1.

 Kamienice w Barcelonie Gaudiego / Zalety i pułapki konstruktywizmu 
 
a) Casa Batlló –  producent tekstyliów Josep Batlló i Casanovas, który był jej właścicielem planował 
początkowo zburzenie domu i postawienie w tym miejscu nowego budynku, jednak ostatecznie 
zdecydował się jedynie na zlecenie przebudowy.  
Budynek jest bogato zdobiony, a na jego fasadę składają się liczne elementy nawiązujące do motywów 
zwierzęcych, takich jak: kości (forma balkonów), łusek (dach), rybie łuski (płytki pokrywające ściany). 
Ponadto łuskowany dach przypomina smoka, co nawiązuje być może do legendy o św. Jerzym i smoku, 
stanowiącej element narodowej tożsamości Katalończyków. Do dekoracji zewnętrznych ścian budynku 
Gaudí wykorzystał nietypowe materiały – różnokolorowe kawałki ceramiki i potłuczonych kafli. Gaudí 
zaprojektował także detale wyposażenia wnętrz – meble, oświetlenie, żyrandole itp. 
 
Casa Vicens – jedno z pierwszych dzieł architekta Antonio Gaudíego, które uważa się powszechnie za 
jego manifest, gdyż daje on w nim wykładnię swojego nowego stylu. Wykonał je dla barcelońskiego 
ceglarza i glazurnika, Manuela Vicensa. Pomimo młodego wieku i braku doświadczenia Gaudí pokazał 
przejawy swojej niezwykłej wyobraźni i kunsztu.  
Budynek na pierwszy rzut oka wydaje się połączeniem stylu neogotyckiego z neomauretańskim 
(arabskim), co uwydatnia się głównie przez zewnętrzne wieżyczki i ceramiczne kolorowe płytki na 
frontowej ścianie. Linie brył akcentują pasy wykonane z glazury. Budynek zawiera także element 
prostej wiejskości, nadany mu przez proste kamienne ściany i użycie popularnych aksamitek. Antoni 
Gaudí na wykonanie budynku wybrał kamień w kolorze ochry i cegły.  
Casa Vicens sprawia ogólnie wrażenie masywnego, ale nadzwyczaj dobrze wtapia się w ścianę ulicy, 
nie dominując nad budynkami sąsiednimi. Pełen jest dynamizmu przez zastosowanie różnych 
ciekawych kombinacji brył i harmonicznie zmienających się kolorów. Brakuje jeszcze w tym budynku 
linii "płynnej", z której potem Gaudí uczynił swój znak rozpoznawczy.  
Casa Vicens ucierpiało znacznie w trakcie poszerzania ulicy; zburzono wtedy altanę, fontannę i część 
ogrodu. Następnie rozbudowano go w 1925 roku, czego dokonał J. B. Serra de Martinez; architekt ten 
za ścisłe trzymanie się zasad wytyczonych przez Gaudíego otrzymał nagrodę miasta Barcelony w 1927. 
 
Casa Milà ‐ zaprojektowany dla przedsiębiorcy Pere Mili i Jego żony. Jest to najbardziej dojrzały i 
ostatni projekt "świecki" tego architekta. Casa Milá, jak pragnął sam Gaudí, miała być odpowiedzią na 
brak interesujących budynków w mieście. Ze względu na prezencję (budynek wygląda jak potężny 
skalny blok) barcelończycy przezwali go La Pedrera, co znaczy Kamieniołom. 
W projekcie tym Gaudí nie używał, lub używał minimalnie, prostej kreski. Powoduje to, że fasada 
budynku przypomina wzburzone morze. Wygląda ciężko i monumentalnie choć wzniesiona jest z 
cienkich wapiennych płyt. Balkony zdobią kute z żelaza balustrady przybierające kształt dzikich 
chaszczy. Ozdobą fasady głównej są również specjalnie rozmieszczone ptaki, które maja sprawiać 
wrażenie szykujących się do odlotu. W środku budowli widać dbałość Gaudíego o szczegóły; każdy sufit 
posiada własną formę gipsową. Godne uwagi są też liczne mozaiki i stolarka. Na dachu architekt 
stworzył kominy przypominające kształtem dym. Całość wzniesiona została na nowatorskiej konstrukcji 
słupowo‐belkowej, która jest wykonana w taki sposób, aby zmniejszyć ilość przekrojów (spowodowane 
było to niemożliwością opłacenia droższych materiałów)  
Casa Milà nie została skończona z powodów zatargów z inwestorem. Pomimo to uważa się ją 
powszechnie za najpełniejsze dzieło Gaudíego, w którym zastosował w pełni owoce swego 
doświadczenia. 
 
 
 
 
 
 
b) (PYTANIE 6A) 
 
ZALETY: 
+ współpraca między architektem a konstruktorem nabrała większego 
znaczenia – dzięki temu mogły powstać obiekty, których konstrukcja i 
estetyka nie stoją w sprzeczności do siebie 
+ konstruktywiści chcieli poprzez architekturę ułatwić rozwój kulturalny i 
społeczny człowieka, lepiej zorganizować społeczne życie człowieka 
+ analiza właściwości użytych materiałów i zastosowanych układów 
konstrukcyjnych przez stosowanie obliczeń podpartych osiągnięciami 
współczesnej nauki 
 
WADY: 
‐ „Naga konstrukcja nie otrzymuje dalszego opracowania” 
‐ Zupełnie odrzucili ozdoby, zbytnia prostota napotkała się z   przeciwem ze 
strony ludności 
‐ Konstruktywiści zbyt dosłownie rozumieli postulaty o konieczności 
zlikwidowania róznic miedzy miastem a wsią, o wyzwoleniu kobiet 
‐ Krytyka konstruktywizmu podczas wyników konkursu na Pałac Sowietów 
 
 
2. Le Corbusier ‐ domy jednorodzinne, Największe inwestycje w II 
Rzeczpospolitej (1918‐1939) 
 
a) Pięć zasad nowoczesnej architektury wg Corbusiera  
1. Konstrukcja słupowa (Pilotis ‐ słupy unoszące bryłę budynku ponad 
powierzchnię otaczającego terenu, na wysokości odpowiadającej co 
najmniej jednej kondygnacji i nadające jej optyczne wrażenie 
lekkości. wprowadzone przez Corbusiera) 
2. Płaski dach i taras ogrodowy na dachu 
3. Wolny plan (Plan Libre) – swobodne kształtowanie planu 
4. Wolna elewacja – swobodne kształtowanie fasad – okna biegną 
przez całą fasadę, horyzontalny układ nadaje jednolitość 
zewnętrzną wnętrzu 
5. Poziome okna 
 
Willa Savoye w Poissy – modernistyczna willa zbudowana w latach 1928‐1930, jeden z najbardziej 
rozpoznawalnych projektów Le Corbusiera. Architektura modernizmu w szczytowej formie, wrzucająca 
koncept tradycyjnego francuskiego domu na przedmieściach w tryby XX wieku. Dom stoi w wolnej 
przestrzeni – powiązany z przyrodą poprzez otwarcie się na krajobraz. Te opracowane przez Le 
Corbusiera 5 zasad nowoczesnej architektury, choć dzisiaj nie brzmią odkrywczo, w latach 
dwudziestych były przejawem niezwykle nowatorskiego i pragmatycznego myślenia o architekturze 
mieszkaniowej.  
 
Villa Savoye to nie tylko rezydencja, ale przede wszystkim punkt widokowy. Każdy 
element  minimalistycznej, pozbawionej dekoracji białej bryły, ma sprzyjać patrzeniu na zewnątrz. 
Ściany są zaprojektowane jako ramy dla krajobrazu. Ulubione okna Le Corbusiera, poziome fenetre en 
longueur, pokazują rzeczywistość w ruchu, jak na taśmie filmowej. Architektura staje się ramą dla oka, 
widok ‐ celem samym w sobie, a okno ‐ soczewką aparatu fotograficznego lub kamery filmowej. 
Zwiedzanie willi w podparyskim Poissy daje wrażenie oglądania filmu ‐ serią zdarzeń i ujęć 
wyreżyserowanych i zmontowanych przez architekta. Na tym polega między innymi geniusz Le 
Corbusiera ‐ projektując twarde, geometryczne formy swoich modernistycznych domów, pokazywał 
to, co bez architektonicznej ramy trudno było dostrzec: piękno natury. 
 
Dom, w którym pada ‐ nieskazitelnie biała, płaska bryła unosi się na filigranowych słupach 
wyrastających z trawnika idealnego jak sukno na stole bilardowym. Klienci Le Corbusiera, państwo 
Savoye, mogli zaparkować swój samochód między słupami na parterze i suchą nogą dostać się do 
wejścia. Z przeszklonego holu schody prowadzą na piętro, gdzie zadziwia ultranowoczesna, 
funkcjonalna kuchnia oraz wielki pokój kąpielowy. Wyżej, na całej powierzchni płaskiego dachu, 
znajduje się taras z solarium, czyli osłoniętą od wiatru, jasno tynkowaną wnęką do opalania. Zdjęcia 
willi, starannie wystylizowane pod okiem wyczulonego na punkcie wizerunku autora projektu, obiegły 
cały świat. Willa Savoye'ów wygląda na nich na szczyt komfortu. W końcu to Le Corbusier powiedział, 
że "dom jest maszyną do mieszkania", czyli posłusznym, funkcjonalnym narzędziem służącym 
użytkownikom. Anthony Flint opisuje jednak gehennę państwa Savoye'ów, którzy nie dość, że musieli 
znosić wycieczki gapiów i wielbicieli architekta, to jeszcze borykali się z wadami eksperymentalnego 
budynku: "Eugénie Savoye ujęła to zwięźle: ''W moim domu pada''. Woda wlewała się przez korytarz 
wejściowy. Ściana garażu przeciekała. Łazienka też. Wilgoć była szczególnie poważnym problemem, 
ponieważ syn właścicieli, Roger, miał kłopoty z płucami. Na dodatek deszcz okropnie hałasował, tłukąc 
w okna i inne powierzchnie willi Savoye'ów tak, że w nocy nikt nie mógł zasnąć''. 
 
Villa Le Lac – niewielki dom został zaprojektowany z myślą o rodzicach architekta. Le Corbusier 
najpierw stworzył dla nich projekt, a dopiero później zajął się szukaniem odpowiedniej lokalizacji. 
Idealne miejsce znalazł w końcu na wąskim skrawku ziemi w szwajcarskim Corseaux, tuż nad 
malowniczym Jeziorem Genewskim.  
Willa Le Lac to nie tylko pierwszy budynek Le Corbusiera w jego rodzimej Szwajcarii, ale także pierwszy 
projekt, w którym wizjonerski architekt zastosował charakterystyczne dla jego dzieł horyzontalne okna. 
W szwajcarskim domku rozciągają się one na całą szerokość głównego pomieszczenia, gwarantując 
spektakularny widok na taflę jeziora. Otaczający ją krajobraz Doliny Rodanu i pobliskich Alp można 
podziwiać także z półotwartej sypialni i łazienki. 
Skromna Villa Le Lac to małe laboratorium modernistycznych eksperymentów Le Corbusiera, które 
stanowi jednocześnie niemal idealny mariaż architektury z krajobrazem. Dziś samemu można postawić 
stopę w byłym domu rodziców Le Corbusiera – od 2010 r. mieści się tu malutkie muzeum. 
 
Willa La Roche‐Jeanneret (Paryż, Francja) ‐ projekt willi  stworzony wraz z kuzynem Pierrem 
Jeanneretem obejmuje dwie części. Pierwsza to rezydencja brata Le Corbusiera, Alberta Jeannereta 
oraz jego rodziny. Druga zaprojektowana została specjalnie dla przyjaciela architekta – Raoula La 
Roche, który oprócz rezydencji zamówił również projekt przestrzeni ekspozycyjnej, zdolnej pomieścić 
jego kolekcję kubistycznych dzieł. 
To właśnie ta druga część willi jest dziś bardziej znana. Duet Le Corbusier‐Jeanneret stworzył 
przestrzeń dopasowaną do potrzeb bogatego kawalera i miłośnika sztuki, jakim był La Roche – 
szwajcarski bankier. We wnętrzach willi La Roche dwie klatki schodowe prowadzą do dwóch różnych 
części rezydencji: apartamentów w prawym skrzydle oraz pokoju gościnnego, galerii sztuki i biblioteki 
w lewym. Przez budynek prowadzi “architektoniczna promenada” (inspiracja, którą Le Corbusier 
zaczerpnął podczas wizyty na Akropolu w Atenach), która po kolei odsłania kolejne dzieła w kolekcji i 
zakrzywioną rampą łączy ze sobą oba skrzydła. Biała na zewnątrz, a w środku skąpana w 
charakterystycznych dla architekta pastelowych odcieniach szarości, błękitu i sjeny willa w 1996 r. 
została uznana za zabytek. Dziś budynek znajduje się pod opieką Fundacji Le Corbusiera, która 
stworzyła w tym miejscu muzeum. 
 
b) Eugeniusz Kwiatkowski, wicepremier do spraw ekonomicznych i jednocześnie minister skarbu 
zainicjował budowę COP (Centralny Okręg Przemysłowy). Był to trudny okres, kryzys dopiero się 
kończył, wzrastało bezrobocie w miastach, a na wsiach wciąż panowała bardzo trudna sytuacja. 
Zaproponował koncentracje zabiegów w tzw. trójkącie bezpieczeństwa na południu Polski. Powstał w 
1937, w widłach Wisły i Sanu. COP obejmował swoim zasięgiem obszary obecnego województwa 
świętokrzyskiego, podkarpackiego, lubelskiego, małopolskiego oraz częściowo mazowieckiego 
(Radom). Obejmował on 18% ludności Polski i 15% powierzchni. Wybór tego miejsca był 
umotywowany strategicznym położeniem w jednakowej odległości od granic oraz dużym 
przeludnieniem tego terenu, jak i również względami surowcowo‐ transportowymi: 
 
 fabryka kauczuku syntetycznego oraz fabryka opon (Dębica) 
 Państwowe Zakłady Lotnicze (Mielec) 
 fabryka obrabiarek i sprzętu artyleryjskiego oraz fabryka silników lotniczych (Rzeszów) 
 fabryka celulozy do produkcji prochu (Niedomice pod Tarnowem) 
 rozbudowanie fabryki broni (Radom) 
 budowa Zakładów Metalurgicznych (Tarnobrzeg) 
 
Rozpoczęto także budowę wielu elektrowni m.in. w Czorsztynie i Rożnowie na Dunajcu, w Porąbce na 
Sole, w Solinie, Myczkowcach i Łukawcu na Sanie.  
 
