ენისა და მეტყველების დარღვევები თავის ტვინის ლოკალური დაზიანებების დროს.

აფაზიების

პრობლემა

ენასა და მეტყველებას და მათ დარღვევებს მთელი რიგი დისციპლინები შეისწავლიან (ზოგადი და

ბავშვთა ფსიქოლოგია, ლინგვისტიკა, ფიზიოლოგია, ენისა და მეტყველების თერაპია და ა.შ.).
ნეიროფსიქოლოგიის ამოცანას წარმოადგენს თავის ტვინის ლოკალური დაზიანებების დროს
განვითარებული ენისა და მეტყველების სხვადასხვა ტიპის დარღვევის ანალიზი.
რა არის ენა და მეტყველება? რა განსხვავებაა მათ შორის?
მეტყველება წარმოადგენს რთულ უმაღლეს ფსიქიკურ ფუნქციას, რომელიც რამდენიმე ფორმად იყოფა.
მისი განვითარება ენის დაუფლების პროცესში ხდება.
მეტყველება - წმინდად ადამიანისთვის სპეციფიკური ფსიქიკური ფუნქციაა, რომელიც შეიძლება
განისაზღვროს როგორც ურთიერთობის პროცესი ენის საშუალებით.
თანამედროვე ფსიქოლოგიაში ანსხვავებენ ექსპრესიულ და იმპრესიულ ენას, რომლებიც განსხვავებული
ფსიქოლოგიური აგებულებით ხასიათდებიან.
ექსპრესიული ენა წარმოადგენს ენის საშუალებით ინფორმაციის გადმოცემის პროცესს, რომელიც იწყება

განზრახვით (გამონათქვამის პროგრამა), შემდეგ გადის შინაგანი მეტყველების (ხასიათდება შეკვეცილი

ფორმით) სტადიას და ბოლოს გადადის გაშლილი მეტყველებითი გამონათქვამის სტადიაში (წერითი ან
ზეპირი ენის სახით).
იმპრესიული (სინონიმი: რეცეპტული) ენა - ენის საშუალებით გადმოცემული ინფორმაციის გაგების

პროცესი (წერითი თუ ზეპირი) - იწყება მეტყველებითი შეტყობინების აღქმიდან (სმენით ან

მხედველობით), შემდეგ გადის შეტყობინების დეკოდირების ფაზას (ანუ ინფორმაციული მომენტების
გამოყოფის) და ბოლოს მთავრდება შინაგან მეტყველებაში გამონათქვამის საერთო აზრობრივი სქემის
ფორმირებით, მისი შეთანხმებით აზრობრივ სემანტიკურ სტრუქტურებთან და განსაზღვრულ აზრობრივ
კონტექსტში ჩართვით (საკუთრივ გაგებით).
ლინგვისტიკის თვალსაზრისით, ენაში შესაძლებელია შემდეგი დონეების/ერთეულების გამოყოფა:
} ფონემა: მნიშვნელობაგანმასხვავებელი ბგერები;

} ლექსემა: სიტყვა ან ფრაზეოლოგიური სიტყვათშეთანხმება;

} სემანტიკური ერთეულები: ცნებათა აღმნიშვნელი სიტყვათა სისტემები;

} წინადადებები: აზრის გამომხატველი სიტყვათა შეთანხმება;

} გამონათქვამები: დასრულებული აზრის მქონე შეტყობინებები.

1
ლინგვისტური ანალიზი შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც ექსპრესიულ, ასევე იმპრესიულ ენასთან
მიმართებაში.
შინაგან მეტყველებას განსხვავებული ფსიქოლოგიური აგებულება აქვს. ის ხასიათდება შეკვეცილი
ფორმით, პრედიკატულობითა და პირდაპირი დაკვირვებისთვის მიუწვდომლობით.

მთლიანობაში შესაძლებელია ენობრივი მოღვაწეობის 4 დამოუკიდებელი ფორმის გამოყოფა: ზეპირი და

წერითი ექსპრესიული ენა და ზეპირი და წერითი ენის გაგება (ანუ იმპრესიული (რეცეპტული) ენის 2
ფორმა). თითოეულს რამდენიმე ენობრივი ფუნქცია აქვს. ზეპირი ენა შეიძლება იყოს აქტიური
(მონოლოგური ან დიალოგური) ან გამეორებითი; ასევე დამოუკიდებელ ფუნქციად შეიძლება გამოიყოს
დასახელება (ობიექტების, მოქმედებების და ა.შ.).

წერითი ენა შეიძლება იყოს დამოუკიდებელი ან კარნახით - ამ შემთხვევაში ეს ენის განსხვავებული

ფუნქციებია, რომლებსაც განსხვავებული ფსიქოლოგიური აგებულება აქვთ.

