POSTACIE

Jan KALWIN – reformator Kościoła, twórca kalwinizmu, zgadzał się z krytycznymi poglądami Lutra,
zapoczątkował odłam chrześcijaństwa zwany kalwinizmem

Henryk VIII – król Anglii z dynastii Tudorów, zapoczątkował anglikanizm, głowa kościoła
anglikańskiego, nie uznawał zwierzchnictwa papieża po sporze związanym ze swoim rozwodem

Marcin LUTER – reformator Kościoła, twórca wyznania luterańskiego, który zapoczątkował w 1517 r.
reformację poprzez wywieszenie na drzwiach kościoła 95 tez dotyczących reform Kościoła. Obwołany
został przez Kościół heretykiem.

Leonardo da Vinci – malarz renesansowy, twórca takich dzieł jak „Mona Lisa”, „Dama z łasiczką”,
„Ostatnia wieczerza”, „Człowiek witruwiański”.

Rafael SANTI – najmłodszy z 3 wielkich artystów włoskiego renesansu, malarz i architekt. Twórca
„Szkoły ateńskiej”, „Madomnę ze szczygłem”.

Michał ANIOŁ BOUNARROTI – malarz, rzeźbiarz, poeta, architekt renesansowy. Twórca fresków w
Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie m. in. Fresk Stworzenie Adama

Ferdynand MAGELLAN – podróżnik, którego wyprawa udowodniła, że ziemia jest okrągła.

Portugalczyk w służbie hiszpańskiej, który w 1519 r. wypłynął w trzyletnią podróż morską i jego
załodze udało się opłynąć ziemię. W trakcie podróży niestety zginął.

Vasco da GAMA – podróżnik, który opłynął Afrykę i jako pierwszy dotarł do Indii .

Krzysztof KOLUMB – włoski żeglarz, który namówił władcę Hiszpanii do sfinansowania podróży
morskiej przez Atlantyk w celu znalezienia nowej drogi do Indii

Mikołaj KOPERNIK – polski astronom urodzony w Toruniu, który napisał dzieło „O obrotach sfer
niebieskich”, gdzie opisał swoją teorię dotyczącą systemu heliocentrycznego .

Jan GUTTENBERG – wynalazca ruchomej czcionki w 1445 r.

Erazm z Rotterdamu – holenderski humanista i myśliciel epoki renesansu. Twórca „Pochwała

głupoty”.

Galileusz – włoski uczony: astronom, fizyk, matematyk, filozof. Bronił teorii heliocentrycznej, co
przyczyniło się do jego konfliktu z Kościołem i cenzurowania tej teorii.

Ignacy LOYOLA – założyciel zakonu Jezuitów. Hiszpański żołnierz pochodzący z rodziny szlacheckiej,
który po odniesieniu ran w jednej z bitew przeżył duchową przemianę. Został pustelnikiem, a
następnie założył zakon. Za swe zasługi został ogłoszony świętym Kościoła katolickiego.
 POJĘCIA
KORZENIE – około 100 gatunków rozmaitych przypraw (pieprz, goździki, imbir, gałka muszkatołowa),
które stosowano jako dodatki do potraw i w celach leczniczych.

Gałka muszkatołowa – przyprawa, która była sprowadzana do Europy z Azji

Jedwabny szlak – szlak handlowy ciągnący się od Chin przez kraje arabskie do śródziemnomorskich
wybrzeży Europy, którym podróżowali kupcy z Azji do Europy.

Kolonia – tereny położone poza granicami jakiegoś państwa (terytorium zamorskie), ale zależne od
niego politycznie i gospodarczo (zazwyczaj wykorzystywane ekonomicznie: bogactwa naturalne,
podatki, hodowla roślin)

Protestantyzm – jedna z głównych gałęzi chrześcijaństwa, na którą składają się wspólnoty religijne
powstałe na skutek reformacji w Kościele (kalwinizm, luteranizm, anglikanizm)

Luteranizm – odłam chrześcijaństwa zapoczątkowany przez Marcina Lutra (zasadami luteranizmu

było: wiara i łaska Boża są podstawą do zbawienia, źródłem wiary jest Biblia, luteranizm odrzucił
papieża i hierarchię kościelną, zanegowano kult świętych, zlikwidowano celibat).

