Ekspansja turecka w XVI w.

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański,
Poznań 1978, s. 129–132.
 Ekspansja turecka w XVI w.

Bitwa morska pod Lepanto w 1571 r., w której chrześcijańska armada pod dowództwem księcia Juana de
Austria, nieślubnego syna cesarza Karola V, pokonała flotę turecką Ali Paszy.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Turcy osmańscy w pierwszej połowie XIV w. zawładnęli posiadłościami bizantyjskimi w Azji

Mniejszej, a w drugiej połowie tego stulecia wtargnęli do Europy. Opanowali część ziem
należących do Bizancjum, a następnie posuwając się na północ Półwyspu Bałkańskiego,
podbili Serbię i Bułgarię.

W 1444 r. Turcy rozbili armię węgierską w bitwie pod Warną. Poległ w niej król Węgier
i Polski Władysław III, natomiast klęska chrześcijańskiej armii przesądziła o losach Półwyspu
Bałkańskiego. Wkrótce Turcy opanowali resztę posiadłości bizantyjskich, a w 1454 r. sułtan
Mehmed II zdobył Konstantynopol (w języku tureckim określany jako Stambuł), do którego
przeniósł swoją stolicę. W drugiej połowie XVI w. Turcja uzależniła od siebie Mołdawię,
Wołoszczyznę i chanat krymski, stała się siłą, z którą należało się poważnie liczyć.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Opiszesz rozwój terytorialny imperium osmańskiego w XVI w.

Ocenisz wkład XVI‐wiecznych sułtanów w rozwój potęgi Turcji.
Scharakteryzujesz ustrój polityczny i organizację państwa tureckiego.
Ocenisz pozycję międzynarodową Turcji w XVI w.
Przeczytaj

Ekspansja turecka na początku XVI w.

Turcja przystąpiła do nowych podbojów po wstąpieniu na tron Selima I (1512‐1520). Krótko
po objęciu tronu rozpoczął wojnę z Persją. W 1514 r. rozgromił jej wojska w dolinie Czałdyran
w Kurdystanie. Zwycięstwo to umożliwiło znaczne przesunięcie granic Turcji na wschód.

Na zmiany terytorialne Turcji za panowania

Selima I największy wpływ miała wojna
z Mamelukami, którzy panowali m.in.
w Egipcie oraz Syrii. Imperium Mameluków
w końcu XV w. pogrążyło się w głębokim
kryzysie. Fatalną sytuację gospodarczą
dodatkowo pogorszyło wytyczenie przez
Portugalczyków nowego szlaku handlowego
do Indii, spowodowało bowiem znaczne
uszczuplenie dotychczasowych dochodów
Mameluków z handlu. Mimo złej sytuacji
sułtan mamelucki zdecydował się na podjęcie
walki z Turcją. W 1516 r. niedaleko Aleppo
została stoczona jedna z najważniejszych
bitew w historii Turcji. Dzięki odniesionemu
Mameluk według rysunku z 1779 r. Dynas a
w niej zwycięstwu do Turcji przyłączono
mameluków wywodziła się z dawnych niewolników
najpierw Syrię, a po następnym zwycięstwie arabskich, w większości pochodzących z Azji
pod Kairem – również Egipt. Mniejszej i Kaukazu, z których władcy egipscy
utworzyli swoją gwardię przyboczną. Wkrótce doszli
Dzięki zwycięstwom Selima I imperium do takiego znaczenia, że w 1250 r. sami zagarnęli
osmańskie znacznie rozszerzyło swoje władzę w Egipcie i zaczęli obierać sułtanów
granice. Równie ważne było przejęcie przez z własnego grona.
sułtanów tureckich świętych miejsc Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

muzułmańskich: Mekki i Medyny. W ten

sposób sułtan turecki stał się nie tylko najpotężniejszym władcą w świecie islamu, ale
również faktycznym jego zwierzchnikiem.

Organizacja państwa osmańskiego

Państwo Osmanów było scentralizowaną monarchią absolutną. Na czele państwa stał sułtan.
W sprawowaniu władzy wspierała go rada sułtańska – tzw. Divan – jednak pełniła ona
wyłącznie funkcje doradcze. Władzę wykonawczą sprawowała Wielka Porta, w skład której
wchodzili powoływani i odwoływani przez sułtana ministrowie. Na czele Wielkiej Porty stał
wielki wezyr, który mógł również dowodzić wojskiem.

