > −13 + 23 − 1 + 2 + 3 −1 + 2 =
11 (heä phöông trình
voâ nghieäm).
 xy − x + y − 1 x 2 + 2x + 2 =y
( )
 3 3 3 , ( x,y ∈  ) .
x − + 4= 11 + 6x −
n
 y −1 y −1
.v
Lôøi giaûi
3
om
Ñieà u kieän: y > 1,11 + 6x − >0.
y −1
Phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i: .c
2
( x + 1)( y − 1) ( x + 1) + 1 =y .
ok
1
+1
2 y y −1
⇔ ( x + 1) ( x + 1)
bo
1
+= = (1) .
y −1 y −1
et
f(t) t t 2 + 1 ta coù :
t2
vi
f '(t)
= t2 + 1 + > 0, ∀t ∈  .
t2 + 1
ng
Vì vaäy f(t) laø haøm ñoàng bieá n.

 1  1
a
Do ñoù (1) ⇔=
f(x + 1) f  =⇔ x +1 .
 y −1  y −1
kh
 
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
2
x3 − 3 ( x + 1) + 4 = 11 + 6x − 3 ( x + 1)
⇔ x3 − 3x + 1= 8 − 3x 2 ⇔ x3 − 3x + 1 − ( 2 − x ) = 8 − 3x2 − ( 2 − x ) .
 8 8
Chuù yù 2 − x + 8 − 3x2 > 0, ∀x ∈  − ;  neâ n ta thöï c hieän nhaâ n lieân hôï p
 3 3 
nhö sau:
763
(
4 x2 − x − 1 )
(
⇔ ( x + 1) x − x − 1 +
2
) 2 − x + 8 − 3x2
=0.
 
( 
)
⇔ x2 − x − 1  x + 1 +
4
2 − x + 8 − 3x2
=

0 (2) .
 8 8
Xeù t haø m soá f(x) = 2 − x + 8 − 3x 2 treâ n ñoaï n  − ;  ta coù
 3 3 
3x
f '(x) =−1 − ;f '(x) =0 ⇔ 8 − 3x 2 =−3x .
n
8 − 3x2
.v
x ≤ 0 2
⇔ ⇔x=− .
om
2 2 3
8 − 3x =9x
 8 8  2  6+4 6  8 8
Ta coù f  −  =
2+ ;f  − = ;f  =2− .
 3 3  3  3  3 3 .c
   
8 6+4 6  8 8
ok
Suy ra 2 − ≤ f(x) ≤ , ∀x ∈  − ; .
3 3  3 3 
bo
4 6 7  8 8
Do ñoù x + 1 + ≥ x +1+ > + x > 0, ∀x ∈  − ; .
2 − x + 8 − 3x2 3+2 6 4  3 3 
et
 1− 5 9+3 5
= x = ,y
vi
2 1± 5 2 2
Do ñoù (2) ⇔ x − x − 1 = 0 ⇔ x = ⇒ .
2  1+ 5 9−3 5
ng
= x = ,y
 2 2
a
 5  1+ 5 9 − 3 5 
( x;y ) =  1 −2 5 ; 9 + 23
kh
; ; .
 2 2 
  
Nhaän xeùt. Nhieà u hoï c sinh thaé c maé c laø taï i sao theâ m bôù t ñaïi löôï ng 2 − x vaø o
phöông trình ñeå thöï c hieän nhaâ n lieâ n hôï p. Ñeå laøm ñöôï c nhö vaäy ta caàn tìm
nghieäm cuûa phöông trình(keå caû nghieä m ngoaïi lai) baè ng caù ch bình phöông hai
veá cuûa phöông trình.
( )
2
x3 − 3x + 1 = 8 − 3x 2 ⇒ x3 − 3x + 1 =8 − 3x2 .
764
Thöï c hieä n tìm nghieä m cuûa phöông trình naø y baè ng maù y tính caàm tay nhö sau
(aù p duï ng vôù i FX 570ES PLUS vaø Vinacal 570ES PLUS).
( )
2
Böôùc 1. Nhaä p vaø o phöông trình treâ n nhö sau: X3 − 3X + 1 =8 − 3X2 .
Böôùc 2. Nhaán SHIFT + SOLVE maù y hieä n nghieä m ñaà u tieâ n

X1  1,6180339 vì ñaâ y laø nghieäm leû neân ta dung phím nhôù löu nghieäm ñoù
vaø o bieá n nhôù A nhö sau: SHIFT + STO +A.
Böôùc 3. Ta caà n tìm moä t nghieäm leû thöù hai baè ng caù ch thoaù t ra nhaä p vaøo
phöông trình vaø thao taù c nhö böôù c 1 vaø 2 ta tìm ñöôï c moä t nghieäm thöù hai
n
X2  −0,6180339 ta löu vaø o bieán nhôù B nhö sau: SHIFT + STO + B.
.v
 X + X2 = A + B = 1
Böôùc 4. Tìm hai nghieäm naø y baè ng caù ch laá y toå ng  1 .
om
 X1 .X2 = A.B = −1
Theo ñònh lyù vi-eù t X1 ,X2 laø hai nghieäm cuûa phöông trình: x2 − x − 1 =0.
Vaø deã daø ng tìm ñöôï c hai nghieäm laø x =

1± 5
.
.c
2
ok
Böôùc 5. Ñeå tìm ñöôï c nhaâ n töû 2 − x ta thöï c hieän nhö sau:
8 − 3x2 .
bo
Ñaë t =
y
1− 5 3+ 5 1− 5 3 + 5 
Vôù=
i x ⇒
= y . Ta coù ñieåm thöù nhaá t A  ; .
et
2 2  2 2 

vi
1+ 5 3− 5 1+ 5 3 − 5 
Vôù=
i x ⇒
= y . Ta coù ñieåm thöù hai B  ; .
2 2  2 2 
ng
 
Ñöôø ng thaú ng ñi qua hai ñieå m A vaø B laø y= 2 − x .
a
Ñeå tìm hieå u chi tieá t veà phöông phaù p naøy baï n ñoï c tham khaû o cuoá n “ Nhöõng
kh
ñieàu caàn bieát LTÑH Kyõ thuaät giaûi nhanh Phöông trình, baát phöông trình voâ
tyû” cuø ng taù c giaû.
Ngoaøi ra sau khi tìm ñöôï c hai nghieä m nhö treâ n ta coù theå ñöa veà giaû i phöông
trình baä c cao vôù i x.
(x ) ( )
2 2
3
− 3x + 1 =8 − 3x2 ⇔ x3 − 3x + 1 + 3x2 − 8 =0 .
⇔ x6 − 6x 4 + 2x3 + 12x2 − 6x − 7 =0.
765
 x2 − x − 1 =
( )(
⇔ x 2 − x − 1 x 4 + x3 − 4x 2 − x + 7 = 0 ⇔  )4 3
0
2
.
 x + x − 4x − x + 7 =0
Vôù i chuù yù
4 2
4 3 2  1  1  1  1789
x + x − 4x − x + 7= 8  x +  − 35  x +  + 9  x +  +
 4  4  4  32
2
 1
2
5   1
2
 1  189

= 8 x +  − + 5 x +  + 9  x +  + > 0, ∀x ∈  .
 4  2  4  4  32
 
n
.v
x(x + 3y + 1) =2 − 3y
 , ( x,y ∈  ) .
om
2
( 3y + 1 + 1)(x − 5x + 4) = 15y − 6xy
Lôøi giaûi
1 .c
Ñieà u kieän: y ≥ − .
3
ok

x2 + 3y − 2 + x 3y + 1 =0
bo

( 2
) 2
 x − 5x + 4 3y + 1 + x + 6xy − 5x − 15y + 4 =
0
et

Ñaë t t = 3y + 1, ( t ≥ 0 ) ⇒ 3y = t 2 − 1 heä phöông trình trôû thaø nh:
vi
x2 + t 2 − 3 + xt =0
ng
x + xt + t − 3 =
2 2
 0
⇔
 2
( ) ( )
 x − 5x + 4 t + x − 5x + 4 + t − 1 ( 2x − 5) =
2 2
0
 2
x + 2tx − 7x − 5t + 9 =0
a

kh
t 2 + ( 3x − 5) t + 2x 2 − 7x + 6 =0 (1) .
 t= 2 − x
⇔ ( t + x − 2 )( t + 2x − 3) = 0 ⇔  .
 t= 3 − 2x
+ TH1: Neá u
 t= 2 − x t= 2 − x
t =2−x⇒ 2 ⇔  2 2 .
2
x + xt + t − 3 =0  x + x ( 2 − x ) + ( 2 − x ) − 3 =0
766
t= 2 − x
= x 1=x =1 x 1
⇔ 2 ⇔ ⇔ ⇔ .
=x − 2x + 1 =0 t 1= 1 y 0
 3y + 1 =
+ TH2: Neá u
t= 3 − 2x t= 3 − 2x
t =3 − 2x ⇒  2 ⇔  2 2
x + x ( 3 − 2x ) + ( 3 − 2x ) − 3 =
2
x + xt + t − 3 =0 0
 x = 1

t= 3 − 2x t = 1
⇔ 2 ⇔  ⇒ ( x;t ) =(1;1) ⇒ ( x;y ) =(1;0 ) vì t ≥ 0 .
3x − 9x + 6 =0 x = 2
n

 t = −1
.v
om
Nhaän xeùt. Ñeå coù phaâ n tích nhö phöông trình (1) ta coù theå coi (1) laø phöông
trình baä c hai cuûa t vaø coù ∆ t = ( 3x − 5)
2
(
− 4 2x2 − 7x + 6 =
.c ) ( x − 1)
2
. Töø ñoù tìm
ñöôï c t theo x.
ok
+ Neáu moä t phöông trình cuû a heä chæ coù 3y + 1 ta coù theå ñaë t aå n phuï roà i duø ng
pheù p theá(xem baø i toaù n töông töï).
bo
 x +1 2 + 3 x −1 y +1 + y +1 =
( ) ( ) 0
et
1. Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ∈  ) .

7x + ( 2 + x ) y + 1 =5
vi
Höôùng daãn giaûi baøi toaùn 1

ng

x2 + y − 5x + 7 + ( 2x − 5) y + 1 =0.
a
kh
x + y + 1 = 2
( ) − 5( x + )
2
⇔ x + y +1 y + 1 + 6 =0 ⇔  .
 x + y + 1 =3
Xeù t tröôøng hôïp thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä tìm ñöôï c caù c nghieäm
thoaû maõn laø :
 
=
 
(
( x;y )  7 − 23 5 ; 16 −23 5  ; 4 − 17;17 − 2 17 . )
Nhaän xeùt.
767
5 − 7x  5
Töø phöông trình thöù hai cuû a heä ruù t ñöôï c y +1
=  −2 < x ≤  do ñoù
x+2  7
baè ng pheùp theá ta hoaøn toaøn giaû i ñöôï c heä phöông trình treâ n.
Thaä t vaä y ta caà n giaûi phöông trình:
2
( x + 1) + 3 ( x − 1) . 5x−+7x2 +  5x−+7x2  =
2  
0.
 
⇔ x 4 − 15x3 + 56x2 − x − 1 =0.
( )(
⇔ x2 − 8x − 1 x2 − 7x + 1 =
0. )
n
 7−3 5
.v
5
 x2 − 8x − 1 =0 −2< x≤ 7  x =
⇔ ←→  2 .
 x2 − 7x + 1 =0
om
 x= 4 − 17

.c
3y2 + 1 + 2 x +=
( 1) y 4y x 2 + 2y + 1
ok

 , ( x,y ∈  ) .
y ( y − x ) =3 − 3y
bo
Lôøi giaûi
2
et
Ta coù theå phaâ n tích phöông trình ñaà u cuûa heä nhö sau
( )
vi
4y2 − 4y x 2 + 2y + 1 + x 2 + 2y + 1 − x 2 − 2xy + y 2 =
0.
ng
2
⇔  2y − x 2 + 2y + 1  = ( x − y ) .
2
 
a
2y − x2 + 2y + 1 = x − y  x 2 + 2y + 1 = 3y − x
 ⇔ .
kh
⇔
 2  2
 2y − x + 2y + 1 = y − x  x + 2y + 1 = y + x
 x2 + 2y + 1 = 3y − x

+ TH1: Neá u x2 + 2y + 1 = 3y − x ⇒  .
y ( y − x ) =3 − 3y
768


3y − x ≥ 0
3y − x ≥ 0 
 2 2 2  9y2 − 2y − 1
⇔ x + 2y + 1= 9y − 6xy + x ⇔ x=
y y − x =3 − 3y  6y
 ( )   2 
y  y − 9y − 2y − 1  =
3 − 3y
  6y 


(Do y = 0 khoâng thoaû maõn heä phöông trình).
 x = 1

n
3y − x ≥ 0
  y = 1
.v
2
 9y − 2y − 1 
⇔ x
= ⇔  x = 415 .
6y 
  51
om
3y − 20y + 17 =
2  
0 17
  y =
  3
+ TH2: Neá u x 2 + 2y + 1 = y + x ⇒ 
.c
 x2 + 2y + 1 = y + x

.
y ( y − x ) =3 − 3y
ok


bo
y + x ≥ 0
y + x ≥ 0 
 2 2 2  2y − y2 + 1
⇔ x + 2y + 1= y + 2xy + x ⇔ x =
et
y y − x =3 − 3y  2y
 ( )   2 
y  y − 2y − y + 1  =
vi
3 − 3y
  2y 


ng
(do y = 0 khoâ ng thoaû maõ n heä phöông trình).

y + x ≥ 0
a

2y − y2 + 1 x = 1
kh

⇔ x
= ⇔ .
 2y  y = 1
3y2 + 4y − 7 = 0

 415 17 
 51 3 
Caùch 2: Ñaë t t = x 2 + 2y + 1 suy ra 2y = t 2 − x 2 − 1 .
Phöông trình ñaà u ñöôï c vieát laï i döôù i daïng: 3y2 + 2xy + t 2 − x 2 =
4yt .
769
⇔ t 2 − 4yt + 3y 2 + 2xy − x 2 =
0.
( )
Ta coù ∆ y ' = 4y 2 − 3y 2 + 2xy − x 2 = ( x − y ) .
2
Suy ra t = 2y − ( x − y ) = 3y − x hoaë c t =2y + ( x − y ) =x + y .

Thöï c hieä n töông töï caù ch 1 ta coù keá t quaû töông töï .
Nhaän xeùt. Vôù i heä phöông trình coù 1 phöông trình cuûa heä chæ chöù a 1 caê n thöù c
hoã n hôï p cuû a caû hai bieá n x vaø y thoâ ng thöôø ng xöû lyù nhoùm thaønh nhaâ n töû
chung. Trong lôø i giaû i treâ n ta nhoù m veà haè ng ñaú ng thöùc daï ng A 2 = B2 hoaë c coù
theå ñaë t aå n phuï khoâ ng hoaøn toaøn luoâ n thöï c hieä n ñöôïc vì phöông trình ñoù baû n
n
chaá t ñaõ phaâ n tích ñöôï c thaønh nhaâ n töû .
.v
om
4x=
2
( x2 + 1 + 1)(x2 − y3 + 3y − 2)
 , ( x,y ∈  ) .
(x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y
Lôøi giaûi
.c
ok
 2 2
4x  x + 1 − 1=
 


2 2 3
(
 x x − y + 3y − 2 )
bo
(x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y

+ TH1: Neá u x = 0 thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:
et
y = 1
4
(
y − 2y + 1 =0 ⇔ ( y − 1) y + y + y − 1 =0 ⇔ 
3 2
)
vi
.
 y =− 1 +
 3
ng
+ TH2: Neá u:
  2  2 3
a
 2  2 3 4  x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
4  x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2 ⇒   
kh
  (x2 + y2 )2 + 1= x2 + 2y

  2  2 3
4  x + 1 − 1 = x − y + 3y − 2
⇔ .
(x2 + y2 )(x2 + y2 − 1) = 2y − y 2 − 1 = − y − 1 2
 ( )
−1 ≤ x ≤ 1
Töø phöông trình thöù hai suy ra x2 + y2 − 1 ≤ 0 ⇒  .
−1 ≤ y ≤ 1
770
Khi ñoù bieá n ñoå i phöông trình ñaàu cuûa heä thaø nh
4  x2 + 1 − 1 − x2 =− y3 + 3y − 2 .
 
 4  2
⇔ x2  − 1 =− ( y − 1) ( y + 2 ) .
 2 
 x +1 +1 
 3 − x2 + 1  2
⇔ x2  =− ( y − 1) ( y + 2 ) (1) .
 x +1 +1 
2
 
Vôù i moï i x,y ∈  −1;1 ⇒ VT(1) ≥ 0,VP(1) ≤ 0 .
n
.v
x = 0
Do ñoù (1) ⇔ VT = VP =⇔
0  thöû laï i vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä
y = 1
om
thaá y thoaû maõ n.
( 0;1);  0; − 13 + 
 
( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø = .c  
ok
 2 1
x 2 ( x − 3) + xy + y − x −=
1 3 3x −
2 , ( x,y ∈  ) .
bo

 2 2
 x + x + 1 − y − y += 1 x2 − xy + y2
et
Lôøi giaûi
vi

ng
y2 − y + 1 + x2 − xy + y2= x2 + x + 1 .
a
2 2 2 2
 1  3 1   3 
Ta coù VT =  y −  +   +  x − y +  x
kh
 2   2  2   2 
2 2
 1 1   3 3 
≥ y − + x − y +  + x = x2 + x + 1
= VP
 2 2   2 2 
3  1 31 
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi x  y=
−  x+y 0.
 x − y  ⇔ xy − =
2  2 2 2 
1
Thay vaøo phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c: x2 2 ( x − 3) −=
1 3 3x − .
2
771
Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng:

1 2 24 4
x2 2 ( x − 3) − 1= 3 3x − ⇔ 2x 2 ( x − 3) − = 3 −
2 x x 2
x3
2 24 4
⇔ 2x 2 ( x − 3) − 2 = +3 − −2
x x 2 x3
⇔
(
4 2x3 − 6x2 − 1 )=−4 ( 2x 3
)
− 6x2 − 1
2x 2 ( x − 3) + 2
2 2
 24 4   2  3 24 4  2
 2 − 3  + 2 −  2 − 3 + 2 − 
3
 x x   x x x  x
n

.v
 
 
 
( )
om
1 1
⇔ 4 2x3 − 6x2 − 1  + =0
 2x 2 ( x − 3) + 2  2
  2  24 4  2  2
 24 4
3 2 − 3  + 2 − 3 2 − 3 + 2 −  
   
 x x   x x x  x 

.c
3 5
⇔ 2x3 − 6x2 − 1 = 0 ⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1) − = 0.
ok
2
3
3  1   1 
⇔ ( x − 1) − 3 ( x − 1)=  3 2 +
bo
 − 3 3 2 + .
3 3 
 2  2
 1 
et
1 1
⇔ f ( x − 1) = f  3 2 + ⇔ x −1 = 3 2 + ⇔ x =1+ 3 2 +
3  3 3
 2 2 2
vi
(vì f(t)= t 3 − 3t ñoà ng bieán treâ n khoaû ng 1; +∞ ) .

ng
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:

a
 1 
 1+ 3 2 + 
kh
( x;y ) =1 + 3 2 + 31 ;
3
2 
2 2+ 3 2 + 1 
 3 
 2 
Caùch 2:
 u2 + 6
u
= 2 ( x − 3) x =

=

v 3 3x −
1

⇒

2
3
2v + 1
( )
⇒ 3 u2 + 6= 2v3 + 1 ⇔ 2v3 − 3u2 − 17= 0
 2 x = 6
772
2
2v3 − 3u2 − 17 =0
u +6 2 
Phöông trình trôû thaønh:   u − 1 = v ⇒  u2 + 6 2
 2   u −1 =v
  
 2 
 
3
 2 2 
 u +6
Ta coù phöông trình: 2   u − 1 − 3u2 − 17 =
0.
 2  
  
( )(
⇔ u3 + 6u − 2 u12 + 30u10 + 2u9 + 360u8 + 36u7 + 2164u6
n
+ 216u5 + 6528u4 + 440u3 + 7968u2 + 48u + 304 =
0
.v
⇔ u3 + 6u − 2 =0.
( ) ( )
om
⇔
= u 3
2 3
2 −1 ⇔ 2(x =
− 3) 3
2 3
2 −1
1
1+ 3 2 + .c
1 3
2 .
⇔ x =1 + 3 2 + ⇒y=
3
2 1
2+ 3 2 +
ok
3
2
Nhaän xeùt. Baø i toaù n ñöa veà giaû i phöông trình voâ tyû vôùi kyõ thuaä t nhaâ n lieâ n
bo
hôï p heá t söù c kheù o leù o. Baï n ñoï c reø n luyeä n baø i toaù n töông töï sau:
x 2 3 ( x − 3) − 5x + 4 = −5x 2 − 4 .
3
et
( ) ( )
vi
 x3 + y + 3 x3= + 3 16 4x2 − 3

 , ( x,y ∈  ) .
ng
( )
 2x3 + y − 3 y − 3 + 2xy − 6x − 5x 4
 ( ) x=0
Lôøi giaûi
a

kh
=a y−3 =y a2 + 3

Ñaë t  , ( a,b ≥ 0 ) ⇒ 
3 2
 b = x3 x = b
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä trôû thaønh:
( 2b 2
) ( )
0 ⇔ ( a − b ) a2 + 3ab + 5b2 =
+ a2 a + 2a2 − 5b2 b = 0. ( )
a = b a = b
⇔ 2 2
⇔ .
a + 3ab + 5b =0 a= b= 0
773
x = 0
+ TH1: Neá u a= b= 0 ⇒  thay vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä thaá y
y = 3
khoâ ng thoaû maõ n.
+ TH2: Neá u a = b ⇔ y − 3 = x3 ⇔ y = x3 + 3 .
y x3 + 3 vaø o phöông trình ñaàu cuû a heä ta ñöôï c

Thay =
( x + 3)
3
x 3 +=
3 32x2 − 24 .
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng thoaû maõn phöông trình.
n
Vì vaäy ta chæ caà n xeù t vôù i x > 0 khi ñoù phöông trình töông ñöông vôù i:
.v
x3 + 3 x3 + 3 32 24 4 3 
. = − = 8 −  .
x2 x x x3  x x3 
om
x3 + 3 x3 + 3 4 3 
⇔ . 8 8 −
−= − 1 .
x2 x x x 3
 .c
(x 3
)
− 4x2 + 3  x3 + 3 − 2x x3 + 3 + 4x 2  (
8 x3 − 4x 2 + 3 )
ok
⇔  =− .
3  3
3
x  x + 3 + 2x  x
bo
 
 
 x3 + 3 − 2x x3 + 3 + 4x 2 8 
( )
et
3 2
⇔ x − 4x + 3  + = 0 (1) .
 x3  x3 + 3 + 2x  x3 
   
vi
x3 + 3 − 2x x3 + 3 + 4x 2 8
ng
Vôù i moï i x döông ta coù + >0.

x3  x3 + 3 + 2x  x3
 
a

kh
x = 1

3 2 2
(
Vì vaäy (1) ⇔ x − 4x + 3 = 0 ⇔ ( x − 1) x − 3x − 3 = 0 ⇔  x = )
3 − 21
2
.

 3 + 21
 x = 2
=x 1 =x 1,y
= 4
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n ta coù   .
3 + 21 ⇒  3 + 21
=x =x ,y
= 30 + 6 21
2 2
774
 
nghieä m laø ( x;y )
Vaä y heä phöông trình coù hai= (1;4 );  3 + 2 21 ;30 + 6 21  .

 
Nhaän xeùt. Ta coù theå giaû i phöông trình treâ n nhö sau:
x3 + 3 =x3 4y 2 − 3
Ñaë t y
= ,( y > 0) ⇒  .
2 y3 4x 2 − 3
=
( ) (
x3 − y3= 4 y2 − x2 ⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + 4x + 4y = 0 . )
n
x = y
⇔ 2 .
.v
2
 x + xy + y + 4x + 4y =
0 (1)
om
x = 1
x ≥ 0
3
+ TH1: Neá u x = y ⇔ x + 3 = 2x ⇔  3 2
⇔  3 + 21 .
x − 4x + 3 =0
 x =
.c 2
+ TH2: Voâ nghieäm vì x ≥ 0,y > 0 .
ok
x 8y − 5 + y 8x= − 5 4 24(x2 + y2 + 4)
, ( x,y ∈  ) .
bo

11x2 − 6xy + 3y2 = 12x − 4y
Lôøi giaûi
et
5
Ñieà u kieän: x,y ≥ .
vi
8
Nhaän xeùt. Nhaän thaá y söï phöù c taï p ñeá n töø phöông trình ñaà u heä vaø phöông
ng
trình thöù hai cuû a heä laø phöông trình baä c hai toå ng quaù t khoâng phaân tích ñöôï c
nghieäm neân ta chæ khai thaù c ñöôï c ñieà u kieä n cuû a x,y ñeå phöông trình ñoù coù
a
nghieäm. Vaäy ñieà u caà n laøm laø xöû lyù phöông trình ñaà u cuû a heä vôù i hình thöùc
kh
nhö treâ n kyõ thuaät ñaù nh giaù thoâ ng qua baá t ñaúng thöù c cô baû n ñöôï c nghó ñeán ñaàu
tieân. Vaäy tröôùc tieân döï ñoaùn nghieäm cuûa heä deã thaáy ( x;y ) = (1;1) laø nghieäm.
Söû duï ng baát ñaúng thöù c AM- GM ta ñöôï c
8y − 5 3x  8y − 5  3
x 8y
= −5 3x. .1 ≤  =+ 1 x ( 4y − 1)
3 2  3  3
.
8x − 5 3y  8x − 5  3
y 8x = −5 3y. .1 ≤  =+ 1 y ( 4x − 1)
3 2  3  3
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x= y= 1 .
775
Coä ng theo veá hai baá t ñaú ng thöù c treân vaø söû duï ng AM-GM ta ñöôï c
3 3 2 
x 8y − 5 + y 8x − 5 ≤
3
( 8xy − x − y ) ≤  2(x + y) − x − y  .
3  
Maë t khaù c söû duï ng baá t ñaú ng thöù c C-S ta coù
1 2  2
4
24(x2 + y2 + 4) ≥ 4 24  ( x + y ) + 4  = 4 12 ( x + y ) + 96 .
2 
2 3 2 
Ta chöù ng minh 4 12 ( x + y ) + 96 ≥  2(x + y) − x − y  .
3  
 5 3 2
( )
n
4
x + y,  t ≥  ñöa veà chöù ng minh 12t 2 + 96 ≥
Thaä t vaä y ñaë t t = 2t − t .
 4 3
.v
 3t 5 5t 4 81t 3 81t 2 27t 
⇔ ( t − 2)  t7 + + + + + + 27  ≤ 0 ⇔ t ≤ 2 .
om
 2 2 16 8 2 
 
Ñeå chöù ng minh baát ñaúng thöù c treâ n ñuù ng ta caà n coù t = x + y ≤ 2 .
.c
Ta tìm ñieà u kieän naø y töø phöông trình thöù hai cuû a heä
11x2 − 6xy + 3y2 = 12x − 4y
ok
2
⇔ 11x 2 − 6x ( t − x ) + 3 ( t − x ) = 12x − 4 ( t − x )
⇔ 20x 2 − (16 + 12t ) x + 3t 2 + 4t =
bo
⇒ ∆ 'x= ( 8 + 6t )
2
(
− 20 3t 2 + 4t ≥ 0 )
et
 4 4
⇔ ( t − 2)  t +  ≤ 0 ⇔ − ≤ t ≤ 2
vi
 3 3
ng
Do ñoù baá t ñaúng thöù c ñuù ng.
Vì vaä y phöông trình ñaà u cuû a heä töông ñöông vôù i daáu baèng xaû y ra taï i moï i baá t
a
ñaú ng thöù c ⇔ x = y = 1
kh
Thöû laïi vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä thaáy thoaû maõ n.

