Rozwój terytorialny miasta Romulusa – narodziny imperium.

1. Podbój Italii
- w najwcześniejszym okresie Rzym miał formę ustrojową i terytorialną zbliżoną do greckiej polis – to
civitas – państwo miasto
- ekspansja Rzymu rozpoczęła się w V w. p.n.e. Najpierw opanowano tereny całego Półwyspu Apenińskiego
– początkiem podbojów było opanowanie ziem Latynów i Etrusków. Ostatnim etapem było zdobycie
Tarentu w połowie III w. p.n.e.
- V – IV w. p.n.e. – podboje ziem Etrusków – 405-396 (podbój miasta Weje)
- 390-348 r. p.n.e. – wojny galijskie (Gęsi ocaliły Rzym)
- 343-290 p.n.e. - trzy wojny samnickie; po bitwie pod Sentinum w 295 r. p.n.e. podporządkowanie
części południowej Italii
- 280-275 p.n.e. – wojna z greckim Tarentem – pomoc króla Epiru Pyrrusa przeciw Rzymowi;
w 275 r. p.n.e. – bitwa pod Benewentem, „pyrrusowe zwycięstwo”; zajęcie przez Rzym całej
południowej Italii.
- podbój Płw. Apenińskiego zakończył się w 264r. p.n.e. (za wyjątkiem Galii Przedalpejskiej)

2. Italia po podbojach rzymskich

- najbardziej uprzywilejowani byli mieszkańcy miasta Rzym – tylko oni byli obywatelami.
- na podbitych terenach, dowódcy zakładali potężne latyfundia – gospodarstwa.
- z dala od Rzymu zakładano osady wojskowe oraz kolonie rzymskie – ośrodki rzymskie, które
kontrolowały podbitą ludność
- Latynowie – byli półobywatelami, nie mieli praw politycznych, ale mogli je nabyć zawierając małżeństwa
z obywatelami
- sprzymierzeńcy – to pozostałe podbite ludy Italii, nie mogli zawierać sojuszy miedzy sobą, tylko z
Rzymem( Rzym ma wielu sojuszników, sojusznicy tylko jednego-Rzym) stosowano zasadę „dziel i rządź”
(divide et impera) - wykorzystywane konflikty, skłócano podbite ludy, by nie dopuścić do sojuszu i łatwiej
nimi rządzić.
3. Podboje zamorskie
Wojny punickie z Kartaginą
Konflikt / Przebieg
264 - 241 p.n.e.
I wojna punicka
218 – 201 p.n.e.
II wojna punicka
- działania wojsk kartagińskich
pod wodzą Hannibala w Italii,
218 r. p.n.e. – bitwa pod
Trebią – klęska Rzymian;
również pokonani nad Jez.
Trazymeńskim w 217 r. p.n.e.
216 r. p.n.e. – klęska
Rzymian pod Kannami
- klęska Hannibala pod
Zamą, 202 r. p.n.e.
zwycięski wódz rzymski:
Publiusz Korneliusz Scypion
Afrykański
149 – 146 p.n.e.
III wojna punicka
Przyczyny Skutki
- dążenie Rzymu do - zdobycie przez Rzym Sycylii oraz
opanowania Sycylii posiadłości na Korsyce i Sardynii; Sycylia –
pierwszą prowincja rzymską
- Kartagina zwolni jeńców i zapłaci Rzymowi
kontrybucję
- dążenie Rzymu do - zdobycie przez Rzym kartagińskich
pozbawienia Kartaginy posiadłości na Płw. Iberyjskim
mocarstwowej pozycji w
basenie M. Śródziemnego - ograniczenie rozwoju Kartaginy
- pór o wpływy na (jej flota liczyć mogła tylko 10 okrętów; nie
Półwyspie Iberyjskim mogła prowadzić samodzielnej polityki
(miasto Sagunt) zagranicznej – wojny z innymi tylko za zgodą
Rzymu)
- dążenie Rzymu do - zburzenie miasta Kartaginy i sprzedanie w
całkowitego unicestwienia niewolę jego mieszkańców
Kartaginy
- mowy Katona – „A - utworzenie rzymskiej prowincji Afryka na
przede wszystkim terytorium Kartaginy
uważam, że Kartaginę
należy zniszczyć”.
Po zakończeniu wojen punickich ekspansja Rzymu objęła następujące terytoria:
- II w. p.n.e. – cały Płw. Iberyjski, Macedonia (197 r. p.n.e – bitwa pod Kynoskefalaj), Grecja (146 pne –
złupienie Koryntu) środkowa część Afryki Północnej (Cyrenajka, Trypolitania), część Azji Mniejszej –
Pergamon (król przekazał Rzymowi w testamencie swoje państwo w 133 r. p.n.e.) – tu powstała prowincja
Azja
- I w. p.n.e.- tereny wschodnie do rzeki Eufrat oraz Galia Zaalpejska (dzisiejsza Francja), Galia Cisalpińska
i Narbońska, większość Półw. Iberyjskiego, Palestyna, Egipt, Mauretania.

