11 Sarmal Tari̇h Özet B

Tarih Ders
Notları
Bilgi Sarmal Yayınları

Tarih Zümresi
bilgisarmaltarih
11.1. ÜNİTE
DEĞİŞEN DÜNYA
DENGELERİ
KARŞISINDA OSMANLI
SİYASETİ
(1595-1774)
1595-1700 YILLARI
ARASINDAKİ SİYASİ
GELİŞMELER
UZUN SAVAŞLARDAN
DİPLOMASİYE
XVII VE XVIII. YÜZYILLARDA
OSMANLI DEVLETİ’NDE VE
AVRUPA’DA DENİZCİLİK
FAALİYETLERİ
AVRUPA’DA DİN
SAVAŞLARINDAN MODERN
DEVLETE
FETİHLERDEN SAVUNMAYA
11. 1. DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA
OSMANLI SİYASETİ (1595-1774)
Uzun Savaşlardan
Diplomasiye
• Osmanlı Devleti VXI. yüzyılda Avrupa siyaseti ve
ekonomisine yön veren bir güce sahipti. Ancak
gerek Safevilerle süren savaşlar gerekse II.
Selim’den itibaren padişahların seferlere çıkmaması
gibi sebepler yüzünden Osmanlı Devleti bu yüzyılın Osmanlı-Avusturya İlişkileri
sonlarında çeşitli sorunlar yaşamaya başladı.
• 962 yılında kurulan Kutsal Roma Germen
İmparatorluğu, 1516’da Şarlken’in tahta çıkması ile
XVI. Yüzyılın Sonlarından İtibaren Osmanlı
Avrupa’nın en önemli güçlerinden biri hâline geldi.
Devleti’nin Eski Gücünden Uzaklaşmasının
• Avusturya ise bu dönemde Kutsal Roma Germen
Temel Sebepleri
İmparatorluğuna bağlı bir arşidüklük konumundaydı.
✓ Coğrafi Keşifler ile Osmanlı ticaret yollarının
• 1804’ten sonra Avusturya İmparatorluğu, 1867’den
önemini kaybetmesi
sonra da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
✓ Avusturya ve Safevilerle yapılan uzun süreli
adını aldı.
savaşlar
• 1533’teki İstanbul Antlaşması ile Osmanlılar
✓ Askerî sistemde yaşanan sorunlar
Avusturya’ya üstünlüğünü kabul ettirmişti. 1593
✓ Geniş sınırlarda hâkimiyet kurmanın zorluğu
tarihinde taraflar arasında tekrardan savaşlar
✓ Uzun süren kıtlıklar ve iç isyanlar
başladı ve Osmanlı Devleti, Haçova Savaşı’nda
✓ Sancağa çıkmanın yasaklanması, kafes usulü
(1596) Avusturya’yı mağlup etti.
ve ekber-erşed sisteminden kaynaklı
tecrübesiz, yeterli eğitim almamış padişahların
tahta çıkması ve devlet adamlarının yanlış
uygulamaları
1
• 1606 yılında taraflar arasında Zitvatorok • 1590 tarihinde ise Safevilerle Osmanlı Devleti’nin
Antlaşması yapıldı. doğuda en geniş sınırlara ulaştığı Ferhat Paşa
Zitvatorok Antlaşması (1606) Antlaşması (1590) yapıldı.
(Osmanlı X Avusturya) Ferhat Paşa Antlaşması (1590)
✓ Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri, Osmanlı (Osmanlı X Safevi)
Devleti’nde kalacak ve Avusturya yıllık vergi
✓ Tebriz, Karabağ, Gence, Gürcistan, Nihavend,
ödemeyecek, imparator bir defaya mahsus
Luristan ve Şehrizor Osmanlı Devleti’nde
olmak üzere 200.000 kuruş gönderecektir.
kalacak.
✓ Avusturya arşidükü (kral), protokolde Osmanlı
✓ İran’da yaşayan Sünni Müslümanlara Safeviler
padişahına denk sayılacak.
baskı yapmayacak.
✓ Savaş sırasında taraflarca kazanılan topraklar
kendilerinde kalacaktır.
Önemi • 1612 tarihinde Amasya Antlaşması sınırlarının
• İki hükümdarın denk sayılması, Osmanlı kabul edildiği Nasuh Paşa, 1618’de de Serav
Devleti’nin Avusturya karşısındaki üstünlüğünü Antlaşması taraflar arasında imzalandı.
kaybettiğinin bir göstergesidir. Taraflar arasında • IV. Murad’ın Bağdat seferi sonrası 1639 tarihinde
mütekabiliyet (karşılıklı ilişki içerisinde olma, Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı.
denge) esası kabul edildi. Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639)
(Osmanlı X Safevi)
• 1663 tarihinde Avusturya’nın Osmanlı ✓ Bağdat, Basra ve Şehrizor Osmanlılarda
egemenliğindeki Macaristan’a baskısı sonucunda kalacak, Revan ise Safevilere bırakılacak
Osmanlı ordusu sefere çıktı ve Uyvar Kalesi’nin ✓ Safeviler; Irak, Kars, Ahıska ve Van’a
fethedilmesi sonrası Avusturya’nın barış istemesi saldırmayacaktır.
ile Vasvar Antlaşması (1664) yapıldı. Önemi
1578’den beri taraflar arasında aralıklarla devam
Osmanlı-Safevi İlişkileri eden 61 yıllık savaş durumu sona ermiş, günümüz
Türkiye-İran sınırları belirlenmiştir.
• İran’da güçlü bir devlet kuran Safevi Devleti ile
1555’te taraflar arasındaki ilk antlaşma olan
• Osmanlı Devleti, XVII. yüzyılda yoğun bir biçimde
Amasya Antlaşması imzalanmıştı.
Safevilerle mücadele ettiği için Otuz Yıl Savaşları
• 1578 tarihinde taraflar arasında savaşlar
ile uğraşan Avrupa’nın zayıf durumundan istifade
tekrardan başladı ve
edemedi.
1583’te Beştepe
mevkiinde yapılan
Meşaleler Savaşı’nı
Osmanlı Devleti
kazandı.
2
Osmanlı-Lehistan İlişkileri Osmanlı-Venedik İlişkileri

• Lehistan ile XVII. yüzyıldan itibaren ilişkilerin
• Akdeniz’de üstünlük kurma anlayışı yüzünden
bozulması sonucunda II. Osman (Genç) Hotin
Osmanlı-Venedik ilişkileri XVII. yüzyılda da devam
Seferine çıktı.
etti.
• Lehistan’ın barış istemesi karşısında 1621
• Osmanlı donanması 1645
tarihinde Hotin Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma
yılında Venedik’in
ile Kanuni Dönemi’ndeki sınırlar esas alındı.
elindeki Girit’i kuşattı.
DİKKAT 24 yıl süren kuşatma,
II. Osman Hotin Seferi’ndeki gayretsiz tavırları 1669’da Osmanlı Devleti'nin
yüzünden Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istedi. Fakat Girit'i almasıyla sonuçlandı.
bu teşebbüsü sonucunda önce tahttan indirildi daha
sonra da öldürüldü. AKLINDA KALSIN
Köprülüler Devri
• 1672’de tekrardan bozulan ilişkiler sonucunda Osmanlı İmparatorluğu'nda 1656 ile 1683
Osmanlı ordusu sefere çıktı ve Lehistan’a tarihlerini kapsayan ve Köprülü ailesinden
üstünlüğünü kabul ettirdi. sadrazamların görev yaptığı içeride istikrarın
• 1672 yılında Bucaş (Osmanlı Devleti’nin batıdaki sağlanması, dışarıda ise prestij ve gücün göreli
en geniş sınırlara ulaşması) ve 1676’daki Zoravna olarak artığı dönemdir. Köprülü Mehmet Paşa,
antlaşmalarıyla Podolya ile Kamaniçe Osmanlı Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Kara Mustafa Paşa
Devleti’ne, Ukrayna da Osmanlı himayesindeki dönemin sadrazamlarıdır.
Kazaklara bırakıldı.
3
Osmanlı Ordusunun II. Viyana Kuşatması’nda
Osmanlı-Rusya İlişkileri
Başarısız Olmasının Nedenleri
XVII. yüzyıldan itibaren güçlenen ve güneye
✓ Şehrin zorla alınma ihtimali varken, yağma
(sıcak denizler) inmeye çalışan Rusya ile 1678’de
olmaması ve Viyana’nın tahrip edilmemesi için
başlayan savaşlar sonucunda Bahçesaray
kuşatmanın ağırdan alınması
(Çehrin) Antlaşması (1681) yapıldı. Bu
✓ Haçlı birliklerinin komutanı Jan Sobiesky
antlaşma taraflar arasındaki ilk antlaşma oldu.
Viyana’nın imdadına yetiştiğinde, ona karşı
koymak için askerlerin önemli bir kısmının
siperlerden çıkarılmaması ve kuşatmayı
II. Viyana Kuşatması ve
bozmamak için düşmana az bir kuvvet ile
Karlofça Antlaşması karşı koyulması
• 1683 tarihinde IV. Mehmet’in saltanatında
✓ Viyana’ya büyük topların getirilmemesi
Avusturya’nın Macaristan’ı kontrol altına almak
✓ Düşman ordusunun ateşli silahların
istemesi sonucunda Osmanlı ordusu Merzifonlu
kullanımında nicelik ve nitelik bakımından
Kara Mustafa Paşa komutasında Viyana’yı alıp
Osmanlılardan üstün olması
Avusturya’ya son vermek için sefere çıktı.
• Viyana önlerinde Osmanlı ordusu ağır bir Karlofça Antlaşması (Osmanlı - Avusturya,
mağlubiyet alarak geri çekilmek zorunda kaldı. Venedik,Lehistan, Venedik) (1699)
• Avrupalı devletler bu fırsatı değerlendirerek • Avusturya’ya Temeşvar hariç Macaristan ve Erdel
“kutsal ittifak” adı verilen Avusturya, Venedik, verilecek.
• Lehistan’a Podolya ve Ukrayna verilecek.
Rusya, Lehistan ve Malta’nın olduğu bir haçlı
• Venedik’e Mora ve Dalmaçya kıyıları verilecek.
birliği oluşturdular.
İstanbul Antlaşması (1700)
Azak Kalesi Rusya’ya bırakılacak, Ruslar İstanbul’da
daimî elçi bulundurma hakkına sahip olacak.
Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarının Önemi

• Osmanlı Devleti, 300 bin km2 den fazla toprak
kaybederek ilk ciddi toprak kaybına uğradı.
• 1691’de Salankamen’de (Görsel 1.15) ve 1697’de
• Osmanlıların, Avrupa karşısında taarruz
Zenta’da yenilgiye uğrayan Osmanlı Devleti,
durumundan savunma durumuna geçişi başladı.
Rusya haricindeki Kutsal İttifak Devletleri ile
• Osmanlı Devleti prestij kaybına uğradı ve
Karlofça, Rusya ile İstanbul Antlaşması’nı
konjonktürel ittifaklar (çıkarlar doğrultusunda diğer
imzaladı. devletlerle kurulan dostluk ilişkileri) kurma yoluna
gitmeye başladı.
4
Avrupa’da Din Savaşlarından
Modern Devlete (Otuz Yıl
Savaşları ve Westphalia Barışı)
• Katolik Habsburg (Kutsal Roma Germen) kralı

Ferdinand mezhep birliği sağlama adına Almanya
genelinde Protestan prensliklere karşı savaş
açması ile Otuz Yıl Savaşları (1618-1648)
başladı.
Otuz Yıl Savaşları’nın Temel Sebepleri

✓ Habsburg (Kutsal Roma Germen)
İmparatorluğu’nun Avrupa’ya egemen olmak
istemesi ve bu duruma Fransa başta olmak • Reform hareketlerinden sonra beş Alman prensi
üzere birçok devlet ve prensliğin karşı çıkması ve on dört şehrin, Habsburg kralını protesto
✓ Martin Luther’in başlattığı Reform hareketleri etmesiyle Martin Luther’e taraftar olan
ile ortaya çıkan Protestanların Katoliklerle Hristiyanlar “Protestan” olarak adlandırılmıştı.
mücadelesi • 1555’te imzalanan Augsburg Antlaşması ile
• Habsburgları İspanya, Avusturya, Bavyera ve Protestan mezhebi ve kilisesi Almanya’da resmen
Katolik Alman Prenslikleri desteklerken; Protestan tanındı.
prenslikleri Fransa, Danimarka, Bohemya, İsveç,
Norveç ve Hollanda destekledi.
5
• Augsburg Antlaşması, Protestanlar ile Katolikler XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda
arasında mücadeleyi sonlandırmak için yeterli Osmanlı Devleti’nde ve
olmadı ve taraflar arasındaki gerginlik 1618’de
Avrupa’da Denizcilik
savaşa dönüştü.
• Dinî sebepler ile başlayan mücadelelerde din
Faaliyetleri
faktörü zamanla önemini kaybetti ve siyasi
Coğrafi Keşifler ve Sonuçları
çıkarlar ön plana çıktı.
Coğrafi Keşifler, XV ve XVI. yüzyıllarda Avrupalı
• Katolik olan Fransa’nın Protestan ittifakına dâhil
denizcilerin doğunun zenginliklerine hâkim olmayı
olması da bu durumun en önemli kanıtı oldu.
amaçladıkları, bilim ve teknik alanındaki
• Protestanların kurduğu ittifakın savaşları
gelişmelerin hız kazanmasına bağlı olarak yeni
kazanmasıyla çok taraflı diplomasinin ilk örneği
kıtalar, yeni ticaret yolları keşfetmeleri ile
olan Westphalia Barışı imzalandı.
başlayan bir süreci ifade eder.
Sonuçları
Westphalia Barışı’nın (1648)
✓ Avrupalılar yeni kıtalar, ticaret yolları, hayvan
Sonuçları ve Önemi
ve bitki türlerini öğrendiler.
✓ Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’nun
✓ Altın ve gümüşün ekonomide etkili olduğu
zayıflamasıyla Fransa, Avrupa’nın en güçlü
merkantilizm anlayışı ortaya çıktı.
devletlerinden biri olurken İngiltere Avrupa’daki
✓ Ticaretle uğraşan burjuvalar güçlendi
siyasi etkinliğini arttırdı.
Hristiyanlık yayıldı.
✓ Almanya’daki prenslikler güçlenerek daha
✓ Atlas Okyanusu limanları önem kazandı.
bağımsız hareket etmeye başladı.
✓ Sömürgecilik faaliyetleri önemini artırdı.
✓ Protestanlık ve Kalvenizm gibi mezheplerin
✓ Rönesans ve Reform hareketlerinin
varlığı kesin olarak resmileşti ve bu mezhepler
başlamasında etkili oldu
yayılmaya başladı.
• XV. yüzyılda başlayan Coğrafi Keşiflere öncülük
✓ Modern devletler hukukunun temelleri atıldı.
✓ Diplomasinin, uluslararası ilişkilerin önemi arttı eden ve önemli sömürgeler elde eden Portekiz ile
ve devletler daha seküler (dünyevi) bir yapıya İspanya, kısa süre içerisinde güçlü devletler
kavuştu. hâline geldi.
6
• Ancak bu durum XVI. yüzyıldan itibaren değişti ve • Coğrafi Keşifler aynı zamanda denizcilik
açık denizlerdeki üstünlük Hollanda, Fransa ve alanındaki gelişmeleri de beraberinde getirdi. XVI.
İngiltere’ye geçti. yüzyıldan itibaren Akdeniz sahillerinde kullanılan
• İngiltere, 1600’de “İngiliz Doğu Hindistan “kadırga”lar (yelkeni yardımcı olarak kullanan
Şirketi”’ni, Hollanda da 1602’de “Hollanda Doğu kürekle çekilen gemi), yerini okyanuslara dayanıklı
Hindistan Şirketi”ni kurdu. “kalyon”lara (büyük yelkenli gemi) bırakmaya
• Hollanda, kurduğu şirketlerle Ümit Burnu’ndan başladı.
Doğu Hint adalarının ucuna kadar uzanan bölgede
büyük bir sömürge imparatorluğu kurarken, Fransa
Amerika kıtasında sömürgeler elde etmeye çalıştı.
• İngiltere, sömürgecilik konusunda gücünü daha da
artırmak için XVII. yüzyılın sonlarında
Hollanda ile mücadeleye girişerek bazı önemli
sömürgeleri Hollanda’nın elinden almayı
başardı.
• Daha sonra da Fransa’nın Kuzey
Amerika sömürgelerine hâkim
olarak XVIII. yüzyılda denizlerin
en etkili gücü hâline geldi.
7
Osmanlı Denizciliği • Osmanlı Devleti’nin kalyon gemiciliğine verdiği
• Osmanlı Devleti Avrupa’da meydana gelen önem XVIII. yüzyılda etkisini gösterdi ve 1770
denizcilik alanındaki gelişmelere ayak “Çeşme Baskını”na kadar Osmanlı Devleti
uydurmaya çalıştı ve kadırga tipi Akdeniz’deki gücünü korudu.
gemiler yerine kalyon tipi
gemilere önem vermeye
başladı.
• Osmanlı denizciliğindeki en
önemli değişim Barbaros
Hayrettin Paşa sayesinde
gerçekleşti ve Osmanlı
Devleti onun zamanında
kadırga tipi gemilerle denizlerde üstün bir güç
hâline geldi.
Osmanlı Gemi Teknolojisi
Kadırga
(Kuruluştan XVII. yüzyıl ortalarına kadar)
Kalyon
(XVII. ve XIX. yüzyıllar arası)
• Osmanlı Devleti, 1774’te imzalanan Küçük
Kaynarca Antlaşması sonrası ise denizcilik
Buharlı Gemi
alanındaki gelişmelere ayak uydurmak için Fransız
(XIX. yüzyıldan yıkılışa kadar)
Baron de Tott gibi yabancı uzmanlardan
faydalanmaya çalıştı.
• 1773 tarihinde, Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın
• Yine Osmanlı denizciliğindeki önemli dönüm
öncülüğünde “Tersane
noktalarından biri de 1645 yılında başlayan ve 24
Hendesehanesi” kurularak
yıl süren Girit kuşatmasıdır.
bugünkü Deniz Harp
• Osmanlı Devleti bu kuşatma esnasında yaşanılan
Okulunun temeli atıldı.
zorluklar sebebiyle denizlerde eskisi kadar güçlü
olmadığının farkına vardı. Bu kuşatma sonrası da
kadırga tipi gemiler yerine kalyon tipi gemiler
Osmanlı donanmasındaki yerini aldı.
8
Fetihlerden Savunmaya Prut Antlaşması (1711) (Osmanlı X Rusya)
(XVIII. Yüzyıl ✓ Ruslar işgal ettikleri topraklardan geri çekilecek,
Siyasi Gelişmeleri) İstanbul Antlaşması sonrası yaptığı kale ve
istihkâmları yıkacak
• Osmanlı Devleti XIII. yüzyılın ilk yıllarında ✓ Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine
Karlofça ve İstanbul antlaşmasında kaybettiği karışmayacak ve Rus tüccarlar Osmanlı ülkesinde
yerleri almak yolunda bir politika yürüttü. serbestçe ticaret yapabilecek
• Bu döneme ayrıca II. Mustafa’nın Edirne’yi ✓ İsveç Kralı XII. Şarl ise ülkesine dönecek
başkent yapacağı söylentilerinin yayılması üzerine Önemi
çıkan ve “Edirne Olayı” olarak adlandırılan isyan Osmanlılar, 1700 İstanbul Antlaşması’yla
damgasını vurdu. Edirne Olayı sonucunda II. kaybettiği yerleri (Azak Kalesi) geri aldı.
Mustafa tahttan indirildi ve III. Ahmet tahta Rusya’ya karşı Prut Antlaşması ile elde edilen
çıktı. üstünlük, Osmanlılarda Karlofça Antlaşması ile
kaybedilen yerlerin geri alınabileceği inancını
Osmanlı-Rusya- güçlendirdi.
Avusturya İlişkileri •
• Osmanlı Devleti, 1715 yılında Venedik ile girdiği
• 1709 tarihinde İsveç ile Rusya arasında yaşanan mücadele sonucunda Mora Yarımadası’nı geri
savaşı kaybeden İsveç Kralı XII. Şarl (Demirbaş aldı. Bu gelişme karşısında Avusturya Venedik’in
Şarl) Osmanlı Devleti’ne sığınmıştı. yanında yer alarak Osmanlı Devleti’ne savaş ilan
• Rusya’nın XII. Şarl’ı geri istemesine Osmanlı etti.
Devleti’nin karşı çıkması ve Rusya’nın 1700 • Osmanlı Devleti Petervaradin Savaşı’nda
İstanbul Antlaşması’na aykırı hareket etmesi gibi Avusturya-Venedik ittifakına yenilince 1718’de
sebepler yüzünden iki taraf 1711 tarihinde Prut Pasarofça Antlaşması yapıldı.
Savaşı’nda karşı karşıya geldi. Savaşı kazanan
Osmanlı Devleti, Rusya ile Prut Antlaşması’nı
imzaladı. Pasarofça Antlaşması (1718) (Osmanlı X Avusturya)
✓ Belgrad, Semendire dâhil kuzey Sırbistan ve
Temeşvar gibi yerler Avusturya’ya bırakıldı.
Avusturya, Osmanlı topraklarında konsolosluk
açma hakkı ve ticari imtiyazlar elde etti.
✓ Bosna ve Preveze’de ele geçirilen kaleler ile
Dalmaçya kıyıları Venedik’e verildi. Mora
Osmanlı’da kaldı.
Önemi
Osmanlı Devleti, Karlofça ile kaybettiği yerleri geri
alma umutlarını kaybetti ve Avrupa’da mevcut
topraklarını korumaya yönelik bir anlayış
• benimsedi.
9
• 1722 yılında Rusya’nın Kafkasya ve İran Osmanlı Devleti ağır bir yara aldı ve bir süre
topraklarına saldırması üzerine Osmanlı ve Rus sonra da barış isteğinde bulundu.
orduları karşı karşıya geldi. • Taraflar arasında Küçük Kaynarca Antlaşması
• Fransa’nın ara buluculuğu ile İran (1774) yapıldı.
Mukasemenâmesi (İstanbul Antlaşması) (1724)
Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
yapıldı. Bu antlaşma ile İran toprakları iki devlet
(Osmanlı X Rusya)
arasında paylaştırıldı. Ayrıca İran
✓ Kırım, Osmanlı Devleti’nden ayrılacak ve
Mukasemenâmesi Ruslarla yapılan ilk dostluk
özerk bir yapıda olacak ancak halifelik
antlaşması oldu.
makamına bağlı kalacak.
• 1736 tarihinde Osmanlı Devleti, Rus-Avusturya
✓ Azak Kalesi Ruslarda kalacak ve Ruslar
kuvvetleri ile savaşa başladı. Bu savaşlarda
Karadeniz’de gemi bulundurabilecek.
üstünlük kuran Osmanlı Devleti iki devletle ayrı
✓ Ruslar Osmanlı ülkesinde elçi bulundurma,
ayrı Belgrad Antlaşmalarını (1739) imzaladı.
Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenme ve
Belgrad Antlaşması (1739) (Osmanlı X Avusturya) kapitülasyonlardan yararlanma hakkına sahip
Avusturya, Pasarofça Antlaşması’yla aldığı olacak.
yerleri Osmanlı Devleti’ne geri verecek. İki ülke ✓ Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı
arasında Tuna Nehri, yeniden sınır kabul ödeyecek. (4,5 milyon ruble)
edilecek. Önemi
Belgrad Antlaşması (1739) (Osmanlı X Rusya) ✓ Osmanlı Devleti Kırım’ı kaybederek ilk kez
Rusya, Azak dâhil bütün işgal ettiği yerleri halkı Türk ve Müslüman olan bir bölgeyi terk
Osmanlı Devleti’ne bırakacak, Azak Denizi ve etti ve yine ilk kez halifelik makamından
Karadeniz’de askerî ve ticari gemi bulundurması siyasi sebepler yüzünden faydalanma yoluna
yasaklanacak. Ruslar, Osmanlı topraklarında gitti.
ticaret yapabilecek ve Hristiyanlarca kutsal ✓ Ruslar, Ortodoksluk ve elçilik konuları
sayılan yerleri de serbestçe ziyaret edebilecek. vasıtasıyla Osmanlı iç işlerine müdahale etme
Belgrad Antlaşmalarının Önemi hakkına sahip oldu.
✓ Osmanlı Devleti Karadeniz’deki üstünlüğünü ✓ Osmanlı Devleti ilk kez savaş tazminatı ödedi
son kez kabul ettirdi ve uluslararası alanda ve tarihindeki en ağır antlaşmalardan birini
kaybettiği itibarı yeniden kazandı. imzaladı.
✓ Antlaşma esnasında arabulucuk görevi üstlenen
ve Osmanlı Devleti’ni destekleyen Fransa’ya Osmanlı-Safevi İlişkileri
kapitülasyonlardan süresiz olarak faydalanma • 1736’da İran’da Safevi hanedanlığı yerine Afşar
hakkı verildi. hanedanlığı yönetimi ele geçirdi. Osmanlı İran
mücadeleleri bu dönemde de devam etti.
• 1768’de Rusya ve Osmanlı Devleti arasında • 1732’de Ahmet Paşa 1746’da da Kerden
tekrardan savaşlar başladı. antlaşmaları yapıldı. Kerden Antlaşması ile Osmanlı-
• 1770 yılında Rusların Çeşme’deki Osmanlı İran arasındaki mücadeleler sona erdi ve bu antlaşma
donanmasını yakması (Çeşme Baskını) ile ile Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndaki sınırlar aynen
korundu.
10
11
11.2. ÜNİTE
DEĞİŞİM ÇAĞI'NDA
AVRUPA VE OSMANLI
AVRUPA'DA DEĞİŞİM
ÇAĞI
OSMANLI
DEVLETİ'NDE
DEĞİŞİM
OSMANLI
DEVLETİ'NDE
İSYANLAR VE DÜZENİ
KORUMA ÇABALARI
11. 2. DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI
Avrupa'da Değişim Çağı

