INSTITUT PENDIDIKAN GURU

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA

KAMPUS TENGKU AMPUAN AFZAN, 27200 KUALA LIPIS
PAHANG DARUL MAKMUR

BMMB1114
PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI
(TUGASAN 1: PENULISAN ESEI)
Nama : AHMAD KARIMMIE BIN SAUTAN
PENGAKUAN PELAJAR
SayaNo.
mengaku
K/P bahawa tugasan kerja:kursus ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan
040802-11-0217
ringkasan yang setiap satunya saya jelaskan sumbernya.
PEMERIKSA MODERATOR
Angka
MARKAH Giliran : 2022112310003
MARKAH
Tandatangan Pelajar:________________________________Tarikh: _____________________
Program : PPISMP
TANDATANGAN TANDATANGAN
Ambilan : JUN 2022
COP COP
Unit : BAHASA MELAYU 1
Nama
TARIKH Pensyarah : PUAN RAHIMAH
TARIKH BINTI SABTU
Tarikh Hantar :

PENGESAHAN PELAJAR
Saya mengesahkan bahawa maklum balas yang diberikan oleh pensyarah telah saya rujuki dan
fahami.
Tandatangan Pelajar :_____________________________Tarikh :_____________________

INSTITUT PENDIDIKAN GURU

KAMPUS TENGKU AMPUAN AFZAN
27200 KUALA LIPIS, PAHANG

BORANG MAKLUM BALAS KERJA KURSUS

Nama: AHMAD KARIMMIE BIN SAUTAN Angka Giliran: 2022112310003

Kod: BMMB1114 Nama Kursus: PENGENALAN SISTEM EJAAN

JAWI DAN RUMI

Pensyarah: PUAN RAHIMAH BINTI SABTU

Tarikh Hantar: Tarikh Terima:

Pengakuan Pelajar
Saya mengaku bahawa kerja kursus ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan
yang setiap satunya saya jelaskan sumbernya.
Pemeriksa:
Tandatangan Pelajar: Moderator (jika berkaitan)
Tarikh:
Kekuatan: Kekuatan :

Aspek yang boleh diperbaiki: Aspek yang boleh diperbaiki:

Tandatangan: Tarikh: Tandatangan: Tarikh:

Pengesahan Pelajar
Saya mengesahkan bahawa maklum balas yang diberikan oleh pensyarah telah saya rujuki dan fahami.
Catatan (jika ada)

Tandatangan pelajar: Tarikh:

INSTITUT PENDIDIKAN GURU

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA
KAMPUS TENGKU AMPUAN AFZAN, 27200 KUALA LIPIS
PAHANG DARUL MAKMUR
 BIODATA

NAMA : AHMAD KARIMMIE BIN SAUTAN

NO. KAD PENGENALAN : 040802-11-0217
EMAIL : 898-19-karimmie@epembelajaran.edu.my
ALAMAT : LOT 3406 KAMPUNG BATIN SEBERANG TAKIR
21300 KUALA NERUS TERENGGANU
STATUS : BUJANG
NO. TELEFON : 0122611876
NAMA BAPA : SAUTAN BIN JUSOH
NAMA IBU : ROBIAH BINTI HAMZAH
UNIT : BAHASA MELAYU UNIT 1
AMBILAN : JUN 2022

HALAMAN PENGAKUAN
"Saya dengan ini mengaku bahawa karya ini adalah hasil kerja saya sendiri, kecuali
ringkasan yang tiap-tiap satunya telah saya jelaskan sumbernya"

TANDATANGAN :

NAMA : AHMAD KARIMMIE BIN SAUTAN

NO. KAD PENGENALAN : 040802-11-0217

UNIT : BAHASA MELAYU UNIT 1

TARIKH :

