Reformacja w Niemczech

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Postulaty powstańców chłopskich z 1525 r., [w:] Historia powszechna 1500–1648.
Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 65–67.
Źródło: Stanisław Grzybowski, , [w:] Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata
nowożytnego 1453-1605, Warszawa 2005, s. 437–438.
Źródło: , [w:] Z. Boras i M. Serwański, Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe,
Poznań 1978, s. 79–81.
Źródło: List otwarty Marcina Lutra do książąt saskich z końca lipca 1524 roku, [w:] Historia
powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 74.
Źródło: Odezwa do górników w Mansfeld, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole.
Reformacja, t. 13, oprac. L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1960.
Źródło: Postulaty powstańców chłopskich z 1525 r., [w:] Historia powszechna 1500–1648.
Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 65–67.
Źródło: Zbigniew Wójcik, , [w:] Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 2012, s.
191–192.
 Reformacja w Niemczech

Wojna chłopska w Niemczech, wojsko chłopskie otacza rycerza. Choć powstańcy powoływali się na idee
Marcina Lutra, to sam Luter jawnie przeciwstawiał się poglądom zradykalizowanych reformatorów, m.in.
Tomasza Münzera.
Źródło: Rosenzweig, Wikimedia Commons, domena publiczna.

W 1517 r. Marcin Luter ogłosił w Wittenberdze 95 tez, w których poddał ostrej krytyce
sprzedaż odpustów. Wydarzenie to jest uznawane za początek reformacji, choć przez
pierwszych kilka lat wywołana przez Lutra dyskusja miała raczej charakter wewnętrznej
polemiki w Kościele. Z czasem jednak spór się zaostrzał, a poglądy obu stron ulegały
polaryzacji. Gdy w 1520 r. papież wydał bullę, w której nakazał Marcinowi Lutrowi
wyrzeczenie się swoich poglądów, ten bullę spalił, za co został obłożony ekskomuniką.
W następnym roku cesarz Karol V wydał edykt wormacki potępiający nauki Lutra i wyjął go
spod prawa. Podział w łonie Kościoła katolickiego stawał się coraz bardziej nieuchronny.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz przyczyny wybuchu wojny chłopskiej i jej następstwa.

Przedstawisz zróżnicowanie ruchu protestanckiego w Niemczech.
Wyjaśnisz przyczyny i następstwa wojen szmalkaldzkich.
Ocenisz znaczenie pokoju augsburskiego.
Przeczytaj

Radykalny Münzer – rywal Lutra

W czasie, gdy Marcin Luter ukrywał się w Wartburgu, aktywną działalność rozpoczęli
reformatorzy znacznie bardziej od niego radykalni. Należał do nich Tomasz Münzer
z Zwickau, który wyrósł na głównego rywala Lutra w Niemczech. Tomasz Münzer odrzucał
wszelkie przejawy przepychu w ceremoniach religijnych, jako jedyną formę kultu
religijnego dopuszczał czytanie Pisma Świętego i śpiewanie psalmów. Był twórcą kierunku
mistycznego w chrześcijaństwie, który znalazł wielu naśladowców. Część z nich nazwano
anabaptystami (od greckiego anabaptisto - powtórnie chrzczę), ponieważ głosili potrzebę
chrztu w wieku dorosłym. W swoich naukach występował przeciwko hierarchii świeckiej
i duchowej i nawoływał do gruntownej przebudowy ustroju społecznego.

Poglądy Münzera spotkały się z żywym

zainteresowaniem wśród najuboższych
warstw społecznych. W 1524 r. w Szwabii
wybuchła wojna chłopska, która szybko
ogarnęła całe południowe Niemcy. Chłopi
wystąpili przede wszystkim przeciwko
nasilającemu się uciskowi i rosnącym
powinnościom feudalnym, a pod wpływem
nauk Münzera do swoich żądań dołączyli
postulaty religijne. W lutym 1525 r.
w szwabskim mieście Memmingen uchwalili
program walki, składający się z 12 artykułów.
Domagali się w nim m.in. prawa do
swobodnego wyboru proboszcza przez
wspólnotę parafialną, ograniczenia
Portret Tomasza Münzera autorstwa Christopha van
dziesięciny, zmniejszenia pańszczyzny i opłat
Sichem, grafika powstała w XVI lub XVII w.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
dzierżawnych, dostępu do lasów
i pastwisk oraz prawa do polowań i połowu
ryb. Najdalej idącym żądaniem było zniesienie poddaństwa.

