IV.

Od absolutyzmu do republiki
IV.1. Monarchia absolutna we Francji
zadani odpowiedź
e
1 a) lata 1638-1715
b) 1638 rok + 23 lata = 1661 rok

2 a) król Ludwik XIV

b) Elementami świadczącymi o tym, że portret przedstawia króla są: korona
znajdująca się na stoliku, berło trzymane przez monarchę, miecz, bogato zdobiony
płaszcz w barwach i z motywem lilii Burbonów charakterystycznych dla ich herbu,
podszyty futrem z gronostajów, order św. Ducha na złotym łańcuchu zawieszony
na szyi władcy.
3 władca, władzę sądowniczą, wojskiem, prawo
4 a) Rada Handlowa została powołana po to, aby ożywić francuską gospodarkę i
rozwinąć handel oraz rzemiosło.
b) Rada Handlowa miała usprawnić i kontrolować handel we Francji z naciskiem
na rozwój handlu wewnętrznego i eksportu francuskich towarów. Jej działania
dotyczyły wszystkich spraw związanych z produkcją rzemieślniczą i pracą
kupców.
*c) Obecność króla na posiedzeniach Rady Handlowej pozwalała mu na regularne
uzyskiwanie wiedzy o handlu i rzemiośle we Francji oraz na podejmowanie
bezpośrednich decyzji dotyczących spraw gospodarczych i kontrolę poczynań
Rady.

IV.2. Monarchia parlamentarna w Anglii

zadanie odpowiedź
1 A – absolutne
2 Karola I Stuarta, Londynie, republiką
3 a) Oliver Cromwell
b) Oliver Cromwell objął on najwyższą władzę w państwie jako lord protektor.
4
 protestanci odwołujący się do nauk Jana
Kalwina, prowadzący surowy tryb życia
rojaliści najwyższa i najbardziej uprzywilejowana –
purytanie dzięki urodzeniu – warstwa społeczna
arystokracja grupa czerpiąca dochody między innymi z
nowa szlachta handlu i przemysłu, przeciwnicy króla
stronnicy Marcina Lutra, inaczej luteranie
monarchiści, zwolennicy władzy królewskiej
5 Deklaracji, parlamentu, króla, wyborach, sądy, Wilhelm III Orański
6 Zasada: Król panuje, ale nie rządzi oznacza, że realna władza należy do
parlamentu i rządu, a rola monarchy ogranicza się głównie do funkcji
reprezentacyjnych.
*7 Przykładowa odpowiedź:
Monarchia parlamentarna jest systemem sprawowania władzy korzystniejszym
dla obywateli niż monarchia absolutna, ponieważ pozwala im mieć wpływ na
wybór osób rządzących państwem i przez to, także pośrednio na politykę
prowadzoną przez rząd i parlament. W monarchii absolutnej władca ustanawiał
prawa, których musieli przestrzegać wszyscy oprócz niego i wyłącznie on
podejmował każdą decyzję dotyczącą kraju, w którym rządził. W monarchii
parlamentarnej król ma funkcję reprezentacyjną, a realne rządy sprawuje rząd i
parlament jako reprezentanci ludzi, którzy wybrali swoich przedstawicieli poprzez
głosowanie w wyborach.

IV.3. Oświecenie w Europie

zadani odpowiedź
e
1 wiek rozumu, rozwój nauki, klasycyzm, trójpodział władzy, wiedza oparta na
doświadczeniu, postęp w medycynie, krytyka rządów absolutnych, głoszenie
ateizmu
2 Jan Jakub Rousseau – D – Zwolennik utworzenia państwa, w którym wszyscy będą
równi. Twierdził, że rządzący sprawują władzę w imieniu obywateli i ich dobra.
 Monteskiusz – A – Zaproponował wprowadzenie trójpodziału władzy zamiast
rządów absolutnych.
Wolter – B – W swoich utworach historycznych i filozoficznych krytykował brak
tolerancji, chciwość oraz zacofanie Kościoła.
3 religii, nauką, ateizm
4

ustawodawcza wykonawcza sądownicza

a

5  technika – maszyna parowa, balon

 medycyna – termometr lekarski
 nauki matematyczno-przyrodnicze – przyciąganie ziemskie, opisanie wielu
gatunków roślin i zwierząt
6 a)

b) kopuła, tympanon, kolumny

c) starożytności
7 C – Ignacy Krasicki (1735 – 1801)
*8 Przykładowa odpowiedź:
Francuski monarcha absolutny nie zgodziłby się na wprowadzenie trójpodziału
władzy w państwie, ponieważ ograniczyłoby to jego władzę i wpływ na każdą
 dziedzinę życia swoich poddanych. Musiałby również przestrzegać prawa, a nie
stawiać się ponad nim. Władza ustawodawcza spoczywałaby nie tylko w jego
rękach, ale i parlamentu. Byłby zmuszony podzielić się także władzą wykonawczą
z wyznaczonymi do tego urzędnikami i nie miałby wpływu na wyroki sądowe,
które pozostawałyby w rękach niezawisłych i niezależnych od niego sądów.