PENGHARGAAN

Syukur Alhamdulillah kepada Allah S.W.T kerana dengan berkat dan keizinan dari-
Nya, maka saya telah dapat menyiapkan tugasan Pentaksiran Berterusan
BMMB1114 dengan jayanya. InshaAllah, tugasan Pentaksiran Berterusan ini akan
memberikan banyak manfaat kepada saya dari segi pengetahuan dan pengalaman
semasa membuat tugasan di masa hadapan.
Saya, Ahmad Karimmie bin Sautan ingin mengucapkan berbanyak-banyak terima
kasih dan setinggi-tinggi penghargaan kepada Tuan Pengarah iaitu Tuan Haji
Abdullah bin Mohd Yusof, guru pembimbing saya iaitu Puan Rahimah binti Sabtu
dan pensyarah-pensyarah Bahasa Melayu yang lain kerana tidak jemu memberi
bimbingan, dorongan, dan tunjuk ajar cara –cara membuat tugasan mengikut kriteria
yang ditetapkan. Mereka turut membantu menyemak data, laporan dan membuat
teguran agar memperoleh hasil tugasan dengan cemerlang.

Saya juga ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada kedua-dua ibu bapa saya
iaitu ayahanda Encik Sautan bin Jusoh dan bonda Robiah binti Hamzah yang turut
membantu untuk menyiapkan tugasan ini. Tanpa sokongan mereka mungkin saya
tidak dapat menyiapkan tugasan seperti ini. Ini kerana kerja-kerja untuk menyiapkan
tugasan ini memerlukan motivasi, usaha, buah fikiran dan wang ringgit.

PETIKAN SOALAN

TUGASAN 1 : Menulis Esei (30%) - Individu

Menulis esei sepanjang 1000 patah perkataan.
Berdasarkan pernyataan di atas, tulisan Jawi telah mempunyai identiti yang tersendiri dan
mampu berperanan sebagai alat komunikasi dan alat pengembangan ilmu di peringkat
global. Namun, selepas era penjajahan dan kemerdekaan Tanah Melayu, tulisan Jawi kian
mengalami kemerosotan dan terus terpinggir terutama selepas pewartaan tulisan Rumi
sebagai tulisan rasmi kebangsaan yang termaktub dalam perlembagaan di bawah Akta
Bahasa Kebangsaan 1963. Jelaskan pernyataan tersebut dengan membuktikan
kegemilangan tulisan Jawi di alam Melayu.

ISI KANDUNGAN

Pengenalan 1
Sejarah Perkembangan Tulisan Jawi 1-5
Penutup 6
Rujukan 7
Lampiran 6-10
1.0 Pengenalan
Ejaan Jawi adalah sistem ejaan yang digunakan dalam tulisan Melayu
berhuruf Arab. Tulisan Jawi digunakan oleh orang Melayu sejak mereka memeluk
agama Islam dan orang Arab menggelar orang Melayu sebagai Jawi atau Jawah. Ini
kerana pada zaman dahulu, daerah Asia Tenggara terkenal sebagai Javadwipa.
Sistem ejaan Jawi di Malaysia dan Indonesia amat berbeza dari segi
penggunaannya. Sebagai contoh, di Malaysia, sistem ejaan Jawi diajar sebagai satu
subjek dalam pengajaran di sekolah menengah ataupun rendah tetapi bukannya
sistem tulisan rasmi manakala di Indonesia pula, hanya para pengkaji naskhah
Melayu lama sahaja mengenalinya. Sebelum Bahasa Melayu menerima mana-mana
pengaruh, bahasa itu sudah mempunyai sistem tulisannya yang tersendiri tetapi
tidaklah begitu sempurna. Contohnya, aksara rencong adalah huruf Melayu tua yang
lebih tua daripada aksara Jawa Kuno iaitu tulisan Kawi.

2.0 Sejarah Perkembangan Tulisan Jawi

2.1 Zaman Kesultanan Melayu Pasai

Tulisan Arab ataupun Jawi ini mula digunakan di Tanah Melayu kira-kira abad
ke-3 hijrah atau ke-10 Masihi di mana tulisan ini bermula di Kedah dan kemudiannya
merebak ke Phang-Rang, Vietnam, Pahang, Brunei dan Gerisik, Jawa Timur pada
abad ke-11. Menurut pendapat Amat Juhari Moain (1996), orang Melayu telah
menggunakan tulisan Jawi dalam pelbagai kegiatan penulisan dan kesenian.
Contohnya, seni khat digunakan untuk menghiasi mihrab, dinding masjid dan batu
nisan. Hasil catatan Hashim Musa (1996) dalam buku Sejarah Melayu menunjukkan
bahawa tulisan Jawi pada masaitu digunakan secara meluas. Tulisan Jawi adalah
antara tulisan terawal yang pernah ditemui kerana telah berkembang sejak zaman
Kerajaan Islam Pasai kemudian disebarkan ke Kerajaan Melaka, Kerajaan Johor
dan Aceh pada abad ke-17. Tulisan Jawi memainkan peranan penting dalam
masyarakat pada zaman dahulu iaitu dalam urusan pentadbiran, adat istiadat dan
perdagangan. Terdapat empat citi utama yang terdapat pada skrip Jawi pada zaman
tersebut iaitu:

A) Bertindan secara menegak

1
B) Ligatur

C) Aksara-aksara berbaris atau mempunyai titik

D) Aksara bersambung

Kesultanan Samudera adalah kerajaan Islam yang terletak di pesisir pantai

utara Sumatera yang didirikan oleh Merah Silu pada sekitar tahun 1267. Namun,
kerajaan ini telah jatuh ke tangan Portugis pada tahun 1521. Kerajaan Pasai
merupakan pusat perdagangan yang dikunjungi oleh pedagang dari pelbagai
negara. Oleh sebab itu, abjad tulisan Arab menjadi induk kepada tulisan jawi Melayu
kerana kedatangan pedagang-pedagang dari Arab yang membawa ajaran Islam ke
Alam Melayu. Terdapat beberapa bukti bahawa tulisan Jawi berkembang di Pasai:

1) Hikayat Raja-Raja Pasai

Terdapat satu keterangan yang mengatakan bahawa Sharif dari Mekah telah
menghantar satu rombongan pendakwah yang diketuai oleh Syeikh Ismail untuk
menyebarkan agama Islam di sumatera Utara pada abad ke-7 Hijrah. Kesannya,
Kawasan Perlak, Samudera dan Pasai (Sumatera Utara) telah diislamkan sekitar
tarikh 1282 Masihi. Kenyataan Marco Polo pula melaporkan Ferlec iaitu Perlak telah
menerima Islam Ketika ketibaannya di situ pada tahun 1292. Kerajaan Pasai
(Samudera) dikatakan kerjaan pertama di Kepulaun Melayu yang menjadikan Islam
sebagai agama rasminya pada tahun ke-13 Masihi. Raja pertamanya iaitu Merah
Silu telah memeluk Islam dan menukarkan Namanya kepada Sultan Malik al-Saleh
yang meninggal pada tahun 1297 M sepertimana yang tercatat pada batu nisan
beliau.

2) Batu Nisan

Makam-makam Diraja Melayu-Islam (Sultan Malik al-Saleh yang bertarikh

1297 M) yang terdapat di Pasai, Acheh, Daya dan Geresik yang diperbuat daripada
batu pualam yang bertulisan Jawi.

2
2.2 Zaman Kesultanan Melayu Melaka dan Johor

Pada zaman dahulu, tulisan Jawi memainkan peranan yang penting dalam
masyarakat seperti perantara penting dalam urusan pentadbiran, adat istiadat dan
perdagangan. Sebagai contoh, tulisan Jawi digunakan dalam perjanjian-perjanjian
penting antara pihak-pihak di-Raja Melayu dengan pihak-pihak berkuasa Portugis,
Belanda dan Inggeris. Pihak istana pada zaman dahulu juga menggunakan tulisan
Jawi sebagai alat perakam segala aktiviti yang berkaitan dengan pentadbiran,
perundangan, bahasa, hubungan dagangan antarabangsa dan diplomatik. Bukan itu
sahaja, dalam urusan perdagangan pula, tulisan Jawi digunakan untuk mencatat
sesuatu perjanjian disamping menulis undang-undang kanun dalam pemerintahan
Melaka. Contohnya, Hukum Kanun Melaka, Hukum-Hukum Kanun Johor, Kedah dan
Brunei semuanya ditulis dalam tulisan Jawi. Hal ini kerana Bahasa Melayu dalam
tulisan Jawi merupakan bahasa perantaraan seluruh lapisan masyarakat sama ada
para raja, bangsawan, ilmuwan agama mahupun orang keramaian. Selain itu,
proses pengislaman rantau Melayu telah melariskan abjad Jawi sebagai sistem
tulisan yang paling berkuasa. Misalnya, surat-surat diraja ditulis, dihiasi dan
disampaikan dengan penuh istiadat. Antara surat diraja yang masih terpelihara ialah
surat daripada Sultan Abdul Jalil IV dari Johor kepada Raja Louis XV dari Perancis.