Port w Gdyni ‐ Wolne Miasto Gdańsk, nastawione proniemiecko, miało umożliwiać Polsce korzystanie 
z portu morskiego. Nie działo się jednak tak i władze Gdańska utrudniały wszelką działalność RP w 
mieście. Nie wyszło to Polakom jednak na złe. 10 II 1920 r. sejm w związku z zaistniałą sytuacją 
zdecydował o budowie portu w małej wiosce rybackiej w Gdyni. Wkrótce w miejscu małej Gdyni 
powstało wielkie miasto portowe, które otrzymało status jednego z największych portów na Bałtyku. 
Po połączeniu Gdyni ze Śląskiem „magistralą węglową” Polska mogła eksportować węgiel za morze.  
(budynek zaprojektowany przez katowicki oddział berlińskiej spółki Dyckerhoff & Widmann, 
fasada dworca, która była wykonana w stylu modernistycznym ozdobiona przez dwie płaskorzeźby 
orłów polskich, hala główna budynku przykryta czworokątną cienkościenną kopułą żelbetową, 
zwieńczoną świetlikiem w kształcie ostrosłupa) 
Rozwinął się również transport drogą lądową oraz łączność. Powstał „Lot”. Zbudowano najwyższy na 
świecie maszt nadawczy radiostacji w Raszynie. Powstawały dobre samoloty: sportowe RWD, 
bombowce i myśliwce.  
 
16 maja 1929 roku prezydent Ignacy Mościcki uroczyście otworzył w Poznaniu Powszechną Wystawę 
Krajową (PWK), upamiętniającą 10‐lecie istnienia II Rzeczpospolitej. Na 60 hektarach, w stu 
kilkudziesięciu pawilonach zaprezentowano najważniejsze gospodarcze, polityczne i kulturalne 
osiągnięcia Polski. Dział sztuki, z ponad 2600 pracami około 700 artystów, znalazł się w tzw. Pałacu 
Sztuki, usytuowanym w bezpośrednim sąsiedztwie pawilonu Wystawy Rządowej. Komisarzem Działu 
Sztuki został profesor warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych Tadeusz Pruszkowski. Dyskusja o sztuce 
dla II RP nie ograniczyła się tylko do sztuk plastycznych, ale znalazła swój wyraz w architekturze 
pawilonów wystawowych i aranżacji poszczególnych ekspozycji. Naczelny architekt wystawy Roger 
Sławski, wykonawca zamówień rządowych, posługiwał się niemal wyłącznie formami klasycyzującymi, 
nawiązując częściowo do architektury polskiej XVIII wieku. W pawilonie Wystawy Rządowej 
wykorzystał natomiast neorenesansową attykę, którą współczesna krytyka identyfikowała z 
"renesansem polskim". 
 
3. Le Corbusier ‐ obiekty w Firminy, F. L. Wright ‐ domy prerii 
 
a) Firminy Vert to mekka dla miłośników architektury Le Corbusiera, którzy co roku ściągają tu licznie, 
by podziwiać jedyny taki zespół budynków ojca modernizmu w Europie. 
 
Centrum kultury jest pierwszym budynkiem, który Le Corbusier zaprojektował w ramach projektu 
Firminy Vert (dosłownie: “zielone Firminy”). Oprócz niego, kompleks obejmuje jeszcze cztery obiekty: 
stadion, kościół, basen oraz jednostkę mieszkaniową, które powstały na sztucznie stworzonym 
wzgórzu. W centrum kultury znajduje się m.in. audytorium, teatr, pracownia, restauracja i sala do 
tańca. Betonowa konstrukcja mierzy aż 112 metrów szerokości i jest wysoka na 14 metrów. Jej 
najbardziej charakterystycznym elementem jest asymetryczna sylwetka zakrzywionego, szpiczastego 
dachu. Po bokach budynku znajdują się ślepe betonowe ściany, a dwie fasady zdobią kolorowe szklane 
elementy. To właśnie gra kolorów z szarością betonu nadaje monumentalnemu centrum kultury 
odrobiny lekkości. 
 
Jednostka mieszkaniowa (taka sama zasada jak: JEDNOSTKA MARSYLSKA: PYTANIE 9A) 
 
Kościół św. Piotra został zaprojektowany w 1960 roku, jego budowa rozpoczęła się 10 lat później, lecz 
w wyniku bankructwa firmy budowlanej prace konstrukcyjne zostały wstrzymane. Powstałą do tego 
czasu podstawę świątyni uznano za "pomnik historii" ‐ co znaczy, że nie mogła zostać rozebrana. 
Władze miasta podjęły próbę ponownej realizacji projektu Le Corbusiera. Zbudowany pośmiertnie i 
ukończony pod kierunkiem José Oubrerie w 2006r. Odprowadzanie wody betonową rynną, konstelacja 
Oriona na ołtarzu.  
Znany z kart książek i szeregu biografii i wielkiego architekta szkic ukazuję perspektywę obiektu w 
formie stożka, budząc zachwyt bezkompromisowym kształtem i zwięzłością symboliki formy. Mocna i 
wertykalna forma stożka umiejscowiona w naturalnym, zielonym krajobrazie. 
 
b) Styl preriowy ‐ w sztuce ogrodowej ukształtował się pobudzony ruchem Arts and crafts. Styl 
preriowy w architekturze zainspirowany został w 1900‐1916 przez Louisa H. Sullivana a rozwijał go w 
swoich projektach Frank Lloyd Wright. Cechy charakterystyczne ‐ Nurt preferował szerokie widoki 
horyzontalne oraz miał za zadanie podkreślać unikatowy charakter krajobrazu. Przejawiał również 
pogardę dla geometryzacji.  
 
Frank Lloyd projektował domy w stylu preriowym ("Prairie Houses"), nazywane tak ze względu na ich 
dopasowanie do krajobrazu w okolicach Chicago. Architekt projektował takie obiekty przez dekadę, od 
ok. 1901 do 1911 roku, a do najbardziej znanych należą między innymi Robie House oraz Coonley 
House. Wright odegrał również ważną rolę w tworzeniu koncepcji "planu otwartego" dla wnętrz. 
Pierwszymi jego pracami są podmiejskie wille – własna teoria budowania domów mieszkalnych, jako 
schronienie człowieka. Dla Wrighta dom jest osłoną człowieka, współczesną jaskinią, do której może 
się chronić przed deszczem. Domy preriowe miały być dopasowane do krajobrazu amerykańskich 
równin: 
 
 z przewagą horyzontalnych linii, niskim dachem, dużymi przeszkleniami. W tańszym wariancie 
okna były niewielkie, ale liczne 
 otwarte wnętrze wypełnione światłem 
 w centrum umieszczano najczęściej duże wspólne pomieszczenie z kominkiem  
 likwidacja pokoi – zastąpienie ścian parawanami  
 pomieszczenia mieszkalne w górnej kondygnacji  
 instalacje wkomponowana w strukturę budynku  
 atmosfera intymna, funkcjonalność wnętrz 
 krajobraz odrywał zasadniczą rolę ‐ dąży do tego, aby bryła budynku wyrastała z otoczenia w 
sposób naturalny ‐ domy otwarte na krajobraz, szerokie tarasy , przeszklone ściany, 
dekoracyjna zieleń wokół domu.   
 
 
 
 
4. Mies van der Rohe‐ budynki wysokie projekty i realizacje, Gaudi ‐ 
innowacje parku Güell 
 
a) Drapacze chmur narodziły się Chicago w latach 80. XIX wieku. Wszystko przez specyficzna sytuację 
ekonomiczną, którą wytworzyła w tamtejszym śródmieściu niezwykle wysokie ceny gruntów. 
Budowanie coraz wyżej po prostu się opłaciło, bo w ten sposób można było z kosztownych parceli 
wyciągnąć jak najwięcej zysków. Jednak wieżowce mimo stalowych szkieletów, które stanowiły 
zaawansowane dzieła inżynierskie, szybko zaczęto przyoblekać w historyczny kostium. Amerykańskie 
metropolie zapełniły więc drapacze chmur w stylach gotyckim, klasycznym, eklektycznym, art deco i 
wielu innych. 
Mies van der Rohe jako pierwszy zaczął wydobywać z wieżowców ich strukturalne piękno. Po 30 latach 
od swych pierwszych koncepcyjnych szkiców wysokościowców z Berlina udało mu się ziścić wizje w 
Chicago.  
 
Promontory Apartments ‐ żelbetowy wieżowiec ma 21 pięter i plan na literze U, składa się z dwóch 
podobnych jednostek, mających własne windy i klatki schodowe. Ma jednolitą i klarowna formę, 
pasmowe okna biegnące przez całą długości elewacji i żelbetowy szkielet uwidoczniony w bryle. 
Pionowe kolumny ciągną się na całej wysokości wieżowca, zwężając się ku górze. W porównaniu z 
dotychczas budowanymi wieżowcami surowość i prostota Promontory Apartments były wręcz 
rewolucyjne. 
 
Lake Shore Drive – dopiero ta budowla obiegła cały świat. W realizacji całkowicie szklanych wież 
pomogła konstrukcja stalowa, żelbet wówczas nie dawał aż takich możliwości. Mies van der Rohe 
wzniósł dwie 26 piętrowe wieże mieszkalne. Po raz pierwszy na świecie elewacje stały się wyłącznie 
szklaną ścianą kurtynową. Wielkie tafle szkła odbijającego światło przymocowano do stalowego rusztu. 
Zrezygnowano z wszystkich niepotrzebnych elementów, radykalna redukcja wytworzyła szklane, 
monumentalne prostopadłościany.  
 
o Budynki są jawną manifestacją credo architekta, który zwykł mawiać "Less is more", czyli mniej 
znaczy więcej. Te dwa bloki przy Lake Shore Drive miały olbrzymi wpływ na całą współczesną 
architekturą, bo odtąd wyznaczyły nowy kanon budowy drapaczy chmur ‐ jako szklanych 
pudełek. 
 
Seagram Building ‐ po tej realizacji van der Rohe zdobył szereg propozycji budowy drapaczy chmur. W 
latach 1954‐58 buduje najdoskonalszy ze swoich wysokościowców. Pierwsze co rzuca się w oczy to 
odsunięcie wieżowca od ulicy i pozostawienie sporego placu wejściowego. Na piekielnie drogiej działce 
można by to uznać za marnotrawstwo, ale Mies chciał wprowadzić w gęstą tkanką Manhattanu 
odrobinę przestrzeni i oddechu. Przed budynkiem powstały dwa ozdobne baseny, na brzegach których 
lubią przysiadywać z kawą zabiegani nowojorczycy. Oddalenie budynku od ulicy pozwolił go też lepiej 
wyeksponować. Sama wieża rozwija koncepcję z domów mieszkalnych z Chicago z tą różnicą, że szkła 
jest jeszcze więcej, a stalowy ruszt ścian kurtynowych stał się bardziej smukły. 38 pięter jest jakby 
poderwanych, bo parter wycofano. Brązowy raster konstrukcji wypełnia barwione szkło o specjalnych 
właściwościach izolujących, które wówczas było jeszcze niezmiernie drogie, gdyż pozostawało w fazie 
doświadczalnej. Ostatnie trzy piętra wieńczące wieżę są ciemne, ponieważ mieszczą pomieszczenia 
techniczne i instalacje. Seagram Building ostatecznie przypieczętował erę nowoczesnych wieżowców. 
Paradoksalnie Amerykanów, prekursorów drapaczy chmur musiał tego nauczyć emigrant z Niemiec. 
 
PODSUMOWUJĄC: 
o „mniej znaczy więcej” 
o koncepcje budowli szkieletowych niejednokrotnie całkowicie przeszklonych, 
opartych na konstrukcji stalowej 
 o likwidacja ścian jako podpór 
o asceza materiałów i form ( szkło i stal) 
o najwyższa precyzja wykonania 
o rozwój architektoniczny powiązany z przemysłem 
o prefabrykaty‐jednostki modularne 
o idea otwarte płynnej przestrzeni, wnętrze powiązane z otoczeniem 
 
b) Park Güell – zaprojektowany przez katalońskiego architekta Antonio Gaudíego na życzenie jego 
przyjaciela Eusebio Güella, przemysłowca barcelońskiego, który ‐ zauroczony angielskimi "miastami‐
ogrodami" ‐ przedsięwzięcie sfinansował. Projekt w założeniu był osiedlem dla bogatej burżuazji 
mającym powstać na powierzchni 20 ha w pobliżu tzw. Łysej Góry. Prace trwały w latach 1900‐1914. 
Projektu tego Gaudí nigdy nie ukończył. W 1922 roku władze Barcelony wykupiły teren i przekształciły 
go w park miejski. Najciekawszymi elementami parku są:  
 
 Dawna brama wejściowa z kutego żelaza wraz z przyległymi do niej pawilonami 
 Schody wejściowe do głównego pawilonu. Gaudí umieścił w nich trzy wysepki; pierwszej nadał 
formę groty, drugiej ‐ węża na tle katalońskiej flagi ‐ symbolu mądrości, trzeciej ‐ salamandry ‐ 
symbolu Plutona.  
 Sala Kolumnowa ‐ główny pawilon, który miał służyć za targ. Liczy 86 kolumn o wzorach 
antycznych, w których środku są specjalne kanały umożliwiające spływ wody z położonego nad 
pawilonem tarasu. Dach sali ma kształt falisty i ułatwia tym bardziej spływ deszczówki.  
 Taras nad pawilonem kolumnowym przez architekta był nazywany teatrem greckim. Opasany 
jest wyjątkowo długą ławką, która jest jednocześnie gzymsem pawilonu pod nim.  
 Dom, w którym mieszkał Gaudí nim przeprowadził się w pobliże Sagrada Familia. Mieści się 
tam muzeum artysty 
 
5. Projekty urbanistyczne Le Corbusiera, Od [nazwisko] do [nazwisko] ‐ 
pionierzy Europejskiej architektury (od Gropiousa do Miesa) 
 
a) (PYTANIE 24B) Plan Voisin 
     (PYTANIE 9A) Cité Radieuse (Miasto Promieniste) 
 
b) (PYTANIE 13B) Gropius, Meyer, Mies van der Rohe   
 
6. Architektura konstruktywizmu,  F.L.Wright Willa nad wodospadem 
 
a) Konstruktywizm – w architekturze prąd charakteryzujący się podkreślaniem cech konstrukcyjnych 
obiektu budowlanego, oparty na teorii mówiącej, że o estetycznej wartości obiektu decyduje 
logicznie zastosowana i właściwie ustalona konstrukcja. Jeden z głównych kierunków architektury 
modernistycznej, rozwijający się w latach 20. i 30. XX wieku, głównie w ZSRR, oraz innych państwach 
europejskich.  
 
"Sztuka nie służy niczemu poza naśladowaniem maszyn." 
 
