‫امکان سنجی تحقق مدیریت یکپارچه شهری (نمونه موردی‪ :‬شهر ارومیه)‬

‫طاهر نجاری‬
‫دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت امور شهری دانشگاه عالمه طباطبایی‬

‫میرقاسم حسینی‬
‫دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد تهران جنوب‬

‫ساالر صفامهر‬
‫کارشناسی ارشد دانشگاه عمران دانشگاه آزاد مهاباد‬

‫چکیده‬
‫ناهماهنگیهای موجود بین سازمانهای مدیریتی باعث سردرگمی اداره شهر و اتالف سرمایه های مادی و شناخت‬
‫تضاد با معنوی شده به گونه ای که تصمیم گیری سازمانها و دستگاههای خدمات شهری در برخی موارد در‬
‫یکدیگر قرار میگیرند امروزه عدم مدیریت یکپارچه شهرها هزینههایی چندین برابر را بر پیکر اقتصاد شهری‬
‫تحمیل کرده است و مدیریت شهری را با چالشهای زیادی مواجه ساخته است‪ .‬از جمله این چالشها ناهماهنگی‪،‬‬
‫تداخل و همپوشانی در کار یکدیگر موازی کاری و اتالف منابع است بنابراین هدف از این پژوهش و تحلیل‬
‫مدیریت کنونی شهر ارومیه و ارائه راهکارهایی جهت یکپارچگی مدیریت شهری است‪ .‬روش این پژوهش‬
‫توصیفی ‪ -‬تحلیلی است جهت جمع آوری اطالعات و دادههای مورد نیاز از بررسیهای اسنادی کتابخانه ای و‬
‫مصاحبه استفاده شده است‪ .‬یافته های پژوهش که محصول جمع آوری نظرات ‪ ۳۰‬نفر از مدیران و کارشناسان‬
‫نهاد مدیریت شهری ارومیه شامل شهرداری و شورای شهر و برخی نهادهای دولتی حکومتی شامل استانداری و‬
‫نمایندگان مجلس شورای اسالمی است نشان میدهد که مدیریت کنونی شهر ارومیه با پیامدهای منفی همچون‬
‫تعارض در سیاستها موازی کاری تداخل در مسئولیتها عدم کارایی خدمات رسانی و اتالف منابع منابع انسانی‬
‫‪،‬مالی انرژی و زمان روبه رو ‪.‬است جهت شناسایی نقاط قوت‪ ،‬ضعف‪ ،‬فرصت و تهدید از روش تحلیلی‬
‫‪ SWOT‬استفاده شده است که طبق نتایج ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک‪ ،‬راهبرد تهاجمی برای‬
‫مدیریت شهری ارومیه انتخاب شد به منظور حل مشکالت پیش رو و با هدف تحقق مدیریت یکپارچه شهری و‬
‫بهبود وضع موجود مدیریت شهری ارومیه سه پیشنهاد برای ده سال آینده ارائه شد‪ -۱ :‬در چهار سال اول‬
‫هماهنگی نهادهای درگیر متولی مدیریت شهر‪ -2 ،‬در سه سال؛ تمرکززدایی از وظایف نهادهای درگیر و متولی‬
‫مدیریت شهر به سوی تمرکزگرایی در شهرداری ‪ -۳‬و در سه سال آخر؛ برقراری مدیریت یکپارچه شهری بر‬
‫مبنای واگذاری اختیارت و منابع و تقویت شورا و شهرداری‪.‬‬
‫واژگان کلیدی‪ :‬مدیریت شهری مدیریت یکپارچه شهری حکمروایی شایسته ارومیه‪.‬‬
 ‫‪ -1‬بیان مسئله تحقیق‬
‫امروزه با صنعتی شدن ‪،‬جوامع شهرها نیز به کالن شهرها تبدیل شده و مسائل و مشکالت گوناگون و پیچیده ای را ایجاد کرده اند‬
‫افزایش جمعیت شهرها خواسته ها و نیازهای فزاینده شهرنشینان لزوم بازنگری و در صورت امکان تغییر و تحول در شیوه متداول و‬
‫اداره امور شهری را امری اجتناب ناپذیر ساخته است‪ .‬مساله ای که امروزه بیشتر در حوزه مدیریت شهری کشورهای در حال توسعه و‬
‫از جمله ایران مطرح می باشد‪ .‬تعدد مراجع و نهادهای مختلف مسئول با تاثیر پذیری از قوانین موجود است انقالب مشروطه در ایران‬
‫نقطه عطفی در مدیریت مدرن شهرهای ایران به شمار میآید پیش از انقالب مشروطه قوانین مدون و مکتوبی در اداره شهرها وجود‬
‫نداشت و نظام سنتی متولی اداره امور شهرها بود است از اولین قانون بلدیه (‪ )۱2۸۶‬تا تشکیل شورای اسالمی شهر که نزدیک به یک‬
‫قرن از آن میگذرد همواره میل به تمرکز قدرت وجود داشته است‪ .‬از سال ‪ ۱۳2۳‬تا ‪ ۱۳۵۷‬عناصر و نهادهای رسمی جدیدی بر اساس‬
‫تصمیمات دولتهای وقت به چرخه مدیریت شهرهای ایران وارد شدند که به نوعی در مدیریت شهری ایران دخالت داشتند هر یک از‬
‫این سازمان ها و وزارت خانه ها به صورت مستقل از یکدیگر فعالیت نموده و در بسیاری از موارد به علت ناهماهنگی‪ ،‬تداخل و هم‬
‫پوشانی در کار یکدیگر موازی کاری و اتالف منابع در اثر چند پارچگی مشکالت و هزینه هایی را برای شهر و شهروندان به وجود‬
‫آورده اند امروزه وجود معضالت شهری احساس نیاز به برنامه ریزی را بیشتر می کند که در چارچوب این تفکر ایجاد تعادل تناسب‬
‫و هماهنگی در بخشهای مختلف شهر امکان پذیر است‪ .‬در اداره شهر ارومیه بیش از ‪ 2۰‬سازمان دولتی و غیر دولتی دخالت دارند که‬
‫هر یک از این سازمان ها و نهادها‪ ،‬قوانین و مقررات خاص خود را دارا میباشند جمعیت شهر ارومیه از ‪ ۶۷۶۰۵‬نفر در سال ‪ ۱۳۳۵‬به‬
‫‪ ۷۳۶224‬نفر در سال ‪ ۱۳9۵‬رسیده است مساحت شهر ارومیه نیز در فاصله بیست سال (‪ )۱۳۸۵_۱۳۶۵‬از ‪ ۵9۳9‬هکتار به ‪ ۸۵۷۷‬هکتار‬
‫رسیده است که طی این مدت حدود ‪ 4۵‬درصد به مساحت شهر افزوده شده است (طرح جامع ارومیه ‪ .)۵ ،۱۳۸۵‬علیرغم رشد شتابان‬
‫شهر ارومیه در سالیان اخیر‪ ،‬سیستم مدیریتی حاکم بر این شهر ارتقاء چندانی ننموده و حتی با افزایش نهادهای متولی این شهر سطح‬
‫خدمات ارائه شده و هماهنگی بین نهادها کاهش یافته است که ضرورت بازنگری در مدیریت شهری بیش از پیش حس می شود‪ .‬به‬
‫بیانی این چنین به نظر میرسد که شهر ارومیه یک شهر تفکیک شده به تعدادی قلمرو است که در هر قلمرو نیز نهادهای مختلفی‬
‫مشغول به فعالیت در زمینه اداره امور شهر هستند و این نهاد و سازمانها هیچ گونه برنامه ریزی طرح و استراتژی واحدی به عنوان‬
‫ابزار کار برای انجام وظایف و مسئولیتهای خود ندارد‪ .‬به طور کلی مسائل اصلی شهر ارومیه رشد شتابان شهر‪ ،‬مشکالت خدمات‬
‫رسانی تداخل و همپوشیهای اقدامات مرتبط میباشد که تمام این مسائل برگرفته از عدم هماهنگی و تفرق مدیریتی شهر میباشد‬
‫‪.‬بنابراین نیاز به مدیریت یکپارچه در شهر ارومیه احساس می شود که چگونگی تحقق آن و ارائه راهکار هدف اصلی این پژوهش‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -2‬اهمیت و ضرورت تحقیق‬