ამრიგად, ენობრივი სისტემა წარმოადგენს ერთ მთლიანში გაერთიანებული ენობრივი ფუნქციების

ერთობლიობას.

მეტყველების ყველა ეს ფორმა წარმოადგენს რთულ, მაგრამ ერთიან ფუნქციურ სისტემას, რომელიც სხვა
ფუნქციური სისტემებისგან განმასხვავებელი მრავალი მახასიათებლით ხასიათდება. ამ სისტემის
სირთულე უპირველეს ყოვლისა დაკავშირებული მასში შემავალი 4 დამოუკიდებელი ფორმის
განსაზღვრულ ავტონომიურობასა და ონტოგენეზში ჩამოყალიბების განსხვავებულ ვადებთან.

როგორც ცნობილია, ზეპირი ენის გაგებისა და ზეპირი ენის გამონათქვამის ფორმირების

კანონზომიერებები ონტოგენეზის ადრეულ ეტაპებზე ყალიბდება (2-3 წლის ასაკამდე), მაშინ, როდესაც
მეტყველებითი მოღვაწეობის სხვა ფორმების ჩამოყალიბება - წერა და კითხვა, რომლებიც წიგნიერების
დაუფლებასთან არიან დაკავშირებულნი - გაცილებით გვიან ხდება და სხვა ფსიქოლოგიურ კანონებს
ექვემდებარება. ეს განსხვავება თავის ასახვას თავის ტვინის დონეზეც პოულობს. მაგრამ საერთო
კანონზომიერებების არსებობა მეტყველებითი მოღვაწეობის ოთხივე ფორმას ერიან სისტემაში
აერთიანებს. ამის დამადასტურებელ მტკიცებულებებს იძლევა მეტყველების ზოგადი ფსიქოლოგია, ასევე
კლინიკური დაკვირვებებიც, რომელთა თანახმადაც თავის ტვინის მარცხენა ჰემისფეროს ლოკალური
დაზიანებებისას (მემარჯვენეებთან) ირღვევა მთლიანი ენობრივი და მეტყველებითი მოღვაწეობა ანუ

2
წარმოიქმნენა სისტემური დარღვევა მეტყველების ამა თუ იმ ასპექტის უპირატესობით (ანუ ამა თუ იმ
ნეიროფსიქოლოგიური ფაქტორის, რომელსაც მეტყველებითი სისტემა ეფუძნება).

ენა და მეტყველება, როგორც რთული ფუნქციური სისტემა, შედგება მრავალი აფერენტული და

ეფერენტული რგოლისგან. მეტყველების ფუნქციურ სისტემაში მონაწილეობას იღებენ ყველა
ანალიზატორული სისტემები: სმენა, მხედველობა, კან-კინესთეტიკური, მოტორული და ა.შ. თითოეულს
თავისი წვლილი შეაქვს მეტყველების ეფერენტულ და აფერენტულ საფუძვლებში. ამიტომ მეტყველების
ორგანიზაცია თავის ტვინის დონეზე ძალიან რთულია, ხოლო მეტყველების დარღვევები -
მრავალფეროვანია და განსხვავებული ნიშნებით ხასიათდება იმისდა მიხედვით, თუ თავის ტვინის
დაზიანებამ მეტყველებითი სისტემის რომელი რგოლის დარღვევა/ამოვარდნა გამოიწვია.
მეტყველებითი დარღვევების დიდ ჯგუფს აფაზიები ეწოდება. აფაზიების ქვეშ, თანამედროვე
ნეიროფსიქოლოგიაში, განიხილება უკვე ჩამოყალიბებული მეტყველების დარღვევები თავის ტვინის
მარცხენა ჰემისფეროს ქერქის ლოკალური დაზიანებების შედეგად; აფაზიები წარმოადგენენ
მეტყველებითი მოღვაწეობის სხვადასხვა ფორმების სისტემურ დარღვევებს. აფაზიები ვლინდება
საკუთარი მეტყველების და მიმართული მეტყველების ფონემატური, მორფოლოგიური და სინტაქსური
სტრუქტურების დარღვევის სახით შენახული სამეტყველო აპარატის მოძრაობებისა და სმენის
ელემენტარული ფორმების ფონზე. აფაზიები აუცილებელია განვასხვაოთ მეტყველების სხვა
დარღვევებისგან, რომლებიც თავის ტვინის დაზიანებებისას გვხვდება:
◦ დიზართრია: არტიკულაციის დარღვევა ზეპირი მეტყველების გაგების, წერისა და კითხვის

შენახულობის ფონზე;
◦ ანომია: ფუნქციათაშორისი კავშირების დარღვევის შედეგად განვითარებული ცალკეული

მოდალობის საგნების დასახელების შეუძლებლობა;

◦ ალალია; მეტყველების განვითარების სპეციფიკური დარღვევა;

◦ მეტყველების მოტორული დარღვევები ქერქქვეშა მოტორული მექანიზმების დაზიანების

შედეგად;
◦ მუტიზმი: ფსიქიატრიული და/ან ემოციური დარღვევის შედეგად განვითარებული

მეტყველების პრობლემები და ა.შ.