Önemli Kâşifler ve Keşifler
• Orta Çağ Avrupa’sında Katolik Kilisesi’nin genel • Bartelmi Diaz’ın Ümit Burnu’nu bulması
anlamda toplum yaşantısına egemen olduğu, • Vasco De Gama’nın Hint Okyanusu’na
skolastik düşüncenin etkili ve soyluların güç sahibi ulaşması
olduğu feodalite (derebeylik) etkiliydi. • Kristof Kolomb’un Amerika Kıtası’nı
• Ancak Yeni Çağ ile birlikte Avrupa’daki bu düzen keşfetmesi
değişti ve Avrupa’nın geleceğini “Coğrafi Keşifler”,
• Macellan’ın Dünya’nın etrafını dolaşması
“Rönesans” ve “Reform” hareketleri belirledi.
Coğrafi Keşiflerin Sonuçları
Coğrafi Keşifler ✓ Avrupalılar yeni kıtalar, bölgeler, hayvan ve
XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupalı denizcilerin yeni bitki türlerini öğrendiler.
kıtalar, yeni ticaret yolları keşfetmelerini ifade ✓ Atlas Okyanusu limanları önem kazanırken
eden Coğrafi Keşifler, hem Avrupa hem de Osmanlı Akdeniz limanları önemini kaybetti.
Devleti üzerinde önemli etkiler bırakmıştır. ✓ Toprak, zenginliğin temel kaynağı olmaktan
çıktı ve “merkantilizm” (ekonomik gücün altın
Coğrafi Keşiflerin Temel Nedenleri ve gümüşe göre değerlendirilmesi) ortaya çıktı.
✓ Osmanlı Devleti’nin doğu ticaret yollarını ve ✓ Burjuva (tüccar) sınıfı zenginleşti ve güç
Boğazları kontrol altına alması nedeniyle kazandı. Misyonerlik faaliyetleri sonucu
Avrupalıların yeni ticaret yolları arayışına Hristiyanlık yayıldı.
girmesi ✓ Köle ticareti hız kazandı ve “sömürgecilik”
✓ Avrupalıların Doğu’nun zenginliklerine ve faaliyetleri başladı.
değerli madenlere ulaşmak istemesi ✓ Amerika yerlileri, katledilerek veya Avrupa’dan
✓ Avrupalı kralların zenginleşmek ve güçlerini gelen hastalıklara bağışıklıklar olmadıkları için
artırmak için keşifleri desteklemesi çeşitli hastalıklara yakalanarak hayatlarını
✓ Coğrafya ile denizcilik bilgisinin artması, cesur kaybettiler.
gemicilerin yetişmesi ve gemicilik ✓ Zenginlik ve refahın artması Rönesans ve
teknolojisinin gelişmesi Reform hareketleri için uygun ortamı yarattı.
1
Rönesans’ın Sonuçları
Rönesans ✓ Skolastik düşünce ve dogmatizm etkisini
Rönesans ise XV ve XVI yüzyıllarda İtalya’da kaybetti, bilimsel ve özgür düşünce anlayışı
başlayıp Avrupa’ya yayılan bilim, sanat, edebiyat ve güçlendi.
kültürel alanda meydana gelen gelişmelere verilen ✓ Din adamlarının otoritesi sarsıldı ve Reform
isimdir. Yeniden doğuş anlamına gelen Rönesans ilk hareketleri ile birlikte “sekülerizm” (laiklik)
olarak İtalya’da başladı düşüncesi etkili olmaya başladı.
✓ Hümanizm (insanı asıl değer kabul eden ve
Rönesans’ın Temel Nedenleri
insanla ilgili sorunlara öncelik veren sanat ve
✓ Avrupa’da kâğıt ve matbaanın kullanımının
edebiyat görüşü) ortaya çıktı.
artması ile Eski Yunan ve İslam medeniyeti
✓ Rasyonalizm (dogmatik düşünceden uzak, akla,
eserlerinin okunması
mantığa ve gerçeğe uygun hareket etmek)
✓ İstanbul’dan kaçan bilim insanlarının İtalya
düşüncesi daha fazla ön plana çıktı.
gibi ülkelerde faaliyetlerini sürdürmeleri
✓ Bilim ve teknik alanındaki gelişmeler ilerleyen
✓ Skolastik düşüncenin etkisini yitirmesi ile
zamanlarda Sanayi İnkılabı’nın başlamasına
Kilise’nin baskıcı yönetim anlayışının azalması
katkı sağladı.
✓ Coğrafi Keşiflerle zenginleşen “mesen sınıfı”
ve bazı burjuvaların bilim insanı, sanatçı ve
aydınları desteklemesi
Reform
Reform hareketleri, XVI. yüzyılda Katolik Kilisesi’nin
Rönesans’ın Önemli Sanatçıları dini kullanarak insanları sömürmesine karşı, Martin
ve Bilim İnsanları Luther’in öncülüğünde Almanya’da başlayan ve
Avrupa geneline yayılan Hristiyanlık dinindeki her
• İtalya: Leonardo da Vinci, Michelangelo,
türlü gelişmeye verilen isimdir.
Rafael
• Almanya: Erasmus, Röklen, Martin
Reform’un Temel Nedenleri
Luther
✓ Kilise ve din adamlarının kendi çıkarlarına göre
• İngiltere: William Shakespeare
hareket etmesi ve dini insanları sömürü aracı
• Fransa: Montaigne olarak kullanmaları
✓ Coğrafi Keşifler ve Rönesans’ın özgür düşünce ve
bilimsel gelişmelerin önünü açması
✓ Krallar ve diğer iktidar sahiplerinin güçlerini
arttırmak istemesi
✓ Petrarca’nın öncülük ettiği “Hümanizm” akımı
ile Hristiyanlığın kaynaklarına inilmesi ve serbest
düşüncenin yayılması
✓ Matbaa sayesinde yeni fikirlerin geniş halk
kitlelerine yayılması
2
Martin Luther 1517’de Wittenberg Kilisesi’nin AKLINDA KALSIN

kapısına; “Tanrı ile kul arasına kimse giremez, Rasyonalizm
kilisenin günahları bağışlama yetkisi yoktur, İnsan aklının her türlü rehberliği yapacak güçte
endüljans satan din adamları suç işlemektedir.” olduğunu ve başka hiçbir kaynağa gerek olmadığını
sözlerinin de yer aldığı 95 savunur. Rasyonalistlere göre akıl, işleyişini
maddelik bir bildiri engelleyen dış faktörler olmadığı takdirde doğru
asarak Katolik Kilisesi’nin düşünmeyi sağlayacak tek kaynaktır. Aklın doğruya
vesayetine karşı çıktı ve ulaşmasını engelleyen en önemli unsurlar; kilise,
Reform hareketlerinin hukuka dayanmayan devlet, batıl inançlar,
başlamasına neden oldu. bilgisizlik, yöntemsizlik ve ön yargılardır.
Reform’un Sonuçları • Avrupa’da XVIII. yüzyıl Akıl Çağı olarak

✓ Martin Luther’in destekçileri “Protestanlık” adlandırılmış Akıl Çağı’nda Galileo, Kepler,
mezhebini ortaya çıkardı. Katolikler ile Copernicus ve Newton gibi bilim insanları
Protestanlar arasında mezhep savaşları çıktı. sayesinde, Bilim Devrimi gerçekleşmiştir. Ayrıca
✓ 1555’teki “Augsburg Antlaşması” ile Katolikler bu bilim insanları ve filozoflar eserleriyle
Protestanların varlığını resmen kabul etti. burjuvazinin siyasal iktidarını meşrulaştırmıştır.
✓ Protestanlık, çeşitli ülkelerde “Kalvenizm”,
“Presbiteryenlik” adı altında yayıldı.
✓ Mezhepsel farklılıklar siyasi alanda da etkisini Isaac Newton (1643-1727)
gösterdi ve “Otuz Yıl Savaşları”nın ✓ Optik, matematik, fizik alanındaki

yaşanmasına neden oldu. çalışmaları ve evrensel çekim
✓ Sekülerizm etkisini arttırdı, eğitim işleri yasası (yer çekimi kanunu)
Kilise’nin elinden alındı ve din adamlarına gibi teorileri ile çağdaş bilimin
duyulan güven azaldı. kurucusu oldu.
✓ Akılcılık ve bilimselliğin ön plana çıkması, bilim ✓ Dalından yere düşen
adamlarının daha özgür bir ortamda elmanın düşüşünü gözlemlemesinden sonra
çalışmasında etkili oldu. evrensel çekim yasasını bulan Newton, modern
bilimin iki önemli unsuru olan deney ve gözlem
aracılığıyla başarıya ulaştı.
Avrupa’da Bilim Devrimi
• Avrupa’da rasyonalizm fikrinin yayılması, Copernicus (1473-1543)
Rönesans ve Reform hareketleri ✓ “Göksel Kürelerin Devinimleri

bilimsel gelişmelerin hız Üzerine” adlı eserinde Güneş
kazanmasında etkili olmuştur. Sistemi’nin varlığını ortaya
Filozofların “İnsanlık, koydu. Dünya’nın yuvarlak
yaşamı bilimin kurallarıyla olduğunu ve Güneş’in etrafında
anlayabilir.” düşüncesi, döndüğünü ispatladı.
bilimde büyük değişimleri ✓ Kilise tarafından dogma hâline getirilen Aristo
ortaya çıkarmıştır. ve Batlamyus’un öğretilerine karşı çıktı. Modern
astronomi biliminin öncüsü olarak Kepler ve
Galileo gibi bilim insanlarına yol gösterici oldu.
3
Machiavelli (1469-1527) Ulus Devletlerin Ortaya Çıkışı

✓ Siyasi alandaki fikirleri ile ön plana çıktı. • Avrupa’da Coğrafi Keşiflerin de etkisiyle krallar
“Hükümdar” (Prens) adlı kitabında, İtalya’da güçlerini artırmış, feodalizm zayıflamaya başlamış
siyasi birliğin ancak güçlü bir hükümdarla ve merkezî otoriteler güçlerini artırmıştır.
sağlanabileceği fikrini savundu. • Bu kralların yönetimi altındaki halklar, ulus olarak
✓ Siyasette amaca giden her yol tanımlanmaya başlamış ve kral, otoritesini ulusun
mubahtır anlayışı varlığına dayandırmıştır. Bu durum ulus devlet
çerçevesinde bir düşünce (millî devlet) fikrinin güçlenmesine neden
anlayışını benimsedi. olmuştur.
• Krallar otoritelerini korumak için güçlü bir ekonomi
Thomas Moore (1779-1852) ve güçlü bir orduya ihtiyaç duymuşlardır.
Sanayi İnkılabı sonrası İngiltere’de • Yeni Çağ'da Avrupa'da burjuva sınıfı her alanda
yaşanan değişimler ve sorunlarla etkisini arttırmış ve ekonomik alanda merkantilizm
ilgilendi. Bu konuyla ilgili önem kazanmıştır.
“Ütopya” adlı eserini yazdı.
DİKKAT
Eserinde özel mülkiyetin
Merkantilizm
olmadığı bir devlet hayali
Ülkenin refahını sahip olduğu altın, gümüş vb.
kurdu ve İngiltere’deki toplum düzenini ve
değerli madenlere bağlayan, ülkedeki değerli maden
adalet sistemini eleştirdi.
yataklarının işletilmesine önem veren ve ihracatı
Immanuel Kant (1724-1804)
artırıp ithalatı azaltmaya çalışan iktisadi fikir.
✓ Almanya’da felsefe
alanındaki çalışmaları ile
• Refah düzeyinin artması, salgın hastalıkların
adını duyurdu ve Alman
azalması, Afrika’dan getirilen köleler gibi sebepler
felsefesinin ve eleştirel
yüzünden Avrupa nüfusu artmaya başlamıştır.
felsefenin kurucusu
• Ateşli silahların ve büyük topların yaygınlaşması ise
olarak kabul edildi.
askerî devrimin yaşanmasına neden olmuş etkili ve
✓ Bilimin sorgulanabilen, evrensel, nesnel bir
büyük toplar sayesinde güçlü surlar yıkılmaya ve
disiplin olduğunu ortaya attı. “Saf Aklın
ateşli silah kullanan hafif piyade birlikleri
Eleştirisi” gibi önemli eserler kaleme aldı.
savaşlarda belirleyici rol oynamaya başlamıştır.
Jean Jacques Rousseau (1712-1778)
✓ Filozof ve yazar kimliğiyle yazdığı eserler ve
düşünceleri vasıtasıyla Fransız İhtilali’nin
ortaya çıkmasında etkili oldu. Eserlerinde
halkın iktidarını, her alanda eşitliğini ve
mutlak demokrasi anlayışını ön plana çıkardı.
✓ Yurttaşlar olmadan erdem, erdem olmadan
özgürlük, özgürlük olmadan devletin
olamayacağını ve ulus devlet fikrini savundu.
“Toplum Sözleşmesi” adlı eserinde yeni bir
toplum tasviri yaptı.
4
Osmanlı Devleti'nde • Osmanlı Devleti bu duruma çözüm bulmak için

“sikke tashihi” (tedavüldeki paranın yerine yeni
Değişim
paraların piyasaya sürülmesi) ve “sikke tağşişi”
(paranın bakır oranının arttırılması ve hacminin
Osmanlı Ekonomisinde küçültülmesi) yoluna gitti.
Yaşanan Sorunlar • Osmanlı Devleti’nin elindeki ticaret yollarının
önemini kaybetmesi ve Anadolu’da etkisini
gösteren Celâli İsyanları da ekonomik sıkıntıların
artmasına neden oldu.
• Osmanlı Devleti, Hint Deniz Seferleri düzenleyerek
ve kapitülasyonları genişleterek Coğrafi Keşiflerin
etkisini azaltmaya
çalıştı.
• Fransa’ya gerçek
manada ilk
kapitülasyon
(ticari, hukuki,
• Avrupa’da Coğrafi Keşifler sonucunda altın ve
siyasi ayrıcalık)
gümüşün bollaşması, ürünlerin fiyatlarının
1569 yılında verilmişti. Bu dönemde verilen
artmasına dolayısıyla enflasyonun ortaya
kapitülasyonlar tek taraflıydı. Yani ayrıcalıklardan
çıkmasına zemin hazırladı.
(imtiyaz) sadece yabancı devletler
• Avrupa’da yaşanan gelişmeler Osmanlı ülkesindeki
faydalanıyordu.
ürün fiyatlarında geniş çaplı dalgalanmalara da yol
• 1718 Pasarofça Antlaşması ile kapitülasyonlar iki
açtı.
tarafın da ayrıcalıklardan faydalanması şeklinde
• Osmanlı Devleti’ne giren paranın İpek Yolu’nu
düzenlendi.
takiben İran’a, oradan da Hindistan’a geçmesi,
• Osmanlı Devleti’nde yaşanan ekonomik sorunlar
Osmanlı’nın ticaret dengesini büyük ölçüde etkiledi.
XVI. yüzyılın sonlarında kendini gösterdi ve
• XVI. yüzyıldan itibaren değerli madenlerin
Osmanlı maliyesi ilk kez 1574’te açık verdi (6,5
miktarının artması ile Osmanlı akçesinin değerinde
milyon akçe).
düşüş yaşandı.
DİKKAT AKLINDA KALSIN

Osmanlı Devleti’nde ilk gümüş para (akçe) Orhan İlk Kapitülasyon
Gazi, ilk altın para Fatih Sultan Mehmed Fransa’ya bilinen ilk geniş kapsamlı kapitülasyon
Dönemi’nde basılmıştı. antlaşması Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde
Sadrazam Pargalı İbrahim Paşa’nın gayretleriyle
hazırlanmıştır. Ancak Pargalı’nın idamı sonrası
bu antlaşma uygulanamamıştır. Fransa’ya bilinen
ilk kapitülasyonlar, 1569’da II. Selim Dönemi’nde
verilmiştir.
5
Yeniçeri Ocağı’ndaki Bozulmanın Temel Sebepleri

