Chương 4: Dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa

So sánh bản chất các nền dân chủ với nhau: bao gồm nền dân chủ thời chiếm
hữu nô lệ, chủ nô…. (Trang 70-71)
I. Dân chủ XHCN
1. Dân chủ và sự ra đời phát triển của dân chủ
a. Quan niệm về dân chủ
b. Sự ra đời, phát triển của dân chủ
2. Dân chủ xã hội chủ nghĩa
a. Sự ra đời
b.Bản chất

II. Nhà nước xã hội chủ nghĩa

1. Sự ra đời, bản chất, chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa
a. Sự ra đời
b. Bản chất
c. Chức năng
2. Mối quan hệ giữa dân chủ XHCN và nhà nước XHCN
a. Dân chủ XHCN là cơ sở, nền tảng cho việc xây dựng và hoạt động của
Nhà nước XHCN
b. Nhà nước XHCN trở thành công cụ quan trọng cho việc thực thi quyền
làm chủ của người dân.
III. Dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở
VN:
1. Dân chủ xã hội chủ nghĩa ở VN
2. Nhà nước pháp quyền XHCN ở VN

I. DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA:

1. Dân chủ và sự ra đời phát triển của dân chủ:
a. Quan niệm về dân chủ:
- Khái niệm dân chủ được ra đời khoảng thế kì 7-6 TCN, các nhà tư tưởng
Hy Lạp cổ đại đã dùng cụm từ: “demokratos” có nghĩa là nhân dân cai trị
(hay quyền lực thuộc về nhân dân)
- Theo quan điểm chủ nghĩa Mác Lênin, dân chủ bao gồm 1 số nội dung
sau đây:
+> Xét trên phương diện quyền lực, dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân.
Nhân dân là chủ của nhà nước.
+> Xét trên phương diện chế độ xã hội và trong lĩnh vực chính trị, dân chủ là 1
hình thái nhà nước, là chính thể dân chủ hay chế độ dân chủ
+> Xét phương diện tổ chức và quản lí xã hội, dân chủ là 1 nguyên tắc

b. Sự ra đời, phát triển của dân chủ

- Nhu cầu về dân chủ xuất hiện rất sớm trong lịch sử, xuất hiện từ thời
nguyên thuỷ.
- Khi lực lượng sản xuất ngày càng phát triển, hình thức dân chủ nguyên
thuỷ tan rã, thay vào đó là nền dân chủ chủ nô.
- Khi chế độ chiếm hữu nô lệ tan rã, lịch sử loài người bước vào thời kỳ
đen tối với sự thống trị của nhà nước phong kiến.
- Cuối TK 14, đầu 15, giai cấp tư sản ra đời với những tự do, công bằng
dân chủ đã mở đường cho sự ra đời của nền dân chủ tư sản. Dân chủ tư
sản là bước lớn của lịch sử nhân loại.
- Sau cách mạng T10 Nga, nền dân chủ xã hội chủ nghĩa được ra đời.

2. Dân chủ xã hội chủ nghĩa:

a. Sự ra đời:
- Dân chủ XHCN đã được phôi thai từ thực tiễn đấu tranh giai cấp ở
Pháp và trong Công xã Pari 1871, tuy nhiên, chỉ đến khi cách mạng
tháng 10 Nga thành công với sự ra đời của nhà nước xã hội đầu tiên trên
thế giới, nền dân chủ xã hội chủ nghĩa mới chính thức được xác lập.
- Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa có sự phát triển từ thấp đến cao, từ chưa
hoàn thiện đến hoàn thiện, kế thừa giá trị của nền dân chủ trước đó, trước
hết là nền dân chủ tư sản.

b. Bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa:

- Về bản chất chính trị:
+> Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa mang bản chất giai cấp công nhân, thể hiện sự
lãnh đạo chính trị của giai cấp công nhân thông qua Đảng của nó, để thực hiện
quyền lực không chỉ cho giai cấp công nhân mà cho toàn thể nhân dân lao động.
+> Trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, nhân dân lao động là những người làm
chủ quan hệ chính trị trong xã hội.

- Về bản chất kinh tế:

+> Nền dân chủ XHCN thực hiện chế độ công hữu về những tư liệu sản xuất
chủ yếu và thực hiện phân phối lợi ích theo kết quả lao động là chủ yếu.
 - Về bản chất tư tưởng- văn hoá:
+> Nền dân chủ XHCN lấy tư tưởng Mác Lênin làm chủ đạo đối với mọi hình
thái xã hội khác

II. NHÀ NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA:

1. Sự ra đời, bản chất, chức năng của nhà nước xã hội chủ nghĩa:
a. Sự ra đời của nhà nước XHCN
b. Bản chất của nhà nước XHCN
c. Chức năng của nhà nước XHCN

a. Sự ra đời của nhà nước XHCN:

● Khái niệm Nhà nước XHCN:
Nhà nước XHCN là kiểu nhà nước mà ở đó:
- sự thống trị chính trị thuộc về giai cấp công nhân, do cách mạng XHCN
sản sinh ra và,
- có sứ mệnh xây dựng thành công CNXH, đưa nhân dân lao động lên địa
vị làm chủ trên tất cả phương diện của đời sống xã hội phát triển cao– xã
hội xã hội chủ nghĩa.

b. Bản chất của nhà nước XHCN:

● Về chính trị:
- Nhà nước XHCN mang bản chất của giai cấp công nhân.
- Trong XHCN, giai cấp vô sản là lực lượng giữ địa vị thống trị về chính
trị.
-> Điểm khác so với các giai cấp thống trị trước đây?
+> Sự thống trị của giai cấp bóc lột là sự thống trị của thiểu số đối với tất cả
các giai cấp, tầng lớp nhân dân lao động trong xã hội nhằm bảo vệ và duy trì địa
vị của mình.
+> Còn sự thống trị về chính trị của giai cấp vô sản là sự thống trị của đa số đối
với thiểu số giai cấp bóc lột nhằm giải phóng giai cấp mình và giải phóng tất cả
các tầng lớp nhân dân lao động khác trong xã hội.
➔ Do đó, nhà nước xã hội chủ nghĩa là đại biểu cho ý chí chung, quyền lực
của nhân dân lao động.