Dzięki poparciu ubogiej ludności miejskiej powstańcy zaczęli odnosić znaczące sukcesy.
Chłopi napadali i rabowali głównie zamki i klasztory, ale zaatakowali również kilka miast.

Oddziały powstańcze były jednak źle

zorganizowane i słabo uzbrojone,
a początkowe sukcesy zawdzięczały w dużej
mierze zaskoczeniu przeciwników. Wobec
rozmachu buntu chłopskiego do wspólnego
działania przystąpili i katolicy, i luteranie.
Dobrze uzbrojone i wyszkolone wojska
książęce zaczęły zadawać chłopom dotkliwe
porażki. Do decydującego starcia doszło 15
maja 1525 r. pod Frankenhausen w Turyngii.
Oddziały chłopskie zostały całkowicie
rozgromione w nierównym boju, a Tomasza
Münzera, który dostał się do niewoli,
poddano torturom i zabito. Po zdławieniu
powstania ciężary feudalne, przeciwko
którym wystąpili chłopi, zostały powiększone,
a ogólne położenie chłopów uległo
pogorszeniu.

Powstańcy z okresu wojny chłopskiej w Niemczech

według XVI-wiecznej ilustracji. Zwróć uwagę na
uzbrojenie chłopów.
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Rozłam religijny w Niemczech

Zdławienie radykalnego nurtu reformacji nie oznaczało przywrócenia jedności Kościoła.
Przeciwnie – umiarkowane nauki Marcina Lutra zdobywały coraz szersze rzesze
zwolenników. Coraz przychylniejszym okiem spoglądali na nie również niektórzy książęta,
których pociągało hasło ubogiego Kościoła i szansa na sekularyzację dóbr kościelnych.
Oczekiwano, że papież zwoła sobór powszechny, który rozstrzygnąłby problemy
teologiczne i przywrócił jedność Kościoła. Klemens VII odwlekał jednak tę decyzję
w obawie przed nawrotem koncyliaryzmu.

Po stłumieniu powstania chłopskiego ponownie zaktywizowali się luteranie. W 1526 r. sejm

Rzeszy w Spirze uznał prawa książąt do samodzielnego regulowania spraw religijnych w ich
księstwach. Był to niewątpliwy sukces zwolenników Lutra. Wywołało to zdecydowaną
reakcję zwolenników katolicyzmu, którzy trzy lata później przeprowadzili uchwały
zakazujące propagandy luterańskiej w krajach katolickich i gwarantujące prawa katolików
w państwach luterańskich. Przeciwko temu formalny protest złożyło pięciu książąt
i czternaście miast – odtąd zwolenników reformacji zaczęto nazywać protestantami.

Kolejny sejm poświęcony problemom

religijnym odbył się w 1530 r. w Augsburgu.
Luteranie przedłożyli Karolowi V opracowane
przez Filipa Melanchtona i zaaprobowane
przez Lutra swoje wyznanie wiary – od tego
dokumentu wyznanie luterańskie nazywa się
wyznaniem augsburskim. Miało charakter
umiarkowany i było wyrazem pewnej
ugodowości luteranów. Zapewne z tego
powodu nie zadowoliło ani co bardziej
radykalnych protestantów, ani katolików.
W tej sytuacji cesarz Karol V wydał dekret,
w którym potwierdził edykt wormacki z 1521
r. potępiający Lutra i jego nauki.

