ZİYA GÖK ALP'İN DİYÂRBE&İR GAZETELERİNDEKİ

İLK Y A Z I L A R I

C. Orhan Tütengil

Bibliyografya çalışmalarının, geriye doğru gidildikçe, güçleşmekte

olduğu herkesin malûmudur. Bu çalışmalar İstanbul gibi büyük şehir­
ler dışındaki gazete sahifeîerine münhasır yazıları içine alınca, güçlük,
bir hayli daha artıyor. Elde tam gazete kolleksiyonu bulunmaması,
bir çok kolleksiyonların, parça parça, şahısların elinde veya kitablık-
larda yer alması, araştırıcının işini yetesiye engelliyor. Bu sebeblerle,.
mahallî gazetelerde yer almış önemli yazılara âid bibliyografik dene­
melere az rastlanıyor.
Fikir tarihimizdeki yerinin önemine rağmen Ziya Gökalp'ın ilk
yazıları hakkında ciddî bir fikre sahib bulunmuyoruz. Yanılmıyorsak,,
bu alandaki ilk makale Bilgi dergisinde yayınlamış olduğumuz eksik,
bibliyografyadır (bk. sayı: 67).
Tam olduğunu iddia etmekten uzak bulunduğumuz bu makalemiz.
şimdiye kadar tedkik etmek fırsatını bulduğumuz dağınık gazete kol-
leksiyonları üzerindeki çalışmalarımızı toplamaktadır. Sözünü ettiğimiz
yazılar ve manzumeler Ziya Gökalp'ın değişik imzaları ile yahud im­
zasız olarak neşredilmişlerdir.
İlk sayısı 22 Temmuz 1285 (3 Ağustos 1869) yılında yayınlanmış,
olan, Türkiye'nin en yaşlı gazetelerinden biri, belki de birincisi olarak
halen neşriyatına devam etmekte bulunan Diyarbekir gazetesi, Zİya.
Gökalp'ın yazı hayatındaki ilk gazetedir. Bu gazetede yer alan yazı.
ve manzumelerin listesi aşağıdadır:

Yazının adı Gazetenin numarası Tarihi

D i c l e V a d i s i (Küçük seyahat 1) 1380 19 Nisan 132»
T a r l a K e n a r ı n d a (Küçük Seyahat 2) 1382 3 Mayıs 1320
Hamidiye Sanayi Mektebi Bahçesi > > »
154 C . Orhan Tütengjl

Yazının adı Gazetenin numarası Tarihi

K ı ş l a M e y d a n ı (Küçük Seyahat 3) 1383 10 Mayıs 1320
K ö p r ü y e k a d a r (Küçük Seyahat 4) 1384 17 Mayıs 1320
Ç i ç e k l e r İ ç i n d e (Küçük Seyahat 5) 1387 7 Haziran 1320
E t f a l - i m e m l e k e t ve b i r b e d i a - i
s a n' a t 1500 6 T. Evvel 1322
D i ş t e n a r t m a z , i ş t e n a r t a r (Ma-
sahabe-i İktisadiye) 1503 26 T. Evvel 1322
T i c a r e t ve Y e n i T i c a r e t O d a s ı 1513 18 K. Sani 1322
Ticaret «Elk&Sİb...» 1516 15 Şubat 1322
Makale-i iktisadiye 1519 15 Mart 1323
Oruç (Köylü Şiirleri 1)
Ezan ( » > 2) 1580 9 T. Evvel 1324
Namaz f > » 3)
Zekât ( » » 4)
Bayram C » » 5)
Köy Gazetesi 1581 16 T. Evvel 1324
N ef s ' ü l - e mr
Şiir nasıl sânih olur?
•Rübâb-ı Ş i k e s t e

Dîyarbekir'den sonra Ziya Gökalp'ın yazılarına Peyman 325 adlı

gazetede rastlıyoruz. Resmî vilâyet gazetesinin yanında ilk hususî
gazete olarak yer alan Peyman'ın ilk sayısı 15 Haziran 1325 (1909)
tarihini taşımaktadır. 47 sayı devam ettikten sonra neşriyatını tâtil
etmiştir. Diyarbekir gibi Peyman da haftalık olarak yayınlanmıştır,
Peyman'da yer alan yazılar şunlardır :