IV.4. Nowe potęgi europejskie

zadani odpowiedź
e
1 a) XVIII wiek
b) 1701 rok

XVIII

1701 rok

2 P, F, P
3 Józef II panował w Austrii.
Piotr I Wielki panował w Rosji.
Fryderyk II Wielki panował w Prusach.
4 a) monarchii Habsburgów
Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1772 roku
b) prawy górny róg mapy, obok wschodniej granicy Rzeczypospolitej Obojga
Narodów
c) jasnożółta część mapy z Gdańskiem i Warszawą
5 Reformy wprowadzone przez
Fryderyka II Wielkiego:
 zniesienie cenzury i stosowania tortur
 wprowadzenie tolerancji religijnej
 wprowadzenie powszechnego obowiązku szkolnego dla chłopców
Józefa II:
 stworzenie sieci urzędów podległych władzy centralnej w Wiedniu
 nałożenie podatków na szlachtę i duchowieństwo
 powiększenie i zreformowanie armii według pruskich wzorów
 Piotra I Wielkiego:
 zmodernizowanie rosyjskiej armii na wzór europejski
 zmuszenie szlachty do służby wojskowej lub urzędniczej
 podporządkowanie władzy cara Kościoła prawosławnego
6 a) Piotr I przy wprowadzaniu reform w państwie musiał sobie poradzić z
lenistwem i pychą możnych.
b) Rosyjscy możni nie chcieli służyć w armii, ponieważ uważali, że jest to poniżej
ich godności i jako forma pracy nie przynależy osobom o ich pochodzeniu
społecznym.
c) Piotr I przekonał szlachtę do służby wojskowej poprzez własny przykład. Przez
sześć miesięcy służył w wojsku jako dobosz, utrzymywał się tylko z jego żołdu i
sypiał w namiocie przy oddziale, w którym odbywał służbę wojskową.
*7 Reformami przeprowadzonymi przez władców, które najbardziej wzmocniły
pozycję Rosji, Austrii i Prus stały się reformy administracyjne zapewniające
sprawnie działający system urzędniczy oraz zreformowanie armii, co pozwoliło
rozszerzyć terytoria tych krajów. Wprowadzenie powszechnego obowiązku
szkolnego dla chłopców w Prusach zaprocentowało w przyszłości szybszym
rozwojem gospodarczym kraju, a nałożenie podatków na szlachtę
i duchowieństwo w Austrii zapewniło stały dopływ funduszy do cesarskiego
skarbca. Podporządkowanie Cerkwi carowi w Rosji ułatwiło mu wprowadzanie
w życie jego reform i kontrolowanie nastrojów społecznych.

IV.5. Stany Zjednoczone Ameryki

zadani odpowiedź
e
1 a) 1783 rok
b) 1787 rok

1783 rok 1787 rok

2 a) Jerzy Waszyngton
 b) urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych
3 Kazimierz Pułaski po przybyciu do Stanów Zjednoczonych utworzył legion
specjalizujący się w zwiadach i wojnie podjazdowej.
Tadeusz Kościuszko po przybyciu do Ameryki służył jako inżynier wojskowy
odpowiedzialny za budowę fortyfikacji.
4 a) Massachusetts, New Hampshire, Nowy York, Connecticut, Pensylwania,
Delaware, Maryland, Wirginia, Karolina Północna, Karolina Południowa, Georgia,
Missisipi, Floryda
b) Yorktown
*5 Od XVII wieku na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej zaczęli osiedlać się
Anglicy, którzy z czasem utworzyli 13 angielskich kolonii. Ich ojczystym językiem
był angielski, więc po uzyskaniu niepodległości i oderwaniu się od korony
brytyjskiej językiem urzędowym stał się angielski.

