1. 09. Państwa Europy Wschodniej i Północnej w XVIw.

I. Ekspansja turecka

1. Armia turecka

a. korpus janczarów

b. nowoczesna artyleria

c. rozbudowana flota wojenna

2. Podboje tureckie w drugiej połowie XV i na początku XVI w.

a. zdobycie Konstantynopola przez Turków – 1453 r.

b. zwycięstwo nad Persją

c. podboje w Afryce Północnej – podbój państwa mameluków

3. Turcja za panowania Sulejmana II Wspaniałego (1520-1566 r.)

a. odbudowa politycznej jedności świata islamu – podbój Azerbejdżanu, Iraku, Trypolitanii, Algierii i Tunezji

b. podbój Węgier

a. zdobycie Belgradu

b. bitwa pod Mohaczem – 1526 r.

– klęska wojsk węgierskich

– śmierć króla Ludwika Jagiellończyka

– wkroczenie wojsk tureckich do stolicy Węgier – Budy

– inkorporacja środkowej części Węgier z Budą i uzależnienie Księstwa Siedmiogrodu – 1541 r.

c. walki dominację w basenie Morza Śródziemnego

– zdobycie przez Turków wyspy Rodos (1522 r.)

– rozgromienie floty koalicji katolickiej pod Prevenzą (1538 r.) – dominacja Turcji na Morzu Śródziemnym

– nieudana próba zdobycia Malty

4. Walki o hegemonię w basenie Morza Śródziemnego w drugiej połowie XVI w.

a. zdobycie przez Turków Cypru

b. utworzenie przez Habsburgów, papieża i Wenecję Ligi Świętej – 1571 r.

c. bitwa pod Lepanto – 1571 r.

– klęska floty tureckiej

– zahamowanie ekspansji tureckiej

II. Państwo moskiewskie

1. Walka o uniezależnienie się od Złotej Ordy

2. Jednoczenie ziem ruskich przez władców Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (1328-1480)

3. Państwo rosyjskie za panowania Iwana III Srogiego (1462-1505)

a. podbój księstwa jarosławskiego, księstwa rostowskiego, Tweru i Nowogrodu Wielkiego

b. małżeństwo z krewną cesarza bizantyjskiego

– Iwan III Srogi uznał się za spadkobiercę cesarstwa bizantyjskiego

– koncepcja „trzeciego Rzymu”

– przyjęcie tytułu cara i herbu bizantyjskiego

4. Organizacja państwa

a. wprowadzenie samodzierżawia – rządy absolutne

b. Stosunki społeczne w Rosji w XVI w.

– bojarzy – arystokracja

– dworianie – nowa szlachta

– chłopi – przypisani do zimie

c. Duma bojarska

– kniaziowie (książęta)

– bojarzy (szlachta)

d sobory ziemskie – parlamenty złożone z przedstawicieli bojarów, duchowieństwa prawosławnego i mieszczan

e. jednolity system podatkowy

5. Panowanie Iwana IV Groźnego (1547-1584)

a. reformy Iwana IV Groźnego

– odsunięcie od władzy Dumy bojarskiej i umocnienie samodzierżawia

– wzrost znaczenia dworiaństwa

– przyjęcie tytułu cara Wszechrusi

– zreformowanie armii – tworzenie tzw. pułków strzeleckich

– rozbudowa pirkazów

b. podział ziemi w państwie na dwie kategorie

– opriczninę – usunięto z niej bojarów, a ziemię oddano w zarząd opricznikom

– ziemszczyna (ziemie nadal pozostające w rękach bojarów) – obciążone wysokimi podatkami

c. udział w walce o panowanie nad Bałtykiem

– udział w pierwszej wojnie północnej (1563-1570)

– zajęcie Narwy i utworzenie żeglugi narewskiej

– zajęcie Połocka – 1563 r.

– pokój w Szczecinie – utrata przez Rosję wpływów nad Bałtykiem na rzecz Polski

III. Szwecja w XVI wieku

1. Unia kalmarska – sojusz Szwecji, Danii i Norwegii (1397 r.)

2. Walka Szwedów o uniezależnienie się od unii korzystnej głównie dla Dani

3. Wybuch antyduńskiego powstania w Szwecji

a. „sztokholmska krwawa łaźnia” – egzekucja ponad 100 szwedzkich przeciwników unii kalmarskiej

b. opanowanie przez powstańców Szwecji oraz Finlandii

c. koronacja Gustawa Erikssona Wazy na króla Szwecji – panował jako Gustaw I Waza – 1523 r.

4. Szwecja pod panowaniem Gustawa I Wazy

a. wprowadzenie monarchii dziedzicznej

b. ustanowienie Riksdagu jako przedstawicielstwa stanowego

c. sekularyzacja dóbr kościelnych

d.  ustanowienie luteranizmu religią panującą

5. Ekspansja Szwecji w basenie Morza Bałtyckiego

a. udział w pierwszej wojnie północnej (1563-1570) – uzyskanie Estonii

b. walki z Danią i Moskwą za panowania Jana III