• 1580’de İngiltere ve 1612’de de Hollanda’ya da
✓ Kurallara aykırı bir şekilde ocağa kayıt
kapitülasyonlar verildi. Özellikle Fransa’ya verilen
yapılması
kapitülasyonların 1740 tarihinde sürekli hâle
✓ Rüşvet, iltimas (torpil), adam kayırma gibi
gelmesi ve ayrıcalıklardan diğer devletlerin de
usullere göre hareket edilmesi
faydalanması Osmanlı ekonomisine ciddi zararlar
✓ “Eşkal defteri”ne (çocukların temel
verdi.
özelliklerinin bulunduğu kayıt defteri) önem
verilmemesi
Osmanlı Ordusunda Dönüşüm ✓ Müslümanlar da dâhil ocağa alınmaması
• Avrupa’da XVII. yüzyılın başlarından itibaren
gereken kişilerin ocağa alınması
askerî alanda önemli yenilikler yaşandı. Bu
yeniliklerin en önemlisi de ateşli silahların etkin
• Tüm bu gelişmelerin etkisiyle XVI. yüzyılda 10 bin
bir şekilde kullanılması oldu.
civarında olan Yeniçeri sayısı, XVII.
• Özellikle “kontra-marş” (ateş eden birliklerin en
yüzyılın sonlarında 80 bine
arkaya geçerek yeni ateş için hazırlanmaları ve
yaklaştı.
sürekli bir devridaim içerisinde olmaları) taktiği
• Askerî alanda yaşanan
savaşların kaderini belirledi.
değişimler Tımarlı
• Osmanlı Devleti, 1593-1606 yılları arasında
Sipahilerin önemini azalttı
Avusturya ile yapılan savaşlarda ilk defa Avrupa
ve devletin temel yapı
savaş teknolojisini ve taktiklerini görerek bu
taşlarından biri olan tımar
konuda eksiklikleri olduğunu anladı.
sistemi bozulmaya başladı.
• Osmanlı Devleti savaşlardaki etkisini kaybetmeye
başlayınca askerî alanda köklü ıslahatlara girişti.
• Ateşli silah kullanan ve paralı askerler olan Tımar Sisteminin Bozulmasının Temel Sebepleri
levent, sekban ve sarıca birlikleri kurdu. Yeniçeri ✓ Geleneksel silah kullanan Tımarlı Sipahiler
Ocağı’nın ateşli silah gücünü ve sayısını arttırdı. yerine ateşli silah kullanan askerlerin önem
Tabi ki bu yenilikler maliyeye ağır yükler getirdi. kazanması
• Yeniçeri Ocağı ve devşirme sistemindeki ✓ Tımarların, sipahiler dışındaki kimselere
bozulmalar da Osmanlı ordusunun savaşlarda verilmesi
başarısız olmasında etkili oldu. ✓ Tımar topraklarının özel mülk veya vakfa
dönüştürülmesi, rüşvet veya para karşılığında
alınıp satılması
✓ Nüfusun, enflasyonun artması ve paranın
değer kaybetmesi
✓ Uzun süren savaşlar
sonucunda Tımarlı
Sipahilerin
topraklarını boş
bırakmak zorunda
kalması
6
Osmanlı Devleti'nin Ekonomiyi • Malikane sahibi olan kişiler bir süre sonra kendi
Düzeltme Çalışmaları bölgelerindeki askerî birliklerin kontrolünü sağlayıp

nüfuzlarını arttırınca taşrada “âyan” ve “eşraf”
• Devlet, askerî harcamaları karşılayabilmek adına olarak adlandırılan güçlü yerel yöneticiler hâline
dirlik topraklarını “mukataa”ya (gelirleri doğrudan geldiler. Tabi ki bu durum Osmanlı merkezî
hazineye aktarılan topraklar) dönüştürdü ve otoritesinin sarsılmasında etkili oldu.
bölgedeki vergileri toplayabilmek için “iltizam
sistemi”ni daha fazla uygulamaya başladı. AKLINDA KALSIN
• 1695 yılında iltizam sisteminin zararları artmaya Âyanlık
başlayınca “malikâne sistemi”ne geçildi. Âyan, Osmanlı Devleti’nde bir bölgedeki seçkin,
zengin ve ileri gelenleri ifade etmek için
kullanılan bir kavramdır. Osmanlı Devleti’nde
Hizmet (asker yetiştirme,
merkezî otoritenin zayıflaması ile birlikte
vergi toplama gibi)
yöneticiler ülke içindeki kontrolü sağlayabilmek
Tımar karşılığında ve geçimlerini
Sistemi sağlaması için bir kısım için âyanlar ile iş birliğine gitme ihtiyacı
asker ve memura toprak hissetmiştir. Vergi toplama, asker alımları,
verilmesi isyanların bastırılması gibi durumlarda devlete
yardım eden âyanlar kendi bölgelerindeki
güçlerini artırmışlardır. Âyanlar; himayelerine
Tımar sisteminin
aldıkları levent, sekban, sarıca gibi paralı askerler
uygulanmadığı bölgelerde
sayesinde askerî nüfuz da kazanmışlar zaman
mukataa topraklarına ait
İltizam zaman da halkı baskı altına almışlardır.
vergilerin belli bir bedel
Sistemi
karşılığında genellikle
bölgenin zenginleri • Osmanlı Devleti bu dönemlerde yaşadığı ekonomik
tarafından toplanması sıkıntılar karşısında avarız ve imdadiyye
vergilerini daha sık ve daha çok toplamaya
başladı.
Bir kişiye mukataaların ömür
boyunca verilmesi ancak bu
Malikane mukataaların satılamaması
Sistemi ve malikâne sahibi öldükten
sonra devredilmemesini
öngören sistem
7
AKLINDA KALSIN Osmanlı Devleti'nde İsyanlar

Avarız Vergisi ve Düzeni Koruma Çabaları
XVI. yüzyılın sonlarında ihtiyaç hâlinde,
Osmanlı
olağanüstü durumlarda toplanan bir vergi olarak
Devlet
ortaya çıkmıştır. Ancak savaşların uzaması ve gelir İsyanlar Islahatlar
Yapısındaki
kaynaklarının azalmasıyla bu vergi, düzenli olarak Bozulmalar
toplanmıştır. Hem Müslüman hem de
gayrimüslimlerden alınan avarız vergisi, hazine
Osmanlı Merkezî Otoritesinin Bozulmasının
açıklarını kapatmada büyük bir paya sahip
Sebepleri
olmuştur.
✓ Osmanlı Devlet’inde III. Mehmet (1595-1603)
Dönemi’nden itibaren sancağa çıkma usulüne
İmdadiyye (İmdad-ı Seferiyye) Vergisi
Ekonomik sıkıntıların artmasıyla zengin kişilerden son verilmesi
✓ I. Ahmet (1603-1617) Dönemi’nde “ekber
toplanan bir vergidir. Bir dönem ulemadan da bu
erşed sistemi”nin (tahta en yaşlı ve en olgun
vergi alınmış ancak ulemanın önde gelenlerinin
olan hanedan üyesinin geçmesi) uygulanmaya
sert tepkisi karşısında bundan vazgeçilmiştir. Bir
başlanması
tür varlık vergisidir.
✓ Bu uygulamalar sonucunda şehzadelerin saray
içerisinde şimşirlik (kafes) denilen yerlerde
• Ancak Osmanlı Devleti aldığı tüm bu önlemlerde
hapis hayatı yaşamaya başlaması
istediği sonuçlara ulaşamadı.
✓ Padişahların siyasi ve idari işlerden
• Hem sömürgecilik faaliyetlerinin artması hem de
uzaklaşması, tecrübe kazanamamaları,
XVIII. yüzyılın sonlarında başlayan “Sanayi
saraydaki devlet adamlarının ve saray
İnkılabı” Osmanlı ekonomisinin daha da
kadınlarının etkisinde kalmaları
bozulmasında etkili oldu.
Osmanlı Devleti’nde Veraset Sistemi’ndeki

Değişim
Osman Gazi: Devlet, hanedanın ortak malıdır.

Buna göre hanedan üyesi erkeklerin tahta çıkma
hakkı vardır.
I. Murad: Devlet, hükümdar ve oğullarının ortak

malıdır. Buna göre tahta sadece hükümdarın
oğulları çıkabilir.
• Ayrıca iltizam ve malikâne sistemi başta olmak

üzere birçok alanda yaşanan usulsüzlükler ve I. Ahmed: Ekber ve erşed sistemi uygulanmaya
liyakatin dikkate alınmaması, mevcut sorunların başlanmıştır. Buna göre hanedanın en yaşlı ve
çözümüne engel oldu. olgun üyesi tahta çıkar.
8
Osmanlı Mali Sisteminin Bozulmasının Sebepleri Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Halil, Kalenderoğlu
✓ Uzun süren savaşlarda giderlerin artması ve bu Mehmed, Canboladoğlu isyanları şeklinde de
savaşlarda istenilen sonuçların elde edilememesi adlandırılan Celali İsyanları, “büyük kaçgun”
ile ganimet gelirlerinin azalması (Anadolu halkının toprağını terk edip şehirlere ve
✓ Tımar sisteminin bozulması ile vergilerin dağlara gitmesi) adı verilen büyük göç hareketine
gerektiği gibi toplanamaması ve köylülerin neden olmuştur.
toprağını terk etmeleriyle üretimin azalması Yeniçeri İsyanları
✓ Coğrafi Keşifler ile ticaret yollarının değişmesi.
Yeniçerilerin öncülüğünde, zaman zaman halkın da
✓ Avrupalıların sahip oldukları altın ve gümüşü
katılımı ile gerçekleşen isyanlardır.
Osmanlı ülkesine getirmeleri ile Osmanlı
Devleti’nde altın ve gümüşün değer kaybetmesi Sebepleri
✓ Kapitülasyonların Osmanlı üretimine ve ✓ Merkezî otoritenin zayıflaması, saray kadınlarının
ticaretine zarar vermesi devlet işlerine karışması
✓ Saray masrafları ve cülus bahşişi (padişahların ✓ Yeniçeri ocağına usulsüz alımların yapılması,
tahta çıktıklarında askerlere para dağıtması) “eşkal defteri”ne (devşirme çocuklarının temel
giderlerinin artması özelliklerinin bulunduğu kayıt defteri) önem
✓ Yeniçeriler ile levent, sekban ve sarıca adı verilmemesi ve devşirme sisteminin bozulması
verilen paralı askerlerin sayısının artması ✓ Mali alandaki sıkıntılar yüzünden yeniçerilerin
maaşlarının ödenememesi
✓ Bazı devlet adamı ve saray kadınlarının kendi
İsyanlar çıkarları için yeniçerileri kışkırtmaları
Celali İsyanları
Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Bozoklu Celal
AKLINDA KALSIN
tarafından Anadolu’da bir isyan hareketi yaşanmıştı.
Bazı Önemli Yeniçeri İsyanları
Bu yüzden Anadolu’da çıkan isyanlar Celali İsyanları ✓ Osmanlı Devleti’ndeki ilk yeniçeri isyanı II.
şeklinde anılmaya başlandı. Mehmet’in ilk saltanatında 1446 yılında
gerçekleşti (Buçuktepe Vakası).
Sebepleri ✓ III. Murat Dönemi’nde de isyan eden yeniçeriler,
✓ Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak II. Osman zamanındaki isyanda padişahı tahttan
iltizam sisteminin yaygınlaşması ve halkın indirip Yedikule zindanlarında öldürdü.
yaşadığı ekonomik sıkıntılar ✓ IV. Mehmet Dönemi’nde çıkan isyanda
✓ Osmanlı ordu teşkilatında ateşli silahların yeniçerilerin isteği ile otuz kadar devlet adamı
kullanımının artması ve tımarlı sipahilerin Sultan Ahmet Meydanı’ndaki çınar ağacına
öneminin azalması ile boşta kalan sipahilerin asıldı. 1656 tarihinde meydana gelen bu olay
eşkıyalığa başlamaları “Vakay-ı Vakvakiye” (Çınar Vakası) olarak
✓ Halktan alınan vergilerin artırılması ve kuraklık tarihe geçti.
gibi nedenlerden ötürü köylülerin toprağını terk ✓ II. Mustafa Dönemi’nde çıkan ve halkın da
edip isyancılara katılması katıldığı bir diğer isyan hareketiyle II. Mustafa
✓ Sekban ve sarıcaların barış zamanlarında tahttan indirildi ve yerine III. Ahmet tahta
eşkıyalık faaliyetlerine girişmeleri çıkarıldı (Edirne Vakası).
9
Suhte (Medreseli) İsyanları Layihalarda Dile Getirilen Bazı Hususlar ve Çözüm

• Zaman zaman çeşitli gruplar tarafından Önerileri
kışkırtılan ve daha çok iş bulamamaktan ✓ XVI. yüzyıldan itibaren yaşanan olumsuzlukların
kaynaklanan sebepler yüzünden suhteler (medrese temel sebebi geleneksel devlet ve toplum
öğrencileri) tarafından çıkarılmıştır. düzeninin terkedilmesine bağlanmıştır.
• Ülkedeki sosyal ve ekonomik durumun bozulması, ✓ Hazine gelirlerinin artırılması ve gereksiz
medreselerdeki eğitim kalitesinin düşmesi, liyakata harcamaların kısılması ekonomik sorunların
önem verilmeden suhtelerin medreseleri bitirmesi çözümünde etkili olacaktır.
ve çeşitli görevlere atanması bu isyanları ✓ Liyakata önem verilmeli ve liyakat sahibi kişiler
tetiklemiştir. önemli makamlar getirilmelidir.
• Zaman zaman devlet, bu isyan hareketlerini ✓ Kapıkulu askerlerinin sayısı sınırlı tutulmalıdır.
engellemek için medrese öğrencilerine cer, nezir ✓ Tarımsal üretime önem verilmeli âtıl durumda
ve kurban adıyla para toplamaları için izin olan topraklar işletilmelidir.
vermiştir. Bu izni kötüye kullanan çok sayıda ✓ Sorunların temeli rüşvet ve adaletsizliğe
medrese öğrencisi çeteler kurarak köyleri ve bağlanmıştır.
kasabaları yağmalamış, eşkıyalık faaliyetlerinde
bulunmaya başlamıştır.
Islahat Hareketleri
XVII. Yüzyıl Islahatları
Çözüm Arayışları ve Layihalarda • Osmanlı Devleti’nde ilk ciddi ıslahat girişiminde
Osmanlı bulunan II. (Genç) Osman, şeyhülislamın fetva

vermek haricindeki yetkilerini elinden aldı ve
• Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda yaşadığı sorunlar
saray dışından bir Türk kızı ile evlilik yaptı. Ancak
karşısında Koçi Bey, Kâtip Çelebi, Ayni Ali
Yeniçeri Ocağı’nı kaldıracağı iddiası ile ayaklanan
Efendi, Lütfi Paşa, Defterdar Sarı Mehmed
Yeniçeriler tarafından öldürüldü.
Paşa gibi devlet adamlarına nasihatname adı da
• II. Osman’ın Yeniçeriler tarafından öldürülmesi
verilen layihalar (risale, sorunların çözümüne dair
ocağın ne kadar güçlü olduğunu gösterdi. Sonraki
tavsiye niteliğindeki rapor) hazırlatmış, bu
dönemlerde tahta çıkan padişahlar çoğu zaman
doğrultuda ıslahatlar yapmaya çalışmış ancak
yeniçerilerden çekindikleri için köklü ıslahatlar
istenilen sonuçlara ulaşamamıştır.
yapmaya cesaret edemedi.
• Devlet adamlarının hazırladığı risaleler
• II. Osman’ın tahttan indirilmesiyle önce I.
genellikle kendi isimleriyle
Mustafa sonra da IV. Murat tahta çıktı.
anılmıştır. Lütfi
• IV. Murat, devletin sorunların tespit etmek ve
Paşa ise
çözüm bulmak için Koçi Bey ve Kâtip Çelebi gibi
“Âsafnâme”
isimlere risaleler (rapor) hazırlattı. Halka
eserinde
zulmeden görevini layıkıyla yerine getirmeyen
risalelerini
sancakbeyi, beylerbeyi gibi üst düzey devlet
toplamıştır.
görevlilerini idam ettirdi ve Celali İsyanlarını sona
erdirdi.
10
• Yangınların çıkmasını gerekçe göstererek tütün XVIII. Yüzyıl Islahatları

içmeyi yasakladı. Muhalif çevrelerin fitne yuvası
olduğunu düşündüğü kahvehaneleri ve
Lale Devri
meyhaneleri kapattırdı. • Osmanlı Devleti’nde ıslahat hareketleri
• Osmanlı tarihinde ilk kez bir konusundaki en önemli dönemlerden biri de Lale
şeyhülislam katlettiren IV. Devri (1718-1730) olmuştur.
Murat, sert ve tavizsiz • III. Ahmet’in padişah, Nevşehirli Damat İbrahim
yönetim anlayışı ile Osmanlı Paşa’nın sadrazam olduğu Lale Devri’nde bir
ülkesinde düzenin taraftan zevk ve eğlence hayatı yaşanırken bir
kurulmasını sağladı. taraftan da sosyal ve kültürel alanda önemli
• IV. Mehmet ıslahat hareketleri gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.
Dönemi’nde • Osmanlı Devleti bu dönemde Batının üstünlüğünü
padişahtan ziyade kabul etmiş çeşitli Avrupa ülkelerinde ilk kez
sadrazamların etkisi geçici elçilikler açmıştır.
daha çok görüldü. • Özellikle Paris sefiri (elçi) Yirmi Sekiz Mehmed
Yapılan ıslahatlar Çelebi’nin, izlenimlerini kaleme aldığı
daha çok sadrazamların inisiyatifiyle gerçekleşti. “Sefaretname” yenilik hareketlerinde yol
• IV. Mehmet Dönemi’nde Sadrazam Tarhuncu gösterici olmuştur.
Ahmet Paşa gelir gider dengesini kontrol altına • Bu dönemde kâğıt, kiremit, kumaş ve çini
almak için modern anlamda ilk bütçeyi hazırladı. imalathaneleri açıldı. İlk kez çiçek aşısı
• Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa (1656-1661) uygulandı.
Osmanlı Devleti’nde padişaha çeşitli şartlar öne • Tulumbacı Ocağı olarak adlandırılan itfaiye
sürerek sadrazam olan ilk devlet adamı oldu. teşkilatı kuruldu. Batı tarzı mimarî örnek
• Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa (1661-1676) alınarak çeşitli eserler yapıldı.
zamanında da devlet düzeni büyük oranda • Şiirde Nedim, minyatürde Levni döneme
sağlandı. damgasını vuran isimler oldu.

• Lale Devri’nin en önemli gelişmelerinden biri de
AKLINDA KALSIN 1727’de Said Efendi ve İbrahim Müteferrika
XVII. Yüzyıl Islahatlarının Temel Özellikleri öncülüğünde ilk Türk matbaasının açılması
• Islahatlarda temel amaç kanun-i kadime olmuştur.
(eski düzen) dönmek oldu. • Bu matbaada basılan ilk kitap “Vankulu Lugatı”
• Batı örnek alınmadı ve Batıdaki gelişmeler (Sıhahul Cevheri) adlı sözlük olmuştur. Osmanlı
takip edilmedi. Devleti’nde XVII. yüzyıldan itibaren ilim ve irfan
• Sorunlar, baskı ve şiddetle günü kurtarıcı geleneğinde yenilik arayışları da başlamıştır.
tedbirler alınarak çözülmek istendi. Daha çok • Kâtip Çelebi (1609-1657) pozitif hür düşünceyi
askerî ve mali alanda ıslahat yapıldı. savunmuş, bilimde bağnazlığın zararları üzerinde
• Devlet adamı ve padişahların şahıslarına bağlı durmuş ve görüşlerini “Cihannüma” adlı eserinde
kalan ıslahatlara, Yeniçeriler ve ulema sınıfı dile getirmiştir.
karşı çıktı.
11
• Türk tarihinin en ünlü gezginlerinden biri olan • Yeniçeri Ocağı’nın bir benzeri olan “Nizam-ı
Evliya Çelebi (1611-1685) de “Seyahatname” Cedit Ordusu” kuruldu. Bu ordunun ihtiyaçlarının
adlı eserinde gezdiği yerlerle ilgili önemli karşılanması için de “İrad-ı Cedit” hazinesi
tespitlerde bulunmuştur. oluşturuldu.
• Osmanlı Devleti’nin ilk vakanüvislerinden (resmî • Nizam-ı Cedit, ilk başarısını Fransızlara karşı
tarih yazıcısı) Naima Efendi, “Naima Tarihi” Akka Kalesi önlerinde yapılan savaş ile kazandı.
adlı eserinde olayları sebep sonuç ilişkisi içerisinde • 1795 tarihinde Mühendishane-i Berri Hümayun
ele almış ve devlet yönetiminin temel ilkeleri (Kara Mühendishanesi) açılarak kara
hakkında önemli bilgiler vermiştir. kuvvetlerinin subay ihtiyacı giderilmeye çalışıldı.
• Lale Devri’nin en önemli ilim ve fikir Selimiye ve Levent kışlaları açıldı.
adamlarından biri olan Yanyalı Esat Efendi ise • Yerli malı kullanımı teşvik edildi. Yabancı
yabancı dildeki kitaplardan yaptığı tercümeler ile tüccarlara çeşitli kısıtlamalar getirildi ve Osmanlı
Osmanlı fikri yaşamının gelişmesine önemli tüccarlarına ayrıcalıklar tanındı.
katkılarda bulunmuştur. • Bir yeniçeri isyanı olan “Kabakçı Mustafa
Ayaklanması” ile III. Selim tahttan indirildi ve
I. Mahmut, III. Mustafa, I. Abdülhamit yerine IV. Mustafa tahta çıkarıldı.
• Nizam-ı Cedit Dönemi, Osmanlı Devleti’nde ilk
Dönemleri (1730-1789)
kez Batılı tarzda, programlı, ciddi ıslahatların
• Avrupa’dan askerî uzmanlar getirilerek
yapıldığı bir dönem oldu.
Hendesehane, Sürat Topçuları Ocağı,
Mühendishane-i Bahri Hümayun ve İstihkâm
Okulu gibi kurumlar açıldı. AKLINDA KALSIN
• Ulufe alım satımı yasaklandı, “esham” (devletin XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Temel Özellikleri
iç borçlanmaya gitmesi) uygulaması ✓ XVII. yüzyılın sonlarından itibaren
gerçekleştirildi. Divanıhümayun önemini yitirdi. Bab-ı Âli
olarak adlandırılan sadrazam konakları
III. Selim (Nizam-ı Cedit) Dönemi devletin yönetim merkezî hâline geldi.
✓ Seyfiye sınıfı önemini kaybetti ve Avrupa ile
(1789 - 1807)
ilişkilerin gelişmesine paralel olarak
DİKKAT bürokrasinin ve kalemiye sınıfının önemi arttı.
Nizam-ı Cedit ismi hem III. Selim’in kurduğu ✓ Osmanlı Devleti hemen her alanda Batıyı
merkez ordusu hem de III. Selim Dönemi örnek almaya başladı.
yeniliklerini ifade etmek için kullanılmıştır. ✓ Askerî, mali, toplumsal ve kültürel alanda
ıslahatlar yapıldı.
• Önemli devlet adamlarına layihalar (rapor) ✓ Mimari alanda barok ve rokoko tarzında
hazırlatıldı, ıslahatların daha programlı yapılması önemli eserler yapıldı. Nuruosmaniye Külliyesi,
için “Meşveret Meclisi” açıldı. Laleli Külliyesi, III. Ahmet Çeşmesi gibi
• Avrupa’nın önemli şehirlerinde sürekli elçilikler eserler ile Batı mimarisi örnek alındı.
açıldı. Batı medeniyeti daha yakından takip ✓ Yapılmaya çalışılan ıslahatlar; yeniçeri, esnaf,
edilmeye başlandı. ulema gibi bazı grupların engellemesi ile