W szerszym znaczeniu o konstruktywizmie mówi się w odniesieniu do wszelkich dzieł architektury, 
które podkreślają w swej formie strukturę konstrukcyjną. Od początku XIX wieku obiekty o cechach 
konstruktywistycznych powstawały w związku z nowymi zadaniami, przed jakimi stanęła architektura, 
przede wszystkim w ramach budownictwa przemysłowego i komunikacyjnego. W tym czasie 
większość architektów nie zajmowała się konstrukcją, pozostawiając to zadanie nowo powstałemu 
zawodowi inżyniera budownictwa. W XX wieku ścisła współpraca między architektem a konstruktorem 
nabrała większego znaczenia – dzięki temu mogły powstać obiekty, których konstrukcja i estetyka nie 
stoją w sprzeczności do siebie. 
 
o anonimowość architektury i przejęcie metod przemysłowych w budownictwie 
o wyszukane układy konstrukcyjne 
o wprowadzanie do architektury elementów wskazujących na możliwość dalszej rozbudowy 
budynku (wybiegające w przestrzeń ramy, maszty, stropy) 
o podkreślanie kontrastów między ciężkimi i lekkimi elementami budowli, złudzenie że  
budowla opiera się prawu grawitacji 
o cięgna i kratownice 
o analiza właściwości użytych materiałów i zastosowanych układów konstrukcyjnych przez 
stosowanie obliczeń  
o zastosowana forma architektoniczna była związana z własnościami stosowanego materiału 
(stal, żelbet, drewno, szkło).  
o wydajność, zużywanie jak najmniejszych ilości materiałów przy jednoczesnym podkreślaniu 
zdolności inżynierów, którzy wznosili budynek, a także kunsztu budowniczych 
 
(PYTANIE 9B) za pierwsze dzieło architektoniczne konstruktywizmu uchodzi niezrealizowany projekt 
pomnika III Międzynarodówki Władimira Tatlina 
 
(PYTANIE 25A) Bracia Wiesnin  
 
b) Dom nad wodospadem ‐ uchodzi za największe dzieło Franka Lloyda Wrighta. Zrealizowany dla E.J. 
Kaufmanna w Bear Run, w stanie Pensylwania. Jego niezwykła lokalizacja i wciąż nowoczesny styl 
architektoniczny spowodowały, że budynek jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych prywatnych 
domów na świecie. Stał się sławny jeszcze przed ukończeniem i sława ta rosła z każdą upływającą 
dekadą. Obecnie przekształcony w muzeum. Idea Franka Lloyda Wrighta, która legła u podstaw ''domu 
nad wodospadem'' trwa do dzisiaj. Człowiek może żyć w zgodzie z naturą. 
 
Według pomysłu Wrighta domownicy powinni znaleźć się jak najbliżej natury, wytworzyć poczucie 
harmonii z otoczeniem i kontakt z surową przyrodą. Dom zbudowano wprost nad wodospadem. 
Górski strumień, którego szmer nawet na moment nie opuszcza zwiedzających, przepływa pod 
domem. Najbardziej charakterystyczny element ‐ rozłożyste tarasy, umieszczono na wspornikach 
bezpośrednio ponad strumieniem. 
 
Podłogi zbudowano z betonu, a ściany z okolicznych kamieni. Głazy leżące w strumieniu w miejscu 
budowy pozostawiono nietknięte. Jeden z nich delikatnie wystaje z podłogi w salonie. Podobno na 
wyraźne życzenie rodziny właściciela, która chciała zachować wspomnienia z opalania się nad 
strumieniem właśnie na tej skale.  
Całość budynku jest bardzo przeszklona w celu zapewnienia ciągłego kontaktu z naturą, a były to lata 
jeszcze przed II wojną światową. To tylko podkreśla jak bardzo budynek ten wyprzedził swój czas. Nie 
ma jednak ram okiennych ‐ szkło delikatnie znika w kamieniu ‐ przypominając raz jeszcze o 
niesamowitej, wręcz legendarnej dbałości Franka Lloyda Wrighta o szczegóły. Większość z tak 
przeszklonych pomieszczeń jest niska a ich zbudowane z kamienia ściany przenikają się. Potęguje to 
efekt ''otwierania się'' domu na okoliczny las.  
 
7. Secesja Wiedeńska, realizacje Bohdana Pniewskiego 

a) Secesja ‐ styl w sztuce europejskiej z przełomu XIX/XX wieku. Stanowiła próbę stworzenia nowego 
stylu, zamiast czystego naśladownictwa dawnych epok (historyzmu). Warunkiem była motywacja 
estetyczna i natchnienie twórcy. Ten sposób tworzenia spotkał się z silną krytyką, podkreślając, że 
wcześniejsze style powstawały w inny sposób – rzekomo drogą ewolucji wynikającej z czynników 
środowiskowych. 

Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl ograniczał się zasadniczo do 
zdobnictwa, sprawy funkcji i konstrukcji pozostawiając inżynierom budowlanym.  
Secesję cechowała forma stosunkowo abstrakcyjna. Bogata ornamentyka i struktura budynku wyrażały 
respekt wobec natury. Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i tektonikę budynku, 
lecz także stanowił symboliczne przedstawienie jego funkcji 

 fascynacja żeliwem i szkłem 
 stylizowane formy roślinne 
 postacie i maski długowłosych kobiet 
 formy przypominające draperie lub skórę 
 reliefy wypełniające całą powierzchnię ścian zewnętrznych 
 obłe kształty 
 detale wykończenia budynku: klamki, balustrady, balkony 

Secesja Wiedeńska – wyróżniający się odłam secesji. W porównaniu do innych nurtów tego stylu, 
secesja wiedeńska była pozbawiona przepychu i bogactwa dekoracji. Charakteryzowała się 
wysublimowana prostotą i dbałością o detale. Budynki zaprojektowane w duchu secesji wiedeńskiej – 
jak na tamten okres – są wręcz surowe i geometryczne. Ich cechą charakterystyczną są złote kopuły, 
ale i one z czasem ustąpiły miejsca prostszym bryłom. 
W przeciwieństwie do secesji francuskiej: 
 nie czerpała z form organicznych 
 niewiele motywów roślinnych, geometryzacja ich 
 redukcja ornamentów do minimum 
 odwrót od linii krzywej do linii prostej 
 upodobanie prostych figur i brył geometrycznych – głównie kwadratu, ale również prostokąta, 
koła, prostopadłościanu i kuli 
 desenie szachownicy 
 rytmiczne powtarzanie motywów i grupowanie ich w rzędy, szlaki lub fryzy 
 
Otto Wagner – zaprojektował w tym nurcie plan geometryzacji Wiednia, dwie stacje kolei miejskiej 
w Wiedniu i kościół w Steinhof. Bryły są proste, surowe, geometryczne, konstrukcja często stalowa, 
nowoczesna. Wszechobecne kopuły i błyszczące zdobienia przypominające o tym, że jesteśmy w 
cesarstwie Wiednia.  
 
Kościół w Steinhof ‐ fasada kościoła jest pokryta płytami z wysokiej jakości marmuru karraryjskiego o 
grubości 2 cm, przymocowanymi do murów przy pomocy „gwoździ miedzianych”. Pozłacana kopuła, 
podświetlona w nocy i widoczna z daleka, dała kościołowi miano „Limoniberg” („Cytrynowa Góra”).  
Wieże są zwieńczone dwoma miedzianymi posągami patronów  Dolnej Austrii, św. Leopolda (po 
lewej) i św. Sewera (po prawej). Nad głównym wejściem górują rzeźby czterech aniołów. Wnętrze 
może pomieścić do 800 osób. Jest ono utrzymane w nastrojowej, biało‐złotej tonacji. Aby stworzyć 
harmonijną strukturę wystroju i ogólnej architektury Otto Wagner zaprojektował również 
pieczołowicie każdy detal wyposażenia kościoła: tabernakulum, ołtarze, oprawy oświetleniowe, 
konfesjonały i sprzęt liturgiczny (kielich, monstrancja, dzwonki, itp). 
W oknach umieszczono wielobarwne witraże, a nad ołtarzem mozaikę. 
 
Secesja wiedeńska mniej dekoracyjna od reszty secesji, przetarła drogę nowoczesnym nurtom także w 
sztuce i wzornictwie. Powstało stowarzyszenie artystów plastyków , założone przez m.in. Gustawa 
Klimta, Josepha Olbricha i innych artystów, którzy dokonali oddzielenia (secesji) od Wiedeńskiego 
Domu Sztuki, opanowanego przez artystów konserwatywnych, hołdujących historycyzmowi. Josepha 
Maria Olbrich (uczeń Otto Wagnera) zaprojektował budynek wystawowy Secesji. 
 
b) Bohdan Pniewski ‐  architekt, twórca gmachów państwowych, profesor Politechniki Warszawskiej. 
Wybitny przedstawiciel modernizmu, którego realizacje twórczo odwoływały się do niektórych stylów 
historycznych. 
 
"Każdy kamień w rękach ludzkich może stać się brylantem, gdy go praca i umiłowanie otoczą" 
 
Swoje pierwsze budynki zrealizował w duchu modernistycznej awangardy. W latach 20. powstały 
osiedla na Mokotowie i Żoliborzu (domy szeregowe spółdzielni Słońce przy ul. Madalińskiego na 
warszawskim Mokotowie, budynki przy ul. Kochowskiego i Niegolewskiego na Żoliborzu oraz wille na 
Frascati, Konopnickiej i Klonowej) 
 
Ciekawą realizacją jest dom własny architekta (obecnie siedziba Muzeum Ziemi), stojący na skarpie w 
pobliżu Placu Trzech Krzyży. Prosty, ascetyczny w formie budynek przywodzi na myśl 
wczesnorenesansowe włoskie pałace. Jego elewacja obłożona jest płytami kamiennymi o nieregularnej 
powierzchni, co potęguje wrażenie surowości.  
 
Wkrótce wygrywał kolejne konkursy na gmachy użyteczności publicznej. Największy projekt 
Pniewskiego zrealizowany przed II wojną światową to monumentalny budynek Sądów Grodzkich.  
Wybuch wojny uniemożliwił jednak realizację wielu projektów, m.in.: Świątyni Opatrzności na Polu 
Mokotowskim czy kompleksu gmachów Polskiego Radia na Mokotowie. 
 
Po wojnie włączył się w odbudowę Warszawy. W jego projekty z lat 50. silnie ingerowała władza, tak 
by lepiej wpisywały się nurt socrealistyczny. Pracował nad: 
 projektem gmachu Ministerstwa Komunikacji  (pierwszy powojenny wysokościowiec w 
stolicy) 
 odbudową budynków Sejmu 
 budynkiem Domu Chłopa, uważanym za jedno z najbardziej udanych dzieł architekta 
 
W ostatnim projekcie ‐ odbudowie Teatru Wielkiego nadzorował prace jeszcze ze szpitalnego łóżka. 
Budynek otwarto jednak tuż po jego śmierci. 
 
8. Sagrada Familia w Barcelonie,  Polska architektura 1918‐39 cechy Szkoły 
Krakowskiej i Warszawskiej 
 
a) Sagrada Família ‐ Świątynia Pokutna Świętej Rodziny, secesyjny kościół w Barcelonie (Katalonia), 
uważana za główne osiągnięcie Antoniego Gaudíego.  
Świątynia miała być skromną neogotycką katedrą, ale projektant Francisco Villara popadł w konflikt ze 
zleceniodawcą, więc prace nad jej ukończeniem powierzono Gaudiemu. 
Wizjoner całkowicie zmienił pierwotny projekt i poświęcił się budowie. Zrezygnował z honorarium, a 
pod koniec życia nawet zamieszkał w krypcie świątyni. Już długo przed śmiercią zdał sobie sprawę, że 
nie dożyje końca prac. W chwili śmierci Gaudiego w 1926 r. ukończona była zaledwie jedna czwarta 
część świątyni: jedna fasada, krypta i absyda. 
 
Przez kolejne 10 lat kontynuowano budowę, jednak podczas hiszpańskiej wojny domowej kościół 
bardzo ucierpiał, zniszczony przez katalońskich anarchistów. Spłonęło całe archiwum: rysunki, plany i 
makiety, a wiele modeli składano potem ponownie z tysięcy odłamków. Gdy w 1982 r. ostatecznie 
zapadła decyzja o dokończeniu budowy, architekci nie wiedzieli jak to zrobić. Postanowiono ukończyć 
świątynię zgodnie z duchem Gaudiego. Przyjęto przy tym zasadę, że prace finansowane będą tylko z 
prywatnych datków (na ten cel idą także wpływy z biletów wstępu). 
 
Sagrada Familia jest monumentalna i pełna nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych. Nie powtarza 
się tu żaden detal, a wszystkie elementy – od fasady poprzez liczbę wież – mają znaczenie symboliczne 
i swoje uzasadnienie w Biblii: 
 
 Fasada Bożego Narodzenia – jako jedyna z trzech fasad stworzona przez Gaudiego. 
zbudowana z trzech części: Portalu Miłości, Wiary i Nadziei, pośrodku stoi kolumna Jezusa, u 
której podstawy biblijny wąż gryzie jabłko, symbol grzechu pierworodnego 
 Fasada Męki Pańskiej  ‐  jest dziełem współczesnym, przedstawia ostatnie dni życia Jezusa, ma 
całkowicie odmienny styl, oszczędna w motywy dekoracyjne, ukazuje smutek i cierpienie 
towarzyszące śmierci Chrystusa. Jej autorem jest współczesny kataloński rzeźbiarz, Josep 
Subirachs, który wzorował się na szkicach Gaudiego. 
 trzecia, główna fasada (która dopiero powstanie) ma być poświęcona Chwale Bożej 
 
 Powstało także 8 z 12 wież (po 4 nad każdą fasadą) symbolizujących 12 apostołów. Ich 
szczytowe zdobienia symbolizują insygnia biskupie: mitrę, pastorał i pierścień. Brakuje jeszcze 
czterech wież symbolizujących ewangelistów. Najwyższa wieża, poświęcona Jezusowi, ma 
mierzyć 170 m i będzie widoczna z każdego miejsca w Barcelonie. 
Windą można wjechać na jedną z wież, będących wspaniałym punktem widokowym 
Barcelony. Wcześniej należy wybrać, z której fasady chcemy podziwiać panoramę miasta, gdyż 
pomiędzy fasadami nie ma przejścia.  
 
 W krypcie Sagrada Familia, zgodnie z ostatnią wolą, znajduje się grób architekta. Pod główną 
nawą mieści się muzeum poświęcone twórczości Gaudiego. Można tu obejrzeć makiety, 
ocalałe rysunki i wiele inspiracji projektu kościoła. 
 
 Wnętrze Sagrada Familia to najbardziej osobliwy widok na świecie. W górnej części doryckie 
kolumny rozdzielają się niczym korona drzew, a cała świątynia sprawia wrażenie żywej rośliny. 
Wnętrze wypełniają refleksy wspaniałych, kolorowych witraży.  
 
Zakończenie budowy Sagrada Familia planowane jest na 2026 r., w setną rocznicę śmierci Gaudiego. 
Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, po 144 latach spełni się wreszcie szalony sen wybitnego 
architekta. 
 
b) Szkoła Warszawska ‐ termin szkoła warszawska odnosi się do całego kraju. Klasycyzm 
bezporządkowy (półmodernizm): 
 logiczne rozplanowanie 
 pionowe podziały 
 redukcja detalu, 
 gładkie elewacje 
 klasycystyczna bryła z kolumnami pozbawionymi kapiteli i baz 
(modernizacja Hali Stulecia we Wrocławiu, Teatr Polski w Warszawie), Biblioteka Jagiellońska w 
Krakowie)  
 
Szkoła Krakowska – termin szkoła krakowska również odnosi się do całego kraju. Polska odmiana 
ekspresjonizmu. Od poł. lat. 20. przechodzi w Art Deco.  
o dekoracje kryształkowe 
(Szkoła Przemysłowa w Krakowie, kościół św. Rocha w  Białymstoku)  
 
9. Le Corbusier ‐ Jednostka Marsylska. Pomnik III międzynarodówki Tatlina 
 
a) Blok Marsylski – modernistyczny budynek mieszkalny zaprojektowany przez Le Corbusiera. Jest 
podsumowaniem jego wszystkich dotychczasowych przemyśleń i propozycji dotyczących 
mieszkalnictwa. Powstał w Marsylii tuż po II wojnie światowej jako odpowiedź na deficyt mieszkań w 
Europie, zrujnowanej przez wojnę. Zapewnił mieszkania wielkiej liczbie ludzi w sposób ekonomiczny 
pozwalający na maksymalne zaoszczędzenie funduszy a także ziemi na której został wzniesiony. 
Budynek został wybudowany zgodnie ze słynnymi pięcioma zasadami nowoczesnej architektury 
stworzonymi przez Le Cobusiera.   
 