‫برنامه های مهار مهاجرت از روستا به شهر و تمرکز زدایی جمعیت شهری موفق نبوده است و رشد اجتناب ناپذیر شهرها نیاز به ظهور‬
‫دیدگاههای نوین و سیستماتیک به مدیریت شهر و تعریف جایگاه جدید و بعضاً کامالً متفاوت از گذشته از مفهوم مدیریت شهر را‬
‫گریزناپذیر میکند‪ .‬جوهر مدیریت شهری در جهان اتخاذ سیاستها برنامه ها اقدامات و مالحظات گسترده ایی است برای اطمینان از‬
‫اینکه دسترسی به مسکن‪ ،‬اشتغال خدمات و زیر بناها حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار شهر بتواند همراه و همگام با رشد شهر‬
‫نشینی فراهم شود‪.‬‬
‫اما بررسی تجربه های جهانی نشان میدهد که سیستمهای مدیریت شهری در جهان شکلها و ساختارهای متنوعی را به خود گرفته اند‬
‫و از این رو طیف وسیعی از وظایف را در راستای رسیدن به اهدافشان بر عهده گرفته اند‪ ،‬از خدمات شهری گرفته تا خدمات‬
‫فرهنگی‪ ،‬آموزشی‪ ،‬ورزشی و تفریحی‪ ،‬بهداشتی‪ ،‬نظم و امنیت شهری‪ ،‬رفاه اجتماعی‪ ،‬برنامه ریزی توسعه شهری‪ ،‬مقابله با سوانح‪ ،‬امور‬
‫اقتصادی شهری‪ ،‬جمع آوری آمار و اطالعات‪ ،‬حفاظت از محیط زیست‪ ،‬میراث فرهنگی تا امور مهاجران و آنچه شهرهای جهان را از‬
‫هم متمایز میکند نحوۀ ارتباط و تعامل دولت با سیستم مدیریت شهری است‪ .‬در این جاست که مفهوم دولت حداقل در مقابل "دولت‬
‫حداکثر " مطرح میشود که سر رشته تمامی امور را بر عهده میگیرد و همه قدرتها و اختیارات و به تبع آن فعالیتها و ایفای وظایف را‬
‫در خود متمرکز می‪.‬کند‪ .‬بر عکس در دولت‪ ،‬حداقل نقش اصلی دولت نظارت و هدایت‪ ،‬مدیریت سیاستگزاری و پژوهش است و‬
‫فعالیتها از طریق نهادهای خصوصی و عمومی غیر دولتی انجام و از جهات انطباق با قوانین بوسیله نهادهای دولتی کنترل میشود‪.‬‬
‫اما شهرها هویتی اقتصادی‪ -‬اجتماعی و کالبدی یکپارچه اند و علی رغم وجود چهره های مختلف از شهر دارای هویتی واحد است و‬
‫بنابراین برای دستیابی به اهداف مدیریت شهری استراتژیها‪ ،‬سیاستها و برنامه های یکپارچه ایی مورد نیاز است که این چهره واحد را‬
‫مد نظر قرار داده و توسط واحد مدیریتی مشخصی هماهنگ شود و با وجود چنین اهمیتی در اداره یکپارچه شهر سؤال اینجاست که‬
‫سهم سیستم مدیریت شهری (شامل شهرداری و شورای شهر از فرایند تصمیم گیریهای شهری چیست؟ نوع مناسب تعامل شهرداریها‬
‫و دولت به چه شکل است و سیاستگزاری در قبال‪،‬رشد توسعه و نگهداری زیرساختهای اساسی شهر بر عهده کدام واحد است‪.‬‬
‫نتایج مطالعات نشان داده است که تقسیم وظایف میان دولت و شهرداریها بیش از آنکه از شیوه حکومت تبعیت کند از قراردادهایی‬
‫پیروی می کند که به موجب قانون پذیرفته شده است به عبارت دیگر این تقسیم وظایف امری کامالً قراردادی است و از قاعده از‬
‫پیش تعیین شده ایی تبعیت نمیکند و از این روست که گستره وظایف شهرداریها ارتباط مستقیمی با میزان تمرکز اداری آنها ندارد به‬
‫بیانی دیگر تمرکز مانع از تجمع وظایف شهرداریها به عنوان مدیر شهر نمی شود و گستردگی وظایف شهرداری نیز الزاماً به معنای‬
‫یکپارچگی مدیریت شهر نیست‪( .‬سعیدی ‪ ،‬کاظمیان‪.)۱۰۵ ،۱۳۸2 ،‬‬
‫مقصود از یکپارچگی مدیریت شهری واگذاری کل وظایف و فعالیتهای واحدهای دیگر یا بخش هایی از آن به شهرداری نیست و‬
‫مدیریت یکپارچه تنها با به عهده گرفتن و ظایف بیشتر به وسیله شهرداریها میسر نمی گردد‪ .‬بلکه به نظر میرسد که این تغییر باید با‬
‫تفکیک وظایف ‪،‬سیاستگزاری برنامه ریزی و اجرا و نظارت در تمام ساختار دنبال شود‪( .‬اسدی‪.)2۵ ،۱۳۸۳ ،‬‬
‫در بررسی پیشینه تحقیق و مطالعات گذشته مشخص شد که در زمینه مدیریت شهری و ارائه الگوی پیشنهادی تعدادی پایان نامه در‬
‫سطح کارشناسی ارشد و دکتری موجود است اما تا کنون تحقیقی که منحصراً به موضوع یکپارچگی در مدیریت شهر خصوص ًا سطح‬
‫تصمیم گیری پرداخته باشد انجام نشده است‪.‬‬
‫‪ -3‬پیشینه و مبانی تحقیق‬
‫غالمرضا کاظمیان شیروان (‪)۱۳۷۷‬؛ در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان "طراحی سیستم مدیریت شهری مناسب‬ ‫‪‬‬
‫شهرهای ایران نمونه موردی مشهد‪ ،‬دانشگاه شهید بهشتی به این نتیجه رسید که بر اساس یافته های تحقیق مدیریت شهری‬
‫موجود در ایران عالوه بر موارد تاریخی دچار مسائل و مشکالت نیز است که اهم آنها را میتوان به شرح زیر بیان نمود؛ نا‬
‫مشخص بودن جایگاه و هویت مدیریت شهری در سیستم کالن مدیریتی کشور نا مناسب بودن مفهوم سیستم برای مدیریت‬
‫شهری موجود به لحاظ نقایص پوشش عملکردی و جغرافیایی نبود عناصر و نهادهای منتخب شهروندان وابستگی شدید‬
‫همه جانبه به حکومت مرکزی و رویارویی سازمانها و عناصر با یکدیگر خالصه کرد‪.‬‬
‫سیده زهره میر عابدینی (‪)۱۳۸۸‬؛ در رساله ی کارشناسی ارشد خود تحت عنوان " امکان سنجی تحقق مدیریت یک پارچه‬ ‫‪‬‬
‫شهری در سطح تصمیم گیری نمونه موردی "تهران" به این نتیجه رسیده اند که سه عامل ‪ ۱-‬تعدد عناصر و کنشگران‬
‫ذیربط و در نتیجه روابط متفرق میان سازمانی در سیاست گذاری و تصمیم گیری ‪ 2-‬ساختار توزیع قدرت در میان عناصر‬
‫ذیربط تصمیم گیری و سیاست گذاری ‪ -‬عوامل مرتبط با منابع و ابزار قدرت و حاکمیت در موضوع تصمیم گیری و‬
‫سیاست گذاری شامل قوانین و مقررات موجود ‪،‬شهری زیر ساختهای اطالعاتی و ارتباطی و توانمندی مالی مدیریت شهری‬
‫از جمله عوامل موثر بر عدم یک پارچگی سیاست گذاری در مدیریت شهری هستند که از این میان از نظر بیشتر پاسخ‬
‫گویان در صورت اصالح نظام و روابط قدرت میان بازیگران عرصه شهری امکان یکپارچگی فرآیند سیاستگذاری در‬
‫مدیریت شهر تهران فراهم می شود‪.‬‬
‫اسماعیل دویران (‪)۱۳9۰‬؛ در پایان نامه دکتری خود تحت عنوان ارائه الگوی مدیریت یک پارچه شهری در ساماندهی‬ ‫‪‬‬
‫اسکان غیر رسمی در شهرهای میانی ایران مطالعه موردی زنجان و همدان به بررسی ساختار مدیریت شهری شهرهای میانی‬