Niezależnie od Divanu i Wielkiej Porty w państwie osmańskim dużą rolę odgrywali

dygnitarze religijni: kadi stambulski, który był najwyższym po sułtanie sędzią w mieście,
oraz wielki mufti – najwyższy dostojnik islamu.

Państwo osmańskie na początku XVI w.

dzieliło się na trzy prowincje: Rumelia (w
Europie), Anatolia i Rum (też w Anatolii),
Zarządzali nimi bejlerbejowie, czyli
namiestnicy prowincji. Bejlerbejowie łączyli
swym ręku władzę cywilną i wojskową,
natomiast władzę sądowniczą sprawowali
kadi. Obszarami lennymi władali miejscowi
władcy. Byli oni stosunkowo niezależni, ale
musieli płacić trybut oraz byli zobowiązani do
udzielania sułtanowi pomocy militarnej.

Turcja osmańska była państwem wysoce

zmilitaryzowanym. Podstawą jej potęgi
militarnej były oddziały janczarów –
Janczarzy. Zwróć uwagę na ubiór i uzbrojenie. zdyscyplinowanej, świetnie wyszkolonej
Wymień charakterystyczne elementy ubioru i doskonale uzbrojonej piechoty. Turcy
janczarów.
dysponowali również oddziałami
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
kawaleryjskimi, tworzyli je tzw. spahisi (tur.
sipahi). Podczas XV i XVI‐wiecznych
podbojów tureckich ogromną rolę odegrał korpus artylerii. Dysponował on nowoczesnym
sprzętem, obsługiwanym głównie przez niemających sobie wówczas równych zaciężnych
artylerzystów włoskich. Uzupełnieniem regularnego wojska sułtańskiego były oddziały
wasali, formacje pospolitego ruszenia oraz kontyngenty dostarczane przez lenników.

Imperium osmańskie należało do najbardziej zróżnicowanych państw pod względem

religijnym i etnicznym. Prowadzono w nim politykę tolerancyjną: wyznawcy religii
nieislamskich cieszyli się swobodami religijnymi, a przedstawiciele ludów podbitych, po
przyjęciu islamu, mieli nieograniczone możliwości robienia kariery politycznej. Cała
administracja osmańska składała się bowiem z osób pochodzenia nietureckiego.

Podboje Sulejmana Wspaniałego i upadek Węgier

Sulejman Wspaniały (1520–1566) kontynuował podboje swoich poprzedników. W pierwszym
okresie panowania skierował ekspansję turecką na teren śródziemnomorski i bałkański.
Jego wojska w 1521 r., po długim oblężeniu, zajęły Belgrad, otwierając tym samym drogę do
podboju Węgier. W 1526 r. ruszyła kolejna potężna wyprawa wojenna, podczas której wojska
węgierskie zostały rozgromione w bitwie pod Mohaczem, a król węgierski Ludwik II
Jagiellończyk poległ.

Bertalan Székely, Bitwa pod Mohaczem , 1866 r. W jaki sposób malarz ukazał grozę klęski armii węgierskiej?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Klęska praktycznie zakończyła niezależność pomyślnie do tej pory rozwijającego się kraju.
Jan Zápolya, który zasiadł na tronie węgierskim wbrew zawartemu w 1515 r. traktatowi
wiedeńskiemu (gwarantującemu koronę węgierską Habsburgom), musiał porozumieć się
z Sulejmanem Wspaniałym i uznać się za jego lennika. Odtąd Węgry stały się przedmiotem
rywalizacji turecko‐habsburskiej. Już w 1529 r. doszło do zbrojnej konfrontacji, podczas
której potężna armia turecka po raz pierwszy bezskutecznie oblegała Wiedeń. Warto
podkreślić, że Sulejman w walce z Habsburgami znalazł ważnego sojusznika w postaci
Francji, która w tym czasie była uwikłana w wojnę z Habsburgami we Włoszech i zawarła
sojusz z Turcją, nie zważając na względy religijne.