Blok stoi na dwóch szeregach słupów, ma konstrukcję żelbetową. Fasady są nieotynkowane, surowa 
powierzchnia betonu. 
 
Płaski dach to publiczny taras widokowy z dostępną panoramą Morza Śródziemnego. Na dachu 
dominują pomieszczenia sportowe, świetlice, betonowy ekran do projekcji filmów, basen oraz rzeźby 
pełniące rolę wentylacji i upodabniające budynek do wielkiego transatlantyka.  
W budynku znajdują się również sklepy, pomieszczenia medyczne, edukacyjne i hotel. 
 
Wymiary mieszkań zostały opracowane dzięki własnemu sposobowi mierzenia przestrzeni autorstwa 
Le Corbusiera zwanego Modulor, opartego na wymiarach człowieka, złotym podziale i ciągu 
Fibonacciego.  
Dla osiągnięcia założonej podwójnej głębokości Le Corbusier zaprojektował podłużne, wąskie 
mieszkania w poprzek budynku, otwarte od wschodu i zachodu. Każde mieszkanie ma z jednej strony 
widok na pobliskie góry z drugiej zaś na krajobraz nadmorski. Dłuższa oś bloku zorientowana jest na 
północ / południe.  
Mieszkania mają dwa poziomy i są, w założeniu, odpowiednikami domów jednorodzinnych. Architekt 
porównywał je do willi zawieszonych nad terenem. Mieszkania dostępne są z szerokich korytarzy 
zwanych 'wewnętrznymi ulicami'. Komunikację pionową zapewnia zespół wind. Jeden z poziomów 
mieszkań jest dostępny z korytarza ‐ 'ulicy', drugi poziom jest na przemian pod korytarzem lub nad 
korytarzem. Tym sposobem piętra są trzy poziomowe. Rozszerzeniem każdego mieszkania na każdym 
poziomie, od wschodu i zachodu są loggie pozwalające na ogródek. 
 
Celem projektu Bloku Marsylskiego było zapewnienie mieszkańcom ciszy, odosobnienia, dostępu do 
słońca, do przestrzeni i do zieleni, słowem stworzenie idealnego domu dla jednostki społecznej ‐ 
rodziny ‐ w kontekście wielorodzinnym. Według Le Corbusiera w bloku marsylskim, dzięki jasnemu 
rozplanowaniu funkcji codziennego życia, osiągnięta została równowaga między jednostką a 
zbiorowością, pomiędzy warunkami odosobnienia i możliwościami życia zbiorowego. 
 
To właśnie od Jednostki Marsylskiej wszystko się zaczęło. Budowla z Marsylii jest matką wszystkich 
powojennych bloków. Oprócz marsylskiego prototypu powstały cztery siostrzane Jednostki 
Mieszkalne ‐ w Nantes‐Rezé (1955), Firminy (1965) i Briey (1963) we Francji oraz jedna w Berlinie‐
Westend (1957).  
 
o Cité Radieuse / Miasto Promieniste  ‐ leży u podstaw osiedla mieszkaniowego znanego dziś 
jako 'blokowisko’. To pomysł Le Corbusiera na nową alternatywę dla, według niego, pełnych 
wad i starzejących się tradycyjnych miast. W zamyśle zwiększenie kubatury i rozmiarów 
budynków mieszkalnych pozwoli uzyskać duże ilości niezabudowanej przestrzeni. Tradycyjne 
miejskie budynki mają około 10 metrów głębokości i 25 metrów wysokości. W teorii 
podwojenie obu tych wymiarów da czterokrotny wzrost kubatury i uwolni duże przestrzenie 
bez zmniejszania gęstości. Odległości między tego typu budynkami wynosić miały 250‐300 
metrów lub więcej. W wizji wielkiego architekta przestrzenie pomiędzy budynkami to przede 
 wszystkim parki / ogrody. Zamiast widoku na ulicę wszystkie mieszkania będą miały widok na 
park. Tradycyjne ulice zastąpią drogi ruchu wśród zieleni. W parkach będą też szkoły, szpitale, 
urządzenia sportowe, place zabaw, ogrody i parkingi. Usługi kultury zgromadzone będą w 
centrach miejskich. 
 
 
b) Pomnik III Międzynarodówki ‐ Władimira Tatlina ‐ niezrealizowany projekt pomnika uchodzi za 
pierwsze dzieło architektoniczne konstruktywizmu. Projekt uznano za swoistą odpowiedź na stojącą w 
Paryżu Wieżę Eiffela. O ile paryska budowla kojarzy się z kapitalizmem Zachodu, o tyle konstrukcja, 
którą Tatlin chciał wznieść w Leningradzie miała symbolizować moc i siłę radzieckiej rewolucji oraz 
systemu socjalistycznego.  
 
Projekt zakładał spiralną kratownicową wieżę o wysokości ponad 400 m, w którą wplecione były 
pomieszczenia użytkowe w kształcie brył elementarnych. Wieża miała mieć 400m wysokości, a jej 
poszczególne części miały stale się poruszać, obracać wokół własnej osi. Wnętrze budynku‐pomnika 
miało stać się siedzibą Międzynarodówki Komunistycznej.  
 
Właściwie od początku było wiadomo, że wieży nie da się zbudować ‐ jej wielkość, techniczne 
skomplikowanie oraz koszt budowy przerastały możliwości władz miasta. Mimo że budynek nigdy nie 
powstał, jest do dziś najbardziej znanym przykładem architektury konstruktywistycznej.  
 
10. Ricardo Bofill: zespoły mieszkaniowe Francji ‐ postmodernizm. De stijl ‐ od 
malarstwa do architektury 
 
a) Ricardo Bofill  jest jednym z głównych reprezentantów postmodernizmu we współczesnej 
architekturze. Zasłynął z projektów mieszkaniowych: 
 Antygona ‐ największy zespół mieszkaniowy architekta. Zorientowany osiowo, jest idealnie 
geometryczny. Na placu Antygony znajduje się posąg Nike, oraz budynki administracyjne i dom 
handlowy. Zespół mieszkaniowy obsadzony został ogromną ilością zieleni, systematycznie 
obsadzone cyprysy przeplatają się z pięknymi fontannami. Inspirowany klasycyzmem, 
wszystkie elementy tworzą spójną i harmonijną całość. Cicha i spokojna atmosfera tego 
miejsca jest często tłem dla różnych wydarzeń kulturalnych w okolicy, a sama Antygona mieści 
wiele kawiarenek i restauracji. 
 Wersal dla Ludu (Saint‐Quentin‐en‐Yvelines) ‐ znajduje się bezpośrednio nad obszernym 
sztucznym jeziorem. Układ osiowy, mieszkania w czterech kwadratowych blokach z 
wewnętrznym dziedzińcem. Na zewnątrz fasady znajdują się schody, które prowadzą do 
kolejnych pięter, zapewniając jednocześnie dostęp do parkingu. Działa niczym małe 
miasteczko, ma swój rynek. Mówi się o nim „Wersal dla ubogich”, ponieważ z lotu ptaka rzut 
zespołu mieszkaniowego oddaje układ ogrodów Wersalu. 
 
W związku z kryzysem gospodarczym i dość napiętą sytuacją polityczną w kraju, Ricardo Bofill 
postanowił skupić się na pracy w zupełnie innym miejscu. W odpowiedzi na zapotrzebowanie nowych 
projektów francuskich miast i miasteczek, stworzył grupę w Paryżu, z którą rozpoczął francuski epizod 
swojej twórczości. Wygrał konkurs Ministerstwa Kultury dotyczący Les Halles i rozpoczął prace, jednak 
wokół projektu wybuchły ogromne kontrowersje, ówczesny mer Paryża, Jacques Chirac zlecił 
zaprzestanie budowy i nakazał oddać projekt w ręce innego architekta. 
 
 
 
 
b) De Stijl  ‐ kierunek w sztuce rozwijający się w latach dwudziestych. Nazwa pochodzi od czasopisma 
De Stijl wydawanego przez Theo van Doesburga. Najbardziej znanym artystą z kręgu De Stijl jest Piet 
Mondrian. Wydał on manifest grupy pod nazwą Neo‐Plastycyzm. 
Styl nie oznaczał stworzenia prostej idei wzornictwa przemysłowego, ale kompleksowego modelu 
kształtowania formy plastycznej, która polegała na współoddziaływaniu różnych dziedzin sztuki: 
malarstwa, rzeźby czy architektury (a nawet muzyki i literatury).  
Prace grupy silnie oddziaływały na Bauhaus oraz styl międzynarodowy w architekturze i wzornictwie.  
 
Zasady kierunku opierają się na przeciwieństwach:  
 dwie podstawowe linie (pion i poziom). linia pionowa oznaczała dynamikę, pozioma 
stateczność 
 stosowanie czystych kolorów (czerwony, niebieski, żółty) oraz czerni, bieli i szarości 
 brak dekoracji 
 wiara w abstrakcję 
 postawa odrzucająca naturę na rzecz dzieł rąk ludzkich. 
 
11. Secesja w Brukseli, Robert Venturi ‐ pionier postmodernizmu 
 
a) Rozkwit secesji w Brukseli silnie naznaczył wizerunek miasta. Kierunek ten charakteryzuje się przede 
wszystkim bogactwem ornamentyki, asymetrią, wyrafinowanymi zestawieniami kolorystycznymi, 
płynnymi, falistymi liniami i nieregularnymi krzywiznami.  
Pojawiały się artystyczne detale takie jak metalowe ornamenty, sgraffito, ceramika, motywy 
drewniane lub rzeźbiarskie.  
Wszystko to zauważamy w wykończeniach wielu brukselskich domów. Secesyjne budynki można 
znaleźć wszędzie, nie tylko w centrum. Ta stylowa architektura kwitła bujnie za czasów kiedy Bruksela 
konkurowała z Paryżem w nowych prądach w sztuce. Zbudowano wtedy ok. 2 tys. domów w 
secesyjnym stylu. Rozwój wiązał się pośrednio z poprawą sytuacji materialnej kręgów mieszczańskich. 
Po latach kryzysu ekonomicznego bogaci brukselczycy zaczęli budować przepiękne siedziby.  
 
Victor Horta – belgijski projektant, uważany za jednego z największych europejskich architektów stylu 
secesyjnego, za jednego z pierwszych który wprowadził ten styl do architektury. Pracował jako 
projektant wnętrz w Paryżu, gdzie zainteresował się sztuką impresjonistów i możliwościami, jakie 
dawało użycie do budowy stali i szkła.  
Jego prace wykorzystują żelazo i szkło, pozwalające traktować bryłę budynku jak rzeźbę, nadawać 
fasadom faliste formy. Elementy konstrukcyjne, podkreślone przez dekoracje z metalu o płynnych, 
secesyjnych liniach, są obecne także we wnętrzach, ukształtowanych asymetrycznie, przechodzących 
płynnie jedne w drugie ‐ dom jako dzieło sztuki. 
 
Początkowo projektował domy dla bogatych klientów, jednak zaczął startować w konkursach na 
projekty publiczne. Wygrał m.in. konkurs na projekt Muzeum Historii Naturalnej. W tym okresie dało 
się już zauważyć w jego projektach charakterystyczny zakrzywiony kształt linii.  
 
 Muzeum Horta – to prywatny dom i atelier architekta; obecnie znajduje się tu jego muzeum. 
Dom składa się z dwóch połączonych dwupiętrowych kamienic. Z zewnątrz jest zupełnie 
przeciętny: ciemny, z wąskimi balkonami, fasadą o miękkich liniach, ozdobioną jak gdyby 
przypadkowo metalowymi wspornikami, które przypominają wybujałe trawy, i finezyjnie 
plecionymi kratownicami w kolorze ochry. Ale Horta jest znany przede wszystkim jako 
projektant wnętrz. Wnętrze domu jest więc pełną światła, a zarazem rozsądnie 
zaprojektowaną przestrzenią mieszkalną, z przestronnymi, jasnymi pokojami rozmieszczonymi 
wokół wspaniale skomponowanych schodów. Ozdobne kute kraty, witraże, rzeźby, zdobione 
meble i boazeria zrobiona z kilku rodzajów drewna dopełniają całości. Każdy szczegół – od 
 projektu domu po wzory zdobiących ściany tapet – jest autorstwa Horty. Warto zaznaczyć, że 
architekt nigdy nie używał prostych linii i ostrych kątów, jeśli mógł je zastąpić łukami i linią 
giętką. Rewolucyjny był też sposób traktowania światła, które najczęściej pada z góry, niczym 
w atrium, dzięki zastosowaniu okien w dachu i maksymalnej liczby okien bocznych.  
 
 Hotel Tassel – budynek, który dał Horcie pozycję przywódcy ruchu art nouveau. Dom, 
wciśnięty między sąsiednie kamienice, z zewnątrz wygląda dość skromnie. Fasadę wyróżniają 
duże, wygięte w łuk okna i falujące linie balustrad – elegancja bez ornamentacyjnej 
przesadności. Secesja w całej swej bujności ujawnia się dopiero na fantazyjnej klatce 
schodowej. Wspierają ją lekkie metalowe kolumny, podobne do łodyg kwiatów i dekorujące 
arabeski wirujących linii na ścianach i posadzce. Jest to także wspaniały przykład dostosowania 
wnętrza do szczególnych potrzeb klienta. W tym przypadku dom zbudowano dla fotografa 
amatora, dlatego znajdują się w nim studio i ciemnia. Charakteryzował się jednolitym 
wnętrzem, swobodnym elastycznym planem wynikającym z funkcji mieszkanie, a nie ze stylów 
historycznych. Występowały zawiłe linie, krzywe, łuki, zaokrąglenia, dedykowane meble. 
 
 Hotel Solvay – uważany jest za arcydzieło architekta i podobnie jak muzeum, do dziś zawiera 
większość oryginalnych mebli i ozdób. Budynek jest okazały i szczyci się fasadą oplecioną 
dekoracyjnymi balkonami. Wstęgi metalu przemieniają się w fantazyjne rośliny, zadziwiając 
giętkością materiału. Metal jest zarazem konstrukcyjnym elementem ścian z kamienia i szkła.  
Projekt wyróżniały  elementy dekoracyjne drogie w produkcji, meble dywany, oświetlenie, 
zastawy, drewno egzotyczne, marmur, brąz. 
 
b) Robert Venturi ‐ architekt amerykański. Twórca teoretycznych podstaw postmodernizmu w 
architekturze, które wyłożył w książce „Complexity and Contradiction in Architecture”. Stwierdza w 
niej, że będące podstawą nowoczesnej architektury i wzornictwa dążenie do prostoty i logiki 
doprowadziło do zubożenia i wyjałowienia tych dziedzin, przez co stały się nudne i przewidywalne. 
Przywołuje przykłady budynków, których znakomitość wynika ze złożoności i kontrastowości form, a 
nie z prostoty. Idee postmodernizmu po raz pierwszy zrealizował w praktyce budując dom dla swojej 
matki na przedmieściach Filadelfii. We wnętrzach domu króluje asymetria, pomieszczenia mają 
nieregularne kształty, liczne kąty i załamania oraz zróżnicowaną wysokość. Venturi projektował 
również meble dla firmy Knoll – przede wszystkim krzesła, dekoracyjne, nawiązujące do stylów 
historycznych. W 1991 roku otrzymał prestiżową Nagrodę Pritzkera. Bywa określany jako 
„postmodernista propagujący tandetę dojrzałego kapitalizmu”. 
 
