1.

06 Reformacja i wojny religijne

I. Geneza reformacji

1. Przejawy kryzysu w Kościele katolickim

a. zeświecczenie trybu życia wyższego duchowieństwa

– udział w intrygach politycznych

– nadmierne angażowanie się w konflikty polityczne

– zaangażowanie się w świeckie życie kulturalne kosztem obowiązków duszpasterskich

b. nepotyzm – nadawanie godności członkom rodziny

c. symonia – sprzedaż urzędów i godności

d. fiskalizm – dążenie do zwiększania wpływów finansowych

– annaty – wpłaty pieniężne na rzecz Stolicy Apostolskiej, świadczone za pierwszy rok ze świeżo obsadzonych
beneficjów

– świętopietrze – opłaty na rzecz papiestwa, składana przez kraje uznające jego zwierzchnictwo lenne

– dziesięcina

– sprzedaż odpustów

2. Wzrost zapotrzebowania na nowe formy uczestnictwa w życiu religijnym – zwłaszcza wśród części wiernych

wykształconej w duchu humanizmu 

II. Reformacja w Niemczech - luteranizm

1. Wystąpienie Marcina Lutra

a. ogłoszenie w kościele w Wittenberdze 95 tez przeciwko odpustom – 31 X 1517 r.

b. uzyskał poparcie elektora saskiego Fryderyka III Mądrego i Filipa Melanchtona

c. tezy Lutra zostały odrzucone przez papieża Leona X

– papież wydał bullę, w której zażądał od Lutra odwołana jego poglądów

– Luter podarł bullę, zrywając tym samym z Kościołem

d. działania cesarza Karola V

– wezwanie Lutra na sejm Rzeszy (list żelazny) – Luter nie odwołał swoich poglądów

– wydanie edyktu, w którym uznał Lutra za heretyka i skazał go na banicję

2. Nauki Lutra

a. wiara w Boga darem łaski i jedynym źródłem zbawienia – tzw. nauka o usprawiedliwieniu

b. Biblia jedynym źródłem wiary

c. zwierzchnikiem Kościoła jest Chrystus a nie papież

d. uznanie tylko dwóch sakramentów: chrztu i komunii

e. przełożenie Biblii na język niemiecki

3. Szybkie rozpowszechnienie się poglądów Lutra w całych Niemczech

a. zastosowanie druku

b. nauczanie i polemika w języku niemieckim

4. Rozwój reformacji w Niemczech

a. wprowadzenie przez cesarza zakazu rozpowszechniania nauk Lutra – sejm Rzeszy w Spirze – 1929 r.

b. ogłoszenie przez zwolenników Lutra protestu przeciw tej decyzji – stąd przyjęła się nazwa protestanci dla
zwolenników reformacji

c. radykalizacja nastrojów religijnych i społecznych w Niemczech

– anabaptyzm -radykalny nurt w reformacji

– wybuch wojny chłopskiej (1524-1526 r.)

–  przywódcą buntu Thomas Münzer

– ogłoszenie tzw. dwunastu artykułów, zawierających program radykalnych reform społecznych

– klęska powstańców chłopskich pod Frankenhausen – 1525 r.

– wyrok śmierci dla Thomasa Münzera

d. augsburskie wyznanie wiary

e. wojny szmalkaldzkie

– powstanie Związku Szmalkaldzkiego – 1531r. ( sojusz polityczny i wojskowy zawarty w Schmalkalden między
protestanckimi książętami i miastami Rzeszy)

– klęska  protestantów w pierwszej wojnie szmalkaldzkiej (1546-1447 r.)

– sukcesy protestantów w drugiej wojnie szmalkaldzkiej (1552 r.)

f. pokój augsburski – 1555 r.

– uznano protestantyzm i wolność jego wyznania – zasada cusius regio eius religio (czyj kraj tego religia)

– zniesiono jurysdykcję biskupów katolickich wobec protestantów

– dobra kościelne sekularyzowane przed rozejmem passawskim przyznano protestantom

III. Reformacja w Szwajcarii

1. Ulrich Zwingli
a. nauki Ulricha Zwinglego:

– potępiał kult świętych

– odrzucał ideę czyśćca

– potępiał celibat i zakony (postulował sekularyzację dóbr zakonnych)

– negował władzę papieża

– negował realną obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii

b. potępiał służbę kondotierską Szwajcarów, co naraziło go na konflikt z kantonami „leśnymi”

c. wybuch wojny domowej w Szwajcarii (1529-1531) – śmierć Ulricha Zwinglego

2. Jan Kalwin – Kościół ewangelicko-reformowany – kalwinizm

a. początkowo działał we Francji

b. swoją działalność w Szwajcarii rozpoczął w 1536 r. – założył gminę ewangelicką w Genewie

c. nauki Jana Kalwina:

– o predestynacji i ograniczonej przez Boga woli ludzkiej

– jedynym źródłem wiary jest Biblia

– nakaz sumiennego wykonywania obowiązków wyznaczonych przez Boga

– całe życie i praca wiernych muszą być podporządkowane Kościołowi i państwu

– nietolerancja wobec przeciwników

IV. Reformacja w Anglii

1. Główną przyczyną reformacji w Anglii była sytuacja króla Henryka VIII z dynastii Tudorów

a. starania Henryka VIII o unieważnienie ślubu z Katarzyną Aragońską – brak męskiego potomka

b. zerwanie Henryka VIII z papieżem – król protektorem Kościoła w Anglii – 1531 r.

c. Akt supremacji – 1534 r.

