J.P.

„Bosanskohercegovačke šume“ Sarajevo

Titova 7., Sarajevo

METODIKA TAKSACIONIH SNIMANJA

U DRŽAVNIM ŠUMAMA

MART. 2011. GODINE.

Čerkez Emin
METODIKA TERENSKIH RADOVA U PRIKUPLJANJU PODATAKA
POTREBNIH ZA IZRADU ŠUMSKOGOSPODARSKE OSNOVE

Autori: MSc.Ahmet Lojo dipl. ing. Šumarstva;

MSc.Besim Balić dipl. ing. Šumarstva;
MSc.Tarik Treštić dipl. ing. Šumarstva;
a) Obilježavanje granica trajnih prostorno-uređajnih
jedinica(ŠPP, GJ, Odjeljenje);

- postupak prenošenja ucrtanih granica sa karata (GIS projekata) na teren

- obavlja se prije taksacije (obnavljanje starih granica i njihova korekcija)

- osnov svih daljih radova temelji se na pravilnom prenošenju granica sa

karte na teren
b) Obilježavanje granica sastojina-odsjeka;

- prostorna i ekološko-proizvodna uređajna jedinica

- pedološke - stalne (mogu se obilježiti na terenu prije taksacije)

- tipološke – promjenjive (prvo se na terenu obilježe pa ih onda

prenosimo na kartu)
c) Iskolčavanje centara elementarnih primjernih površina
uzorka –"probnih krugova“

- u kancelariji se odredi veličina uzorka ( horizontalno rastojanje između

krugova), koja direktno zavisi od površine koja će se tretirati.

- za ŠGP-a u BiH uzima se rastojanje 100 metara.

- izrade se radne skice za svaki odjel sa ucrtanom mrežom probnih krugova.

- na terenu pomoću skice i topografske karte, busole i metriksa vrši se

iskolčavanje.

- kod iskolčavanja prvog centra taksator se “veže” za mjesto koje je

lako uočljivo na terenu a prepoznatljivo na karti i vrši odmjeravanje.

- danas se pomoću GPS tehnologije vrši iskolčavanje prvog centra.

 RADNA SKICA

- granica odjela
- granica odsjeka
- linija privatnog posjeda
- broj odjela
- slovo odsjeka
- mreza probnih krugova
- detaljni krugovi
- obični krugovi
 Mjerenje horizontalne udaljenosti

 horizontalno rastojanje između 2 probna kruga je 100 metara

 skoro nikad se ne krećemo horizontalno po terenu
 mjerimo kose dužine terena i nagibe po pravcu i na osnovu
ova dva parametra određujemo horizontalnu udaljenost
(tablice redukovanih dužina)
 mjeriti dužine i nagibe terena između «lomnih» (mjesta
promjene nagiba terena) tačaka na terenu
 Obilježavanje centra probnog kruga

 na kraju tačno izmjerene horizontalne udaljenosti

(gdje god on bio) postavlja se uočljivi štap

 na radnoj skici se upisuje redni broj centra i smjer

kretanja taksatora.
Svaki probni krug predstavlja reprezentant dijela šume u kojem se nalazi
 Centar u blizini granice šume i goleti

 Centar pomjeramo unutar šume i to okomito na granicu

 Pomjeranje u šumu vršiti zavisno do prečnika stabala na
toj lokaciji
 Pomjereni centar ucrtati na skicu (pošto on nije u mreži)
 Dalje odmjeravanje vršimo sa stvarnog centra a ne sa
pomjerenog
 Ako je položaj centra "ispao" iz šume na golet, tada se
on i ne postavlja
 Centar u blizini ili na kamionskom putu

 Kamionski put je trajna neproduktivna površina tako vazi isto

pravilo kao u gornjem slučaju
 Razlika-Pomjeranje centra kruga ide sa obje strane kamionskog
puta - zavisno od položaja stvarnog centra (nastavljamo vizuru ili
se vračamo vizurom)

 Ako je kamionski put ujedno i granica odjela onda se pomjeranje

centra vrši u pripadajući odjel
 Pomjereni centar ucrtati na skicu (pošto on nije u mreži)
 Dalje odmjeravanje vršimo sa stvarnog centra a ne sa
pomjerenog
 Traktorske vlake su dio produktivne površine sastojine
Centar u blizini granice odjeljenja ili odsjeka

 U slučaju kada centar kruga " pada" blizu ili na granicu odjela,
tada vršimo pomjeranje okomito na granicu unutar odjeljena u
kom vršimo taksaciona snimanja

 Ako se radi o granici dva odsjeka tada pomjeranje centra

možemo vršiti u dva smjera, naprijed u naredni odsjek ili unazad
u odsjek iz kog dolazimo, ovosno od toga gdje tačno završavamo
odmjeranje.

