GUARANI ÑE’Ẽ

 MBO’ESYRY :

 ARANGE :

KATUPYRYRÃ : OHESA’ ỸIJO MBA’EMBA’ÉPA OÑEMO G̃UAHẼSE: ÑE’ẼPOTY,

PURAHÉI, AVA REMBIASA ÑEMOMBE ’U, TAVAREÑÓI REHEGUA, HA
OPAICHAGUA INTERNET -PE JEHAIPYRE RUPIVE, OHECHAKUAAKUÉVO:
o MBA’EMBA’ÉPA OIKO.
o MBA’ÉPEPA OJOAVY MBA’EPOR Ã HA MBA’EVAI OÑEMOMBE’ÚVA
JEHAIPYRE ’Ỹ OHENDÚVA .
o HE ’IHA PE OÑEHA ’ÃRÕVA ICHUGUI .

 MBO’EPYRÃ ATY: OIK ŨMBYKUAA OHENDÚVA

 MBO’EPYRÃ : ÑE’ẼPOTY ÑORAIR Ō REHEGUA

 JEHECHAKUAARÃ :

o OMOMBE’U OHENDÚVA ÑE’ ẼPOTÝPE.

o HE’I MBA’ÉRE PE HAIHÁRA OÑE’ Ẽ.
o HE’I HEMIANDU ÑE’ ẼPOTY REHE .
 TEMBIAPORÃ

EHENDU MBOYVE MOÑE ʾẼRÃ.

1.1. Ejesareko ta’angáre ha embohovái porandukuéra .

1.1.1. Emombe’umína umi nde reikuaavavoi, ko ta’anga ohechaukáva.

1.1.2. Mba’épa reñandu rehechávo ko ta’anga.
EHENDÚVO PURAHÉI, EJAPYSAKA PORÃ
CERRO CORÁ
Campamento, campamento, Batallón ha regimiento
Amoite Cerro Corá-pe Frente marcha tenonde
Pyhareve ko’ẽtĩ rire ñande guerra opahague Ka’aguýre orretumba Mariscalnte osapukái
Henda ári Mariscal, ijespadami okápe Ha oikovéva ha hasýva Vencer o Morir he’ihápe, Ha umi
ñúre ikãnguekue
Ohuguaitĩ umi kamba. Opu’ã mboka ipópe odefendévo Paraguái
Osyry pe Aquidaban kulantrillomi apytépe Campamento, campamento,
Iñe’ẽme omombe’u ñande ru omano hague Amoite Cerro Corá-pe
Ha yvyra piru tĩmíre cerro hũ pa’ũ mbytépe Cerromi pa’ũ mbytépe
Ysyry pe omoirũvo Cordillera de Amambay
Ojahe’o umi g̃uaig̃uingue. Omano Mariscal López tricolor ovevehápe
Mariscal rire Mariscal jey Nontregáiri upe ibandera Mamópa oime nde rasaharã Odefendévo
Paraguay.
Ñamanorire ñapu’ã jey
Nembochyryry nereñentregái Ñahendu vove Mariscal ñe’ẽ
Ndéko Paraguay mombe’upyrã Umi ysyry tuju karugua
Guyra jepeve ombopurahéi Ombyasy joa López rekove
Omomba’ete Paraguay ruguy La generación torroga hese
Nokiririvéi maymárõ guyra Ha toñembo’e cada la oración
Oñembo’epa cada pytũmby. Ha Cerro Corá, Lomas Valentinas,
Nacherendumína Sauce, Boquerón.
2.1. Ehendu rire purahéi, embohovái porandukuéra
2.1.1. Mba’épa omombe’u ndéve ko ñe’ẽpoty.