karşılaştı.
12
11.3. ÜNİTE
ULUSLARARASI
İLİŞKİLERDE DENGE
STRATEJİSİ (1774-1914)
XVIII - XX. YÜZYIL

SİYASİ GELİŞMELERİ
(1774-1914)
OSMANLI TOPRAKLARINI
PAYLAŞMA MÜCADELESİ
OSMANLI-RUSYA
REKABETİ (1768-1914)
MEHMET ALİ PAŞA'NIN
GÜÇ KAZANMASI
BALKAN SAVAŞLARI VE
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI
ÖNCESİ OSMANLI
DEVLETİ
11. 3. ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE DENGE
STRATEJİSİ
Osmanlı Topraklarını
Paylaşma Mücadelesi • Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda karşılaştığı
sorunların çözümünde kimi zaman İngiltere ile
(XIX. Yüzyıl Siyasi
kimi zaman Rusya’yla kimi zaman da Almanya ile
Gelişmeleri) iyi ilişkiler kurmaya çalışarak “denge siyaseti”
Osmanlı Devleti’nin XIX. Yüzyılda izledi.
Zayıflamasında Etkili Olan Temel Faktörler
✓ Fransız İhtilali sonucunda ortaya çıkan AKLINDA KALSIN
milliyetçilik akımı ve azınlık isyanları Denge Politikası
✓ Sanayi İnkılabı sonucunda ortaya çıkan Osmanlı İmparatorluğu'nun XIX. ve XX. yüzyılda
sömürgecilik yarışı Avrupa devletlerinin arasındaki çıkar
✓ Kapitülasyonlar ve dış borçlar çatışmalarından yararlanarak varlığını devam
✓ Rusya’nın uyguladığı Panslavizm politikası ettirme anlayışının bir sonucudur. Osmanlı Devleti
✓ Boğazlar meselesi ilk kez Mısır'ı işgal eden Fransa'ya karşı İngiltere
✓ Mehmet Ali Paşa (Mısır) sorunu ve Rusya'nın desteğini alarak denge politikasını
uygulamıştır.
1
STRATEJİSİ
• 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması sonrası sıcak Yunan İsyanı
denizlere inme konusunda büyük bir avantaj elde
eden Rusya, Avusturya ile birlikte “Yunan (Grek) Osmanlı Devleti’nde Azınlıkların
Projesi”ni uygulamaya çalışmıştır. Bizans İsyan Etmelerinin Temel Sebepleri
İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı ✓ Fransız İhtilali sonucunda ortaya çıkan
amaçlayan bu proje, Avusturya imparatorunun milliyetçilik, adalet, eşitlik vb. fikir akımları
ölümüyle uygulanamamıştır. Rusya’nın Panslavizm politikasını uygulaması
ve azınlıkları kışkırtması
Viyana Kongresi (1815) ve ✓ Avrupalı devletlerin kendi çıkarları için
Şark Meselesi azınlıkları isyana teşvik etmesi
✓ Bazı Osmanlı yerel yöneticilerin azınlıkların
• Napolyon’un öncülüğündeki Fransa’nın İhtilal yaşadığı bölgelerde uyguladıkları yanlış
Savaşlarından yenik ayrılmasıyla bozulan Avrupa politikalar
düzenine yeniden şekil vermek amacıyla 1815’te ✓ Osmanlı Devleti’nin siyasi, sosyal, ekonomik
Viyana Kongresi toplandı. vb. alanlarda yaşadığı sorunlar
• İngiltere, Rusya, Avusturya, Prusya ve ✓ Merkezî otoritenin bozulması ve uzun süren
Fransa'nın katıldığı bu kongrede; milliyetçilik, savaşlar neticesinde asayişin sağlanamaması
eşitlik, özgürlük, demokrasi gibi fikirlerin
yayılmasını engelleme amacı taşıyan “Metternich
Sistemi” kabul edildi.
• Bu kongrede ayrıca genel anlamda Osmanlıların
Avrupa’dan atılmasının hedeflendiği “Şark
Meselesi” gündeme geldi.
DİKKAT
Şark Meselesi
Şark Meselesi tabiri ilk defa 1815’te Viyana
Kongresi’nde Rus Çarı Alexander tarafından
kullanılmıştır. En genel manada XIX. yüzyıldaki
Osmanlı zayıflamasının neticesinde
topraklarının paylaşılması ve Türklerin Avrupa
hatta Anadolu’dan çıkarılıp Orta Asya’ya
gönderilmesini hedefler. İngiltere, Rusya, • XIX. yüzyılın önemli olaylarından biri de Yunan
Prusya, Avusturya ve Fransa’nın yer aldığı isyanı oldu. Milliyetçilik akımına bağlı olarak
Düvel-i Muazzama bu politikanın öncülüğünü Megalo İdea (Rumların Bizans’ı yeniden kurma
yapmıştır. hayali) anlayışı, Filik-i Eterya (1894’te Etnik-i
Eterya ismini aldı) cemiyetinin faaliyetleri ve
Avrupalı devletlerin desteği bu isyanın
başlamasında etkili oldu.
2
STRATEJİSİ
• Yunan İsyanı’nın büyümesinde etkili olan DİKKAT
olaylardan biri de Tepedelenli Ali Paşa İsyanı
Panslavizm
oldu. Tepedelenli Ali Paşa, Yunanistan ve
Rusya’nın XIX. yüzyılın başlarından itibaren
Arnavutluk’ta güçlü bir âyan iken 1820’de II.
Balkanlara hâkim olma ve Akdeniz’e inme
Mahmud tarafından görevden alındı. Bu olay
politikasının bir sonucu olarak uygulamaya
sonrası başlayan Tepedelenli Ali İsyanı, Osmanlı
çalıştığı, Doğu Avrupa ile Orta Avrupa’nın orta
Devleti’nin Yunan İsyanı ile yeterince
kesimindeki çeşitli Slav halkları arasında ortak
ilgilenmesine engel oldu.
kültürel ve siyasal hedefler doğrultusunda birlik
• Yunan İsyanı Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın
sağlamaya çalıştığı hareket.
yardımı ile bastırıldı. Ancak Avrupalı devletler
Yunanlılara bağımsızlık verilmesi konusunda
• XIX. yüzyıl ortalarında Rusya, "hasta adam"
Osmanlı Devleti’ne baskı yaptı ve 1827’de
olarak gördüğü Osmanlı Devleti'ne karşı “Kutsal
Navarin’deki Osmanlı donanmasını yaktı (Navarin
Yerler Sorunu”nu (Kudüs) gündeme getirerek
Olayı).
Osmanlı toprakları üzerinden sıcak denizlere
• Ardından başlayan Osmanlı-Rus savaşlarında
inmek istiyordu.
Osmanlı Devleti zor duruma düşünce 1829 yılında
• Bu politika doğrultusunda Rusların 1853’de Eflak
Edirne Antlaşması imzalandı. Bu Antlaşma ile
Boğdan’a saldırması ile iki ülke ilişkileri kopma
Yunanlılar bağımsız olurken Eflâk, Boğdan ve
noktasına geldi. Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya
Sırbistan özerklik elde etti.
savaş ilan etmesiyle Kırım Savaşı (1853-1856)
• Yunan İsyanı diğer Balkan milletlerin de benzer
başladı.
taleplerle harekete geçip isyan etmesine neden
• Rusların savaşın başlarında Sinop’taki Osmanlı
oldu ve Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılma
donanmasını yakması (Sinop Baskını) sonucunda
sürecini hızlandırdı.
Rusların kendi çıkarları için tehlike oluşturduğunu
gören İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti yanında
Kırım Savaşı (1853-1856) savaşa dâhil oldu.
(Osmanlı, İngiltere, Fransa, • Taraflar arasında 3 yıl devam eden savaşlar
Piyemonte X Rusya) sonucunda Rusya’nın teslim olma kararı almasıyla
1856’da Kırım Savaşı sona erdi ve Paris
Sebepleri
Antlaşması imzalandı.
✓ Rusya’nın sıcak denizlere inme politikası
✓ Macar mültecileri sorunu (1848 İhtilallerinde
Rusya’nın baskısından kaçan Macarların
Osmanlı topraklarına sığınması)
✓ Kutsal Yerler Sorunu (Rusya’nın Kudüs ve
çevresinde ayrıcalık talep etmesi)
✓ Rus elçisi Prens Mençikof’un Osmanlı
egemenlik haklarına aykırı taleplerde
bulunması
3
STRATEJİSİ
Paris Antlaşması (1856) ÖNEMLİ
(Osmanlı, İngiltere, Fransa X Rusya) Kırım Harbi’nin Sosyo-Ekonomik Etkileri
✓ Osmanlı Devleti Avrupa devletler hukukundan ✓ Osmanlı Devleti savaş devam ederken 1854
yararlanacak ve Avrupalı devletler ayrı ayrı tarihinde ilk dış borcunu İngiltere ve
Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğüne ve Fransa’dan aldı.
bağımsızlığına saygı göstermeyi garanti edecek. ✓ Savaş esnasında birçok Avrupalı asker ve
✓ Osmanlı Devleti’nin ilan ettiği Islahat Fermanı subayın İstanbul’a gelmesi ile Osmanlı Devleti
antlaşmayı imzalayan hiçbir devlete, Osmanlı Batılıları daha yakından tanıdı ve ülkede
Devleti’nin iç işlerine karışma hak ve yetkisi Avrupa modası yayıldı.
vermeyecek.
✓ Osmanlı Devleti ve Rusya, savaş sırasında ✓ Savaş sırasında
telgraf hattı Osmanlı
kuruldu. Devleti’nde ilk
birbirlerinden aldıkları yerleri ve esirleri geri
verecek. ✓ XX.
kabulyüzyıldaki
edilen budünya savaşlarının
savaşta habercisi ve
savaş muhabirliği
✓ Boğazların kapalılığına dair 1841 Londra hemşirelik mesleği ortaya çıktı.
Boğazlar Sözleşmesi aynen yürütülecek. ✓
✓ Karadeniz; tarafsız duruma getirilecek, bütün Savaş sırasında
Selimiye
devletlerin ticaret gemilerine açık fakat savaş Kışlası’nda görev
gemilerine sürekli olarak kapalı olacak, kıyılarında yapan İngiliz
hiçbir tersane bulunmayacaktı. Florance
✓ Sırbistan, Eflâk ve Boğdan; Osmanlı Devleti’ne Nightingale
bağlı kalacak, ancak bunların sahip bulundukları (Lambalı Kadın),
ayrıcalıklar genişletilecek ve bunlar antlaşmayı hemşireliğin
imzalayan devletlerin garantisi altında olacaktı. önemini ortaya
koydu ve dünyaca
Önemi ünlü bir isim oldu.
✓ Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti’nin
topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz
olduğu anlaşıldı.
✓ Osmanlı Devleti kazanan tarafta olsa da yenik Osmanlı Borçları
devlet muamelesi gördü. (Karadeniz maddesi Dönem Net Borç Tutarı
bu durumun kanıtıdır. (Osmanlı Lirası)
✓ Avrupalı devletler bu antlaşmayla Rusya’nın Abdülmecid 13.358.000
güneye inmesini bir süre daha engelledi. Abdülaziz 109.139.000
✓ Avrupalı devletler azınlıklara yapılacak ıslahatları
II. Abdülhamit 80.882.000
antlaşma maddelerine ekleyerek Osmanlı
V. Mehmet (Reşat) 29.870.000
Devleti’nin egemenlik haklarına ve iç işlerine
Toplam 233.249.000
müdahale ettiler.
4
STRATEJİSİ
1877-1878 Osmanlı-Rus • Ancak Ayastefanos Antlaşması ile Rusların
Balkanlarda güçlenmesi ve Akdeniz’e ulaşması;
Savaşı (93 Harbi)
İngiltere, Avusturya ve Almanya’nın hoşuna
(Osmanlı X Rusya) gitmedi ve Ayastefanos Antlaşması’nı
Sebepleri onaylamadılar.
• Rusya da bu devletleri karşısına almak istemediği
✓ Rusya’nın Panslavizm politikasını
için yeni bir antlaşmanın yapılmasına razı oldu.
uygulayarak sıcak denizlere inme
• Berlin Konferansı için hazırlıklara başlandı. Berlin
politikasını hayata geçirmek istemesi
Konferansı öncesi İngiltere Osmanlı Devleti’nin
✓ Tersane (İstanbul) Konferansı’nda alınan
çıkarlarını koruma karşılığında Osmanlı
kararların Osmanlı egemenlik haklarına
Devleti’nden Kıbrıs’ın kendisine üs olarak
aykırı olduğu için Osmanlı yönetimince
verilmesini istedi. Osmanlı Devleti bu talebi
reddedilmesi
kabul etti.
• 1876 tarihinde Balkanlardaki sorunları çözmek için
İstanbul’da toplanan ve Osmanlı Devleti’nin
azınlıklara haklar vermesinin talep edildiği
“Tersane Konferansı”nın kararları Osmanlı
yönetimi tarafından kabul edilmedi.
• Bunun üzerine Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş
açtı ve 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı (93 Harbi)
başladı.
• Ruslar bu savaşta Osmanlı Devleti’ne hem
doğudan hem de batıdan saldırdı. Doğu
cephesinde Ahmet Muhtar Paşa, Ermeni
çetelerinin de desteklediği Ruslara karşı bazı
başarılar kazansa da Ruslar, Kars ve Ardahan’ı
işgal edip Erzurum’a kadar geldi.
• Erzurum’da Nene Hatun’un Aziziye Tabyalarında
büyük kahramanlıklar gösterdiği mücadeleler
yaşandı.
• Batı’da ise hızlı bir şekilde ilerleyen Rus ordusu,
Plevne’de Gazi Osman Paşa tarafından
durduruldu. Ancak Plevne Müdafaasını aşan
Ruslar, kısa bir sürede İstanbul yakınındaki
Çatalca önlerine kadar geldi.
• Savaş başlayınca Romanya, Sırbistan ve Karadağ
prenslikleri de isyan ederek Rusya’nın yanında yer
aldı.
• Osmanlı Devleti barış isteğinde bulununca taraflar
arasında 3 Mart 1878’te Ayastefanos
(Yeşilköy) Antlaşması imzalandı.
5
STRATEJİSİ
Berlin Antlaşması (1878) Önemi ve Sonuçları
(Osmanlı, İngiltere, Fransa X Rusya) ✓ Paris Antlaşması’nda yer alan Osmanlı toprak
✓ Bulgaristan üç ayrı bölgeye ayrılacak. Bir bütünlüğünü koruma ilkesi terk edildi, dış
kısmında Osmanlı Devleti’ne bağlı prenslik politikada Osmanlı Devleti Almanya ile
kurulacak, Makedonya tarafı Osmanlı yakınlaşma sürecine girdi.
Devleti’nde kalacak, Doğu Rumeli’ye de özerklik ✓ 93 Harbi ve akabinde imzalanan Berlin
verilecek. Antlaşması’nın sonuçları, Osmanlı Devleti için
✓ Girit’te ıslahat yapılacak ve Avrupalı devletler çok ağır oldu ve Osmanlı Devleti belirgin bir
destek verecektir. şekilde dağılma sürecine girdi.
✓ Bosna-Hersek, Osmanlı Devleti’ne bağlı ✓ Osmanlı Devleti 5,5 milyon insanın yaşadığı
kalacak ancak Avusturya tarafından 212 bin km2’lik bir toprak parçasını kaybetti.
yönetilecektir. ✓ Kaybedilen topraklarda yaşayan yüzbinlerce
✓ Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız insan Osmanlı’nın geride kalan topraklarına göç
olacaktır. etmek zorunda kaldı.
✓ Tuna Nehri; savaş gemilerine kapalı, ticaret ✓ Berlin Antlaşması’nda Ermenilerle ilgili alınan
gemilerine açık olacaktır. karar “millet-i sadıka” olarak adlandırılan
✓ Kars, Ardahan ve Batum Rusya’ya Ermenilerin isyanlarının başlamasına ve
bırakılacaktır. “Ermeni Meselesi”nin ortaya çıkmasına neden
✓ Osmanlı Devleti, Ermenilerin bulunduğu oldu.
yerlerde ıslahat yapacaktır. ✓ Ermeniler önce Hınçak ardından Taşnak
✓ Boğazlar, 1841 Londra ve 1856 Paris cemiyetlerini kurarak faaliyetlerine hız verdiler.
Antlaşmalarında belirtilen statüye sahip ✓ Berlin Antlaşması’ndan sonra yaşanan bir diğer
olacaktır. mesele de “Makedonya Sorunu” oldu.
✓ Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın bölgeye
ödeyecektir. hâkim olma düşüncesi, sorunun temel kaynağı
oldu ve Makedonya’da 1903 yılından itibaren
büyük çaplı isyanlar çıkmaya başladı.
6
STRATEJİSİ
Kuzey Afrika’daki Toprak Kayıpları
İngiltere Fransa İtalya
Cezayir (1830), Trablusgarp

Mısır (1882)
Tunus (1881) (1912)
Avrupa'da Bloklaşmalar
• XIX. yüzyılda yaşanan önemli gelişmelerden biri
de İtalya ve Almanya’nın siyasi birliklerini
kurması oldu.
• Carbonari örgütünün faaliyetleri ve İtalya’daki
güçlü krallıklardan biri olan Piyemonte’nin
girişimleri ile 1870 tarihinde İtalya Devleti
kuruldu ve İtalyanlar siyasi birliklerini sağladılar.
• Almanlar ise Bismarck’ın öncülüğünde ve Prusya
Krallığının çabaları ile 1871 tarihinde siyasi
birliklerini sağlayıp Almanya Devleti’ni kurdular.
• XIX. yüzyılın güçlü devletleri arasında Rusya,
İngiltere, Fransa ve Avusturya yer almaktaydı.
• İtalya ve Almanya ise bu yüzyılın sonlarında yeni
birer güç olarak ortaya çıktılar ve bir süre sonra
Avrupa’da çıkarları birbirleriyle uyuşan devletler
bloklar oluşturmaya başladılar.
• Bu bloklaşmalar da I. Dünya Savaşı’na zemin
hazırladı.
7
STRATEJİSİ
Mehmet Ali Paşa’nın Güç • İsmini bu dönemden itibaren duyuran ve güçlenen
Kazanması Mehmet Ali Paşa, Mora İsyanı’nda zor durumda
• XVIII. yüzyılın sonlarında Muhammed bin kalan Osmanlı Devleti’ne yardım etti. Ancak
Abdülvahhâb’ın öncülüğünde dinî ve siyasi kendisine isyanı bastırması karşılığında verilmesi
karakterli Vehhabilik adında bir hareket ortaya gereken yerler verilmeyince Osmanlı Devleti’ne
çıkmıştı. karşı isyan etti.
• Osmanlı Devleti aleyhine faaliyet gösteren ve • Avrupalı Devletlerin de dahil olduğu bu mesele
Arabistan’ın güçlü ailelerinden biri olan karşısında Osmanlı Devleti zor duruma düştü.
Suudlardan destek alan Vehhabilerin güçlenmesi, • Osmanlı Devleti Mehmet Ali Paşa’nın ordusu
Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın gayretleriyle karşısında başarısız olunca Rusya’dan yardım
engellendi. istemek zorunda kaldı.