Decyzje sejmu augsburskiego oznaczały

ostateczny rozłam między katolikami
a protestantami. Książęta protestanccy
z inicjatywy księcia saskiego Jana i landgrafa
heskiego Filipa założyli w 1531 r. związek
obronny, nazwany od miejsca utworzenia (w
mieście Schmalkalden) Związkiem
Szmalkaldzkim. W jego skład weszło sześciu
książąt, dwóch hrabiów i jedenaście miast.
Nad Rzeszą zawisło widmo wojny domowej,
choć tym razem udało się jej uniknąć za
sprawą zagrożenia tureckiego. Zmusiło ono
zwaśnione obozy chrześcijańskie do
chwilowego zawieszenia broni i wspólnego
przeciwstawienia się tureckiej agresji.
Filip Melanchton (1497–1560), portret namalowany
przez Łukasza Cranacha starszego w 1532 r.
Melanchton był niemieckim humanistą i teologiem
działającym na uniwersytecie w Wi enberdze,
jednym z ważniejszych twórców doktryny
luterańskiej. Jego poglądy wzbudzały jednak
kontrowersje wśród wyznawców luteranizmu, bo
uznawał wpływ wolnej woli człowieka na zbawienie
i potrzebę dobrych uczynków. Zasłynął również jako
reformator szkolnictwa w duchu humanistycznych
ideałów wychowania (nazywany jest nauczycielem
Niemiec).
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Czas wojen religijnych

Zaangażowanie się Karola V w wojnę z Francją, a jego brata Ferdynanda (od 1531 r. króla
niemieckiego) w konflikt z Turcją sprzyjało dalszemu rozprzestrzenianiu się reformacji
w Niemczech. Książęta przystępujący do obozu protestanckiego częściej kierowali się
względami politycznymi i gospodarczymi niż religijnymi. Przyjmując luteranizm,
podporządkowywali sobie kler i zajmowali dobra kościelne. Biskupi zmieniający wyznanie
dokonywali sekularyzacji dóbr i zamieniali je na dziedziczne księstwa. Największy zasięg
terytorialny w Rzeszy luteranizm osiągnął ok. 1548 r., objął wtedy północne, środkowe
i wschodnie Niemcy.
Rzesza Niemiecka w czasie reformacji.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jednocześnie jednak uległa poprawie sytuacja w obozie katolickim. Pomyślny przebieg

wojen z Francją (zawarcie rozejmu w Crépy w 1544 r.) pomógł Karolowi V, a rozpoczęcie
soboru trydenckiego 1545 r. dawało nadzieję na reformę wewnętrzną Kościoła. W obozie
protestanckim brakowało jedności. W tych okolicznościach rozpoczęta przez Karola
V w 1546 r. tzw. I wojna szmalkaldzka zakończyła się jego sukcesem. W bitwie pod
Mühlbergiem nad Łabą pokonał wojska saskie, a elektora saskiego Jana Fryderyka wziął do
niewoli oraz pozbawił posiadłości i godności elektorskiej.

Bitwa pod Mühlbergiem i uwięzienie księcia elektora saskiego Jana Fryderyka I, autor nieznany, 1630 rok.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Karol V postanowił uregulować kwestie religijne w Rzeszy. W 1548 r. wydał tzw. interim
augsburskie – 26 przepisów regulujących tymczasowo (do czasu rozpatrzenia sprawy przez
sobór trydencki) stosunki polityczne i religijne w cesarstwie. Jednak dokument ten, poza
zgodą na małżeństwa księży i komunię pod dwiema postaciami, był właściwie
powtórzeniem zasad wiary katolickiej. Nie zadowolił więc książąt protestanckich, a próby
wzmocnienia władzy cesarskiej przez Karola V sprawiły, że przeciw niemu odwrócili się
jego dotychczasowi sojusznicy. Książęta niemieccy, broniąc swoich przywilejów,
sprzymierzyli się więc z królem francuskim Henrykiem II i w 1552 r. rozpętali II wojnę
szmalkaldzką. Tym razem jej przebieg był niepomyślny dla Karola V. Cesarz nie miał już sił na
dalszą walkę i postanowił abdykować.