Cesarz Karol V Habsburg zdołał zahamować napór turecki i toczące się w latach 30. XVI w.
walki nie przyniosły decydującego rozstrzygnięcia. W tej sytuacji w 1538 r. w Wielkim
Waradynie został zawarty tajny układ między Habsburgami a Zapolyą. Na jego mocy po
śmierci Zapolyi całe Węgry miały przypaść w udziale Habsburgom.

Stronnictwo antyhabsburskie nie uznało jednak tego zapisu i po śmierci Jana Zápolyi na
króla węgierskiego wybrało jego dwutygodniowego syna, Jana Zygmunta (matką nowego
króla była Izabela, córka króla polskiego Zygmunta Starego). Sulejman Wspaniały uznał ten
wybór w zamian za coroczną daninę. Oznaczało to wznowienie wojny
habsbursko‐tureckiej. Wojska Ferdynanda bezzwłocznie wkroczyły na Węgry i przystąpiły
do oblężenia Budy. Równie szybka była reakcja Sulejmana, który na czele swojej armii
zaatakował siły habsburskie i zmusił je do odwrotu. Wynik tej wojny ostatecznie przesądził
o losie Węgier. W 1541 r. zostały one podzielona na trzy części. Część północno‐zachodnią
i zachodnią zatrzymał Ferdynand Habsburg, środkowa wraz ze stolicą została włączona do
Turcji, natomiast wschodnia wraz z Siedmiogrodem oddana Janowi Zygmuntowi i jego
matce jako lenno tureckie.

Podboje tureckie w basenie Morza Śródziemnego i na Bliskim

Wschodzie
W polityce wschodniej Sulejman II Wspaniały
dążył do odrodzenia handlu lewantyńskiego.
W wyniku wojen z Persją zdobył cały
Azerbejdżan i Mezopotamię wraz z jej stolicą
– Bagdadem. Na Półwyspie Arabskim Turcy
dotarli do Zatoki Perskiej i Jemenu, w którym
jednak nieustannie musieli się zmagać
z oporem miejscowej ludności. Prowadzili
także wieloletnie wojny z leżącą we
wschodniej Afryce Etiopią, gdzie napotkali na
zdecydowane przeciwdziałanie Portugalii.

Turcja równie spektakularne sukcesy

odnosiła na Morzu Śródziemnym. W 1522 r.
wojska tureckie zdobyły wyspę Rodos, która
Sulejman Wspaniały ze swoją armią latem 1554 r., do tej pory była siedzibą zakonu joannitów.
podczas wojny persko-tureckiej. Wkrótce Sulejman sprzymierzył się z władcą
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Algieru Hayreddinem. W 1541 r. flota
sułtańska rozgromiła flotę hiszpańską
u wybrzeży Algierii, ostatecznie usuwając wpływy hiszpańskie w Afryce Północnej. W ciągu
10 lat w ręce tureckie dostały się Trypolitania, włączona do imperium jako prowincja, oraz
Algieria i Tunezja, które stały się posiadłościami lennymi. We wschodniej części Morza
Śródziemnego Turcy odnieśli zwycięstwo nad Wenecją, dzięki czemu zdobyli jej
dotychczasowe posiadłości: Cyklady i Wyspy Jońskie.
Zdobycze terytorialne Imperium Osmańskiego. Co przyczyniło się do takiego rozwoju Imperium?
Źródło: Contentplus.pl na podstawie Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Następcą Sulejmana Wspaniałego został jego syn Selim II (1566–1574), który starał się
kontynuować ekspansjonistyczną politykę swoich poprzedników, ale nie dorównywał
talentem ojcu. Ponadto jego rządy przypadły na okres pierwszych oznak kryzysu
wewnętrznego w Turcji. Początkowo odnosił nawet sukcesy: w 1570 r. zdobył należący do
Wenecjan Cypr. Utrata Cypru skłoniła jednak Wenecję, Hiszpanię i papiestwo do zawiązania
antytureckiego sojuszu, tzw. Ligi Świętej. W 1571 r. dowodzona przez Juana de Austria flota
chrześcijańska odniosła wspaniałe zwycięstwo nad turecką w bitwie pod Lepanto. Nie
przełożyło się ono jednak na trwałą zmianę układu sił w basenie Morza Śródziemnego. Liga
Święta rozpadła się wkrótce po bitwie, a Wenecja zrzekła się Cypru. Turcja zachowała swój
stan posiadania.
Bitwa pod Lepanto (1571 r.) zaliczana jest do największych i najkrwawszych bitew morskich w historii.
Zwycięstwo flocie chrześcijańskiej zapewniła przewaga ogniowa. Spróbuj zidentyfikować statki różnych stron
konfliktu.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik
Divan

