I.

Mối quan hệ biện chứng giữa khả năng và hiện thực :

- Khả năng và hiện thực tồn tại trong mối quan hệ biện chứng không tách rời nhau và luôn chuyển hóa
lẫn nhau trong quá trình phát triển của sự vật.
VD : Hiện tượng Trái Đất nóng lên sẽ làm tan băng ,dẫn tới mực nước biển dâng lên.
- Trong sự vật hiện tượng đang tồn tại,nó chứa đựng khả năng,sự vận động phát triển của sự sự vật
chính là quá trình biến khả năng thành hiện thực .
VD : Chúng ta có gạch, đá,cát,xi măng,sơn…khả năng là chúng ta có thể xây thành căn nhà.Căn nhà xây
xong thì trở thành hiện thực.
- Ngoài ra hiện thực cũng chứa đựng những khả năng mới. Những khả năng mới này có khi đủ điều kiện
thích hợp sẽ lại trở thành hiện thực.
=>> Dựa trên 2 VD ở phần trên, sau khi ngôi nhà được xây xong thì khả năng mới xuất hiện như là căn
nhà có thể bị cháy,ngập úng,bị lũ cuốn trôi…
- Quan hệ giữa khả năng và hiện thực có tính phực tạp. Cùng trong những điều kiện nhất định, ở cùng
một sự vật có thể tồn tại nhiều khả năng chứ không phải chỉ một khả năng.
- Ngoài những khả năng vốn có sẵn,trong những điều kiện mới thì sự vật sẽ xuất hiện thêm những khả
năng mới, đồng thời bản thân mỗi khả năng cũng thay đổi theo sự thay đổi của điều kiện.
VD: Bạn H đang học đại học Sư Phạm thì khả năng ra trường bạn sẽ trở thành 1 giáo viên hoặc giảng
viên, nhưng nếu một số điều kiện xảy ra như:
+ Không còn hứng thú.
+ Phát hiện mình chọn sai ngành.
+ Công việc không phù hợp.
X Khả năng khác có thể xảy ra: Bạn H sẽ :
+ Chọn lại ngành khác.
+ Làm việc trái ngành.
+ Kinh doanh.
- Để khả năng biến thành hiện thực ,thường cần không phải chỉ một điều kiện mà là một tập hợp điều
kiện.
VD1 : Để hạt lúa nảy mầm cần nhiều điều kiện như chất lượng hạt giống, độ ẩm,loại phân bón,phương
thức bón phân,…
VD2 : Để trở thành SV 5 Tốt của HNU thì SV phải có:
+ Đạo đức tốt.
+ Học tập tốt.
+ Thể lực tốt.
+ Tình nguyện tốt.
+ Hội nhập tốt.
* CÁC DẠNG KHẢ NĂNG:
a) Khả năng thực tế và khả năng hình thức:
- Khả năng thực tế: Là những khả năng được quy định bởi những thuộc tính và mối quan hệ tất nhiện
của đối tượng.
VD: Trong mỗi hạt thóc có khả năng thực tế hạt thóc sẽ thành cây lúa.
- Khả năng hình thức: Là những khả năng được quy định bởi những thuộc tính và mối quan hệ ngẫu
nhien của đối tượng.
VD: Khả năng con người trúng sổ xố là khả năng ảo. Khả năng này biến thành hiện thực chỉ là ngẫu
nhiên,may mắn.
=>> Khi đặt mục đích xây dưng chương trình thực hiện hành vi con người cần phải xuất phát từ khản
năng thực. Những khả năng hình thức không thể làm cơ sở cho hoạt động có kế hoạch.
b) Khả năng cụ thể và khả năng trừu tượng:
- Khả năng cụ thể: Là khả năng đã có tất cả những điều kiện cần thiết để biến thành hiện thực.
- Khả năng trừu tượng: Là khả năng mà ở thời điểm hiện tại chưa có những điều kiện thực hiện nhưng
điều kiện có thể xuất hiện khi đối tượng đạt tới một trình độ phát triển nhất định.
=>> Để lập kế hoạch trước mắt ,xác định cách thức giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn đã chín muồi. Cần
phải xuất phát từ khả năng cụ thể không thể căn cứ vào các khả năng trừu tượng.
c) Khả năng bản chất và khả năng chức năng:
- Khả năng bản chất: Là những khả năng mà việc thực hiện chúng làm biến đổi bản chất của đối tượng.
- Khả năng chức năng: Là những khả năng gây ra sự biến đổi thuộc tính trạng thái của đối tượng mà vẫn
không làm thay đổi bản chất.
NGOÀI RA:
- Nếu tính đến kết quả thực hiện khả năng dẫn đến việc chuyển từ thấp đến cao,hay ngược lại,hoặc từ
trạng thái này sang trạng thái khác ở cùng một trình độ phát triển,thì có thể chia các khả năng thành:
khả năng tiến bộ ,khả năng thoái bộ và khả năng đứng yên.
- Căn cứ vào tính xác định chất hay lượng của đối tượng bị biến đổi do thực hiện khả năng gây ra,ta chia
thành: khả năng chất hay khả năng lượng.
- Việc khảo sát các khả năng thông qua quan hệ mâu thuẫn là cơ sở chia các khả năng thành:
+ Khả năng loại trừ: Là khả năng mà việc thực hiện nó khiến khả năng khác bị triệt tiêu trở thành mất
khả năng.
+ Khả năng tương hợp: Là khả năng mà việc chuyển hóa nó thành hiện thực không thủ tiêu khả năng
khác.
II. Ý nghĩa của phương pháp luận:
1.Hiện thực là cái tồn tại thực sự,còn khả năng là cái hiện chưa có,nên nếu chỉ dựa vào cái còn ở dạng
khả năng thì sẽ dễ rơi vào ảo tưởng.
- Lenin cho rằng: Chủ nghĩa Mác dựa vào hiện thực chứ không phải dựa vào khả năng để vạch ra đường
lối chính trị của mình và chủ nghĩa Mác căn cứ vào sự thật chứ không phải dựa vào khả năng.
2. Phát triển là quá trình mà trong đó:
- Khả năng chuyển hóa thành hiện thực.
- Hiện thực này trong quá trình phát triển của mình lại sinh ra khả năng mới.
=>> Do vậy,sau khi đã xác định được các khản năng phát triển của sự vật,hiện tượng thì mới nên tiến
hành lựa chọn và thực hiện khả năng.
3. Trong quá trình thực hiện khả năng đã lựa chọn,cần chú ý là trong một sự vật,hiện tượng có thể
chứa” nhiều khả năng khác nhau”.
=>> Vậy nên cần tính đến mọi khả năng để dự kiến các phương án thích hợp cho từng trường hợp có thể
xảy ra.
4. Trong những điều kiện nhất định, ở cùng một sự vật,hiện tượng có thể tồn tại một số khả năng. Ngoài
một số khả năng vốn có,khi có điều kiện mới bố sung, ở sự vật,hiện tượng sẽ xuất hiện thêm một số khả
năng mới dẫn đến sự xuất hiện một sự vật,hiện tượng mới,phực tạp hơn.
5. Khả năng chỉ chuyển hóa thành hiện thực khi có đầy đủ các điều kiện cần thiết nên cần tạo điều kiện
đó để nó chuyển hóa thành hiện thực.
- Tránh sai lầm,hoặc tuyệt đối vai trò của nhân tố chủ quan,hoặc xem thường vai trò ấy trong quá trình
biến đổi khả năng thành hiện thực.