‫(ایران زنجان و (همدان در ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی با نگرش مدیریت یکپارچه پرداخته است نتایج نشان‬
‫میدهد در شهرهای میانی ایران مدیریت یکپارچه شهری تحقق نیافته و مدیریت شهری دارای نگرش و کارکرد سنتی است و‬
‫نتیجه این نوع نگرش ناکارآمدی طرحهای ساماندهی و گسترش مسائل شهری در بافت های اسکان غیر رسمی است و از‬
‫طرف دیگر تشریک مساعی نهادی هم افزایی (نهادی به عنوان پیش شرط پیاده سازی مدیریت یکپارچه در حال حاضر در‬
‫این شهرها نا مناسب و در چرخه حیات مدیریت یک پارچه شهری واقع شده است‪.‬‬
‫نسرین نوری (‪)۱۳9۰‬؛ در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی نقش و تاثیر قوانین و مقررات بر یک پارچگی‬ ‫‪‬‬
‫مدیریت شهری در کالن شهر تهران به این نتیجه رسید که بیشترین سهم در زمینه وضع قوانین و ضوابط متعلق به مجموعه‬
‫نهادهای دولتی است این امر از متمرکز بودن سیستم سیاسی کشور و نظام روابط قدرت ناشی از آن نتیجه میشود برای بهبود‬
‫وضعیت فعلی می باید فعالیتها و وظایف مدیریت شهر که در حال حاضر بین اجزای مختلف این سیستم به صورت‬
‫ناهمگون توزیع گردیده و به عدم یک پارچگی و تفرق عملکردی منجر میگردد به صورت هدفمند و با برنامه ریزی و‬
‫سازمان دهی موثر به نهادها تفویض گردد تا از تفرق و چند پارچگی در این زمینه ها جلوگیری شود‪.‬‬
‫‪ -1-3‬مدیریت شهری در کشورهای توسعه یافته‬
‫نظام های مدیریتی و اداره شهر در هر کشوری تابعی از نظامهای سیاسی حاکم بر آن کشور است‪ .‬در نظامهای غیر متمرکز که الگوی‬
‫حکومت در کشورهای شمال است اداره امور شهرها بصورت غیر متمرکز و به وسیله نهادهای محلی انجام می‪.‬شود اساس حکومت‬
‫در این کشورها بر مبنای مردم ساالری است این ویژگی در نظام اداره شهرهای آنها نیز حاکم است به عبارت دیگر مقامات مدیریت‬
‫شهری بر اساس انتخاب تعیین میشوند و نظارت بر جریان اداره امور شهر از طریق شوراهایی انجام میشود که نمایندگان منتخب مردم‬
‫در آنها عضویت دارند(علوی تبار‪ )94 ،۱۳۷9 ،‬بررسی کوتاه از سیستمهای مدیریتی در شهرهای بزرگ دنیا اعم از شهرهای کشورهای‬
‫دنیای سرمایه داری و یا سوسیالیستی حاکی از آن است که اکثراً مدیریتی مقتدر و مستقل مردمی بر این شهرها حکومت میکند (مرکز‬
‫مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران‪.)۵۸ :۱۳۸۳ ،‬‬
‫در این کشورها حکومتهای شهری مستقل با دایره وسیعی از اختیارات اداره شهر را از جنبه های گوناگون بر عهده دارند و زمینه برای‬
‫مشارکت مستقیم مردم و بخش خصوصی در نحوه مدیریت شهر فراهم است‪ .‬در این جوامع‪ ،‬مدیریت شهری که نظامی باز است از‬
‫ارتباطات سیاسی و اجتماعی خود با سایر بخشهای جامعه سود میبرد تا اهداف و مقاصد خود را پیاده نماید و عملکرد خود را بر‬
‫اساس خواستهای شهروندان تنظیم کند‪ .‬مدیریت شهری در این کشورها ‪،‬شفاف ‪،‬پاسخگو‪ ،‬مشارکت جو و شهروند محور است در‬
‫کشورهای شمال رابطه متقابل بین جامعه و مدیریت شهر وجود دارد و ارزشها و گرایشهای مختلف در شهرها متأثر از همگرایی‬
‫اجتماعی بوده و به نوعی تفاهم و هم سویی متقابل را میرساند (رفیع پور‪ .)2۱۸ ،۱۳۷۵ ،‬مدیریت شهری در این کشورها بیشتر حالت‬
‫یک دولت محلی کوچک را دارد که دارای استقالل زیادی در اداره امور زندگی اجتماعی‪ ،‬اقتصادی جامعه شهری خود ‪،‬هستند لذا‬
‫مسئولین اداره امور شهر خود را در برابر شهروندان مسئول میدانند نه در مقابل حکومت به دلیل همبستگی بسیار قوی بین عناصر‬
‫سیستم (نظام) شهر‪ ،‬یعنی مدیریت‪ ،‬جامعه و کالبد این نظام در برابر تغییرات محیطی اعم سیاسی اجتماعی و یا اقتصادی ثبات و‬
‫مقاومت بسیار زیادی از خود نشان داده و تغییرات را به راحتی جذب میکنند‪.‬‬
‫نظام مدیریت شهری در کشورهای شمال درونگرا است و به صورت متقابل با سایر عناصر در ارتباط و تبادل اطالعات و ارزشها‬
‫میباشد (کامروا‪ .)۵۶ ،۱۳۷9 ،‬به همین دلیل نظام شهری دینامیک و پویایی را بوجود آورده است که نتیجه مشارکت و همراهی متقابل‬
‫نهادهای جامعه مدنی بخش خصوصی و دولت است‪.‬‬
‫‪ -2-3‬مدیریت شهری در کشورهای در حال توسعه‬
‫رشد سریع شهرنشینی در جهان یکی از مهمترین دگرگونیهای جمعیت شناختی در قرن بیستم بوده است (زاهدی‪)2۰۳ ،۱۳۷9 ،‬‬
‫بیشترین تحوالت شهرنشینی بخصوص در آخرین دهه های قرن بیستم مربوط به بخشی از کشورهای جهان به نام کشورهای جنوب‬
‫است رشد سریع شهرنشینی در این کشورها در کمتر از چند دهه مشکالت عمده اجتماعی اقتصادی و فیزیکی را پدید آورده است‬
‫افزایش فقر در شهرها‪ ،‬دسترسی ناکافی به مسکن و خدمات اصلی ‪،‬شهری ایجاد حاشیه نشینی سیستم حمل و نقل ناکافی و نارسایی‬
‫امکانات اصلی شهر مهاجرت بی رویه از روستا به شهر و مشکالت حاد زیست محیطی از جمله مهمترین مشکالت در شهرهای جهان‬
‫سوم هستند همان (‪ )22۰‬نهادهای مسئول در اداره شهر در این کشورها عمالً فاقد تواناییهای الزم برای مهار این مشکالت هستند‬
‫نظامهای اداره شهر (مدیریت شهری در کشورهای جنوب غالباً به فعالیت های روزمره زیر می پردازند‪:‬‬
‫ارائه خدمات عمومی اولیه شهری همچون پاکیزگی شهر‪ ،‬تامین آب و‪...‬‬ ‫‪-‬‬
‫احداث اصالح و توسعه ‪،‬معابر خیابانها پارکها و میدانها و‪....‬‬ ‫‪-‬‬
‫نظارت بر طرز استفاده از اراضی بازارها‪ ،‬ساختمانها و‪ .....‬در داخل محدوده و حریم شهر‬ ‫‪-‬‬
‫پرداختن به اینگونه فعالیتهای روزمره باعث ناکارآمدی مدیریت شهری و عدم پاسخگویی به نیازهای اصلی ساکنین شهر شده است‬
‫علل ناکارآمدی مدیریت شهری در این کشورها را میتوان به شرح زیر خالصه کرد‪:‬‬
‫وجود شکاف در برنامه ریزی و فعالیت میان سازمانهای محلی و دولت مرکزی مسئول مدیریت شهر‬ ‫‪-‬‬
‫دخالت سازمانها‪ ،‬ارگانها و همچنین افراد مختلف در امر مدیریت شهری‬ ‫‪-‬‬