 1
 2−



(
2 − y  2 x + 2 +1 = y − x −

) 7
2 , ( x,y ∈  ) .
 2
x 5x + 16x + 4y + 8 + ( 4x + y + 4 ) =
2
0
776
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −2,y ≤ 2,5x2 + 16x + 4y + 8 ≥ 0 .
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaà u cuû a heä chöù a 2 caê n thöùc tinh yù nhaän ra neá u ñaët
hai aån phuï töông öù ng laø a vaø b thì ñöa veà phöông trình baä c hai toå ng quaù t suy
nghó ñeá n vieä c phaâ n tích thaø nh nhaân töû .
=a 2−y y= 2 − a2
Ñaë t  , ( a,b ≥ 0 ) ⇒  .
b
= x+2 x b2 − 2
=
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä trôû thaø nh:
n
1 
( 7
 − a  ( 2b + 1) =2 − a − b − 2 − .
2 2
)
.v
2  2
a = b
om
⇔ a2 + b2 − 2ab + b − a =0 ⇔ ( a − b )( a − b − 1) = 0 ⇔  .
a= b + 1
 2−y = x+2  y = −x .c
⇔ ⇔ .
 2 − y = x + 2 + 1  y =− x − 1 − 2 x + 2
ok
+ TH1: Neá u y = − x thay vaø o phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
2 2
x 5x2 + 12x + 8 + ( 3x + 4 ) = − ( 3x + 4 ) .
bo
0 ⇔ x 5x2 + 12x + 8 =
x ≤ 0 x =−2  x =−2,y =2

et
⇔ 2 4 ⇔ ⇒ .
 x 5x (
2
+ 12x + 8 (
= 3x )
+ 4 )  x =
−1  x =
−1,y 1
=
vi
+ TH2: Neá u y =− x − 1 − 2 x + 2 ta phaûi coù

ng
( )
5x2 + 16x + 4 −x − 1 − 2 x + 2 + 8 ≥ 0


x ≤ 0
a
kh
5x2 + 12x + 4 ≥ 8 x + 2
⇔ ⇔ x =−2 ⇒ y =1 thöû laï i thaá y khoâng thoaû maõ n.
x ≤ 0
( −2;2 ) ; ( −1;1) .
( x + y ) x − y + 2 = x + 3y + 2

1. Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ∈  ) .
( x − y ) x − y + 2 = ( x + y + 1) x + y − 2
777

Ñieà u kieän: x − y + 2 ≥ 0,x + y − 2 ≥ 0 .
( x + y )( x − y − 2 ) = y − x + 2
(x + y)( )
x−y+2 −2 = y−x+2 ⇔
x−y+2 +2
 x+y  x+y
⇔ ( y − x + 2) 1 + =0 ⇔ y = x − 2 do 1 + >0.
 
x−y+2 +2 x−y+2 +2

Thay y= x − 2 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
n
x ≥ 2
.v
4= ( 2x − 1) ( ) 
2 x − 2 ⇔ 2 .
2 ( x − 2 )( 2x − 1) =16
om
x ≥ 2
x ≥ 2 
⇔ 3 2
8x − 24x + 18x − 20 =
0
⇔  2
(
( 2x − 5) 4x − 2x + 4 =
0 .c )
5 1
ok
⇔x= ⇒y= .
2 2
5 1
bo
2 2
Nhaän xeùt. Ñeå tìm moá i lieân heä giöõ a x vaø y ta coù theå ñaë t aå n phuï
et
a = x − y + 2
 , ( a ≥ 0,b > 0 ) ⇒ ab = 2b − a + 2 .
vi
 b= x + y
ng
⇔ ( a − 2 )( b + 1) = 0 ⇔ a = 2 ⇔ x − y + 2 = 2 ⇔ y = x − 2 .
a

kh
x= 3 y + 1 + y − x3 − 1

 , ( x,y ∈  ) .
2x3 − 3x − y − 2 = x 2 2x + 1 + 1
Lôøi giaûi
Nhaä n thaáy x = 1 hoaë c y = 0 khoâ ng thoaû maõ n heä phöông trình.
Xeù t vôù i x > 1,y > 0 phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i:
778
x − 3 y + 1 + x3 − 1 − y =0.
x3 − y − 1 x3 − 1 − y
⇔ + 0.
=
( )
2
x 2
+ x3 y +1 + 3 y +1 x3 − 1 + y
 
 
(
⇔ x3 − y − 1  ) 1
+
1
=0.
( )
2
 x 2 + x 3 y + 1 + 3 y +1 x3 − 1 + y 
 
⇔ x3 − y − 1 = 0 ⇔ y = x3 − 1 .
n
y x3 − 1 vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
Thay =
.v
x3 − =
3x − 1 x 2 2x + 1 + 1 .
om
(
⇔ ( x + 1) x2 −=

)
2x − 1 x  2 2x + 1 + 1 − x  .

( ) =0 .
x x2 − 1 − 2 2x + 1
.c
(
⇔ ( x + 1) x − 2x − 1 +
2
)
ok
2 2x + 1 + 1 + x
(
x x 4 − 2x 2 + 1 − 4 ( 2x + 1) )
( )
bo
⇔ ( x + 1) x − 2x − 1 +
2
0.
=
 2 2x + 1 + 1 + x  x2 − 1 + 2 2x + 1




( )
et
(
x x 4 − 2x 2 + 1 − 4 ( 2x + 1) )
(
⇔ ( x + 1) x − 2x − 1 +
2
) 0.
vi
=
 2 2x + 1 + 1 + x  x2 − 1 + 2 2x + 1
  ( )
ng
 

 x x2 + 2x + 3 ( ) 

( )
a
2
⇔ x − 2x − 1  x + 1 + = 0.
  2 2x + 1 + 1 + x  x2 − 1 + 2 2x + 1
( ) 
kh
 
   
⇔ x2 − 2x − 1 = 0 ⇔ x = 1 + 2 ⇒ y = 6 + 5 2 vì x > 1 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) =1 + 2;6 + 5 2 . ( )
Nhaän xeùt. Phöông trình ñaàu cuû a heä ta coù theå nhaän thaá y söï töông öù ng cuû a
haø m soá nhö sau:
( )
3
x + x3 − 1= 3 y +1 + 3 y +1 − 1 (1) .
779
3
t + t 3 − 1 vôù i t ≥ 1 , ta coù :
t2
f '(t) = 1 + > 0, ∀t > 1 .
( t − 1)
2
3 3
Vì vaäy f(t) ñoà ng bieá n treâ n 1; +∞ ) .
Do ñoù (1) ⇔ f(x) = f ( 3

)
y +1 ⇔ x = 3 y + 1 ⇔ y = x3 − 1 .
y x3 − 1 ta ñöôï c 1 phöông trình voâ tyû coù 2 lôùp caê n neá u chuù yù
+ Sau khi theá =
n
ta thaáy söï töông öù ng cuû a chuù ng cho pheù p ñaë t aå n phuï ñöa veà heä nhieà u aå n.
.v
a=2
2x + 1
a
= 2x + 1 
 2
 ⇒  b =2a + 1
om
= b 2 2x + 1 + 1  3
x − 3x − 1 =xb
 .c
a= 2
2x + 1  a=2
2x + 1 (2)
 

⇔  b2 =2a + 1 b2 =
ok
⇔ 2a + 1 (3) .
 3 2 2  2
x = bx + 3x + a − 2x = a + bx + x x2 = a + b + 1 (4)
bo
 x
+ Neá u a > b ⇒ (2),(3) ⇒ x > a;(4) ⇒ x2 < a + b + 1 < 2a + 1 =b2 .
et
⇒ a < x < b < a voâ lyù .

+ Neá u a < b;(2),(3) ⇒ x < a;(4) ⇒ x2 > a + b + 1 > 2a + 1 =b2 .
vi
⇒ a < b < x < a voâ lyù .

ng
x >1 x >1
+ Neá u =a b ⇔= x a ⇔= x → x 2 − 2x −=
2x + 1 ← 1 0 ←
→=x 1+ 2 .
a

kh
 2
 1 − 2y − x + x=−1 (
2 x2 − y2 + 2 ) , x,y ∈  .
 ( )
 1 + 2x − y2 − y=
−1 2(y 2
− x2 + 2)

Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: 1 − 2y − x 2 ≥ 0,1 + 2x − y 2 ≥ 0, −2 ≤ x 2 − y 2 ≤ 2 .
780

   
 1 − 2y − x − ( y + 1)  +  1 + 2x − y + ( x − 1) 
2 2
= ( ) (
2 x2 − y2 + 2 + 2 y2 − x2 + 2 ) (1)
Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S ta coù



2 

2 2
 1 − 2y − x − ( y + 1) ≤ 2  1 − 2y − x + ( y + 1) =

2 y2 − x2 + 2 ( )
 .
 1 + 2x − y 2 + x − 1 ≤ 2  1 + 2x − y 2 + −x + 1 2=
( )  ( 
)  2 x − y + 2
2 2
( )
n

.v
VT
=(1) VP(1) ⇔ ñaú ng thöù c xaûy ra.
om
x ≥ 1,y ≤ −1 .c
 1 − 2y − x2 =− y − 1 
 
 ⇔ 1 − 2y − x 2 = y 2 + 2y + 1 .
ok
2
 1 + 2x − y =x − 1  2 2
1 + 2x − y = x − 2x + 1
x ≥ 1,y ≤ −1 x ≥ 1,y ≤ −1
bo
 2 2 
⇔ x + y + 4y = 0 ⇔ y = −x .
 2 2  2 2
x + y =− 4x 0 x + y + 4y 0
et

vi
x ≥ 1,y ≤ −1 
 x ≥ 1,y ≤ −1 x = 2
ng

⇔ y = −x ⇔ y = −x ⇔ .
 2 x = 0 y = −2
2x − 4x = 0 
a
  x = 2
kh

) ( 2; −2 ) .
1. Giaû i heä phöông trình:
8 5y ( x + 1)
4y2 + 3x +=

  2
 5 x +
4 
x+3
(
, x,y ∈  + . )
=
  x+y
781

Söû duï ng baát ñaúng thöù c C-S cho phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c:

5  x2 +

4 
=
x+y
(2 2
) 
+ 12  x2 +

4 
 ≥ 2x +
x+y
2
x+y
.
x 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi = .
2 x+y
n
1 x+y+4
x=
+y 4(x + y) ≤ .
.v
2 2
Ñaú ng thöù c xaûy ra khi vaø chæ khi x + y =4.
om
 4  8
Suy ra x=
+3 5  x2 +  ≥ 2x + .
 x+y x+y+4 .c
⇔ x2 + xy − 3y + x − 4 ≤ 0 .
ok
Coä ng theo veá vôù i phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c
x2 + 4y 2 − 4xy − 8y + 4x + 4 ≤ 0 .
bo
2
⇔ ( x + 2 − 2y ) ≤ 0 ⇔ x + 2 − 2y =0.
et

x + 2 − 2y =0
vi

x 2 x = 2
= ⇔ .
ng

2 x+y y = 2
x + y = 4

a
kh
782
CHÖÔNG 3. BAØI TOAÙN COÙ CHÖÙA THAM SOÁ

Cuõ ng gioáng nhö phöông trình, baá t phöông trình ñaïi soá vaø phöông trình, baá t
phöông trình voâ tyû baø i toaùn tìm ñieà u kieä n cuû a tham soá ñeå heä phöông trình coù
nghieäm treâ n mieàn K khi giaù trò cuûa tham soá thoûa maõ n ñieà u kieä n xaù c ñònh
cuû a phöông trình vaø ñieà u kieä n raø ng buoä c giöõ a caù c nghieäm. Vôùi moã i loaï i heä ta
coù caù ch xöû lyù rieâ ng nhöng phöông phaùp chung ñoù laø quy veà baø i toaù n xeù t haøm
soá khi tham soá thuoä c mieà n giaù trò cuûa haøm soá ñoù . Ñeå giuù p caù c em coù caù i nhìn
chi tieá t ñaày ñuû veà daïng toaù n naø y toâ i trình baø y chöông 4 theo caù c chuû ñeà .
- Heä ñoá i xöù ng loaïi I.
n
- Heä ñoá i xöù ng loaïi II.
.v
- Heä ñaúng caá p.
om
- Phöông phaùp haøm soá trong baøi toaùn tham soá ñeå heä phöông trình coù nghieäm.
Chuû ñeà 1: HEÄ ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI I

.c
ok
DAÏNG 1. TÌM ÑIEÀU KIEÄN CUÛA THAM SOÁ ÑEÅ HEÄ COÙ NGHIEÄM DUY NHAÁT
bo
AÙp duïng cho caû heä ñoái xöùng loaïi I vaø heä ñoái xöùng loaïi II
Ñieàu kieän caàn: Neá u ( x 0 ;y 0 ) laø nghieäm cuû a heä thì ( y 0 ;x 0 ) cuõng laø nghieä m
et
cuû a heä .
Do vaäy heä coù nghieä m duy nhaá t khi vaø chæ khi x 0 = y 0 .
vi
Thay vaøo heä ta tìm ñöôï c caù c giaù trò cuû a tham soá .
ng
Ñieàu kieän ñuû: Thöû laï i vôù i caù c giaù trò cuû a tham soá xem heä coù nghieä m duy
nhaá t khoâng?
a
DAÏNG 2. TÌM ÑIEÀU KIEÄN ÑEÅ HEÄ ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI I COÙ NGHIEÄM
kh
Ñoá i vôù i heä ñoá i xöù ng loaï i I ñeå heä coù nghieä m khi vaø chæ khi S2 ≥ 4P .
S ≥ 0
Neá u caù c nghieäm laø khoâ ng aâ m ta phaû i coù theâ m ñieàu kieä n  .
P ≥ 0
( )
 1 1
Baø i toaù n thöôø ng gaë p caù c toå ng ñoái xöù ng x2 + x,y2 + y ;  x + ,y +  ,... luù c
 x y
ñoù ñaë t u =x2 + x,v =y2 + y .
Moä t soá ñaú ng thöù c hay söû duï ng:
783
2 2
1  1  1
x2 + = x +  −2 = x −  + 2.
x2  x  x
3
1  1  1
x3 + = x +  − 3 x +  .
x3  x  x
1  1
4  1
2 
x4 + =  x +  − 4  x +  − 2  − 6 .
x4  x  x 
 
1  1
5  1
3
 1   1
5
x + =  x +  − 5  x +  − 3  x +   − 10  x +  .

n
x 5
 x  x  x   x
 
.v
om
Baøi 1. Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát:
xy + x + y = m + 1
 2 2
.
x y + y x = m .c
Lôøi giaûi
ok
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
S + P = m + 1

SP = m
bo
Khi ñoù S,P laø nghieäm cuû a phöông trình: X2 − ( m + 1) X + m =

0 (1)
Maë t khaù c x,y laø nghieäm cuû a phöông trình: X2 − S.X + P =

et
0 (2)
Ñeå heä coù nghieäm duy nhaát thì (2) phaû i coù nghieäm duy nhaá t, ñieàu naø y töông
vi
ñöông vôù i ∆(2) = 0 ⇔ S2 − 4P = 0 ⇔ x = y .

ng
 m
x 2 + 2x − m − 1 =0 x = 3
Khi ñoù heä trôû thaø nh:  ⇔ 2
a
3
2x = m  2
x + 2x − m − 1 = 0 (3)
kh
Ñeå heä coù nghieä m duy nhaát thì (3) phaû i coù nghieäm duy nhaá t
m m
x =3 ⇔3 =−1 ⇔ m =−2 .
2 2
Thöû laïi heä ta ñöôï c:
xy + x + y =−1 xy + x + y =−1 xy + x + y =−1
 2 ⇔ ⇔ .
xy ( x + y ) =−2 xy ( −1 − xy ) =−2
2
x y + y x = −2
784
xy + x + y =−1 x + y =−2 x + y =1 x + y =−2

⇔ ⇔ ∨ ⇔ ⇔x=y=−1 .
xy = 1 ∨ xy =−2 xy = 1 xy = 1 xy = 1
Vaä y heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( −1; −1) do ñoù m = −2 laø giaù trò caà n tìm.
Nhaän xeùt. Ta coù laä p luaä n ñôn giaû n nhö sau, Neáu ( x 0 ;y 0 ) laø nghieäm cuû a heä
thì ( y 0 ;x 0 ) cuõ ng laø nghieäm cuûa heä . Do vaä y heä coù nghieä m duy nhaá t khi vaø
chæ khi x 0 = y 0 . Thay vaø o heä ta ñöôï c
x2 + 2x − m − 1 =0
0 0
 3 .
n
2x 0 = m
.v
Ñeá n ñaâ y xöû lyù baø i toaù n hoaø n toaø n töông töï caù ch treân.
Baøi 2. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
om


( )
3 x 2 + y 2 − 2 ( x + y + xy ) =
15
x3 + y3 = m .c
Lôøi giaûi
ok
  2 
3  ( x + y ) − 2xy  − 2 ( x + y + xy ) =
15
bo

 x + y 3 − 3xy x + y =
( ) ( ) m
et
S= x + y 2
Ñaë t  ( )
vi
P = xy
ng
 3S2 − 2S − 15


( )
3 S2 − 2P − 2 ( S + P ) = 
15 
⇔
P =
8
3S2 − 2S − 15
a
3
S − 3SP =m  3
S − 3S. m
=
 8
kh
 3S2 − 2S − 15
P =
 8
⇔
 −S + 6S2 + 45S
3
 m = (1)
8
3S2 − 2S − 15
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ ⇔ 5S2 + 2S + 15 ≥ 0, ∀S .
8
Nhö vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieä m thì phöông trình (1) coù nghieäm S treâ n
taä p soá thöï c.
785
Moä t phöông trình baä c ba luoâ n coù nghieäm neâ n giaù trò cuû a m laø taä p soá thöï c.
x + y= 2m − 1
Baøi 3. Giaû söû ( x;y ) laø nghieä m cuû a heä  2 2 2
.
x + y = m + 2m − 3
Xaù c ñònh tham soá m ñeå bieåu thöù c P = xy ñaï t giaù trò nhoû nhaát,lôù n nhaá t.
Lôøi giaûi
x + y= 2m − 1
x + y= 2m − 1  2

( x + y )
2
− 2xy = m 2
+ 2m − 3
⇔
xy =
( 2m − 1) − m 2 − 2m + 3 3m 2 − 6m + 4
 =
n
 2 2
.v
Heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi:
om
2 2 3m 2 − 6m + 4
(x + y) ≥ 4xy ⇔ ( 2m − 1) ≥ 4.
2
.
4− 2 4+ 2
⇔ 4m 2 − 4m + 1 ≥ 6m 2 − 12m + 8 ⇔ 2m 2 − 8m + 7 ≤ 0 ⇔ ≤m≤
.c 2 2
ok
3m 2 − 6m + 4 4 − 2 4 + 2 
Khi ñoù xeùt haø m soá f(m) = treâ n  ; .
2  2 2 
bo
Ta coù : f '(m) = 3m − 3;f '(m) = 0 ⇔ 3m − 3 = 0 ⇔ m = 1 .

 4 − 2  11 − 6 2 1  4 + 2  11 + 6 2
et
Ta coù=
f  = ;f(1) = ;f   .
 2  4 2  2  4
   
vi
1
Vaä y giaù trò nhoû nhaá t cuû a P baèng khi m = 1 ,giaù trò lôù n nhaá t cuû a P baè ng
2
ng
11 + 6 2 4+ 2
khi m = .
4 2
a
Baøi 4. Tìm caù c giaù trò cuûa m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm
kh
 x + y = m

x + y − xy =m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän x ≥ 0,y ≥ 0 khi ñoù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
=S x+ y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
786
S = m
S = m 
 2 ⇔ m2 − m .
S − 2P − P =m P =
 3
m ≥ 0
S ≥ 0  2 m = 0
Heä coù nghieäm tröôù c tieâ n ta phaûi coù  ⇔ m − m ⇔ (1)
P ≥ 0  ≥0 m ≥ 1
 3
Maë t khaù c S2 ≥ 4P ⇔ m 2 ≥
3
(
4 2
)
m − m ⇔ m 2 − 4m ≤ 0 ⇔ 0 ≤ m ≤ 4 .
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n (1) ta phaû i coù m = 0 ∨ 1 ≤ m ≤ 4 .
n
Vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieä m khi m = 0 hoaë c 1 ≤ m ≤ 4 .
.v
Baøi 5. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
om
 x + 1 + y + 1 =m
 .
x + y= 2m + 1
Lôøi giaûi.c
Nhaän xeùt. Daï ng toaù n naøy ñaõ ñeà caä p ñeá n trong phaàn öù ng duï ng cuû a toå ng tích
ok
ñoá i xöù ng trong baø i toaù n tìm cöï c trò,döôù i ñaâ y xeùt döôùi goù c ñoä tìm ñieà u kieä n ñeå
heä phöông trình coù nghieäm.
bo
Ñieà u kieän x ≥ −1,y ≥ −1 .

=u x +1
Khi ñoù ñaët  , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
et
v
= y +1
u + v = m
vi
 u + v = m  u + v = m 
 2 ⇔ 2 ⇔ m 2 − 2m − 3 .
 u + v − 2= 2m + 1 ( u + v ) − 2uv = 2m + 3  uv =
2
ng
 2
S = m
S= u + v 2
( )
a

Ñaë t  , S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh  m 2 − 2m − 3 .
P = uv
kh
P =
 2
Heä phöông trình coù nghieäm tröôù c tieâ n ta phaû i coù:
m ≥ 0
S ≥ 0  2
 ⇔  m − 2m − 3 ⇔m≥3 (1)
P ≥ 0  ≥0
 2
m 2 − 2m − 3
Maë t khaù c: S2 ≥ 4P ⇔ m 2 ≥ 4.
2
2
⇔ m − 4m − 6 ≤ 0 ⇔ 2 − 10 ≤ m ≤ 2 + 10 .
787
Keá t hôï p vôù i ñieàu kieä n (1) suy ra 3 ≤ m ≤ 2 + 10 .

Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø 3;2 + 10  .
 
Baøi 6. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä sau coù ít nhaá t moä t nghieä m ( x;y )
x + xy + y = m + 1
vôù i x > 0 vaø y > 0 :  2 2
x y + y x = m
Lôøi giaûi
Ñaë t 
S= x + y 2
P = xy
( )
, S ≥ 4P khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh
S + P = m + 1

SP = m
.
n
Suy ra S,P laø hai nghieäm cuû a phöông trình X2 − ( m + 1) X + m =
0 (1) .
.v
Ñeå heä coù nghieäm x > 0,y > 0 tröôù c heá t (1) phaû i coù hai nghieäm döông, ñieà u
om
∆ = m + 1 2 − 4m = m − 1 2 ≥ 0
 ( ) ( )

naø y töông ñöông vôù i: S = m + 1 > 0 ⇔m>0.
P= m > 0

.c
ok
Khi ñoù (1) coù hai nghieä m= X1 m,X= 2 1.
Maë t khaù c S2 ≥ 4P neâ n ñieàu kieä n naø y töông ñöông vôù i:

bo

 m ≤ −2 m ≥ 2
 X2 ≥ 4X m2 ≥ 4 
1 2
⇔ m ≥ 2 ⇔ 
et
 ⇔ .
 X22 ≥ 4X1 12
≥ 4m m ≤ 1
   1  4
m ≤
vi
 4
1
ng
Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n m > 0 khi ñoù 0 < m ≤ ∨ m ≥ 2 .