(arab. diwan) rada doradcza muzułmańskich władców

janczarzy

gwardia przyboczna sułtanów tureckich, a w latach 1330–1826 regularna, wyborowa

piechota turecka, złożona z zawodowych żołnierzy

kadi

(arab. kadi) sędzia muzułmański, wyrokujący na podstawie prawa muzułmańskiego

(szariatu) i prawa zwyczajowego

lenno

w ustroju feudalnym dobro nadawane przez seniora wasalowi w użytkowanie w zamian

za wsparcie militarne

monarchia absolutna

(z gr. monos – jedyny, archo – władam) forma rządów, w której cała władza spoczywa
w rękach monarchy, będącego źródłem prawa i stojącego ponad nim
 pasza

(basza; z tur. paşa) honorowy tytuł przyznawany bejlerbejom i niektórym innym

urzędnikom

paszałyk

okręg administracyjny w Turcji osmańskiej pozostający pod zarządem paszy

bejlerbej

w Turcji osmańskiej tytuł namiestnika zarządzającego prowincją

sandżak-bej

zarządca sandżaku i dowódca wojska z podległego mu terytorium

spahisi

(z tur. sipahi) za czasów imperium osmańskiego feudalne oddziały nieregularnej jazdy

tureckiej, odpowiednik europejskiego rycerstwa

sułtan

(z arab. sulṭān) tytuł władcy używany w państwach muzułmańskich m.in. przez

Seldżuków, mameluckich władców Egiptu i monarchów osmańskich

wasal

(łac. vassus, z celt. gwas – sługa) lennik, w systemie feudalnym osoba, która w zamian za
otrzymane lenno zobowiązana była do służenia seniorowi radą i wsparciem orężnym oraz
do złożenia mu hołdu i przysięgi wierności

wielki wezyr

(tur. wezir, z arab. wazir – podpora, pomocnik) dostojnik państwowy w imperium

osmańskim, najważniejszy z ministrów sułtana

Wielka Porta

historyczne określenie na rząd turecki, stosowane również w odniesieniu do dworu

sułtańskiego lub państwa tureckiego jako całości za panowania sułtanów

Słowa kluczowe
bitwa pod Lepanto, bitwa pod Mohaczem, imperium osmańskie, islam, Jan Zápolya, Karol V,
podział Węgier, Selim I, Selim II, sułtan, Turcja, Wielka Porta, zdobycie Rodos, Europa
w XVI–XVII w.

Bibliografia
Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‐XVIII, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‐XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Kańtoch Lech, Piękna Roksolana - bóstwo z Lechistanu, „Mówią Wieki” 5/2011.

Kołodziejczyk Dariusz, Węgry wobec osmańskiego zagrożenia i pod władzą sułtanów,

„Mówią Wieki” 6/2010.

Milewski Dariusz, Nie tak wspaniałe stulecie, czyli kłopoty dziedziców Sulejmana” Mówią
Wieki” 1/2017.

Swoboda Wincenty, O pretendentach do tureckiego tronu w XV‐XVII wieku, „Mówią Wieki”

12/1986.
Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenia.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Na podstawie mapki oraz wiedzy własnej wymień te obszary spośród podbitych do końca XVII
wieku, które przed podbojem należały do islamskiego kręgu cywilizacyjnego.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Na podstawie mapki oraz wiedzy własnej oceń, na ile Turcja osmańska zdołała odtworzyć
imperium arabskie z VII i VIII wieku.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1. Wyspa zdobyta przez wojska Sulejmana II w 1522 r.

2. Jedna z głównych prowincji tureckich, obejmująca Półwysep Bałkański.
3. Dzisiejsza nazwa Konstantynopola.
4. Nazwa rządu tureckiego.
5. Tytuł używany przez sędziów tureckich.
6. Żołnierz wyborowej piechoty tureckiej.

Ćwiczenie 2 輸

Przyporządkuj zdobycze terytorialne do sułtanów, którzy je pozyskali.

