V.

Upadek Rzeczypospolitej
V.1. Rzeczpospolita pod rządami Wettinów
zadanie odpowiedź
1 C – z Saksonii
2 August II Mocny – A – Zakupił pałac, który na wzór francuskiego Wersalu stał
się warszawską siedzibą władców z dynastii Sasów.
August III Sas – D – Na jego polecenie zbudowano w Warszawie Operalnię.
Stanisław Leszczyński – C – Był teściem króla Francji – Ludwika XV.
3 związek, najczęściej zbrojny, zawiązywany przez
szlachtę
w celu obrony własnych interesów lub praw
sejm niemy wojna o panowanie nad Bałtykiem, toczona przez
Rosję,
unia personalna Szwecję i Saksonię na przełomie XVII i XVIII wieku
wojna północna sejm, który odbył się w 1717 roku; zabroniono na nim
konfederacja dyskusji posłom
związek dwóch lub więcej państw, które łączy osoba
władcy
stan chaosu i samowoli spowodowany słabością władz
państwowych
4 a) obszary na mapie o granicy zaznaczonej ciemnoróżowym kolorem
b) lewa strona: C – Prusy u góry, B – Austria na dole, prawa strona: A – Rosja
5 P, F, F, P
6 Stanisław Leszczyński
A – Ograniczenie liberum veto.
C – Przyznanie chłopom wolności osobistej.
D – Zamiana pańszczyzny na czynsz.
Stanisław Konarski:
B – Zniesienie liberum veto.
E – Głosowanie w sejmie większością głosów.
*7 Jedni do Sasa, drudzy do Lasa.
Znaczenie dosłowne: Walka o polski tron pomiędzy Augustem III Sasem a
Stanisławem Leszczyńskim była bardzo burzliwa. Wielu magnatów i
szlachciców zmieniało stronnictwa i przechodziło na stronę dotychczasowych
wrogów. Wówczas powstało powiedzenie Od Sasa do Lasa.
Znaczenie w przenośni: Oznacz ono sytuację, w której ludzie mają sprzeczne

Nowa Era Sp. z o.o.

 poglądy i często zmieniają zdanie.

V.2. Pierwszy rozbiór Polski

zadanie odpowiedź
1 A – Katarzyny II
2 a) posła Tadeusza Rejtana, sejmu rozbiorowego, na Zamku Królewskim w
Warszawie
b) Tadeusz Rejtan – postać leząca na podłodze, po prawej stronie obrazu, Adam
Poniński – postać stojąca przy przewróconym krześle, po lewej stronie obrazu
3 1 – Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski.
2 – Utworzenie Szkoły Rycerskiej.
3 – Zawiązanie konfederacji barskiej.
4 – Pierwszy rozbiór Polski.
4 a) Lwów
b) pas ziem na północnym-wschodzie Rzeczypospolitej Obojga Narodów z
Połockiem i Witebskiem z Dźwiną i Dnieprem
*5 Ryngrafy to metalowe medaliony ozdabiane najczęściej wizerunkami Matki
Boskiej i świętych lub herbami rodów szlacheckich. Motywy religijne były
szczególnie popularne wśród konfederatów barskich, którzy głosili, że ich zryw
ma na celu obronę wiary katolickiej.

V.3. Kultura polskiego oświecenia

zadani odpowiedź
e
1 XVIII, klasycystyczna
2 P, F, P, P
3

pałac w Śmiełowie Teatr Wielki w Warszawie Pałac Na Wodzie

4 Król Stanisław August Poniatowski jest uważany za mecenasa sztuki, ponieważ
miał duży wpływ na rozwój kultury. Był znanym miłośnikiem sztuki, który
sprowadził do Polski wielu wybitnych artystów takich jak: architekt Dominik
Merlini, malarze – Marcello Bacciarelli i Bernardo Bellotto (Canaletto).
Kolekcjonował dzieła sztuki (obrazy, rzeźby, stare monety i medale), które