4
 1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø  0;   2; +∞ ) .
a
 4
kh
Baøi 7. (TSÑH Khoái B 2007) Xaù c ñònh taá t caû caù c giaù trò thöï c cuûa tham soá m ñeå
 1 1
x + x + y + y =5

heä sau ñaâ y coù nghieäm thöïc: 
x3 + 1 + y3 + 1 = 15m − 10
 x3 y3
Lôøi giaûi
788
Nhaän xeùt. Heä naø y coù daï ng ñoá i xöù ng giöõ a x vaø y vaø xuaá t hieä n hai bieå u thöù c
1 1
töông ñöông laø x + vaø y + , neâ n ta seõ tìm caù ch bieán ñoå i phöông trình thöù
x y
hai cuûa heä theo hai bieå u thöù c naøy.
 1 1
x + x + y + y = 5


(x + 1 )3 + (y + 1 )3 − 3(x + 1 ) − 3(y + 1 ) = 15m − 10
 x y x y
n
 1 1
.v
x + x + y + y =5

⇔ .
om
1 1
(x + ) + (y + ) = 15m + 5
3 3
 x y
 1 1
x + x + y + y = 5
⇔

.c
ok
(x + 1 + y + 1 )3 − 3(x + 1 )(y + 1 )(x + 1 + y + 1=) 15m + 5
 x y x y x y
bo
 1 1
x + x + y + y = 5

⇔ .
(x + 1 )(y + 1 ) =8 − m
et
 x y
vi
 1
 u= x +
ng
x
Ñaë t  ( u ; v ≥ 2) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y + 1
 y
a
u + v = 5
kh
 ⇒ u,v laø nghieäm cuû a phöông trình: t 2 − 5t + (8 − m) =

0 (1).
 uv= 8 − m
Heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi phöông trình (1) coù 2 nghieäm thoûa
maõ n t ≥ 2 .
5
Töø (1) ta coù : m = t 2 5t + 8,( t ≥ 2) ⇒ f '(t) =−
f(t) =− 0 ⇔ t =.
2t 5 ⇒ f '(t) =
2
5 7
Ta coù : f(−2) = 22;f(2) = 2;f( ) = ; lim f(x) = +∞ .
2 4 t →∞
789
Ñeå (1) coù 2 nghieä m phaâ n bieä t ( t ≥ 2 ) thì ñöôø ng thaú ng y = m caé t ñoà thò haøm
soá y = f(t) .
7
≤m≤2
Laä p baû ng bieá n thieân haøm soá f(t) , döï a vaø o baû ng bieá n thieâ n ⇒  4 laø

22 ≤ m
giaù trò caàn tìm.
log2 ( x + y ) + log3 ( xy + 2 ) =
2
 3
n
x + y3 − xy = m
.v
Lôøi giaûi
Ñaë t a= log2 ( x + y ) ; b= log3 ( xy + 2 ) khi ñoù ta coù a + b =
om
2.
Laï i coù :
( ) ( ) ( )
2 2
(x + y) ≥ 4xy ⇒ 2a ≥ 4 3b −=
.c
2 4 32−a − 2 ⇔ 12a + 8.3a − 36 ≥ 0 (1) .
ok
Haø m soá g(a) =12a + 8.3a − 36 ñoà ng bieán; laï i coù g(1) = 0 vaä y (1) ⇔ a ≥ 1 .
Bieá n ñoå i phöông trình thöù hai cuûa heä:
bo
( ) − 3(3 ) ( )
3 3
m = ( x + y ) − 3xy ( x + y ) − xy = 2a 2−a
− 2 .2a − 32−a − 2 (2)
et
Xeù t haø m soá f(a) = ( 2 ) − 3 ( 3 − 2 ) .2 − ( 3 )

3
a 2−a a 2 −a
− 2 treâ n 1, +∞ ) .
vi
a a
a 2
a 2 1 1
Ta coù f '(a) =8 ln8 + 6.2 ln 2 − 27.   .ln − 9.   .ln > 0 vôù i moï i a.
ng
3 3 3 3
Suy ra f(a) ≥ f(1) =
1.
a
Ñeå heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi phöông trình (2) coù nghieäm
kh
a ≥ 1 ⇔ m ≥ 1.
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø m ≥ 1 .
Baøi 9. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau ñaây coù nghieäm thöïc:
x2 + y2 = 1

 3 3
.
 x − y + x − y =m3
Lôøi giaûi
+ Ñieà u kieän caà n:
790
( )
Ta coù : x − y + x3 − y3 = x − y 1 + x 2 + xy + y 2 = x − y ( 2 + xy ) .
2 2
( x y ) ( 2 + xy ) =−
Suy ra m 6 =− (1 2xy )( 2 + xy )( 2 + xy )
Nhöng do xy ≤
2
(
1 2 1
)
x + y 2 =neâ n:
2
3 3
 1 − 2xy + 2 + xy + 2 + xy   5  5
m = (1 − 2xy )( 2 + xy )( 2 + xy ) ≤ 
6
 =  ⇒ m ≤
 3  3 3
5
Suy ra giaù trò lôù n nhaá t cuû a m laø .
n
3
.v
5
+ Ñieà u kieän ñuû: Vôù i m = khi ñoù ñaú ng thöù c xaûy ra:
3
om
 1
x2 + y2 =1 x + y =±
  3 (thoûa maõ n ñieà u kieä n x + y 2 ≥ 4xy neâ n heä
⇔ 1 ⇔ ( ) .c
xy = − xy = − 1
 3  3
ok
naø y luoâ n coù nghieä m).
5
bo
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa m laø .

3
Baøi 10. Tìm taát caû caùc giaù trò thöïc cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
et
 2 ( x + y − 1) + 2xy − x − y + 2= x 2 y + xy 2 + x + y

 .
vi
 3 x + 3 y + 2 xy = m
ng
Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Nhìn vaø o hai phöông trình cuûa heä, thaá y phöông trình thöù hai coù
a
chöù a tham soá m vaø khoâng tìm ñöôï c moái lieâ n heä giöõ a x vaø y, do ñoù ta nghó
kh
ñeá n vieä c bieán ñoå i phöông trình thöù nhaá t cuû a heä xem coù ruù t ñöôï c x theo y hay
khoâ ng, hay laø moä t bieå u thöù c goïn nheï hôn phöông trình thöù nhaá t.
xy ≥ 0
x + y ≥ 1
Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä ñöôï c bieá n ñoå i thaø nh:
2 ( x + y − 1) + 2xy − x − y + 2= x 2 y + xy 2 + x + y .
⇔ 2 ( x + y − 1) + 2 ( xy + 1)= ( xy + 1)( x + y ) + x+y .
791
⇔ 2 ( x + y − 1) − x + y= ( xy + 1)( x + y − 2 ) .
x+y−2
⇔ = ( xy + 1)( x + y − 2 ) .
2 ( x + y − 1) + x + y
x + y = 2

1
⇔ = xy + 1 .
 2 ( x + y − 1) + x + y

Tröôøng hôïp 1: Neá u y= 2 − x , theá xuoá ng phöông trình thöù hai cuû a heä ta ñöôï c
phöông trình:
n
3
x + 3 2 − x + 2 x (2 − x) .
.v
m=
3
x + 3 2 − x + 2 x ( 2 − x ) ,x ∈  0;2  .
om
xeù t haø m soá f(x) =
1 1 2 − 2x
Ta coù f '(x) = − + .
3
3 x 2 3 3 ( 2 − x )2 x (2 − x) .c
1 1 2 − 2x
ok
f '(x) =
0⇔ − + 0
=
3 x2
3
33 (2 − x)
2 x (2 − x)
bo
2
3
( 2 − x ) − 3 x2 2 − 2x
⇔ + = 0 ⇔ x =1 .
x (2 − x)
et
2
3 x (2 − x)
3 2
vi
 min f(x) = f(0)

= f(2)
= 3
2
3  x∈ 0,2
Ta coù f(0)= f(2)= 2;f(1)= 4 ⇒  .
ng
 m ax f(x) = f(1)
= 4
 x∈ 0,2
a
3
Suy ra ñeå heä coù nghieä m trong tröôøng hôï p naø y thì 2≤m≤4
kh
1
Tröôøng hôïp 2: Xeù t phöông trình = xy + 1 .
2 ( x + y − 1) + x + y
Neá u x + y > 1 thì VT < 1,VP > 1 phöông trình voâ nghieäm.
1 khi ñoù xy = 0 tìm ñöôï c m = 1 vaø ( x;y ) = (1;0 ) , ( 0;1) laø nghieäm
Neá u x + y =
cuû a heä . Vaä y m = 1 thoû a maõ n.
Keát luaän: Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m ∈ {1} ∪  3 2;4  .
 
792
Baøi 1. (TSÑH Khoái D 2004) Tìm caù c giaù trò cuû a m ñeå heä sau coù nghieäm:
 x + y = 1

x x + y y =1 − 3m
Lôøi giaûi
 u = x
v = y
n
 u + v = 1  u + v = 1 u + v = 1
 3 ⇔  ⇔ .
.v
3
( u + v ) − 3uv ( u + v ) =1 − 3m
3
 u + v =− 1 3m  uv = m
om
Suy ra u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình: t 2 − t + m =0 (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm khoâ ng aâm.
∆ = 1 − 4m ≥ 0
 1
.c
⇔ S =1 ≥ 0 ⇔0≤m≤ .
ok
P= m ≥ 0 4

 1
bo
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  0;  .

 4
x + y + xy =
1
et
Baøi 2. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm  3 3

.
x y + xy =m
vi
Lôøi giaûi
ng
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
a
S + P = 1 P = 1 − S
 P = 1 − S
kh
.

 (
S S2
− 2P )
m
=
⇔ 3
 S − 2S (1 − S ) m
=
⇔

 m = S3
+ 2S2
− 2S (1)
S ≥ −2 + 2 2
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 (1 − S) ⇔ S2 + 4S − 4 ≥ 0 ⇔  .
S ≤ −2 − 2 2
S ≥ −2 + 2 2
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m  .
S ≤ −2 − 2 2
( )
Xeù t haø m soá f(S) =S3 + 2S2 − 2S treâ n −∞; −2 − 2 2    −2 + 2 2; +∞ , ta coù :
 
793
 −2 − 10
S =
f '(S) =3S2 + 4S − 2;f '(S) =0 ⇔  3 .
 −2 + 10
S =
 3
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra:
(
min
S∈ −∞;−2 −2 2    −2 + 2 2;+∞ )
( )
f(S) = f −2 + 2 2 = 26 − 16 2 .
 
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ m ≥ 26 − 16 2 .

Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø 26 − 16 2; +∞ . )
n

.v
2 ( x + y ) + xy =
1
Baøi 3. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm  .
om
x3 + y3 = m
Lôøi giaûi
S= x + y 2
( )
Ñaë t 
P = xy
.c
ok
2S + P =1

P = 1 − 2S P = 1 − 2S

(2
S S − 3P =
m
⇔
) 3
S − 3S (1 − 2S) =
m
⇔ 3 2
m =S + 6S − 3S (1)
bo
S ≥ −4 + 2 5
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 (1 − 2S) ⇔ S2 + 8S − 4 ≥ 0 ⇔  .
et
S ≤ −4 − 2 5
S ≥ −4 + 2 5
vi
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m  .

S ≤ −4 − 2 5
ng
( )
Xeù t haø m soá f(S) =S3 + 6S2 − 3S treâ n −∞; −4 − 2 5    −4 + 2 5; +∞ , ta coù :
 
a
(
= 3S2 + 12S − 3 > 0, ∀S −∞; −4 − 2 5    −4 + 2 5; +∞ .
f '(S) )
kh
 
(
 m ≤ f −4 − 2 5 =−76 − 34 5
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ 
).
 m ≥ f −4 + 2 5 =−76 +(34 5)
 m ≤ −76 − 34 5
Vaä y  laø nhöõ ng giaù trò caà n tìm.
 m ≥ −76 + 34 5
794
xy + x + y =3
Baøi 4. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm  4 4
.
x + y = m
Lôøi giaûi
 xy + x + y = 3  x + y = 3 − xy
 
 2
2
 − 2x 2 y= ⇔  2
2
 − 2x 2 y= .
 ( ) ( )
2 2
x + y − 2xy m  3 − xy − 2xy m
    
x + y = 3 − xy

⇔ 2 2 2 .
n
  x y − 8xy + 9  − 2x y =
2 2
m
.v
2
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ ( x + y ) ≥ 4xy .
om
2  xy ≥ 9
⇔ ( 3 − xy ) ≥ 4xy ⇔ x2 y2 − 10xy + 9 ≥ 0 ⇔  .
 xy ≤ 1
Ñaë t t = xy khi ñoù m = (t 2

− 8t + 9 )
2
.c
− 2t 2 (1) .
ok
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m t ≥ 9 ∨ t ≤ 1 .
(t )
2
Xeù t haø m soá f(t) = 2
− 8t + 9 − 2t 2 treâ n ( −∞;1  9; +∞ ) , ta coù :
bo
( )
f '(t) = 4 t 3 − 12t 2 + 40t − 36 ;f '(t) = 0 voâ nghieäm treâ n ( −∞;1  9; +∞ ) .
et
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra min f(t) = 2.

= f(1)
t∈( −∞;1  9;+∞ )
vi
Vì vaäy heä phöông trình coù nghieäm ⇔ m ≥ 2 .

Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m ≥ 2 .
ng
x + y + x2 + y2 = 8
xy ( x + 1)( y + 1) =m
a
kh
Lôøi giaûi
x + y + x + y 2 − 2xy =

Caùch 1: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i: 
( ) 8
.
xy ( xy + x + y + 1) =m
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
795
 S2 + S − 8
 P =
S + S2 − 2P = 8  2
 ⇔ 2 .
P ( P + S + 1) =
 2 
m  S + S − 8  S + S − 8 + S + 1 =m
 2  2 
  
 S2 + S − 8
P =
 2
⇔
 S + 4S3 − 11S2 − 30S + 48
4
 m = (1)
4
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ S2 ≥ 4P .
n
S2 + S − 8
.v
⇔ S2 ≥ 4. ⇔ S2 + 2S − 16 ≤ 0 ⇔ −1 − 17 ≤ S ≤ −1 + 17 .
2
om
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m −1 − 17 ≤ S ≤ −1 + 17 .
S4 + 4S3 − 11S2 − 30S + 48
Xeùt haøm soá f(S) = treân  −1 − 17; −1 + 17  , ta coù:
4 .c  

S = −1
ok

4S3 + 12S2 − 22S − 30  17
f '(S) = ;f '(S) =0 ⇔ S =−1 − .
bo
4  2
 17
S =−1 +
2
et

( )
Ta coù : f −1 − 17= 16;f(−=
1) 16;f −1 + 17= 16; ( )
vi
 17  33  17  33
ng
f  −1 −  =− ;f  −1 +  =− .
 2  16  2  16

33
a
Vaä y min f(t) =

− ; max 16 .
f(t) =

t∈ −1− 17;−1+ 17  16 t∈ −1− 17;−1+ 17 
kh
   
33
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ − ≤ m ≤ 16 .
16
 33 
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  − ;16  .
 16 
x2 + x + y2 + y =8

Caùch 2: Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  2 .
2
 x + x y + y =( )(
m )
796
 2
 u = x2 + x =  x + 1  − 1
 
  2 4  1
Ñaë t  ,  u,v ≥ −  .
 
2
1 1  4
2
v = y + y =  y +  −
  2 4
u + v = 8
 ⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình: t 2 − 8t + m =
0 (1)
 uv = m
1
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm t ≥ − .
n
4

.v
 
∆ '= 16 − m ≥ 0 m ≤ 16 m ≤ 16
  
om
 1  1  1
⇔ t1 ≥ − ⇔  t1 + t 2 ≥ − ⇔  t1 + t 2 ≥ − .
 4  2  2
 1  1  1  1 1
 t 2 ≥ − 4  t1 +  t 2 +  ≥ 0  t1t 2 + 4 ( t1 + t 2 ) + 16 ≥ 0
 4  4
.c
ok

m ≤ 16
 m ≤ 16
 1  33
bo
⇔ 8 ≥ − ⇔ 33 ⇔ − ≤ m ≤ 16 .
 2 m ≥ − 16
 1 1  16
m + 4 .8 + 16 ≥ 0
et
 33 
vi
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  − ;16  .
 16 
ng
Nhaän xeùt. Ta nhaän thaá y khi ñaë t ñöôï c aån phuï ñöa veà tìm ñieà u kieä n tham soá
vôù i aå n môù i baø i toaùn xöû lyù nhanh goï n.
a
 x2 + y2 + 2xy =
8

kh
 x + y = m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x,y ≥ 0,m ≥ 0 .
 u = x
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 )
v = y
797
 xy = uv

⇒ 2 2 .

( ) 
2
 u + v 2 − 2uv  − 2u2 v2
 x 2
+ y 2
=  x + y − 2 xy  − 2xy = ( ) 
  
 2  2
 ( u + v ) − 2uv  − 2u2 v2 + =
2
  2uv 8   m 2 − 2uv  − 2u2 v2 + = 2uv 8
   ⇔   
 u + v = m
u + v = m 
 4 2 2 2
8 ⇔  m 4 − 4m 2 uv + 2u2 v2 =
⇔  m − 4m uv + 2u v + 2uv = 8 − 2uv
n

 u + v m =  u + v m
.v
 uv ≤ 2 2  uv ≤ 2 2
 
om

⇔ m 4 − 4m 2 uv + 2u2 v2 = 2u2 v2 − 16 2uv + 64 ⇔ m 4 − 64 = 4uv m 2 − 4 2
u + v = 
( )
m
  u + v =m
Nhaä n thaáy m = 2 4 2 heä phöông trình voâ nghieäm.

.c
ok
 u + v 2 ≥ 4uv
( )

 uv ≤ 2 2
bo
Vaä y vôù i m ≠ 2 4 2 heä phöông trình coù nghieäm ⇔  .

m 4 −=

64 4uv m 2 − 4 2 ( )
et
 u + v = m
 m 4 − 64
vi
 ≤2 2
(
 4 m2 − 4 2 )
ng

 m 4 − 64
⇔ m 2 ≥ 4. ⇔ 24 2 < m ≤ 24 8 .
2
(
4 m −4 2 )
a


kh
m ≥ 0,m ≠ 2 4 2


(
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 2 4 2;2 4 8  .

Nhaän xeùt. Vôù i m = 3 ta coù baø i toaù n quen thuoä c giaû i heä phöông trình:
 x2 + y2 + 2xy =
8

 .
 x + y = 3
798
x + y − xy = 3
 x + 1 + y + 1 =m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1,y ≥ −1,xy ≥ 0,m ≥ 0 .
x + y ≥ 3
 xy = x + y − 3
  2
 ⇔ xy = ( x + y − 3) .
x + y + 2 + 2 ( x + 1)( y + 1) =
2
m 
x + y + 2 + 2 xy + x + y + 1 =m2
n
Do x + y ≥ 3 ⇒ x,y ≥ 0 heä phöông trình coù nghieä m khi vaø chæ khi:
.v
2
(x + y) ≥ 4xy .
om
2 2  x + y ≥ 2 ( x + y − 3) x + y ≤ 6
⇔ ( x + y ) ≥ 4 ( x + y − 3) ⇔  ⇔ .
 x + y ≤ −2 ( x + y − 3) x + y ≤ 2 .c
Vaä y t = x + y ∈ 3;6  .
ok
2
Khi ñoù m 2 = t + 2 + 2 ( t − 3) + t + 1 (1) .
bo
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m t ∈ 3;6  .

2
( t − 3)
et
Xeù t haø m soá f(t) = t + 2 + 2 + t + 1 treâ n 3;6  , ta coù :

2t − 5
vi
f '(t) = 1 + > 0, ∀t ∈ 3;6  neâ n f(t) laø haø m ñoàng bieá n treân 3;6  .
t 2 − 5t + 10
ng
Ta coù= = 16 . Suy ra 9 ≤ m 2 ≤ 16 ⇔ 3 ≤ m ≤ 4 (vì m ≥ 0 ).

f(3) 9,f(6)
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 3;4  .
a
( ).
kh
 x2 + y2 = −1 m x + y −1

Baøi 8. Tìm m ñeå heä phöông trình sau 
x + y = xy + 1
a) Coù nghieäm duy nhaá t.
b) Coù nghieäm.
Lôøi giaûi
2 2
Ñieà u kieän: x + y ≥ 0,x + y ≥ 1 .
799
a) Nhaä n thaá y neáu ( x;y ) laø nghieäm cuû a heä thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä . Vaä y
heä phöông trình coù nghieäm duy nhaát tröôùc tieân x = y khi ñoù thay vaøo heä ta ñöôïc:


 2x=
2
−1 m ( 2x − 1 ) ⇔ x = 1 1 .
2x =m = 2 +1
= x2 + 1  2 −1
Ngöôï c laï i vôù i =
m 2 + 1 khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:

 x2 + y2 − 1=
 ( 2 +1 )( x + y −1 ) ⇔  (x + y)
2
− 2xy − 1= ( 2 +1 )( )
x + y −1
x + y = xy + 1 x + y = xy + 1
n
.v

⇔ (
2
 x + y ) − 2 ( x + y − 1) − 1= ( 2 +1 )( x + y −1 ).
om
x + y = xy + 1
( )( ) ⇔  x + y − 1= ( ) x + y −1
 x + y − 1= 
 2 +1 x + y −1 2 +1 .
⇔ .c x + y +1 .
x + y = xy + 1 
x + y = xy + 1
ok
Deã thaá y heä naø y coù hai nghieäm ( x;y ) = ( 0;1) ; (1;0 ) neâ n =
m 2 + 1 khoâng thoûa
maõ n.
bo
Vaä y khoâng toà n taï i m ñeå heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t.
S= x + y 2
(
, S ≥ 4P,S ≥ 0,S2 − 2P ≥ 1 . )
et
b) Ñaë t 
P = xy
vi

 S2 − 2P=
( )
 S2 − 2 S − 1 =
( ) −1 m S −1 ( )
ng
 −1 m S −1 
 ⇔ 
S = P +1 P =S −1
a
 S=
 −1 m S −1 ( )
(1)
kh
⇔ .
P= S − 1
Heä phöông trình coù nghieäm:
S2 ≥ 4 ( S − 1)  S−2 2 ≥ 0
( )
S2 ≥ 4P
 
S ≥ 0 S ≥ 0 S ≥ 0
⇔ ⇔ ⇔ ⇔ S≥ 0.
S − 2P ≥ 1 S − 2 ( S − 1) ≥ 1 ( S − 1) ≥ 0
2 2 2
P= S − 1  
 P= S − 1 P= S − 1
800
Vaä y heä coù nghieä m khi vaø chæ khi S ≥ 0 . Deã thaáy (1) luoâ n coù nghieäm S = 1 do
ñoù heä phöông trình luoâ n coù nghieäm vôù i moï i m.
Baøi 9. Tìm taá t caû caù c giaù trò thöï c cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù
nghieäm thöï c:
 2 1 2 1
 x + 2 +m + y + 2 +m =
4
 x y
 .
 2 1
1
 x + y + xy =

Lôøi giaûi
n

.v
 ( )
xy x + y ≠ 0
om
 1
Ñieà u kieän: x2 + +m≥0.
 x2
 2 1
y + 2 + m ≥ 0
 y
.c
ok
 2 1 1  2 2
2
4  m + 2 +x − 1  + m + 2 +y − 1  =
 x + 2 +m + y + 2 +m =
bo
 x y      4
⇔  x  y

 x+y  1 1
2 + xy =x+y x − + y − = 2
et
  x y
vi
 1
 u= x −
x
ng

v= y − 1
 y
a
 2 2
⇔  m+2+u + m+2+v =4.
kh
 u + v =2
( m + 2 ) + ( m + 2 ) ( u2 + v2 ) + u2 v2 =16 .
 2
2m + 4 + u2 + v2 + 2
⇔
u + v =2


( m + 2 ) + ( m + 2 )  ( u + v ) − 2uv  + u2 v2 =
2 2 2
2m + 4 + ( u + v ) − 2uv + 2 16
⇔ 
u + v =2

801
 2
⇔ (
 m + 2 ) + 4 ( m + 2 ) + u2 v2 − 2 ( m + 2 ) uv =4 − m + uv
.
 u + v =2
4 − m + uv ≥ 0
 2 2
⇔ ( m + 2 ) + 4 ( m + 2 ) + u2 v2 − 2 ( m + 2 ) uv= u2 v2 + 2 ( 4 − m ) uv + ( 4 − m )

 u + v =2
 16m − 4
4 − m + 12 ≥ 0 m ≥ −11
4 − m + uv ≥ 0  
n
  16m − 4  16m − 4
⇔ 16m − 4 = 12uv ⇔  uv = ⇔  uv = .
12 12
.v
u + v = 2  
 = u + v 2 =  u + v 2

om

2 16m − 4
Maë t khaù c ( u + v ) ≥ 4uv ⇔ 4 ≥ 4uv ⇔ uv ≤ 1 ⇔ ≤ 1 ⇔ m ≤ 1.
12
.c
Vaä y −11 ≤ m ≤ 1 .
ok
 2 2
 m + 2 + u2 ≥ 0 2m + 4 + u + v ≥ 0
Maë t khaù c  ⇔ .
2
 m + 2 + v ≥ 0 ( 2
)(2
 m + 2 + u m + 2 + v ≥ 0 )
bo
2m + 4 + u + v 2 − 2uv ≥ 0
 ( )
⇔ .
et
2  2 
( m + 2 ) + ( m + 2 ) ( u + v ) − 2uv  + u2 v2 ≥ 0
  
vi
 16m − 4
2m + 4 + 4 − 2. 12 ≥ 0
ng

⇔ 2 .
 m + 2 2 + m + 2  4 − 2. 16m − 4  +  16m − 4  ≥ 0
( ) ( )   
a
  12   12 
kh
 16m − 4
2m + 4 + 4 − 2. 12 ≥ 0

⇔ 2 ⇔ m ≤ 13 .
 m + 2 2 + m + 2  4 − 2. 16m − 4  +  16m − 4  ≥ 0
( ) ( )


12   12 


Vaä y −11 ≤ m ≤ 1 . Ñeå yù vôù i moï i −11 ≤ m ≤ 1 khi ñoù luoâ n toà n taï i ( u;v ) .
802
 1
 u= x −
x
Maë t khaù c vôù i moïi u,v thì heä  luoâ n coù nghieäm ( x;y ) .
v= y − 1
 y
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø  −11;1 .
Baøi 10. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc:
x 4 + y 4 =m + 1

 2
( )
2
 x + y2 − m .
 1
+ x2 y2 − 2
=
n
 x+y x+y
.v
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x + y ≠ 0 .
om
 2 
2
x 4 + y 4 =m + 1  ( x + y ) − 2xy  − 2x2 y2 =
m +1
.c
  
1 + 2x2 y2 1 ⇔ .
+ x2 y2 − = 2  2 2 + 2x y =
2 2
ok

 x+y x+y x y x+y
2

2x2 y2
bo
Suy ra x + y > 0,xy ≠ 0 vaø =

x+y > 0 ⇔ 2 − x2 y2 > 0 ⇔ − 2 < xy < 2
2 2
2−x y
et
Maë t khaù c:
2
2  2x2 y2 
(x + y)
vi
≥ 4xy ⇔   ≥ 4xy ⇔ 4x 4 y 4 ≥ 16xy − 16x 2 y 2 + 4x 5 y 5 .

 2 − x2 y2 
 
ng
 xy ≤ 0
( )
⇔ xy x 4 y 4 − x3 y3 − 4xy + 4 ≤ 0 ⇔ xy ( xy − 1) x3 y3 − 4 ≤ 0 ⇔  3
1 ≤ xy ≤ 4
(. )
a
Suy ra= (
t xy,t ∈ − 2;0  1; 2 . ) )
kh

2
 2 
 2t 2  16t 8 t5
m + 1=   − 2t  − 2t 2= 2t 2 + − 16 .
  2 − t  
( ) (2 − t )
2 4 2
  2 − t2 2
16t 8 t5
2t 2 +
Xeù t haø m soá f(t) = − 16 treâ n ( − 2;0 )  1; 2 ) .

(2 − t ) (2 − t )
4 2
2 2
803
Ta coù :
f '(t) =
(
4t t10 − 4t 9 − 10t 8 + 56t 7 − 24t 6 − 176t 5 − 80t 4 + 160t 3 + 80t 2 − 32 )
( t − 2)
5
2
Chöù ng minh ñöôï c f '(t) > 0, ∀t ∈ ( − 2;0 ) vaø f '(t) > 0, ∀t ∈ 1; 2 ) .