– król głową Kościoła anglikańskiego

– zachowano hierarchię kościelną, dogmaty i tradycję oraz częściowo formy liturgiczne Kościoła rzymskokatolickiego

2. Próba przywrócenia katolicyzmu przez córkę Henryka VIII Marię Tudor (1553-1558)

3. Ostateczne zwycięstwo protestantyzmu za panowania Elżbiety I Wielkiej (1558-1603)

V. Rozprzestrzenienie się reformacji w innych krajach europejskich

1. Państwa zakonne w Prusach i Inflantach przeprowadziły sekularyzację i przyjęły luteranizm

a. Albrecht Hohenzollern – Prusy Książęce (1525 r.)

b. Gotthard Kettler – gałąź inflancka (1561 r.)

2. Ustanowienie luteranizmu religią panującą w Szwecji, Danii i Norwegii

VI. Wojny włoskie (1494-1559)

1. Wzrost potęgi Francji

a. ekspansja Francji za panowania Karola VIII

– opanowanie przez Francuzów Mediolanu, Florencji, Rzymu i Neapolu

– utworzenie antyfrancuskiej Ligi Weneckiej – z udziałem Habsburgów

– wycofanie się Francji z państw włoskich

– zajęcie Neapolu przez Hiszpanię

b. ekspansja Francji za panowania Franciszka I

– zwycięstwo pod Marignano nad wojskami Maksymiliana Sforzy (1515 r.)

– podział Włoch na strefę północną (uzależnioną od Francji) i południową (uzależnioną od Habsburgów)

4. Objęcie przez Karola V Habsburga tronów:

a. Niderlandów

b. Neapolu

c. Hiszpanii (wraz z posiadłościami kolonialnymi)

5. Klęska wojsk francuskich pod Pawią – Franciszek I w niewoli (1525 r.)

6 Zakończenie wojen włoskich

a. śmierć Franciszka I  – 1547 r.

b. abdykacja Karola V i podział imperium Habsburgów – 1556 r.

– rządy w Hiszpanii i Niderlandach objął Filip II – linia hiszpańska Habsburgów

– rząd w Austrii, Czechach i na Węgrzech oraz koronę cesarską objął Ferdynand I – linia austriacka Habsburgów

c. pokój w Cateau-Cambrésis – 1559 r.

– wycofanie się Francji z Włoch

– przejęcie przez Hiszpanię Królestwa Neapolu i księstwa Mediolanu

VII. Wojny religijne we Francji

1. Rozpowszechnienie się nauk Kalwina we Francji – hugenoci

2. Edykt Henryka II – 1551 r.

a. prześladowania francuskich kalwinów

b. zakaz wydawnictw, nauczania i piastowania urzędów przez hugenotów

c. konfiskata dóbr hugenotów

3. Regencja Katarzyny Medycejskiej

a. kres względnej tolerancji

b. hugenoci zorganizowali się politycznie – poparcie możnego Burbonów

c. edykt tolerancyjny – 1562 r.

4. Wojna domowa (1562-1594)

a. rzeź hugenotów w Wassy – Gwizjusze

b. rywalizacja między rodem Gwizjuszy (katolicy) a rodem Burbonów (protestanci)

c.  pokój w Saint-Germain-en-Laye

– wolność religijna i dostęp do urzędów dla hugenotów

– małżeństwo Małgorzaty (siostra Karola IX) z przywódca hugenotów Henrykiem z Nawarry

e. noc św. Bartłomieja 23/24 VIII 1572 r.

– rzeź hugenotów, którzy przybyli na ślub

– inicjatorem rozprawy z hugenotami ród Gwizjuszy

– przejście Henryka z Nawarry na katolicyzm

f. „wojna trzech Henryków”

– Henryk III (następca Karola IX)

– Henryk de Bourbon – król Nawarry

– Henryk de Guise – przywódca Ligii Katolickiej

5. Zakończenie wojen religijnych we Francji

a. zwycięstwo króla Nawarry Henryka de Bourbon

b. przejście Henryka de Bourbon na katolicyzm – Paryż wart jest mszy

c. koronacja Henryka de Bourbon na króla Francji – panował jako Henryk IV – 1594 r.

d. wydanie przez Henryka IV Edyktu nantejskiego – 1598 r.

– wolność nabożeństw i prawo do własnych wydawnictw

– jako gwarancja realizacji edyktu – prawo do posiadania 200 twierdz (La Rochelle)

IV. Rywalizacja hiszpańsko-angielska

1. Panowanie Elżbiety I  w Anglii (1558-1603)

2. Działalność korsarzy angielskich – rabowanie za zgodą królowej hiszpańskich okrętów transportujących skarby z
kolonii – Francis Drake

3. Zagłada hiszpańskiej Wielkiej Armady – 1588 r.