Nowa Era Sp. z o.o.

 zapoczątkowały wiele późniejszych kolekcji muzealnych. Na Zamku
Królewskim w Warszawie lub w Łazienkach Królewskich urządzał tak zwane
obiady czwartkowe, które stanowiły spotkania artystów i uczonych. Prezentowali
na nich nowe utwory i dyskutowali o projektach reform. Finansował działalność
artystów i naukowców.
5 Szkoła najniższego stopnia. Uczono w niej czytania,
Komisja Edukacji pisania, prostych obliczeń, a także zasad higieny oraz
Narodowej podstaw rolnictwa i ogrodnictwa.
Towarzystwo do Instytucja utworzona w 1773 roku. Przejęła
prowadzenie
Ksiąg Elementarnych szkół po zakonie jezuitów. Podlegały jej wszystkie
szkoły
szkoła parafialna w kraju.
Instytucja, która w Rzeczypospolitej zajmowała się
przygotowaniem nowoczesnych podręczników.
Szkoła średniego stopnia. Uczono w niej nie tylko
czytania i pisania, ale również szermierki i jazdy konnej.
*6 Przykładowa odpowiedź:
1. Nazwa zabytku: Pałac Dietrichsteinów
2. Czas powstania: lata 1742-1747
3. Miejscowość: Wodzisław Śląski
4. Styl architektoniczny: klasycystyczny
5. Przeznaczenie budynku: siedziba Muzeum Miejskiego, wcześniej rezydencja
rodziny Dietrichsteinów
6. Cechy charakterystyczne zabytku: budynek na planie wydłużonego prostokąta,
przeważają linie proste bez łuków i zakrzywień, symetryczna fasada, parter
wydzielony gzymsem, trójkątny przyczółek, czterospadowy i dwuspadowy dach.

V.4. Sejm Wielki i Konstytucja 3 Maja

zadanie odpowiedź
1 A – Wielkim
2 P, P, P, P, P
3 1 – początek obrad Sejmu Wielkiego.
2 – uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
3 – zawiązanie konfederacji targowickiej.

Nowa Era Sp. z o.o.

 4 – bitwa pod Zieleńcami.
5 – drugi rozbiór Polski.
4 A2
5 X – Obradom sejmu przewodniczył marszałek Stanisław Małachowski.
X – Stałymi podatkami obciążono szlachtę i duchowieństwo.
X – Część posłów dążyła do przebudowy ustroju Rzeczypospolitej.
X – Uchwalono „prawo o miastach”.
6 1. Kołłątaj, 2. Targowica, 3. Branicki, 4. Warszawa, 5. Potocki, 6. Caryca, 7.
Detronizacja, 8. Petersburg, 9. Małachowski, 10. Jan, 11. Dubienka
HASŁO: Konstytucja – najważniejszy akt prawny w państwie, ustawa regulująca
ustrój prawny państwa.
7 a) 1 – zabór pruski, 3 – Rzeczpospolita, 2 – zabór rosyjski (kolejność od lewej do
prawej strony mapy)
b) Gdańsk, rosyjskim
*8 Przykładowa odpowiedź:
Order Virtuti Militari, czyli "dzielności żołnierskiej" do dzisiaj jest najwyższym
odznaczeniem wojskowym w Polsce przyznawanym za wybitne zasługi bojowe.
Jedną z osób odznaczonych tym orderem był Jan Klimek – polski urzędnik
pocztowy, uczestnik obrony Poczty Polskiej w Gdańsku 1 września 1939 roku.