Suy ra giaù trò caàn tìm cuû a tham soá m laø
 lim f(t) > m + 1 > f(0)
 x→− 2 +  0 < m + 1  m > −1
 ⇔ ⇔ ⇔ m > −1 .
 f(1) ≤ m + 1 < lim − f(t) m + 1 ≥ 2 m ≥ 1
n
 t→ 2
.v
Vaä y m > −1 laø giaù trò caàn tìm.
om
 x + m + y + m =
2
2 2
x + y =2m 2
Lôøi giaûi .c
Ñieà u kieän: x + m ≥ 0,y + m ≥ 0 .
ok
x + y + 2m + 2 xy + m x + y + m 2 =
( ) 4
bo

 .
2
( x + y ) − 2xy =
2m 2

et
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
vi
 2
ng
S + 2m + 2 P + mS + m 2 = S + 2m + 2 S + mS =
4
4  2
 ⇔ .
S2 − 2P = 2m 2  S2
a
=P − m2
 2
kh

4 − 2m − S ≥ 0
 S2 
2 + mS = 4 − 2m − S   2 
 2  S 2
⇔ ⇔  4  + mS  =( 4 − 2m ) − 2 ( 4 − 2m ) S + S2 .
 
 S2 2   2 
=P − m 
 2 = S2
P − m2
 2
804

4 − 2m − S ≥ 0

 2
⇔ S2 + 8S = ( 4 − 2m ) .

= S2
 P − m2
2
S2 ≥ 4P
 x + y + 2m ≥ 0 S + 2m ≥ 0
4 − 2m − S ≥ 0  x + m y + m ≥ 0 S + 2m ≥ 0
( )( )  2
 2
 2 S
n
 S  P + mS + m ≥ 0  + mS ≥ 0
⇔ P = − m2 ⇔  2  S2 2
 ⇔  2 ⇔ 2
2
.v
2
 S ≥ 4  − m  4m ≥ S  2 2
x + m ≥ 0   2  4 − 2m ≥ S 4m ≥ S
 4 − 2m ≥ S  4 − 2m ≥ S
om
y + m ≥ 0 
2 1
Keá t hôï p vôù i S2 + 8S = ( 4 − 2m ) suy ra ≤m≤2..c
2
1 
ok
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø  ;2  .
2 
bo
x + y + 4 =2xy

Baøi 12. Tìm m ñeå heä phöông trình  x + y  2 2  coù
2= m  x + y + x + y + 5 + x + y 

et
nghieäm ( x,y ) thoû a maõ n x,y ≥ 1 .

vi
Lôøi giaûi
ng
2 2  xy ≥ 4
Ta coù : ( x + y ) ≥ 4xy ⇔ ( 2xy − 4 ) ≥ 4xy ⇔ x 2 y 2 − 5xy + 4 ≥ 0 ⇔  .
 xy ≤ 1
a
Suy ra t = x + y ≥ 4 do x,y ≥ 1 .
kh
Khi ñoù phöông trình thöù hai cuû a heä töông ñöông vôùi:
 2 
x+y
2= m (x + y) − 2xy + x + y + 5 + x + y 
 
⇔
= 2t m  t 2 + 1 + t  ⇔
= m 2t  t 2 + 1 − t  (1)
   
f(t) 2t  t 2 + 1 − t  treâ n  4; +∞ ) , ta coù :

 
805
 t   1 
f '(t) 2t ln 2  t 2 + 1 − t  + 2t 
= − 1 2t  t 2 + 1 − t   ln 2 −
=  > 0, ∀t ≥ 4
   2     2 
 t + 1   t + 1 
Vaä y f(t) laø haøm ñoàng bieá n treân  4; +∞ )
Do ñoù f(t) ≥=
f(4) 16 ( )
17 − 4 , ∀t ≥ 4 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m t ≥ 4 ⇔ m ≥ 16 ( 17 − 4 .)

Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø 16
 ( ) )
17 − 4 ; +∞ .
n
 x + 1 + y + 1 = 3
Baøi 13. Cho heä phöông trình 
.v
y x + 1 + x y + 1 + x + 1 + y + 1 =m
om
a) Giaû i heä phöông trình vôù i m = 6 .
b) Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä treâ n coù nghieäm.
Lôøi giaûi .c
a) Vôù i m = 6 heä phöông trình trôû thaø nh:
ok
 x + 1 + y + 1 = 3
 .
y x + 1 + x y + 1 + x + 1 + y + 1 =6
bo
 x + 1 + y + 1 = 3  x +1 + y +1 = 3
et

⇔ ⇔ .
 x + 1 ( y + 1) + y + 1 ( x + 1) =
6  x + 1 y + 1 x + 1 + y + 1 =6( )
vi
ng
  x +1 =2
  x = 3
   
x +1 + y +1 =3 y +1 =
1 y = 0
⇔ ⇔ ⇔  .
a
 x +1 y +1 =2   x +1 =
1 x = 0

kh

  y +1 =2  y = 3
( ) ( )( )
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø x; y = 0;3 ; 3; 0 .
b) Ñieà u kieän: x,y ≥ −1 .
=u x +1
v
= y +1
806
u + v =
3 u + v = 3
  u + v = 3 
.
(
 2
) ( 2
 u − 1 v + v − 1 = )
u+u+v m
⇔
 uv
=
⇔
( u + v ) m uv = m3

m
Suy ra u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình: t 2 − 3t + 0
= (1)
3
 4m
∆ = 9 − 3 ≥ 0
n
 27
⇔ S = 3 ≥ 0 ⇔0≤m≤ .
.v
 4
m
= P ≥0
om
 3
 27 
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  0;  . .c
 4
ok
Baøi 14. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m
 1 1
x + x + y + y =5
bo


x2 + 1 + y2 + 1 =m

et
x2 y2
Lôøi giaûi
vi
ng

 1 1  1 1
x + + y + = 5
a
x y x + + y + = 5
  x y
⇔ .
kh
 2 2
 1  1  x + 1  y + 1  =21 − m
 x + x  +  y + y  = m + 4 


x  y

2
   
 1
 u= x +
x
Ñaë t 
1
( )
, u ≥ 2, v ≥ 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
v= y +
 y
807
u + v = 5

 21 − m ⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a phöông trình:
 uv =
 2
21 − m
t 2 − 5t + =0 ⇔ m =2t 2 − 10t + 21 (1)
2
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm t ≥ 2 .
Xeù t haø m soá f(t) = 2t 2 − 10t + 21 treâ n ( −∞; −2   2; +∞ ) , ta coù :

5
f '(t) = 4t − 10;f '(t) = 0 ⇔ t = .
n
2
.v
 m ≥ 49
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra ñeå (1) coù hai nghieäm t ≥ 2 ⇔  17 .
 ≤m≤9
om
 2
 m ≥ 49
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  17 . .c
 ≤m≤9
 2
ok
 1 1
bo
x + x + y + y =5

 .
x +
3 1 3 1
+y + m
=
et
 x3 y3
vi
Lôøi giaûi
ng

 1 1
a
x + + y + = 5
 x y
kh
 3 3 .
 1  1  1  1
 x + x  − 3  x + x  +  y + y  − 3  y + y  =
m
       
 1 1
x + + y + = 5
 x y
⇔ 3 .
 1 1   1  1  1 1 
 x + x + y + y  − 3  x + x  y + y  x + x + y + y  = m + 15
     
808
 1 1  1 1
=x + x + y + y 5 = x + x + y + y 5
 
⇔ ⇔ .

125 − 15 x + 1  1   1  1  110 − m
   y +  =m + 15  x +  y +  =
 x  y  x  y 15
 1
 u= x +
x
Ñaë t  ( )
v= y + 1
 y
u + v = 5
n

 110 − m ⇒ u,v laø hai nghieäm cuû a heä phöông trình:
.v
 uv =
 15
om
110 − m
t 2 − 5t + =0 ⇔ m =15t 2 − 75t + 110 (1) .
15
.c  m ≥ 320
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù hai nghieäm t ≥ 2 ⇔  65 .
 ≤ m ≤ 20
 4
ok
1 1
bo

x + x + y + y = 5


x 4 + 1 + y 4 + 1 =
et
m
 x4 y4
vi
Lôøi giaûi
ng

a
 1 1
x + x + y + y = 5
kh

 4  2  4  2  .
 x + 1  − 4  x + 1  − 2  − 6 +  y + 1  − 4  y + 1  − 2  − 6 =
m
 x



x



 y



y


    
 1
 u= x +
x
Ñaë t  ( )
v= y + 1
 y
809
u + v = 5  u + v = 5

.
 4

u + v 4
− 4 u(2
+ v 2
+ )
4 =m
⇔

 m = 2u 2 2
v − 92uv + 529
Baø i toaù n naø y khaù c caù c baø i toaù n treâ n ta ta xöû lyù ñöa veà moä t aå n.
u ≥ 7
u ≥ 7 
Ta coù v = 5 − u ⇒ v = 5 − u ≥ 2 ⇔  ⇒ 2 ≤ u ≤ 3 .
 u ≤ 3  u ≤ −2

Thay v= 5 − u vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
2
m 2u2 ( 5 − u ) − 92u ( 5 − u ) + 529 (1) .
=
n
u ≥ 7
.v

Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m thoûa maõ n 2 ≤ u ≤ 3 .
om
 u ≤ −2

u ≥ 7
2 
= 2u ( 5 − u )
2
− 92u ( 5 − u ) + 529 vôù i 2 ≤ u ≤ 3 .
.c  u ≤ −2

ok
Tính ñaï o haø m vaø laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø:
 m ≥ 2209
bo
 .
 257 ≤ m ≤ 49
 8
et
 m ≥ 2209
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  257
vi
.
 ≤ m ≤ 49
 8
ng
Baøi 17. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m:
 1 1
a
x + x + y + y =5

kh
 .
x5 + 1 + y5 + 1 =m
 x5 y5
Lôøi giaûi
 1
 u= x +
x
Ñieà u kieän: xy ≠ 0 . Ñaë t 
1
(
, u ≥ 2, v ≥ 2 . )
v= y +
 y
810
 1
5
1  1
3
 1    1
5
Ta coù : x + = x +  − 5  x +  − 3  x +  − 10  x +  = u5 − 5u3 + 5u ;

5  x  x x  x
x     
1 1
5  1
3
 1   1
Vaø y 5 + = y +  − 5  y +  − 3  y +   − 10  y +  = v5 − 5v3 + 5v
y5  y  y  y   y
 
 u + v =5
Heä phöông trình ñaõ cho trôû thaønh:  5 3 5 3
 u − 5u + 5u + v − 5v + 5v =
m

n
u + v = 5

.v

⇔ ( u + v ) − 5uv  ( u + v ) − 3uv ( u + v )  − 10u2 v2 ( u + v )
5 3
  
om

− 5  ( u + v ) − 3uv ( u + v )  + 5 ( u + v ) =
3
 m
  
u + v =5 .c

.
⇔
(
= 25 u2 v2 − 22uv + 101
m )
ok
 m ≥ 15125
Thöï c hieä n töông töï baø i toaùn treâ n ta tìm ñöôï c  1025
bo
.
 ≤ m ≤ 125
 16
et
Baøi 18. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc:
  1 
( x + y )  1 +  =
vi
5
  xy 
ng

 x2 + y2  1 + 1  =
 ( )  x2 y2 
 
m

a
Lôøi giaûi
kh
 1 1  1 1
x + y + x + y =5 x + y + + = 5
  x y
 ⇔ 2 2
x2 + y2 + 1 + 1 =m  1  1
 x2 y2  x + x  +  y + y  = m + 4
   
811
 1 1  1 1
x + y + + = 5 x + y + + = 5
 x y  x y
⇔ 2 ⇔
 1 1  1  1  x + 1  y + 1  =21 − m
 x + + y +  − 2  x +  y +  = m + 4 
  
 x y  x  y x  y 2
1 1
Suy ra x + ;y + laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
x y
21 − m
t 2 − 5t + =0 ⇔ m =2t 2 − 10t + 21 (1)
2
1 1
n
Ta coù x + ≥ 2, y + ≥ 2 . Do ñoù heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi
x y
.v
(1) coù nghieäm t ≥ 2 .
om
Xeù t haø m soá f(t) = 2t 2 − 10t + 21 treâ n ( −∞; −2   2; +∞ ) .
5
Ta coù : f '(t) = 4t − 10;f '(t) = 0 ⇔ t = . .c
2
Baû ng bieá n thieâ n:
ok
t 5
−∞ −2 2 +∞
2
bo
f '(t) − − 0 +
f(t) +∞ 9 +∞
et
vi
17
49
2
ng
17
Döï a vaø o baû ng bieá n thieâ n suy ra m ≥ laø giaù trò caà n tìm.
2
a
kh
 2

(
 x2 + y2 ) 
1 +
1 
 xy 
 = 8
 .
3
(
 3
 x +y

3
) 
1 +
1 
 xy 
 = m
812
Lời giaûi
 2  

(
 x + y2 ) 1 + xy2 + x 1y
2 2
=


8

 1 
(
 3
 x +y
3
) 1 + x 3y
2 2
+
3
+ =
xy x3 y3 
m

 2 2 1 1 2x 2y  1
2
  1 
2
 x + y + + + + = 8  x +  +  y +  = 8
 x2 y2 y x  y  x
⇔ ⇔
n
2 2 3 3
x3 + y3 + 3x + 3y + 3x + 3y + 1 + 1 = m  1  1
x y m
.v
 y x  +  + +  =
 y2 x2 x3 y3  y  x
om
 1
 u= x +
y
Ñaë t 
v= y + 1 .c
 x
 1
ok
u= x +
 y =xy + 1 uy = uy vx
Tröôù c tieâ n xeù t heä phöông trình:  ⇔ ⇔ .
v= y + 1 = xy + 1 vx =xy + 1 vx
bo
 x
TH1: Neá u u = 0 ⇒ v = 0 (do x ≠ 0 ).
et
Khi ñoù heä phöông trình coù nghieäm xy = −1 .

vx
vi
TH2: Neá u u ≠ 0 ⇒ y = thay vaø o phöông trình thöù hai ta ñöôï c:

u
ng
2
vx
+ 1= vx ⇔ vx 2 − uvx + u = 0 (1)
u
a
 uv ≥ 4
Heä coù nghieäm khi phöông trình (1) coù nghieä m ⇔ u2 v2 − 4uv ≥ 0 ⇔  .
kh
 uv ≤ 0
 uv ≥ 4
Vaä y ta caà n tìm ñieàu kieä n cuû a tham soá sao cho  .
 uv ≤ 0
Thay u,v vaø o heä ta ñöôï c:
 u2 + v2 =  u + v 2 − 2uv =
 u2 + v2 =
8  8 ( ) 8
⇔ ⇔ .
 3
 u + v =
3
m (
( u + v ) u + v − uv =
2 2
16) ( u + v )( 8 − uv ) =m
813
 2
 uv = ( u + v ) − 8  2
 uv =
( u + v) − 8
 2
  2
⇔  2  ⇔ .
 ( u + v ) − 8 
3
( ) + 12 u + v
u v
( u + v )  8 −
  m
= − +
 2  =

m
2
( )
  
 S2 − 8
 P=
S= u + v 2
Ñaë t 
 P = uv
( )
, S ≥ 4P khi ñoù 


2
S3
.
 m = − + 12S (2)
2
n
Ta coù :
.v
 2 S2 − 8
S ≥ 4.
om
S2 ≥ 4P  2 −4 ≤ S ≤ 4  −2 2 ≤ S ≤ 2 2
   S2 − 8  
P uv ≥ 4 ⇔  
 = ≥ 4 ⇔  S ≥ 4 ⇔ S = −4 .
  2  S = 4
P uv ≤ 0
 =   S2 − 8   −2 2 ≤ S ≤ 2 2
.c 
 ≤0
  2
ok
Vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieäm ta caà n tìm m ñeå phöông trình (2) coù
 −2 2 ≤ S ≤ 2 2
bo

nghieäm thoû a maõ n S = −4 .
S = 4
et

 −2 2 ≤ S ≤ 2 2
vi
S3 
Xeù t haø m soá f ( S) = − + 12S vôù i S = −4
2 S = 4
ng

3S2
Ta coù : f '(S) =12 − ;f '(S) = 0⇔S= ±2 2 .
a
2
kh


 m= f ( −4 )  m = −16
m f 4 
=
 ( ) = ⇔  m 16 ⇔ −16 2 ≤ m ≤ 16 2 .

( )
 f −2 2 ≤ m ≤ f 2 2 ( ) 
 −16 2 ≤ m ≤ 16 2
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø  −16 2;16 2  .
 
814
Baøi 20. Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù ñuùng hai nghieäm:
x + xy + y =m
 2 2
x + y + xy =−1 2m
Lôøi giaûi
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
S + P = m P = m − S
 2 ⇔ 2
S − P =1 − 2m S + S =1 − m
n
Heä phöông trình coù ñuùng hai nghieäm:
⇔ S2 > 4P ⇔ S2 > 4 ( m − S) ⇔ S2 + 4S > 4m .
.v
Maë t khaù c:
om
 2
m= 2 2
( 2
)
1 − S − S (1) ⇒ S + 4S > 4 1 − S − S ⇔ 5S + 8S − 4 > 0 ⇔
.c 2

S>
5 .
S < −2
 2
ok
S>
Vaä y heä phöông trình coù ñuùng hai nghieä m ⇔ (1) coù nghieä m  5 .

S < −2
bo
2  11
Xeù t haø m soá f(S) = 1 − S2 − S treâ n ( −∞;2 )   ; +∞  ⇒ m < .
 5  25
et
 11 
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø  −∞;  .
vi
 25 
x2 + y2 = 2 (1 + m )
ng

Baøi 21. Cho heä phöông trình  2
.
( x + y ) =4
a
a) Chöù ng minh raè ng neá u ( x 0 ;y 0 ) laø nghieä m cuûa heä thì ( − x 0 ; −y 0 ) cuõ ng laø
kh
nghieäm cuû a heä . Töø ñoù tìm ñieà u kieän caà n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t.
b) Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá m ñeå heä coù nghieä m duy nhaá t.
Lôøi giaûi
Neá u ( x;y ) laø nghieäm cuû a heä thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä . Vì vaä y heä
phöông trình coù nghieäm duy nhaát tröôù c tieâ n phaûi coù x = y .
2x= 2 (1 + m )
2
Khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh:  ⇔m=
0
4x2 = 4
815
Ngöôï c laï i vôù i m = 0 heä luoân coù hai nghieäm ( x;y ) = ( −1; −1) ; (1;1) .
Vaä y khoâng toà n taï i giaù trò cuû a tham soá ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t.
x2 + y2 = m
x + y − xy =1
Lôøi giaûi
 x + y 2 − 2xy  1 + xy 2 − 2xy

( ) = m
⇔ 
( ) = m ⇔ x2 y2= m − 1 (1) .
x + y − xy =1 x + y =1 + xy x + y =1 + xy
n
.v
2 2 2
(x + y) ≥ 4xy ⇔ (1 + xy ) ≥ 4xy ⇔ ( xy − 1) ≥ 0 luoâ n ñuù ng.
om
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m ⇔ m − 1 ≥ 0 ⇔ m ≥ 1 .
Baøi 23. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm 
.c
5 ( x + y ) − 4xy =
4
.
ok
x + y − xy =1 − m
Lôøi giaûi
bo
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
et
5S −=4P 4 = S 4m
 ⇔ .
S − P =1 − m P =5m − 1
vi

ng
m ≥ 1
S ≥ 4P ⇔ 16m ≥ 4 ( 5m − 1) ⇔ 
2 2
.
m ≤ 1
a
 4
kh
 1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  −∞;   1; +∞ ) .
 4
Baøi 24. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù ba nghieä m phaâ n bieät:
x + y = 1
 3
x − y = m ( x − y )
3
Lôøi giaûi
816

 1
 x =
x + y = 1  2
x + y = 1   1

⇔ x = y ⇔  y =

 ( 2 2
)
( x − y ) x + xy + y − m =
0  2
 x + xy + y 2
− m 0
=

 2
  x + y =1
 2 2
(1)
 x + xy + y − m =
0
Heä phöông trình coù ba nghieä m phaâ n bieä t ⇔ (1) coù hai nghieä m phaâ n bieä t
1 1
n
khaù c  ;  .
2 2
.v
y = 1 − x
Ta coù (1) ⇔  2
om
x − x + 1 − m =0 (2)
∆ = 1 − 4 (1 − m ) > 0
1  3
(1) coù hai nghieä m phaâ n bieä t khaù c ⇔  1 1 .c ⇔m> .
2  − +1− m ≠ 0 4
4 2
ok
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m > .
4
bo
x + xy + y = m + 2
xy ( x + y ) = m + 1
et
Lôøi giaûi
vi

ng
 x + y = m + 1

x + y + xy = m + 2  xy = 1
 ⇔
xy ( x + y ) = m + 1
a
x + y = 1

 xy= m + 1
kh

 m + 1 2 ≥ 4.1  m ≥ 1
2 ( )
(x + y) ≥ 4xy ⇔ 
12 ≥ 4. m + 1
⇔
m ≤ − 3
.
 ( )  4
 3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  −∞; −   1; +∞ ) .
 4
Baøi 26. Chöù ng minh raèng vôù i moï i giaù trò cuûa tham soá m thì heä phöông trình
817
x + y + xy= 2m + 1
sau luoân coù nghieä m: 
xy ( x + y ) = m + m
2
Tìm m ñeå heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm duy nhaát.
Lôøi giaûi
 x + y = m + 1

x + y + xy= 2m + 1 xy = m
 ⇔  .
xy ( x + y=
) m ( m + 1) x + y =m

n
 xy= m + 1
.v
Vôù i x + y = m + 1,xy = m ta coù :
2 2 2
(x + y) − 4xy = ( m + 1) − 4m = ( m − 1) ≥ 0, ∀m .
om
Vaä y heä phöông trình luoâ n coù nghieäm.
Tìm m ñeå heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t. .c
+ Ñieà u kieä n caà n:
Heä coù nghieäm ( x;y ) thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä vì vaä y heä coù nghieäm
ok
duy nhaá t ta phaû i coù x = y .
bo
 m +1 2 =
Khi ñoù ( x + y )
2
= 4xy ⇔ 
( ) 4m ⇔ m = 1 .

=m 2
4 ( m 1)  m= 2 ± 2 2
et
 + 
+ Ñieà u kieän ñuû:
vi
- Vôù i m = 1 heä phöông trình trôû thaø nh:

ng
 x + y = 2

 xy = 1 ⇔ x = 1 heä coù nghieäm duy nhaát x;y = 1;1 neân m = 1 thoûa maõn.
 x + y =  ( ) ( )
a
1  y =1

kh
 xy = 2
- Vôù i m= 2 − 2 2 heä phöông trình trôû thaø nh:
 x + y = 3 − 2 2

 xy= 2 − 2 2

 x + y = 2 − 2 2
heä naø y coù hai nghieäm ( x;y ) =− ( )(
1;2 2 2 ; 2 − 2 2;1 neân )

 xy= 3 − 2 2

khoâ ng thoû a maõ n.
818
- Vôù i m= 2 + 2 2 heä phöông trình coù nhieà u hôn moä t nghieäm neâ n khoâng
thoû a maõn.
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = 1 .
 x + y = 3
Baøi 27. Tìm m ñeå heä phöông trình coù nghieäm ( x;y ) ,x ≥ 4 
 x + 5 + y + 5 =m
Lôøi giaûi
Ñaë t u= x,v= y, ( u ≥ 2,v ≥ 0 ) heä phöông trình ñaõ cho trôû thaø nh:
n

 v= 3 − u
 u + v = 3
.v
u≥2,v≥ 0 
 2 ←→  2≤ u≤3.
2
 u + 5 + v + 5 =m 
om
2
 u2 + 5 + ( 3 − u ) + 5 = m (1)

Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m u ∈ 2;3 .
Xeù t haø m soá f(u)= u2 + 5 + (3 − u)

2
.c
+ 5 treâ n 2;3 , ta coù :
ok
u u−3 2 3
f '(u) =
2
+
2
;f '(u) = 0 ⇔ u ( u − 3) + 5 = ( 3 − u ) u2 + 5 ⇔ u =
2
u +5 ( u − 3) +5
bo
Ta coù f(2) = 5 + 14 .
3 + 6,f(3) =
et
Suy ra 3 + 6 ≤ m ≤ 5 + 14 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 3 + 6; 5 + 14  .
vi
 
Baøi 28. Chöùng minh raè ng heä phöông trình sau luoâ n coù nghieä m vôù i moï i giaù trò
ng
x + y = m + 1
cuû a tham soá:  2 2 2
x y + xy = 2m − m − 3
a
kh
Lôøi giaûi
x + y = m + 1
xy ( x + y ) = ( m + 1)( 2m − 3)
TH1: Neá u m = −1 heä phöông trình coù nghieäm ( x;y ) = ( 0;0 ) .
TH2: Neá u m ≠ −1 heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:
819
x + y = m + 1 2 2
 ⇒ ( x + y ) − 4xy = ( m + 1) − 4 ( 2m − 3) = m 2 − 6m + 13 > 0, ∀m
xy
= 2m − 3
Vaä y heä phöông trình luoâ n coù nghieäm .
x + y = m
Baøi 29. Cho heä phöông trình  2 2 2
.
x + y =6 − m
Giaû söû heä coù nghieäm ( x;y ) tìm giaù trò nhoû nhaá t cuû a bieå u thöù c:
P =xy + 2 ( x + y ) .
Lôøi giaûi
n
.v
x + y = m x + y =m
⇔ .
om
 2
( x + y ) − 2xy =−
2 2
6 m xy
= m −3
( )
2
⇔ ( x + y ) ≥ 4xy ⇔ m 2 ≥ 4 m 2 − 3 ⇔ −2 ≤ m ≤ 2 .
.c
ok
2
Khi ñoù P= xy + 2 ( x + y=
) m 2 − 3 + 2m= ( m + 1) − 4 ≥ −4 .
Daá u baè ng xaûy ra khi vaø chæ khi m = −1 .
bo
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = −1 .

x2 + y2 =m
et
4 4
x + y = 3m − 2
vi
Lôøi giaûi
ng

x2 + y2 = m x2 + y2 = m
 
a
 2 ⇔ m 2 − 3m + 2 .
( )
2
2
 x +y − 2x2 y2 =3m − 2 x2 y2 =
kh
  2
Suy ra x2 ,y2 laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
m 2 − 3m + 2
t 2 − mt + = 0 (1) .
2
820
 m 2 − 3m + 2 
= ∆ m 2 − 4. ≥0 
 2 3 − 5 ≤ m ≤ 3 + 5 2 ≤ m ≥ 3 + 5