‫سطح پایین آگاهی‪ ،‬عدم حضور و مشارکت مردمی در اداره امور شهری‬ ‫‪-‬‬
‫ضعف بنیه مالی مدیریت شهری و وابسته بودن آن به بودجه دولت مرکزی‬ ‫‪-‬‬
‫عدم گسترش خدمات هماهنگ با رشد جمعیت‬ ‫‪-‬‬
‫متمرکز بودن امور و وابسته بودن شدید به حکومت مرکزی‬ ‫‪-‬‬
‫فقدان اطالعات و دانش کافی برای فرمول بندی و پیاده سازی برنامه ها و سیاستهای مدیریت شهری‬ ‫‪-‬‬
‫کمبود نیروی متخصص در امر مدیریت شهری (مرکز مطالعات برنامه ریزی شهر تهران‪.)۵ ،۱۳۷4 ،‬‬ ‫‪-‬‬
‫موارد ذکر شده از جمله مهمترین علل ناکارآمدی مدیریت شهری در کشورهای جنوب هستند‪ .‬اغلب شهرهای جنوب آسیب‬
‫پذیرترین شهرهای جهان هستند‪ ،‬از این رو پیامدهای شهرنشینی و شهرگرایی در این شهرها در مقابسه با کشورهای پیشرفته بسیار‬
‫وخیم تر است و به تبع آن مشکالت نظام مدیریت شهری در کشورهای جنوب نیز بیشتر و جدی تر ‪.‬است عالوه بر نارساییهای ذکر‬
‫شده در فوق میتوان به کمبود یا نبود منابع شهری فشار زیاد برای رقابتهای ‪،‬شهری تقاضای زیاد برای کسب سهم بیشتر از درآمدهای‬
‫شهری و بروز مسایل سیاسی ‪،‬اجتماعی فرهنگی و حقوق شهری را نیز افزود‪ .‬همچنین در این کشورها نظام جامعه شهری روز به روز‬
‫پیچیده تر میگردد که پیوند بسیار زیادی با شهرنشینی و شهرگرایی دارد (نجاتی حسینی‪.)4 ،۱۳9۸ ،‬‬
‫‪ -3-3‬مدیریت یکپارچه شهری‬
‫شهرها و مناطق شهری ‪ ،‬سیستمهای کالبدی ‪،‬اقتصادی ‪،‬سیاسی ‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی بسیار پیچیده و پویایی هستند که کنترل و هدایت‬
‫برنامه ریزی شده آنها با دشواریهای بسیاری روبرو است ‪ .‬با توجه به چنین ویژگی شناخته شده ای نظریه پردازان و کارگزاران برنامه‬
‫ریزی و مدیریت برای دستیابی به کارایی و اثربخشی مورد انتظار در تحقق اهدافشان و پابه پای سیستم پیچیده موضوع خود یعنی‬
‫شهر و منطقه تالش کرده اند سیستم متناظری با همان پیچیدگیها برای برنامه ریزی و مدیریت آن ایجاد کنند تا از این طریق بتوانند‬
‫برای هدایت توسعه یکپارچه و منسجم و نیز رفع مسائل بغرنج این پهنههای جغرافیایی اقدام مؤثرتری نمایند‪ .‬به این ترتیب مفاهیمی‬
‫که اغلب با پسوندها یا پیشوندهایی چون یکپارچه یا یکپارچه سازی منسجم و مانند اینها همراه میگردند گویای چنین تالشهایی‬
‫هستند‪ .‬برای مثال مدیریت شهری یکپارچه ‪ ، ۳۳‬یکپارچه سازی سیاستی حکومت شهری یکپارچه و تعابیری مانند اینها چه در سطح‬
‫نظری و چه در سطح عملی گویای این است که سیستم برنامه ریزی و مدیریت قادر نخواهد بود تعدد و تکثری را که در ماهیت‬
‫پدیده هایی چون شهرها و مناطق شهری وجود دارد بدون جامع نگری و یکپارچه سازی تصمیمها و سیاستهای عوامل مختلف هدایت‬
‫کند‪ .‬در چنین شرایطی اهداف برنامه ریزی و مدیریت قابل تحقق نخواهد بود (برک پور و اسدی‪.)۷۸ ،۱۳۸۷ ،‬‬
‫از این رو به نظر میرسد که تعدد تنوع و تکثر عناصر و ابعاد مختلف شهر و زندگی شهری از یک سو و ‪ ،‬سو و عوامل تصمیم گیر و‬
‫سیاستگذار مؤثر در ساخت شهر و هدایت توسعه آن از سوی دیگر تهدید بالقوه بزرگی در برابر برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه و‬
‫منسجم این پدیده محسوب میشود وجود ویژگیهای فوق در شهر و عناصر هدایتگر توسعه آن در فقدان سازوکارهای هماهنگی بین‬
‫بخشی و بین سازمانی برای تحقق نوعی وحدت و یکپارچگی به بروز مسأله ای میانجامد که به آن تفرق و چندپارچگی اطالق میشود‪.‬‬
‫(‪et al,2002;Barlow,1991; Piroddi and Colarossi,1991; Young and Jarvis,2001 wing‬‬ ‫مرور متون مختلف درباره تفرق‬
‫‪ )Danielson, 1997; Edwardsm,1991, Hamilton, 1999; Henton ,2001; Blauw, 1991; Lang and‬حاکی از وجود دو نوع تفرق‬
‫کالن در متون و موضوعات شهری است تفرق در ابعاد مختلف شهر و زندگی شهری و تفرق در نظام یا نظامهای ( برنامه ریزی و‬
‫مدیریت آن هر دو نوع تفرق چه در شهر و چه در نظام برنامه ریزی و مدیریت اگرچه اغلب و در ابعاد متفاوت وجود دارند نامطلوب‬
‫قلمداد شده و تالشهای زیادی برای کاهش آن از سوی حوزه ها و رشته های مختلف شهری صورت گرفته است‪ .‬بررسیها نشان‬
‫میدهد که تفرق اجتماعی تفرق کارکردی‪ ،‬تفرق بصری و تفرق اکولوژیک از جمله انواع تفرقهای عمده موجود در شهر هستند‪.‬‬
‫همچنین از جمله انواع تفرقهای عمده در سیستم برنامه ریزی و مدیریت شهری و منطقه ای میتوان به تفرق نظری در برنامه ریزی و‬
‫مدیریت‪ ،‬تفرق عملکردی در گسترۀ شهر تفرق سیاستی و تفرق حکومتی ‪ -‬سیاسی در سطح مناطق کالنشهری اشاره کرد‪.‬‬
‫‪ -4-3‬مدیریت شهری در ایران و شهر ارومیه‬
‫یکپارچگی مدیریت شهری موضوعی است که ریشه در مباحث متعددی چون حکومت محلی انواع تفرقهای عملکردی و سیاسی‬
‫موجود در عرصه ‪،‬شهری نظام قدرت شهری و بازیگران ‪،‬آن سلسله مراتب تقسیمات مدیریت سرزمینی و فضایی در کشور عناصر‬
‫رسمی و غیر رسمی موثر بر فرایند تصمیم گیری‪ ،‬قوانین و مقرررات تشریح کننده شرح وظایف و اختیارات نهادهای ذی ربط و حتی‬
‫ابزارها و بسترهایی چون سیستم اطالعات شهری دارد برای یافتن مدل تحلیلی تحقیق الزم بود که کلیه این عوامل شناسایی و بررسی‬
‫شوند‪.‬‬
‫مرور نظریات مدیریت شهری نشان میدهد که دغدغه یکپارچگی مدیریت شهری یکی از موضوعات مورد توجه اندیشمندان این رشته‬
‫بوده است‪ .‬به تعبیری مدیریت شهری مدرن عبارت است از فرایند ایجاد‪ ،‬اجراء هماهنگی و ارزیابی راهبرهای یکپارچه به کمک‬
‫مقامات شهری با در نظر گرفتن اهداف عملیاتی بخش خصوصی و منافع شهروندان در چارچوب سیاستی که در سطوح باالتر‬
‫حکومت برای تحقق پتانسیل توسعه اقتصادی پایدار تدوین می‪.‬شود غیر از مدیریت شهری در زمینههای مرتبط دیگر نیز یکپارچگی‬
‫موضوعیت یافت‪ .‬در برنامه ریزی ‪،‬شهری عدم پویایی روشهای سنتی برنامه ریزی و عدم ظرفیت آنها در انعکاس و پوشش پیچیدگی‬
