Jan Zamoyski:

– hetman – najwyższy dowódca wojskowy

– kanclerz króla Stefana Batorego (najważniejszy w państwie po królu)
– założył miasto Zamość 1580 r.
– w 1594 założył Akademię Zamoyską (trzecia wyższa uczelnia w Polsce)
– przyczynił się do wygrania wojny z Carstwem Rosyjskim (1577 - 1582)

Stefan Batory:
– książę węgierki
– I król Polski wybrany przez szlachtę

XVI – złoty wiek Polski:

– przypada na rządy ostatnich Jagiellonów (Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta) oraz
Stefana Batorego (I król wybrany przez szlachtę)
– Polska jest silnym i bogatym państwem
– wspaniale rozwija się kultura, głównie architektura i literatura (pierwsze dzieła w j. polskim)
– Polska pokonała zakon krzyżacki – odzyskanie dostępu do morza, rozwój handlu zbożem
– wygranie wojny z Carstwem Rosyjskim

Założenie Zamościa:
– miasto założone w 1580 r. przez Jana Zamoyskiego
– wzorowane na pięknych miastach włoskich
– miasto bardzo nowoczesne
– plan nawiązujący kształtem do ludzkiego ciała
– „głowa” - pałac Zamoyskich
– „serce” - rynek miejski
– „ręce” i „nogi” - obronne elementy murów miejskich: bastiony
– otoczone murami i fosą – ochrona przed napaścią
– ośrodek rzemiosła i handlu

Szlachta – w dawnej Polsce część ludności wywodząca się z rycerstwa, miała liczne prawa oraz
duży wpływ na władzę (mogła wybierać króla)

Kanclerz – najważniejszy urząd w dawnej Polsce. Odpowiadał on dzisiejszej funkcji premiera oraz
ministra spraw zagranicznych

Jan III Sobieski:

– hetman i król Polski
– zwyciężył Turków pod Wiedniem (12 września 1683r.)

XVII – stulecie wojen:

– Polska toczyła liczne wojny, m.in. ze Szwecją, Rosją i Turcją
– zagrożenie z północy: potop szwedzki, obrona Jasnej Góry
– wojna z Turcją: odciecz wiedeńska, pomoc cesarzowi austriackiemu, pokonanie Turków
– wykorzystanie w bitwach husarii
Potop szwedzki:
– 1655 – 1660 wojska szwedzie „zalały” Polskę
– wielu szlachciców, mimo obowiązku obronny kraju, poddało się bez walki
– Szwedzi rabowali dobytek i mordowali mieszkańców
– ze Szwedami walczyła drobna szlachta i chłopi
– Stefan Czarniecki – prowadził ze Szwedami wojnę podjazdową: atakowanie znienacka
mniejszych oddziałów wroga
– do dalszej walki zmobilizowała Polaków obrona Jasnej Góry
– 1660 r. podpisanie pokoju w Oliwie

Obrona Jasnej Góry:

– atak Szwedów na klasztor na Jasnej Górze w 1655 r.
– obrońcami dowodził Augustyn Kordecki:przeor, czyli przełożony klasztoru na Jasnej
Górze
– przed oblężeniem kazał ukryć największe skarby klasztoru, m.in. słynny obraz Matki
Boskiej z Dzieciątkiem
– oblężenie trwało ponad miesiąc
– klasztoru broniło koło 300 obrońców, armia szwedzka była dziesięciokrotnie liczniejsza

Odciecz wiedeńska:
– Jan II Sobieski pokonuje Turków pod Wiedniem w 1683 r.
– przyczyny:
✔ zawarcie przez Polskę i Austrię sojuszu przeciw Turkom
✔ oblężenie Wiednia przez wojska tureckie
– skutki:
✔ wyzwolenie Wiednia
✔ załamanie się potęgi tureckiej
✔ wielka sława Jana III Sobieskiego

Husaria – ciężkozbrojna, dobrze wyszkolona armia polska, znak rozpoznawczy: pióra, długa kopia

Wielki wezyr – główny wódz wojsk tureckich

Odciecz – zbrojna pomoc dla oblężonego miasta lub zamku

Skutki wojen w XVII wieku:

– Polska utraciła niektóre ziemie
– wiele miast i wsi zostało zniszczonych
– zmniejszyła się liczba ludności Polski (walki, epidemie)
– wywiezienie licznych kosztowności i dzieł sztuki, np. Szwedzi wywieźli z Polski
księgozbiór Mikołaja Kopernika
– wielu polskich szlachciców utraciło swoje majątki
– osłabienie pozycji Polski w Europie
– wzrost potęgi Prus, Rosji i Austrii – zagrożenie dla Polski
Stanisław August Poniatowski
– 1764 – 1795 król Polski
– dzięki niemu rozwinęły się szkolnictwo, kultura i sztuka (czasy stanisławowskie)
– założył Szkołę Rycerską: wojskowi, urzędnicy państwowi
– przeprowadził reformę szkolnictwa – Komisja Edukacji Narodowej
– mecenas artystów – obiady czwartkowe
– rozwój kultury polskiej – powstanie polskiego teatru narodowego
– XVIII wiek rozumu = oświecenie – rozwój dzięki Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu

Komisja Edukacji Narodowej:

– utworzona w 1773 r. przez Stanisława Augusta Poniatowskiego
– przyczyny:
✔ kryzys w Polsce
✔ dążenie do zreformowania polskiej szkoły
– skutki:
✔ wszystkie szkoły pod nadzorem KEN
✔ większy dostęp do edukacji (np. uboga młodzież)
✔ lekcje prowadzone po polsku

Obiady czwartkowe:
– organizowane przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
– odbywały się w Zamku Królewski lub w pałacu Na Wodzie
– omawianie bieżących spraw kraju
– gromadziły wybitnych artystów, uczonych i polików
– pisarze prezentowali swoje dzieła
– goście: Adam Naruszewicz (historyk), Ignacy Krasicki (pisarz), Stanisław Konarski
(polityk), Marcello Bacciarelli (nadworny malarz)
– w nagrodę król wręczał medale ze swoją podobizną

Marcello Bacciarelli – stworzył obrazy przedstawiające sceny z historii Polski i portrety królów
Polski

XVIII – upadek Rzeczpospolitej:

– Polska wyniszczona wojnami,
– brak refom = brak silnej Polski
– sąsiedzi Polski: Rosja, Austria i Prusy rosły w siłę
– Rosja, Austria i Prusy wpływały na wewnętrzne sprawy Polki
– zagarnęły ziemie polskie (I, II i III rozbiór Polski)

Tadeusz Kościuszko:
– wybitny wódz
– naczelnik powstania kościuszkowskiego
 – pokonał Rosjan pod Racławicami
– klęska bitwy pod Maciejowicami, Kościuszko w niewoli rosyjskiej

Powstanie kościuszkowskie:
– wybuchło w 1794 r. naczelnik powstania: Tadeusz Kościuszko
– przyczyny:
✔ drugi rozbiór Polski
✔ dążenie Polaków do utrzymania niepodległości
– skutki:
✔ trzeci rozbiór Polski
✔ koniec niepodległości, niewola przez 123 lata
✔ niewola wielu przywódców powstania (wywózka w głąb Rosji), m.in. T. Kościuszki

Przebieg powstania kościuszkowskiego:

– wybuchło w 1794 r.
– naczelnik powstania: T. Kościuszko
– walczyli również chłopi uzbrojeni w kosy: kosynierzy
– pokonanie Rosjan pod Racławicami
– klęska w bitwie pod Maciejowicami
– rosyjska niewola Kościuszki
– zajęcie Warszawy przez Rosjan, powstanie upada

powstanie – zbrojne wystąpienie przeciwko władzy lub obcym wojskom

zaborcy – państwa, które dokonały rozbiorów Polski: Rosja, Prusy, Austria

DATY:
1580 – założenie Zamościa
1594 – założenie Akademii Zamoyskiej
1655- 1660 – potop szwedzki
1655 – obrona Jasnej Góry
1660 – pokój ze Szwedami w Oliwie
1683 – odsiecz wiedeńska
1764 – koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego
1772 – I rozbiór Polski
1773 – utworzenie Komisji Edukacji Narodowej
1791 – uchwalenie Konstytucji 3 maja
1793 – II rozbiór Polski
1794 – powstanie kościuszkowskie
1795 – III rozbiór Polski