V.5. Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski

zadani odpowiedź
e
1 a) 1795 rok
b) 1795 rok + 123 lata = 1918 rok

2 a) Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę całemu narodowi polskiemu.

b) Tadeusz Kościuszko zobowiązał się, że nie będzie wykorzystywał
powierzonej mu władzy na użytek i korzyść czyichś prywatnych interesów, ale
dla obrony nienaruszalności granic kraju oraz odzyskania suwerenności i
wolności przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
3 kościuszkowskie, Polaków, połanieckiego, Maciejowicami, Stanisław August
Poniatowski
4 a) Racławice
b) obszar zaznaczony na mapie granicą w kolorze ciemnoróżowym
(z Białymstokiem)
Nowa Era Sp. z o.o.
Tajemnice sprzed wieków – Czy król Stanisław August zdradził Polskę?
zadanie odpowiedź
1 a) Stanisław August Poniatowski
b)
 korona, berło i jabłko – insygnia królewskie znajdujące się na poduszcze
leżącej na stoliku obok króla
 bogato zdobiony strój wraz ze szkarłatnym płaszczem podbitym futrem z
gronostajów i orderem Orła Białego zawieszonym na szyi
 kolumna i kotara w tle jako typowy element obrazów reprezentacyjnych
tej epoki, szczególnie portretów królewskich
*c) C – Bacciarelli
2 P, F, P, F
3 W czasie insurekcji kościuszkowskiej niektórzy z przywódców konfederacji
targowickiej zostali powieszeni. Na targowiczanach, których nie udało się
schwytać, wyrok wykonano poprzez symboliczne powieszenie ich portretów.
*4 Detronizacja to pozbawienie panującego władcy tronu przy użyciu siły lub
poprzez postanowienia traktatu pokojowego. Abdykacja to przedwczesna
rezygnacja panującego monarchy z tronu i zrzeczenie się przysługujących mu z
tego tytułu praw. Król Stanisław August Poniatowski nie został zdetronizowany,
ale abdykował, czyli zrzekł się korony Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Podsumowanie rozdziału V
zadani odpowiedź
e
1 A – Ignacy Krasicki
2

Zawiązanie konfederacji targowickiej i wybuch

wojny z Rosją
Utrata niepodległości przez Polskę i początek
Pierwszy rozbiór Polski trwającego 123 lata okresu niewoli narodowej
Uchwalenie Konstytucji Wybuch wojny domowej w Rzeczypospolitej
3 Maja Utrata części ziem przez Rzeczpospolitą, w tym
Trzeci rozbiór Polski zajęcie przez Prusy Pomorza Gdańskiego oraz

Nowa Era Sp. z o.o.

 Elekcja Stanisława Warmii
Leszczyńskiego Zagarnięcie przez Prusy Wielkopolski, części
Mazowsza, Gdańska i Torunia
3
kolumnowy portyk tympanon

4 1 – Pierwszy rozbiór Polski 1772 rok

2 – Zwołanie Sejmu Wielkiego 1788 rok
3 – Uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 rok
4 – Drugi Rozbiór Polski 1793 rok
5 – Powstanie kościuszkowskie 1794 rok
6 – Trzeci rozbiór Polski 1795 rok
5 Rządził Rzecząpospolitą przez 30 lat, ale spędzał w niej bardzo mało czasu. W
sprawowaniu władzy zastępowali go urzędnicy. Za jego panowania wszystkie
sejmy, z wyjątkiem jednego, zostały zerwane. – August III Sas
Król Rzeczypospolitej, który objął władzę przy poparciu Rosji. Był człowiekiem
wszechstronnie wykształconym. Znał kilka języków, interesował się kulturą i
sztuką. – Stanisław August Poniatowski
Był wychowankiem Szkoły Rycerskiej i specjalistą od budowania fortyfikacji.
Stanął na czele powstania w 1794 roku. – Tadeusz Kościuszko
Po przegranej walce o tron Rzeczypospolitej udał się do popierającej go Francji.
Jego córka była żoną francuskiego króla Ludwika XV. – Stanisław Leszczyński
Władczyni Rosji. Popierała elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla
Polski. – Katarzyna II
Marszałek Sejmu Wielkiego oraz zwolennik reform – Stanisław Małachowski
Założył szkołę nazwaną Collegium Nobilium. – Stanisław Konarski

Nowa Era Sp. z o.o.