Tajemnice sprzed wieków – jak rozpoczęła się rewolucja amerykańska?

zadanie odpowiedź
1 a) Bostońskie picie herbaty
b) Koloniści postanowili bojkotować angielskie towary w koloniach. Członkowie
organizacji Synowie Wolności wdarli się na trzy brytyjskie statki zacumowane w
bostońskim porcie i zniszczyli ich ładunek herbaty wrzucając go do morza. Aby
zmylić władze przebrali się za Indian.
2 P, P, F
3 1. Boston, 2. Herbata, 3. Mohawk, 4. Muzeum, 5. Lexington, 6. Filadelfia,
7. Rewolucja, 8. Edmund Burke, 9. Flaga, 10. Kompania, 11. Protest
HASŁO: Samuel Adams
4 Symbolem stowarzyszenia Synowie Wolności broniącego interesów mieszkańców
kolonii stała się flaga w czerwono-białe pasy. Odegrało ono ważną rolę w walce
o uniezależnienie się brytyjskich kolonii w Ameryce Północnej od Brytyjczyków,
dlatego czerwono-białe pasy ich flagi stały się elementem flagi Stanów
Zjednoczonych po uzyskaniu przez to państwo niepodległości.

Podsumowanie rozdziału 4
zadanie odpowiedź
 1 absolutyzm oświecony, monarchia absolutna
2 Ludwik XIV – Francja – monarchia absolutna
Wilhelm III Orański – monarchia parlamentarna – Anglia
Piotr I Wielki – Rosja – absolutyzm oświecony
Józef II – Austria – absolutyzm oświecony
Fryderyk II Wielki – Prusy – absolutyzm oświecony
3 rozumem, zacofania, J.J Rousseau
4 P, F, P, P
5 1. Cromwell, 2. Kościuszko, 3. Colbert, 4. Monteskiusz, 5. Newton, 6. Jerzy
HASŁO: WOLTER – francuski pisarz i filozof, autor dramatów oraz książek
filozoficznych i historycznych.
6 Obywatele państw, w których wprowadzono trójpodział miel możliwość
głosowania w wyborach parlamentarnych i wyboru swoich przedstawicieli
sprawujących władzę ustawodawczą. Obywatel miał również możliwość
rozstrzygnięcia sprawy cywilnej lub karnej przed sądem niezależnym od decyzji
osoby sprawującej najwyższą władzę w państwie.

V. Upadek Rzeczypospolitej
V.1. Rzeczpospolita pod rządami Wettinów
zadanie odpowiedź
1 C – z Saksonii
2 August II Mocny – A – Zakupił pałac, który na wzór francuskiego Wersalu stał się
warszawską siedzibą władców z dynastii Sasów.
August III Sas – D – Na jego polecenie zbudowano w Warszawie Operalnię.
Stanisław Leszczyński – C – Był teściem króla Francji – Ludwika XV.
3 związek, najczęściej zbrojny, zawiązywany przez
szlachtę
w celu obrony własnych interesów lub praw
sejm niemy wojna o panowanie nad Bałtykiem, toczona przez Rosję,
unia personalna Szwecję i Saksonię na przełomie XVII i XVIII wieku
wojna północna sejm, który odbył się w 1717 roku; zabroniono na nim
konfederacja dyskusji posłom
 związek dwóch lub więcej państw, które łączy osoba
władcy
stan chaosu i samowoli spowodowany słabością władz
państwowych
4 a) obszary na mapie o granicy zaznaczonej ciemnoróżowym kolorem
b) lewa strona: C – Prusy u góry, B – Austria na dole, prawa strona: A – Rosja
5 P, F, F, P
6 Stanisław Leszczyński
A – Ograniczenie liberum veto.
C – Przyznanie chłopom wolności osobistej.
D – Zamiana pańszczyzny na czynsz.
Stanisław Konarski:
B – Zniesienie liberum veto.
E – Głosowanie w sejmie większością głosów.
*7 Jedni do Sasa, drudzy do Lasa.
Znaczenie dosłowne: Walka o polski tron pomiędzy Augustem III Sasem a
Stanisławem Leszczyńskim była bardzo burzliwa. Wielu magnatów i szlachciców
zmieniało stronnictwa i przechodziło na stronę dotychczasowych wrogów.
Wówczas powstało powiedzenie Od Sasa do Lasa.
Znaczenie w przenośni: Oznacz ono sytuację, w której ludzie mają sprzeczne
poglądy i często zmieniają zdanie.