Yazının adı Gazetenin numarası Tarihi

D i y a r b e k i r nasıl bir vali
İ s t e r ? (İdariyat)
11 m - i i ç t i m a (Siyasiyat) 15 Haziran 1325
G i r i d (Şiir)
Suret-i nutuk
 Ziya Gökalp'm Diyarbekir gazetelerindeki ilk yazılan 155

Yazının adı Gazetenin numarası Tarihi

'{Yazının başlığı yırtılmış, okunamadı.]
(/d art yat)

T ü r k l ü k ve O s m a n l ı l ı k (Siyasiyat) 2 22 Haziran 1325

Hürriyetin menbalarına doğru (Ahlâk)
İ r a n (Şiir)
 ş a r i h a l e s i (İdariyat)
Y e n i O s m a n l ı l a r (Siyasiyat) 3 29 Haziran 1325
Osmanlı donanması
A ğ a k i m d i r ? (Şiir)
Z i r a a t ve Z e a m e t
.I y d - i m i l l î (Siyasiyat) 4 6 Temmuz 1325
İ b i ş D a y ı (Küçük Hikâye)
İki nutuk sureti 5 13 Temmuz 1325
E s k i l e r ve Y e n i l e r 6 20 Temmuz 1325
Medreseler > > >
Tekkeler 7 27 Temmuz 1325
Bir devlet nasıl g e n ç l e ş i r ? 8 3 Ağustos 1325
F a z i l e t ve S a a d e t > » s

Arazi münazaaları 9 10 Ağustos 1325

Din ilmin bir n e t i c e - i z a r u r i y e -
s i di r
F i r a r î maznunlar, g ı y a b î mah­
kûmlar 10 17 Ağustos 1325
Satvet-ibahriye » » s

Suret-i nutuk 11
24 Ağustos 1325
- S u r e t - i n u t u k [Kiirdçe tercümesiyle
^birlikte] 12
31 Ağustos 1325

7 Eylül 1325 tarihli 13. sayıdan itibaren Ziya Gökalp'm yazılarına

rastlanmıyor. Gerek bu sebeble, gerekse (Osmanlı İttihad ve Terakki
Kulübünde gece dersleri» verenler arasında (bk. Peyman, s. 22) Ziya
Gökalp adına rastlanmayışına dayanılarak Gökalp'm Selânik'e gitmek
••üzere Diyarbakırdan ayrılmış olduğuna hükmedilebilir, sanıyoruz.
166 C . Orhan T ü t e n g i l

(Genç Kalemler'deki Turan adlı ilk şiiri >Beyazkule> 4 Şubat 1326 ta­
rihini taşımaktadır).
Ziya Gökalp'ın yazı yazdığı gazeteler arasında Dicle adının geç­
tiği de görülür. Bir tahminden öteye gitmeyen atıfları, yazımızın ba­
şında sözünü ettiğimiz makalemizde zikretmiştik. İlk sayısı 28 Şubat
1326 (1910) tarihini taşıyan Dicle gazetesinde, doğrudan doğruya bu
gazete için yazılmış makalelere rastlamadık. 90. sayıdan itibaren Di-
yarbekirde Dicle adı ile neşriyatına devam etmiş olan gazetede Gök­
alp'ın başka gazete ve dergilerden alınarak yeniden yayınlanan man­
zumeleri görülmektedir.
Sosyoloji tarihimiz için olduğu kadar Ziya Gökalp'ı yakından ta--
nımak bakımından da önemli olan ilk yazılarının, doğduğu şehrin
gazetelerinde yer alanları şimdilik bu kadardır. Koleksiyonlardaki
boşluklarda Ziya Gökalp'a âid yazıların bulunmadığı söylenemez. Bu
alandaki çalışmalar derinleştirildikçe yeni yazılara rastlanması dâima
mümkündür. Bibliyografya çalışmalarını zahmetli olduğu kadar zevkli
kılan da, dâima, önceden bilinmekte olanlara yeni ilâveler yapabilmek
imkânlarıdır.