‫و ارتباطات درونی مسائل شهری باعث شد که رویکردهای برنامه ریزی با استفاده از روش های میان بخشی و فرارشتهای مورد‬
‫استفاده قرار گیرد در زمینه سیاست و قدرت شهری اثرات روزافزون تعدد بازیگران و ذینفعان رسمی و غیر رسمی فرایند تصمیم‬
‫گیری قابل چشم پوشی نبود از این رو تئوری های جدید نظیر تئوری رژیم شهری یا تئوریهای اقتصاد سیاسی سعی در شناسایی شیوه‬
‫فعالیت و ارتباطات این بازیگران و اثرگذاری شان بر فرایند تصمیم گیری بودند مطالعات قدرت شهری نشان داد که فعالیت عناصر‬
‫قدرتمندتر عرصه قدرت شهری باعث شده است که مشروعیت دولتها و مدیران در میان برخی از ذینفعان کم شود و دسترسی همه‬
‫ذینفعان به منابع و فرصت اظهار نظر در تصمیم گیریها علی رغم دموکراسی موجود محدود شود‪ .‬رویکرد حکمروایی شایسته شهری‬
‫در بستر اعتراضات شهری متولد شد و به دنبال به رسمیت شناختن همه ذینفعان و عناصر شهری و کاهش نقش دولت و مدیریت‬
‫شهری از تنها کنشگر این عرصه به یکی از کنشگران این عرصه جایگاه مناسبی در میان شهرهای کشورهای توسعه یافته و در حال‬
‫توسعه پیدا کرد‪.‬‬
‫بسیار پیش از این تحوالت نیز موضوع اداره مناطق کالنشهری به دلیل رشد جمعیت در این مناطق و جایگاه ویژه آنها در توسعه‬
‫اقتصادی کشور مورد توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان قرار گرفت‪ .‬انواع رویکردهای مدیریتی مناطق کالنشهری با پیشنهاد‬
‫الگوهایی نظیر تشکیل دولت بزرگ در منطقه کالنشهری تشکیل ساختار دو الیه مدیریت کالنشهری تفکیک نهادی و محلی سازی به‬
‫دنبال یکپارچه کردن بخشی از ارائه خدمت در سطح منطقه به منظور بهره مندی از صرفه جوییهای ناشی از مقیاس و یا کاهش هزینه‬
‫بواسطه انتقال ارائه خدمت به سطوح پایین تر مدیریتی نظیر مدیریت محلی بودند تئوری جدید در مدیریت کالنشهرها حکمروایی‬
‫مناطق کالنشهری است که با دخالت دادن همه بازیگران عرصه توسعه کالنشهری به دنبال باال بردن شفافیت پاسخگویی مدیران و‬
‫همکاری باال به پایین در راستای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است‪.‬‬
‫مطالعات نشان داد که تعدد عوامل و نهادهای ذی ربط مدیریت شهری نظام روابط قدرت میان این نهادها قوانین و مقررات موجود‬
‫عدم وجود بسترها و ابزارهای اطالعاتی و ارتباطی و عدم تحقق پذیری مالی پروژه های شهری از مهمترین عواملی هستند که در عدم‬
‫یکپارچگی مدیریت شهرهای ایران موثرند‪ .‬این عوامل هر کدام پیامدهایی را به دنبال داشتند و برخی خود عامل علت بزرگتری بودند‬
‫تعدد نهادهای ذیربط مدیریت شهری باعث میشد که هر کدام از نهادها برنامه ریزی و اجرایی مستقل را بر اساس وظایفشان در شهر‬
‫پیاده کنند‪ .‬برای مثال سازمانهای خدمات رسان مانند آب و برق و ‪ ...‬عالوه بر اینکه شهر را مطابق وظیفه خود تقسیم بندی کردند‬
‫خدمات زیرساختی را مطابق برنامه خود ارائه نمودند همچنین میان سیاست های بخش های مختلف شهری نظیر حمل و نقل و محیط‬
‫زیست هماهنگی وجود ندارد زیرا توسط دو نهاد جداگانه تهیه شده اند‪.‬‬
‫تعدد نهادهای دولتی و حکومتی با قدرت سیاست گذاری در شهر ارومیه عدم انطباق قلمرو سازمانی شهرداری و شورای شهر با‬
‫قلمرو سازمانهای دیگر وجود عناصر غیر رسمی تاثیر گذار بر سیاستگذاری شهر ارومیه و قدرمند بودن بازیگران رسمی بدلیل‬
‫برخورداری از جایگاه دولتی همگی نشان دهنده وجود تفرق سیاسی ‪ -‬حکومتی در شهر ارومیه هستند‪.‬‬
‫عالوه بر این عوامل که بیشتر بر ساختار و رویه نظام مدیریتی و حاکمیتی شهر ارومیه تاثیر گذارند عوامل زمینه ای دیگر نیز مطرح‬
‫هستند عواملی نظیر قوانین و مقررات شهری که با وجود تاکیدات مکرر پژوهشگران و کارشناسان مدیریت شهری تا به حال اصالح‬
‫نشده است و با وجود همه ضعفهای آن همچنان مورد استناد در فعالیت روزانه مدیریت شهر ارومیه است‪ .‬مورد دیگر ابزارهایی است‬
‫که یکپارچگی را تضمین می کند‪ .‬کلیه روش ها تکنیکها نرم افزارها و سخت افزارهایی که امکان تولید ‪،‬اطالعات گردش و پردازش‬
‫اطالعات و دسترسی تصمیم گیران به این اطالعات پردازش شده را فراهم میکند و نهایتا وضعیت مالی شهرداری در اجرای پروژه‬
‫های شهری که میتواند عاملی در عدم یکپارچگی در خود سیستم شهرداری به حساب بیاید‪.‬‬
‫‪-5‬روش تحقیق‬
‫روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی‪ -‬تحلیلی است که در آن با استفاده از مطالعات کتابخانه ای از قبیل کتاب‪ ،‬مقاله‪ ،‬پایان‬
‫نامه‪ ،‬اطالعات سازمان ها‪ ،‬ادارات‪ ،‬بازدید میدانی و پیمایشی‪ ،‬مصاحبه‪ ،‬روش های امکان سنجی (عملیاتی) و ارزیابی مدیریتی‬
‫(عملکردی) به امکان سنجی و ارزیابی مدیریت شهری ارومیه پرداخته شده است‪.‬‬
‫در تحلیل کیفی تحقیق حاضر تجزیه و تحلیل اطالعات با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام خواهد شد‪ .‬تحلیل محتوا شامل مراحل‬
‫مختلف از جمله‪ :‬متن برنامه ساخت داده طرح نمونه گیری لوازم ضبط‪ ،‬تقلیل داده ها‪ ،‬استنباط تفسیر یا استنتاج منطقی میشود که در‬
‫نهایت منجر به تدوین یا تکمیل نظریه می شود‪ .‬در تحلیل کمی تحقیق حاضر تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از فنون و روشهای‬
‫آمار توصیفی و استنباطی انجام شده است‪.‬‬
‫قلمرو مکانی این پژوهش محدوده شهر ارومیه را در بر می گیرد‪ .‬در این پژوهش تعداد ‪ ۳۰‬مصاحبه عمیق با مدیران شهری از جمله‬
‫کارشناسان و اعضای شورای شهر‪ ،‬مدیران شهرداری‪ ،‬کارشناسان فرمانداری و ‪ ...‬انجام گرفت است‪ .‬جهت بررسی روایی و پایایی‬
‫پرسشنامه ها از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است که مقدار آلفا برای پرسشنامه تحقیق برابر ‪ ۸2/۰‬بدست آمده است که نشانگر‬
‫پایایی باالی پرسشنامه است‪.‬‬
‫‪-6‬یافته ها‬
‫تحلیل داد هها در دو بخش تجزیه و تحلیل یافته های کمی و یافته های کیفی انجام شده است‪ .‬در بخش تجزیه و تحلیل یافته های‬