W czasach Cesarstwa granice sięgały Wysp Brytyjskich (granicą Wał Hadriana), oparły się na Renie (choć
próbowano je przekroczyć i podbić Germanię; Rzym jednak poniósł klęskę w Lesie Teutoburskim), na
Dunaju (cesarz Trajan podbił Dację); na Wschodzie tereny sięgały Armeni).

Na terytoriach podbitych poza Płw. Apenińskim Rzymianie zachowywali się inaczej niż w Italii. Traktowali
te obszary jako zdobycz i własność ludu rzymskiego. Pokonanych ludów nie uznawali za sprzymierzeńców i
nie zawierali z nimi układów.
Tereny położone poza Italią nazywano prowincjami.

Cały podbity obszar uważano za Imperium Romanum czyli teren, nad którym Rzym miał nieograniczona
władzę. Rzymianie czerpali z niego nieograniczone korzyści, podbita ludność składała daniny. Prowincjami
zarządzali namiestnicy, którymi najczęściej zostawali urzędnicy po odbyciu kadencji; z tytułem prokonsula
lub propretora. Zbieraniem (a raczej „zdzieraniem”) podatków zajmowali się publikanie – dzierżawcy
podatków. Najczęściej rekrutowali się ze średniej warstwy ekwitów.

Obszar Cesarstwa rozciągał się na trzech kontynentach i wynosił ok. 3,4 mln. km2

4. Organizacja armii rzymskiej

a. służba w legionach - armii rzymskiej:
- okres: 25 lat, każdy obywatel między 17-46 lat
- surowa dyscyplina ( kara chłosty, dziesiątkowanie- zabijano co 10 legionistę z oddziału, który np.
uciekł z pola bitwy
- wyszkolenie taktyczne, np. szyk bojowy tzw. żółw
b. legiony- oddziały wojskowe: legion liczył około 4, 5 tys. żołnierzy ( 3 tys. lekkozbrojnych, 1200
ciężkozbrojnych, 300 jeźdźców)
-najmniejsza jednostka - drużyna
- centuria = 10 drużyn; 2 centurie = 1 manipuł, 30manipułów = 1 legion
- auxilia – wojska sprzymierzeńców dołączone do legionu
Jednostki:
- ciężkozbrojni piechurzy
- lekkozbrojna piechota ( oszczepnicy i łucznicy)- tzw. velites
- jazda
- wojsko inżynieryjne
sposób walki legionów:
- ustawienie w trzech szeregach na kształt szachownicy
- dwa pierwsze szeregi lekkozbrojna piechota ( oszczepnicy i łucznicy); pierwszy szereg żołnierze do
24 lat- tzw. principes, drugi szereg żołnierze w wieku do 30 lat- tzw. hastati, w trzeciej triarii-
najstarsi, najbardziej doświadczeni)
- trzeci szereg- doświadczeni legioniści
- skrzydła stanowiła jazda
- stały wygląd obozy rzymskiego.