 Ako je riječ o detaljnom krugu krug pomjeramo u odsjek manje

površine.
NAPOMENE

 Površine bez stabala iznad taksacionog praga,na

kojima se javlja podmlak ili je sposobna za
podmlađivannje –vrši se mjerenje

 sve promjene koje su nastale u proteklom uređajnom

periodu a nisu evidentirane, taksator je dužan da unese
na skicu (novoizgrađeni kamionski put, otvoreni rudnik,
kamenolom,nove goleti, bivše goleti koje se uklapaju u
okolnu sastojinu i one koje se ne uklapaju)
TAKSATORKA OPREMA
Visoke šume sa prirodnom obnovom
a) Radijusi koncenričnih krugova se koristeza mjerenje i procjenu taksacionih
elemenata stabala iznad taksacionog praga, te za evidentiranje bolesti i
oštećenja stabala:
Debljinska Na poluprečniku kruga do
klasa (cm) (m)
*0 ≤ d< 5 1,5
d < 10 2,5
d < 20 4,5
d < 30 5,5
d < 50 9,0
d < 80 15,0
stabla  80 cm 25,0

b) za utvrđivanje stepena zastrtosti zemljišta krošnjama stabala prečnik kruga

je 50 m ili na dva okomita radijusa dužine 25,0 m
Visoke šume sa prirodnom obnovom
c) za evidentiranje brojnosti podmlatka:

Uzrast podmlatka Na poluprečniku kruga do (m)

Visine od 10 do 50 cm 0,70
Visine od 50 do 130 cm 0,90

Debljine (na prsnoj visini od 0 do 5 cm 1,20

d) za ocjenu kvaliteta pomlatka,...........14 metara

e) za ocjenu stanja sastojine :

sva obilježja............. na 25 metara
1. Mjerenje prsnog prečnika stabala (zaliha)

- način označavanja stabala na probnom krugu;

- granična stabla;
- horizontalna udaljenost od centra kruga do središnje osi
debla stabla može se mjeriti vertexom ili pantljikom, dok u
slučaju graničnih stabala odmjeravanje vršiti pantljikom;
- osnovna pravila pri mjerenju prsnih prečnika;
- visina mjerenja 1,30m

- vrijednost u "cm" i zaokružuje se na niži

- na nagnutim terenima mjeri se sa gornje strane

- za stabla nepravilnog presjeka uzimaju se dvije

vrijednosti (na istoj visini 1,30m) i upisuje se
srednja vrijednost

- za stabla nenormalnog presjeka uzimaju se

vrijednosti na jednakom odstojanju iznad i ispod
takvog mjesta i upisuje se srednja vrijednost

- stabla sa račvom

- pri mjerenju kraci prečnice moraju biti okomito

postavljeni na uzdužnu os debla

-za stabla koja imaju prsni prečnik veči od 99cm

u manual se upisuje vrijednost 99cm
2. Mjerenje visina stabala (bonitet)
Pravila mjerenja:
- Odstojanje od stabla približno jednako visini stabla;
- Sa stajne tačke treba biti vidljiv vrh stabla i mjesto gdje je fiksiran
transporder;
- stajna tačka treba da bude na istoj izohipsi sa stablom, ako to nije moguće
izvesti, onda treba biti iznad pridanka stabla;
- mjere se visine samo pravilno formiranih stabala;
- kod četinara se ne mjeri visina račvastih stabala ako je račva iznad 1,30m ;
- mjerenje nagnutih stabala;

Vertex:
- kalibraciju vršiti svako jutro prije početka rada i kod promjena atmosferskih
prilika;
- "SETUP“ - postavke pravilno namjestiti i povremeno ih provjeravati;
3. Mjerenje stepena zastrtosti zemljišta
krošnjama stabala
- mjeri se na svakom krugu;
- vizurom 25 metara prije centra kruga i prvih 25 metara naredne vizure;
- kretajući se vizurom (pomoću pantljike) taksator registruje i mjeri
prekrivenost pantljike vertikalnim projekcijama krošanja stabala svih vrsta
drveća sa prsnim prečnikom iznad taksacionog praga;
- uzeti u obzir da se radi o horizontalnim dužinama;

NAPOMENA:
Doznačena stabla koja nisu predmet premjera na probnom krugu se ne
mjeri prekrivenost (izuzev ako se radi o staroj doznaci – sječa izvršena) ;
4. Procjena površine koju treba pošumiti

- procjena se vrši u radijusu 25 metara i to na svim probnim plohama;