Misja zakończenia wojny przypadła więc

bratu i następcy Karola V – Ferdynandowi I.
Uporządkowaniem stosunków religijnych
i politycznych w Niemczech miał się zająć
kolejny sejm w Augsburgu. Po długich
sporach 25 września 1555 r. ustanowiono
pokój religijny. Jego ustalenia regulowały
stosunki między katolikami a luteranami (nie
obejmowały innych wyznań). Pokój
augsburski wprowadzał zasadę: cuius regio,
eius religio – czyj kraj, tego religia. Nie
ogłaszał więc wolności religijnej, uznawał
jedynie, że o obowiązującej religii
Negocjowanie pokoju w Augsburgu w 1555 r. Komu
delegaci odczytują dokument? w poszczególnych państwach niemieckich
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego. decydować będzie jego władca. Poddani byli
zobowiązani przyjąć jego wyznanie lub
emigrować. W ten sposób oficjalnie uznano w Rzeszy Kościół Ewangelicko – Augsburski.
Jego doktryna opiera się na 5 zasadach: sola Scriptura – jedynie Pismo; solus Christus –
jedynie Chrystus; solum Verbum – jedynie Słowo, sola gratia i sola fide – jedynie łaska
i jedynie wiara. Najwyższą władzę stanowi Synod, czyli zebranie duchownych i świeckich
przedstawicieli poszczególnych diecezji. Naczelną władzą administracyjną i organem
wykonawczym Synodu Kościoła jest rada zwana Konsystorzem, na czele której stoi Biskup.

Pokój augsburski kończył okres walki o religijne oblicze Niemiec, choć nie rozstrzygał
najważniejszych problemów związanych z możliwością dalszej sekularyzacji dóbr
kościelnych i mógł stanowić zalążek kolejnych wojen. Konflikty religijne przyniosły dalsze
osłabienie władzy cesarskiej i pogłębiły i tak już silne partykularyzmy lokalne.

Słownik
abdykacja

(łac. abdicatio) zrzeczenie się władzy przez panującego monarchę

anabaptyści

(z gr. anabaptizein – na nowo chrzcić) sekta chrześcijańska powstała w okresie reformacji

w Niemczech, odrzucająca chrzest niemowląt oraz głosząca równość i wspólnotę
wszelkich dóbr

polaryzacja

znaczące różnice między jakimiś pojęciami, poglądami

poddaństwo

(fr. servage) osobista, sądowo‐administracyjna i gruntowa zależność chłopa od pana

feudalnego

reformacja

(łac. reformatio) ruch religijny w Europie w XVI w. o podłożu społeczno‐politycznym

zapoczątkowany w Niemczech przez Marcina Lutra, dążący do przeprowadzenia reform
w zakresie doktryny, kultu i organizacji oraz obyczajów, a także powrotu do pierwotnej
czystości wiary chrześcijańskiej

Rzesza

(niem. Reich) historyczne określenie państwa niemieckiego; w latach 962‐1806 istniało

Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego zwane też I Rzeszą; w latach 1871‐1918
była to II Rzesza; w latach 1918‐1933 Rzesza Niemiecka zwana również Republiką
Weimarską; a w latach 1933‐1945 III Rzesza

sekularyzacja

(z łac. saecularis – świecki) zeświecczenie, które może dotyczyć majątku i uprawnień

instytucji religijnych (np. Kościoła) lub życia społecznego i kulturowego

koncyliaryzm

(z łac. consilium – rada, narada, sobór) doktryna katolicka głoszona w XIV i XV w., według
której najwyższą władzę w Kościele mają sobory powszechne, a nie papież

partykularyzm

(z łac. particularis – oddzielny, szczególny) dbanie o własne interesy, przedkładanie ich

nad interesy ogółu
Słowa kluczowe
reformacja, Tomasz Münzer, anabaptyści, wojna chłopska, augsburskie wyznanie wiary, Filip
Melanchton, Związek Szmalkaldzki, wojny szmalkaldzkie, pokój augsburski, interim
augsburskie

Bibliografia
Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego. T 3. Czasy nowożytne 1517‐1758, Warszawa 1989.

Chaunu P., Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250‐1550), tłum. J. Grosfeld, Warszawa
1989.