● Về kinh tế:
 - Nhà nước XHCN chịu sự quy định của cơ sở hình thành XHCN, đó là
chế độ sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất -> không còn tồn tại quan hệ
bóc lột.
- Nhà nước XHCN vừa là bộ máy chính trị- hành chính, vừa là tổ chức
quản lý kinh tế xã hội của nhân dân lao động.

➔ Nhà nước không còn nguyên nghĩa, nhà nước “nửa nhà nước”
Giải thích:
- Nhà nước đúng nghĩa: tất cả các nhà nước bóc lột khác trong lịch sử đều
là nhà nước theo đúng nghĩa của nó, nghĩa là bộ máy của thiểu số những
kẻ bóc lột để trấn áp đa số nhân dân lao động bị áp bức, bóc lột
- Nhà nước xã hội chủ nghĩa vừa là một bộ máy chính trị - hành chính, một
cơ quan cưỡng chế, vừa là một tổ chức quản lý kinh tế - xã hội của nhân
dân lao động, mà còn chăm lo cho lợi ích của đại đa số nhân dân lao
động.

● Về văn hoá-xã hội:

Nhà nước XHCN được xây dựng trên nền tảng: lý luận của chủ nghĩa Mác
Lênin và những giá trị văn hoá tiến bộ của nhân loại.
➔ Nhà nước đặc biệt, nhà nước tự tiêu vong.

Giải thích: nhà nước tự tiêu vong, làm thế nào để quản lý khi không còn nhà
nước.
Bởi bản chất nhà nước XHCN: trao quyền làm chủ nhân dân -> khi làm quá tốt
-> tự tiêu vong

c. Chức năng của nhà nước XHCN:

- Xét trên phạm vi tác động của quyền lực nhà nước: Nhà nước XHCN bao
gồm chức năng đối nội và đối ngoại
- Xét trên lĩnh vực tác động của quyền lực nhà nước: Chức năng của
XHCN đc chia thành chức năng chính trị, kinh tế, văn hóa-xã hội
- Xét trên tính chất của quyền lực nhà nước: chức năng của nhà nước đc
chia thành chức năng giai cấp (trấn áp) và chức năng xã hội (tổ chức và
xây dựng) (đây là chức năng chính)

2. Mối quan hệ giữa dân chủ XHCN và nhà nước XHCN (không cần học)
 a. Dân chủ XHCN là cơ sở, nền tảng cho việc xây dựng và hoạt động của
Nhà nước XHCN
b. Nhà nước XHCN trở thành công cụ quan trọng cho việc thực thi quyền
làm chủ của người dân.
c. Nhà nước XHCN nằm trong nền dân chủ XHCN. Là phương thức thể
hiện và thực hiện dân chủ
d.
III. DÂN CHỦ XHCN VÀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHCN Ở VN
(không cần học)
1. Dân chủ xã hội chủ nghĩa ở VN
- Bản chất của dân chủ xhcn là dựa vào Nhà nước XHCN. Quyền lực của
nhà nước là dựa vào nhân dân, dân là gốc và dân làm chủ
- Bản chất dân chủ XHCN ở VN đc thực hiện thông qua các hình thức: dân
chủ gián tiếp và dân chủ trực tiếp
2. Nhà nước pháp quyền XHCN ở VN
- Nhà nước pháp quyền là nhà nước thượng tôn pháp luật, nhà nước hướng
tới những vđ về phúc lợi cho mn, tạo đk cho cá nhân đc tự do (trong
khuôn khổ của pl), bình đẳng, phát huy hết năng lực của chính mình.
- Trong hđ của nhà nước pháp quyền, các cơ quan của nhà nước đc phân
quyền rõ ràng và đc mn chấp nhận trên nguyên tắc bình đẳng của các thế
lực, giai cấp, tầng lớp trong xh.
- 6 đặc điểm:
+ Thứ nhất, xây dựng nhà nước do nhân dân lao động làm chủ, đó là Nhà
nướccủa dân, do dân, vì dân.
+ Thứ hai, Nhà nước được tổ chức và hoạt động dựa trên cơ sở của Hiến
pháp và pháp luật. Trong tất cả các hoạt động của xã hội, pháp luật được
đặt ở vị trí tối thượngđể điều chỉnh các quan hệ xã hội
+ Thứ ba, quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rõ ràng, có
cơ chếphối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan: lập pháp, hành pháp và tư
pháp.
+ Thứ tư, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam phải do
Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, phù hợp với điều 4 Hiến pháp năm
2013. Hoạt động của nhànước được giám sát bởi phương châm: “Dân
biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”thông qua các tổ chức, các cá nhân
được nhân dân ủy nhiệm.
+ Thứ năm, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam tôn trọng
quyền, coi con người là trung tâm của sự phát triển
+ Thứ sáu, tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc
tập trung dân chủ, có sự phân công, phân cấp, phối hợp và kiểm soát lẫn
nhau, nhưng bảo đảmquyền lực là thống nhất và sự chỉ đạo thống nhất
của Trung ương

3.3.2. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa
- Một là, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh
đạo của Đảng.
- Hai là, cải cách thể chế và phương thức hoạt động của Nhà nước
- Ba là, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, có năng lực
- Bốn là, đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, thực hành tiết
kiệm