2.1.2. Mba’érepa oiméne ombohéra “Campamento Cerro Corá”.

2.1.3. Mba’épa ohechauka ñe’ẽpapára iñe’ẽpoty rupive.

2.2. Ehai rehechakuaáva ñe’ẽpotýpe

Mba’eporã oñemombe’úva Mba’evai oñemombe’úva
 EHENDU RIRE ÑE’ẼPOTY

3.1. Ehai ne remiandu, tembiasa’i rupive (historieta).

 Mbo’esyry:
 Arange:
 Mbo’epyrã Aty: Ñe’ẽporãhaipyre paraguaipegua.
 Mbo’epyrã: Ñe’ẽpoty ñorairõ rehegua.
 Katupyryrã: Ohechakuaa mba´érehepa oñe’ẽ ñe’ẽpoty. Omombe’u umi mba’e
porã ñe’ẽpotýpe ojuhúva ha ombohovái porandu.
 Jehechakuaarã:
o Oikumby kuaa ñe’ẽporãnguéra haihára oipurúva hembiapópe. o Ohesa’ỹijokuaa ñe’ẽ jopara
ha ñe’ẽ jehe’a ñe’ẽpotýpe ojeporúva.
o Ohechakuaa mba’eichaitépa haihára oipurura’e ñe’ẽporã hembiapópe.
o Ombojoavykuaa ñe’ẽpoy épica - lírica - gui.
Tembiaporã
1. Embohovái porandukuéra.
1.1. Mba’éichagua ñe’ẽ ojepuru ñane retâme.

1.2. Mba’e he’i ñande Léi Guasu.

2. Emoñe’ẽ jo’ajo’a jehaipyre cerro corá ha mbohovái ã porandu.

2.1. Mba’eichagua ñe’ẽpotýpa ko jehaipyre remoñe’ẽva. Ehaimi mbykymi.

2.2. Omombe’úpa ñandéve oikova’ekue térã ñe’ẽpapára remiandúnte.

2.3. Moõpa oiko ñañorairõ oñemombe’úva ñe’ẽpotýpe.

2.4. Mbo’y arýpa oñorairõraka’e hikuái.

2.5. Mba’e ikatu jajapo ñamomorãvo umi karai tujami ohova’ekue ñañorairõhápe.

2.6. Ohechakuaápa añetehápe tetãygua ha tetã oisãmbyhýva chupekuéra.

3. Ehaiguy oĩ porãva he’iháicha ñe’ẽ potýpe.

3.1. Ko ñe’ẽpoty imandu’a ñandéve oiko ramo guare ñañorairõ ko’ã tetã ndive:

3.1.1. Brasil, Argentina ha Uruguay.

3.1.2. Bolivia.

3.1.3. Peru ha Bolivia.

3.2. Ñe’ẽpoty oñe’ẽ ñandéve:

3.2.1. Mborayhúre.

3.2.2. Mba’asýre.

3.2.3. Ñeñorairõre.
3.3. Upéicharõ ko ñe’ẽpoty ha’e:

3.3.1. Angapypegua (lírica)

3.3.2. Ñemoha’ãnga (dramática)

3.3.3. Ñañorairõ (épica)

4. Ejeporeka marandu haihára Félix Fernández rekove reheguáre ha ehai.

4.1. Moõ ha araka’épa heñoi

 4.2. Moõ ha araka’épa omano.

4.3. Mba’emba’épa ohai.

5. Emohenda pa’ũme tai ohóva ñe’ẽtemiandu rehe.

Jahecháva (……)
A- ombyasyjoa.
Ã- Campamento, campamento, amoite
Cerro Corápe cerromi pa’û mbytépe cordillera de Amambay. Ñahendúva (……)

CH- Opu’ã mboka ipópe odefendévo Paraguái.

Ñanandúva (……)
E-
Mariscal ñe’ẽ umi ysyry tuju karugua

6. Eguenohẽ ñe’ẽpotýgui ñe’ẽ jopara ha ñe’ẽ jehe’a.

Jopara: Ojehuhína jaipuru jave oñondive ñe’ẽ guaraníva guarani’ỹva ndive. Umi ñe’ẽ
ndaha’éiva peteĩ ñe’ẽmeguápente, ndojehe’ái ojuehe, ni hyapúpe ni hetepýpe.
Tembiecharã:
Ñande jerére heta virus, upévare iporã jajapo organismos de salud ojeruréva ñandéve.
Hasyvaivévare oñeñangareko terapia intensiva rupive.
Jehe’a: ojepuru oñemoguaraníramo ñe’ẽ ndaipóriva ñane ñe’ẽme. Oñembohyapu ha oñembotai
guaranimeguáicha.
Tembiecharã:
Nati oñatende che jagua’íre.
Ko ka’aru aplancháta umi ao.
Jopara Jehe’a