- taksator treba da procjeni površinu (ako postoji takva) koja nije u

mogučnosti da se samostalno podmladi (gust korov, gust travnati
pokrivač…)

- procjena se izražava u procentima (%) u odnosu na ukupnu površinu

(primjer:01 =10%, 06= 60%);
5.Utvrđivanje debljinskog prirasta (etat)

- vrši se na detaljnim krugovima;

- mjerenje širine deset posljednjih potpuno formiranih godova (mm);

- buše se obrojčana stabla na prsnoj visini i to u pravcu centra plohe ako

teren to dozvoljava, usmjeren prema centru stabla i pod pravim uglom u
odnosu na os stabla;

- bušenje se vrši Preslerovim svrdlom i pri brojanju i mjerenju godova ne

uzima se u obzir neformirani ovogodišnji god;

- izvrtci se pakuju u kesice – koverte;

6. Ocjena uzgojno-tehničke i tehničke klase stabala

- ocjena se vrši na detaljnim krugovima i daje nam informaciju o

kvalitetnoj strukturi stabala sastojine;

- kako bi se ocjena mogla pravilno izvršiti potrebno je da svaki

taksator dobro nauči kriterije uzgojno-tehničke i tehničke
klasifikacije stabala, koji su dio ove metodike;
7. Probna doznaka stabala za sječu

- služi za određivanje obima sječa (etat) sa stanovišta principa

kontinuiteta produkcije kao i kvaliteta drvnih masa koje se mogu dobiti
tim sječama;

- kontinuitet produkcije podrazumijeva sve radnje koje će voditi ka

trajnom unapređenju veličine i kvaliteta prirasta i prinosa šuma;

PLAN SJEČA (ETAT)

obim sječa sa stanovišta obim sječa sa stanovišta
kontinuiteta produkcije A B kontinuiteta prihoda
(probna doznaka) amplituda (zapreminski prirast)
- prilikom odabira stabala za sječu – probnoj doznaci (zamišljenoj sječi) u
potpunosti dajemo uzgojni karakter;

- stabla koja treba u prvi mah dozačiti: loše formirana stabla, zaražena,
u fazi sušenja, natrula, jako oštećena (IIIUTK);

- stabla koja koče razvoj boljih (IIUTK);

- ne doznačivati stabla IIIUTK koja potpomažu razvoj boljih;

- voditi računa o prostornom rasporedu stabala;

- taksator treba da zna za svaki odsjek (sastojinu) sistem gazdovanja i

omjer smjese;
 Vrsta sječe

 novi podatak;
 usko povezan sa probnom doznakom, on daje karakter
probnoj doznaci;
 da li je taksator probnom doznakom provodio sječe njege
(prorede) ili je provodio mjere obnove (skupine);
 taksator mora da ocjeni da li sastojina ( na toj detaljnoj plohi)
u potpunosti iskorištava potencijal staništa;
 Objekat premjera

 novi podatak;
 služi da se što objektivnije i što pravilnije izvrši procjena
drvne zalihe sastojine;
 ovim se podatkom odvajaju normalno formirana stabla od
šubaraka i na taj način se razdvaja drvna masa šubaraka od
drvne mase normalno formiranih stabala;
8. Utvrđivanje uzroka oštećenosti stabala

- za stabla obuhvaćena premjerom na detaljnom krugu;

- evidentiraju se samo ona mehanička oštećenja pojedinih stabala koja su
razlog svrstavanja stabala u III UT kvalitetnu klasu (značajna oštećenja);

TIP OŠTEĆENJA:
0 – neoštećena stabla;
1 – stablo oštećeno na deblu – oštećenje nastalo pri izvođenju radova u šumi;
2 – stablo oštećene krošnje – oštećenje nastalo usljed sječe i obaranja
susjednih stabala;
3 – mehanički oštećeno stablo – abiotski faktor, životinje i i sva ostala
oštećenja koja nisu nastala radom u šumi;
4 – smolarena stabla bora;
9. Zaraženost

- za stabla obuhvaćena premjerom na detaljnom krugu;

- evidentiraju se, kao zaražena, ako imaju vidne morfološke promjene;

- suhovrhost
- tumor debla
- trulež debla
- prisustvo plodišta gljiva
10. Bolesti
Rak jele – uzročnik gljiva Melampsorella caryophyllacearum
- za stabla obuhvaćena premjerom na detaljnom krugu;
- prepoznatljivi znaci: tumor djelom ili po cijelom obimu stabla,
vještićine metle, tumori na granama;

Imela – uzročnik poluparazitska biljka Viscum album

- za stabla obuhvaćena premjerom na detaljnom krugu;
- sekundarni štetočina koji u krošnjama stabala formira zimzelene žbunove
kožastih listova, plod bijele bobice;
Evidencija brojnosti podmlatka