• Rusların Boğazlara gelmesini sağlayacak Hünkâr
İskelesi Antlaşması (1833) imzalandı. Bu
ÖNEMLİ
gelişmeler “Boğazlar Meselesi”nin ortaya
Vehhabilik Hareketi
çıkmasına da neden oldu.
✓ Muhammed bin Abdülvehhâb (1703-1792)
• Osmanlı Devleti Mısır Meselesi’nde destek
tarafından kurulmuş dinî ve siyasi karaktere
alabilmek amacıyla önemli ticari tavizlerin verildiği
sahip bir mezheptir.
Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nı (1838)
✓ Özellikle II. Mahmud Dönemi’nde Osmanlı
İngiltere ile imzaladı.
aleyhine faaliyet gösteren ve ayrı bir devlet
• Mısır Meselesi 1840 yılındaki Londra Antlaşması
kurmak isteyen Vehhabilere karşı Mısır Valisi
ile çözümlendi. 1841 yılında imzalanan Londra
Mehmet Ali Paşa mücadele etmiştir.
Boğazlar Sözleşmesi ile de Boğazlar uluslararası
✓ Arap Yarımadası’nda etkili bir güç olan Suud
bir statü kazandı.
ailesinin de Vehhabiliği kabul etmesi
• 1871 yılında İngiltere ve Fransa’nın desteğini alan
neticesinde Vehhabiler gücünü arttırmıştır.
Rusya, Karadeniz’de donanma bulundurmaya
✓ Mehmet Ali Paşa, Suud ailesini 1814’de ağır
başladı. Ancak bu dönemlerde Almanya’nın
bir yenilgiye uğratmıştır.
desteğini alan Osmanlı Devleti Rusların boğazlara
✓ Suud ailesinden Abdülaziz Bin Suud
saldırmasını engelledi.
İngilizlerin de desteğini alarak 1901 yılında
Vehhabi Devleti’ni kurduğunu ilan etmiştir.
✓ Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda
yenik düşmesinden sonra 1932 yılında Suudi
Arabistan Krallığı kurulmuştur
• Vehhabi İsyanı’nı 1818 tarihinde bastıran böylece

İslam dünyasının saygınlığını kazanan Mehmet Ali
Paşa’ya Hicaz ve Habeş valilikleri verildi.
Mehmet Ali Paşa 1822 tarihinde de Sudan’da
hâkimiyetini kurdu.
8
STRATEJİSİ
Osmanlı-Rusya Rekabeti Londra Antlaşması (1913)
(1768-1914) ✓ Osmanlı Devleti'nin batı sınırı Midye-Enez
• XV. yüzyılın sonlarından itibaren kurulan Rus hattı olacaktır.
Çarlığı, XVII. yüzyıldan itibaren de sıcak ✓ Selânik, Güney Makedonya Yunanistan'a
denizlere inme planları yapmaya başladı ve bu verilecektir.
düşüncesini XX. yüzyılın başlarına kadar devam ✓ Osmanlı Devleti Girit adasındaki tüm
ettirdi. haklarından müttefik kuvvetlerinin lehine
• 1774 tarihli Küçük Kaynarca Antlaşması ve 1878 feragât etmiştir.
tarihli Berlin Antlaşması ile Osmanlı Devleti'nden ✓ Orta ve Kuzey Makedonya, Sırbistan'a
bazı önemli toprakları aldı ve sıcak denizler bırakılacaktır.
politikasına ulaşma anlamında önemli adımlar ✓ Ege Adaları'nın geleceğinin saptanması büyük
attı. devletlere bırakılacaktır. (Osmanlı Devleti, Ege
Adaları'nı resmi olarak kaybetmiştir.)
Balkan Savaşları ve I. Dünya
Savaşı Öncesi Osmanlı • I. Balkan Savaşı sonrası İttihat Terakki üyelerinin
bazıları “Bâb-ı Âli Baskını”nı düzenleyerek
Devleti
yönetimdeki kontrolü ele geçirmeye başladılar.
• 1912 ve 1913 yılları arasında iki ayrı savaş hâlinde
• Londra Antlaşması’nda Bulgaristan’ın daha fazla
cereyan eden Balkan Savaşlarının birincisinde,
toprak alması diğer Balkan devletlerini rahatsız
Balkan devletleri Osmanlı Devleti’ne savaş
etti. Bu durum Haziran 1913’de II. Balkan
açmıştır. İkinci Balkan Savaşı Bulgaristan’a karşı
Savaşı’nın çıkmasına neden oldu.
diğer Balkan devletlerinin mücadelesi şeklinde
• Osmanlı Devleti II. Balkan Savaşı’nın çıkmasını
olmuştur.
fırsat bilerek I. Balkan Savaşı’nda kaybettiği
Sebepleri Edirne’yi Bulgaristan’dan geri aldı.
✓ Rusya’nın Panslavizm politikası ile Balkan • Bu gelişme karşısında İngiltere duruma el koydu
milletlerini Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması ve Balkan devletleri arasında Bükreş Antlaşması
✓ Osmanlı Devleti’nin iç siyasette yaşadığı imzalanarak II. Balkan Savaşı’na son verildi.
sorunları ve Trablusgarp Savaşı’na devam • Osmanlı Devleti de Bulgaristan ile İstanbul,
etmesini Balkan devletlerinin bir fırsat olarak Yunanistan ile Atina antlaşmalarını imzaladı. Bu
görmeleri antlaşmalarla Meriç Nehri’nin sınır olmasına
karar verildi.
• Osmanlı Devleti, I. Balkan Savaşı’nda Balkan

topraklarının tamamını ve Ege adalarının büyük
bölümünü kaybetti.
• Arnavutluk, savaşlar devam ederken Osmanlı
Devleti’nden ayrılıp bağımsızlığını ilan etti.
• Bulgarların Edirne’yi işgal etmesinden sonra 30
Mayıs 1913 tarihinde Londra Antlaşması
imzalandı.
9
STRATEJİSİ
• Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı öncesi
Avrupa’da oluşturulan bloklar içerisinde yer
almak için harekete geçti.
• Osmanlı Devleti İngiltere’ye öncelikle 1911
yılında daha sonra da 1913 yılında İtilaf
Blokunda yer almak için teklif götürdü ancak
sonuç alamadı.
• Osmanlı yönetimi Rusya ve Fransa ile de
diplomatik temaslarda bulunsa da İtilaf
Blokuna katılma girişimleri sonuçsuz kaldı.
• Birinci Dünya Savaşı’nda tarafsız kalmanın iyi
olmayacağını düşünen Osmanlı Devleti, 2
Ağustos 1914 tarihinde Almanya ile bir
antlaşma imzaladı ve İttifak Devletleri yanında
yerini aldı.
10
11.4. ÜNİTE
DEVRİMLER ÇAĞI’NDA
DEĞİŞEN
DEVLET-TOPLUM
İLİŞKİLERİ
İHTİLALLER ÇAĞI
OSMANLI DEVLETİ’NDE
MODERN ORDUYA GEÇİŞ
XIX. YÜZYILDA SOSYAL
HAYATTAKİ DEĞİŞİMLER
DEMOKRATİKLEŞME
HAREKETLERİ
DARBELER
11. 4. DEVRİMLER ÇAĞINDA DEĞİŞEN
DEVLET-TOPLUM İLİŞKİLERİ
İhtilaller Çağı (Fransız
İhtilali ve Sanayi İnkılabı)
Fransız İhtilali (1789)

• XVIII. yüzyılın sonlarından günümüze kadar gelen
süreçte hemen her alanda ciddi etkiler bırakan
olaylardan biri Fransız İhtilali’dir.
• Fransız İhtilali, Fransa’da halkın krallık
yönetimine karşı başlattığı isyandır.
Fransız İhtilali’nin Temel Sebepleri

✓ Krallık yönetiminin baskısı ve halkın ekonomik
sıkıntılar yaşaması
✓ Katı kurallarla oluşturulan toplumsal sınıfların
varlığı
✓ Montesquieu, Voltaire, Rousseau gibi
aydınların etkisiyle eşitlik, özgürlük gibi fikir
akımlarının yayılması • Bu meclisi kral, halktan yeni vergilerin
✓ İngiltere’deki meşrutiyet ve ABD’deki toplanması için oluşturmuştu. Ancak toplantıda
bağımsızlık hareketlerinin Fransız toplumunu soylular, rahipler ve halk temsilcileri arasında
etkilemesi anlaşmazlık çıkınca kral meclisi kapattı.
• Fransa’da yaşanan tüm bu sorunlar ve
• Fransa’nın XVIII. yüzyılın ikinci yarısından
gelişmeler neticesinde halk, 14 Temmuz 1789
iitibaren yaşadığı ekonomik sorunlar hazineyi
tarihinde Bastille Hapishanesi’ni basarak
güç duruma düşürmüş ve Fransa iflasın eşiğine
ihtilali başlatmıştır.
gelmiştir. Kral XVI. Louis, mali bunalıma çözüm
bulmak amacıyla 1614’ten beri toplanmayan
“Etats Generaux”yu 5 Mayıs 1789’da
toplamıştır.
1
• İhtilal öncesi halk tarafından oluşturulan • 1799 tarihinde ise bir general olan Napoleon,
“Ulusal Meclis”, 9 Temmuz 1789’da kendisini yönetimi devralarak kendisini imparator ilan
“Kurucu Meclis” ilan etmişti. Bu meclis İhtilalin etmiş ve Fransa’da düzeni sağlamıştır.
bitimiyle 1791’de “İnsan ve Yurttaş Hakları
Bildirisi” şeklinde adlandırılan bir anayasa ilan Fransız İhtilali’nin Sonuçları
etmiş ve anayasa kral tarafından da ✓ Sınıf farklılıkları ortadan kalktı ve eşitlik,

onaylanmıştır. Böylece Fransa’da mutlak özgürlük, adalet, laiklik, kardeşlik gibi fikirler
monarşi dönemi sona ererek meşruti monarşi yayılmaya başladı.
dönemi başlamıştır. ✓ Demokrasi, meşrutiyet, liberalizm,
cumhuriyet, millî egemenlik fikirlerinin
AKLINDA KALSIN yayılması ile mutlak monarşi rejimleri yıkılma
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi (1791) sürecine girdi.
✓ 1789’da Fransa Ulusal Meclisi’nde kabul edilen ✓ Milliyetçilik fikrinin yayılması ile çok uluslu
1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları bir yapıya sahip imparatorluklar dağılmaya,
Bildirisi, 1791'de kral tarafından onaylanan millî devletler kurulmaya başladı.
Fransız Anayasası’na 17 maddelik önsöz olarak ✓ Napolyon Bonapart önderliğinde Fransa, ihtilal
eklenmiştir. ile ortaya çıkan fikir akımlarını yaymak,
✓ İnsanların özgür doğduğunu ve eşit yaşamaları topraklarını genişletmek istedi. Böylece Fransa
gerektiğini, insanların zulme karşı direnme ile birçok Avrpalı devlet
hakkı olduğunu, her türlü egemenliğin esasının arasında “İhtilal
millete dayalı olduğunu ve mutlak egemenliğin (Koalisyon) Savaşları”
bir kişi ya da grubun elinde bulunamayacağını, yaşandı.
devleti idare edenlerin esas olarak millete ✓ Bu savaşların
karşı sorumlu olduğunu, hiç kimsenin dinî ve son bulması ve
sosyal inançları yüzünden kınanamayacağını 1815 tarihinde
ortaya koyan esasları içermektedir. yeni dünya
✓ Ayrıca özgürlük, mülkiyet, güvenlik ve baskıya düzenini
karşı koyma gibi doğal ve devredilemez belirlemek
hakların tüm vatandaşlara verilmesi amacıyla Viyana Kongresi toplandı.
gerektiğini ifade eden bildiriye göre her insan ✓ Avusturya’da anayasal düzen isteyenler,
özellikle hukuk ve kanun önünde eşit olmalıdır Alman olmayan topluluklar ve Macarlar
ilkesini savunmaktadır. ayaklandı. Avusturya’nın baskısından kaçan
• Ancak bu gelişmeler Fransa’da mevcut sorunlara Macarların Osmanlı Devleti’ne sığınmasıyla
çözüm olamamış ilerleyen dönemlerde Fransa’da mülteciler sorunu ortaya çıktı.
sırasıyla; “Yasama Meclisi Dönemi”, ✓ Rusya’da ise Polonyalıların ayaklanmasını
“Konvansiyon Meclisi Dönemi” ve “Direktuvar Ruslar sert bir şekilde bastırdı. Rusya,
Dönemi” yaşanmıştır. Fakat bu dönemlerde Balkanlarda egemenlik kurmak için
Fransa’da istikrar ve düzen sağlanamamış ve milliyetçilik akımının etkisiyle Panslavizm
halkın isyanları artmıştır. politikasını uyguladı.
2
Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devleti’ne Etkileri Sanayi İnkılabı
✓ Milliyetçilik akımının etkisi ile önce Sırplar daha Sanayi İnkılabı; XVIII. yüzyılın ikinci yarısında ilk
sonra da Yunanlılar isyan hareketlerine olarak İngiltere’de ortaya çıkan, kısa zamanda diğer
başladılar. Avrupa ülkelerinde yayılan üretimde ve sanayide kol
✓ Sırplar, Avrupalı devletlerin kışkırtması ve ve insan gücünün yerini makinelerin almaya
Osmanlı-Rus savaşlarından istifade edip başlaması süreci olarak tanımlanabilir.
Belgrad’ı ele geçirerek ilk olarak 1804’te
ayaklandılar. Sanayi İnkılabının Nedenleri
✓ 1812 Bükreş Antlaşması ile ayrıcalık, 1817 ✓ Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketleri ile
yılında da Prenslik (özerk yönetim) kurma hakkı yaşanan teknik ve teknolojik gelişmeler
elde ettiler. 1829 Edirne Antlaşması ile bu ✓ Thomas Newcomen, Denis Papin ve James
hakları onaylandı. 1878 Berlin Antlaşması ile Watt’ın
bağımsız oldular. katkılarıyla
✓ Yunanlılar Sırplara göre Avrupalı devletlerden buhar
daha çok destek alarak 1821’de Mora’da makinesinin
ayaklandılar. Osmanlı Devleti, Mehmet Ali yapılması ve
Paşa’nın yardımıyla Mora İsyanı'nı bastırdı. diğer bilimsel
gelişmeler
✓ Siyasi otoritelerin bilim adamları ve girişimcileri
desteklemesi
✓ Tarım alanındaki teknik gelişmelerin bu
sektördeki nüfus ihtiyacını azaltması, bu
nüfusun kentlere göç etmesi ve kent sanayisine
hazır iş gücünün ortaya çıkması
✓ Sömürgecilik faaliyetlerinin artması ile
sanayileşme sürecinde ihtiyaç duyulan ham
madde, enerji, iş gücü ve finans kaynağının
sağlanması
✓ 1827 Navarin Baskını, arkasından yaşanan ✓ Bankacılık ve sigortacılık çalışmalarının
Osmanlı-Rus Savaşları neticesinde 1829’da sistemli yürütülmesi ile girişimcilerin
Edirne Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma ile yatırımlarını artırması
Yunanlılar bağımsızlıklarını kazandı. ✓ Küçük burjuvazinin gelişmesi ve orta sınıfın
✓ Yunanlıların bağımsızlığından sonra XX. yüzyılın zenginleşmeye başlaması
başlarına kadar diğer azınlıklar da ✓ Taşıma ve ulaştırma sektöründe önemli
bağımsızlıklarını ilan etti. ilerlemelerin yaşanması
✓ Özgürlük, eşitlik, demokrasi, cumhuriyet gibi ✓ Fransız Devrimi aracılığıyla sanayi toplumuna
fikirler; Tanzimat, Islahat fermanlarının ilan uygun siyasal bir yapılanmanın temellerinin
edilmesine ve meşrutiyet rejimine geçilmesinde atılması
etkili oldu.
3
Sanayi İnkılabının Sonuçları

1830 ve1848 İhtilalleri
• 1830 İhtilalleri, Fransız İhtilali’nin ortaya
✓ Seri üretimle beraber üretim arttı, fiyatlar düştü, çıkardığı fikirleri kabul etmek istemeyen mevcut
refah seviyesi yükseldi. yönetimlere karşı halkın liberal ve demokratik
✓ Sağlık alanında yaşanan gelişmeler (ilaç taleplerde bulunması ile ilk olarakFransa’da
sanayisinin gelişimi, yeni tedavi yöntemleri vb) başladı.
nüfusun artmasında etkili oldu. • 1830 İhtilallerine göre daha etkili olan 1848
✓ Köyden kente göç arttı, İhtilalleri ise Fransa’da şiddetli bir şekilde
büyük sanayi şehirleri yaşandı ve Avrupa genelinde etkili oldu
ortaya çıktı.
✓ İşçi sınıfı
ortaya çıktı, 1830 ve1848 İhtilallerinin Sonuçları
sendikacılık, ✓ Bu ihtilallerle birlikte 1815 Viyana Kongresi’nde
sosyalizm, kapitalizm ve liberalizm fikirleri belirlenen temel ilkeler etkisini yitirdi ve halk
yayılmaya başladı. egemenliğine dayalı millî devletler kurulmaya
✓ Sanayileşmek için ham maddeye, enerjiye ve başlandı.
pazara duyulan ihtiyaç arttı ve sömürgecilik ✓ Fransa’da yeniden cumhuriyet ilan edildi.
yayıldı. ✓ Avrupa’da birçok hükümdar ya tahtından
indirildi ya da liberal bir yönetimi kabul etmek
zorunda kaldı.
✓ Hollanda, İsviçre ve Danimarka’da yeni
anayasalar yapıldı demokratik yönetimler
kuruldu.
✓ Daha fazla sömürge isteyen devletler arasındaki

rekabet arttı. Bu durum I ve II. Dünya
savaşlarına neden oldu.
✓ Avrupa merkezli ekonomik büyüme yaşandı.
✓ Geçimlik ekonomi anlayışı terk edildi ve
ekonomide kâr etmek
temel amaç oldu.
✓ Bankacılıkta, ✓ İngiltere’de, işçiler daha geniş haklar elde
ticarette ve para etmek için harekete geçti.
hacminde genişleme ✓ Bu ihtilallerde ulusal birlik ve bağımsızlıklarını
yaşandı. sağlamak isteyen İtalya, Almanya ve
Macaristan ise ilk etapta amaçlarına ulaşamadı.
4
Modern Siyasi İdeolojiler Marksizm
Karl Marx’ın (1818-1883)
XIX. yüzyılda etkili olan bazı ideolojiler de siyasi,
görüşlerini ifade eden bu ideoloji;
ekonomik, toplumsal vb. alanları etkiledi.
toplumda sınıflar savaşı
olduğunu, bu savaşın zorunlu
Liberalizm sonucu olarak proletaryanın
Adam Smith’in fikirleri etrafında (emekçi sınıfı)
ortaya çıktı. Bireysel özgürlüğü, din iktidara hâkim
ve devlet işlerinin ayrılmasını, olacağını, oradan da
devletin ekonomik faaliyetlerdeki toplumsal eşitlik ve
etkisinin asgari düzeyde olması özgürlük ortamına
gerektiğini savunur. geçişle komünizme varılacağını öngörür.
Liberalizm, Kapitalizm, Sosyalizm, Komünizm