Mehmed II Egipt

Selim I Rodos

Selim II Cypr

Sulejman II Konstantynopol
Ćwiczenie 3 醙

Zapoznaj się z poniższymi źródłami i oceń, czy tekst źródłowy dotyczy tego samego
wydarzenia, co źródło ikonograficzne. Uzasadnij odpowiedź, odnosząc się do obu źródeł.

Bitwa pod Lepanto (1571 r.).

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

“ Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe

W tym samym czasie zauważyliśmy niezliczoną ilość wojsk

nieprzyjacielskich, pomału spuszczających się na dół z owego pagórka,
naprzeciwko nas położonego […]. Po daniu hasła do boju mężnie ścierali
się z nieprzyjacielem ci, co byli w pierwszej kolumnie; wystrzelano
również wszystkie nasze pociski, jednak z małą szkodą dla
nieprzyjaciela. Bitwa stawała się coraz bardziej zacięta […], aż
nieprzyjaciel zaczął się cofać, czy to naporem naszych do tego
zmuszony, czy też, by naszych zwabić do tego miejsca, gdzie stały działa
[…]. Tymczasem, gdy nasi napierali na nieprzyjaciela, a kolumna
królewska pospieszała z szybkością, z jaką mógł tylko żołnierz pancerny,
zaczęło się chwiać prawe skrzydło i wielu z tego skrzydła rzuciło się do
ucieczki, przerażonych, jak sądzę, pociskami, które nieprzyjaciel
 wówczas dopiero począł miotać. To, jak również częste uderzenia
pocisków, przelatujących już nawet nad naszymi głowami, którzy
byliśmy przy królu, niemałe przerażenie wśród wszystkich wywołało.
A w tym samym czasie król zniknął z naszego oddziału, czy to
wyprzedziwszy owe szeregi, które, jak powiedzieliśmy, były przed nim,
czy też porwany z szyku przez tych, którzy byli za nami.

Źródło: Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 129–132.

Tak

Uzasadnienie

Ćwiczenie 4 輸

Wymienione wydarzenia ułóż w kolejności chronologicznej, zaczynając od najstarszego.

bitwa pod Mohaczem 

oblężenie przez Turków Wiednia 

objęcie władzy przez Sulejmana II Wspaniałego 

zdobycie przez Turków Rodos 

pokój w Wielkim Waradynie 

bitwa pod Lepanto 

zdobycie przez Turków Syrii 

Ćwiczenie 5 難

Przeczytaj fragment relacji posła weneckiego Marca Minia. Cytowany fragment kończy on
konkluzją odnoszącą się do opisanego wydarzenia: „Zaprawdę, kto rozważy to – rzecz jest
największego znaczenia”. Wyjaśnij, dlaczego autor opisane wydarzenie ocenił jako „rzecz
największego znaczenia”.

Turcja pod rządami Solimana II

“ Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe

Z relacji posła weneckiego Marca Minia wysłanego do Porty

Otomańskiej w roku 1521

Posłuszeństwo dla niego jest tak wielkie, że o większym mówić nie

można: nie ma nikogo, nawet gdyby zażądał życia, kto by miał odwagę
sprzeciwić się. Za pobytu mojego w Konstantynopolu podobało się Jego
Ekscelencji kazać powiesić Silictara – baszę, naczelnika siliktarów,
którzy są kawalerią, osobę znaczną, która miała pod sobą wielką liczbę
niewolników. Posłał do domu jego kilku czauszów [urzędnik Wielkiej
Porty przekazujący rozporządzenia i wykonujący określone zadania]
z Porty, którzy rzekli mu: „Pan postanowił, abyś został powieszony” –
i bez żadnej obrony, ani przez niego, ani przez jego niewolników,
bezzwłocznie poprowadzono go na śmierć. Domownicy nie czynili
żadnego oporu, tylko płacząc towarzyszyli mu na śmierć. Zaprawdę, kto
rozważy to – rzecz jest największego znaczenia.

Źródło: Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 129–132.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 6 醙

Na podstawie mapy interaktywnej przyporządkuj wymienione terytoria do właściwych

kategorii.

Terytoria wcielone do Turcji

chanat krymski Algieria

Syria Trypolitania

Hospodarstwo Mołdawskie
Lenna tureckie
Egipt
Ćwiczenie 7 難

Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.