Dawson Ch., Podział chrześcijaństwa na Zachodzie, Warszawa 1967.

Delumeau J., Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t 1: Narodziny i rozwój Reformy
protestanckiej, Warszawa 1986.

Decot R., Mała historia reformacji w Niemczech, tłum. J. Zychowicz, Kraków 2007.

Friedenthal R., Marcin Luter. Jego życie i czasy, tłum. C. Tarnogórski, Warszawa 1991.

Green V. , Reformacja, tłum. S. Bartosiak, Warszawa 2000.

Grzybowski S., Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‐1605,
Warszawa 2005.

Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‐XVIII, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‐XVII w., wyd. X, Warszawa 2010.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenia.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Ustal, z jakimi krajami pod względem religijnym sąsiadowały niemieckie państwa protestanckie
i państwa katolickie.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Rozstrzygnij, czy poniższe zdanie jest zgodne z prawdą - odpowiedź uzasadnij odwołując się do
informacji z mapki: Powstanie chłopskie objęło wyłącznie niemieckie kraje katolickie.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i na jego podstawie wskaż zdania zgodne z jego treścią.

“ List otwarty Marcina Lutra do książąt saskich z

końca lipca 1524 roku

Ten list wystosowałem do waszych książęcych mości jedynie dlatego,

żem się dowiedział, jak również wywnioskowałem z ich pisma, iż ten
sam duch nie chce poprzestać na samym tylko słowie, lecz zamyśla
o uderzeniu pięścią i chce stawiać zbrojny opór zwierzchności
i niezwłocznie wywołać straszny bunt […]. Jakkolwiek zaś wiem, że
wasze książęce moście lepiej sobie z tym radzić potrafią, niżbym ja
umiał doradzać, jednak moja wiernopoddańcza gorliwość każe mi
przyczynić się również do tego i prosić uniżenie waszych książęcych
mości o energiczne wystąpienie i o odparcie, wedle obowiązku
należytej władzy, takiego gwałtu, i o uprzedzenie buntu. […] Dlatego
wasze książęce moście nie powinny zasypiać sprawy ani zwlekać, Bóg
bowiem zażąda rachunku z niedbałego użycia powierzonego miecza.
Również i przed ludźmi, i przed światem nie można by tego
usprawiedliwić, gdyby wasze książęce moście miały znieść i ścierpieć tę
pieśń buntowniczą a zbrodniczą.

Źródło: List otwarty Marcina Lutra do książąt saskich z końca lipca 1524 roku, [w:] Historia powszechna XVI wieku.
Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 74.

 W cytowanym fragmencie Marcin Luter dał wyraz poglądom pacyfistycznym.

W świetle cytowanego tekstu Marcin Luter był zwolennikiem radykalnego nurtu


reformacji.

 Marcin Luter potępiał zbrojny bunt przeciwko władzy państwowej.

 Cytowany tekst odnosi się do II wojny szmalkaldzkiej.

  Marcin Luter uznawał prawo władzy świeckiej do stosowania przemocy.

Ćwiczenie 2 輸

Przeanalizuj poniższą ilustrację i napisz, do którego postulatu zwolenników reformacji odnosi

się jej treść.

Ilustracja pochodzi z niemieckiej książki z przełomu XIX i XX w.

Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 3 醙

Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie na podstawie jego treści oraz własnej wiedzy
wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.

“
2 […] Tak więc Jego Cesarski Majestat, my a także książęta elektorowie,
książęta i stany Świętego Cesarstwa nie będziemy żadnego stanu
Rzeszy za pomocą gwałtownych czynów prześladować, wyrządzać mu
szkody, zwalczać z powodu wyznania augsburskiego, jego nauki, religii
i wiary albo inną drogą odrywać lub w przyszłości móc odrywać bez jego
zgody, wiedzy i woli od wspomnianego wyznawania religii augsburskiej,
wiary, praktyk kościelnych, liturgii i ceremonii, ograniczać w ich
księstwach, krajach i władztwach lub z pomocą nakazu czy innej formy
uciskać lub dyskryminować. […]