Kalwinizm – odłam chrześcijaństwa zapoczątkowany przez Jana Kalwina

Anglikanizm - odłam chrześcijaństwa zapoczątkowany przez Henryka VIII

Reformacja – ruch religijny i społeczny spowodowany osłabieniem autorytetu Kościoła, mający na

celu przeprowadzenie reform w kościele katolickim, zapoczątkowany przez Marcina Lutra.

Kontreformacja – odnowa kościoła katolickiego oraz zwalczanie reformacji.

sobór trydencki - sobór powszechny w Trydencie w 1545 - 1563 r., który dokonał reformy Kościoła
katolickiego. Było to zgromadzenie biskupów całego Kościoła, którzy pod przewodnictwem papieża
obradowali w celu stanowienia lub zmiany praw kościelnych oraz spraw dotyczących wiary i
moralności. ( cel: ustalenie postępowania wobec reformacji i reforma Kościoła)

Zakon jezuitów – został założony przez Ignacego Loyola, zakon nazywany był również „żołnierzami
Boga” i „armią papieża”. Zakon był bardzo pomocny przy wcielaniu postanowień soboru trydenckiego
i aktywny w dziele nawracania na katolicyzm ludności w Europie i na misjach zagranicznych.

Karawela – lekki i zwinny statek, który został wynaleziony za sprawą Portugalczyków, dzięki
trójkątnym żaglom nie były zależne od kierunku wiatru, Karawela mogła być obsługiwana przez mniej
liczna załogę.

Astrolabium – przyrząd wykorzystywany do ustalenia pozycji statku na podstawie położenia gwiazd,

który mógł być używany tylko nocą przy bezchmurnym niebie

Log – instrument służący do pomiaru prędkości płynącego statku, składający się z ciężarka i liny
rozwijanej ze szpuli.
Kompas – urządzenie nawigacyjne służące do określenia kierunku żeglugi. Wbudowana w tarczę
kompasu igła magnetyczna ustawia się wzdłuż osi północ - południe, co pozwala się zorientować,
w jakim kierunku płynie statek.

Konkwistador – inaczej „zdobywca”. Tytuł nadawany przez królów hiszpańskich i portugalskich

zdobywcom Nowego Świata. Najsłynniejsi konkwistadorzy to Hernan Cortes (podbił Azteków,
zdobywca Meksyku) , Francisco Pizarro (podbił Inków, zdobywca Peru). Konkwistadorami zostawali
najczęściej poszukiwacze przygód i podróżnicy, osoby kierujące się chęcią zdobycia bogactwa.

System heliocentryczny – system, w którym uznano, że Ziemia i inne planety, krążą wokół Słońca

Odpust – decyzja o odpuszczeniu win i kary za nie

Sekularyzacja – przejście majątków, urzędów lub terytoriów spod władzy kościelnej pod władzę
świecką

DATY:
1517 – wystąpienie Marcina Lutra, początek reformacji

1450 – wynalezienie czcionki ruchomej przez Jana Gutenberga

1492 – Krzysztof KOLUMB odkrywa Amerykę, początek nowożytności

1555 – pokój augsburski

PRZYCZYNY I SKUTKI

Wielkie odkrycia geograficzne

 Przyczyny:
- wzrost zapotrzebowanie na przyprawy, pachnidła, barwniki, owoce, jedwab;
- poszukiwanie drogi morskiej do Indii, ponieważ Turkowie zajęli lądowy szklak handlowy;
- postęp techniczny (wynalezienie kompasu, astrolabium, log oraz dokładniejsze mapy i
szybsze i przystosowane do żeglugi oceanicznej okręty – karawele);
- poszukiwania złota;
- chrystianizacja (pragnienie rozprzestrzeniania wiary chrześcijańskiej np. poprzez nawracanie
rdzennej ludności odkrytych nowych ziem;
- ciekawość świata i chęć przygód.