V.2. Pierwszy rozbiór Polski

zadanie odpowiedź
1 A – Katarzyny II
2 a) posła Tadeusza Rejtana, sejmu rozbiorowego, na Zamku Królewskim w
Warszawie
b) Tadeusz Rejtan – postać leząca na podłodze, po prawej stronie obrazu, Adam
Poniński – postać stojąca przy przewróconym krześle, po lewej stronie obrazu
3 1 – Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski.
2 – Utworzenie Szkoły Rycerskiej.
3 – Zawiązanie konfederacji barskiej.
4 – Pierwszy rozbiór Polski.
 4 a) Lwów
b) pas ziem na północnym-wschodzie Rzeczypospolitej Obojga Narodów z
Połockiem i Witebskiem z Dźwiną i Dnieprem
*5 Ryngrafy to metalowe medaliony ozdabiane najczęściej wizerunkami Matki
Boskiej i świętych lub herbami rodów szlacheckich. Motywy religijne były
szczególnie popularne wśród konfederatów barskich, którzy głosili, że ich zryw
ma na celu obronę wiary katolickiej.

V.3. Kultura polskiego oświecenia

zadani odpowiedź
e
1 XVIII, klasycystyczna
2 P, F, P, P
3

pałac w Śmiełowie Teatr Wielki w Warszawie Pałac Na Wodzie

4 Król Stanisław August Poniatowski jest uważany za mecenasa sztuki, ponieważ
miał duży wpływ na rozwój kultury. Był znanym miłośnikiem sztuki, który
sprowadził do Polski wielu wybitnych artystów takich jak: architekt Dominik
Merlini, malarze – Marcello Bacciarelli i Bernardo Bellotto (Canaletto).
Kolekcjonował dzieła sztuki (obrazy, rzeźby, stare monety i medale), które
zapoczątkowały wiele późniejszych kolekcji muzealnych. Na Zamku Królewskim
w Warszawie lub w Łazienkach Królewskich urządzał tak zwane obiady
czwartkowe, które stanowiły spotkania artystów i uczonych. Prezentowali na nich
nowe utwory i dyskutowali o projektach reform. Finansował działalność artystów
i naukowców.
5 Szkoła najniższego stopnia. Uczono w niej czytania,
Komisja Edukacji pisania, prostych obliczeń, a także zasad higieny oraz
Narodowej podstaw rolnictwa i ogrodnictwa.
Towarzystwo do Instytucja utworzona w 1773 roku. Przejęła prowadzenie
 Ksiąg Elementarnych szkół po zakonie jezuitów. Podlegały jej wszystkie szkoły
szkoła parafialna w kraju.
Instytucja, która w Rzeczypospolitej zajmowała się
przygotowaniem nowoczesnych podręczników.
Szkoła średniego stopnia. Uczono w niej nie tylko
czytania i pisania, ale również szermierki i jazdy konnej.
*6 Przykładowa odpowiedź:
1. Nazwa zabytku: Pałac Dietrichsteinów
2. Czas powstania: lata 1742-1747
3. Miejscowość: Wodzisław Śląski
4. Styl architektoniczny: klasycystyczny
5. Przeznaczenie budynku: siedziba Muzeum Miejskiego, wcześniej rezydencja
rodziny Dietrichsteinów
6. Cechy charakterystyczne zabytku: budynek na planie wydłużonego prostokąta,
przeważają linie proste bez łuków i zakrzywień, symetryczna fasada, parter
wydzielony gzymsem, trójkątny przyczółek, czterospadowy i dwuspadowy dach.

V.4. Sejm Wielki i Konstytucja 3 Maja

zadanie odpowiedź
1 A – Wielkim
2 P, P, P, P, P
3 1 – początek obrad Sejmu Wielkiego.
2 – uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
3 – zawiązanie konfederacji targowickiej.
4 – bitwa pod Zieleńcami.
5 – drugi rozbiór Polski.
4 A2
5 X – Obradom sejmu przewodniczył marszałek Stanisław Małachowski.
X – Stałymi podatkami obciążono szlachtę i duchowieństwo.
X – Część posłów dążyła do przebudowy ustroju Rzeczypospolitej.
X – Uchwalono „prawo o miastach”.
6 1. Kołłątaj, 2. Targowica, 3. Branicki, 4. Warszawa, 5. Potocki, 6. Caryca, 7.
Detronizacja, 8. Petersburg, 9. Małachowski, 10. Jan, 11. Dubienka
 HASŁO: Konstytucja – najważniejszy akt prawny w państwie, ustawa regulująca
ustrój prawny państwa.
7 a) 1 – zabór pruski, 3 – Rzeczpospolita, 2 – zabór rosyjski (kolejność od lewej do
prawej strony mapy)
b) Gdańsk, rosyjskim
*8 Przykładowa odpowiedź:
Order Virtuti Militari, czyli "dzielności żołnierskiej" do dzisiaj jest najwyższym
odznaczeniem wojskowym w Polsce przyznawanym za wybitne zasługi bojowe.
Jedną z osób odznaczonych tym orderem był Jan Klimek – polski urzędnik
pocztowy, uczestnik obrony Poczty Polskiej w Gdańsku 1 września 1939 roku.