‫کمی از آمار توصیفی و در بخش تجزیه و تحلیل یافته های کیفی از روش تحلیل محتوا استفاده شده است‪ .‬در بخش آمار توصیفی‪،‬‬
‫توصیف داده ها با استفاده از جداول فراوانی و نمودارهای مناسب صورت گرفته است‪ .‬و در بخش مربوط به تجزیه و تحلیل مطالعات‬
‫کیفی از روش تحلیل محتوا استفاده شده است‪ .‬در این بخش سؤاالت به دو دسته تقسیم میشوند‪ .‬دسته اول عدم یکپارچگی در‬
‫مدیریت شهری ارومیه چه پیامدهای داشته است و دسته دوم عوامل مؤثر بر یکپارچگی مدیریت شهری ارومیه چیست مورد بازخوانی‬
‫و بررسی قرار گرفته اند‪ .‬نتایج این آنالیز در قالب ماتریس ‪ swot‬خالصه شده و یافته های آن تشریح شده است‪.‬‬
‫‪ -6-1‬تحلیل اطالعات گردآوری شده از مدیران شهری ارومیه‬
‫‪ .۱‬آیا در پروژه های توسعه شهری طرح جامع طرح حمل و نقل و ‪ ...‬سازمان شما با دیگر سازمانها همکاری دارد؟‬
‫‪ 9۵‬درصد پاسخگویان به عدم همکاری با سازمانهای دیگر در پروژه های توسعه شهری اشاره کردند و ‪ ۵‬درصد از مدیران شهری به‬
‫همکاری با سازمانهای دیگر با توجه به نیازها و درخواستها اشاره کردند‪ .‬این همکاری به صورت درخواست یک سازمان از سازمان‬
‫دیگر و در یک جلسه هماهنگی صورت می گیرد‪ .‬عدم همکاری بین سازمانها موجب مشکالتی از جمله تعارض در سیاستها اتالف‬
‫‪،‬منابع موازی کاری تداخل در مسئولیتها و عدم کارایی خدمات رسانی میشود‪ .‬همان طور که مشاهده میشود ‪ ۳۱‬درصد پاسخگویان‬
‫موازی کاری را عمده ترین مشکل عدم همکاری سازمانها میدانند‪.‬‬
 ‫‪ .2‬نوع مدیریت شهری در ارومیه چه پیامدهای محیطزیستی داشته است؟‬
‫پاسخ مصاحبه شوندگان این است که عدم همکاری بین سازمانها موجب اتالف زمان‪ ،‬اتالف منابع طبیعی‪ ،‬اتالف منابع مالی‪ ،‬اتالف‬
‫منابع انسانی و اتالف انرژی میشود‪ .‬بیشترین اتالف منابع‪ ،‬اتالف منابع مالی و اتالف منابع انسانی به ترتیب با ‪ ۵۳‬و ‪ 22‬درصد است‪.‬‬
‫کمترین اتالف منابع‪ ،‬اتالف منابع طبیعی با ‪ ۱‬درصد میباشد‪ .‬بنابراین نتیجه گرفته میشود که این عدم همکاری موجب اتالف منابع‬
‫فراوانی و هزینه های زیادی به مدیریت شهری وارد میکند‪.‬‬
‫‪ .۳‬نوع مدیریت شهری در ارومیه چه پیامدهای محیط زیستی داشته است؟‬
‫مدیریت چند پارچه شهر ارومیه پیامدهای زیست محیطی زیر را داشته است‪ .‬نابودی زمینهای کشاورزی اطراف شهر‪ ،‬پایین بودن‬
‫سرانه فضای سبز شهری‪ ،‬از بین بردن اکوسیستم طبیعی اطراف شهر‪ ،‬نامناسب بودن حمل و دفع پسماندهای شهری‪ ،‬ایجاد انواع‬
‫آلودگیهای هوا‪ ،‬صدا و ‪ ۳2 . ...‬درصد از مصاحبهشوندگان نابودی زمینهای کشاورزی اطراف شهر و ‪ ۳۱‬درصد پایین بودن سطح سرانه‬
‫فضای سبز شهری را از پیامدهای منفی زیست محیطی مدیریت شهری ارومیه میدانند‪.‬‬
‫‪ .4‬نوع مدیریت شهری در ارومیه چه پیامدهای کالبدی داشته است؟‬
‫مصاحبه شوندگان پیامدهای کالبدی مدیریت چند پارچه شهر ارومیه را بدین شرح توصیف کردند؛‬
‫نابسامانی سیمای شهر‬ ‫‪-‬‬
‫فرسودگی بافت شهر‬ ‫‪-‬‬
‫پراکنده رویی شهر‬ ‫‪-‬‬
‫تراکم پایین ساخت و ساز‬ ‫‪-‬‬
‫ایجاد فضاهای خالی و بدون کاربری در شهر‬ ‫‪-‬‬
‫که در این میان ‪ 42‬درصد از پاسخ دهندگان ضمن اشاره به آمار شهرداری مبنی بر اینکه ‪ ۷۰‬درصد از خانه های مسکونی شهر ارومیه‬
‫یک و دو طبقه ‪،‬هستند تراکم پایین ساخت و ساز را عمده ترین پیامد کالبدی مدیریت شهر ارومیه دانستند‪.‬‬
‫‪ .۵‬به نظر شما مدیریت شهری در ارومیه دارای چه مشکالتی است؟‬
‫به نظر مصاحبه شوندگان مدیریت چند پارچه شهر ارومیه دارای مشکالت متعددی است که مهمترین مشکالت به شرح زیر می باشد؛‬
‫تداخل وظایف با سازمانهای دیگر‬ ‫‪-‬‬
‫عدم هماهنگی بین سیاستهای بخشهای مختلف‬ ‫‪-‬‬
‫وجود تعداد زیاد سازمانهای مستقل درون شهر‬ ‫‪-‬‬
‫نامناسب بودن ساختار اداری ‪ -‬اجرایی‬ ‫‪-‬‬
‫کمبود و خالء نیروی انسانی متخصص‬ ‫‪-‬‬
‫در این میان عدم هماهنگی بین سیاستهای بخشهای مختلف با ‪ 2۷‬درصد و نامناسب بودن ساختار اداری اجرایی با ‪ 2۳‬درصد عمده‬
‫ترین مشکالت مدیریت شهری ارومیه در میان مدیران شهری بوده است‪.‬‬
‫‪ .۶‬کدام یک از سیاستها نقش مهمی در عدم مدیریت مناسب شهری در ارومیه دارد؟‬
‫از نظر مصاحبه شوندگان کاهش استقالل شهرداریها با ‪ ۳۰‬درصد و جدایی تدریجی مدیریت زیرساختهای شهری از مجموعه‬
‫شهرداری با ‪ 22‬درصد مهمترین سیاستها در عدم مدیریت مناسب شهری در ارومیه میباشد‪ .‬در رتبه های بعدی واگذاری ناقص و‬
‫مشروط بعضی اختیارات به شهرداریها با ‪ ۱۷‬درصد‪ ،‬فاصله گرفتن از اصل وحدت فرماندهی در مدیریت شهر با ‪ ۱۵‬درصد و‬
 ‫تعارضات سیاسی و ساختاری نظام حکومتی تمرکزگرا و مدیریت شهری عدم تمرکزگرا با ‪ ۱۶‬درصد قرار دارند‪.‬‬
‫‪ .۷‬آیا در پروژه های توسعه شهری مردم مشارکت میکنند؟‬
‫همه مصاحبه شوندگان به این نکته اشاره کردند که در پروژه های توسعه شهری مردم ارومیه هیچ نوع مشارکتی ندارند‪.‬‬
‫‪ .۸‬برای رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری کدام یک از کارهای زیر اولویت بیشتری دارد؟‬
‫برای رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری کارهای زیر پیشنهاد شد‪:‬‬
‫‪ .۱‬قوانین و مقررات‬
‫‪ .2‬نهادسازی‬
‫‪ .۳‬فرهنگسازی‬
‫‪ .4‬سیاستگذاری و تصمیمگیری‬
‫‪ .۵‬تمرکززدایی از حکومت مرکزی‬
‫مصاحبه شوندگان به قوانین و مقررات اولویت بیشتری دادند و آخرین مرحله برای رسیدن به مدیریت یکپارچه را فرهنگسازی‬
‫میدانند‪.‬‬
‫به نظر شما در رابطه با نهادسازی برای رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری چه اقداماتی الزم است؟‬ ‫‪.9‬‬
‫با توجه به نظرات مصاحبه شوندگان‪ ،‬اقدامات زیر در رابطه با نهادسازی برای رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری ضرورت دارد‪:‬‬