მარცხენა ჰემისფეროს ქერქის ზონებს, რომელთა დაზიანებაც მეტყველების დარღვევებს იწვევს,
მეტყველებითი ზონები ეწოდება. მათ მიეკუთვნებიან მემარჯვეებთან მარცხენა ჰემისფეროს
კონვექსიტალური ზედაპირის შუა ზონები.

3
ლურიას კლასიფიკაციის თანახმად, გამოიყოფა აფაზიების 7 ფორმა, რომელთაგან თითოეულიც
დაკავშირებულია მეტყველების საფუძვლად მდებარე ერთ-ერთი ფაქტორის დარღვევასთან და გვხვდება
პათოლოგიის კონკრეტული ლოკალიზაციისას. ყველა აფაზია შესაძლოა ორ ჯგუფად გაიყოს:

აფერენტული ეფერენტული რგოლის

რგოლის დაზიანება დაზიანება

სენსორული ეფერენტული
მოტორული

აკუსტიკო-
მნესტიკური დინამიკური

ოპტიკურ-
მნესტიკური

აფერენტული
მოტორული

სემანტიკური

თითოეული აფაზია შემდეგი თავისებურებებით ხასიათდება:

1. აკუსტიკო-გნოსტიკური აფაზია (სენსორული აფაზია, ვერნიკეს აფაზია)
ლოკალიზაცია: მარცხენა ჰემისფეროს 22-ე და 42-ე ველების დაზიანება საფეთქლის პირველი ხვეულის
უკანა მესამედში (ვერნიკეს ზონა).
აკუსტიკო - გნოსტიკური იგივე სენსორული აფაზიის დროს დარღვეულია მიმართული მეტყველების
გაგება. აღინიშნება "სიტყვების გაუცხოების" ფენომენი, როდესაც პაციენტს არ ესმის სიტყვის
მნიშვნელობა, ინსტრუქციები, მით უმეტეს სწრაფი, გაბმული მეტყველება. სპონტანური მეტყველება
მოქნილია, პროსოდიკა შენარჩუნებულია, მაგრამ მრავლად აღინიშნება ლიტერალური პარაფაზიები, ანუ
სიტყვის ფონემატური სტრუქტურის დამახინჯება. პაციენტები იყენებენ პარალინგვისტურ საშუალებებს _
ჟესტებს, მიმიკას, ინიციატივას. მონოლოგური და დიალოგური მეტყველება დარღვეულია; უფრო მძიმე
შემთხვევებში აღინიშნება "ჟარგონ-აფაზიის" ფენომენი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია მეტყველების
სრული დეზორგანიზაცია: პაციენტის მეტყველება წარმოადგენს მეტყველების დაუკავშირებელი
ელემენტების, ლიტერალური და ვერბალური პარაფაზიების ერთობლიობას (სიტყვის ბგერითი
შემადგენლობის დამახინჯება, ერთი სიტყვის მეორეთი შეცვლა). ნორმალური მეტყველება ე.წ.
"სიტყვიერი სალათით" იცვლება. მეტყველება გრამატიკულადაც აუწყობელია, ვლინდება სენსორული