⇔ S =m ≥ 0 ⇔ m ≥ 0 ⇔ .
 2 m ≥ 2 3 − 5 ≤ m ≤ 1

= P m − 3m + 2 ≥ 0 
 2   m ≤ 1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 2;3 + 5   3 − 5;1 .
   
 x + y = m
x + y − xy =m
n
Lôøi giaûi
.v
om
Ñaë
= t u x,v
= y, ( u,v ≥ 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh:
 u + v = m u + v =m
 u + v = m 
m −m .
 2 2
 u + v − uv = m
⇔ 2
( u + v ) − 3uv =
m
⇔
 uv =
2
.c
 3
ok
Suy ra u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
m2 − m
bo
t 2 − mt + = 0 (1) .
3
et
 m2 − m
= ∆ m 2 − 4. ≥0
vi
 3
m = 0
⇔ S =m ≥ 0 ⇔ .
ng
 2  1 ≤ m ≤ 4
= P m − m ≥ 0
 3
a
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 1;4   {0} .
kh
Baøi 32. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù ñuù ng hai nghieäm:
x2 + y2 = 2 ( m + 1)

 2
.
( x + y ) =4
Lôøi giaûi
821
x2 + y2 = 2 ( m + 1) (1)

Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:   x + y − 2 = 0 (2)

  x + y + 2 =0 (3)
Phöông trình (1) laø phöông trình ñöôøng troø n ( C ) coù taâm laø goá c toï a ñoä O ( 0;0 ) ,
baù n kính
= R 2 ( m + 1) , ( m > −1) .
Phöông trình (2) vaø (3) töông öù ng laø hai ñöôø ng thaú ng d1 : x + y − 2 =0 vaø
d2 : x + y + 2 =0.
( O;d1 ) d=
Ta coù d= ( O;d 2 ) 2 neân heä coù ñuùng hai nghieäm xaûy ra khi vaø chæ khi:
n
Caû hai ñöôø ng thaú ng d1 ,d 2 tieá p xuù c vôùi ( C ) .
.v
 2
 = 2 ( m + 1)
om
d ( O;d1 ) = R  12 + 12
⇔ ⇔ ⇔m= 0.
d= ( O;d 2 ) R  −= 2
2 ( m + 1) .c
 2 2
 1 + 1
Nhaän xeùt. Neá u d ( O;d1 ) ≠ d ( O;d 2 ) ta xeù t hai tröôøng hôï p nöõ a ñoù laø
ok
TH2: Ñöôø ng thaú ng d1 caé t ñöôø ng troø n ( C ) , ñöôøng thaú ng d 2 khoâ ng coù ñieå m
bo
chung vôù i ( C ) .
TH3: Ñöôø ng thaú ng d 2 caé t ñöôø ng troø n ( C ) , ñöôøng thaú ng d1 khoâ ng coù ñieå m
et
chung vôù i ( C ) .
vi
x − y = m ( x − y )
3 3
Baøi 33. Tìm m ñeå heä phöông trình sau  coù ba nghieäm
ng
x + y = −1
phaâ n bieä t ( x1;y1 ) , ( x 2 ;y 2 ) , ( x3 ;y3 ) trong ñoù x1 ,x2 ,x3 laä p thaø nh caá p soá coäng
a
vaø coù hai soá coù trò tuyeä t ñoái lôù n hôn 1.
kh
Lôøi giaûi
 1
x = y = −


(
( x − y ) x2 + xy + y 2 − m =
) 0
⇔
2
.
 x + y =
 −1
x + y = −1  2 2
 x + xy + y − m =
0
822
 1  1
x = y = − x = y = −
 2 2
⇔  y =−1 − x ⇔ .
  y =−1 − x
 2  2
 x 2 + x ( −1 − x ) + ( −1 − x ) − m =0  x + x + 1 − m =0 (1)

Yeâu caàu baøi toaùn töông ñöông vôùi (1) coù hai nghieäm phaân bieät x1 ,x2 thoûa maõn:
∆ = 1 − 4 (1 − m ) > 0
  1 
x1 + x 2 = −1 −1 =−1
2.  −  =
  2 
  −1 − 4m − 3 > 1
n
 x1 > 1 ⇔ ⇔ m > 3.
  2
.v
 x2 > 1 
  −1 + 4m − 3 > 1
om
 2

Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( 3;+∞ ) .
Baøi 34. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm  2
.c
x + y + xy =m
.
2
ok
x + y = m
Lôøi giaûi
bo
S= x + y 2
Ñaë t 
P = xy
( )
et
S + P = m P= m − S P = m − S

 2 ⇔ 2 ⇔ 2 .
S − 2P m − 2 ( m − S) =
S = m S + 2S 3m
vi
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 ( m − S) ⇔ S2 + 4S ≥ 4m .
ng
S2 + 2S S2 + 2S
Maë t khaù c m = do ñoù S2 + 4S ≥ 4. ⇔ S2 − 4S ≤ 0 ⇔ 0 ≤ S ≤ 4 .
a
3 3
kh
S2 + 2S
Suy=
ra m ∈  0;8 .
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  0;8 .
x2 + xy + y 2 =m + 6
Baøi 35. Cho heä phöông trình  .
2x + xy + 2y =m
a) Tìm m ñeå heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm.
b) Tìm m ñeå heä phöông trình ñaõ cho coù nghieäm duy nhaát
Lôøi giaûi
823
S= x + y 2
a) Ñaë t 
P = xy
( )
S2 − 2P + P = m + 6 S2 + 2S = 2m + 6 (1)

 ⇔  .
2S + P = m P = m − 2S
Ta coù : S2 ≥ 4P ⇔ S2 ≥ 4 ( m − 2S) ⇔ S2 + 8S ≥ 4m .
S2 + 2S − 6
Maë t khaù c: m = suy ra:
2
S2 + 2S − 6
n
S2 + 8S ≥ 4. ⇔ 2S2 − 8S − 24 ≤ 0 ⇔ −2 ≤ S ≤ 6 .
2
.v
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m −2 ≤ S ≤ 6 .
om
S2 + 2S − 6
Xeù t haø m soá f(S) = treâ n  −2;6  , ta coù :
2
f '(S) =S + 1;f '(S) =0⇔S= −1 . .c
7
Ta coù : f(−2) =−3;f(6) =21;f(−1) =− .
ok
2
 7 
Suy ra giaù trò caàn tìm cuû a tham soá laø  − ;21 .
bo
 2 
b) Neá u heä coù nghieäm ( x;y ) thì ( y;x ) cuõ ng laø nghieäm cuû a heä ñaõ cho. Vì vaäy ñeå
et
heä coù nghieäm duy nhaá t tröôù c tieâ n phaû i coù x = y . Khi ñoù heä phöông trình trôû
vi
thaø nh:
3x = m = m =
2
m+6 3x 2 − 6 3x 2 − 6 x =−1,m =
−3
ng
 2 ⇔  2 ⇔  ⇔ .
 x + 4x = m
2
 x + 4x = 3x − 6
2
 x 3,m
2x − 4x − 6 = 0 = = 21
a
TH1: Neá u m = −3 khi ñoù heä trôû thaø nh:

kh
x = −1,y =−1
x2 + xy + y 2 =
3 
 ⇔ x = − 3,y =3 neâ n khoâ ng thoû a maõn.
2x + xy + 2y =
−3 
 x = 3,y = − 3
x2 + xy + y2 =27 x = 3
TH2: Neá u m = 21 : khi ñoù heä trôû thaø nh:  ⇔
21 y = 3
2x + xy + 2y =
Heä coù nghieäm duy nhaá t neân thoûa maõ n.
824
x − 3 x + 1= 3 y + 2 − y
x + y =m
Lôøi giaûi
x +=
(
 y 3 x +1 + y + 2
Vieá t laï i heä döôù i daïng :  .
)
x + y =m
=u x +1
Ñaë t  , ( u,v ≥ 0 ) khi ñoù heä phöông trình trôû thaø nh :
n
v
= y+2
.v
 u2 + v2 − 3= 3 ( u + v ) 3 ( u + v ) =
m
 ⇔
om
2 2
 u + v − 3 = m  u2 + v2 =m + 3
 m
 u + v =3 .c

⇔
 (
2
(
u + v ) − u2 + v2 1  m2) 
.
ok
=uv =  − m − 3
2 2  9 


Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a phöông trình:
bo
m 1  m2 
t2 − t+  0 (1) .
− m − 3 =
3 2  9 
et

vi
 m2  m2 
ng
∆
= − 2 − m − 3 ≥ 0
 9  9 
 

m 9 + 3 21
a
⇔ ≥0 ⇔ ≤ m ≤ 9 + 3 15 .
3 2
kh
 1  m2 
  − m − 3 ≥ 0
 2  9 


 9 + 3 21 
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  ;9 + 3 15  .
 2 
825
Baøi 37. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc x,y ≠ 0 :
xy ( x + y ) = x2 − xy + y2

1 1
 3+ 3= m
x y
Lôøi giaûi
xy ( x + y ) x2 − xy + y2 1 1 1 1 1
= ⇔ + = − + .
x2 y2 x2 y2 x y x2 xy y2
n
1 1
Ñaë=
t u ,v , ( u,v ≠ 0 ) khi ñoù u + v = u2 − uv + v2 ;
.v
=
x y
( )
om
2
Vaø m = u3 + v3 = ( u + v ) u2 − uv + v2 = ( u + v ) .
 u + v = u2 − uv + v2

Heä phöông trình trôû thaø nh:  .
2
( u + v ) =m
.c
ok
Tröôù c tieâ n ta phaû i coù m ≥ 0 vaø ñeå yù :
2
 v  3v2
bo
2 2
u + v = u − uv + v =  u −  + > 0, ∀u,v ≠ 0
 2 4
Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng :
et
 2
 u + v = u + v 2 − 3uv
 ( )  uv = ( u + v ) − ( u + v) 
 uv =
m− m
vi
 ⇔ 3 ⇔ 3 .
2
( u + v ) =m  
 u + v =m
ng
  u + v =m
m− m
Khi ñoù u,v laø hai nghieä m cuû a heä phöông trình: t 2 − mt + 0
= (1)
a
3
kh
Heä coù nghieäm thoû a maõ n yeâ u caàu treâ n ⇔ (1) coù nghieäm u,v ≠ 0 .
 m− m
∆= m − 4. ≥0
0 < m ≤ 16
 3
⇔ ⇔ .
 m− m m ≠ 1
=P 3
≠0
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( 0;1)  (1;16 .
826
Chuû ñeà 2. HEÄ ÑOÁI XÖÙNG LOAÏI II

Phöông phaù p giaû i vaø bieä n luaä n gioá ng nhö giaû i heä phöông trình ñoá i xöù ng loaï i
II ñoù laø tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä .
Baøi 1. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t:
 2 3
3x =y − 2y + my
2
 2 .
3 2

3y = x − 2x + mx
Lôøi giaûi
n
.v
Giaû söû heä phöông trình coù nghieäm ( x 0 ,y 0 ) , khi ñoù ( y 0 ,x 0 ) cuõ ng laø nghieäm
om
cuû a heä neâ n ñeå heä coù nghieäm duy nhaá t thì tröôù c heá t x 0 = y 0 .
x0 = 0
Thay vaøo heä ta ñöôï c x 03 − 5x 02 + mx 0 = 0⇔ 2 .c
 x 0 − 5x 0 + m = 0(*)
Heä coù nghieä m duy nhaá t thì (*) hoaë c voâ nghieä m hoaë c coù nghieäm keù p x = 0 ,
ok
∆= 25 − 4m < 0
 25
ñieà u naø y töông ñöông vôù i:  ∆= 25 − 4m= 0 ⇔ m > .
bo
 4

 m = 0
+ Ñieà u kieän ñuû:
et
25
Vôù i m > , khi ñoù heä phöông trình töông ñöông vôù i:
vi
4
 2
( )  2 
3x = y y − 2y + m= y  ( y − 1) + m − 1 ≥ 0
2
ng
 ⇒ x,y ≥ 0 .
( )
3y2= x x2 − 2x + m= x  ( x − 1)2 + m − 1 ≥ 0
a
  
kh

( ) (
x x2 − 5x + m + y y2 − 5y + m =
0. )
 5
2
25   5
2
25 
⇔ x   x −  + m −  + y   y −  + m −  =0 ⇔ x =y =0 .
 2 4   2 4 
   
25
Vaä y vôù i m > thì heä coù nghieä m duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
4
25
Keát luaän: Vaä y m > laø nhöõ ng giaù trò caà n tìm.
4
827
Baøi 2. Chöù ng minh raè ng heä phöông trình:

 x y
e 2014 − 2
=
 y −1
 coù ñuù ng 2 nghieä m thoû a maõ n x > 0;y > 0 .
 y x
= e 2014 −

 x2 − 1
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > 1, y > 1 .
n
.v
x y x y
ex − ey = − ⇔ ex − ey −
= (1) .
2 2 2 2
x −1 y −1 x −1 y −1
om
t
= et −
Xeù t haø m soá f(t) treâ n ( −∞; −1)  (1; +∞ ) , ta coù :
t2 − 1 .c
1
f '(t) = et + > 0, ∀ t > 1 neâ n f(t) laø haøm soá ñoà ng bieán treâ n moã i
( t − 1)
ok
2 2
t −1
khoaûng ( −∞; −1) vaø (1;+∞ ) .

bo
Vôù i x > 0,y > 0 ta coù (1) ⇔ f(x)= f(y) ⇔ x= y .

et
x
ex − 2014 + = 0 (2) .
vi
2
x −1
x
lieâ n tuï c treâ n (1;+∞ ) , ta coù :
ng
ex − 2014 +
Xeù t haø m soá g(x) =
2
x −1
1 3x
a
g'(x) = ex − ;g''(x) = ex + > 0, ∀x > 1 neâ n

(
2
x −1 x −12
) 2
( )
kh
2 2
x −1 x −1
phöông trình g'(x) = 0 coù toá i ña moät nghieä m suy ra phöông trình g(x) = 0 coù
toá i ña hai nghieä m treâ n (1;+∞ ) .
2
Maë t khaù c: lim g(x) = +∞;g(2) = e2 − 2014 + < 0; lim g(x) = +∞ . Do ñoù
x →1+ 3 x →+∞
toà n taï i x1 ∈ (1;2 ) ,x2 ∈ ( 2; +∞ ) sao cho g(x

= 1 ) g(x
= 2 ) 0 hay phöông trình (2)
coù ñuùng hai nghieä m treân (1;+∞ ) . Töø ñoù suy ra heä phöông trình coù ñuùng hai
nghieäm x > 0,y > 0 (ñpcm).
828

 x + 1 + y − 2 = m
 y + 1 + x − 2 =m
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ 2,y ≥ 2,m ≥ 0 .
x + 1 + y − 2 − y + 1 − x − 2 =0 ⇔ ( x +1 − y +1 + ) ( )
y − 2 − x − 2 =0
x−y y−x
n
⇔ + 0.
=
x +1 + y +1 y−2 + x−2
.v
 1 1 
⇔ (x − y)
om
− =0
 x +1 + y +1 x − 2 + y − 2 
 
1 1
⇔x=y (do − > 0 ).
.c
x +1 + y +1 x−2 + y−2
ok
Khi ñoù thay vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôï c:
x +1 + x − 2 =m (1) .
bo
Xeù t haøm soá f(x)= x + 1 + x − 2 ñoà ng bieán treân 2; +∞ ) neân
f(x) ≥ f(2) =3 vôù i moï i x ≥ 2 .

et
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m ⇔ m ≥ 3 .

vi

ng
x2 y + m =
y2
Baøi 2. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t  .
2
xy + m =x2
a
Lôøi giaûi
kh

= x 20 − x30 (1) .
Thay vaøo heä ta ñöôï c: m
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi (1) coù nghieäm duy nhaát.
) x20 − x30 laä p baû ng bieán thieâ n suy ra giaù trò cuû a m laø m < 0 .
Xeù t haø m soá f(x 0=
829
+ Ñieà u kieä n ñuû :

Vôù i m < 0 khi ñoù tröø theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
x = y
xy ( x − y ) = y2 − x2 ⇔ ( x − y )( xy + x + y ) = 0 ⇔  .
 xy + x + y =0
xy ( x + y ) + 2m = x 2 + y 2 . Do m < 0,x2 + y2 ≥ 0 suy ra xy ( x + y ) > 0 do ñoù
xy + x + y ≠ 0 . Vì vaä y x = y .
= x 2 − x3 coù nghieäm
Vôù i x = y thay vaøo phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c: m
n
duy nhaá t vôù i moïi m < 0 .
.v
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m < 0 .
 x + 1 2 =y + m
( )
om
2
( y + 1) =x + m

Lôøi giaûi
.c
ok
bo
Thay vaøo phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: m = x 20 + x 0 + 1 (1) .

et
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi (1) coù nghieä m duy nhaá t
3
⇔ ∆ = 4m − 3= 0 ⇔ m = .
vi
4
3
ng
+ Ñieà u kieä n ñuû : Vôù i m = heä phöông trình trôû thaø nh:
4
 2 3 ( x − y )( x + y + 3) =  1
( x + 1) =
a
y+ 0  x=
−
4⇔  2 (thoûa maõ n).
kh
  2 3 ⇔
( y + 1)2 = x+
3 

( x + 1) = y +
4
 y=
−
1
 4  2
3
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = .
4
x3 = 2y + x + m
3
y = 2x + y + m
830
Lôøi giaûi
( )
x3 − y3 = y − x ⇔ ( x − y ) x2 + xy + y2 + 1 = 0 ⇔ y = x .

x3 = 3x + m ⇔ m = x3 − 3x (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ⇔ (1) coù nghieä m duy nhaá t.
= x3 − 3x vaø laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra (1) coù nghieä m duy
nhaá t ⇔ m > 2 .
n
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m > 2 .
.v
Nhaän xeùt. Heä phöông trình coù hai nghieäm ⇔ m = −2 hoaë c m = 2 .
om
Heä phöông trình coù ba nghieä m phaân bieä t ⇔ −2 < m < 2 .
y2 − ( x + y ) =
2m

x − ( x + y ) =
2
.c 2m
Lôøi giaûi
ok
bo
et
= x 20 − 2x 0 (1) .
Thay vaøo phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: 2m
vi
1
⇔ ∆ ' = 1 + 2m = 0 ⇔ m = − .
ng
2
1
+ Ñieà u kieä n ñuû : Vôù i m = − heä phöông trình trôû thaø nh:
2
a
−1 ( x − y )( x + y ) =
y − ( x + y ) =
 2
kh
0 x = 1
 2 ⇔ ⇔ (thoûa maõ n).
 x − ( )
x + y =
−1  x 2
− ( x + y ) =
−1  y = 1
1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = − .
2
Baøi 5. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù hai nghieä m thöï c phaâ n bieä t:
x2 + ( m + 2 ) x =
my

 2 .
y + ( m + 2 ) y =
mx
831
Lôøi giaûi
x2 − y2 + ( m + 2 )( x − y )= m ( y − x ) .
x = y
⇔ ( x − y )( x + y + 2m + 2 ) = 0 ⇔  .
 x + y + 2m + 2 =0
TH1: Vôù i x = y thay vaø o phöông trình ñaà u cuûa heä ta ñöôï c:
x 0
=  x 0,y
= = 0
x2 + ( m + 2 ) x = mx ⇔  ⇒ .
x =
−2  x =
−2,y =
−2
n
TH2: Vôù i x + y + 2m + 2 =0 ⇒ y =−2m − 2 − x thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a
.v
heä ta ñöôï c:
x2 + ( m + 2 ) x = m ( −2m − 2 − x ) ⇔ x2 + 2 ( m + 1) x + 2m 2 + 2m = 0 (1) .
om
Heä phöông trình coù ñuù ng hai nghieä m thöï c phaâ n bieät ⇔ (1) voâ nghieä m hoaë c
coù nghieäm keùp x = 0 hoaë c x = −2 hoaë c coù hai nghieä m phaâ n bieät
x1 = 0,x2 = −2 vaø y = 0,y = −2 töông öù ng.
.c
ok
Xeù t tröôø ng hôï p ta coù keá t quaû cuûa tham soá laø m > 1 .
bo
Baøi 6. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t:
x3 =y2 + 7x2 − mx
 3 .
et
2 2
 y =x + 7y − my
Lôøi giaûi
vi

ng
a
Thay vaøo phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:

kh
x0 = 0
( )
x30 =8x 20 − mx 0 ⇔ x 0 x 20 − 8x 0 + m =0 ⇔  2
 x 0 − 8x 0 + m =
0 (1)
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi (1) voâ nghieä m hoaë c coù nghieäm keùp
∆ '= 16 − m < 0

x 0 =0 ⇔  ∆ '= 16 − m= 0 ⇔ m > 16 .
 2
 0 − 8.0 + m = 0
832
+ Ñieà u kieä n ñuû : Vôù i m > 16 :

Heä phöông trình vieá t laï i döôù i daï ng: 
( )
x x2 + m =y 2 + 7x 2
⇒ x,y ≥ 0 .
( )
y y2 + m =x 2 + 7y 2

x3 + y3 = 8x2 + 8y2 − mx − my ⇔ x3 − 8x 2 + mx + y3 − 8y 2 + my = 0 .
( ) (
⇔ x x2 − 8x + m + y y2 − 8y + m =
0. )
⇔ x  ( x − 4 ) + m − 16  + y  ( y − 4 ) + m − 16  =0 ⇔ x =y =0 .
2 2
n
   
.v
Vaä y vôù i m > 16 heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
om
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m > 16 .
y =x − 4x + mx
2 3 2
2 3 2
x =y − 4y + my
.c
Lôøi giaûi
ok
Vôù i moï i giaù trò cuû a tham soá m heä phöông trình treân luoâ n coù nghieäm
( x;y ) = ( 0;0 ) . Vaäy giaù trò caàn tìm cuûa tham soá laø taäp soá thöïc.
bo
Baøi 8. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m:
 x + 1 + 3 − y = m
et
 .
 y + 1 + 3 − x =m
vi
Lôøi giaûi
ng
Ñieà u kieän: −1 ≤ x ≤ 3, −1 ≤ y ≤ 3 .
a
x +1 − y +1 + 3 − y − 3 − x =0.
kh
⇔ x + 1 − 3 − x= y + 1 − 3 − y ⇔ x= y .
m= x + 1 + 3 − x (1) .
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m.

( )
2
 x + 1 + 3 − x = 4 + 2 ( x + 1)( 3 − x ) ≥ 4
Ta coù : 
 x + 1 + 3 − x ≤ 2(x + 1 + 3 − x) =2 2

833
⇒ 2 ≤ x +1 + 3 − x ≤ 2 2 .
Suy ra 2 ≤ m ≤ 2 2 laø giaù trò caà n tìm cuûa tham soá .
Baøi 9. Chöùng minh raèng vôùi moïi m > 0 heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát
3x2 y − 2y2 − m =
0
 2 .
2
3y x − 2x − m =0
Lôøi giaûi
Vôù i moï i m > 0 coä ng theo veá hai phöông trình cuûa heä ta ñöôïc:
3x2 y + 3xy2 =2m + 2x2 + 2y2 ⇔ 3xy ( x + y ) =2m + 2x 2 + 2y 2 > 0 .
n
⇒ xy ( x + y ) > 0 hay xy,x + y cuø ng daá u .
.v
om
3x2 y − 3y2 x + 2x2 − 2y2 = 0 ⇔ ( x − y )( 3xy + x + y ) = 0 ⇔ x = y (do
xy,x + y cuø ng daá u).
.c
Vôù i y = x thay vaø o phöông trình ñaà u cuû a heä ta ñöôï c:
3x3 − 2x2 = = 3x3 − 2x2 vaø laä p baûng bieá n suy ra vôù i
m . Xeù t haøm soá f(x)
ok
m > 0 phöông trình treâ n coù nghieä m duy nhaá t do ñoù heä phöông trình coù
nghieäm duy nhaá t(ñpcm).
bo
Baøi 10. Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát
xy + x 2 = m ( y − 1)
et

 .
xy + y = m ( x − 1)
2
vi
Lôøi giaûi
ng

a
kh
Thay vaøo phöông trình cuû a heä ta ñöôï c:

2
2x=
0 m ( x 0 − 1) ⇔ 2x20 − mx 0 + =
m 0 (1) .
m = 0
⇔ ∆ = m 2 − 8m = 0 ⇔  .
m = 8
834
+ Ñieà u kieä n ñuû :

xy += x2 0 =x 0
Vôù i m = 0 heä phöông trình trôû thaø nh:  ⇔ (thoû a maõn).
2
xy + y =0 y = 0
xy + x 2 = 8 ( y − 1) x = 2

Vôù i m = 8 heä phöông trình trôû thaø nh:  ⇔ (thoû a maõ n).
xy + y = 8 ( x − 1) y = 2
2
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m = 0 hoaë c m = 8 .
Baøi 11. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát:
n
 7 + x + 11 − y − 4 = m − 4 − 3 10 − 3m
.v

 .
om
 7 + y + 11 − x − 4 = m − 4 − 3 10 − 3m
Lôø i giaû i
Tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä ta ñöôï c: .c
7 + x − 11 − x = 7 + y − 11 − y ⇔ x = y .
ok
7 + x + 11 − x = 4 + m − 4 − 3 10 − 3m (1) .
bo
Heä phöông trình coù nghieäm duy nhaá t ⇔ (1) coù nghieä m duy nhaá t.
et
Xeù t haø m soá f(x) = 7 + x + 11 − x treâ n  −7;11 , ta coù :

vi
1 1
f '(x) = − ;f '(x) = 0 ⇔ 11 − x = x + 7 ⇔ x = 2 .
2 7+x 2 11 − x
ng
Laä p baû ng bieá n thieâ n cuûa f(x) suy ra (1) coù nghieä m duy nhaá t khi vaø chæ khi:
a
4 + m − 4 − 3 10 − 3m =⇔
6 m − 2 =4 − 3 10 − 3m ⇔ m =3.
kh
835
Chuû ñeà 3. HEÄ ÑAÚNG CAÁP

Noä i dung chuû ñeà naøy chuû yeáu ñeà caä p ñeán caù c baø i toaù n chöùa tham soá xoay
quanh daï ng heä ñaú ng caá p baä c hai:
a x2 + b xy + c y 2 = d1
1 1 1
 2 .
2
a2 x + b2 xy + c2 y = d2
Nhö ñaõ ñeà caä p trong phöông phaù p giaû i heä ñaú ng caá p ta nhaâ n cheùo hai phöông
trình cuû a heä ñöa veà phöông trình ñoàng baä c:
n
( ) (
d 2 a1x2 + b1xy + c1y 2= d1 a2 x 2 + b2 xy + c2 y 2 . )
.v
Phöông phaùp söû duï ng chuû yeá u ñoù laø kyõ naê ng khaû o saù t tìm mieà n giaù trò cuû a
om
haø m soá baä c hai/baä c hai.
Daï ng heä baá t phöông trình ñaú ng caá p ñoø i hoûi vaä n duïng moä t soá kyõ naêng khaùc
nhö coä ng,tröø theo veá hai phöông trình cuû a heä, xeù t nghieäm thoûa maõ n vaø chöù ng
.c
minh tuø y thuoä c vaøo töø ng baø i toaù n.
ok
Baøi 1. Tìm taát caû caùc giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöïc:
bo
2x2 + xy − y2 =1 (1)
 2 2
x + xy + y = m
et
Lôøi giaûi
vi
x2 + xy + y 2
Töø hai phöông trình trong heä ta coù : m = (2) .
2x2 + xy − y2
ng
1  1 
TH1: Neá u y =0 ⇒ m = vaø heä coù nghieäm  ± ;0  .
a
2  2 
 
kh
x
TH2: Neáu y ≠ 0 chia caû töû vaø maãu cuûa (2) cho y vaø ñaët t = , khi ñoù ta ñöôïc:
y
t2 + t + 1 1  1
m= (3) . Töø (1) ta coù : 2t 2 + t −=
1 > 0 ⇒  t >  ∨ ( t < −1) .
2
2t + t − 1 y2
 2
Vaä y heä coù nghieäm khi vaø chæ khi phöông trình (3) coù nghieä m:
1 
t ∈ ( −∞; −1) ∪  ; +∞  .
2 
836
t2 + t + 1 1 
Xeù t haø m soá f(t) = treâ n khoaû ng ( −∞; −1)   ; +∞  , ta coù :
2
2t + t − 1 2 
t 2 + 6t + 2  t =−3 − 7
f '(t) = − ;f '(t) = 0 ⇔ t 2 + 6t + 2 = 0 ⇔  .
( )
2
2
2t + t − 1 
 t =−3 + 7
14 + 5 7
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra giaù trò cuû a m laø m ≥ .
28 + 11 7
Baøi 2. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m thöï c:
n
5x2 − 4xy + 2y 2 ≥ 3

2m − 1 .
.v
 2 2
7x + 4xy + 2y ≤
 2m + 5
om
Lôøi giaûi
−5x2 + 4xy − 2y 2 ≤ −3
 .c
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:  18 .
2 2
21x + 12xy + 6y ≤ 3 −
 2m + 5
ok
Coä ng theo veá hai phöông trình trong heä treâ n ta ñöôï c:
2 18
( 4x + 2y=
)
bo
16x2 + 16xy + 4y 2 ≤ − .
2m + 5
18 5
et
Suy ra ñeå heä coù nghieä m thì caà n − ≥ 0 ⇔ 2m + 5 < 0 ⇔ m < − .