3 Na odwrót stany wyznające religię augsburską poręczają Rzymskiemu

Majestatowi Cesarskiemu, nam, książętom elektorom, książętom
i innym stanom Świętego Cesarstwa obstającym przy starej religii,
duchownym, i świeckim, wraz z ich kapitułami i innymi członkami stanu
duchownego bez względu na to, czy i gdzie przenieśliby się lub obrali
rezydencję […] wolne pozostawanie przy ich religii, wierze, praktykach
kościelnych, liturgii i ceremoniach. […]

10 Żadnemu także stanowi nie wolno przeciągać na swoje wyznanie,

odstręczać od praktyk religijnych innego stanu, jak również jego
poddanych, wbrew ich zwierzchności brać w ochronę, opiekę czy bronić
w […] jakikolwiek sposób. Dań w naszym króla Ferdynanda i Świętego
Cesarstwa mieście Rzeszy Augsburgu w dniu 25 września w roku od
narodzenia naszego kochanego Pana Chrystusa tysięcznym pięćsetnym
pięćdziesiątym piątym, w dwudziestym piątym roku naszego panowania
w królestwie rzymskim, w dwudziestym dziewiątym zaś w innych
krajach.

Źródło: , [w:] Z. Boras i M. Serwański, Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, Poznań 1978, s. 79–81.
Wskaż poprawne dokończenie zdania. Cytowane źródło to fragment…

 interim augsburskiego.

 augsburskiego wyznania wiary.

 pokoju augsburskiego.

Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Cytowany dokument legalizował wyznanie luterańskie
 
w części państw niemieckich.

Cytowany dokument wprowadzał tolerancję religijną dla

 
poddanych.

Cytowany dokument utrwalił podział religijny

 
w cesarstwie.

Cytowany dokument wprowadzał równouprawnienie

 
wszystkich wyznań.
Ćwiczenie 4 醙

Zapoznaj się z fragmentem odezwy do górników z Mansfeld i na podstawie jego treści

i własnej wiedzy wskaż autora tekstu, a następnie uzasadnij swój wybór.

“ Odezwa do górników w Mansfeld

W Fuldzie w Wielkim Tygodniu zniszczono cztery kolegiaty. Chłopi

w Kle gau, Hegau i Schwarzwaldzie już powstali w sile trzech tysięcy,
a ich liczba stale rośnie. […]

Teraz więc do czynu, do czynu, do czynu. Nadszedł czas. Nikczemnicy

są tchórzliwi jak psy […]. Nie przejmujcie się skomleniem tych
bezbożników, którzy będą was po przyjacielsku upraszać, płakać, błagać
jak dzieci. Nie oszczędzajcie ich, jak to już Bóg przez Mojżesza nakazał.
I nam też to samo polecił. Podnieście po wsiach i miastach ludność,
szczególnie górników i innych dobrych chłopców, którzy będą się do
tego nadawać. Nie możemy spać już dłużej […]. Chłopi z Eichsfeld
załatwili się już z trzema junkrami, krótko mówiąc nie okazali im żadnej
łaski. Niech to będzie dla was przykładem. Na was kolej, nadszedł już
czas. […]

Do czynu, do czynu, dopóki ogień nie wystygł, niech miecz wasz

zanurzy się we krwi.

Pisano w Mühlhausen, roku 1525.

Źródło: Odezwa do górników w Mansfeld, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Reformacja, t. 13, oprac. L.
Szczucki, J. Tazbir, Warszawa 1960.

Wskaż autora odezwy.

 Tomasz Münzer
  Marcin Luter

 Filip Melanchton

 Tomasz Kajetan

Uzasadnienie
Ćwiczenie 5 醙

Przeanalizuj poniższą ilustrację i wykonaj zamieszczone pod nią polecenia.

Marcin Luter i jego żona. Ilustracja z epoki.

Źródło: Geschichte der Neuzeit - Das religiöse ... Verlag: Berlin, Ullstein Verlag Erscheinungsdatum: 1907, str. 309, tylko do
użytku edukacyjnego.

Napisz, do którego postulatu zwolenników reformacji odnosi się treść ilustracji.