4
პარაგრამატიზმი. უხეშად არის დარღვეული ბგერების, მარცვლების, სიტყვების გამეორება. დარღვეულია
სახელდება, პაციენტი კარგავს სიტყვის მნიშვნელობას და მის საგნობრიობას. დამახასიათებელია
მრავალჯერადი გამეორებები და მრავალსიტყვიანობა _ ლოგორეა. ზოგადი კონტექსტის მიხედვით
სხვისი გამონათქვამიდან აზრის გამოტანა ზოგჯერ მისაწვდომია. გაგების ხარისხი იზრდება, თუ
პაციენტმა იცის რა თემაზეა საუბარი.
დარღვეულია კარნახით და დამოუკიდებლი წერა. კითხვა შედარებით შენახულია ხოლმე,
მხედველობითი აღქმისა და მეტყველების არტიკულატორული მხარის საფუძველზე.
ცენტრალური მექანიზმია ფონემატური სმენის დარღვევა, როდესაც ვერ ხერხდება მსგავსი ფონემების
გარჩევა, სიტყვის ფონეტიკური სტრუქტურის ანალიზი.
მეტყველებითი სმენა წარმოადგენს მეტყველებითი სისტემის უმთავრეს აფერენტულ რგოლს. როგორც
უკვე აღინიშნა, ადამიანს არამეტყველებითი სმენის გარდა გააჩნია სპეციალიზირებული მეტყველებითი
სმენაც. მეტყველებითი და არამეტყველებითი სმენა წარმოადგენს სმენითი სისტემის მუშაობის ორ
დამოუკიდებელ ფორმას.
მეტყველებითი სმენა - მთლიანად ცხოვრების მანძილძე შეძენილი უნარი - წარმოიქმნება მხოლოდ
სამეტყველო გარემოში და მისი კანონების შესაბამისად ფორმირდება.
მეტყველებითი სმენა - ეს არის ფონემატური სმენა, ანუ მეტყველებითი ბგერების, მოცემული ენის
ფონემების განსხვავების, ანალიზისა და სინთეზის უნარი.
თითოეულ ენას ფონემატური ნიშნების საკუთარი ნაკრები გააჩნია, რომლებიც ენის ბგერით სტრუქტურას
ქმნიან ანუ მათ საკუთარი ფონემატური სისტემა გააჩნიათ. ფონემებად აღინიშნება ენის
მნიშვნელობაგანმასხვავებელი ბგერითი მახასიათებლების, ენის ბგერების გარკვეული ნიშნების
ერთობლიობა, რომლებიც მოცემული ენის სიტყვების განსხვავების საშუალებას იძლევიან. ფონემები
არის ენის ბგერითი აგებულების განმასხვავებელი ერთეულები. ამრიგად, თითოეულ ენაში ზოგიერთი
ბგერითი მახასიათებელი ასრულებს მნიშვნელობა-განმასხვავებელ ფუნქციას, ზოგიერთი კი სიტყვების
მნიშვნელობის თვალსაზრისით არაარსებითია.
ფონემატური სმენის ფორმირება ხდება ზეპირი მეტყველების გაგების სწავლების პროცესში როგორც
მეტყველებითი მოღვაწეობის პირველადი ფორმის. ენის ფონემატური აგებულების დაუფლება წინ
უსწრებს მეტყველების სხვა ფორმების: ზეპირი მეტყველების, წერისა და კითხვის განვითარებას. სწორედ
ამიტომ განიხილება ფონემატური სმენა მთლიანი მეტყველებითი სისტემის საფუძვლად.
ცენტრალური დეფექტია მიმართული მეტყველების გაგება.