2m + 5 2
5
vi
Baâ y giôø ta chöùng minh vôù i m < − thì heä baát phöông trình coù nghieä m.
2
ng
Thaä t vaä y, xeù t heä phöông trình sau:

 1
x = ±
a
5x2 − 4xy + 2y2 = 3 7 , suy ra heä naø y coù nghieäm.

 (*) ⇔ 
kh
y =  2
2 2
21x + 12xy + 6y = 3
 7
Giaû söû ( x 0 ,y 0 ) laø nghieä m cuû a heä phöông trình (*), khi ñoù ta coù :
5x 2 − 4x y + 2y 2 = 3
 0 0 0 0 5
 2 2 18 vôù i m < − 2 .
21x 0 + 4x 0 y 0 + 6y 0 = 3 < 3 −
 2m + 5
Suy ra ( x 0 ,y 0 ) cuõ ng laø nghieäm cuûa heä baá t phöông trình ñaõ cho.
837
5
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m < − .
2
2 18
Nhaän xeùt. Nuùt thaé t cuû a baøi toaùn laø tìm ra baá t ñaú ng thöù c: ( 4x + 2y ) ≤ − .
2m + 5
Ñeå laø m ñöôï c ñieàu naø y ta vieá t laï i heä döôù i daï ng:
−5x2 + 4xy − 2y 2 ≤ −3

 2 2 2m − 1 , ( k > 0 ) .
7kx + 4kxy + 2ky ≤ k.
 2m + 5
n
2m − 1
( 7k − 5) x2 + 4 ( k + 1) xy + 2 ( k − 1) y2 ≤ −3 + k. 2m +5
.
.v
Ta caà n taï o ra moä t haè ng ñaúng thöù c ôû veá traùi cuû a baá t ñaú ng thöù c treân muoá n vaäy
om
k > 0,7k − 5 > 0,k − 1 > 0 vaø
k = 3
( 7k − 5 ) ( ) ( )
. 2 k − 1 = 2 k + 1 ⇔ 5k 2
− 16k + 3 = 0 ⇔ 
k = 1
.c .
 5
ok
Vaä y k = 3 ñoù chính laø giaû i thích vì sao nhaâ n hai veá baá t phöông trình thöù hai
cuû a heä vôù i 3.
Baøi 3. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m thöï c:
bo
x2 − xy + 2y2 − x ≤ m
 2 .
et
x − 2xy − 2x ≤ m − 2
Lôøi giaûi
vi

ng
x2 − xy + 2y2 − x ≤ m x2 − xy + 2y2 − x ≤ m

 
 2 
x − 2xy − 2x + 2 ≤ m ⇔ x2 − 2xy − 2x + 2 ≤ m
a
 2
( ) ( )  2
2 x − xy + 2y − x + x − 2xy − 2x + 2 ≤ 3m 2 ( x − 2y ) + 2 ( x − 1) ≤ 3m
2 2 2
kh
Suy ra ñeå heä coù nghieä m thì tröôù c tieâ n 3m ≥ 0 ⇒ m ≥ 0

 1
Ngöôï c laï i vôù i m ≥ 0 ; thì heä luoâ n coù nghieäm  1;  .
 2
Vaä y m ≥ 0 laø giaù trò caàn tìm.
Baøi 4. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù 3 nghieäm thöï c phaâ n bieä t:
2x2 y + 9x = my 2
 2 .
xy + 2y = x2
838
Lôøi giaûi
Neá u x = 0 ⇔ y = 0 ⇒ ( x;y ) = ( 0;0 ) laø moä t nghieä m cuû a heä phöông trình vôù i
moï i m.
Xeù t xy ≠ 0 khi ñoù ñaë t t = xy vaø vieá t heä phöông trình döôù i daï ng:
 ( 2xy + 9 ) my t ( 2t + 9 ) my
xy = 3 = 3
 ⇔ .
( xy + 2 ) x3
xy= t ( t + 2 ) x
= 3
9
Neá u m =0 ⇒ t =− heä phöông trình voâ nghieäm.
2
n
 9 
.v
Vaä y m ≠ 0 ⇒ t ≠ 0; − ; −2  .
 2 
om
x 3 t ( t + 2 )
=
 t ( 2t + 9 )
t
⇒= 3 t ( t + 2 ) .3 ⇔ 2t 2 + (13 − m ) t + 18
.c = 0 (1) .
y = 3 (
 t 2t + 9 ) m
 m
ok
Vaä y heä phöông trình coù ba nghieäm phaâ n bieä t khi (1) coù hai nghieä m phaâ n bieät
9
bo
 
t ∉ 0; − ; −2  .
 2 
et
= 2
∆ (13 − m ) − 144 > 0
18 ≠ 0 m < 1
vi
 
⇔ 8 − 2 13 − m + 18 ≠ 0 ⇔   m > 25 .
( )
ng
 
 81 9 m ≠ 0

2 2
− (13 − m ) + 18 ≠ 0
a
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø m ∈ ( −∞;0 )  ( 0;1)  ( 25; +∞ ) .
kh

x2 − 2xy − 3y2 = 8
 2 .
2 4 3 2
 2x + 4xy + 5y = m − 4m + 4m − 12 + 105
Lôøi giaûi
Ñeå cho ñôn giaû n ta ñaë t a = m 4 − 4m 3 + 4m 2 − 12 + 105 .
Nhaä n thaáy x = 0 khoâ ng laø nghieäm cuû a heä phöông trình:
839
y
Khi ñoù ñaët t = heä phöông trình trôû thaø nh:
x
 5t 2 + 4t + 2
 (
x2 1 − 2t − 3t 2 =
8

)
a = 8.
⇔
5t 2 + 4t + 2
2

⇔

a = 8.
−3t 2 − 2t + 1
(1)
 −3t − 2t + 1
 (
x2 2 + 4t + 5t 2 =a  ) 2
1 − 2t − 3t > 0

−1 < t < 3
1
5t 2 + 4t + 2  1
Xeù t haø m soá f(t) = 8. treâ n  −1;  , ta coù :
2
−3t − 2t + 1  3
 −11 − 105
n
2 t =
2t + 22t + 8 2 2
.v
f '(t) = 8. ;f '(t) = 0 ⇔ 2t + 22t + 8 = 0 ⇔  .
( ) 
2
2
−3t − 2t + 1 −11 + 105
t =
om
 2
 −11 + 105  .c
min f(t) = f  = 105 − 3; lim f(t) = lim f(t) = +∞ .
 1  2  t →−1 1
t∈ −1;    t→
ok
 3 3
 1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m t ∈  −1;  ⇔ a ≥ 105 − 3 .
bo
 3
⇔ m 4 − 4m 3 + 4m 2 − 12 + 105 ≥ 105 − 3 ⇔ m 4 − 4m 3 + 4m 2 − 9 ≥ 0 .
et
( m ≥ 3
⇔ ( m − 3)( m + 1) m 2 − 2m + 3 ≥ 0 ⇔ 
 m ≤ −1
).
vi
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( −∞; −1  3; +∞ ) .
ng

a
3x2 + 2xy + y 2 =
kh
11
 2 .
2
x + 2xy + 3y = m
Lôøi giaûi
x2 + 2xy + 3y2
Töø heä phöông trình suy ra: m = 11. .
3x2 + 2xy + y2
11  11 
TH1: Neá u y = 0 khi ñoù m = heä phöông trình coù nghieäm ± ;0  .
3  3 
 
840
t 2 + 2t + 3 x
TH2: Neá u y ≠ 0 khi ñoù m = 11. (1) vôù i t = .
2
3t + 2t + 1 y
t 2 + 2t + 3
Xeù t haø m soá f(t) = 11. treâ n  ta coù:
3t 2 + 2t + 1
t 2 + 4t + 1  t =−2 − 3
f '(t) = −44. ;f '(t) = 0 ⇔ t 2 + 4t + 1 = 0 ⇔  .
( )
2
2
3t + 2t + 1 
 t =−2 + 3
( ) ( ) ( ) ( )
n
min f(t) = f −2 − 3 = 11 2 − 3 ;max f(t) = f −2 + 3 = 11 2 + 3 .
t∈ t∈
.v
Keá t hôp vôù i tröôø ng hôï p 1 suy ra ñeå heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù
om
nghieäm thöï c
( )
⇔ 11 2 − 3 ≤ m ≤ 11 2 + 3 . ( )
( ) ( )
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 11 2 − 3 ;11 2 + 3  .
 
.c
ok
x2 − xy + y2 =3
bo
 2 .
2
x + xy − 2y = m
Lôøi giaûi
et
x2 + xy − 2y2
Töø heä phöông trình suy ra: m = 3. .
vi
x2 − xy + y2
ng
TH1: Neá u y =0⇔m=3⇒ x =± 3 heä phöông trình coù nghieäm ± 3;0 . ( )

t2 + t − 2 x
a
TH2: Neá u y ≠ 0 khi ñoù m = 3. (1) vôù i t = .

2
t − t +1 y
kh
2
t +t −2
Xeù t haø m soá f(t) = 3. treâ n  ta coù:
t2 − t + 1
 3− 7
2 t =
−2t + 6t − 1 2 .
f '(t) = 3. ;f '(t) = 0 ⇔ −2t 2 + 6t − 1= 0 ⇔ 
( ) 
2
t2 − t + 1 3+ 7
t =
 2
841
3− 7  3+ 7 
Suy ra min f(t) =f   =−1 − 2 7;max f(t) =f   =−1 + 2 7 .
t∈  2  t∈  2 
   
Heä phöông trình coù nghieäm khi (1) coù nghieä m thöï c:
⇔ −1 − 2 7 ≤ m ≤ −1 + 2 7 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  −1 − 2 7; −1 + 2 7  .
 
Baøi 3. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m duy nhaá t:
x2 − 2xy − y 2 ≤ m
 2 .
n
2
x + 2xy − 2y ≤ 2m + 1
.v
Lôøi giaûi
om
Vôù i x = 0 heä baá t phöông trình trôû thaø nh:
y2 ≥ −m 
− y2 ≤ m   2m + 1 
 ⇔  2 2m + 1 ⇒ y ≥ max  m ,  laø nghieäm cuû a
2
−2y ≤ 2m + 1 y ≥ −  2  .c
 2 
ok
heä baá t phöông trình.
Do ñoù heä ñaõ cho khoâ ng theå coù nghieäm duy nhaá t. Vaäy khoâ ng toàn taï i m ñeå heä
coù nghieäm duy nhaá t.
bo
Baøi 4. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m duy nhaá t:
et
x2 + 2xy + 2y 2 ≤ m
 2 2
x − 4xy − y ≤ m
vi
Lôøi giaûi
ng
2
Ta coù x2 + 2xy + 2y 2 = ( x + y ) + y2 ≥ 0 neâ n vôù i m < 0 heä baá t phöông trình voâ
nghieäm.
a
( 0;0 ); ( )
kh
Neá u m > 0 heä baá t phöông trình coù nghieäm m;0 neâ n khoâ ng coù
nghieäm duy nhaá t.

Xeù t m = 0 heä baá t phöông trình trôû thaø nh:
 x + y 2 + y2 ≤ 0
x2 + 2xy + 2y 2 ≤ 0 ( )
 2 ⇔
2
x − 4xy − y ≤ 0 x2 − 4xy − y2 ≤ 0
842
x + y =0
 x = 0
⇔ y 0
= ⇔ .
 2 2 y = 0
x − 4xy − y ≤ 0
Heä coù nghieäm duy nhaá t ( x;y ) = ( 0;0 ) .
Vaä y m = 0 laø giaù trò caàn tìm.
xy − y 2 =12
Baøi 5. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm 
2
x − xy = 26 + m
Lôøi giaûi
n
Neá u y = 0 heä phöông trình ñaõ cho voâ nghieä m.
.v
x
Xeù t y ≠ 0 khi ñoù ñaë t t = ta coù :
om
y
y 2 ( t − 1) =
12 t > 1
 
 2 2 ⇔ t2 − t . .c
( )
y t − t = 26 + m

m +

= 26 12. = 12t
t −1
ok
= 12t > 12 ⇔ m > −14 .
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi m + 26
Vaä y m > −14 laø giaù trò caàn tìm cuûa tham soá.
bo
Baøi 6. Tìm m ñeå heä baá t phöông trình sau coù nghieä m:
3x2 + 10xy − 5y 2 < −2
et

 2 2 1− m
x + 2xy − 7y ≥
vi
 1+ m
Lôøi giaûi
ng

3x2 + 10xy − 5y 2 < −2
a

 1− m .
kh
2 2
 −2x − 4xy + 14y ≤ −2.
 1+ m
Coä ng theo veá hai baá t phöông trình cuûa heä ta ñöôï c:
1− m 2 −4
x 2 + 6xy + 9y 2 < −2 − 2. ⇔ ( x + 3y ) < .
1+ m m +1
Vaä y ñeå heä baá t phöông trình coù nghieäm tröôù c tieân ta phaû i coù:
−4
> 0 ⇔ m < −1 .
m +1
843
Ta chöù ng minh vôù i m < −1 thì heä baá t phöông trình coù nghieäm.
Thaä t vaä y xeù t heä phöông trình:
3x2 + 10xy − 5y 2 < −2
 2 .
2
− x − 2xy + 7y = 1
Heä naø y luoâ n coù nghieäm ( x 0 ;y 0 )
3x2 + 10x y − 5y2 < −2

 0 0 0 0
Khi ñoù  1− m .
2 2
x 0 + 2x 0 y 0 − 7y 0 = −1 ≥ , ∀m < −1
 1+ m
n
Töù c ( x 0 ;y 0 ) laø nghieä m cuû a heä baá t phöông trình ñaõ cho.
.v
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø m < −1 .
om
3x2 − 4xy + y 2 < m 2
 2 .
.c
2
 x + xy − 4y ≥ m + 4
Lôøi giaûi
ok
 2
bo
2 2
3x − 4xy + y < m
2 2 2
3x − 4xy + y < m
 ⇔ .
−2x − 2xy + 8y ≤ −2 ( m + 4 )
2
( x − 3y ) < m − 2m − 8
2 2 2
et
Heä baá t phöông trình coù nghieäm tröôù c tieâ n ta phaû i coù :
vi
m > 4
m 2 − 2m − 8 > 0 ⇔  .
 m < −2
ng
Maë t khaù c vôù i moï i m > 4 ∨ m < −2 heä baá t phöông trình luoân coù nghieäm
( x;y ) = ( 0;0 ) .
a
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø ( −∞; −2 )  ( 4; +∞ ) .
kh
4x2 − 3xy + 4y2 ≤ 6 (1)
 2 2
x + xy − 2y = m (2)
Lôøi giaûi
( )
4x2 − 3xy + 4y2 + k x 2 + xy − 2y 2 ≤ 6 + km .
844
⇔ ( k + 4 ) x2 + ( k − 3) xy + ( 4 − 2k ) y2 ≤ 6 + km .
3− k
Ta choï n k sao cho 4 − 2k > 0,4 + k > 0 vaø ( k + 4 )( 4 − 2k ) =2
.
 2 130 − 5
 k ≤ 3  k=
⇔ ⇔ 9
 ( )( ) 2 
4 k + 4 4 − 2k =9 − 6k + k 2 130 + 5
k = −
 9
( )
2
Khi ñoù m.k + 6 ≥ k + 4x − 4 − 2ky ≥ 0 ⇒ m.k ≥ −6 .
n
2 130 − 5 54
.v
Neá u k
= ⇒m≥− .
9 2 130 − 5
om
2 130 + 5 54
Neá u k =
− ⇒m≤ .
9 2 130 + 5
Vaä y −
54
≤m≤m≤
54
.c
laø nhöõ ng giaù trò caà n tìm.
2 130 − 5 2 130 + 5
ok
bo
et
vi
a ng
kh
845
Chuû ñeà 4. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG TÍNH ÑÔN ÑIEÄU

CUÛA HAØM SOÁ - XÖÛ LYÙ BAØI TOAÙN HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
COÙ CHÖÙA THAM SOÁ
Noäi dung chủ ñề naøy toâi xin trình baøy vôùi caùc baïn baøi toaùn Bieän luaän hệ
phương trình dựa vaøo tính ñơn ñiệu của haøm số. Caùc baøi toaùn chứa tham số
giải bằng phương phaùp tính ñôn ñiệu của haøm số thường xuất phaùt từ Baøi
toaùn tìm ñieàu kieän cuûa tham soá ñeå phöông trình, baát phöông trình coù nghieäm.
Phöông phaùp chung ñeå giaûi caùc baøi toaùn daïng naøy ñoù laø khöû tham soá ñöa bieán
veà moät veá (veá traùi) vaø ñöa tham soá veà moät veá (veå phaûi) cuûa phöông trình. Xeùt
n
mieàn giaù trò cuûa haøm soá chöùa bieán töø ñoù suy ra caùc giaù trò cuûa tham soá caàn
.v
tìm. Vôùi caùc baøi toaùn bieän luaän chuùng ta caàn löu yù kieán thöùc veà daáu cuûa tam
thöùc baäc hai
om
Xeù t tam thöù c baä c hai f(x) = ax2 + bx + c, (a ≠ 0); ∆ = b2 – 4ac
 b
S =+
.c x1 x 2 = −
Phöông trình coù hai nghieäm thì theo vi–eù t ta coù  a
P x= c
= 1x 2
ok
 a
– Daá u cuû a f(x):
bo
a > 0
+ f(x) > 0, ∀x ∈  ⇔  2
∆= b − 4ac < 0
et
a < 0
+ f(x) < 0, ∀x ∈  ⇔  2
vi
∆= b − 4ac < 0

a > 0
ng
+ f(x) ≥ 0, ∀x ∈  ⇔  2
∆= b − 4ac ≤ 0
a < 0
a
+ f(x) ≤ 0, ∀x ∈  ⇔  2
kh
∆= b − 4ac ≤ 0
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m traù i daá u khi vaø chæ khi P < 0.
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t cuø ng daá u khi vaø chæ khi:
( x − x + 1)3
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t khoâ ng aâ m khi vaø chæ khi:
846

∆= b2 − 4ac > 0

 b
S = − >0
 a
 c
P= a ≥ 0
– Phöông trình f(x) = 0 coù hai nghieä m phaân bieä t aâ m khi vaø chæ khi:

∆= b2 − 4ac > 0

 b
S = − <0
n
 a
.v
 c
P= a > 0
om
– So saù nh nghieäm cuû a phöông trình vôù i moät soá α ≠ 0 ta vaän duï ng tính chaát
daá u cuû a tam thöù c baä c hai (Ñònh lyù ñaûo veà daá u cuû a tam thöù c baä c hai – ngoaøi
khoaûng hai nghieä m thì cuøng daá u vôù i a vaø trong khoaû ng hai nghieäm thì traùi
.c
daá u vôù i a).
ok
∆= b2 − 4ac > 0
– x1 < α < x2 ⇔ 
af(α) < 0
bo
∆= b2 − 4ac > 0


S b
et
– x1 < x 2 < α ⇔  = − < α

2 2a
af(α) > 0
vi

ng
∆= b2 − 4ac > 0


S b
– x 2 > x1 > α ⇔  = − > α
2 2a
a
af(α) > 0
kh

Tuy nhieâ n töø naêm hoï c 2009 boä giaù o duï c vaø ñaø o taïo chuû tröông caé t boû phaàn
naø y neâ n khi thi ñaï i hoï c neâ n khoâ ng söû duïng ñöôï c caù ch naøy. Maø coù theå xöû lyù
baè ng ba caù ch khaù c nhö sau
Caùch 2. Khöû tham soá m töï do vaø söû duï ng tính ñôn ñieäu cuû a haø m soá . Caù ch naøy
coù moä t haï n cheá laø khi taê ng baä c cuû a tham soá leân chaú ng haï n xuaá t hieän
m,m 2 ,m 3 ,... thì caù ch naøy khoâ ng hieäu quaû .
Caùch 3. Duø ng nguyeâ n lyù cöï c haïn, töù c ta laá y nghieäm nhoû nhaá t hoaë c nghieä m lôù n
nhaá t cuû a phöông trình so saù nh vôù i soá α .
847
Không maá t tính tổng quaù t giả sử a > 0 vaø f(x) = 0 coù hai nghiệm phaân biệt
−b − ∆ −b + ∆
x1
= <=x2 tuø y thuoä c yeâ u caà u baø i toaù n ta coù boá n höôù ng
2a 2a
xuû lyù như sau:
∆= b2 − 4ac > 0

- Nếu x1 < α < x2 ⇔  − b − ∆ −b + ∆ .
 <α<
 2a 2a
∆= b2 − 4ac > 0

- Nếu x 2 > x1 > α ⇔  .
n
−b − ∆
= x1 >α
.v
 2a
∆= b2 − 4ac > 0
om

- Nếu x1 < x 2 < α ⇔  −b + ∆ .
= x
 2 < α
 2a
Caùch 4. Duø ng ñònh lyù vi–eù t
.c
∆= b2 − 4ac > 0 ∆= b2 − 4ac > 0
ok
– x1 < α < x2 ⇔  ⇔ 
2
(x1 − α)(x2 − α) < 0 x1x2 − α(x1 + x2 ) + α < 0
bo
∆= b2 − 4ac > 0 ∆= b2 − 4ac > 0

 
– x1 < x 2 < α ⇔ x1 − α < 0 ⇔ x1 + x2 − α < 0
et
x − α < 0 (x − α)(x − α) > 0

 2  1 2
vi
∆= b2 − 4ac > 0 ∆= b2 − 4ac > 0

 
– x 2 > x1 > α ⇔ x1 − α > 0 ⇔ x1 + x 2 − α > 0
ng
x − α > 0 (x − α)(x − α) > 0

 2  1 2
a
Nhaän xeùt. Noäi dung cuûa caùch duøng ñònh lyù ñaûo veà daáu cuûa tam thöùc baäc hai
kh
vôùi caùch 4 coù noäi dung gioáng nhau chæ khaùc nhau veà hình thöùc aùp duïng. Chæ
duy nhaát caùch hai duøng tính ñôn ñieäu haøm soá ñoâi khi giaûi quyeát baøi toaùn
nhanh goïn nhöng moät soá tröôøng hôïp khoâng khöû ñöôïc tham soá daïng töï do thì ta
khoâng laøm ñöôïc theo caùch naøy. Coøn ba caùch coøn laïi phuø hôïp vôùi kieán thöùc lôùp
10 hoaøn toaøn duøng nhöõng kieán thöùc cô baûn. Caû boán caùch ñeàu duøng ñöôïc trong
tröôøng hôïp khöû ñöôïc tham soá m veà traïng thaùi töï do (thoâng thöôøng laø baäc 1 ñoái
vôùi m). Ñeå hieåu roõ hôn caùc em xem lôøi giaûi chi tieát caùc baøi taäp maãu beân döôùi.
848
Baø i toaùn tìm ñieàu kieän cuûa tham soá thöôøng quy veà söû duïng tính ñôn ñieäu cuûa
haøm soá, thöôøng laø tìm giaù trò lôùn nhaát, giaù trò nhoû nhaát cuûa haøm soá treân moät mieàn
ñieàu kieän ñeà baøi cho tröôùc (hoaëc xuaát phaùt töø ñieàu kieän cuûa phöông trình).
Moä t phöông trình coù daïng G(x, m) = 0 ta phaû i bieá n ñoå i phöông trình veà daïng
f(x) = g(m), trong ñoù g(m) laø moä t haø m ñoá i vôù i tham soá vaø mieà n xaù c ñònh ôû
ñaâ y laø D = [a; b] hoaë c (a; b) hoaë c (a; +∞) hoaë c (–∞; a),…
Sau khi bieá n ñoå i ta ñöôï c moä t soá daï ng phöông trình, baá t phöông trình sau:
– g(m) = f(t), t ∈ D ⇒ min f(t) ≤ g(m) ≤ max f(t)
t∈D t∈D
– g(m) ≥ f(t), t ∈ D coù nghieäm t ∈ D ⇒ g(m) ≥ min f(t)
n
t∈D
– g(m) ≤ f(t), t ∈ D coù nghieäm t ∈ D ⇒ g(m) ≤ max f(t)
.v
t∈D
– g(m) ≥ f(t), t ∈ D coù nghieäm vôùi moïi t thuoäc D khi vaø chæ khi g(m) ≥ max f(t) .
om
t∈D
– g(m) ≤ f(t), t ∈ D coù nghieäm vôùi moïi t thuoäc D khi vaø chæ khi g(m) ≤ min f(t) .
t∈D
.c
Thoâ ng thöôø ng chuù ng ta bieá n ñoå i töông ñöông vaø xeùt haøm tröï c tieá p. Moä t soá
khaù c phöông trình coù daï ng thöù c ñaë t aå n phuï nhö ñaõ ñeà caä p ñeá n trong phaà n
ok
giaû i phöông trình, baá t phöông trình voâ tyû thì chuùng ta ñaë t aå n phuï sau ñoù xeù t
haø m vôù i bieá n môù i (nhöng phaû i tìm mieà n giaù trò cuûa bieá n môù i tröôù c).
bo
Nhaé c laï i moä t soá daá u hieä u ñaë t aå n phuï

 ax + b ± cx + d
– Neá u xuaá t hieän bieå u thöù c ñoá i xöù ng  , thì ñaë t:
et
 (ax + b)(cx + d)
vi
t= ax + b ± cx + d .
ng
– Neá u xuaá t hieän a + bx; c − bx ⇒ ( a + bx )2 + ( c − bx )2 = a + c, thì ñaë t:

 a + bx = a + c.sin α
 ;
a
 c − bx = a + c.cos α
kh
α α
2 tan 1 − tan 2
Vaø söû duï ng heä thöù c sin 2 ; cos α = 2
α α
1 + tan 2 1 + tan 2
2 2
α
Tieá p tuï c ñaët t = tan ñöa veà xeù t haø m vôù i bieán môù i t.
2
– Nhaâ n hai veá vôù i heä thöù c lieâ n hôï p neá u coù .
Caùc dạ ng toaùn hay gặ p:

849
Daïng 1. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá ñeå phöông trình G(x, m) = 0 coù nghieäm
treâ n mieà n D.
Böôùc 1.Vieá t laï i phöông trình döôù i daï ng f(x) = g(m).
Böôùc 2. Khaû o saù t tìm giaù trò lôù n nhaá t, giaù trò nhoû nhaá t cuûa f(x) treân D (hoaë c
laä p baû ng bieán thieâ n), giaû =
söû a min f(x) ≤ f(x)= ≤ A max f(x) .
x∈D x∈D
Böôùc 3. Giaù trò caà n tìm cuû a tham soá thoû a maõn a ≤ g(m) ≤ A.
Löu yù: Baø i toaù n yeâ u caàu tìm ñieà u kieä n cuûa tham soá ñeå phöông trình coù k
nghieäm luù c naø y ta phaûi döï a vaø o baû ng bieá n thieâ n cuû a haøm soá . Ñöôøng thaúng
y = g(m) caé t ngang baûng bieá n thieâ n taï i bao nhieâ u ñieåm thì phöông trình coù
n
baá y nhieâu nghieäm (hoaë c caé t ngang ñoà thò haø m soá).
.v
Böôùc 4. Ñöa ra keá t luaä n.
om
Daïng 2. Tìm caù c giaù trò cuû a tham soá ñeå baát phöông trình G(x, m) ≥ 0 hoaëc
G(x, m) ≤ 0 coù nghieä m treân mieà n D.
Böôùc 1. Vieát laïi baát phöông trình döôù i daï ng f(x) ≥ g(m) hoaë c f(x) ≤ g(m).
.c
Böôùc 2. Khaû o saù t tìm giaù trò lôù n nhaá t, giaù trò nhoû nhaá t cuû a haø m soá f(x) treâ n
ok
mieàn D. Giaû =
söû a min f(x) ≤ f(x)= ≤ A max f(x) .
x∈D x∈D
Böôùc 3. Tìm ñieà u kieän cuû a tham soá

bo
+ Phöông trình f(x) ≥ g(m) ⇔ g(m) ≤ A =

max f(x)
x∈D
+ Phöông trình f(x) ≤ g(m) ⇔ g(m) ≥ a =min f(x)

et
x∈D
Böôùc 4. Ñöa ra keá t luaä n.

vi
Daïng 3. Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá ñeå baát phöông trình f(x) ≥ g(m) hoaëc f(x) ≤ g(m)
ng
vôù i moï i x ∈ D.
+ Phöông trình f(x) ≥ g(m), ∀x ∈ D ⇔ g(m) ≤ a =min f(x)
a
x∈D
+ Phöông trình f(x) ≤ g(m), ∀x ∈ D ⇔ g(m) ≥ A =max f(x)

kh
x∈D
Löu yù. Vôù i daï ng ñaë t t= ax + b + c − ax thì ta coù

2
t = b + c + 2 (ax − b)(c − ax) ≥ b + c ≤ t ≥ b+c;
Vaø söû duï ng Bunhiacopski ta ñöôï c t ≤ (12 + 12 )(ax − b + c − ax)

= 2(b + c) .
Vaä y ta coù mieà n giaù trò cuûa t laø  b + c; 2(b + c) 

 
Ngoaøi ra söû duï ng Coâ si ta coù ngay:

850
t 2 ≤ b + c + ax + b + c − ax = 2(b + c) ⇒ t ≤ 2(b + c)
Chaú ng haïn vôùi t = 10 − 3x + 3x − 1 thì t ∈ 3; 3 2 

 
Vôù i caùc baøi toaùn tìm ñieàu kieän cuûa tham soá ñeå phöông trình coù nghieäm duy nhaát
thoâng thöôøng chuùng ta laäp luaän. Giaû söû x0 laø nghieäm cuûa phöông trình thì –x0 laø
nghieäm cuûa phöông trình vaø do ñoù ñeå phöông trình coù nghieäm duy nhaát khi vaø chæ khi
x0 = –x0 ⇔ x0 = 0 vaø thay vaøo phöông trình ta tìm ñöôïc giaù trò cuûa tham soá m. Tuy
nhieân caàn coù böôùc thöû laïi xem phöông trình coù nghieäm duy nhaát hay khoâng.
n
Baøi 1. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c:
.v


( )
4x3 − 6x2 + 8y2 + 14y + 15 x = 12y3 + 8y 2 + 15y
.
om
4
 x +1 − y =
2
 m
Lôøi giaûi .c
ok
 2  1  1
2
5 
( ) ( ) ( ) 2   2  2  = 0 ⇔ x = y .
x − y  x − 1 + x − 1 y + + 3 y + +
bo
     
4
Thay y = x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c: m
= x 2 + 1 − x (1) .
et
x 2 + 1 − x treâ n  0; +∞ ) , ta coù :
4
=
vi
( )
3
ng
x x − 4 x2 + 1
x 1
f '(x)
= = − < 0, ∀x ≥ 0 neâ n f(x) laø haø m
( ) 2 x
( )
3 3
24 x2 + 1 2 4 x2 + 1 x
a
kh
nghòch bieá n treâ n  0; +∞ ) .

Ta coù :
lim  x 2 + =
1 − x  lim  x 2 + 1 − x 2 
4 4 4
f(0) 1, lim
= = f(x)
x →+∞ x →+∞   x →+∞  
x2 + 1 − x2 1 .
lim
= lim = 0
x →+∞ 4 2 4 x →+∞  4 2 4 2  2 
x + 1 + x2 2
 x + 1 + x  x + 1 + x 
  
Suy ra 0 < f(x) ≤ 1, ∀x ≥ 0 .
851
Vaä y ñeå heä phöông trình coù nghieä m ⇔ (1) coù nghieäm ta phaû i coù 0 < m ≤ 1.
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 0 < m ≤ 1 .
Baøi 2. Tìm caù c giaù trò cuûa m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c
 (3 − x) 2 − x − 2y 2y − 1 =0 (1)


= 2 4 y2 − 1
3 y − 1 − m 10 − 2x (2)
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≤ 2;y ≥ 1 .
Khi ñoù phöông trình (1) töông ñöông vôù i:
n
(1 + 2 − x) 2 − x = (1 + 2y − 1) 2y − 1 ⇔ f( 2 − x ) = f( 2y − 1) , trong ñoù :
.v
(1 + t) t ,(t ≥ 0) .
f(t) =
om
1+ t
Ta coù f '(t)= t+ > 0, ∀t > 0 ⇒ haø m soá f(t) ñoà ng bieá n treâ n  0; +∞ ) .
2 t .c
⇒ f( 2 − x ) = f( 2y − 1) ⇔ 2 − x = 2y − 1 ⇒ x = 3 − 2y ≤ 1 < 2,(y ≥ 1) .
ok
1 2 4 y2 − 1(1) .
Thay x= 3 − 2y vaø o (2) ta ñöôï c : 3 y − 1 − 2m y +=
bo
Do vaäy ta chæ caà n tìm m ñeå phöông trình (1) coù nghieä m y ≥ 1 .
Chia caû hai veá cuû a (1) cho 4 y + 1 ta ñöôï c:

et
y −1 y −1
3 − 2m =
24 (i) .
y +1 y +1
vi
y −1 3 2
ng
Ñaë
= t t 4 ⇒ 0 ≤ t < 1 . Khi ñoù phöông trình (i) trôû thaønh:=
m t −t.
y +1 2
Xeù t haø m soá f(t)= t − 3t 2 lieâ n tuï c treâ n ñoaï n  0;1) .

a
kh
1
Ta coù f '(t) = 3t − 1 ⇒ f '(t) = 0 ⇔ t = .
3
1 −1 1 −1 1
Laï i coù : f(0) =0;f( ) = ;f(1) = ⇒ ≤ f(t) < .
3 6 2 6 2
−1 1
Vaä y ñeå phöông trình coù nghieäm thì ≤ m < chính laø giaù trò cuû a m ñeå heä
6 2
phöông trình coù nghieäm.
852
 1 1
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø  − ;  .
 6 2
Baøi 3. (TSÑH Khoái D 2011) Tìm caù c giaù trò cuû a m ñeå heä phöông trình sau coù
2x3 − (y + 2)x2 + xy =
m
nghieäm thöï c:  .
2
x + x − y =1 − 2m
Lôøi giaûi
(x2 − x)(2x − y) =m
2
x − x + 2x − y =1 − 2m
n
 −1
.v
2
u = x − x ≥
Ta ñaë t  4 .
=
om
v 2x − y
 uv = m  u2 + (2m − 1)u + m = 0 (1)
Khi ñoù heä trôû thaø nh:  ⇔ .
 u + v =1 − 2m  v=
.c 1 − 2m − u
−1
Vaä y heä coù nghieäm khi vaø chæ khi (1) coù nghieäm thoû a maõn u ≥
ok
4
−1 − u2 + u
Vôù i u ≥ , Töø (1) ⇒ m(2u + 1) =− u2 + u ⇔ m = .
bo
4 2u + 1
− u2 + u  1 
Xeù t haø m soá f(u) = lieâ n tuï c treâ n ñoaï n  − 4 ; +∞  .
et
2u + 1  
vi
2u2 + 2u − 1 −1 + 3
Ta coù : f '(u) =− ⇒ f '(u) =0⇔u= .
(2u + 1)2 2
ng
−1 −5 −1 + 3 2− 3
Laï i coù : f( )= ;f( )= ; lim f(u) = −∞ .
4 8 2 2
a
u→+∞
Laä p baûng bieá n thieân cuûa haøm soá f(u) ta suy ra ñeå heä coù nghieä m khi
kh
2− 3
m≤ .
2
853
Baøi 4. Tìm caù c giaù trò cuûa m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c duy nhaá t:
x3 + 6x = 3x2 + y3 + 3y + 4
 , ( x,y ∈  ) .
m x2 + 9 = x − y + y − 3 − x − 3
Lôøi giaûi
3
Ta coù (1) ⇔ ( x − 1) + 3 ( x − 1) = y3 + 3y (3) .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 + 3t , ta coù f '(t)

= 3t 2 + 3 > 0, ∀t ∈  vì vaäy f(t) laø haøm
ñoà ng bieán treâ n  . Do ñoù (3) ⇔ f ( x − 1) = f(y) ⇔ x − 1 = y ⇔ x = y + 1 .
n
Thay y= x − 1 vaø o (2) ta ñöôï c: m x2 + 9 = x + x − 4 − x −1 − x − 3 .
.v
x + x − 4 − x −1 − x − 3
⇔m= (3) .
om
2
x +9
x + x − 4 − x − 1 − x − 3 u(x)
= = treâ n  4; +∞ ) .
.c
2
x +9 v(x)
ok
Trong ñoù:
 1 1
 u(x) = x + x − 4 − x − 1 − x − 3 = − <0
bo
 x + x −1 x−3 + x−4 , ∀x ≥ 4
 2
v(x)= x + 9 > 0
et
Ta coù :
1 1
vi
u'(x) − > 0, ∀x > 4

2 x−3 x−4 ( x−3 + x−4 ) 2 x x −1 ( x + x −1 )
ng
x
v'(x)
= > 0, ∀x ≥ 4 .
a
x2 + 9
kh
u'(x)v(x) − v'(x)u(x)
Suy ra f '(x)
= > 0, ∀x > 4 neâ n f(x) laø haøm ñoà ng bieá n
v2 (x)
treâ n  4; +∞ ) .
1− 3
Ta coù f(4)
= = ; lim f(x) 0 .
5 x→+∞
854
Nhaä n thaá y vôùi moã i nghieäm x , ta ñöôï c moät nghieä m töông öù ng y . Do vaä y ñeå
1− 3
heä coù nghieäm duy nhaá t ⇔ (3) coù nghieäm duy nhaá t ⇔ ≤m<0.
5
1− 3
Vaä y ≤ m < 0 laø giaù trò caàn tìm.
5
Baøi 5. Xaù c ñònh tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieä m:
 2 3 4 3 2
m(x + x + x + 1) = xy

m( 3 x8 + x2 + 3 x2 + 1) + (m − 1) 3 x 4 = 3
2y x 4
.
n
Lôøi giaûi
.v
xy = 0 x = 0
+ Neá u m =0 ⇒ (*) ⇒  3 ⇔ .
om
3 4
4
− x = 2y x y ∈ 
+ Neá u m ≠ 0; Ñaët t = 3 x , khi ñoù t = 0 khoâ ng laø nghieä m cuû a hpt; vaø heä
.c
m(t 6 + t 4 + t 2 + 1) =
yt 3 m(t + t + t + 1) =
6 4 2
yt 3 (1)
ok
 8 6 2 ⇔
4 4 8 6 4 2 4
m(t + t + t + 1) + (m − 1)t = 2yt m(t + t + t + t + 1) = (2y + 1)t (2)
+ Do t = 0 khoâ ng laø nghieäm cuûa hpt, neâ n chia 2 veá cuû a (1) cho t 3 vaø cuû a (2)
bo
cho t 4 , ta ñöôï c:
et
 3 1 1
m(t + 3 + t + ) =y
 t t

vi
m(t 4 + 1 + t 2 + 1 + 1) = 2y + 1
 t4 t2
ng
1 1 1 1 1 1 1
+ t 3 + =(t + )3 − 3(t + );t 4 + =(t 2 + )2 − 2;t 2 + =(t + )2 − 2 .
t 3 t t t 4
t 2
t 2 t
a
1
kh
Ñaë t u = t + ( u ≥ 2) , Khi ñoù HPT trôû thaø nh:

t
m(u − 3u + u) y=
3 m(u3 − 2u) y
 ⇔  .
2 2 2 4 2
m[(u − 2) − 2 + u − 2 + 1] = 2y + 1 m( u − 3u + 1) = 2y + 1
m(u3 − 2u) = y
⇔ .
4
3u2 + 1) 2m(u3 − 2 u) + 1 (3)
m( u −=
855
+ Heä coù nghieäm khi vaø chæ khi (3) coù nghieä m u ≥ 2 .
1
Ta coù : (3) ⇔ m(u4 − 3u2 + 1 − 2u3 + 4u) =
1⇔ u4 − 2u3 − 3u2 + 4u + 1
f(u) =
=
m
Ta coù : f '(u) = 4u3 − 6u2 − 6u + 4;f '(u) = 0 ⇔ u = 2,( u ≥ 2) .
Laä p baûng bieá n thieâ n cuû a f(u) ta suy ra (3) coù nghieäm thoûa maõn ( u ≥ 2) khi vaø
m > 0
1
chæ khi: ≥− ⇔
3 .
m  m ≤ −1
 3
n
m ≥ 0
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa m laø :  .
.v
m ≤ − 1
 3
om
Baøi 6. Tìm m ñeå heä phöông trình sau:

 72x + x +1 − 72 + x +1 + 2012x ≤ 2012 (1)
 2 .c coù nghieäm
 x − (m + 2)x + 2m + 3 ≥ 0
 (2)
ok
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x ≥ −1 .
bo
Khi ñoù ta coù : (1) ⇔ 72x + x +1

− 72+ x +1
+ 2012x ≤ 2012 .
⇔ 72x + x +1
1) 72+
+ 1006(2x + x += x +1
+ 1006(2 + x + 1) .
et
⇔ f(2x + x + 1) ≤ f(2 + x + 1)(*) .

vi
= 7t + 1006t , ta coù f '(t) = 7t ln 7 + 1006 > 0 , suy ra f(t) ñoà ng bieá n

Vôù i f(t)
ng
treâ n R, vaø töø (*) ⇒ 2x + x + 1 ≤ 2 + x + 1 ⇔ −1 ≤ x ≤ 1 .

Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi (2) coù nghieäm x ∈ [ − 1;1]
a
⇔ x2 − (m + 2)x + 2m + 3 ≥ 0 coù nghieäm x ∈ [ − 1;1]

kh
x2 − 2x + 3
⇔
= m ≥ g(x) ;x ∈ [ − 1;1] . ⇔ m ≥ min g(x) .
x−2 x∈[−1;1]
x2 − 4x + 1
Ta coù : g'(x) = ⇒ g'(x) = 0 ⇔ x = 2 − 3 ∈ [ − 1;1] .
(x − 2)2
Ta coù : g(−1) =−2;g(2 − 3) =2 − 2 3;g(1) =−2 ⇒ min g(x) =g(±1) =−2 .
x∈[−1;1]
Vaä y m ≥ −2 laø giaù trò caàn tìm.
856
Baøi 7. Xaù c ñònh giaù trò tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm thöï c
 3 2 1 2
(x + ) x + 2x + 3 + (x + ) x + 1 + 2x + 2 ≥ 0 (1)
 2 2
log 3
(3 x 2 + 1) ≤ log 2 (m − 2x) (2)
 m2 +1 m +1
Lôøi giaûi
u = x2 + 1 > 0  u2 = x2 + 1
 v2 − u2 − 2
Ñaë t  ⇒ ⇒x= .
v=
2 2
x 2 + 2x + 3 > 0 v = x + 2x + 3 2
n
Thay vaøo (1), ta ñöôï c:
.v
v u
(v2 − u2 + 1) + (v2 − u2 − 1) + v2 − u2 ≥ 0
2 2
om
⇔ (v − u)(u + v + 1)2 ≥ 0 ⇔ v − u ≥ 0 ⇔ x ≥ −1 .
Ñieà u kieän: m 2 + 1 > 1 ⇔ m ≠ 0 . Khi ñoù phöông trình (2) töông ñöông vôù i:
m ≠ 0 3
.c
f(x) 3 x 2 + 2x + 1;x ≥ −1(m ≠ 0) .
⇔ m ≥=
 3 2
ok
0 < 3 x + 1 ≤ m − 2x
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi (2) coù nghieä m x ≥ −1 , ñieà u
bo
naø y töông ñöông vôù i m ≥ min f(x) .

x∈[−1;+∞ ]
2
et
Ta coù : f '(x) =2+ ⇒ f '(x) =0⇔x=−1 .

3
x
vi
Laä p baû ng bieá n thieâ n cuûa haø m soá f(x) ta suy ra min f(x) =f(0) =1 ⇒ m ≥ 1 .
x∈[−1;+∞ ]
ng
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa m laø : (1; +∞) .

a
x2 − 3x − 4 ≤ 0 (1)
kh
 3 2
x − 3 x x − m − 15m ≥ 0 (2)
Lôøi giaûi
Ta coù (1) ⇔ (x + 1)(x − 4) ≤ 0 ⇔ −1 ≤ x ≤ 4 .
Phöông trinh: (2) ⇔ m 2 + 15m ≤ f(x) =x3 − 3 x x .
Vaä y heä phöông trình coù ngheäm khi vaø chæ khi, baá t phöông trình (2) coù
nghieäm thuoä c [ − 1;4] , khi vaø chæ khi m 2 + 15m ≤ max f(x) .
x∈[−1;4]
857
x3 + 3x2 (−1 ≤ x < 0)

x3 − 3 x x =
Xeù t haø m soá f(x) =  3 .
2
x − 3x (0 ≤ x ≤ 4)
3x2 + 6x(−1 ≤ x < 0)
Ta coù f '(x) =  2 ⇒ f '(x) =0⇔x=0;x =±2 .
3x − 6x(0 ≤ x ≤ 4)
Ta coù f(−=
1) 2;f(0)
= 0;f(−=
2) 4;f(2) = 16 .
= −4;f(4)
Töø ñoù suy ra: max f(x) = 16 .
= f(4)
x∈[−1;4]
Vaä y heä baá t phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi :
n
m 2 + 15m ≤ 16 ⇔ −16 ≤ m ≤ 1 .
.v
Vaä y m ∈  −16,1 laø giaù trò caàn tìm.
om
Baøi 9. Tìm m ñeå heä phöông trình sau:
x3 − y3 + 3y2 − 3x − 2 =0 (1)
 2 .c coù nghieäm thöï c.
x + 1 − x 2 − 3 2y − y 2 + m =
0 (2)
ok
Lôøi giaûi
−1 ≤ x ≤ 1
bo
0 ≤ y ≤ 2
Ñaë t t = x + 1 ⇒ t ∈  0;2  , khi ñoù phöông trình (1) trôû thaø nh:
et
t 3 − 3t 2 =y3 − 3y2 (*) .

vi
= u3 − 3u2 treâ n ñoaï n  0;2  , ta coù :

ng
= 3u2 − 6u ≤ 0, ∀u ∈  0;2  , suy ra f(u) nghòch bieán treâ n ñoaï n  0;2  .

f '(u)
Do ñoù phöông trình (*) töông ñöông vôù i f(t) = f(y) ⇔ t = y ⇔ y = x + 1 .
a
Khi ñoù x2 + 1 − x 2 − 3 2y − y2 + m =0 ⇔ x2 − 2 1 − x 2 + m =0 (i) .

kh
Ñaë t v = 1 − x 2 ⇒ v ∈  0;1 ⇒ (i) ⇔ v2 + 2v − 1= m .
Xeù t haø m soá g(v) = v2 + 2v − 1 lieâ n tuïc treâ n ñoaï n  0;1 , ta coù
g'(v)= 2v + 2 > 0, ∀v ∈  0;1
Suy ra min g(v) =
g(0) =
−1; max g(v) = 2.
g(1) =
v∈ 0;1 v∈ 0;1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi −1 ≤ m ≤ 2 .
858
2 xy − y + x + y =5
Baøi 10. Tìm m ñeå heä phöông trình sau  coù nghieäm thöïc.
 5 − x + 1 − y =m
Lôøi giaûi
y ( x − 1) ≥ 0

Ñieà u kieän: x ≤ 5 .
y ≤ 1

Khi ñoù phöông trình thöù nhaá t cuû a heä bieá n ñoå i thaø nh:
y + 2 y ( x − 1) + ( x − 1) =
n
4 (1)
.v
Neá u x < 1;y < 0 thì ta coù (1) töông ñöông vôù i:
om
( )
2
− 1 − x + −y =4 voâ nghieäm, neâ n heä voâ nghieäm
Vaä y 1 ≤ x ≤ 5;0 ≤ y ≤ 1 vaø (1) töông ñöông vôù i: .c

( )
2
x −1 + y = 4 ⇔ x − 1 + y = 4 , ñaë t t = y ∈  0;1 ⇒ x = t 2 − 4t + 5 .
ok
Thay vaøo phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c
bo
m= 4t − t 2 + 1 − t 2 (*) .
Xeù t haø m soá f(t) = 4t − t 2 + 1 − t 2 lieâ n tuï c treâ n ñoaï n  0;1

et
2−t t
Ta coù f '(t) = − ;f '(t) =0 ⇔ ( 2 − t ) 1 − t 2 =t 4t − t 2 .
vi
2 2
4t − t 1− t
ng
2
⇔ 3t 2 + 4t − 4 = 0 ⇔ t = ∈  0;1 .
3  
a
2 5
Ta coù =
f(0) 1;f(1)
= 3;f =
  .
3 3
kh
Vaä y ñeå heä coù nghieä m khi vaø chæ khi phöông trình (*) coù nghieäm, töông ñöông
vôù i m thuoä c taäp giaù trò cuû a haøm soá f(t) treâ n ñoaï n  0;1 töø ñoù suy ra
 5 
m∈ , 3  laø giaù trò caàn tìm.
 3 
859
Baøi 11. Tìm giaù trò cuû a m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm:
 2
( )
3
 x y − 3x − 1 ≥ mx y 1 − x − 1
 .
 8x2 − 3xy + 4y2 + xy = 4y

Lôøi giaûi
Nhaän xeùt. Nhaä n thaá y laø phöông trình thöù nhaá t cuû a chöù a tham soá vaø khaù phöù c
taï p, do vaä y vieä c tìm ra moá i lieâ n heä giöõ a x vaø y laø khoâ ng khaû quan. Ta bieán
ñoå i töø phöông trinh hai, ñeå yù ñaâ y chính laø phöông trình ñaú ng caá p do vaä y seõ
ruù t ñöôï c x theo y.
n
Ñieà u kieän: y ≥ 0,x ≤ 1 .
.v
Nhaä n thaáy y = 0 khoâ ng laø nghieä m cuû a heä phöông trình, ta xeù t y > 0 khi ñoù
om
phöông trình thöù 2 cuû a heä töông ñöông vôùi:
2
x x x
8x2 − 3xy + 4y2 + xy = 4y ⇔ 8   − 3 + 4 + = 4 , ñeán ñaâ y ta ñaë t
.c
y y y
ok
x
t= ta ñöa veà phöông trình:
y
bo
0 ≤ t ≤ 4
8t 4 − 3t 2 + 4 = 4 − t ⇔  4 2 2
⇔ t = 1⇔ x = y
8t − 3t + 4 = 16 − 8t + t
et
Khi ñoù thay vaøo phöông trình thöù nhaá t cuûa heä ta ñöôï c baá t phöông trình:
( ) ( )
3 3
vi
x3 − 3x − 1 ≥ mx x 1 − x − 1 ⇔ x3 − 3x − 1 ≥ m x (1 − x ) − x . Nhaä n
ng
thaá y x = 0 khoâng laø nghieäm cuûa baá t phöông trình neâ n, xeù t 0 < x ≤ 1 .
1 + 3x − x3 1 + 3x − x3
Khi ñoù m ≥ ≥ f(x) (1) .
=
a
3
 x − x − x2  x x
kh
 