12. Charles Mackintosch i jego realizacje.  Realizacje w Krakowie z ostatnich 5 
lat 
 
a) Charles Mackintosh – szkocki architekt i malarz, tworzący w stylu secesji. Domy Mackintosha noszą 
cechy średniowiecznych zamków, z całą ich zawartością i różnorodnością ukształtowania bryły. Oprócz 
budynków Mackintosh projektował także meble i wnętrza. Za życia nie został doceniony i zmarł w 
biedzie. Obecnie uważany za jednego z najbardziej znaczących projektantów secesyjnych, swoją sławę 
zawdzięcza bardziej nowatorskim projektom wnętrz niż nielicznym zrealizowanym projektom 
architektonicznym. Charakterystyczne dla jego projektów mebli są surowe, geometryczne kształty, 
smukłe proporcje i mała ilość ozdób. Stworzył też wiele projektów krzeseł o bardzo wysokich 
oparciach, często składających się z listew, które podkreślały jeszcze wysokość, monumentalność, a 
jednocześnie smukłość mebla. 
 
 Szkoła sztuk pięknych Glasgow ‐ niemal płaska pozbawiona detalu i ornamentu fasada o 
wielkich prostokątnych oknach. Ożywia bryłę jedynie asymetrycznie ukształtowany ryzalit 
wejściowy, zaakcentowany niską basztą, ożywia surową płaszczyznę fasady. Mackintosh stara 
 się nie używać linii krzywych. Dominują u niego zawsze ostro narysowane piony i poziomy, 
widać to w bibliotece szkoły ( wnętrzu) Jej bryła wnętrza w uzyskanej nieco sztuczny sposób 
malowniczości bez powiązania z funkcją wnętrza wydaje się krokiem wstecz do fasady szkoły. 
Wyczucie wartości przestrzennych, wystrój wnętrza wzorem przejrzystości. Podział na 
kwadraty i prostokąty. Budownictwo jako abstrakcyjna sztuka. 
 
 Hill House ‐ jednym z najbardziej znanych projektów Charlesa Mackintosha prawdopodobnie 
druga z kolei tuż za projektem Szkoły Artystycznej w Glasgow. Układ okien wynika z funkcji, a 
nie z elewacji! Jako dodatek do domu, Mackintosh zaprojektował także wnętrza pokoi, meble 
 
 Herbaciarnie dla pani Catheriny Cranston ‐ krzesła z wysokimi oparciami, podział na część dla 
kobiet i mężczyzn, ściany bogato zdobione  
 
b) Muzeum Tadeusza Kantora "Cricoteka" (2014) – muzeum tylko pokazuję największą zgromadzoną 
w Krakowie kolekcję prac wielkiego artysty, ale też jest centrum teatralno‐konferencyjnym, ośrodkiem 
badań historii teatru i sztuk wizualnych, czytelnią i biblioteką, a także miejscem spotkań. Temu 
ostatniemu służy duży plac przed budynkiem.  
Muzeum nawiązuje kształtem do przęsła mostu, przerzuconego nad zabytkową elektrownią przy ul. 
Nadwiślańskiej, która zgodnie z prawem chronienia zabytków musiała być nienaruszona. Projekty 
wyłoniony został drogą międzynarodowego konkursu architektonicznego w 2009 roku. Jury 
jednomyślnie przyznało pierwszą nagrodę niebanalnej pracy dwóch krakowskich biur 
architektonicznych "Wizja" oraz  „nsMoonStudio” między innymi za to, że „odpowiada duchowi i skali 
tej postindustrialnej dzielnicy Krakowa”. Atektoniczna konstrukcja nie integruje się z otoczeniem, 
stwarza potrzebny w tej części miasta wyraźny akcent przestrzenny. W taki sposób twórcy 
zinterpretowali myśl Tadeusza Kantora, że potrzeba konfliktu, „spięcia”, aby wyzwolić dalszą energię 
twórczą. 
 
Centrum Kongresowe ICE Kraków (2014) – w 2007r. Urząd Miasta Krakowa ogłosił międzynarodowy 
dwuetapowy konkurs na opracowanie koncepcji urbanistyczno‐architektonicznej Centrum 
Kongresowego w Krakowie. Autorem zwycięskiej koncepcji okazała się krakowska pracownia Ingarden 
& Ewý wraz z japońskim konsultantem projektowym Arata Isozaki & Associate z Tokio. Wcześniej oba 
biura współpracowały przy projekcie Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie, 
stojącym w sąsiedztwie planowanego Centrum Kongresowego.  
Centrum dysponuje trzema głównymi salami: Audytoryjną, Teatralną oraz Kameralną. Składane trybuny 
Sali Teatralnej pozwalają jej na zwiększenie powierzchni podłogi w przypadku wykorzystania jej na 
bankiety czy wystawy. Budynek dysponuje także zespołem sal konferencyjnych z regulowanymi 
przesuwnymi ściankami, przeszklonym, 3‐poziomowym foyer z widokiem na Wawel, wielofunkcyjną 
salą wystawową i powierzchniami pomocniczymi. 
 
Tauron Arena  (2014) – zaprojektowana przez architektów z pracowni Perbo‐Projekt. Arena składa się 
z trzech poziomów widowni, płyty i sektorów VIP. Ma 1300 miejsc parkingowych. Odbywać się mogą 
na niej międzynarodowe zmagania sportowe, konferencje naukowe, imprezy targowe i koncerty. 
Głównym determinantem przedsięwzięcia były wymogi federacji sportowych, które zdecydowały o 
rozmiarach areny, organizacji widowni i zaplecza szatniowo‐magazynowego. Obiekt daje możliwość 
rozgrywania zawodów aż w 17 dyscyplinach rangi mistrzostw świata. Arena zawdzięcza swoją 
funkcjonalność bryle zbliżonej do spłaszczonej elipsoidy obrotowej. Kolisty układ skupia uwagę widza 
na show, zapewnia wygodną komunikację i sprawną ewakuację.  
 
 
 
13. Adolf Loos ‐ pioner modernizmu, Standaryzacja ,typizacja i normalizacja: 
Innowacyjność szkoły Bauhausu 
 
a) Adolf Loos ‐ austriacki architekt, teoretyk i publicysta, jeden z prekursorów modernizmu. Studiował 
w Rechenbergu i Dreźnie. W młodości imał się różnych zajęć, aby zarobić na utrzymanie, podróżował 
po Europie i Stanach Zjednoczonych. W 1897 roku założył własne biuro projektowe.  
 
Przez krótki czas był związany z Secesją Wiedeńską, ale szybko się nią rozczarował i stał się jej 
radykalnym krytykiem. W 1908 roku wydał swoją sztandarową pracę „Ornament i zbrodnia”, w której 
przekonywał o zbędności i szkodliwości wykorzystania ornamentu w architekturze.  
Oryginalne, prowokacyjne eseje położyły fundament pod modernistyczny przewrót w architekturze 
 wezwanie do kierowania się rzeczywistymi potrzebami, a nie powierzchownymi aspiracjami 
 eksponowania natury materiałów i technologii 
 ekonomiczne i celowe podejście do architektury 
 proporcjonalne i harmonijne grupowaniu otworów drzwiowych i okiennych  
 
Uważał dekoracyjność za przejaw degeneracji i dekadencji. Jego poglądy stały się punktem wyjścia dla 
nowoczesnego wzornictwa i architektury, a jego prace teoretyczne zyskały większe uznanie niż 
budynki.  
 
Najbardziej charakterystyczne realizacje Loosa znajdują się w Wiedniu:  
 Looshaus dom towarowy Goldmann & Salatsch zwany domem bez brwi. Obiekt powstał w 
samym sercu zabytkowego Wiednia, przy samym wjeździe do zespołu pałacowego Hofburg. 
Budowie przyglądali się licznie wiedeńczycy, w tym cesarz Franciszek Józef I, który był w 
szerokim gronie krytyków projektu. Budynek uległ niewielkim zniszczeniom podczas 
bombardowania. Dzisiaj chroniony, jako zabytek architektury, zakupiony przez  firmę 
Raiffeisen, która generalnie go wyremontowała, z zachowaniem cech stylowych. 
 Dom dra. Steinera – dwupiętrowa willa, bryła zbudowana z sześcianów o prostych, czystych 
krawędziach, zaskakujące operowanie płaszczyzną ściany prostymi wykrojami otworów 
okiennych, brak jakiejkolwiek ornamentyki i tarasowe dachy . 
 Willa Müllerów w Pradze – wybitny przykład wczesnego modernizmu w realizacji domu 
jednorodzinnego. W projekcie Loos położył nacisk nie tylko na funkcjonalne myślenie, ale i 
wdrożył swoją teorię „Raumplanu“ – przestrzeń domu nie była dzielona na jednakowe piętra, 
ale rozczłonkowana na przestrzenno‐funkcjonalne „sześciany” – osie widokowe 
poszczególnych izb obiektu przecinały się na różnych płaszczyznach. 
 
b)  
Bauhaus – uczelnia artystyczno‐rzemieślnicza powstała w Weimarze z połączenia Akademii 
Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych, później działająca w Dessau, a następnie w 
Berlinie.  Została utworzona przez Waltera Gropiusa. Dyrektorzy: 
1. Walter Gropius w latach 1919–1927  
2. Hannes Meyer w latach 1927–1930  
3. Ludwig Mies van der Rohe w latach 1930–19  
 
 
 
Walter Gropius, architekt modernistyczny, jeden z głównych przedstawicieli stylu międzynarodowego. 
Był asystentem Petera Behrens, w jego biurze poznał m.in. Ludwiga Miesa i Charles'a E. Jeannereta (Le 
Corbusiera).  
Dość szybko dał się poznać jako nowoczesny twórca. Zaczął propagować ideę standaryzacji ze względu 
na możliwości technologiczne przemysłu budowlanego. Dążył do połączenia techniki ze sztuką. 
Otworzył własne biuro projektowe, jednym z jego współpracowników był Adolf Meyer. Poza 
architekturą projektował w tym czasie wnętrza, wzory tapet, meble, a nawet karoserie samochodów 
oraz lokomotywy dieslowskiej 
 
 Fabryka Fagus w Alfeld ‐  zajmował się przebudową i rozbudową fabryki. Budowla jest 
uważana za kamień milowy architektury modernistycznej – zastosowano tu elementy 
późniejszego stylu międzynarodowego, m.in. szklane ściany pomiędzy stalowymi filarami – 
szczególnie duży wpływ wywarł całkowicie szklany narożnik pozbawiony filara 
 
Na wystawie Werkbundu (którego Gropius był członkiem), razem z Meyerem zaprezentowali 
modelowy budynek fabryczny wraz z biurowcem na potrzeby średnich przedsiębiorstw – tył budynku 
fabryki pokrywała szklana ściana, fasada z przodu była pozbawiona okien, pokryta płytami z wapienia 
modelowanymi na cegłę. Pod wpływem tego projektu wielki książę Wilhelm Ernest II zaproponował 
Gropiusowi objęcie kierownictwa Szkoły Sztuk Pięknych i Rzemiosła – plany te pokrzyżowała I wojna 
światowa. 
 
 
 
 
 
Po zakończeniu I wojny światowej oferta księcia została wsparta przez nowe władze i Gropius założył w 
Weimarze szkołę rzemiosła, sztuki użytkowej i architektury Bauhaus, której był też pierwszym 
dyrektorem. Szkoła powstała w wyniku połączenia Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosła 
Artystycznego. 
 
 
 
Gropius Twierdził, że wszyscy rzemieślnicy są artystami, jak też wszyscy artyści powinni być dobrymi 
rzemieślnikami. Nazwa Bauhaus nawiązywała do średniowiecznej Bauhütte, strzechy budowlanej, 
łączącej sobie wszystkie dziedziny rzemiosła budowlanego, a zatem oznaczała wykształcenie 
wszystkich artystów za pomocą jednakowego kursu wprowadzającego o formach, materiałach, 
kolorach. Kurs wstępny trwał pół roku. Głównym celem kursu było: 
 odrzucenie wiedzy jaką uczniowie zdobyli wcześniej, ukierunkowanie ich na założenia 
Bauhausu 
 nauka samodzielnego myślenia i analizy 
Ważnym aspektem działalności szkoły były projekty mebli. Ich forma powstałych w tamtym okresie 
była bardzo oszczędna, starannie zaprojektowana i jasno przekazująca ich funkcję użytkową. 
Niedopuszczalne było używanie dodatków dekoracyjnych, ozdobnych okuć, rzeźb i ornamentów, tak 
popularnych jeszcze na początku XXw.. Do wytwarzania mebli wykorzystywano najnowsze materiały i 
innowacyjną technologię, głównie technikę gięcia metalu, uważaną za kryterium nowoczesności. 
Tworzono konstrukcje z samych rurek stalowych, jak i w połączeniu z drewnem, naturalnymi skórami i 
tworzywami sztucznymi. Produkcja mebli była seryjna. 
 
Po ukończeniu kursu uczniowie przechodzili na trzyletnie warsztaty: metalu, malarstwa ściennego, 
drewna, kompozycji przestrzennej, rzeźby. Kończąc ten kurs otrzymywało się wykształcenie w 
szerokim zakresie.  Uczelnia realizowała egalitarne (dążące całkowitej równości między ludźmi pod 
względem ekonomicznym, społecznym i politycznym) i wspólnotowe idee Gropiusa, zatrudniała tylko 
dziesięciu wykładowców (zwanych mistrzami, a nie profesorami), a wiele zajęć prowadzili asystenci – 
studenci starszych lat.  
 
Po wygaśnięciu umowy w Weimarze, Walter Gropius wzniósł w Dessau zespół nowoczesnych 
budynków uczelni oraz osiedle dla mistrzów. Po przeniesieniu Bauhausu, jeszcze jakiś czas 
funkcjonował on pod kierownictwem Gropiusa. O ile w Weimarze nauka koncentrowała się na 
rzemieślniczej pracy warsztatowej, w Dessau przykładano większą wagę do nauczania teorii. Wzrosła 
też znacząco ilość studentów.  
Nowym dyrektorem uczelni został Hannes Meyer. Rozbudował nauczanie architektury, jednocześnie 
wspierał działalność socjalistyczną i komunistyczną wśród studentów. Został z tego powodu odwołany 
przez niechętne mu władze miejskie Dessau. Wyjechał do Moskwy, gdzie uczył na Akademii 
Architektury, następnie został kierownikiem Katedry Urbanistyki. Popadłszy w niełaskę stalinowskich 
władz, powrócił do Szwajcarii. 
 