‫‪ -‬تشکیل سازمان مرکزی برنامهریزی و مدیریت شهر ارومیه‬

‫‪ -‬ایجاد نهاد هماهنگکننده سیاستگذاری محلی و مسئول وضع مقررات و امور عمومی‬

‫‪ -‬توسعه نهادهای محلی‬

‫‪ -‬طراحی یک شورا یا مرکز متشکل از عناصر ذیربط مدیریت شهری به نام شورای هماهنگی (شورای عالی شهر) به ریاست شهردار‬

‫در رابطه با فرهنگسازی مدیریت یکپارچه شهری چه کارهایی باید صورت بگیرد؟‬ ‫‪.۱۰‬‬
‫مدیران شهری ارومیه در رابطه با فرهنگسازی برای رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری اقدامات زیر را پیشنهاد کردند‪:‬‬

‫‪ -‬آگاهی و اطالعرسانی‬

‫‪ -‬تبیین و ترویج مفهوم و فرهنگ شهروندی‬

‫‪ -‬آموزش شهروندان و ارتقای مشارکت جویی آنان‬

‫‪ -‬ایجاد ظرفیت مشارکتپذیری در مدیریت شهری‬

‫‪ -‬افزایش فعالیت تشکلهای مردم نهاد در موضوعات شهری‬

‫‪ -2-6‬مدل ‪SWOT‬‬

‫ماتریس ‪ SWOT‬ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصتهای موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعفها و قوتهای داخلی‬
‫آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد برای هدایت و کنترل آن سیستم است‪ .‬به بیانی دیگر میتوان گفت روش ‪، SWOT‬‬
‫است‪.‬‬ ‫ابزاری برای تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد‬
‫این امر از طریقبازشناسی و طبقه بندی قوتها و ضعفهای درونی سیستم‪ ،‬بازشناسی و طبقه بندی فرصتها و تهدیدهای موجود در محیط‬
‫خارج از سیستم‪ ،‬تکمیل و تدوین راهبردهای گوناگون ماتریس ‪ SWOT‬برای هدایت سیستم در آینده صورت میگیرد (پیرسون و‬
‫رابینسون‪ .)۱2 ،2۰۰۵ ،‬منطق رویکرد مذکور این است که راهبرد اثر بخش باید قوتها و فرصتهای سیستم را به حداکثر‪ ،‬ضعفها و‬
‫تهدیدها را به حداقل برساند‪ .‬این منطق اگر درست به کار گرفته شود نتایج بسیار خوبی برای انتخاب و طراحی یک راهبرد اثر بخش‬
‫خواهد داشت‪ .‬در این روش‪ ،‬ابتدا هدف ارزیابی فرصتها و تهدیدها از یک طرف و نقاط ضعف و قوت از سوی دیگر است‪ .‬هم چنین‬
‫این مدل یکی از ابزارهای راهبردی تطابق نقاط قوت و ضعف درون سیستمی با فرصتها و تهدیدات برون سیستمی است (فریمن‪،‬‬
‫‪.)۱2 ،۱9۸4‬‬
‫‪ -1-2-6‬ارزیابی عوامل داخلی ( ‪) IFE‬‬

‫هدف از انجام این مرحله‪ ،‬سنجش محیط داخلی ناحیه مورد مطالعه جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف است‪ .‬بدین معنا که جنبه‬
‫هایی که در راه دستیابی به اهداف برنامه ریزی شده و اجرای تکالیف آن‪ ،‬فراهم ساز زمینه های مساعد یا بازدارنده میباشند مورد‬
‫شناسایی قرار گیرند‪.‬‬
‫جدول ‪ :1‬ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) مدیریت یکپارچه شهری ارومیه‬
‫جدول ‪ ۱‬نشان میدهد که مجموع نمره نهایی نقاط قوت و ضعف برابر ‪ 2.۸۱‬شده است که این عدد مقداری بزرگتر از میانگین مورد‬
‫نظر (‪ )2.۵‬است نتیجه آنکه مدیریت شهری ارومیه دارای شرایط خوب درونی است به طوری که مدیریت شهری ارومیه از نظر عوامل‬
‫داخلی دارای قوت میباشد لذا میتوان از توان بالقوه و بالفعل موجود در راستای تعدیل نقاط تهدید و ضعف استفاده کرد‪.‬‬
‫‪ -2-2-6‬ارزیابی عوامل خارجی (‪)EFE‬‬

‫هدف از انجام این مرحله کندوکاو در محیط خارجی ناحیه مورد مطالعه جهت شناسایی فرصت ها و تهدیدهای مرتبط با تدوین‬
‫راهبردهای مدیریت یکپارچه شهر ارومیه است‪ .‬در جدول زیر عوامل محیطی تاثیر گذار بر مدیریت یکپارچه شهری ارومیه شناسایی‬
‫شده است‪.‬‬
 ‫جدول ‪ :2‬ماتریس ارزیابی عوامل خارجی فرصتها و تهدیدها مدیریت یکپارچه شهری ارومیه‬

‫جدول ‪ 2‬نشان میدهد که مجموع نمره نهایی فرصتها و تهدیدها برابر ‪ 2.9۷‬شده است که این عدد مانند نمره نهایی قوتها و ضعفها‬
‫مقداری بزرگتر از میانگین مورد نظر ‪ 2.۵‬است‪ .‬نتیجه آن که مدیریت شهری ارومیه توانسته است در برابر عوامل بیرونی خوب عمل‬
‫کند به عبارتی دیگر مدیریت شهری ارومیه توانسته است از عواملی که فرصتها و یا موقعیتها ایجاد کرده اند بهره برداری کند و از‬
‫دوری کند‪.‬‬ ‫عواملی که موجب تهدید میشود‬
‫‪-3-2-6‬تعیین استراتژیهای چارچوب سوات (‪)SWOT‬‬

‫تجزیه و تحلیل عوامل درونی و عوامل بیرونی نشان میدهد که راهبرد تهاجمی (حداکثر – حداکثر) با امتیاز ‪ ۸9.4‬به عنوان مهمترین‬
‫راهبرد در بخش مدیریت شهری ارومیه اتخاذ شده است و راهبردهای محافظه کارانه‪ ،‬رقابتی و تدافعی به ترتیب با امتیاز نهایی ‪ ۸۳.2‬و‬
‫‪ 2.9۳‬و ‪ ۰.۸۷‬در رده های دیگر قرار دارند‪ .‬در ادامه‪ ،‬به مهمترین موارد در هر راهبرد برای توسعه و پیشبرد موضوع مدیریت یکپارچه‬
‫شهر ارومیه اشاره میشود به طوری که برای بهتر شدن وضعیت حال و آیندهی مدیریت یکپارچه شهر ارومیه در این زمینه میتوان از‬
‫این راهکارها برای بهبود شرایط و بسترسازی مناسب استفاده نمود‪.‬‬
‫جدول ‪ :3‬استراتژیهای تهاجمی‪ ،‬محافظه کارانه‪ ،‬رقابتی و تدافعی‬
 ‫‪ -4-2-6‬اولویت بندی راهبردها با استفاده از ماتریس برنامه ریزی کمی ( ‪) QSPM‬‬

‫ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی که مرحله تصمیم گیری نام دارد‪ ،‬به عنوان یک چارچوب تحلیلی مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬
‫جدول ‪ :4‬اولویتبندی راهبردها بر اساس ماتریس کمی ‪ QSPM‬در راهبرد ‪WT‬‬
 ‫‪ -1‬بحث و نتیجهگیری‬
‫ناهماهنگی های موجود بین سازمانهای مدیریتی باعث سردرگمی اداره شهر و اتالف سرمایه های مادی و شناخت تضاد با‬
‫معنوی شده به گونه ای که تصمیم گیری سازمانها و دستگاههای خدمات شهری در برخی موارد در یکدیگر قرار میگیرند امروزه عدم‬
‫مدیریت یکپارچه شهرها هزینههایی چندین برابر را بر پیکر اقتصاد شهری تحمیل کرده است و مدیریت شهری را با چالشهای زیادی‬
‫مواجه ساخته است‪ .‬از جمله این چالشها ناهماهنگی‪ ،‬تداخل و همپوشانی در کار یکدیگر موازی کاری و اتالف منابع است بنابراین‬
‫هدف از این پژوهش و تحلیل مدیریت کنونی شهر ارومیه و ارائه راهکارهایی جهت یکپارچگی مدیریت شهری است‪ .‬روش این‬
‫پژوهش توصیفی ‪ -‬تحلیلی است جهت جمع آوری اطالعات و دادههای مورد نیاز از بررسیهای اسنادی کتابخانه ای و مصاحبه‬
‫استفاده شده است‪ .‬یافته های پژوهش که محصول جمع آوری نظرات ‪ ۳۰‬نفر از مدیران و کارشناسان نهاد مدیریت شهری ارومیه‬
‫شامل شهرداری و شورای شهر و برخی نهادهای دولتی حکومتی شامل استانداری و نمایندگان مجلس شورای اسالمی است نشان‬
‫میدهد که مدیریت کنونی شهر ارومیه با پیامدهای منفی همچون تعارض در سیاستها موازی کاری تداخل در مسئولیتها عدم کارایی‬
‫خدمات رسانی و اتالف منابع منابع انسانی ‪،‬مالی انرژی و زمان روبه رو ‪.‬است جهت شناسایی نقاط قوت‪ ،‬ضعف‪ ،‬فرصت و تهدید از‬
‫روش تحلیلی ‪ SWOT‬استفاده شده است که طبق نتایج ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک‪ ،‬راهبرد تهاجمی برای مدیریت‬
‫شهری ارومیه انتخاب شد به منظور حل مشکالت پیش رو و با هدف تحقق مدیریت یکپارچه شهری و بهبود وضع موجود مدیریت‬
‫شهری ارومیه سه پیشنهاد برای ده سال آینده ارائه شد‪ -۱ :‬در چهار سال اول هماهنگی نهادهای درگیر متولی مدیریت شهر ‪ 2-‬در سه‬
‫سال؛ تمرکززدایی از وظایف نهادهای درگیر و متولی مدیریت شهر به سوی تمرکزگرایی در شهرداری ‪ ۳‬و در سه سال آخر؛ برقراری‬
‫مدیریت یکپارچه شهری بر مبنای واگذاری اختیارت و منابع و تقویت شورا و شهرداری‪.‬‬
‫اولویت بندی راهبردهای مدیریت شهری ارومیه از طریق تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی با استفاده از ماتریس‬
‫‪ SWOT‬و مدل برنامه ریزی کمی تعیین و مشخص شد‪ .‬در ماتریس عوامل داخلی وجود یک نهاد انتخابی به عنوان شورای شهر در‬
‫ارومیه مهمترین نقطه قوت و اثرات زیان بار زیست محیطی مدیریت نامناسب شهر ارومیه مهمترین نقطه ضعف شناخته شدند در‬
‫ماتریس عوامل خارجی؛ مؤلفه ی وجود ماده قانونی تشکیل‬
‫مدیریت یکپارچه شهری مهمترین فرصت و مؤلفه ی عدم ارائه یک برنامه دقیق زمان بندی شده برای واگذاری اختیارات به‬
‫حکومت محلی مهمترین تهدید شناخته شد‪ .‬با توجه به ماتریس داخلی و خارجی (‪ )IE‬مدیریت یکپارچه شهری ارومیه راهبرد‬
‫تهاجمی به عنوان اولویت اصلی تعیین شد‪ .‬با توجه به نتایج حاصل از مدل راهبردی ‪ SWOT‬و ماتریس ‪ QSPM‬به ترتیب اولویت‬
‫راهبردهای پیشنهادی زیر ارائه میگردد‪:‬‬
‫اولویت های اول‬
‫‪ S02 -2‬ایجاد زیرساختهای قانونی مدیریت یکپارچه شهری و تحول در قوانین و مقررات شهری‬
‫‪ SO3 -3‬نهادسازی بین دستگاهی‬
‫‪ S07 -4‬تغییر نظام مدیریت شهری تمرکزگرا به سوی نظام مدیریت شهری غیر متمرکز بر اساس رویکرد توسعه پایدار شهری‬
‫‪ SO6 -5‬بهبود و ارتقاء دائمی توان کارشناسی و تخصصی شهرداری و شورای شهر ارومیه‬
‫‪ ST3 -6‬اصالح و بازآرایی تشکیالت و روابط میان سازمانی عناصر ذیربط در سیاست گذاری و تصمیم گیری‪.‬‬