- za svaku vrstu se posebno evidentira brojnost podmlatka;

- tri radijusa u zavisnosti od uzrasta podmlatka:
do 70cm uzrast podmlatka 10 – 50 cm visine;
do 90cm uzrast podmlatka 10 – 50 cm visine;
do 120cm za pomladak prsnog prečnika od 0 do 5 cm;
Ocjena kvaliteta podmlatka (zastarćenost i oštećenost)
i način javljanja
- ovi elementi ocjenjuju se za sve vrste drveća i za sve navedene kategorije
podmlatka uzevši ih zajedno,na radijusu kruga 14 metara bez obzira da li
su registrovani u brojnosti podmlatka;
OCJENA ZASTARĆENOSTI PODMLATKA
- se daje na osnovu općeg izgleda podmlatka i ako zastarćenih stabala
podmlatka ima više od polovine;
- za četinare ocjena se donosi na osnovu dužine prošlogodišnjeg
terminalnog izbojka: < 2cm za pomladak uzrasta od 10 do 50cm
< 3cm za pomladak uzrasta od 50 do 130cm
< 5cm za pomladak prsnog prečnika od 50 do 130cm

OCJENA OŠTEĆENOSTI PODMLATKA

- se daje na osnovu broja oštećenog podmlatka te ukoliko je broj veći od 1/5
ukupnog podmlatka;

NAČIN JAVLJANJA PODMLATKA

- da li se pomladak javlja u grupama ili pojedinačno raspoređen na
posmatranoj površini;
11. Analiza i ocjena zdravstvenog stanja šuma
- ocjenjuje se u radijusu od 25 metara na detaljnim plohama i to:

ŠUMSKI RED:
- ostaci iza sječe četinara nisu složeni u gomile;
- panjevi i ostaci debla (ne sortimenti) četinara nisu okorani;
- ostaci iza sječe nisu uklonjeni sa traktorskih puteva i traktorskih vlaka;
- vlake nisu sanirane i zaštićene od buica nakon sječe;
- na krugu (25m) ima više od jednog stabla koje je izvaljeno, prelomljeno…

GRUPA OSUŠENIH STABALA – SUŠIKE

- dva ili više stabala raspoređena u neposrednoj blizini koja su u procesu
sušenja ili su svježe sušike (godinu stare);
- ovakve pojave ukazuju na potencijalno žarište zaraze sastojine;
Degradirane visoke šume
- Snimaju se isti podaci kao u visokim šumama osim površina koje treba pošumiti;

Šumske kulture
- Vještački formirane jednodobne (iste starosti) visoke šume;
- Snimaju se isti podaci kao u visokim šumama osim površina koje treba pošumiti;

STAROST SASTOJINE je dodatni element koji se određuje za šumske kulture

ako ne postoji evidencija o vremenu osnivanja sastojine starost se određuje na
terenu. Postoje dva načina:
I. U slučaju da se radi o mladim sastojinama četinara vrši se brojanje glavnih
pršljenova grana od vrha do pridanka (brojati na nekoliko stabala).
II. U slučaju starijih kultura, određuje se pomoću Preslerovog svrdla.

Ako se stabla razlikuju po starosti uzima se starost dominantnih stabala.

Ako se radi o skupinama stabala različite starosti uzima se srednja starost.
Šumske kulture ispod taksacionog praga

Treba prikupljati sljedeće informacije:

- vrsta drveća;
- starost;
- potreba za dodatnim pošumljavanjem – popunjavanjem (%);
- potreba za čišćenjem;
- da li je kultura zagušena;
Izdanačke šume
Sačinjavaju stabla nastala od izbojka sa panja ili žila. Ako se u sastojini nalazi više
od 2/3 ovakvih stabala sastojina će se svrstati u izdanačku.

- dodatni koncentrični krug radijusa 1,5m za debljinsku klasu od 0 do 5cm;

- mreža krugova je rjeđa u odnosu na visoke šume (200m *200m) ili kako šef
sekcije odredi;
- snimanje se vrši sistemom probnih krugova ali sa znatno manje potrebnih
taksacionih elemenata ;

- evidentira se: « stepen sklopa

« šumski red
« sušike
« vrsta drveća
« prsni prečnik
« visina
Snimanja neproduktivnih površina u šumarskom pogledu

Veličine taksacionih elemenata ovih šuma će se vršiti

okularno-stručnom procjenom;

Snimanja šibljaka i neobraslih površina (goleti)

Neobrasle površine će se razvrstavati na:

-sposobne za pošumljavanje
-nesposobne za pošumljavanje
-ostalu namjenu

Čerkez Emin