ve Marksizm İdeolojilerinin Etkileri
Kapitalizm
✓ Liberalizm düşüncesini benimseyen burjuvalar ve
Üretim araçlarının özel mülkiyete ait olması
iş adamları, ticari hedeflerine ulaşmak için
gerektiğini savunan ve üretimin kâr amacı ile
monarşi yerine demokrasinin etkili olduğu
yapılmasını öngören ekonomik sistemdir.
yönetim sistemini savundular.
✓ Sanat alanında romantizm ve din alanında
laikliğin ön plana çıktığı bir anlayış etkili
olmaya başladı.
✓ Kapitalizm anlayışı feodal düzenin tamamen
yıkılmasına, işçi sınıfının ortaya çıkmasına,
sömürgecilik anlayışının yayılmasına zemin
hazırladı.
✓ Kapitalizmle birlikte toplumsal eşitsizliğin
artması ve gelir adaletsizliği, sosyalizm ve
komünizmin güçlenmesine neden oldu.
✓ Sosyalizm, komünizm ve
Marksizm ise işçi hakları
meselesi ve
sendikacılık
Sosyalizm faaliyetlerinin ortaya
Kapitalizme karşı olarak çıkmasında etkili oldu.
bireysel çıkarlara karşı ✓ Marksist-komünist
toplumun çıkarlarını fikirlerden etkilenen Lenin
savunan ve özgürlükten önderliğindeki Bolşevikler, 1917 yılından itibaren
çok eşitliğe vurgu yapan Rusya’da SSCB devletini kurdular
bir toplumsal örgütlenme
anlayışıdır.
5
Osmanlı Devleti’nde Osmanlı Devleti’nde Zorunlu
Modern Orduya Geçiş Askerlik Sistemi ve Modern
Ordunun Oluşturulma Süreci
Avrupa’da Zorunlu Askerlik III. Selim Dönemi (Nizam-ı Cedit
Sistemi ve Modern Ordu Dönemi)
• Zorunlu askerlik sistemi, ulus devletlerin
• Nizam-ı Cedit, dar anlamda III. Selim Dönemi’nde
profesyonel (daimî) ordusunun dışında veya bu
yapılan askerî reformların, geniş anlamda ise III.
ordusuna asker sağlamak amacıyla vatandaşları
Selim zamanındaki bütün yeniliklerin ortak adıdır.
devletin savunmasında belirli bir zaman için
• Osmanlı Devleti’nde askerî alandaki ilk ciddi
görevlendirmesidir.
yenilik hareketleri III. Selim Dönemi’nde başladı.
• Ulus devletleşme sürecinin Avrupa ve dünyada güç
• III. Selim mevcut askerî
kazanmasıyla beraber, askerlik bir vatan hizmeti
birliklerin ıslahına önem vererek
olarak görülmeye başlandı.
öncelikle yeniçerilere talim
• İmparatorlukların dağılmasıyla birlikte ulus
yapma zorunluluğu getirdi.
devletler ordularını aynı ülkede doğmuş aynı inanç
• Bu dönemde modern bir
ve kültür kökenine sahip kişilerden oluşturmaya
niteliğe sahip Nizam-ı Cedit
dikkat etti.
Ocağı kuruldu. Bu ordunun
• 23 Ağustos 1793 tarihinde Fransa’da çıkan
eğitiminde Fransa ve
seferberlik kararnamesi ile “zorunlu askerlik” ya
İsveç’ten getirtilen subaylar, mühendisler ve
da “vatandaş askerliği” olarak bilinen uygulama,
teknik elemanlar ile bu konularda yazılmış
kitle ölçeğinde ilk kez Fransa’da başladı.
kitaplardan yararlanıldı.
• Bu kararname ile 18-25 yaş arası bütün genç
• Ocağın masrafları ise İrad-ı Cedit adıyla kurulan
erkekler askerlikle mükellef tutuldu. Bu kanunun
özel bir hazineden karşılandı.
yapılmasında milliyetçilik düşüncesinin yayılması,
toplumsal sınıfların ortadan kaldırılması ve “kral DİKKAT
için değil vatan için savaş” anlayışı etkili oldu. Nizam-ı Cedit Ordusu, Filistin’i işgal eden
• Zorunlu askerlik sisteminin faydaları, Napolyon’un Napoleon’u Akkâ’da mağlup ederek önemli bir
Fransız ordusu ile kazandığı başarılardan sonra başarı elde etmiştir. Bu olay Nizam-ı Cedit
daha net ortaya çıktı. projesinin başarılı olduğunun kanıtıdır.
6
• İstanbul’da Levent, Selimiye kışlaları inşa edildi Tanzimat Dönemi
ve “Bostancı Tüfenkçisi Ocağı” kuruldu. Ancak • 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile
Yeniçerilerin başlattığı Kabakçı Mustafa İsyanı askerliğin vatani hizmet olarak kabul edilmesi
ile padişah tahttan indirildi ve bu dönem sona ve zorunlu olması gerektiği vurgulandı.
erdi. • 1843’teki kura usulü ile herkesin askerlik yapması
ile ilgili kanun çıkarıldı. Bu tarihten itibaren
II. Mahmud Dönemi düzenli ordu için “Asâkir-i Nizamiye” ismi
• II. Mahmud Dönemi’nin ilk zamanlarında kurulan kullanılmaya başlandı.
Sekban-ı Cedit ve Eşkinci Ocağı Yeniçerilerin
AKLINDA KALSIN
tepkisi yüzünden uzun ömürlü olmadı.
Osmanlı Devleti’nde Vatan ve Nizamiye
• Yeniçerilerin devlet ve padişah aleyhine faaliyetleri
Kavramları
onların sonunu hazırladı. 1826’da Yeniçeri Ocağı
✓ Fransız İhtilali sonrası kralın toprağı olarak
kaldırıldı (Vakay-ı Hayriye) ve ıslahatların önü
görülen ülke, o topraklarda yaşayan milletin
açıldı.
“vatan”ı olarak yüceltildi. Osmanlı
DİKKAT Devleti’nde “vatan” denince önceleri kişinin
Osmanlı tarihine Yeniçeri Ocağı’nın doğup büyüdüğü yer kastedilirken, Tanzimat
kapatılması, ordu ve devlet teşkilatındaki Fermanı sonrasında devlete ait topraklar
modernleşmenin asıl başlangıcı kabul edilmiştir. “vatan” olarak kabul edilmiş ve askerliğin
“vatan borcu” olarak görülmesi de bu
• Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i süreçte ortaya çıkmıştır.
Muhammediye (Hz. Muhammed’in Muzaffer ✓ Osmanlı Devleti’nde düzenli ordu için kısaca
Askerleri) adı ile Batılı tarzda yeni bir ordu Asâkir-i Nizamiyye, Nizamiye, Nizamiye
kuruldu. Bu ordunun ihtiyaçlarının karşılanması Askeri veya Asâkir-i Muntazama tabirleri
için “Asâkir-i Mansûre Hazinesi” oluşturuldu. kullanılmıştır.
• Seraskerlik (ordu komutanlığı) makamı ✓ Günümüzde kışlalar ve askerî tesislerin ana
oluşturuldu. Seraskerlik, sadrazam ve şeyhülislama giriş kapılarına Nizamiye Kapısı denilmesi de
protokol bakımından denk sayıldı. bu geleneğin uzantısıdır.
• İç güvenliğin sağlanması için redif birlikleri
kuruldu.
• Mehterhane takımı kaldırılarak Mızıka-i Hümâyun
kuruldu.
• Ordunun temel ihtiyaçlarının karşılanması için
Dâr-ı Şûra-yı Askerî (Askerî Şûra) oluşturuldu.
• Donanmaya ilk kez buharlı gemiler alındı.
7
• 1844’te yapılan bir düzenlemeyle askerlik süresi XIX. Yüzyılda Sosyal
beş sene olarak belirlendi.
Hayattaki Değişimler
• 1846’da askerlik sadece Müslümanlara zorunlu
tutuldu. Nüfus, Haberleşme, Ulaşım
• 1856’da ilan edilen Islahat Fermanı ile zorunlu • XIX. yüzyılda devletler nüfus artış politikalarına
askerlik kabul edildi. Ancak isteyenlerin bedel-i önem vererek ekonomik ve askerî alanda
askerî yöntemi ile yani belli miktar ücret ödemesi güçlerini arttırmaya çalıştılar.
ile askerlikten muaf olması kararlaştırıldı. Fakat • XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde haberleşme
bu girişimlerden istenilen sonuçlar alınamadı. ve ulaşım alanlarında önemli gelişmeler yaşandı.
Osmanlı Devleti 1855 yılında ilk kez telgraf ile
II. Abdülhamid Dönemi tanıştı.
• II. Abdülhamid Dönemi’nde Almanya’dan Von • Demir yolu ulaşımına önem veren Osmanlı
der Goltz Paşa’nın öncülüğünde 1886 tarihli yöneticileri daha çok yabancı şirketler
“Ahz-ı Asker Kanunu” çıkarıldı. vasıtasıyla ülkenin birçok bölgesinde demir yolu
• Osmanlı Devleti’nde fiili olarak zorunlu askerlik yapılmasını sağladılar.
sistemi ancak 1909’da uygulanabildi. • Osmanlı topraklarında ilk demir yolu 1851’de
Kahire-İskenderiye arasında yapıldı. Anadolu’da
ilk kez 1856 yılında İzmir-Aydın Demir Yolu,
Avrupa’da ise 1856 tarihli Cenova-Köstence
Demir Yolu yapımı gerçekleştirildi.
• Demir yolu yapımı konusunda Osmanlı
Devleti’nde imtiyazlar alan ve bu şekilde
Osmanlı topraklarında sömürge politikası
izlemeye çalışan Almanya, İngiltere gibi devletler
birbirleriyle rekabet ettiler.
AKLINDA KALSIN
Demir Yolları
✓ Osmanlı Devleti'nde baştan itibaren yapılan
demir yollarının toplam uzunluğu 8334
kilometredir. Bunlardan 4138 kilometresi
bugünkü Türkiye sınırları içerisinde kalmıştır.
✓ II. Abdülhamid Dönemi'nde büyük çoğunluğu
Alman sermayesi ile olmak üzere toplam
5792 kilometre demir yolu yapılmıştır.
✓ Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk zamanlarında
ağırlık verilen konulardan biri olan demir
yolları, 1940 yılında 7381 kilometreyi, 1950'de
7671 kilometreyi bulmuştur. Günümüzde ise
mevcut demir yolu ağının uzunluğu 8430
kilometredir.
8
Eğitim II. Mahmud ve Tanzimat Dönemi
• Ulus devlet anlayışının oluşması ve bu niteliğe • Eğitim konusunda ilk ciddi ıslahat hareketleri
sahip devletlerin kurulması ile millete aidiyet ve XIX. yüzyılda II. Mahmut Dönemi’nde başlamıştır.
devlete bağlılık duygusu geliştirilmeye çalışıldı. Bu • 1824 yılında II. Mahmud’un fermanı ile
duygunun meydana getirilmesinde askerlik ve İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirildi ve
eğitim politikalarına önem verildi. Avrupa’nın çeşitli okullarına öğrenci gönderildi.
Osmanlı Devleti’nde Önemli Modern Eğitim • 1846’da Mekâtib-i Umumiye Nezareti (Okullar
Kurumları Müdürlüğü) kuruldu.
Hendesehane (1734): Fransız uzman Comte de • İlköğretim; sıbyan mektepleri, iptidailer
Bonneval (Humbaracı Ahmet Paşa) öncülüğünde (ilkokul) ve rüştiyeler (ortaokul) olmak üzere üç
modern askerî teknikler konusunda eğitim vermek bölüme ayrıldı.
için açıldı. • 1848’de rüştiyelere öğretmen yetiştirmek üzere
Mühendishane-i Bahr-i Hümâyun (1775): Hasan “Darü’l Muallimin” açıldı.
Paşa ve Baron de Tott öncülüğünde açıldı. • Ders kitaplarının seçimi ve tercümesini yapmak
Günümüz Deniz Harp Okulu’nun temeli üzere 1851 yılında Osmanlı Devleti’nin ilk resmî
atıldı. bilim kurulu olan “Encümen-i Daniş” oluşturuldu.
Mühendishane-i Berr-i • 1857’de “Maarif-i Umumiye Nezareti” (Millî
Hümâyun (1795): Kara Eğitim Bakanlığı) kuruldu.
Mühendishanesi olarak da • 1869’da yayımlanan “Maarif-i Umumiye
adlandırıldı ve 1914 yılına Nizamnamesi” ile ülkenin her yerinde sıbyan
kadar hizmet verdi. mekteplerinin açılması kararlaştırıldı.
Mekteb-i Tıbbiye (1827): • Üst düzey devlet görevlisi ve bürokrat yetiştirmek
Modern tıp eğitimi vermek için 1859’da Mekteb-i Mülkiye-i Şahane açıldı.
amacıyla açıldı. Bu kurum günümüzdeki Siyasal Bilgiler
Mekteb-i Harbiye (1834): Fakültesi’nin temeli oldu.
Asâkir-i Mansûre-yi • 1870 tarihinde ilk yüksek öğretim kurumu olan
Muhammediye Ordusuna Darü’l-Fünun açıldı.
modern askerî ve • Özellikle Islahat Fermanı’nın ilanı sonrası ülkedeki
teknolojik bilgiye sahip subay yabancı okulların sayısında ciddi bir artış
yetiştirmek amacıyla açılmıştır. Günümüzde Millî meydana geldi.
Savunma Üniversitesine bağlı olarak eğitim ve
öğretime devam etmektedir.
Mekteb-i Mülkiye (1859): Üst düzey devlet
adamı yetiştirmek amacıyla açıldı.
• Osmanlı Devleti’nde eğitim konusunda modern
anlamda ilk yenilikler XVIII. yüzyılda askerî alanda
yapılmıştır. Bu dönemde açılan askerî okullarda,
Fransızca başta olmak üzere yabancı dille eğitim
verilmeye başlanmış ve bu okullara yurt dışından
askerî uzmanlar getirilmiştir.
9
II. Abdülhamid Dönemi • Bu okulların devlet tarafından kontrol alınmaması
• II. Abdülhamit Dönemi’nde eğitim hizmetleri ülke neticesinde okullarda okuyan öğrencilere millî
genelinde yayıldı. kültürden uzak, ayrılıkçı hareketleri özendirici
• Bu dönemde sanat ve mesleki eğitime de önem eğitimler verilmeye başlandı.
verildi. • Misyonerlik faaliyetlerinin de yoğun bir biçimde
• Hukuk Mektebi, Sanayi-i Nefise Mektebi, yapıldığı bu okullarda okuyan öğrencilerle Osmanlı
Maliye Mektebi, Ticaret Mektebi, Bağcılık ve kurumlarında okuyan öğrenciler arasında ciddi
Aşı Mektebi, Orman ve Maden Mektebi ve farklılıklar oluştu ve eğitim alanında ikilikler
Baytar Mektebi açıldı. yaşandı.
• Ayrıca demir yolu, deniz ticareti, ziraat, gümrük, • Yabancı okullar azınlık isyanların çıkmasında ve
dişçilik, telgrafçılık ve lisan alanlarında mesleki ve savaşlarda casusluk faaliyetlerine varıncaya kadar
teknik eğitim kurumları oluşturuldu. birçok olumsuzluğun yaşanmasında önemli bir rol
oynadılar.
Yabancı Okullar DİKKAT

• Osmanlı Devleti’nde açılan ilk yabancı okul 1583 Sosyal Devlet ve II. Abdülhamid
tarihinde Fransızlar tarafından açılan “Saint ✓ II. Abdülhamid Dönemi’nde sosyal devlet
Benoît”tir. anlayışına ve sağlık sektörüne verilen önem
• XIX. yüzyıla gelindiğinde ise Osmanlı Devleti’nde arttı.
Tanzimat ve Islahat Fermanları ile kendilerine ✓ Dârülaceze, Dârülhayr-ı Ali ve Himaye-i
tanınan hakları kullanan azınlıklar ve yabancılar Etfal, Hamidiye Etfal Hastanesi gibi
ülke içinde birçok okul açmaya başladılar. 300’den fazla sosyal hizmet ve sağlık kurumu
• Bu okulların sayısı XX. yüzyılın başlarında hizmete girdi.
1500’ün üzerine çıktı. ✓ 16 Ocak 1865’te çıkarılan “Emeklilik Kanunu”
ile sosyal güvenlik alanında da düzenlemeye
gidildi. Emeklilik sistemi ile ilgili ilk kurum
olan Askerî Tekaüd Sandığı 1866’da kuruldu.
10
Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Fermanı
Demokratikleşme (Gülhane Hatt-ı Hümayunu)
Hareketleri (3 Kasım 1839)
Sened-i İttifak (1808) AKLINDA KALSIN
• 1807 yılında çıkan Kabakçı Mustafa İsyanı ile
Tanzimat: Tanzim (düzenleme) kelimesinin çoğulu
III. Selim tahttan indirilmiş daha sonra da IV.
olarak düzenlemeler anlamına gelir.
Mustafa ardından Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa
Ferman: Padişahın herhangi bir konu hakkında
Paşa’nın çabasıyla II. Mahmud tahta çıkarılmıştı.
verdiği emir, buyruk demektir.
DİKKAT
• Osmanlı Devleti’nde
Âyan
demokratikleşme ve Batılılaşma
Osmanlı Devleti’nde daha çok taşrada; sözü
yolunda atılan en önemli
dinlenen, zenginlere veya büyük toprak sahiplerine
adımlardan biri olan Tanzimat
(ağa), iltizam sistemini uygulayan mültezimlere
Fermanı Abdülmecit
ve bazen de taşradaki üst düzey devlet
Dönemi’nde ilan edildi.
görevlilerine verilen isim
• Alemdar Mustafa Paşa sadrazam olduktan