Określ, czy autor ilustracji był zwolennikiem, czy przeciwnikiem jego wprowadzenia.
Uzasadnij odpowiedź, odnosząc się do ilustracji.

Autor był zwolennikiem

Uzasadnienie
Ćwiczenie 6 難

Przeczytaj tekst źródłowy i dokonaj podziału przytoczonych postulatów na społeczne,

gospodarcze i religijne. Przyporządkuj im odpowiednie numery paragrafów.

“
Dwanaście artykułów

[…] Po pierwsze: jest nasza pokorna prośba i żądanie a także nas

wszystkich wola i mniemanie, iż my odtąd chcemy mieć władzę i moc,
aby cała gmina proboszcza sama wybierała i naznaczała, aby miała też
władzę tegoż usuwać, gdyby nie prowadził się należycie. […]

Po trzecie: dotychczas był zwyczaj, że uważano nas za ludzi poddanych,

nad czym należy się litować, zważywszy, że Chrystus wszystkich nas
Swą drogocenną krwią zbawił i odkupił, tak samo pasterzy, jak
i dostojników, nikogo nie wyłączając. Dlatego wynika z Pisma świętego,
że jesteśmy wolnymi i przeto chcemy nimi być [naprawdę]. […]

Po czwarte: dotychczas był zwyczaj, że żaden ubogi człowiek nie miał

prawa do zwierzyny, ptactwa i ryb w płynącej wodzie nie mógł łowić, co
uważamy za całkiem niewłaściwe, niegodziwe i niezgodne ze Słowem
Bożym. […]

Po piąte: uskarżamy się także na wyrąb drzewa, ponieważ nasi panowie

przywłaszczyli sobie sami wszystkie lasy, i kiedy biedny człowiek czego
potrzebuje, musi on wszystko kupować za podwójną cenę. Uważamy
więc, iż wszystkie lasy, czy są w rękach duchownych czy świeckich,
których oni nie kupili, powinny zostać znowu zwrócone całej gminie. […]

Po ósme: jesteśmy bardzo obciążeni, gdyż wielu [chłopów], którzy

trzymają grunty, nie mogą podołać czynszom, które na tych gruntach
ciążą […], czynsze te mają być zniżone, aby chłop nie pracował za
darmo. […]
 Po dziesiąte: skarżymy się, ponieważ niektórzy panowie przywłaszczyli
sobie łąki, a również i role, które do gminy należą. Ziemie te chcemy
z powrotem przejąć we władanie gminy.

Źródło: Postulaty powstańców chłopskich z 1525 r., [w:] Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych,
oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 65–67.

Postulaty społeczne

Artykuł 10 Artykuł 5

Artykuł 3 Artykuł 4

Artykuł 1 Artykuł 8
Postulaty ekonomiczne

Postulaty religijne
Ćwiczenie 7 難

Przeczytaj fragmenty dwóch opracowań historycznych i na ich podstawie wyjaśnij, na czym

polegała różnica w ich ocenie obowiązywania zasady cuius regio, eius religio.

Źródło A

“
Zbigniew Wójcik

Dobra kościelne sekularyzowane przed rozejmem passawskim

przyznano protestantom, a jurysdykcja biskupów katolickich
w odniesieniu do protestantów została skasowana. Jednym
z postanowień pokoju augsburskiego, kryjącym zarazem najwięcej
niebezpieczeństw na przyszłość, było ustalenie modus vivendi między
obu wyznaniami na zasadzie cuius regio eius religio (czyj kraj, tego
religia), dzięki której nie mogło być mowy o żadnej wolności religijnej
w Niemczech.

Źródło: Zbigniew Wójcik, , [w:] Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 2012, s. 191–192.