‫برای بهبود مدیریت شهری‪ ،‬بخش عمده ای از اقدامات‪ ،‬خارج از اختیارات شهرداری و شورای شهر است و نیازمند اصالح بخشهایی‬
‫از قانون از جانب کارگزاران مرکز نشین است‪ .‬بخش دیگری مربوط به حکومت محلی است که می بایست خواهان مسئولیتها و‬
‫اختیارات بیشتر باشد و در این راه گامهای عملی بردارد و تغییراتی را در حوزه کاری خود انجام دهد‪.‬‬
‫بر اساس مطالعه وضع موجود ارومیه و چگونگی مدیریت شهری ایران‪ ،‬جهت رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری و همکاری و‬
‫هماهنگی سازمانها‪ ،‬می بایست سه گام یا سه مرحله طی شود که میتوان آن را در قالب برنامه کوتاه مدت‪ ،‬میان مدت و بلند مدت ارائه‬
‫کرد‪ .‬این روش پیشنهادی‪ ،‬با استفاده از فرصتها و نقاط قوت و ضعف و کاهش تهدیدات که در فصل گذشته به آن اشاره شد‪ ،‬تدوین‬
‫شده است‪ .‬روش پیشنهادی هم برای شهرداری و شورای شهر که نهایتاً باید وظایف و اختیارات این سازمانها را بر عهده بگیرند و هم‬
‫برای دولت مرکزی‪ ،‬که این اصل را باید قبول کند که مسئولیتهای محلی را به نمایندگان محلی واگذار کند کمترین ضرر و ریسک را‬
‫به دنبال دارد‪.‬‬
 ‫‪ -‬منابع‪:‬‬
‫برک پور ناصر (‪ )۱۳۸۱‬نظریه های محتوایی و رویه ای ‪،‬شهرسازی فصلنامه مدیریت شهری‪ ،‬شماره ‪ ،۱۰‬انتشارات‬ ‫‪-‬‬
‫سازمان شهرداریهای کشور‬
‫برک پور ناصر ؛ ایرج اسدی (‪ )۱۳۸۸‬مدیریت و حکمروایی ‪،‬شهری تهران انتشارات دانشگاه هنر بهزادفر مصطفی‬ ‫‪-‬‬
‫(‪ )۱۳۸۵‬جستجوی هویت شهری ارومیه ارومیه انتشارات سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجان غربی‬
‫زاهدی ‪،‬فر محمد حسین (‪ )۱۳۷۳‬تحلیل نظام تصمیم گیری در شهر تهران بررسی امکان پذیری تمرکز زدایی در‬ ‫‪-‬‬
‫تصمیم گیری پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده معماری و شهرسازی‪ ،‬دانشگاه شهید بهشتی‬
‫سعیدی ‪،‬رضوانی ‪،‬نوید ‪،‬کاضمیان غالمرضا (‪ ،)۱۳۸۱‬امکان سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری ها‪ ،‬جلد‬ ‫‪-‬‬
‫اول تحوالت نظری و تجارب ‪،‬جهانی تهران؛ انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور‬
‫سعیدی ‪،‬رضوانی نوید (‪ )۱۳۷۳‬بهبود مدیریت شهری گزارش دبیر اجرایی کمیسیون سکونتگاه های انسانی سازمان‬ ‫‪-‬‬
‫ملل متحد در نشست نایروبی‪ ،‬وزارت کشور‬
‫عابدینی زهره ‪ )۱۳۸۸(،‬امکان سنجی تحقق مدیریت یک پارچه شهری با تاکید بر سطح تصمیم گیری؛ نمونه‬ ‫‪-‬‬
‫موردی شهر تهران پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه عالمه طباطبایی تهران‬
‫علوی تیار علی رضا ‪ )۱۳۷9(،‬الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها‪ ،‬جلد اول‪ ،‬تهران؛ انتشارات سازمان‬ ‫‪-‬‬
‫شهرداری های کشور‬
‫کاظمیان غالمرضا سعیدی ‪،‬رضوانی نوید ‪ )۱۳۸۱(،‬امکان سنجسی واگذاری وظایف جدید به شهرداری ها جلد‬ ‫‪-‬‬
‫دوم مدیریت شهری و شهرداریهای ایران تهران انتشارات سازمان شهرداری های کشور‬
‫کامروا‪ ،‬سید محمد علی (‪ )۱۳۷9‬شورای شهر و بحران مشروعیت در مدیریت شهری مجله پژوهش شماره سوم‬ ‫‪-‬‬
‫نجاتی حسینی سید محمود (‪ )۱۳۸۰‬بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در قانون شهرداری‪ ،‬چاپ اول تهران‬ ‫‪-‬‬
‫انتشارات سازمان شهرداری های کشور‬
‫‪-‬‬ ‫‪Barlow, I. Max (1991), metropolitan government, routledge, London and new York.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Brindly, Tim, rydin, Yvonne. And stoker, Genry (1996) remarking planning: the politics of urban‬‬
‫‪change, routledge.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪CEMAT (1983), European regional/spatial planning charter, adopted in 1983 at the 6th session of‬‬
‫‪the European conference of minisers responsible for spatial/regional planning (CEMAT) in‬‬
‫‪torremolinos.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Hall, P (1989) urban and regional planning, 2nd edn, unwinhyman, London. Hall. P (1996) the city‬‬
‫‪of theory, in Richard. T.Legates and Fredric. S, (eds), the city reader, routledge.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Hall, P (2001) global city - regions in the twenty-first century, in scott, A. (ed), global city - regions:‬‬
‫‪trends, theory, policy, oxford university press.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Healey. P, McDougall. G and Thomas. M. J. (1982) "Theoretical Debates in Planning: Towards a‬‬
‫‪Coherent Dialogue", in Healey et al (eds) Planning Theory, Oxford: Pergamon‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Healy, P and others(1995) Challenges for Urban Management, in; Managing Cities, John Wiley and‬‬
‫‪Sons, New York.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Henton, Douglas (2001) Lessons from Silicon Valley: Governance in Global City- Regions, in Scott.‬‬
‫‪A. (ed.) Global City - Region: Trends, Theory, Policy, Oxford University Press.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪International city/county management association (ICMA), (2010). The municipal year book,‬‬
‫‪Washington. D. C: ICMA.‬‬