V.5. Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski

zadani odpowiedź
e
1 a) 1795 rok
b) 1795 rok + 123 lata = 1918 rok

2 a) Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę całemu narodowi polskiemu.

b) Tadeusz Kościuszko zobowiązał się, że nie będzie wykorzystywał powierzonej
mu władzy na użytek i korzyść czyichś prywatnych interesów, ale dla obrony
nienaruszalności granic kraju oraz odzyskania suwerenności i wolności przez
Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
3 kościuszkowskie, Polaków, połanieckiego, Maciejowicami, Stanisław August
Poniatowski
4 a) Racławice
b) obszar zaznaczony na mapie granicą w kolorze ciemnoróżowym
(z Białymstokiem)

Tajemnice sprzed wieków – Czy król Stanisław August zdradził Polskę?

zadanie odpowiedź
1 a) Stanisław August Poniatowski
b)
  korona, berło i jabłko – insygnia królewskie znajdujące się na poduszcze
leżącej na stoliku obok króla
 bogato zdobiony strój wraz ze szkarłatnym płaszczem podbitym futrem z
gronostajów i orderem Orła Białego zawieszonym na szyi
 kolumna i kotara w tle jako typowy element obrazów reprezentacyjnych
tej epoki, szczególnie portretów królewskich
*c) C – Bacciarelli
2 P, F, P, F
3 W czasie insurekcji kościuszkowskiej niektórzy z przywódców konfederacji
targowickiej zostali powieszeni. Na targowiczanach, których nie udało się
schwytać, wyrok wykonano poprzez symboliczne powieszenie ich portretów.
*4 Detronizacja to pozbawienie panującego władcy tronu przy użyciu siły lub
poprzez postanowienia traktatu pokojowego. Abdykacja to przedwczesna
rezygnacja panującego monarchy z tronu i zrzeczenie się przysługujących mu z
tego tytułu praw. Król Stanisław August Poniatowski nie został zdetronizowany,
ale abdykował, czyli zrzekł się korony Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Podsumowanie rozdziału V
zadani odpowiedź
e
1 A – Ignacy Krasicki
2

Zawiązanie konfederacji targowickiej i wybuch

wojny z Rosją
Utrata niepodległości przez Polskę i początek
Pierwszy rozbiór Polski trwającego 123 lata okresu niewoli narodowej
Uchwalenie Konstytucji Wybuch wojny domowej w Rzeczypospolitej
3 Maja Utrata części ziem przez Rzeczpospolitą, w tym
Trzeci rozbiór Polski zajęcie przez Prusy Pomorza Gdańskiego oraz
Elekcja Stanisława Warmii
Leszczyńskiego Zagarnięcie przez Prusy Wielkopolski, części
 Mazowsza, Gdańska i Torunia
3
kolumnowy portyk tympanon

4 1 – Pierwszy rozbiór Polski 1772 rok

2 – Zwołanie Sejmu Wielkiego 1788 rok
3 – Uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 rok
4 – Drugi Rozbiór Polski 1793 rok
5 – Powstanie kościuszkowskie 1794 rok
6 – Trzeci rozbiór Polski 1795 rok
5 Rządził Rzecząpospolitą przez 30 lat, ale spędzał w niej bardzo mało czasu. W
sprawowaniu władzy zastępowali go urzędnicy. Za jego panowania wszystkie
sejmy, z wyjątkiem jednego, zostały zerwane. – August III Sas
Król Rzeczypospolitej, który objął władzę przy poparciu Rosji. Był człowiekiem
wszechstronnie wykształconym. Znał kilka języków, interesował się kulturą i
sztuką. – Stanisław August Poniatowski
Był wychowankiem Szkoły Rycerskiej i specjalistą od budowania fortyfikacji.
Stanął na czele powstania w 1794 roku. – Tadeusz Kościuszko
Po przegranej walce o tron Rzeczypospolitej udał się do popierającej go Francji.
Jego córka była żoną francuskiego króla Ludwika XV. – Stanisław Leszczyński
Władczyni Rosji. Popierała elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla
Polski. – Katarzyna II
Marszałek Sejmu Wielkiego oraz zwolennik reform – Stanisław Małachowski
Założył szkołę nazwaną Collegium Nobilium. – Stanisław Konarski