Jego następca, trzeci dyrektor Ludwig Mies van der Rohe, dążył do przekształcenia opartej na duchu 
współpracy i interdyscyplinarnej uczelni w klasyczną autorską szkołę architektury. Podczas objęcia 
Dessau przez nowe, nazistowskie władze, finansowanie uczelni zostało zawieszone. Dyrektor przeniósł 
uczelnię do Berlina, gdzie przekształcił w swoją prywatną szkołę Miesa van der Rohe. Uczelnia w końcu 
została ostatecznie zamknięta przez hitlerowców. Po dojściu Hitlera do władzy nurt powstały w szkole 
przenosił się na grunty innych Państw i kontynentów, m.in. USA. 
 
 
 
 
 
Idee Bauhausu:  
Od końca XIX wieku w całej Europie, pod wpływem rewolucji przemysłowej pojawiły się niepewności 
związane z uprzemysłowieniem produkcji mebli i dekoracji. W Anglii pojawiło się wiele cech 
rzemieślniczych, które przeciwstawiały się typizacji produktów. Tendencje te pojawiły się również w 
Niemczech, w których głównym celem teoretyków stała się chęć połączenia fachu artysty i technika.  
Bauhaus dokonał radykalnego przewartościowania poglądów na różne rodzaje sztuki. Oprócz 
funkcjonalizmu, który stał się trwałym wkładem w dziedzinę wszelkiego projektowania przestrzeni i 
przedmiotów, architekci i inni artyści Bauhausu wnieśli różne osobiste koncepcje, często odbiegające 
od powszechnego poziomu akceptacji. Programem Bauhausu było stworzenie nowoczesnej 
architektury, funkcjonalnej, integralnie związanej z innymi dziedzinami sztuki, dążenie do jedności 
estetycznych i technicznych dzieła. Bauhaus wpłynął na kształtowanie się architektury 
modernistycznej, umocnienie tendencji abstrakcyjnej w sztuce i zreformowanie metod nauczania w 
szkolnictwie artystycznym. 
 
Założenia Bauhausu: 
 Brak ornamentyki oraz elementów narodowych, co wpłynęło na okrzyknięcie Bauhausu 
mianem stylu międzynarodowego 
 Funkcjonalność oparta nie tylko na przesłankach mechanicznych (jak np. wymiary ciała 
człowieka), ale także psychologicznych. Potrzeby emocjonalne są uznane za równie ważne jak 
pragmatyczne.  
 Znaczenie czynników społecznych (szeroko rozumiane dobro i rozwój osobisty człowieka), 
które uważane są za ważniejsze niż wymogi czysto estetyczne, ekologiczne i techniczne.  
 Zniesienie podziału pomiędzy artystą, architektem, rzemieślnikiem i przemysłowcem.  
 Odkrycie, że zorganizowana przestrzeń wpływa na sposób działania i myślenia ludzi, stąd 
waga społecznej roli architekta (architekt jako "projektant życia społecznego", a nie tylko 
budowli). Architektura reguluje też relacje między krajobrazem, przyrodą, techniką a 
człowiekiem. W projektowaniu należy uwzględnić biologię, socjologię, psychologię, 
ergonomię.  
  Wartość nowoczesnej architektury zależy tylko od ludzi. Społeczeństwo otrzymuje taką 
architekturę do jakiej dojrzało. Należy ludzi wychowywać do odpowiedniego odbioru. Idea 
wychowania przez sztukę.  
 Wprowadzanie do formy architektonicznej warunków regionalnych, klimatów, krajobrazów i 
zwyczajów mieszkańców.  
 Używanie powtarzalnych form, czyli standardowych elementów (prefabrykatów). Elementy 
powinny być tak wytwarzane, by umożliwiały powstanie rożnych kombinacji. Starania o 
modularyzację (Ernst Neufert). Powstaje pojęcie "technologicznego" lub 
"nietechnologicznego" użycia materiałów.  
 Potrzeba zespołowości przy pracy projektowej; udział w zespołach na zasadzie 
dobrowolności; zespoły interdyscyplinarne.  
 Projektowanie jest zarówno nauką jak i sztuką. Jako nauka korzysta z metodologii socjologii i 
innych nauk o człowieku, określa cele funkcjonalne, stosuje metody matematyczne – jako 
dziedzina artystyczna wprowadza pomysł formalny i właśnie sztukę, czyli elementy bardzo 
trudne do zdefiniowania (na tworzenie sztuki nie ma recept).  
 
14. Antonio Gaudi jego odmienność podczas europejskiej secesji. 
Rola architektury podczas integracji ziem polskich w latach 1918‐1939 
 
a) Secesja w Europie:  dążenie do stylowej jedności sztuki, dzięki łączeniu działań w różnych  
dziedzinach (rzemiosło artystyczne, architektura wnętrz, rzeźba, grafika). Charakterystycznymi 
cechami stylu secesyjnego są: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna, inspiracje 
sztuką japońską, swobodne układy kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm oraz 
subtelna pastelowa kolorystyka. Materiały w secesji to takie które można dowolnie kształtować, 
nadając im formy miękkie, bogate w efekty światłocienia, przede wszystkim: żeliwo, żelbet, stiuk. 
 
Gaudi nie projektował jednak budowli czysto secesyjnych, ale stworzył swoją odmianę tego stylu. Casa 
Mila w Barcelonie to przykład już rozwiniętego '"gaudizmu". Secesja Gaudiego wyróżniała się 
poszukiwaniem przez architekta nowych rozwiązań, głównie technicznych. Poza tym był zafascynowały 
architekturą gotyku i ostatnim okresie swojej twórczości bardzo często wplatał do projektów elementy 
tego stylu. Nie był to bynajmniej historyzm, polegający na kopiowaniu wcześniejszych stylów. Gaudi 
stworzył w ten sposób coś pośredniego między secesją, a gotykiem. Pragnął dalej rozwijać styl 
średniowieczny, który nagle został przerwany przez wybuch renesansu. 
 
(PYTANIE 7A) 
 
b) Ratusze, szkoły czy szpitale w dwudziestoleciu międzywojennym pełniły nie tylko funkcje użyteczne, 
ale także zachwycały swoimi bryłami. Architektura międzywojnia to przede wszystkim nowatorskie 
rozwiązania, które zmierzały do połączenia estetyki z maksymalną funkcjonalnością. Twórcy tego 
okresu w dziedzinie budownictwa mieszkalnego starali się rozwiązać problem wielkich skupisk ludzkich 
i stworzyć takie propozycje budowli, które mogłyby pomieścić dużą liczbę mieszkańców. 
Z drugiej strony, to właśnie w dwudziestoleciu nastąpiła erupcja prądów awangardowych, które w 
znaczący sposób oddziałały na architekturę. Pojawiły się tendencje takie jak: puryzm, charakteryzujący 
się unikaniem form przeestetyzowanych i nadmiernie zdobionych czy organicyzm. Jako materiał w 
budownictwie zaczęto wykorzystywać żelbeton, a także tworzyć jasne kompleksy, wykorzystując szkło i 
światło słoneczne. 
 
(PYTANIE 2B) 
 
 
15. Modernizm i postmodernizm ‐ cechy charakterystyczne, Le Corbusier ‐ 
realizacje w Paryżu 
 
(PYTANIE 13A) Adolf Loos: modernizm 
(PYTANIE 11B) Robert Venturi: postmodernizm 
 
Cechy architektury modernistycznej: 
 Całkowite odejście od stylów historycznych, i wszelkich stylizacji 
 Podstawową zasadą, którą kierowali się architekci modernizmu, było poczucie moralnego 
obowiązku wobec społeczności ‐ urbanistyka, architektura i przemysł miały spełniać 
społeczną misję, ich zadaniem miało być demokratyczne i wspólnotowe wychowanie 
społeczeństwa. 
 Zapewnienie sprawiedliwego podziału przestrzeni życiowej 
 Zapewnienie ludności godziwych warunków mieszkaniowych, co spowodowało koncentrację 
na urbanistyce rozumianej jako planowanie osiedli 
 Optymalizacja i ekonomizacja 
 stosowanie surowych materiałów (beton, stal) 
 forma lekka, unikanie symetrii, kubiczna bryła budynku, duże płaskie i jednolite powierzchnie 
elewacji – białe lub w pastelowych kolorach, okna zlicowane z elewacją i pozbawione 
wewnętrznych podziałów, obszerne przeszklenia klatek schodowych, a czasem całych elewacji 
 Le Corbusier: (5 zasad nowoczesnej architektury – PYTANIE 2A), szczególnie: 
o Wolny plan ‐ rzut kondygnacji nie podzielony na zamknięte pomieszczenia. Przestrzeń 
definiowana była poprzez swobodnie rozmieszczone płaszczyzny, słupy, oświetlenie, 
elementy wyposażenia. Popularność wolnego rzutu miała kilka przyczyn. Z jednej 
strony podkreślano rzekome zalety funkcjonalne uniwersalnej przestrzeni dającej się 
kształtować przy pomocy odpowiedniej aranżacji mebli i nielicznych ekranów ścian 
(ewentualnie przesuwnych), z drugiej zaś doceniano walory artystyczne takiego 
wnętrza, zbudowanego z ciągu zmiennych perspektyw.  
o Modernizm na nowo sformułował pojęcie przestrzeni architektonicznej, zastępując 
zamknięte i ściśle zdefiniowane, ograniczające się do poszczególnych wnętrz 
przestrzenie poprzez tzw. kontinuum przestrzenne – ciąg przestrzeni tylko częściowo 
ograniczonych przez przegrody budowlane. Inspirując się architekturą Dalekiego 
Wschodu, dążono do zatarcia kontrastu między wnętrzem a zewnętrzem, wciągnięcia 
przylegającej przestrzeni ogrodu do przestrzeni użytkowej budynku i włączenia 
wnętrza budynku w środowisko przyrodnicze 
o Płaski dach  ‐ dążenie do funkcjonalności, a przy tym ekonomiczności, nakazywało 
rezygnację ze słabo wykorzystanej kubatury budynku. Możliwość urządzenia na dachu 
zazielenionego tarasu umożliwiała lepsze zespolenie budynku z przyrodą. Przede 
wszystkim jednak dachy płaskie stanowiły manifestacyjny wyróżnik nowoczesności 
wyrażający się przez oderwanie od archetypu budynku (zwieńczonego dachem 
spadzistym) 
 
Cechy architektury postmodernistycznej: 
 Modernistyczny bunt wobec tradycji historycznej został zastąpiony odkryciem, że jest ona 
niewyczerpanym źródłem, z którego można czerpać rozmaite motywy. Cytaty z architektury 
dawnej nie pełnią jednak tej samej roli, co w historycznych wzorcach, często są do budynku 
sztucznie dołączone. Postmodernizm nie jest rodzajem historyzmu, gdyż nie naśladuje 
zazwyczaj konkretnego stylu, lecz swobodnie łączy zapożyczone motywy z własnymi 
pomysłami twórców   
  Modernistyczne hasła „forma podąża za funkcją” (Louis Sullivan) i „mniej znaczy więcej” (Mies) 
zastąpiono hasłami „forma podąża za fikcją” i „im mniej tym nudniej” 
 rozłączne traktowanie funkcji i formy. Zewnętrzność obiektu jest świadomą, a budynek 
udekorowaną szopą (ang. decorated shed – wyrażenie Venturiego).  
 klasyczne, jak i nowsze symbole (portal, wieża, cokół, kratownica, szkło), czasem powstają 
ich kontrastowe zestawienia 
 Funkcjonalizm jest odrzucany, architektura jest traktowana jako sztuka oderwana od realiów. 
Prowadzi to czasami do poważnych niedostatków funkcjonalnych 
 Ornament i symbol, a także symetria wracają do łask 
 

b) (PYTANIE 3A) Firminy 
     (PYTANIE 24B) Plan Voisin 
 
 
16. Budynki rządowe w Chandigarh, rozbudowa National Gallery w Londynie 
 
a) Chandigarh – miasto w Indiach, Corbusier zaprojektował plan miasta i budynki rządowe. Miasto to 
miał projektować polski architekt, jednak zginał w katastrofie lotniczej. Budynki są pełnymi dynamiki, 
architektonicznymi rzeźbami: 
 Pałac Gubernatora ‐ podwójne tarasy na dachu (jeden w kształcie sierpa księżyca nadaje 
budynkowi bajkowy charakter) 
 Sąd Najwyższy ‐ 7 sal, przykryty wielkim dachem łupinowym, daleko wysunięty okap rzuca 
cień na budowle, wewnątrz nieforemne otwory, rampy zamiast schodów, balkony, łuki, 
kolumny 
 Gmach ministerstwa ‐ 270m długości, fasada przypomina blok marsylski, w 2/3 klatki 
schodowe 
 Parlament ‐ gra betonowych sześcianów, siedziba wyższej izby i niższej: wielka i mała 
piramida, otoczone z czterech stron izbami i biurami 
 
b) Rozbudowa National Gallery w Londynie: 
 rozdzielenie Biblioteki i Muzeum Narodowego 
 inwestycja wykonana przez FOSTER&PARTNERS 
 przebudowa ulepszyła funkcjonowanie budynków 
 wykonanie przeszklonego dziedzińca 
 wkucie jońskich kolumn, trzymanie się tradycji 
 cały dziedziniec przygnieciony bielą i monumentalizmem 
 na gładkiej posadzce rzeźby nie pasujące do niczego. 
 W 2000 r. otwarto przykryty szklanym dachem Wielki Dziedziniec Królowej Elżbiety II (ang. The 
Queen Elizabeth II Great Court), który powstał w miejscu zajmowanym wcześniej przez 
bibliotekę (szklany dach został zaprojektowany przez angielskiego architekta Normana 
Fostera) 
 
 
 
 
 
 
17. Mój ulubiony budynek polskiej architektury sakralnej z ostatnich 30 lat., 
Mies van der Rohe ‐ realizacja campusu w Chicago 
 
a) Kościół Votum Aleksa w Tarnowie, arch. Grupa Beton  
Minimalizm i skromność zdecydowanie nie są domeną naszej architektury sakralnej. Wciąż dominuje u 
nas raczej religijność „na bogato”, bicie dzwonów zamiast cichej kontemplacji. Od czasu do czasu 
pojawiają się jednak realizacje niezwykłe, stawiające raczej na bogactwo duchowe, niż to, które widać 
na zewnętrz. Tak jest w przypadku świątyni Votum Aleksa w Tarnowie nad Wisłą, zaprojektowanej 
przez młodą warszawską pracownię Beton, Marty i Lecha Rowińskich. Celem architektów było 
stworzenie kościoła wpisującego się w krajobraz wiślanej skarpy oraz przyjaznego i bliskiego 
mieszkańcom. Dlatego sięgnęli po formy najbardziej dla architektury podstawowe – prostą bryłę 
nakrytą dwuspadowym dachem. Jego połacie sięgają do ziemi, tworząc pozbawione okien ściany, a 
jedynym źródłem światła jest przeszklona tylna ściana szczytowa. Za nią roztacza się widok na rzekę, 
tworzący naturalne tło dla drewnianego ołtarza i dający przebywającym w środku ludziom sprzyjające 
kontemplacji poczucie kontaktu z naturą. Budynek pokryty jest tradycyjnym osikowym gontem, a 
drewniana konstrukcja oparta została na płycie z żelbetu. 
 
b) Kampus IIT (Illinois Institute of Technology) ‐ obejmuje projekt urbanistyczny, założenia i projekty 
22 budynków na jego terenie. Budynki to minimalistyczne prostopadłościany, które składają się 
jedynie ze szkła, cegły i stalowej konstrukcji widocznej na elewacji. Ten ruszt belek i słupów tworzy na 
fasadach harmonijną strukturę, stalowe słupy uwidocznione są też w narożnikach budynków. Jedynym 
budynkiem wyróżniającym się na kampusie jest: 
 Crown Hall ‐ siedziba szkoły architektury. Mimo skrajnej nowoczesności i wręcz 
awangardowości pewnych rozwiązań obiekt ten ma w sobie coś klasycznego, niczym greckie 
świątynie. Budynek jest całkowicie szklany, tworzy go rząd rytmicznych pionowych podpór 
ze stali, które widoczne są na elewacji. Olbrzymie ramy podtrzymają płaski strop. Do szkoły 
prowadzą gładkie, białe i szerokie schody składające się z samych płaszczyzn z niewidocznym 
mocowaniem. W środku jest praktycznie tylko jedna wielka przestrzeń, wszelkie pozostałe 
funkcje zlokalizowano w suterenie, która ma jednak spore doświetlenie, bowiem podłoga 
parteru jest mocno wyniesiona pozostawiając miejsce na okna niższej kondygnacji. W tym 
budynku Mies van der Rohe po raz pierwszy stworzył wielką wielofunkcyjną przestrzeń, którą 
poprzez przesuwne ściany i mobilne wyposażenie można aranżować i wykorzystywać na wiele 
sposobów. 
 