7. Ejapo peteĩ ñe’ẽpoty mbykymi ñañorairõ rehegua eguerohorývo umi tapicha ome’ẽva’ekue hekove
tetãrayhupápe.
 Mbo’esyry:
Mbohapyha.
 Arange:
 Mbo’epyrã Aty: Oikũmbykuaa omoñe’ẽva.
 Mbo’epyrã: Ñe’ẽnga.
 Katupyryrã: Ohesa’ỹijo mba’emba’épa oñemog̃uahẽse ñe’ẽpoty purahéi ava
rembiasa ñemombe’u, tavareñói rehegua, ha opaichagua marandu internet-pe oĩva rupive,
ohechakuaakuévo: o Mba’emba’épa oiko. o Mba’épepa ojoavy mba’eporã ha mba’evai
oñemombe’úva jehaipyre’ỹ ohendúva. o He’iha pe oñeha’ãrõva ichugui.
 Jehechakuaarã:

o Ohechakuaa mba’épa oñemoĝuahẽse ñe’ẽnga rupive.

o Ohechakuaa mba’épa he’ise umi ñe’ẽ oĩva ñe’ẽngápe.

o Ohaikuaa opaichagua ñe’ẽnga.

Tembiaporã
1. Ejesareko ta’angáre ha epukami emoñe’ẽnguévo.
1.1. Mba’épa reñandu.

1.2. Mba’éicha héra ko’ãichagua moñe’ẽrã.

2. Emba’apo ko’â ñe’ẽnga rehe.

3. Eñamindu’u umi ñe’ĕngáre ha ehesa’ỹijo.

3.1. Reikuaápa ñe’ẽnga. Rehendumáva piko.

3.2. Moô rupipa oñehenduve ñe’ẽnga.

3.3. Ehendúvapa ñe’ẽnga nde rogaygua he’i ramo.

3.4. Maerãpa ojeiporu ñe’ẽnga. Iporãpa upéva. Mba’ére.

3.5. Ejeporeka pa (10) ñe’ẽnga eikuaáva. Ikatu eporandu nde rogayguápe.

4. Ejesarekomi ko’ã ñe’ẽngáre ha emombe’u mba’épa he’ise.

 Che je’ýma, he’i iñate’ŷva.

 Iñate’ŷva ipochy oñehenóiramo chupe omba’apo haĝua.

Jesarekorã
Ñe’ẽnga ojeiporu ñanembopuka haĝua ha avei ñanerekombo’e haĝua .
Ijapytépe jaguereko avei umi ambue mba’e tekombo’erä iporäva jaikuaa:

 Ñe'ẽñemiguerojera (adivinanza) niko ñe'ẽporandu oñepyrũva maravichu maravichúpe, ha

oha'ãrõva ñembohovái katupyry.

 Ñe'ẽjovake (relación) niko ñe'ẽpotymimi joguaha ja'éva ojupe, ha ñane irũ

ombohovakekuaáva ñandéve.

 Ñe’ĕjoapy oñembojojáva ambue mba’ére.

 Apodos (marcantes).

Káso ñemombe'u (Cuentos populares) niko umi ñemombe'u iñasãiva ñane retãpýre ha ñande

rapicha omombe'úva imandu'akuévo hembiasakue térã ambue hapicha rembiasakuére. Opaichagua

káso niko oĩ, péicha, ñahendukuaa póra, pombéro, pláta yvyguy, paje, Pychãichi ha Perurima umíva

rehegua. Oĩ avei omombe'úva mba'éichapa heñóikuri tavakuéra, ỹramo oñe'ẽva guyra, mymba, térã

ka'avokuéra rehe. Oĩ itie'ỹva, avei ñanembopukáva, ñanemongyhyjéva ha opaichaguáva.

Upeichavérõ jepe, maymáva ñanerekombo'e ohechaukágui ñandéve pe ñande rekoite; avei

oguerekógui upe arandu ka'aty oje'eha. Ko'ág̃a rupi ae oñembyaty ha mbeguekatúpe ojehai ohóvo.

Avei oñemomba'eguasúve ha ojehechakuaaramojey.