Źródło B

“
Stanisław Grzybowski

Augsburski landfryd znany jest głównie z zasady cuius regio, eius religio
– „czyje panowanie, tego wyznanie”. Nie jest to ścisłe. Nie tylko sama
formuła jest znacznie późniejsza, ale i w tekście tego dokumentu,
i w obowiązującej, sankcjonowanej przez niego, wcześniej, i wynikającej
z niego późniejszej praktyce spotyka się od niej wiele wyjątków. […] Po
czwarte, dozwala poddanym, którzy wyznają inną religię niż ich
zwierzchnik, na emigrację, nie stwierdzając bynajmniej, że inni też
muszą przyjąć wyznanie panujące, pozbawiając ich zatem tylko wolności
kultu, a nie wolności wyznania. Przeciwnie, z treści tego dokumentu –
niezbyt zresztą tu jasno sformułowanego, może celowo – wynika, że
 uznaje się prawo poddanych do wolności sumienia, natomiast wolność
kultu przysługuje tylko stanom Rzeszy.

Źródło: Stanisław Grzybowski, , [w:] Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453-1605,
Warszawa 2005, s. 437–438.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 8 難

Na podstawie mapy podziel wymienione państwa/kraje niemieckie według wyznania.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Państwa katolickie

Księstwo Bawarii

Hrabstwo Hesji

Elektorat Saksonii
Państwa protestanckie
Hrabstwo Tyrolu

Arcyksięstwo Austrii

Księstwo Holsztyn

Księstwo Wirtembergii

Księstwo Lotaryngii Pomorze

Elektorat Brandenburgii
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia 2022, Historia

Temat: Reformacja w Niemczech

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XVI. Reformacja i jej skutki. Uczeń:
1) wyjaśnia religijne, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa
reformacji, opisując jej główne nurty i postaci;
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XVI. Reformacja i jej skutki. Uczeń:
1) wyjaśnia religijne, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa
reformacji, opisując jej główne nurty i postaci;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia przyczyny wybuchu wojny chłopskiej i jej następstwa.

przedstawia zróżnicowanie ruchu protestanckiego w Niemczech.
wyjaśnia przyczyny i następstwa wojen szmalkaldzkich.
ocenia znaczenie pokoju augsburskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
 konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów

sukcesu.
2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”

i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Wybrana osoba zbiera pytania do
urny. Nauczyciel dzieli uczniów na 5‐osobowe grupy, które losują pytania z puli
i przygotowują odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia
rezultaty swojej pracy. Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem weryfikują
poprawność odpowiedzi.
2. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel poleca wybranemu
uczniowi, aby przeczytał polecenie 2 : „Ustal, z jakimi krajami pod względem religijnym
sąsiadowały niemieckie państwa protestanckie i państwa katolickie.”. Poleca uczniom,
aby podzielili się na grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej
czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje
propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel
w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź, udzielając także uczniom informacji zwrotnej.
 3. Nauczyciel czyta polecenie 3 : „Rozstrzygnij, czy poniższe zdanie jest zgodne z prawdą
- odpowiedź uzasadnij odwołując się do informacji z mapki: Powstanie chłopskie objęło
wyłącznie niemieckie kraje katolickie.” i poleca uczniom, aby wykonali je w parach.
Wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie
ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udziela też
uczniom informacji zwrotnej.
4. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 1, 2 i 3. Nauczyciel sprawdza poprawność
wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.
5. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia nr 4 i 5, które zostały wyświetlone na tablicy.
Nauczyciel śledzi na platformie postępy uczestników zajęć, sprawdza poprawność
wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie dobierają się w pary i wymieniają poglądami, dzielą się tym, czego się
nauczyli na temat: „Reformacja w Niemczech”.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Wykonaj w domu ćwiczenia niezrealizowane na lekcji.

2. Zaproponuj inne materiały źródłowe do tematu lekcji „Reformacja w Niemczech”.

Materiały pomocnicze:

Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii
Umiejętności); Świat Książki 2004‐2006.
Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.
E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.
Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.
Wybór tekstów źródłowych do wskazanej epoki.

Wskazówki metodyczne:

Cały e‐materiał może być wykorzystany do realizacji zajęć metodą odwróconej klasy.
Wtedy uczniowie zapoznają się z informacjami w sekcji „Mapa interaktywna”
i przygotowują swoje propozycje odpowiedzi. W szkole następuje czytanie i ocena
koleżeńska opracowań uczniów.