18. Realizacje Miesa van der Rohe w Europie, Porównaj Wille Savoye i Dom 
dwurodzinny z wystawy w Stuttgarcie 
 
a) Europejskie realizacje Miesa Van der Rohe: 
 Pawilon Niemiec na wystawę w Barcelonie ‐ połączenie idei struktury i przestrzeni. 
Szkieletowa konstrukcja stalowa, płyty pionowe i poziome z materiałów przeźroczystych i 
nieprzeźroczystych. Pawilon stał na asymetrycznym cokole, płaska płyta na dachu podparta 8 
słupami stalowymi, które wyznaczały trzy kwadratowe pola, ściany wolne od obowiązków 
strukturalnych. Służyły jedynie podziałowi wnętrza, aby to podkreślić architekt wysunął ściany 
poza podpory. Woda dwóch basenów odbijała sylwetkę pawilonu. Znakomita synteza planu, 
struktury i przestrzeni. 
 
 Willa Tugendhatów w Brnie ‐ budynek zrealizowano w usztywnionej ścianami stalowej 
konstrukcji szkieletowej, co stanowiło nowość w budownictwie mieszkaniowym. Znajduje się 
on na rozległej działce (ok. 2000 m²) o dużym spadku terenu. Architekt wykorzystał topografię 
i zbudował trójkondygnacyjny budynek, którego wejście od strony ulicy prowadzi na najwyższą 
 kondygnację, niższe zaś otwierają się w stronę ogrodu. Zaaranżował wnętrze, osiągając dużo 
wolnej przestrzeni i dochodzącego światła. Całość wyposażenia domu została zaprojektowana 
przez Miesa oraz Lilly Reich. Jeden z typów foteli zaprojektowanych dla Tugendhatów jest 
nadal produkowany. Willa utrzymana jest w formach modernizmu i pozbawiona wszelkich 
ornamentów, jednak wnętrze nie pozostało surowe ze względu na użycie naturalnych 
materiałów wzorzystych, takich jak onyks i rzadkie drewno tropikalne (głównie mahoń). 
Onyksowa ściana jest częściowo półprzezroczysta i zmienia wygląd wraz ze zmianą 
intensywności promieni słonecznych. Architekt stworzył wspaniały widok z willi, który stanowi 
także integralną część wnętrza. 
 
 Pawilon barceloński – modernistyczny pawilon wejściowy na teren niemieckiej części 
wystawy światowej w Barcelonie. Lewitujący dach pawilonu oparty jest na stalowych słupach, 
dzięki czemu ściany nie mają funkcji konstrukcyjnej, stanowią wolnostojące elementy 
przestrzennej kompozycji. Zastosowanie różnego rodzaju przegród ze szkła mlecznego, 
szlachetnych kamieni: trawertynu, marmuru, onyksu, które są rozmieszczone na innych 
planach, każą traktować dzieło Miesa van der Rohe w kategorii kolażu, dzieła sztuki. W jego 
barcelońskiej realizacji odnajdziemy harmonię i wręcz klasyczne proporcje, z drugiej strony 
typowe dla modernizmu cechy ‐ wolny plan, swobodę i asymetrię kompozycji. Jego idealna, 
harmonijna bryła odbija się w płytkim basenie otoczonym murem. Jakby na przekór 
nowoczesności całego pawilonu w jednym z basenów Mies ustawił dosyć klasyczny posąg 
dłuta Georga Kolbe. Budynek pawilonu Barcelona dopełniają specjalnie zaprojektowane przez 
architekta meble, fotele, czyli "krzesła barcelońskie" oraz taborety ‐ dziś klasyki designu. Życie 
pawilonu nie trwało długo i zakończyło się wraz z wystawą, której towarzyszył. Wyburzony w 
1930 roku obiekt wciąż jednak żył w świadomości architektów i pasjonatów modernizmu. Był 
stale reprodukowany w setkach książek i albumów. O niesamowitej sile rażenie tego 
niewielkiego pawilonu świadczy fakt, że po ponad 5 dekadach władze Barcelony postanowiły 
go odtworzyć z pieczołowitością i wiernością oryginałowi. 
 
b) (PYTANIE 2A) Willa Savoye 
 
Projekt domu mieszkalnego w Stuttgarcie powstał przy okazji wystawy Die Wohnung (czyli 
“mieszkanie”, którą w 1927 zorganizowało niemieckie stowarzyszenie artystów, projektantów i 
architektów Deutscher Werkbund. Nadzór nad wystawą sprawował sam Ludwig Mies Van Der Rohe, 
który uznał, że wystawa modernistycznej architektury nie może odbyć się bez uczestnictwa Le 
Corbusiera. 
 
Spośród 21 budynków zaprojektowanych na osiedlu Weissenhof przez 17 architektów, to właśnie 
domy 14 i 15 autorstwa Le Corbusiera i Pierra Jeannereta wzbudziły najżywsze emocje. Duet nie ugiął 
się naciskom zleceniodawców i zamiast jednej, zaprojektował dwie jednostki mieszkalne: 
 zaplanowane niemal symetrycznie i rozdzielone klatką schodową 
 monochromatyczna fasada 
 horyzontalne okna 
 płaski dach 
 słupy podporowe  
Te cechy aż krzyczą “to architektura Le Corbusiera!”, ale równie głośne okazały się głosy krytyków, 
którzy zarzucali architektom zupełnie niepraktyczny projekt. Zwracali uwagę m.in. na zbyt wąskie 
korytarze i ciasne pomieszczenia dla służby, w których wręcz “nie da się żyć”. 
Po Drugiej Wojnie Światowej budynki na Weissenhof zaczęły popadać w ruinę, ale z czasem władze 
miasta zabrały się za renowację dzieł z wystawy Die Wohnung. Dziś w budynkach 14 i 15 znajduje się 
muzeum pod szyldem Weissenhof Museum im Haus Le Corbusier. 
 
19. Przemiana twórczości Boffila w latach 80 a 90 XX wieku, Budynki powstałe 
w Krakowie podczas dwudziestolecia międzywojennego 
 
a) Ricardo Bofill – to jeden z najbardziej niezwykłych architektów współczesnych, uważany za 
postmodernistę, jednak tworzący gmachy w swoim własnych, bardzo oryginalnym stylu.   
Ricardo Bofill pochodzi z Katalonii, ale projektuje na całym świecie. 
 
Lata 80:  prefabrykowane betonowe elementy, słuszność klasycznych form i geometrii we 
współczesnej architekturze. Budownictwo socjalne ‐ działalność we Francji, Wersal dla ubogich, 
Antygona (PYTANIE 10A) oraz Pałac i Teatr d`Abraxas ‐ z 1985 roku, położone na wschód od Paryża. 
Zespół został wykonany z różnokolorowego betonu, który fakturą imituje kamień. Teatr z kompleksem 
przypomina Koloseum z Rzymu. Obecnie to budynek socjalny. 
 
Lata 90: włączenie szkła i stali do materiałów wykorzystywanych w jego projektach, jest po wynikiem 
procesu charakteryzującego się badaniami form i materiałów co widać w siedzibie 
 Parfums Christian Dior w Paryżu ‐ przekształcenie tego paryskiego budynku z lat 60. w 
siedzibie Parfums Christian Dior dotyczyło stworzenia obrazu, który odzwierciedlałby zasady 
luksusu firmy. Program wezwał do zaprojektowania nowej fasady przy zachowaniu zajętej 
objętości i struktury. Obejmował również podziemny parking.  
Nowa fasada, wykonana z kamienia naturalnego i szkła, była punktem wyjścia dla projektu. 
Kamienny element konstrukcji działa jak obramowanie wokół podwójnej skóry, w nawiązaniu 
do scenerii szlachetnego klejnotu i wyrafinowanego świata paryskiej mody. Wielkie 
przeszklenia, okna z geometrycznymi podziałami.  
 
b) (PYTANIE 2B) 
 
Budynek AGH ‐ naukę rozpoczęto w niewykończonym jeszcze gmachu. Budowla była jedną z 
największych w ówczesnej Polsce – liczyła 110 000 m3. Posiada symetryczny rzut o kształcie 
prostokąta, z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Gmach cechuje pewna dwoistość stylistyczna – w 
ściśle symetrycznej elewacji frontowej. Dominuje monumentalny klasycyzm, zaakcentowany przez 
wgłębny, joński portyk. Boczne części fasady oraz pozostałe elewacje są bardziej modernistyczne i 
poza belkowaniem brak w nich cytatów z klasycyzmu. Zostały jednak zachowane pewne jego zasady: 
symetria, harmonia, rytm oraz proporcje. Przed wejściem do budynku ustawiono rzeźby górników i 
hutników wykonane w sztucznym kamieniu przez Jana Raszkę i usunięte z powodu destrukcji. Obecne 
figury są ich odtworzeniem. Wszystkie reprezentacyjne wnętrza budynku cechowała wysmakowana, 
modernistyczna kolorystyka, co można zobaczyć właśnie w auli, w której 
skontrastowano malachitową barwę ścian z bielą trzonów pilastrów oraz złocistym odcieniem kapiteli. 
W niektórych elementach dekoracji widać wpływy stylizacji tak zwanej szkoły krakowskiej, jednej z 
odmian polskiego Art Déco. Budowla stanowi doskonały przykład nurtu akademickiego klasycyzmu 
modnego w latach 20‐tych XX wieku w Polsce, będącego manifestacją potęgi i siły odrodzonego 
państwa polskiego.  
 
Biblioteka Jagiellońska – budynek zaprojektowano na rzucie litery „T” z zachowaniem trójpodziału na 
część administracyjną, magazynową oraz czytelnię z pracowniami. Blok magazynów umieszczono w 
części wzdłuż al. Mickiewicza. Prostopadle usytuowano niższy budynek z czytelniami i pracowniami 
naukowymi. Skrzydło od strony al. Mickiewicza to 
regularny prostopadłościan. Pomimo braku bezpośrednich odniesień do klasycyzmu unosi się nad nim 
duch Platona i Arystotelesa. Dominują w nim zasady architektury klasycznej – rytm, symetria oraz 
proporcje. Elewację podzielono przy pomocy przebiegających przez kilka kondygnacji lizen, podobnie 
zaakcentowano monumentalny ryzalit umieszczony na osi budynku. Sam Krzyżanowski miał 
powiedzieć, że komponując 
elewacje chciał stworzyć wrażenie rzędów książek ustawionych na półkach. Wydzielono delikatnie 
boniowany parter, a całość zwieńczono mocno wysuniętym gzymsem. Do gmachu prowadzi 
monumentalne wejście, ujęte w rozbudowany, kulisowy portal z granitowych płyt. Fasada jest 
wielobarwna i zachwyca wysoką, jakością użytych materiałów okładzinowych. Wiele z elementów 
aranżacji oraz wyposażenia wnętrz zaprojektował sam Krzyżanowski.  
  
20. Ulubione muzeum w Krakowie, Otto Wagner ‐ realizacje w Wiedniu 
 
a) (PYTANIE 12B) Cricoteka 
 
b) (PYTANIE 7A) 
 
21. Casa Mila, Richardo Bofill: zespół Antygona w Montpelier 
 
a) PYTANIE 1A 
 
b) PYTANIE 10A 
 
22. Klasztor La Tourette Corbusiera, Najlepsze realizacja modernistyczne 
Adolfa Szyszko‐Bohusza według mnie 
 
a) Klasztor Sainte‐Marie‐de‐La‐Tourette – budynek‐ikona, który stał się mekką miłośników 
brutalistycznej architektury. Projekt, w którym Le Corbusier mógł się zrealizować w pełni, tworząc nie 
tylko architekturę, ale także kształtując jej kontekst (poprzez wybór konkretnego miejsca). Surowa, 
betonowa bryła wyrastająca z zielonego wzgórza jest dominantą w krajobrazie. 
 
Zastosowano brutalizm wraz ze swoją oszczędnością formy. W La Tourette wracają proste linie, szkło, 
światło i otwarty plan. Prostota i chłód. Wspólnota i praca. Cisza i spokój.  
 
Klasztor zawiera sto sypialni dla nauczycieli i studentów, sale do nauki, do pracy, bibliotekę i refektarz 
oraz kościół. Wszystko zostało rozplanowane na planie zamkniętego czworoboku z wewnętrznym 
dziedzińcem. Znajdziemy tu pełną gamę języka używanego przez Corbusiera we wcześniejszych 
projektach: cele zostały zaprojektowane w oparciu o Modulora, elewacja została ukształtowana 
pasmowymi oknami z łamaczami światła, a grube ściany przeprute otworami doświetlającymi 
ascetyczne wnętrza.  
 
b) (PYTANIE 26A) 
 
23. Pałac Kryształowy, Michel de Klerk ‐ Szkoła Amsterdamska 
 
a) Kryształowy Pałac (The Crystal Palace) 
Wielka Brytania, by odbudować swoją pozycję musiała udowodnić swoją siłę i świetność na tle 
międzynarodowym. Zdecydowano się na organizację „Wielkiej wystawy prac przemysłu wszystkich 
narodów” w Hyde Parku, na której miały zostać zaprezentowane najnowsze technologie i innowacje z 
całego świata. Budowla musiała być ekonomiczna i możliwa do zbudowania przed otwarciem wystawy  
1 maja 1851. 
 
Już jako sławny ogrodnik, Paxton eksperymentował z budową szklarni. Wykorzystując kombinacje 
prefabrykowanego żeliwa, drewna klejonego i standardowych arkuszy szklanych.  
Zaprojektował formę gigantycznej szklarni lub oranżerii o długości wynoszącej ponad pół kilometra 
wysokości około 33m: 
 
o Konstrukcja opierała się na module, wielkości największej dostępnej wówczas szklanej tafli. 
System modułowy składał się z trójkątów prostokątnych, lustrzanych i zwielokrotnionych, 
wspartych konstrukcją z żeliwnych belek i słupów 
o Konstrukcja maksymalizowała przestrzeń wewnętrzną, a szklana pokrywa zapewniała światło 
dzienne 
o 5000 pracowników obsłużyło ponad 1000 żelaznych kolumn i 84 000 metrów kwadratowych 
szkła. Wszystkie części były prefabrykowane i łatwe do postawienia, a każda jednostka 
modułowa była samonośna, umożliwiając pracownikom swobodę w montażu elementów. 
Dzięki prostemu i genialnemu projektowi budowla została ukończona w ciągu 5 miesięcy. 
 