Bitwa pod Mohaczem w 1526 roku

“ Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe

Taki mniej więcej był stan Węgier, kiedy doniesiono królowi Ludwikowi,
że Soliman [Sulejman II] zawarł pokój z wszystkimi sąsiadami i gotuje się
do wojny z nim na lądzie i morzu. Któremu do podjęcia tejże dogodną
nastręczało sposobność, że Belgrad i Sabacz przed kilku laty dostał
w moc swoją […], a wszystkie inne miasta za Sawą aż do
Piotrowaradynu w tymże czasie zniszczył […]. Co taki dostęp do Węgier
nieprzyjacielowi otwarło, iż ilekroć chciałby Sawę przekroczyć i wpaść
do Węgier, z trudem można by mu było w tym przeszkodzić. Zarządzał
wówczas częścią dolnej Panonii […] Paweł Thomori. Ten wywiedziawszy
się o zbliżeniu się Turków […], z pośpiechem przybiegł i doniósł
o zbliżaniu się Turków, o niebezpieczeństwie, jakie grozi królestwu,
o słabości swoich sił dla odparcia nieprzyjaciela i że należy szybko
działać celem powstrzymania nieprzyjaciela od przeprawy przez rzekę
Sawę pod Belgradem […]. Król przeto, skoro dowiedział się, że wojska
tureckie już przekraczają Sawę, w obawie, aby po jej przebyciu nie
pospieszyły nad brzegi Drawy i pod miasto Ezek, zwrócił uwagę na
utrzymanie tego miejsca w obronnym stanie. Pieczę nad nim powierzył
palatynowi królestwa [namiestnik królewski na Węgrzech] […], który
chętnie się tym zajął. Gdy inni zresztą, którym polecono tam się udać
lub wysłać swoje oddziały, zbyt opieszale spełniali rozkazy królewskie,
palatyn, na próżno usiłując wykonać to, czego się podjął, przybył do
króla do Budy, gdzie, wytoczywszy skargę na opieszałość tych, którzy
mu nie chcieli pomagać, później pozostał przy boku króla […]. Gdy to się
działo, nie tylko nadszedł, ale już minął czas wyznaczony na zjazd pod
Tolną, a do tej chwili nie słyszano, ani też nie widziano, aby ktoś na to
 miejsce przybył; wszyscy oglądali się na króla, nie mając zamiaru
przybyć do Tolny, zanim nie przekonają się, że król jest tam obecny.

Źródło: Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 129–132.

Na czym polegały przygotowania tureckie poprzedzające uderzenie na Węgry w 1526 r.?

Wymień dwa kluczowe przygotowania opisane w źródle.
1 .

2 .

Oceń działania strony węgierskiej.

Ćwiczenie 8 醙

Przeczytaj tekst źródłowy przedstawiający walkę między synami Sulejmana II, Bajezydem
i Selimem, i na podstawie jego treści określ, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

“ Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe

Fragment raportów tajnego agenta cesarza Ferdynanda I w Stambule

z roku 1559

[…] Szpiedzy donieśli, że Bajezyd zamierza zebrać jak najwięcej wojska

i pozyskać sympa ę poddanych Porty. Sandżak-bejom [zwierzchnicy
jednostek administracyjno-terytorialnych] w Syrii nakazał, aby zbierali
dla niego wojowników. Od paszy [zwierzchnik prowincji] w Sivas
wymusił groźbami 180 tysięcy dukatów. W związku z tym sułtan
[Soliman] postanowił interweniować osobiście. Temeszwarskiego paszę
wysłał z 15 galerami do Aleksandrii, aby zebrał egipskie daniny i zastąpił
Skender paszę namiestnika w Kairze, który był zwolennikiem Bajezyda.
Bejlerbejowi i sandżak-bejom Anatolii [sułtan] nakazał, aby przygotowali
swoje wojska do pochodu przeciwko Gruzinom. Natomiast bejlerbej
Rumelii musi zebrać armię […], przez Gallipoli podążyć do Anatolii […]
i w Konji pilnować księcia Selima przed prawdopodobnym atakiem
Bajezyda (1 III – 20 IV). […] Tymczasem wojsko w Istambule wystąpiło
z żądaniem podwójnego żołdu (1 VI) […], janczarzy dopiero pod koniec
maja znaleźli się w Anatolii. Tu stali, Selim z 50 tysiącami i Bajezyd z 30
tysiącami ludzi. Bajezyd zamierzał zwyciężyć w niespodziewanym ataku
nocnym, ale żołnierze wzięci do niewoli zdradzili jego plan Selimowi.
W krwawej bitwie Bajezyd został pobity i musiał uciekać – […] [i] 19
sierpnia wkroczył na ziemie szacha perskiego (11–30 IX).