3
Zaman Kesultanan Melayu Melaka yang terkenal dengan kuasa perdagangannya
suatu ketika dahulu merupakan zaman yang penting dalam pertumbuhan tulisan
Jawi di Tanah Melayu. Tulisan Jawi digunakan untuk tujuan permeteraian perjanjian
serta dalam bidang pendidikan. Kelahiran ulama dari Tanah Melayu seperti Sheikh
Abdul Latif Tambi telah menarik minat masyarakat dari dalam dan luar negeri pada
ketika itu untuk datang belajar ilmu agama dan tulisan Jawi. (Ahmad Farid Abdul
Jalal, 2005).

Terdapat beberapa bukti bahawa Tulisan Jawi telah wujud di Tanah Melayu bermula
dari abad ke-10 Masihi lagi:

1) Penemuan batu nisan di Permatang Pasir, Pekan pada tahun 1028M

4
2) Penemuan Batu Bersurat Terengganu pada tahun 1303M

2.3 Batu Bersurat Terengganu

Batu Bersurat Terengganu yang dianggarkan telah berusia lebih kurang 700
tahun ini merupakan batu bersurat yang mempunyai ukiran paling tua dan tulisan
Jawi pertama ditemui di Tanah Melayu. Halal ini membuktikan Islam telah sampai ke
Terengganu sebelum 1326 atau 1386M. Batu ini bertulis di dalam Bahasa Melayu
dengan tulisan Jawi bertarikh 702 Hijrah. Tulisan pada batu ini menerangkan Islam
sebagai agama rasmi dan hukum-hukum Islam mengenai perbuatan maksiat dan
kenyataan-kenyataan palsu berserta dengan hukuman mengikut taraf seseorang.
Tarikh tepat bagi batu bersurat ini penuh perselisihan kerana terdapat dakwaan
bahawa sisi kiri yang rendah, di mana tahun batu bersurat disebut pada baris ke-11
telah mengalami serpihan. Menurut kajian yang dilakukan oleh Prof. Dr. Syed
Muhammad Naquib Al-Attas tarikh bagi batu bersurat ini ialah Jumaat, 4 Rejab 702
H bersamaan dengan 22 Februari 1303M.

5
 PENUTUP

Kesimpulannya, dapat dikatakan bahawa kedatangan Islam di rantau ini

berlaku sejak abad ke-7 Masihi atau ke-8 Masihi lagi. Oleh yang demikian, catatan
dibatu nisan bahawa Islam datang di rantau ini pada abad ke-13 Masihi bukanlah
menandakan mula bertapaknya Islam tetapi menggambarkan tentang pengaruh
Islam serta perkembangannya yang semakin pesat.

6
 RUJUKAN

Maizatul, M. (2022). BMMB1114 TOPIK 1 sejarah perkembangan tulisan jawi pada

zaman kesultanan melayu pasai.pdf. Retrieved from
https://www.slideshare.net/MaizatulMansor1/bmmb1114-topik-1-sejarah-
perkembangan-tulisan-jawi-pada-zaman-kesultanan-melayu-pasaipdf

Ain, N. (2022). BMMB1114 : ZAMAN KESULTANAN MELAYU MELAKA. Retrieved

from https://www.slideshare.net/PISMPBM20622AinNajwa/ppismp-bmmb1114-
sistem-ejaan-jawi-dan-rumi-zaman-kesultanan-melayu-melaka

Safiatikhah, Ahmed. (2014). Perkembangan Tulisan Jawi. Retrieved from

https://www.academia.edu/8505764/PERKEMBANGAN_TULISAN_JAWI

Kang Kyoung Seok (1990), Perkembangan Tulisan Jawi dalam Masyarakat Melayu,
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

7
Muhammad Bukhari Lubis, et.al (2006), Tulisan Jawi Sehimpunan Kajian, Shah
Alam: Pusat Penerbitan Universiti (UPENA).