6 miesięcy później, kiedy wystawa została zamknięta, konstrukcja została zdemontowana, a następnie 
ponownie złożona i powiększona na południowym przedmieściu Londynu. Był wielką atrakcją 
turystyczną Londynu i miejscem, gdzie odbywało się wiele imprez, niestety został zniszczony w pożarze 
w 1936 roku. 
 
Zaprojektowany przez Josepha Paxtona (odkrywcę i pioniera zasad prefabrykacji, typizacji i 
uprzemysłowienia) pałac był rewolucją w architekturze. Pokazał jaki potencjał ma w sobie szkło i 
transparentność. Był pierwszym obiektem w całości prefabrykowanym, prawdziwym przełomem w 
technologii i wzornictwie. Utorował drogę do bardziej wyrafinowanego projektu prefabrykowanego.  
 
b) Z końcem XIX wieku nastąpiła duża fala osiedlających się w Amsterdamie ludzi. Wzrastająca liczba 
mieszkańców zmusiła do stworzenia im warunków mieszkalnych. W 1901 roku wydano akt 
mieszkaniowy, który stwarzał korzystne warunki do finansowania osiedli robotniczych przez miasto i 
do tworzenia prywatnych towarzystw budowy domów. W ten sposób rozwinęła się gałąź architektury 
osiedlowej, której rozwój wytyczyła szkoła amsterdamska. Na przedmieściach stawały kolejne 
budynki przeznaczone dla dużych grup mieszkańców 
 zbudowane z cegły 
 o oryginalnych kształtach okien i drzwi 
 powielały natomiast starą zasadę urbanistyczną Amsterdamu ‐ domu musiały być do siebie 
podobne i niewiele się od siebie różnić, tak jak w czasach złotego okresu Holandii malowano 
drzwi w jednym określonym odcieniu zieleni 
 
Nie oznaczało to jednak, że osiedla były nudne. Znajdujący się na przedmieściach Amsterdamu  
 zespół domów mieszkalnych zaprojektowany przez Michela de Klerka jest dowodem na 
innowacyjność estetyczną szkoły amsterdamskiej. W realizacji można doszukać się inspiracji 
morzem, bowiem osiedle ochrzczono mianem het schip (statku). Budynki wokół dziedzińca 
prezentują się z każdej strony inaczej; niektóre elementy nie przywodzą na myśl konstrukcji 
statku, ale czasem nawiązania do niego są oczywiste. Główną oś osiedla wyznacza wieża, 
przypominająca raczej minaret. Budynki mieszkalne są zróżnicowane, charakteryzuje je 
załamanie elewacji oraz oryginalne otwory okienne często asymetryczne ‐ mają one dużą 
ilość podziałów, co również nawiązuje do statków. Osiedle to składa się z 102 domków 
mieszkalnych dla klasy robotniczej, jest też miejsce spotkań oraz poczta, miejsca integrujące 
mieszkańców 
 
24. Niezrealizowane "Miasto ogród" w Barcelonie ,"Plan Voisin" 
 
a) (PYTANIE 4B) w założeniu Park Guell nie powstał jako park miejski, lecz jako prywatne miasto‐ogród 
dla przyjaciela Gaudiego, Eusebio Guella 
b) „Plan Voisin” Le Corbusiera z 1925r. ‐ najbardziej szalony i radykalny modernistyczny plan 
urbanistyczny jaki kiedykolwiek powstał. Zakładał przebudowę ścisłego centrum Paryża na północ od 
Sekwany. Teren ten był jedną z najbardziej zatłoczonych dzielnic miasta; jego przebudowa miała 
zamienić śródmieście Paryża w przyjemne, przestronne miasto‐ogród, gdzie za oknem widać zieleń, a 
żeby pograć w piłkę albo usiąść na ławce wśród drzew wystarczy wyjść przed blok, a nie, widząc z okna 
mieszkania ciasne podwórko, przedzierać się przez zatłoczone, chaotyczne i brudne ulice w 
poszukiwaniu kawałka parku. Brzmi to pięknie i sensownie.  
Plan Voisin to przełożenie na realną przestrzeń trzy lata wcześniejszego projektu Ville Contemporaine ‐ 
hipotetycznego trzymilionowego miasta idealnego. Według Planu Voisin: 
 centrum Paryża miało być zrównane z ziemią (poza najcenniejszymi zabytkami) i 
zagospodarowane higieniczną, zuniwersalizowaną, geometryczną siatką ulic (jak na 
Manhattanie).  
 miał składać się z ogromnych (sześćdziesięciopiętrowych!), z matematyczną regularnością 
rozłożonych wieżowców na planie krzyża i niższych bloków łamanych pod kątem prostym.  
 budynki miały być tworzone z prefabrykowanych materiałów i być zupełnie zunifikowane.  
 całość założenia miała być wypełniona zielenią i terenami rekreacyjnymi.  
 całe miasto byłoby przecięte autostradą, a ruch w centrum byłby podporządkowany 
samochodom przejeżdżającym przez bezkolizyjne skrzyżowania, piesi natomiast nie musieliby 
chodzić po mieście, mając przecież tereny zielone pod blokiem 
 
25. Pionierzy konstruktywityzmu ‐ bracia Wiesnin , Park Guell Gaudiego 
 
a) Architekci rosyjscy, trzej bracia Wiesninowie,: Leonid, Wiktor, Aleksandr, pracujący razem (tworzyli 
coś na kształt zespołu projektowego) odebrali tradycyjne, ale i bogate wykształcenie i przez pierwsze 
lata swojego życia zawodowego projektowali gmachy w stylu klasycystycznym. Dopiero po I wojnie 
światowej zaczęli posługiwać się formami nowoczesnymi, zaangażowali się w działanie 
awangardowych grup artystycznych, a zainteresowanie konstruktywizmem zaczęło być widoczne w 
tworzonych przez nich projektach, (z których niestety właściwie żaden nie został zrealizowany). 
 
 Projekt konkursowy Pałacu pracy w Moskwie ‐ forma zwarta i powściągliwa typowa dla 
twórczości braci, o dobitnym i czystym wyrazie ‐ wnikliwa analiza funkcji i formy ‐ głównym 
elementem projektu była eliptyczna sala na 8 000 miejsc, którą można było połączyć dzięki 
ruchomej ścianie, z mniejszą salą, przeznaczoną na 2 500 ludzi ‐ druga część to 20‐piętrowy 
kompleks pomieszczeń dla różnych organizacji zawodowych ‐ rozdzielenie części budowli 
zgodnie z ich różnym przeznaczeniem – typowe dla braci ‐ na wieżowcu – anteny radiowe – 
Pałac Pracy miał być czymś w rodzaju trybuny proletariatu, miejscem, miejscem gdzie będzie 
rozlegać się głos socjalizmu  
 Projekt gmachu redakcji ‘Leningradzkiej prawdy” Moskwa ‐ (niezrealizowany) smukły, 
pięciopiętrowy budynek, wrażenie dynamizmu ‐ klatka wind w szklanej obudowie umieszczona 
na zewnątrz ‐ efekt ruchu: świetlny zegar, reflektor ‐ radziecka próba realizacji dynamicznych 
projektów Sant’Elia – wpływ futuryzmu włoskiego   
 Projekt biurowca spółki akcyjnej ARCOS ‐ konstrukcja żelbetowa; pracę cechuje logika i 
prostota form, oszczędność środków wyrazu odpowiednich do zastosowanej konstrukcji, 
doskonałe oświetlenie i funkcjonalność wnętrz ‐ lapidarna forma konstrukcji, prosta siatka 
podziałów, konstrukcja wyeksponowana na zewnątrz, obfite przeszklenie, racjonalizm  
 Dom mieszkalny pracowników Ministerstwa Skarbu w Moskwie ‐ ustawienie bryły na 
żelbetowych słupach ‐ dwupoziomowe mieszkania o zróżnicowanej wysokości pomieszczeń , w 
zależności od funkcji ‐ tzw. centrum społeczne z usługami, salą gimnastyczną, klubem , 
stołówką ‐ wykorzystanie dachu na ogród letni – (podobieństwo z późniejszymi jednostkami 
mieszkalnymi Le Corbusiera  
 
b) (PYTANIE 4B) 
 
26. Adolf Szyszko Bohusz ‐ jego ważne realizacje, Le Corbusier katedra w 
Ronchamp 
 
Nie było chyba w polskiej historii sztuki architekta tak wszechstronnego jak Adolf Szyszko‐Bohusz. 
Projektował domy mieszkalne i budynki użyteczności publicznej, ale był też konserwatorem zabytków, 
teoretykiem architektury, wykładowcą akademickim, wreszcie artystą plastykiem i publicystą. Co 
więcej, poruszał się między różnymi stylistykami.  
Był autorem wielu budynków‐ikon międzywojennego Krakowa. Potrafił sięgać zarówno po formy 
klasycyzujące, jak i art deco. Ale jego charakter sprawiał, że jeszcze za życia przeszedł do legendy 
 
 Konserwacja Wawelu ‐ jako konserwator Wawelu odkrył i zajął się rekonstrukcją Rotundy 
Najświętszej Marii Panny (św. Feliksa i Adaukta), a ponadto badał katedrę wawelską (kryptę 
św. Leonarda) oraz wczesnogotyckie systemy obronne wzgórza wawelskiego. Jego dziełem jest 
odnowienie większości wnętrz zamkowych, Brama Herbowa na Wawelu, powiększenie krypty 
Wieszczów i sarkofag Juliusza Słowackiego (wykonany z czarnego marmuru z prostych 
geometrycznych form) oraz urządzenie krypty Marszałka Józefa Piłsudskiego (na środku znalazł 
się sarkofag marszałka oraz urna z ziemią z grobu jego matki. Na ścianach tej krypty umieścił 
tablice żołnierzy) 
 
 Bank PKO ‐ monumentalny gmach, usytuowany w narożu ulic Dietla i Wielopole. Jest 
charakterystyczny dla architektury okresu dwudziestolecia między wojennego, modernistyczny 
z cechami klasycyzującymi. Plan budynku ma obrys trójkąta, a na nim wznoszą się trzy rozległe 
fasady. Potężny, klasycystyczny rytm kolumnad jest w tym dziele niczym rytm muzyczny. 
Zrealizowany w nowoczesnej konstrukcji żelbetowej. Bryła wypełniła trudną do zabudowy, 
trójkątną działkę. Gmach ma trzy skrzydła, przy czym boczne połączono łącznikiem w połowie 
ich długości. Liczy pięć pięter. Narożnik od ulicy Wielopole zaokrąglono i umieszczono w nim 
główne wejście oraz wysokie, prostokątne okna Nad środkowym otworem przed II wojną 
światową znajdowało się godło Polski. Charakterystycznym akcentem elewacji są 
monumentalne korynckie półkolumny przebiegające od parteru do drugiego piętra. Pomiędzy 
czwartym i piątym piętrem umieszczono mocno wysunięty gzyms, nad którym znalazła się 
attyka z ostatnią kondygnacją.  
 
 Dom Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Feniks” ‐ wzniesiony w konstrukcji żelbetowej. 
Posiada sześć pięter, z ostatnim umieszczonym w partii attyki. Parter o charakterze 
handlowym ujęto w wypełnioną szkłem, żelbetową ramę. Powyżej znajdują się przebiegające 
przez całą wysokość, trójkątne wykusze. Budynek zaprojektowano z myślą o osobach 
zamożnych, których stać było na płacenie wysokiego komornego. Cena wynikała nie tylko z 
lokalizacji w samym centrum miasta, ale także z powodu wysokiego standardu domu.  
Adolf Szyszko‐Bohusz zamierzał urozmaicić fasadę w narożach nagimi postaciami kobiecymi. 
Zamiast nich, Karol Muszkiet zaprojektował rzeźbę nazywaną Fenicjaną. Aluminiowa figura 
akcentuje narożnik. Fenicjana to naga kobieta trzymająca laskę z wężem oraz wieniec laurowy. 
Jej forma wpisuje się w stylistykę art déco.  
Wnętrza budynku cechowała nowoczesność. Mieszkania były przestronne, dobrze 
doświetlone, z możliwością dowolnego kształtowania przestrzeni. Część z nich zaprojektowano 
z myślą o lekarzach prowadzących prywatną praktykę. Posiadały one po pięć pomieszczeń 
mieszkalnych oraz obszerne gabinety ordynacyjne z poczekalniami. Budynek Feniksa jako 
pierwszy w Krakowie otrzymał klimatyzację. Dla wygody mieszkańców zamontowano również 
zsypy na śmieci 
Niestety, budynek nie przetrwał w oryginalnej postaci, przebudowany przez Niemców.  
b) Kaplica w Ronchamp (Chapelle Notre‐Dame‐du‐Haut de Ronchamp) ‐ jedna z najwybitniejszych na 
świecie realizacji modernizmu w architekturze sakralnej. Zbudowana w pierwszej połowie lat 50‐tych, 
w miejscu neogotyckiej kaplicy zniszczonej podczas II wojny światowej. Kaplicy towarzyszą dodatkowe 
modernistyczne zabudowania (biura, salki).  
Wokół kaplicy znajdują się tereny spacerowe i (po drodze do miasta) nieczynny szyb kopalniany z 
wyeksponowanym składem kolei przemysłowej (górniczej) – pozostałość po górniczych tradycjach 
Ronchamp. 
 
 żelbetowa jasna bryła budowli góruje nad miasteczkiem, będąc punktem odniesienia dla 
pielgrzymów. Jej wygląd przypomina ogromną rzeźbę plenerową, inspirowaną według 
niektórych źródeł przez skorupę kraba. Dach ‐ dwukrzywiznowa łupina ze zbrojonego 
nietynkowanego betonu 
 plan obiektu jest nieregularny, bardzo dynamiczny, jedna ze ścian rozszerza się ku dołowi 
 okna na elewacji z witrażami są autorstwa Corbusiera, wewnątrz ekspresyjna gra świateł 
przesączających się przez otwory, kontrastuje z surowym wykończeniem świątyni. 
Odpowiednio ukształtowane otwory ścienne wywołują bezpośrednie skojarzenia z takimi 
zjawiskami jak zwiastowanie, zstąpienie, spłynięcie  
 na ścianie ołtarz polowy, drugi ołtarz znajduje się na zewnątrz, umożliwiając odbywanie 
nabożeństw pielgrzymkowych również pod gołym niebem 
 
Ronchamp jest projektem starającym się połączyć ograniczenia projektowe (format świątyni 
chrześcijańskiej z jej wszystkimi wymaganiami) ze śmiałą próbą tworzenia doświadczenia Sacrum. 
Efektem jest bryła zupełnie odmienna od tych, które projektowane były przez Le Corbusiera wcześniej. 
Zamiast linii prostych – krzywe, zamiast przeszkleń – grube, betonowe ściany z małymi oknami, 
zamiast oderwania od ziemi obowiązkowymi do tej pory pilotis – pełne związanie z gruntem.