hemen sonra da 1808 tarihli Sened-i İttifak • Fermanın
hazırlanmıştır. Alemdar Mustafa Paşa ve ayanlar, hazırlanmasında
güçlerini korumak ve devlet nazarında resmen Londra elçiliğinden
kabul görmek düşüncesiyle padişah ile Sened-i Hariciye Nazırlığı'na
İttifak’ı imzaladılar. (Dışişleri Bakanlığı)
Sened-i İttifak’ın İçeriği getirilen Mustafa
✓ Padişah ağır vergiler koymayacak ve adil vergi Reşit Paşa büyük rol
toplatacak, âyanlar vergi ve asker toplanmasında oynadı.
devlete yardım edecektir.
✓ İstanbul’da padişaha karşı bir isyan gerçekleşirse
Tanzimat Fermanı’nın İlan Edilmesinin
âyanlar yardıma gelecek ve âyanlık hakları
Sebepleri
babadan oğula geçebilecektir.
✓ Avrupalı devletlerin azınlık haklarını bahane
Önemi
edip Osmanlı Devleti’nin iç işlerine
Sened-i İttifak ile âyanların varlığı devlet
karışmasını engellemek
tarafından resmen tanındı ve padişah, kendi
✓ Mısır meselesi konusunda Avrupalı devletlerin
gücünün yanında başka bir gücün varlığını
desteğini sağlamak ve Londra Konferansı’nda
kabul etti. Böylece ilk defa padişahın yetkileri
Osmanlı Devleti aleyhine karar çıkmasını
kısıtlandı. Kısa bir süre sonra çıkan Yeniçeri
engellemek
isyanı sonucunda Alemdar Mustafa Paşa
✓ Milliyetçilik akımına bağlı olarak Osmanlı
öldürüldü ve II. Mahmud âyanlık sistemini
ülkesinde çıkan azınlık isyanlarını sona
kaldırarak merkezî otoriteyi güçlendirmeye çalıştı.
erdirmek
11
Tanzimat Fermanı’nın İçeriği Islahat Fermanı (1856)
✓ Bütün tebaanın can güvenliği, mal, ırz
• Kırım Savaşı’ndan sonra toplanan 1856 Paris
ve namusu korunacaktır.
Konferansı’nda Avrupalı devletler Osmanlı
✓ Vergiler, herkesin
Devleti’ne azınlıklara haklar verilmesi konusunda
gelirine göre tahsil
baskı yaptılar ve Osmanlı Devleti de Islahat
edilecektir.
Fermanı’nı ilan etmek zorunda kaldı.
✓ Askerlik tüm Osmanlı
• Bu ferman aynı zamanda Paris Antlaşması’nın
tebaası için zorunlu
maddeleri arasında da zikredildi.
olacaktır. Askerlik süresi
• Islahat Fermanı esasen Tanzimat Fermanı’nın
dört veya beş yıl olarak
bir devamı, tamamlayıcısı oldu.
belirlenecektir.
✓ Hiç kimseye yargılanmadan ölüm cezası Islahat Fermanı’nın İlan Edilmesinin Sebepleri
verilmeyecek, herkes malını mülkünü istediği gibi ✓ Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Fermanı ile
tasarruf edebilecektir. azınlıklara verdiği hakların Avrupalı devletler
✓ Rüşvet ve iltiması önlemek amacıyla kanunlar tarafından yeterli bulunmaması
çıkarılacaktır. ✓ Avrupalı devletlerin, azınlıklar vasıtasıyla
Osmanlı Devleti’nin içişlerine müdahale etmek
Önemi ve Sonuçları istemesi
✓ Rüşvet ve iltimasın da kaldırılmasını öngören bu Islahat Fermanı’nın İçeriği
ferman, yapılacak ıslahatları ayrıntıları ile
✓ Müslümanlar ile gayrimüslimler kanun önünde
açıklamaz, yapılacak olan ıslahatlara yol
eşit olacak ve devlet hizmetlerine, askerliğe ve
gösterir.
okullara ayrım gözetmeksizin tüm tebaa kabul
✓ Padişah, kendi rızasıyla Batılı devletlerin
edilecek.
baskısı olmadan ilan etmiştir. Kendi gücü
✓ Gayrimüslimler hastane, kilise, banka, okul,
üstünde ilk kez kanun gücünün üstün
şirket açabilecek, isterlerse bu kurumların
olduğunu belirtmiştir.
bakımını yapabilecek. Yabancılar okula
✓ Askerlik vazifesinin vatan hizmeti sayılması
açabilecek.
ile gayrimüslimlere de askerlik yolu açılmıştır.
✓ Gayrimüslimleri aşağılayan tabirler
✓ Osmanlı Devleti Avrupa hukukunu resmen takip
kullanılmayacak.
etmeye başlamıştır.
✓ Cizye vergisi kaldırılacak, gayrimüslimler
✓ Türk toplumunun Batılılaşma ve çağdaşlaşma
askerlik yapacak veya askerlik bedelini nakit
süreci somut bir şekilde başlamıştır.
olarak ödeyecek.
✓ Avusturya ve Rusya dışındaki diğer devletler,
✓ Müslümanlar ile gayrimüslimler arasındaki
fermanı olumlu karşılamıştır.
davaları görmek için karma mahkemeler
✓ Müslümanlar gayrimüslimlerle eşit olduğu için,
kurulacak.
gayrimüslimlerin bir kısmı da askerlik ile ilgili
✓ Yabancılar da Osmanlı Devleti sınırları
düzenleme yüzünden fermanı olumlu
içerisinde mülk sahibi olabilecek.
karşılamamıştır.
✓ İltizam usulü kaldırılacak, bütün Osmanlı
✓ Osmanlı Devleti’nde ulema, âyan ve bazı valiler,
tebaası din ve mezhebi ne olursa olsun aynı
şeri esasların çiğnendiğini öne sürerek fermanın
vergiyi ödeyecek.
ilanına tepki göstermişlerdir.
12
Önemi ve Sonuçları I. Meşrutiyet'in İlanı ve
✓ Bu fermanla birlikte gayrimüslimler ve yabancı Kanun-ı Esasi
uyrukluların da mülk edinebilmesine, cizye (1876)
vergisinin kaldırılmasına ve iltizam usulüne son
verilmesine karar verildi. I. Meşrutiyetin İlan Edilmesinin Sebepleri
✓ Tanzimat Fermanı bütün halka hitap eden bir ✓ Mithat Paşa, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali
belge iken Islahat Fermanı daha çok Suavi, Şinasi ve Hüseyin Avni Paşa gibi
gayrimüslimlere yeni haklar getirdi. isimlerin yer aldığı Yeni Osmanlıların devleti
✓ Tanzimat Fermanı Osmanlı Devleti’nin kendi dağılmaktan kurtarmak için meşruti yönetime
isteği ile ilan edilmişti. Ancak Islahat Fermanı geçilmesi yönündeki çabaları
Avrupalı Devletlerin baskısı ile ilan edildi. ✓ Anayasanın ilan edilmesiyle kanun üstünlüğü
✓ Gayrimüslimler birçok konuda Müslümanlarla eşit ilkesini ön plana çıkarmak, azınlıkların ülke
seviyeye geldi ve hatta bazı konularda daha fazla yönetiminde yer almasını sağlayarak Avrupalı
hakka sahip oldu. devletlerin Osmanlı Devleti’nin içişlerine
✓ Islahat Fermanı, Paris Antlaşması’nda yer aldığı karışmasını engellemek
için Avrupalı devletler fermanın uygulanması ✓ Milliyetçilik isyanlarının önüne geçerek
konusunda Osmanlı Devleti’nin iç işlerine devleti dağılmaktan kurtarmak
müdahale etmeye devam ettiler.
AKLINDA KALSIN
Meşrutiyet: Bir ülkenin hem hükümdar hem de
parlamento (meclis) tarafından yönetildiği
rejim.
Parlamento: Halkın oylarıyla ülke yönetimine
katılması için seçilen vekillerden oluşan meclis.
Bu sistemin var olduğu yönetim anlayışı ise
parlamenter sistem olarak adlandırılır.
Yeni Osmanlılar (Jön Türkler-Genç
Osmanlılar): Avrupa’da eğitim almış bir grup
genç tarafından oluşturulan, kısa süre içerisinde
birçok aydın, gazeteci, devlet adamının katıldığı
siyasi oluşum. Temel amaçları meşrutiyet
sistemine geçilmesidir.
13
• Meşrutiyet Dönemi’nin başlamasını sağlayan
gelişmeler, 10 Mayıs 1876’da ortaya çıkan
öğrenci hareketiyle ortaya çıktı.
• Bu olaylar neticesinde devlet kademelerinde
önemli görevlere gelen meşrutiyet taraftarları,
Sultan Abdülaziz’i tahttan indirerek yerine
V. Murad’ı tahta geçirdi.
• Kısa süre sonra da Sultan V. Murad’ın yerine,
meşrutiyeti ilan edeceği teminatını veren II.
Abdülhamid tahta çıkarıldı. • İlk Osmanlı Meclis-i Umûmisi, 115’i Meclis-i
• Meşrutiyet’in ilanı öncesinde Avrupalı devletler, Mebusan ve 26’sı da Meclis-i Âyandan olmak
Osmanlı azınlıkları ile ilgili çeşitli kararlar almak üzere 141 üyeyle 19 Mart 1877’de Dolmabahçe
için Tersane Konferansı’nda bir araya Sarayı’nda toplanmıştır.
gelmişlerdi. • Meclisin açılış gününde tüm resmî daireler tatil
• Osmanlı Devleti özellikle konferans toplandığı edilmiş ve halk törene büyük ilgi göstermiştir.
esnada meşrutiyeti ilan ederek azınlıklara • Mebusların halk tarafından seçilmesi, Türk
gereken hakların verildiğini göstermek istemiş ve tarihinde demokratikleşme yolunda atılan önemli
Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nin iç işleri bir adım olmuştur.
ile ilgili karar almasını engellemek istemişti. • Kanun-ı Esasi’ye göre iki dereceli seçim
Ancak Avrupalı devletler meşrutiyetin ilanını yapılması gerekmektedir.
dikkate almayarak konferansa devam etti.
14
Kanun-ı Esasi’nin Bazı Maddeleri • Meşrutiyet rejimi, padişahın 93 Harbi’ni gerekçe
✓ Padişah; vekillerin tayin ve azli, yabancı göstererek Kanun-ı Esasi’yi askıya alması ile sona
devletlerle sözleşme yapılması, savaş ve barış ermiştir.
ilanı, kara ve deniz kuvvetlerinin kumandası, • 1908 yılında ise bu sefer İttihat ve Terakki
Meclis-i Umûminin toplanması ve tatili, Heyet-i Cemiyeti’nin baskısıyla II. Abdülhamid tekrardan
Mebusan’ın feshi padişahın mutlak meşrutiyeti ilan etmiş ve II. Meşrutiyet Dönemi
haklarındandır. İcraatlarından dolayı sorumlu başlamıştır.
tutulamaz.
✓ Matbuat (basın-yayın), kanun dairesinde
serbesttir.
• II. Meşrutiyetin ilanı sonrasında yapılan 1908

seçimlerine İttihat ve Terakki Cemiyetiyle Ahrar
Fırkası katılmıştır.
• Yeni rejime karşı çıkan 31 Mart Vakası’nın
bastırılmasından sonra Sultan II. Abdülhamid
tahttan indirilmiştir. Kanun-ı Esasi’de yapılan
✓ Müsadere, angarya ve işkence yasaktır. değişikliklerle siyasal örgütlenme ve toplantı hakkı
✓ Sadrazam ve şeyhülislamı bizzat padişah belirler, tanınmış ve Türk demokrasi tarihinde gerçek
sadrazamın belirleyeceği diğer vekiller ise padişah anlamıyla siyasi partiler kurulmaya başlanmıştır.
tarafından onaylanır.
AKLINDA KALSIN
✓ Meclis-i Umûmi üyeleri, düşünce ve beyanlarında
II. Meşrutiyet Dönemi’nde Kurulan Siyasi
özgürdür; meclisteki konuşmaları ve görüşleri için
Partiler
haklarında soruşturma açılamaz.
✓ İttihat ve Terakki Fırkası
✓ Kanun teklifi Heyet-i Vükela’ya (hükûmet) aittir.
✓ Ahrar Fırkası
Kanun tasarıları Meclis-i Mebusan ile Meclis-i
✓ Osmanlı Demokrat Fırkası
Âyanda kabul edilir ve padişah tarafından
✓ İttihad-ı Muhammedi Fırkası
onaylanırsa kanunlaşır.
✓ Mutedil Hürriyetperveran Fırkası
✓ Islahat-ı Esasiye Osmaniye Fırkası
✓ Ahali Fırkası
✓ Osmanlı Sosyalist Fırkası
✓ Hürriyet ve İtilaf Fırkası
✓ Millî Meşrutiyet Fırkası
15
Üç Tarz-ı Siyaset (Osmanlı Osmanlı Devleti’nde Darbeler
Son Dönem Fikir Akımları) 1876 Darbesi
Osmanlıcılık • Abdülaziz kendisine muhalif olan devlet adamları
• Bütün Osmanlı ülkesinde yaşayan insanları dil, tarafından 1876 tarihinde tahttan indirilmiş ve
din, ırk ayırt etmeksizin Osmanlı vatandaşlığı Topkapı Sarayı’nda
çatısı altında birleştirmeyi hedefler. öldürülmüştür.
• Mithat Paşa, Namık Kemal ve Ziya Paşa önde • Sultan Abdülaziz’den sonra V.
gelen savunucularıdır. Murad tahta çıkarılmış ancak
• Balkanlarda çıkan isyanlar ve özellikle Balkan hastalanması sonucunda
Savaşları ile etkisini yitirmiştir. meşrutiyeti ilan edeceğine söz
veren II. Abdülhamid tahta
Türkçülük çıkarılmıştır.
• Bütün Türkleri dil, din, soy ve ülkü birliği çatısı

altında kültürel olarak bir arada tutmayı hedefler. 1909 Darbesi
• Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Mehmet Emin • II. Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte yaşanan toprak
Yurdakul, İsmail Gaspıralı ve Ahmet Ağaoğlu kayıpları ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin devlet
önde gelen savunucularıdır. içinde nüfuz kurma çabaları muhalefetin sesinin
• Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra da artmasına neden olmuştur.
etkisini devam ettirmiştir. • Önemli muhalif gazetecilerden biri olan Hasan
Fehmi’nin öldürülmesi ile de “31 Mart Vakası”
İslamcılık (Panislamizm, Ümmetçilik) (13 Nisan 1909) ortaya çıkmıştır.

Ancak çıkan bu isyan Hareket
• Bütün Müslümanların tek bir çatı altında
Ordusu tarafından bastırılmıştır.
birleşmesi ve ortak hareket etmesi gerektiğini
• İsyandan sorumlu tutulan II.
savunur.
Abdülhamid, 1909’da tahttan
• II. Abdülhamid, Mehmet Akif Ersoy, Sait Halim
indirilmiş ve yerine kardeşi V.
Paşa önde gelen savunucularıdır.
Mehmed Reşad getirilmiştir.
• Dünya Savaşı’nda Arapların İngilizlerle iş birliği
yapması ile etkisini yitirmiştir.
1913 Darbesi (Bâbıâli Baskını)
• İttihat ve Terakki mensupları Balkan Savaşlarında
DİKKAT
kaybedilen toprakların sorumlusu olarak hükûmeti
Gerek Osmanlıcılık gerek İslamcılık ve gerekse
suçlamıştı.
Türkçülük fikrini ortaya atan ve savunanlar,
• Bir süre sonra Enver ve Talat beylerin
merkezî idareyi elinde bulunduranlar veya fikir
önderliğinde hükümetin bulunduğu Bâbıâli’ye bir
adamlarıdır. Bu kişilerin ortak amacı Osmanlı
baskın düzenlenmiş ve Kâmil Paşa Hükümeti
Devleti’nin siyasi ve toplumsal birliğini
istifa etmek zorunda kalmıştır.
koruyarak dağılmasını önlemektir.
• Bu tarihten sonra yönetim tamamen İttihat ve
Terakki’nin kontrolüne geçmiştir.
16
11.5. ÜNİTE
SERMAYE
VE
EMEK
EL EMEĞİNDEN
MAKİNELEŞMEYE
SANAYİLEŞME
ÇABALARI
EKONOMİYİ DÜZELTME
ÇABALARI
5. ÜNİTE: SERMAYE VE EMEK
El Emeğinden
Makineleşmeye
• XVIII. yüzyılın ikinci yarısında, bilimsel ve
ekonomik gelişmelerin etkisiyle kol gücünün
yerini makinelerin almaya başladığı “Sanayi
İnkılabı” gerçekleşti. Sanayi İnkılabı ilk olarak
İngiltere’de ortaya çıktı.
• Sanayi İnkılabı ilk olarak tekstil sektöründe ortaya

İngiltere’de Sanayi İnkılabının
çıkmıştı. Daha sonraki zamanlarda ise demir-çelik
Başlamasının Nedenleri
sanayi ve tarım alanlarında da sanayileşme süreci
✓ Lonca sisteminde yaşanan bozulmalar
hız kazandı.
✓ Thomas Newcomen, Denis Papin ve James
Watt’ın katkılarıyla yapılan “buhar makinesi” Sanayi İnkılabın Sonuçları ve
✓ Hargrave’in “iplik bükme makinesi”ni, Etkileri
Cartwright’in “dokuma makinesi”ni icat etmesi • Buhar makineleri dokuma fabrikalarında, gemilerde
✓ Sömürgecilik faaliyetleri ile ham madde, enerji ve lokomotiflerde yaygın olarak kullanıldı.
ve pazar ihtiyacının giderilmesi • Üretim biçiminde gerçekleşen bu köklü değişim
✓ Siyasi otoritelerin bilim insanları ile girişimcileri yalnız sanayi alanında değil, tarımda da etkisini
desteklemesi gösterdi.
• Üretim organizasyonları büyük çiftliklerin
kontrolüne geçti.
• Kimya sanayisinin gelişimi sonucu elde edilen yapay
gübreler, biçerdöver, tohum ekme ve orak
makinelerinin icadı tarımsal üretimi görülmedik
ölçülerde arttırdı.
• Pastörizasyon ve soğutma yöntemleriyle de gıda
ürünlerinin bozulmadan uzun süre saklanması
kolaylaştı.
1
• Sanayi tesislerinde çalışan işçi sınıfı ortaya çıktı. • XIX. yüzyıldan itibaren Fransa, Almanya ve Rusya
• Üretimde usta-çırak ilişkisinin yerini, patron-işçi birer sanayi ülkesi olma yolunda hızla ilerlemeye
ilişkisi aldı. başladı.
• Ürünler kâr amaçlı, daha çok, hızlı ve standart
kalitede üretildi.
• Buharlı gemiler ve lokomotiflerin kullanılmaya
başlanması ticaretin gelişimini hızlandırdı.
• Telgraf, telefon gibi iletişim araçlarının icadı bu
gelişime katkıda bulundu.
• Sanayi İnkılabı İngiltere’den sonra Kıta
Avrupası’nda da yayıldı.
2
Çalışma Ortamı
• Geleneksel üretim: Küçük el tezgâhlerı ve
atölyelerde gerçekleşmektedir.
• Endüstriyel Üretim: Fabrikalarda ve büyük
işletmelerde yapılmaktadır.
Üretim Aletleri
• Geleneksel üretim: Zanaatkârların kendi
ürettikleri el aletleri kullanılır.
• Endüstriyel Üretim: Makineler vasıtasıyla
üretim yapılır.
Üretim Hızı ve Miktarı

• Geleneksel üretim: Daha yavaş, az ancak
• Daha önce geleneksel yöntemlerle yürütülen
kaliteli üreitm gerçekleşir.
tarımsal faaliyetlerde bilimsel metotlar
• Endüstriyel Üretim: Daha fazla, standart
uygulanmaya başlandı. kalitede ancak hızlı üretim gerçekleşir.
• Maliyet düşürücü teknik gelişmelerin
yaygınlaşması, çiftçilerin uzmanlaşması ve tarımın Üretim Organizasyonu
makineleşmesi birim topraktan elde edilen ürün • Geleneksel Üretim: Ülke içinde mal ve
hizmet arzının mümkün olduğu kadar bol,
miktarını büyük ölçüde artırdı.
kaliteli ve ucuz olmasını sağlamaktır.
• Endüstriyel Üretim: Kâr amaçlı üretim
yapılır.
Çalışma Disiplini
• Geleneksel Üretim: Usta-çırak ilişkisi, iş
birliği ve dayanışma vardır.
• Endüstriyel Üretim: Patron-işçi ilişkisi ve
rekabet ortamı vardır.
• Kendine yeterli ve bağımsız küçük üreticilerin

yerini büyük çiftliklerdeki tarım işçileri aldı.
• Benzinle çalışan ilk traktör, 1892’de ABD’de
üretildi. Bunu biçerdöver, tohum serpme, pamuk
ve mısır toplama makineleri ile hasat
makinelerinin gelişimi izledi.
• Sanayi Devrimi’nden sonra endüstriyel üretim
tarzının ortaya çıkması, Avrupa’da el emeğine
dayalı olarak üretim yapan işletmelerin yavaş
yavaş ortadan kalkmasına neden oldu.
3
• Sanayi İnkılabı’yla birlikte Osmanlı Devleti

dışarıya ham madde satan, dışarıdan ise mamul
madde alan bir devlet hâline geldi.
Osmanlı Devleti’nde
Sanayileşme Çabaları
• Osmanlı Klasik Dönemi’nde ekonomik faaliyetlerin
temelini tarım oluşturmaktaydı. Tarımsal
faaliyetler de tımar sistemi dâhilinde kontrol
altına alınıyordu.
• Ancak XVII. yüzyıldan itibaren tımar sisteminin
bozulması, kıtlıklar, isyanlar vb. gerekçeler
yüzünden tarımsal üretimde önemli düşüşler
yaşandı.
• Osmanlı Devleti’nin merkantilizm anlayışına
uygun ekonomik politikalar üretmemesi ve ihracatı
yasaklayan kanunlar çıkarması, ülkeye sermaye
girişini de zorlaştırdı.
• Sanayi İnkılabının Osmanlı ekonomisi üzerinde
yıkıcı etkileri oldu. Osmanlı Devleti Batı’da ortaya
çıkan teknik ve teknolojik gelişmeleri takip
edemedi.
• Avrupa’da buhar makineleriyle çalışan fabrikalar
kurulurken Osmanlı ülkesinde üretim büyük ölçüde
atölyelerde ve el tezgâhlarında kol gücüne dayalı
olarak sürdürülmeye çalışıldı.
4
Osmanlı Devleti’nin Sanayileşememesinin ✓ Üretim potansiyeline sahip nüfusun askerî

Temel Sebepleri alanda görev alması
✓ Yabancı devletlere tanınan kapitülasyonlar ve ✓ Devletin ham madde-enerji-pazar
ticari imtiyazlar organizasyonunu sağlayamaması
✓ Avrupa’daki teknik ve ekonomik gelişmelerin ✓ Loncaların sahip oldukları dokunulmaz yapı ve
yeterince takip edilmemesi ve geleneksel rekabetçi piyasaya karşı olmaları
yöntemlerle üretim faaliyetlerinin sürdürülmesi ✓ Yeniçeriler ve ulema gibi bazı kesimlerin
✓ Nüfus artış hızının yetersiz olması ve iş gücü yapılmak istenen ıslahatlara karşı olması
ihtiyacının karşılanamaması
✓ Kalifiyeli eleman eksikliği ve sermaye sahibi
girişimci bir sınıfın olmaması
✓ Devletin sanayileşme ve ekonomi konularında
uzun vadeli planlar üretememesi
✓ Uzun süren, genellikle de mağlubiyetle
sonuçlanan savaşlar ve iç isyanların
ekonomiye getirdiği ağır yükler
5
Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nın
• Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıldan itibaren
Önemli Maddeleri
sanayileşme hamlesinde başarılı olan Avrupa
✓ Mevcut kapitülasyonlar devam edecek ve
ülkeleri karşısında geri kalmaya başladı.
İngiltere’ye yeni imtiyazlar verilecektir.
• XIX. yüzyılda Osmanlı ticari hayatında Fransa ve
✓ İngilizler, Osmanlı ülkesindeki tarım ve
İngiltere’nin hâkimiyeti başladı. Ucuz ve kaliteli
sanayi ürünlerini serbestçe alıp
ürünler pazarlayan bu ülkeler, Osmanlı yerli
satabilecektir.
sanayisinin çökmesine neden oldu.
✓ Osmanlı Devleti, ihracat yasaklarını ve iç
• 1860’da Islah-ı Sanayi Komisyonu’nun kurulması,
ticarette uyguladığı her türlü tekelleşmeyi
dokuma, çuha, basma ve demir döküm fabrikaları,
kaldıracaktır.
feshane, tophane ve tersanelerinin açılması da
✓ İngiliz tüccarlar, Osmanlı ülkesinde yerli
ekonominin düzelmesine ciddi bir katkı sağlamadı.
tüccara sağlanan hak ve kolaylıklardan
• 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması Osmanlı
yararlanacaktır.
sanayisinin ve ekonomisinin çöküşünü hızlandırdı.
✓ İhracattan alınan vergiler %12, ithalattan
• Mısır Meselesi ve Rusya tehdidine karşı destek
alınan vergiler ise %5 olarak uygulanacaktır.
almak isteyen Osmanlı Devleti, İngilizlerle bir
ticaret antlaşması yapmak zorunda kaldı. Hem
Önemi ve Etkileri
İngilizlere hem de yabancı tüccarlara Osmanlı
• Dış ticaretteki sınırlamalar kaldırılmış,
Devleti’nin aleyhine birçok imtiyaz verildi.
yabancı malların ülkeye girişine imkân
sağlanmış, yerli malların dışarıya çıkarılması
da kolaylaşmıştır.
• Yabancı tüccarlara vergi muafiyeti getirilmiş,
yerli üreticiler vergi vermeye devam etmiş,
bu durum da yerli sanayinin çökmesine yol
açmıştır.
• Osmanlı Devleti, dışarıya ham madde satan,
işlenmiş ürün alan bir ülke hâline gelmiş ve
Batılı ülkelerin açık pazarı olmuştur.
6
Sömürgecilik ve Etkileri • XIX. yüzyılda sömürgecilik yerini küresel