 Skutki:

- podział nowych lądów między Hiszpanię (ES) i Portugalię

- powstanie nowych szlaków handlowych
- wzrost znaczenia portów atlantyckich i upadek znaczenia dawnych potęg handlowych (miast
włoskich)
- sprowadzenie do Europy kruszców (złota i srebra) i spadek wartości pieniądza, rewolucja cen
- rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej
- rywalizacja kolonialna
- rozwój banków
- wyniszczenie cywilizacji Majów, Inków i Azteków
- rozwój niewolnictwa – przywożenie do Ameryki tysiąca czarnych niewolników
- podbój nowoodkrytych ziem
- powstanie kolonii zamorskich

Reformacja
Przyczyny:

 Sprzedaż odpustów, czyli decyzji o odpuszczeniu win i kary za nie

 Niezachowywanie przez księży przykazań Bożych i niemoralność
 Nadużycia w Kościele (symonia, nepotyzm)
 Liczne przywileje kościelne
 Liturgia w języku łac.

Skutki:

 Powstanie nowych wyznań protestanckich (luteranizm, kalwinizm, anglikanizm)

 Wprowadzenie języka ojczystego do liturgii
 Tłumaczenie Biblii na języki narodowe
 Nietolerancja religijna
 Sobór trydencki i kontrreformacja
 Krwawe wojny religijne
 Podział wyznaniowy Europy
 Rozwój idei tolerancji religijnej
Reforma Kościoła (kontrreformacja):
Przyczyny:

 Zwalczanie reformacji - Kościół katolicki chce położyć kres rozwojowi reformacji

Skutki:

 Postanowienia soboru trydenckiego:

 Opracowanie Indeksu ksiąg zakazanych (zakazano ich czytania i rozpowszechniania)
 Obowiązek kształcenia duchownych w seminariach duchownych
 Zachowanie celibatu czyli niezawieranie związków małżeńskich
 Biskupi muszą wizytować diecezję, muszą w nich przebywać i mogą zarządzać tylko
jedną diecezją, a proboszczowie muszą przebywać na terenie swojej parafii
 Zwiększenie uprawnień Świętej Inkwizycji (instytucji do zwalczania heretyków)
 Powstanie zakonu Jezuitów
 Krwawe wojny religijne
 Podział wyznaniowy Europy
 Rozwój idei tolerancji religijnej

Sobór trydencki
Przyczyna:
 Zwalczanie Reformacji
 Odejście wiernych z Kościoła rzymskokatolickiego ich konwersja na wyznania reformowane
(luteranizm, kalwinizm, anglikanizm)
 Próba naprawy obyczajów wewnątrz Kościoła (chęć zdyscyplinowania duchownych i
podniesienia ich kompetencji)
 Znalezienie metod walki z odłamami chrześcijańskimi powstałymi w XVI wieku

Skutki:
 Reformy soboru trydenckiego:
 powstawanie seminariów duchownych
 jednolite sutanny i nakaz przebywania proboszczów i biskupów w ich parafiach i diecezjach
 utrzymano w mocy: prymat papież, 7 sakramentów św., rozległy kult świętych)
 łacina jako język nabożeństw (utrzymano) i uznano łacińskie tłumaczenie Biblii
 Opublikowano Indeks ksiąg zakazanych (zakazano ich czytania i rozpowszechniania)
 za źródła wiary uznano Pismo Święte i tzw. tradycję, potwierdzono kult świętych oraz Maryi
 Zachowanie celibatu czyli niezawieranie związków małżeńskich
 Zwiększenie uprawnień Świętej Inkwizycji (instytucji do zwalczania heretyków)
 Utworzono Towarzystwo Jezusowe (jezuici)