Źródło: Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 129–132.

Unnamed
 Zdanie Prawda Fałsz
W przedstawionym konflikcie Sulejman II udzielił wsparcia
 
Bajezydowi.
Wojska Bajezyda miały przewagę liczebną nad armią
 
Selima.
Bajezyd został pokonany i musiał uciekać do Persji.  
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia 2022, Historia

Temat: Ekspansja turecka w XVI w.

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XVII. Europa w XVI–XVII w. Uczeń:
2) charakteryzuje konflikty polityczne w Europie, z uwzględnieniem ekspansji tureckiej
i charakteru wojny trzydziestoletniej;
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XVII. Europa w XVI i XVII wieku. Uczeń:
2) charakteryzuje konflikty polityczne w Europie, z uwzględnieniem ekspansji tureckiej
i charakteru wojny trzydziestoletniej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

Uczeń:

opisuje rozwój terytorialny imperium osmańskiego w XVI w;

ocenia wkład XVI‐wiecznych sułtanów w rozwój potęgi Turcji;
charakteryzuje ustrój polityczny i organizację państwa tureckiego;
ocenia pozycję międzynarodową Turcji w XVI w.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
 konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał: „Ekspansja turecka w XVI w.”. Uczniowie mają przygotować prezentację na
podstawie treści w sekcji „Przeczytaj”.

Prezentacja może przyjąć różne formy: prezentacji multimedialnej, prezentacji ustnej,

prezentacji w formie przygotowanego materiału filmowego, prezentacji ustnej
z wykorzystaniem plansz i innych przygotowanych przez ucznia materiałów, etc.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji, nawiązując do zagadnień

opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika
raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy
zajęć zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Uczniowie próbują intuicyjnie
zadać pytania, na które odpowiedzą w trakcie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Prezentacje uczniów. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji efektów pracy
w domu wybranych uczniów. Pozostali uczniowie zadają pytania prezentującym oraz
 uzupełniają informacje.
2. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel poleca wybranemu
uczniowi, aby przeczytał polecenie 1: „Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj
polecenia.”. Poleca uczniom, aby podzielili się na grupy i opracowali w nich
odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej
się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie
ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź,
udzielając także uczniom informacji zwrotnej.
3. Nauczyciel wprowadza uczniów w treść polecenia nr 2 „Na podstawie mapki oraz
wiedzy własnej wymień te obszary spośród podbitych do końca XVII wieku, które przed
podbojem należały do islamskiego kręgu cywilizacyjnego.”. Uczniowie wykonują je
w parach, a następnie porównują swoje rozwiązanie z innym zespołem omawiając
kolejno wykonane kroki.
4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia
interaktywne nr od 1 do 4 z sekcji „Sprawdź się”. Wyniki pracy omawiane są na forum
i komentowane przez nauczyciela.
5. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Kolejne ćwiczenia od 5 do 7 uczniowie wykonują
w parach. Konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję
odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji

„Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli?
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenie nr 3 z sekcji „Mapa interaktywna”.

2. Wykonaj w domu ćwiczenia niezrealizowane na lekcji.

Materiały pomocnicze:

Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‐XVIII, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‐XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.
Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.
Kańtoch Lech, Piękna Roksolana - bóstwo z Lechistanu, „Mówią Wieki” 5/2011.
Kołodziejczyk Dariusz, Węgry wobec osmańskiego zagrożenia i pod władzą sułtanów,
„Mówią Wieki” 6/2010.
Milewski Dariusz, Nie tak wspaniałe stulecie, czyli kłopoty dziedziców Sulejmana
Mówią Wieki” 1/2017.
Swoboda Wincenty, O pretendentach do tureckiego tronu w XV‐XVII wieku, „Mówią
Wieki” 12/1986.
Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z e‐materiałami z sekcji „Mapa

interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.