• Coğrafi Keşiflerle başlayan sömürgecilik anlayışı, kapitalizm anlayışına bırakmış bu durum da
Sanayi İnkılabından sonra birçok Avrupalı devletin Avrupa’da sermaye fazlasının oluşmasına neden
temel politikalarından biri hâline gelmiştir. Batı olmuştur.
dünyasının sömürgecilik faaliyetleri genel olarak • Avrupa ülkeleri de bu sermayeyi Osmanlı gibi
dört dönemde incelenebilir. devletlere borç olarak vermiştir.
• Kapitalizmin işgücü ihtiyacı, köle ticaretini ortaya
Sömürgecilik Faaliyetleri çıkarmış ve Afrika'nın hür insanları Avrupalılar
Birinci Coğrafi Keşiflerden (XVI. yüzyıl) 7 tarafından ticari bir mal hâline getirilerek kıtalar
Dönem Yıl Savaşlarının bitiren Paris arası köle pazarlarında satılmıştır.
Antlaşması’na (1763) • Avrupa, uyguladığı kapitalist politikalar gereği;
İkinci Dönem Paris Antlaşması’ndan Almanya’nın İran, Çin ve Osmanlı Devleti gibi ülkelerin
siyasi birliğini sağlamasına (1871) madenlerini ve tarım alanlarını işletmiş ayrıca

buralarda liman ve demiryolu inşa etme haklarını
alarak sömürgecilik
Üçüncü Almanya’nın Siyasi birliğini
politikalarını
Dönem sağlamasından İkinci Dünya
uygulamıştır.
Savaşı’nın bitimine (1945)
• Batılı devletler, geri
Dördüncü İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminden
kalmış bölgelerdeki
Dönem günümüze
insanları ya köle
• 1800 ile 1914 yılları arasında insanlık kelimenin olarak kullanmışlar ya
tam anlamıyla acımasız bir işgal, istila ve sömürü da millî kimlik ve
tecrübesi yaşamıştır. kültürlerinden
• Bu durumun sonucu olarak Sanayi Devrimi'nden uzaklaştırarak onları
önce Avrupalılar sömürgecilik faaliyetleri ile asimile etmişlerdir.
dünyanın en az %35'ini kontrol ederken 1914'te
dünyanın %84'ünün kontrolünü ele geçirmişlerdir.
7
Ekonomiyi Düzeltme • Fakat bu idarenin kuruluşu sonrası Osmanlı

ekonomisi büyük oranda yabancıların kontrolüne
Çabaları
geçti.
• Osmanlı Devleti, XVII. yüzyılın ortalarından • 1909 yılından itibaren yönetime hâkim olan
itibaren yaşadığı ekonomik sıkıntıları Galata İttihat ve Terakki Cemiyeti, Türkçülük fikrinin
bankerleri olarak adlandırılan zenginlerden borç de etkisiyle “Millî İktisat Politikası”nı devreye
alarak gidermeye çalıştı. soktu.
• XIX. yüzyılda ise gelir gider harcamalarındaki
dengesizlik ve Kırım Savaşı’nın yarattığı ekonomik
sorunlar yüzünden 1854’de ilk kez İngiltere ve
Fransa’dan dış borç alındı.
• Alınan borçların büyük kısmı ise genellikle borç
veren ülkenin isteği ile plansız ve kontrolsüz kamu
harcamalarına, borç taksitlerinin ödenmesine,
sarayların yapımına, orduya ve maaşların
ödenmesine harcandı.
• Devlet bir süre sonra “Esham-ı cedide” adı
verilen senetler ile bir tür hazine bonosu • Korumacı millî ekonomi anlayışını model alan
oluşturdu ancak bundan da istenilen neticeler elde İttihat Terakki yönetimi yerli girişimcileri
edilemedi. destekleme ve onlara birçok konuda ayrıcalık
• II. Abdülhamid Dönemi’nde borçların ödenmesine tanıma politikası izledi.
imkân kalmadığı anlaşıldı ve alacaklılarla direk • I. Dünya Savaşı başladıktan sonra da
görüşülüp anlaşma yapılmasına karar verildi. kapitülasyonlar kaldırılarak millî ve bağımsız bir
• Bu görüşmeler sonucunda 1881’de “Muharrem ekonomi kurulmasına çalışıldı.
Kararnamesi” ilan edilerek “Düyûn-ı Umûmiye • Teşvik-i Sanayi Kanun-ı Muvakkatı ve
İdaresi”nin kurulmasına karar verildi. İktisadiyat Mecmuası çıkarıldı.
• Düyûn-ı Umûmiye, Rüsum-u Sitte (tuz, tütün,
damga vergisi, pul, içki vergileri, balık avı vergisi DİKKAT
vb.) adı verilen gelir kaynaklarına borçlara karşılık İktisadiyat Mecmuası
el koyacaktı. “Bu sefer Türkler zenginleşsin.” gibi
söylemlerle Millî İktisat Politikası’nı uygulamaya
koyan İttihatçılar, basın yayın yoluyla da
toplumun eğitilmesini gündeme getirmiştir. Bu
doğrultuda 1915 yılında “millî iktisada doğru”
anlayışıyla İktisadiyat Mecmuası yayımlanmaya
başlanmıştır.
• Ancak hem dış borçların fazla oluşu ve savaş
masraflarının artması hem de yerli burjuvazinin
yetersizliği “Millî İktisat Politikası”ndan istenilen
sonuçların alınmasına engel oldu.
8
11.6. ÜNİTE
XIX VE XX. YÜZYILDA

DEĞİŞEN GÜNDELİK
HAYAT
ULUS DEVLETE
GİDEN SÜREÇTE
NÜFUS
MODERN HAYATTAKİ
SOSYAL DEĞİŞİM
6. ÜNİTE: XIX VE XX. YÜZYILDA DEĞİŞEN
GÜNDELİK HAYAT
Ulus Devlete Giden • Osmanlı Devleti de kısa bir süre sonra
milliyetçilik, eşitlik, özgürlük gibi akımların
Süreçte Nüfus
etkisinde kaldı ve XIX. yüzyılın ilk yıllarından
Ulus Devlet Anlayışı ve itibaren azınlık isyanları ile uğraşmak zorunda
Azınlık İsyanları kaldı.
• 1648 Westphalia Antlaşması ve arkasından
• Osmanlı Devleti’nde ülkenin pek çok yerinde
gerçekleşen 1789 Fransız İhtilali, sonuçları
başlayan isyanlar ve ülkeye gerçekleşen göçler
itibariyle dünyada çok önemli etkiler bıraktı.
yüzünden ekonomik sıkıntılar katlanarak arttı.
• İhtilal sonrasında binlerce yıllık bir inanç geleneği
• Avrupa’da 1830 ve 1848
hâlini almış olan, adeta kaderin ya da ilahi bir
ihtilalleri mutlakiyetçi monarşi
yapının parçası olarak kabul edilen iktidarın, Tanrı
düzeninin sonunu getirdi ve
tarafından bir hanedana ya da bir insana
millî (ulus) devletlerin
bağışlanmış olması düşüncesi değişti ve mevcut
kurulma süreci başladı.
rejimlerin de yıkılabileceği anlaşıldı.
Artık meşruiyetin
• İhtilalin yaydığı en önemli fikirlerden biri de
temel kaynağı din
milliyetçilik oldu. Milliyetçilik ile birlikte Avrupa
veya soy değil
genelindeki imparatorluklar parçalanma sürecine
halkın bizzat
girdi.
kendisi olmaya
• Özellikle XIX. yüzyılda hem güçlerini kaybetmek
başladı.
istemeyen hem de imparatorluklarının dağılmasını
• Bu süreç meşrutiyet ya da cumhuriyet
engellemeye çalışan krallar ile özgürlük,
rejimlerinin ön plana çıkmasına neden oldu.
demokrasi, milliyetçilik gibi duygularla hareket
• Ayrıca bu dönemlerde her milletin kendi devletini
eden toplumlar arasında kanlı mücadeleler
kurması fikri kabul görmeye ve yayılmaya başladı.
yaşandı.
• Millî devletlerin kurulması ve eşitlik ilkesinin
• Bu mücadeleler sonucunda yüz binlerce insan
yayılmasına bağlı olarak ortaya çıkan vatandaşlık
hayatını kaybettiği gibi bir o kadar da insan
bilinci hızla yayılmaya başladı.
yaşadığı topraklardan göç etmek zorunda kaldı.
Bu insanların bir bölümü de Osmanlı topraklarına
sığındı.
1
GÜNDELİK HAYAT
• Ancak milliyetçi düşünceleri ön plana çıkaran • Azınlık isyanları ve sınırların daralmasıyla
devletlerde farklı milletlerden olanlara hoşgörülü kaybedilen topraklarda yaşayan Türk ve
bir tavır sergilenmedi. Müslümanlar, Osmanlı Devleti’nin geride kalan
• XIX. yüzyılda kabul gören bir diğer anlayış da topraklarına göç etmek zorunda kaldı.
üniter devlet yapısı oldu. • XIX. yüzyılda gerçekleşen bu kitlesel göç
hareketlerinden sonra Osmanlı Devleti’nde
DİKKAT mülteci meselesi ortaya çıktı.
Üniter devlet • Bu meseleyi çözmek isteyen Osmanlı yönetimi
Yasama ve yürütmenin tek bir siyasi otorite 1857 tarihinde “Muhacirun Kanunnamesi”ni
tarafından kullanıldığı, anayasa vasıtasıyla bir yayımladı ve 1860-1861 yıllarında “Muhacirun
ülkedeki temel birtakım kuralların belirlendiği, Komisyonu”nu kurdu.
alınan kararların ülke genelinde uygulandığı bir • Bu dönemde
sistemi ifade etmektedir. Anadolu’ya
• Avrupa genelinde yaşanan tüm bu gelişmelerin gerçekleşen
daha çok olumsuz sonuçları Osmanlı Devleti’ni göçlerin bir
derinden etkiledi. diğer sebebi de
• Bilhassa milliyetçilik akımından etkilenen başta Osmanlı-Rus
Sırplar ve Yunanlılar Avrupalı devletlerden aldıkları savaşlarıdır.
destekle isyan etmeye başladılar. Osmanlı Devleti • Özellikle 93 Harbi’nden sonra kaybedilen
de bu isyanları bastırmakta yetersiz kalınca topraklarda yaşayan yüz binlerce Türk ve
azınlıkların bağımsızlık taleplerini kabul etti. Müslüman Anadolu’ya gelip yerleşmiştir.
• 1831-1882 yılları arasında Anadolu’daki
Müslüman nüfus iki kat artmış bu durum da
Anadolu’ya Göçler
birtakım olumsuz sonuçların ortaya çıkmasına
Sebepleri
neden olmuştur.
Kaybedilen yerlerde kurulan yeni
idarelerin ve bölge halkının baskısı
• Savaşlar ile birlikte ortaya çıkan asayiş
sorunları
• Milliyetçilik akımının yayılması ile
insanların kendi millî devletlerinde
yaşama arzusu
• Ekonomik sıkıntılar yaşayan insanların
daha iyi bir yaşam umudu ile
topraklarını terk etmek istemeleri
2
GÜNDELİK HAYAT
Modernleşmeyle Yaşanan • Ancak XIX. yüzyılda sanayi tesislerinde çalışan
insanlar uzun çalışma saatleri yüzünden zor
Değişim
şartlar altında yaşamlarını sürdürdüler.
• Çocukların, kadınların ve yaşlıların da buna
Sanayileşme ve Modern
benzer koşullarda çalışması birtakım sorunları
Toplum
beraberinde getirdi.
• Sanayileşme ile birlikte kırsal nüfus şehirlere göç
etmeye başladı. Hem bu göçler hem de nüfusun
hızlı artışı metropol olarak adlandırılan büyük
şehirlerin ortaya çıkmasına neden oldu.
• İnsanların yaşam alanlarının değişmesi klasik
toplum yapısında da değişikliğe neden oldu ve
insanlar daha bireysel düşünmeye ve yaşamaya
başladı.
• Osmanlı Devleti de sanayileşme ile yaşanan
gelişmelerden Tanzimat Fermanı sonrasında
etkilenmeye başladı.
• İstanbul başta olmak üzere büyük şehirlerde • Daha fazla maddi kazanç elde etme dürtüsüyle
önemli değişimler yaşandı. Ülke genelinde hareket eden ve büyük şehirlere gelen insanlar,
bankalar açıldı, iş hanları çoğaldı, ulaşım ağı şehirlerde banliyö ve gecekondu olarak
gelişti, altyapı, su, tramvay, hava gazı hizmetleri adlandırılan yerleşim bölgelerinde yaşamaya
önem kazandı, fabrikaların ve hastanelerin başladılar.
sayısında artış yaşandı. • İnsanlar daha çok fabrikaların çevrelerinde yaşam
alanları oluşturup bu bölgelerde nüfusun
artmasına neden oldular. Fakat bu gelişmeler
beraberinde konut sıkıntısı, hava ve su kirliliği,
atık maddeler, varoş semtler gibi olumsuzlukların
doğmasına zemin hazırladı.
• Avrupa’da yaşanan tüm bu gelişmelere karşın
Osmanlı Devleti’nde benzer bir süreç yaşanmadı.
Bunun en önemli sebebi de Osmanlı Devleti’nin
Sanayi İnkılabı’nı gerçekleştirememiş olmasıdır.
• Ancak göçler ve yaşam standartlarının yükselmesi
gibi nedenler yüzünden Osmanlı Devleti’nde nüfus
artışı yaşandı.
• Sanayileşme sürecinin ortaya çıkardığı bir diğer • Nüfus artışının bilhassa İstanbul gibi büyük
durum da çalışma saati ve tatil günleri anlayışı şehirlerde yaşanması, Osmanlı yöneticilerini şehir
oldu. Fabrikalarda ve çeşitli işletmelerde çalışan planlaması, mürur tezkiresi (İstanbul’a gelmek
insanlar yaşamlarını bu doğrultuda sürdürmeye ve ve yerleşmek için alınan izin belgesi) belediye
düzenlemeye başladılar. hizmetlerinin modernize edilmesi gibi tedbirler
almaya yöneltti.
3
GÜNDELİK HAYAT
Kamuoyu ve Osmanlı • Teodor Kasap Efendi tarafından 1870’de çıkarılan
Devleti’nde Basın-Yayın “Diyojen” ise basın hayatının ilk mizah dergisi
• “Halkın düşüncesi” ve “toplumun tavrı” oldu.
anlamlarına gelen “kamuoyu” kavramı,
sanayileşme sürecinde kitle iletişim araçlarında
meydana gelen artışın etkisiyle ortaya çıktı.
• 1864 tarihinde yayınlanan “Matbuat

Nizamnamesi” ile sansür uygulaması başlatıldı.
• İlk kadın dergisi “Terakki-i Muhadderat” 1869
tarihinde yayın hayatına başladı.
Popüler Kültür
• XIX. yüzyılda kültürel yaşamda da önemli
değişimler yaşandı. Kırsal bölgelerden şehirlere
• Gazetelerin sayısının artması ve matbaanın gerçekleşen göç hareketi popüler kültür anlayışının
yaygınlaşması ile daha fazla insana ulaşması doğmasına zemin hazırladı.
kamuoyu anlayışının önem kazanmasına neden • Popüler kültürün etkisini arttırması da “sanat
oldu. toplum içindir” anlayışının ön plana çıkmasına
• Osmanlı Devleti’nde ilk gazete Fransız elçiliği neden oldu.
tarafından 1795 yılında çıkarılmıştı. • Osmanlı Devleti de Tanzimat Fermanı’ndan sonra
• Mısır valisi Mehmet Ali Paşa 1828 yılında “Vaka- bu gelişmelerden etkilendi ve Avrupa modası hızla
yı Mısriyye” adıyla resmî gazete bastırdı. Osmanlı ülkesinde yayılmaya başladı.
• 1831 tarihinde II. Mahmut’un emriyle çıkan

XIX. Yüzyıldan İtibaren Osmanlı Devleti'nde
“Takvim-i Vekayi” ise Osmanlı Devleti’ndeki ilk
Popüler Kültürün Yayılmasının Sebepleri
resmî gazete oldu.
✓ Demir yolları sayesinde iletişim alanındaki
• Abdülmecit Dönemi’nde ise yarı resmî gazete
kolaylıkların giderek artması
“Ceride-i Havadis” ve daha sonra ilk özel gazete
✓ Zorunlu askerlik hizmeti ile bireylerin
“Tercüman-ı Ahval” yayın hayatına başladı.
kaynaşması
• Gazeteler dışında dergiler de XIX. yüzyılda basın-
✓ Eğitim alanındaki ilerlemeler ve günlük
yayın hayatında yerini aldı.
gazetelerin yaygınlaşması
• 1850’de yayın hayatına başlayan “Veka-yı
✓ Teknik alanda ilerlemelerin yaşanması
Tıbbiye” Osmanlı Devleti’ndeki ilk dergi oldu.
(fotoğraf ve sinema)

11 Sarmal Tari̇h Özet B

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

11 Sarmal Tari̇h Özet B

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tarih Ders

Bilgi Sarmal Yayınları

Osmanlı-Lehistan İlişkileri Osmanlı-Venedik İlişkileri

Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarının Önemi

• Katolik Habsburg (Kutsal Roma Germen) kralı

Otuz Yıl Savaşları’nın Temel Sebepleri

Osmanlı Gemi Teknolojisi

Avrupa'da Değişim Çağı

Martin Luther 1517’de Wittenberg Kilisesi’nin AKLINDA KALSIN

Reform’un Sonuçları • Avrupa’da XVIII. yüzyıl Akıl Çağı olarak

gösterdi ve “Otuz Yıl Savaşları”nın ✓ Optik, matematik, fizik alanındaki

Rönesans ve Reform hareketleri ✓ “Göksel Kürelerin Devinimleri

Machiavelli (1469-1527) Ulus Devletlerin Ortaya Çıkışı

Osmanlı Devleti'nde • Osmanlı Devleti bu duruma çözüm bulmak için

DİKKAT AKLINDA KALSIN

Yeniçeri Ocağı’ndaki Bozulmanın Temel Sebepleri

Düzeltme Çalışmaları bölgelerindeki askerî birliklerin kontrolünü sağlayıp

AKLINDA KALSIN Osmanlı Devleti'nde İsyanlar

Osmanlı Devleti’nde Veraset Sistemi’ndeki

Osman Gazi: Devlet, hanedanın ortak malıdır.

I. Murad: Devlet, hükümdar ve oğullarının ortak

• Ayrıca iltizam ve malikâne sistemi başta olmak

Suhte (Medreseli) İsyanları Layihalarda Dile Getirilen Bazı Hususlar ve Çözüm

Osmanlı bulunan II. (Genç) Osman, şeyhülislamın fetva

• Yangınların çıkmasını gerekçe göstererek tütün XVIII. Yüzyıl Islahatları

şeyhülislam katlettiren IV. Devri (1718-1730) olmuştur.

Murat, sert ve tavizsiz • III. Ahmet’in padişah, Nevşehirli Damat İbrahim

ülkesinde düzenin taraftan zevk ve eğlence hayatı yaşanırken bir

kurulmasını sağladı. taraftan da sosyal ve kültürel alanda önemli

• IV. Mehmet ıslahat hareketleri gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.

Dönemi’nde • Osmanlı Devleti bu dönemde Batının üstünlüğünü

padişahtan ziyade kabul etmiş çeşitli Avrupa ülkelerinde ilk kez

sadrazamların etkisi geçici elçilikler açmıştır.

Yapılan ıslahatlar Çelebi’nin, izlenimlerini kaleme aldığı

daha çok sadrazamların inisiyatifiyle gerçekleşti. “Sefaretname” yenilik hareketlerinde yol

• IV. Mehmet Dönemi’nde Sadrazam Tarhuncu gösterici olmuştur.

• Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa (1656-1661) uygulandı.

sağlandı. damgasını vuran isimler oldu.

edilmeye başlandı. ulema gibi bazı grupların engellemesi ile

XVIII - XX. YÜZYIL

İngiltere Fransa İtalya

Cezayir (1830), Trablusgarp

Kazanması Mehmet Ali Paşa, Mora İsyanı’nda zor durumda

Abdülvahhâb’ın öncülüğünde dinî ve siyasi kendisine isyanı bastırması karşılığında verilmesi

çıkmıştı. karşı isyan etti.

engellendi. istemek zorunda kaldı.

• Vehhabi İsyanı’nı 1818 tarihinde bastıran böylece

• Osmanlı Devleti, I. Balkan Savaşı’nda Balkan

Fransız İhtilali (1789)

Fransız İhtilali’nin Temel Sebepleri

etmiş ve anayasa kral tarafından da ✓ Sınıf farklılıkları ortadan kalktı ve eşitlik,

Sanayi İnkılabının Sonuçları

✓ Daha fazla sömürge isteyen devletler arasındaki

Liberalizm, Kapitalizm, Sosyalizm, Komünizm

genelinde yayıldı. kültürden uzak, ayrılıkçı hareketleri özendirici

• Bu dönemde sanat ve mesleki eğitime de önem eğitimler verilmeye başlandı.

verildi. • Misyonerlik faaliyetlerinin de yoğun bir biçimde

Baytar Mektebi açıldı. yaşandı.

Yabancı Okullar DİKKAT

• Alemdar Mustafa Paşa sadrazam olduktan

• II. Meşrutiyetin ilanı sonrasında yapılan 1908

• Bütün Türkleri dil, din, soy ve ülkü birliği çatısı

İslamcılık (Panislamizm, Ümmetçilik) (13 Nisan 1909) ortaya çıkmıştır.