 
Ta tìm ñöôï c giaù trò nhoû nhaá t cuû a haøm f(x) treân ( 0,1 baè ng 3. Taï i x = 1 thì
daá u baè ng ôû (1) xaûy ra vaø baè ng 3. Töø ñoù suy ra ñeå heä coù nghieäm thì m ≥ 3 .
Baøi 12. Chöùng minh raèng vôùi moïi a > 0 , heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaát
ex − ey = ln(1 + x) − ln(−3x + y)
 .
y − x =a
860
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x > −1, −3x + y > 0 .
Thay y= x + a töø phöông trình thöù hai vaøo phöông trình ñaàu cuûa heä ta ñöôï c:
ex − ex + a= ln ( x + 1) − ln ( −2x + a ) ⇔ ex 1 − ea − ln  (
 x +1 
) = 0 (1) .
 −2x + a 
Ta chöù ng minh phöông trình (1) coù nghieäm duy nhaát vôù i moïi a > 0 khi ñoù heä
phöông trình coù nghieäm duy nhaát vôùi moï i a > 0 .
(
Xeù t haø m soá f(x) = ex 1 − ea − ln )
 x +1   a
 treâ n  −1;  .
 −2x + a  2
n

.v
(
= e x 1 − ea −
Ta coù : f '(x) ) a+2
( 2x + a )( x + 1)
 a
< 0, ∀x ∈  −1;  ,a > 0 .
 2
om
 a
Maë t khaù c lim f(x) = +∞; lim f(x) = −∞ ⇒ ∃ x 0 ∈  −1;  sao cho f(x 0 ) = 0 .
x →−1+
a
−  2
x→ .c
2
 a
ok
Do ñoù phöông trình (1) coù nghieäm duy nhaá t treâ n  −1;  . Ta coù ñieà u phaûi
 2
chöù ng minh.
bo
Baøi 13. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình sau coù hai nghieäm
thöï c phaâ n bieät
et
 3 3 2
x − y + 6y + 2 = 3x + 9y
.
 2
( ) ( )
vi
2 2
x + ln 1 − x − 3ln 4y − y − 3 + m =
0
ng
Lôøi giaûi
Ñieà u kieän: x < 1,4y − y − 3 > 0 ⇔ −1 < x < 1,1 < y < 3 ⇒ x,y − 2 ∈ ( −1;1) .
2
a

kh
3
x3 − 3x = ( y − 2 ) − 3 ( y − 2 ) (1) .
Xeù t haø m soá f(t)= t 3 − 3t treâ n ( −1;1) , ta coù :
= 3t 2 − 3 < 0, ∀t ∈ ( −1;1) neâ n f(t) laø haø m nghòch bieá n treâ n ( −1;1) .
f '(t)
Do ñoù (1) ⇔ f(x) = f(y − 2) ⇔ x = y − 2 ⇔ y = x + 2 .
( )
m= 2 ln 1 − x 2 − x 2 (2) .
861
Ñeå heä phöông trình coù hai nghieä m phaâ n bieät ⇔ (2) coù hai nghieäm phaâ n bieät
( )
thuoä c khoaû ng ( −1;1) . Xeù t haøm soá g(x)= 2 ln 1 − x 2 − x treâ n ( −1;1) , ta coù:
4x  2 
g'(x) =− − 2x = −2x  + 1 ;g'(x) =0⇔x= 0.
2 2
1− x 1− x 
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra ñeå (2) coù hai nghieäm phaâ n bieä t ⇔ m < 0 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø ( −∞;0 ) .
Baøi 1. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù ba nghieä m phaâ n bieä t:
n
 2 2
x y − x + y = 2
.
.v

 (
m x 2
+ y)− x 2
y 4
=
om
Lôøi giaûi
 x2 + 2  x2 + 2
.c
y = 2 y = 2
 x +1 ⇔ x +1 .
ok
 ( 2
)
m x + y − x y =
2
4 
( m − 1) x + 2 ( m − 3) x + 2m − 4 =
4 2
0 (1)
bo
Ñaë t t = x 2 khi ñoù (1) trôû thaø nh: ( m − 1) t 2 + 2 ( m − 3) t + 2m − 4 =0 (2) .

Ñeå heä phöông trình coù ba nghieäm phaâ n bieä t ⇔ (2) coù moä t nghieäm döông vaø
et
moä t nghieä m baèng 0.

vi
m − 1 ≠ 0
 2
∆=' ( m − 3) − ( 2m − 4 )( m − 2 ) > 0
ng

⇔ 2m − 4 = 0 2.
⇔m=

2 ( m − 3)
a

S = − >0
kh
 m −1
Baøi 2. Tìm caù c giaù trò cuû a m ñeå heä phöông trình sau ñaâ y coù nghieäm thöï c thoûa
 2 3 2 −5
x + y + x y + xy + xy = 4 + m
maõ n x2 + y > 0 :  .
x 4 + y 2 + xy(1 + 2x) = −5 + m
 4
862
Lôøi giaûi
 2
2
(
x + y + xy x + y + 1 = m −
5
4 .
)
( ) 5
2
 x2 + y + xy =m −
 4
 5
=u x2 + y  u + v ( u + 1) = m − 4
Ñaë t  , ( u > 0 ) heä phöông trình trôû thaø nh  .
v = xy  u2 + v = m − 5
 4
n
 5 2  5 2
v = m − − u v = m − − u
.v
 4  4
⇔ ⇔ .
 5 
 u + ( u + 1)  m − − u  = m −
2 5  1 
u m − u − u −  = 0
2
om
  4  4   4
 5 2
v = m − 4 − u .c
⇔ (do u > 0 ).
 m = u2 + u + 1
ok
 4
1 1 1
Ta coù u2 + u + > , ∀u > 0 ⇒ m > .
bo
4 4 4
1
Vôù i m > heä phöông trình luoâ n coù nghieäm thoû a maõn ñieà u kieä n x2 + y > 0 .
et
4
=
u x2 + y
( )
⇒ v= x u − x2 ⇔ x3 − ux + v= 0 .
vi
Thaä t vaä y 
v = xy
ng
Phöông trình baä c ba luoâ n coù nghieäm neâ n heä luoâ n coù nghieäm.
1
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm thoû a maõ n x2 + y > 0 khi m > .
a
4
kh
2x − y − m =0
Baøi 3. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t:  .
x + xy = 1
Lôøi giaûi
x ≤ 1
xy =1 − x ⇔  2
.
xy = x − 2x + 1
863

x2 − 2x + 1
Xeùt x ≠ 0 suy ra y = . Thay vaøo phöông trình thöù nhaát cuûa heä ta ñöôïc:
x
x2 − 2x + 1 x 2 + 2x − 1
2x − =m⇔m= (1) .
x x
Heä phöông trình coù nghieä m duy nhaát ⇔ (1) coù duy nhaát moät nghieäm thoû a
maõ n 0 ≠ x ≤ 1 .
x2 + 2x − 1
Xeù t haø m soá f(x) = treâ n ( −∞;0 )  ( 0;1 .
x
n
1
> 0, ∀x ∈ ( −∞;0 )  ( 0;1 neâ n f(x) ñoà ng bieá n treâ n moã i
.v
Ta coù : f '(x)= 1 +
x2
om
khoaûng xaù c ñònh.
Laä p baû ng bieá n thieâ n suy ra ñeå phöông trình (1) coù nghieä m duy nhaá t thuoä c
khoaûng ( −∞;0 )  ( 0;1 ⇔ m > 2 . .c
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá m laø ( 2;+∞ ) .
ok
Baøi 4. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù hai nghieä m thöï c thöï c phaâ n bieä t:
(4x2 + 1)x + (y − 3) 5 − 2y =
bo
0
 .
8 5 − 2y + 4 5 − 2y + 2 4 6 − x + 2 6 − x =
m

et
Lôøi giaûi
5
vi
Ñieà u kieän: x ≤ 6,y ≤ .

2
ng
( )
3
8x3 + 2x = 5 − 2y + 5 − 2y ⇔ 5 − 2y = 2x .
a
kh

4
2x + 2x + 2 4 6 − x + 2 6 − x =
m (1) .
Vaä y heä phöông trình coù hai nghieäm thöï c phaâ n bieä t ⇔ (1) coù hai nghieä m thöï c
phaâ n bieät.
YÙ töôûng. Roõ raø ng baøi toaù n naø y chuù ng ta khoâ ng theå ñaë t baá t kyø aå n phu naø o maø
chæ coù theå xeù t tröï c tieá p haø m soá beân veá traù i vaø mong raè ng phöông trình ñaï o
haø m giaûi ñöôï c nghieäm.
Ñieà u kieän 0 ≤ x ≤ 6.
864
Xeù t haø m soá f ( x) = 4

2 x + 2 x + 2 4 6 − x + 2 6 − x treâ n [0; 6].
1 1 1 1
Ta coù f ′( x=
) + − −
2 (2 x)
4 3
2x 2 (6 − x)
4 3
6− x
1 1 1   1 1   1 1 
=  − + − =   4 − 
2  4 (2 x)3  6 − x  6 − x 

4
(6 − x)3   2 x  2x
4
1  1 1 1 1  1 1 
  + . + + + 
 2  4 (2 x)2 4
2x 4
6− x 4
(6 − x)2  4
2x 4
6 − x 

Suy ra f ( x) = 0 ⇔ 4 6 − x = 4 2 x ⇔ x = 2 vaø f′(x) döông treân (0; 2) vaø aâm treân (2; 6).
n
Baû ng bieá n thieâ n
.v
x 0 2 6
om
f′(x) + 0 –
f(x) 3 2+6
2 6+2 6 4
.c 2 3 + 4 12
Nhìn vaø o baû ng bieá n thieân suy ra ñeå phöông trình coù hai nghieä m phaâ n bieä t khi
ok
vaø chæ khi 2 6 + 2 4 6 ≤ m < 3 2 + 6 .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø 2 6 + 2 4 6 ≤ m < 3 2 + 6 .
bo
 Nhaän xeùt. Nhìn vaø o baû ng bieá n thieân suy ra:

et
+ Phöông trình coù nghieäm duy nhaá t khi vaø chæ khi=
m 3 2 + 6 hoaëc:
2 3 + 4 12 < m < 2 6 + 2 4 6 .
vi
ng
x3 − y3 + 3y2 − 3x − 2 =0
 2 .
− x − 1 − x 2 + 3 2y − y 2 + m =
0
a
Lôøi giaûi
kh
−1 ≤ x ≤ 1
0 ≤ y ≤ 2
Ñaë t t = x + 1 ⇒ t ∈  0;2  , khi ñoù phöông trình (1) trôû thaø nh:
t 3 − 3t 2 =y3 − 3y2 (*) .

= u3 − 3u2 treâ n ñoaï n  0;2  , ta coù :
= 3u2 − 6u ≤ 0, ∀u ∈  0;2  , suy ra f(u) nghòch bieá n treâ n ñoaï n  0;2  .

f '(u)
865
Do ñoù phöông trình (*) töông ñöông vôù i f(t) = f(y) ⇔ t = y ⇔ y = x + 1 .
Khi ñoù − x2 − 1 − x 2 + 3 2y − y 2 + m =0 ⇔ − x 2 + 2 1 − x 2 + m =0 (i) .
Ñaë t v= 1 − x 2 ⇒ v ∈  0;1 ⇒ (i) ⇔ −v2 − 2v + 1= m .
Xeù t haøm soá − v2 − 2v + 1 lieâ n tuïc treân ñoaï n

g(v) =  0;1 , ta coù
g'(v) =−2v − 2 < 0, ∀v ∈  0;1
Suy ra min g(v) =
g(1) =
−2; max g(v) = 1.
g(0) =
v∈ 0;1 v∈ 0;1
n
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi −2 ≤ m ≤ 1 .
.v
Baøi 6. Tìm caù c giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä sau coù nghieäm
 2 
y + 1 + y 2  =
om
 x + 1 + x 
 
1
 .
− x3 − 3y − 3 ≥ m( x − 1 − y )3

Lôøi giaûi
.c
Ñieà u kieän: x ≥ 0,y ≥ −1,2x + y ≥ 0 .
ok
bo
x + 1 + x2 =
(−y) + 1 + (− y)2 ⇔ x =
−y .
Thay y = − x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
et
− x3 + 3x − 3 ≥ m( x − x + 1)3 (1) .
vi
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m.

YÙ töôûng. Ta phaû i khöû tham soá veà töï do laøm ñöôï c ñieà u naø y chæ vieä c nhaân vaø o
ng
hai veá cuûa baá t phöông trình vôù i bieå u thöù c lieâ n hôïp cuû a ( x − x + 1)3 laø
a
( x + x + 1)3 vaø ñeå yù ( x − x + 1)3 ( x + x + 1)3 =

−1 vaø khi ñoù baá t
kh
phöông trình ñoå i daá u.

Ñieà u kieän: x ≥ 1.
Khi ñoù nhaâ n caû 2 veá cuûa baá t phöông trình vôù i ( x + x − 1)3 > 0 , baá t phöông
trình trôû thaø nh: m ≥ ( x 3 − 3 x + 3 )( x + x − 1 )3 .
Xeù t haø m soá f ( x ) = ( x 3 − 3 x + 3 )( x + x − 1 )3 treâ n [1; +∞).
Suy ra ñeå baá t phöông trình coù nghieäm laø m ≥ min f ( x) .
x∈[1; +∞ )
866
u( x ) = x 3 − 3 x + 3 ≥ 1
Vieá t laï i f ( x) = u( x).v( x) , trong ñoù  , ∀x ≥ 1 .
v( x ) = ( x + x − 1 ) > 0
3
3 1 1 
Ta coù u′( x)= 3x2 − 3 > 0; v′( x)=  +  ( x + x − 1) > 0
2
2  x x −1 
Suy ra f ′( x) = u′( x)v( x) + v′( x)u( x) > 0 . Haøm soá f(x) ñoàng bieá n treâ n khoaû ng [1;
+∞). Do ñoù min f ( x ) = f (1) = 1, ∀x ≥ 1 . Ñeå baát phöông trình coù nghieä m khi
x∈[ 1; +∞ )
vaø chæ khi m ≥ 1. Vaä y giaù trò caà n tìm cuû a m laø (1; +∞).
n
(
( x − y ) x2 + xy + y2 + 4 =
 ) (
−3 x 2 − 2y 2 + 9y + 8 )
.v
 .
 11 + 2 ( 2x − y ) − y2 = 2m + 5 + 2y − x2
om

Lôøi giaûi
Phöông trình thöù nhaá t cuû a heä töông ñöông vôù i: .c
x3 − y3 + 4 ( x − y ) =
−3x2 + 6y2 + 9y + 8 .
ok
3 3
⇔ ( x + 1) + x + 1 = ( y + 2 ) + y + 2 ⇔ x + 1 = y + 2 ⇔ y = x − 1 .
bo
( ) 2
11 + 2 2x − ( x − 1) − ( x − 1) = 2m + 5 + 2 ( x − 1) − x 2 .
et
⇔ −x2 + 4x + 12 = 2m + −x 2 + 2x + 3 .
vi
⇔ 2m = − x2 + 4x + 12 − −x 2 + 2x + 3 (1) .
ng
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m treâ n  −1;3 .
a
kh
Xeù t haø m soá f(x) = −x2 + 4x + 12 − −x 2 + 2x + 3 lieâ n tuï c treâ n  −1;3 , ta coù :
−x + 2 −x + 1
f '(x) = − 0.
;f '(x) =
− x 2 + 4x + 12 − x 2 + 2x + 3
⇔ ( − x + 2 ) − x 2 + 2x + 3 = ( − x + 1) − x 2 + 4x + 12 .
( − x + 1)( −x + 2 ) ≥ 0

⇔ ⇔x=0.

2 2
( )2
( − x + 2 ) − x + 2x + 3 = ( − x + 1) − x + 4x + 12
2
( )
867
Ta coù : f(=
−1) 7,f(0)
= 3,f(3)
= 15 .
⇒ min f(x) =
f(0) =
3; max f(x) = 15 .
f(3) =
x∈ −1;3 x∈ −1;3
3 15
Vaä y phöông trình coù (1) coù nghieä m ⇔ 3 ≤ 2m ≤ 15 ⇔ ≤m≤ .
2 2
3 15
Vaä y heä phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi ≤m≤ .
2 2
x3 + ( y + 2 ) x2 + 2xy =
−2m − 3
Baøi 8. Tìm m ñeå heä sau coù nghieä m thöï c  .
n
x 2 + 3x + y = m
.v
Lôøi giaûi
(
 x2 + 2x ( x + y ) =
)
om
 −2m − 3
x 2 + 2x + x + y =m
Ñaë t u = x2 + 2x = ( x + 1)
2
.c
− 1 ≥ −1,v = x + y heä phöông trình trôû thaø nh:
ok
v= m − u
 uv =−2m − 3 v= m − u 
 ⇔ ⇔ 2 .
u + v =m −2m − 3 m = u − 3 (1)
 u ( m − u ) =
bo
 u+2
Heä phöông trình coù nghieäm ⇔ (1) coù nghieä m u ∈ 1; +∞ ) .
et
u2 − 3
Xeù t haø m soá f(u) = treâ n 1; +∞ ) , ta coù :
vi
u+2
u2 + 4u + 3 ( u + 1)( u + 3) ≥ 0, ∀u ≥ −1 neân
ng
f '(u)
= = f(u) laø haø m ñoà ng bieán
2 2
( u + 2) ( u + 2)
a
treâ n 1; +∞ ) .
kh
Suy ra f(u) ≥ f(−1) = −2, ∀u ≥ −1 . Vaä y (1) coù nghieäm ⇔ m ≥ −2 .
 2; +∞ ) .
Vaä y giaù trò caà n tìm cuûa tham soá laø −
 1 
Baøi 9. Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm duy nhaá t vaø x ∈  − ;1
 2 
x2 − x =y

 .
( )
2
3 1 − x2 − 2 x3 + 2 x2 − y +1 =m

868
Lôøi giaûi
Töø phöông trình thöù nhaá t cuû a heä suy ra x2 − y =x . Thay vaøo phöông trình
3 1 − x 2 − 2 x3 + 2x 2 + 1 =m (1) .
 1 
Heä phöông trình coù nghieä m duy nhaá t vaø x ∈  − ;1 ⇔ (1) coù nghieä m duy
 2 
 1 
nhaá t treâ n  − ;1 .
n
 2 
.v
 1 
Xeù t haø m soá f ( x) = 3 1 − x2 − 2 x3 + 2 x2 + 1 treâ n ñoaï n  − ;1
 2 
om
−3x 3 x2 + 4 x  3 3x + 4 
Ta coù f ′( x) = − − x + 
1− x 2
x + 2x + 1
3 2
 1 − x2 .c x + 2 x + 1 
3 2
 1  3 3x + 4
Do x ∈  − ;1 ⇒ 3x + 4 > 0 ⇒ + > 0.
ok
2
  1 − x2 x3 + 2 x2 + 1
Vì vaäy f ′( x) = 0 ⇔ x = 0 .
bo
Baû ng bieá n thieâ n

1
x – 0 1
et
2
f′(x) + 0 –
vi
f(x) 1
ng
3 3 − 22
2 –4
a
Döï a vaøo baû ng bieá n thieân suy ra ñeå phöông trình coù nghieä m duy nhaá t khi vaø
kh
m = 1
chæ khi  − 22 + 3 3
 −4 ≤ m < 2
 Nhaän xeùt. Heä phöông trình coù hai nghieäm phaân bieät khi vaø chæ khi:
3 3 − 22
≤ m < 1.
2
869
Baøi 10. Chöù ng minh heä phöông trình sau luoâ n coù hai nghieäm thöï c vôù i moï i m:


( ) (
 2x3 − 3x2 + x x2 − x + 3 + m 2 + 2y3 − 3y2 + y
) y2 − y + 3 + m 2 =0
.
x2 − 2my = m+3
Lôøi giaûi
Phöông trình ñaà u cuû a heä ñöôï c vieá t laï i döôù i daï ng:
( 2y − 3y + y )
3 2
(
y2 − y + 3 + m 2 =− 2x3 − 3x2 + x ) x2 − x + 3 + m 2 .
⇔ ( 2y − 3y + y )
3 2
y2 − y + 3 + m 2
n
.
.v
=  2 (1 − x ) − 3 (1 − x ) + 1 − x 
3 2 2
 
(1 − x ) − (1 − x ) + 3 + m 2
om
Suy ra y = 1 − x thoû a maõn phöông trình ñaà u cuûa heä .
Thay y = 1 − x vaø o phöông trình thöù hai cuûa heä ta ñöôï c:
x2 − 2m (1 − x ) = m + 3 ⇔ x2 + 2mx − 3m − 3 = 0 .
.c
Phöông trình naøy coù ∆ 'x = m 2 + 3m + 3 > 0, ∀m neâ n luoâ n coù hai nghieäm thöï c
ok
phaâ n bieät. Keù o theo heä luoâ n coù hai nghieäm thöï c (ñpcm).
bo
et
vi
a ng
kh
870

Những Điều Cần Biết Luyện Thi Quốc Gia Kỹ Thuật Giải Nhanh Hệ Phương Trình Tác Giả Đặng Thành Nam

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Những Điều Cần Biết Luyện Thi Quốc Gia Kỹ Thuật Giải Nhanh Hệ Phương Trình Tác Giả Đặng Thành Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ĐẶNG THÀNH NAM

(Giám đốc trung tâm nghiên cứu, tư vấn và phát triển

NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT LUYỆN THI QUỐC GIA

- Dành cho học sinh lớp 10,11,12

- Ôn thi quốc gia và bồi dưỡng học sinh giỏi

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

CHÖÔNG 1: KIEÁN THÖÙC BOÅ SUNG

1. Phöông trình baäc nhaát ax + b = 0, (a ≠ 0)

+ Neá u a = 0, b = 0, phöông trình voâ soá nghieäm.

Baá t phöông trình baä c nhaá t ax + b > 0.

+ Neáu a > 0 ⇔ x > − ⇒ S=  − ; +∞ 

Chuû Ñeà 2: PHÖÔNG TRÌNH BAÄC BA

Ta chöù ng minh x 0 laø nghieäm duy nhaá t cuû a phöông trình.

Thaä t vaä y ta coù : 4x3 − 3x = 4x30 − 3x 0 ⇔ ( x − x 0 ) 4x2 + 4x 0 x + 4x20 − 3 = 0 .

Phöông trình 4x2 + 4x 0 x + 4x20 − 3 =0 coù =

Vaä y phöông trình coù nghieäm duy nhaá t:

ax3 + bx2 + cx + d = ( x − x0 ) ( ax2 + ( b + ax0 ) x + c + bx0 + ax20 ) .

Ta choï n u, v sao cho 3uv + p = 0 khi ñoù u3 + v3 + q = 0.

Chuû Ñeà 3: PHÖÔNG TRÌNH BAÄC BOÁN

t t x 2 , ( t ≥ 0 ) phöông trình trôû thaønh: at 2 + bt + c =

trình baä c hai ñaõ bieá t caù ch giaû i.

Vôù i x ≠ 0 chia hai veá cuû a phöông trình cho x2 , ta ñöôï c:

Ví duï 3. Giaû i phöông trình ( x + 2 )( x + 3)( x + 4 )( x + 6 ) =

TH2: Neá u e ≠ 0 ⇒ x =0 khoâ ng laø nghieäm cuû a phöông trình.

Ñaë t t = x + ⇒ t 2 = x2 + + 2 = x2 + + 2 ñöa veà phöông trình

Ví duï 4. Giaû i phöông trình x 4 + 3x3 − 6x2 + 6x + 4 =0.

Ñoá i chieá u vôù i ñieàu kieä n chæ nhaän nghieäm:

Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:

Ta choï n y sao cho: ∆ 'x = ( by − 2ad )

Vaä y phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôù i:

Chuû Ñeà 4: PHÖÔNG TRÌNH PHAÂN THÖÙC HÖÕU TYÛ

Chuû Ñeà 5: HEÄ PHÖÔNG TRÌNH HAI AÅN COÙ CHÖÙA

D = 0 nhöng Dx ≠ 0 hoaëc Dy ≠ 0 Heä phöông trình voâ nghieäm.

a1x + b1y + c1z = d1

phöông trình ñaú ng caá p.

Baøi 1. Giaû i heä phöông trình .

( −18t + 45) ( −4t3 + 7t 2 − 8t + 5=) (15t )

x2 + y2 − 4x + 2y =−3 (1)

Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng: 

Thay vaøo heä treâ n ta ñöôï c:

Choï n k = −1 thì ∆ 'x =

Nhaä n thaáy y = 1 khoâ ng thoûa maõn heä phöông trình.

nhaá t cuû a heä ta ñöôï c:

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :

17y2 − 78y + 88 = =x 1,y

( 2x + 8) y + 23 − 3x = 0 ⇔ y = 3x2x−+238 (do x = −4 khoâng thoûa maõn heä phöông trình).

Laá y 50.(1) + (2) theo veá ta ñöôï c:

Baøi 8. Giaû i heä phöông trình  .

CHÖÔNG 2. CAÙC KYÕ THUAÄT VAØ PHÖÔNG PHAÙP

Chuû ñeà 1. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG

B. BAØI TAÄP MAÃU

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø ( x;y=

4x6 + 4x 5 + 8x 4 + 4x3 + 5x 2 − 5x − 5 4x 4 + 4x3 + 4x 2 + 5

Baøi 4. Giaû i heä phöông trình  , ( x,y ∈  ) .

Ta coù (1) ⇔ 11y 5 − 35y 4 + 110y3 − 70y 2 + 55y − 7 =0.

Laá y 2.(1) − (2) vaø 3.(1) − 2.(2) theo veá ta ñöôï c:

x 2xy + 5 =−2xy − x + 4y + 7

Ñieà u kieän: 2x 2 − 1 ≥ 0, ≥ 0,y ≠ 0 .

Vaä y heä phöông trình coù hai nghieä m laø :

5+3 5 3 5 +1  5 − 3 5 3 5 −1

Caùch 2: Vieá t laï i heä phöông trình döôù i daï ng:

x + y =(x − y)(xy − 1)

x3 + y2= x2 y − xy2 + y − x

boû ñi nhaân töû y2 töø hai phöông trình cuû a heä.