5
2. აკუსტიკო - მნესტიკური აფაზია
ლოკალიზაცია: მარცხენა ჰემისფეროს 21-ე და 37-ე ველების დაზიანება. საფეთქლის წილის ეს უბნები
კავშირში არიან მხედველობითYანალიზატორთან, ლიმბურ სისტემასთან.
აკუსტიკო-მნესტიკური აფაზიის დროს დარღვეულია მიმართული მეტყველების გაგება, თუმცა ისე
უხეშად არა, როგორც სენსორული აფაზიის დროს. განსაკუთრებით დარღვეულია ქვეტექსტის,
გადატანითი მნიშვნელობების, ალეგორიული გამოთქმების გაგება. აღინიშნება სიტყვის მნიშვნელობის
გაუცხოვება, მიუხედავად მისი სწორი გამეორებისა. სპონტანურ მეტყველებაში არ შეინიშნება "სიტყვიერი
სალათი", უწესრიგო მეტყველება, ლოგორეა; ამავე დროს, ადგილი აქვს საჭირო სიტყვის ძიებას,
ვერბალურ პარაფაზიებს _ ერთი სიტყვის მეორეთი შეცვლას. პაციენტების მეტყველება მწირია, ხშირად
ტოვებენ სიტყვებს, განსაკუთრებით არსებით სახელებს, ისინი ნაცვალსახელებით არის შეცვლილი.
აღინიშნება სენსორული პარაგრამატიზმი რაც მდგომარეობს შემდეგში: წინადადების წევრების რიცხვში
და ბრუნვაში შეთანხმების, წინდებულების გამოყენების პრობლემებში. დარღვეულია მეტყველების
ნომინაციური ფუნქცია, ვერ ასახელებენ საგნის შესაბამის სიტყვას; ადგილი აქვს პერსევერაციებს, ადრე
დასახელებული სიტყვების გამეორებას, რაც ფსიქიკური აქტივობის სხვა ფორმებზე არ ვრცელდება.
პირველი ასოს კარნახი არ აუმჯობესებს სახელდებას. ცალკეული ბგერების, მარცვლების, სიტყვების
გამეორება შენახულია. ამავე დროს დარღვეულია წინადადების, ან რამდენიმე წინადადების გაგება.
ვერბალური ინფორმაციის ზრდასთან ერთად უარესდება მიმართული მეტყველების გაგება. ხანმოკლე
სმენით-მეტყველებითი მეხსიერების მოცულობა მკვეთრად შევიწროებულია. პაციენტებს შეუძლიათ
დაიმახსოვრონ მიწოდებული 10 სიტყვიდან მხოლოდ 2-3; დარღვეულია სიტყვების ან მარცვლების
თანმიმდევრობის აღდგენაც. საგულისხმოა, რომ მათ ხშირად აღენიშნებათ სიტყვიერი რემინისცენციის
ფენომენი - სიტყვიერი მასალის უკეთესი აღდგენა მიწოდებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ. წერა და
კითხვა შედარებით შენახულია.
ერთი სახის ცენტრალური მექანიზმია ხანმოკლე ვერბალური მეხსიერების დარღვევა, კერძოდ,
ოპერატიული მეხსიერების მოცულობის შევიწროვება, როდსაც ყოველი შემდგომი სტიმული, წინა
სტიმულზე დამამუხრუჭებლად მოქმედებს. ოპერატიული მეხსიერების მოცულობის შევიწროების გამო
ვერბალური ინფორმაციის გაზრდასთან ერთად ქვეითდება ფონემატური სმენა, ანუ მსგავსი ფონემების
გარჩევის უნარი. ადგილი აქვს სმენით-ვერბალური კვალის პრო- და რეტროაქტიულ დამუხრუჭებას და
კვალთა ინტენსივობის გათანაბრებას, რის გამოც ახალი და ძველი ინფორმაციის აღდგენა თანაბარი
ალბათობით ხდება. რეტროაქტიული დამუხრუჭება ვლინდება რიგის ბოლო სიტყვისა აღდგენასა და
წინმსწრები სიტყვების დავიწყებაში. ესაა დამუხრუჭება, რომელიც მეტყველებით რიგში „უკანა“

6
მიმართულებით ვრცელდება. მაგალითად, სიტყვების სერიის მიწოდებისას „სახლი, ტყე, მაგიდა, კატა“
ავადმყოფი მხოლოდ ბოლო სიტყვის „კატა“ გამეორებას შეძლებს. პროაქტიული დამუხრუჭებისას
ავადმყოფს სიტყვათა მთელი რიგიდან მხოლოდ ერთი - ორი პირველი სიტყვის გამეორება შეუძლია. ესაა
დამუხრუჭება, რომელიც მეტყველებით რიგში „წინა“ მიმართულებით ვრცელდება. შესაბამისად, იგივე
სიტყვათა სერიიდან „სახლი, ტყე, მაგიდა, კატა“ ავადმყოფი მხოლოდ პირველ სიტყვას „სახლი“ აღადგენს.
მეორე სახის ცენტრალური მექანიზმი, რომელიც სიტყვის მნიშვნელობის გაუცხოვებას შეიძლება ედოს
საფუძვლად არის საგნის ხატის დეფიციტი. სიტყვა არ იწვევს საგნის შესაბამისი ხატის აქტუალიზაციას.
დარღვეულია მხედველობითი და სმენითი ანალიზატორის ურთიერთქმედება.
3. ოპტიკურ-მნესტიკური აფაზია
ლოკალიზაცია: მარცხენა ჰემისფეროს 21-ე და 37-ე ველების ქვედა არის და მე-20 ველის დაზიანება.
მეტყველების დარღვევის მოცემული ფორმის გამოყოფა ა. ლურიას სახელს უკავშირდება. ეს ფორმა უფრო
იშვიათად გვხვდება, ვიდრე აკუსტიკურ-გნოსტიკური აფაზია. მთავარი სიმპტომია სახელდების
დარღვევა და სიტყვის მნიშვნელობის გაუცხოვება მისი შესაბამისი ხატის წარმოდგენის დარღვევის გამო.
პაციენტს არ შეუძლია აღწეროს დასახელებული საგანი და დახატოს იგი თუნდაც სქემატურად, თუმცა
ასახელებს მის ფუნქციას და იმ კატეგორიას, რასაც საგანი მიეკუთვნება. მოქმედებების დასახელება უფრო
მისაწვდომია.
მთავარ მექანიზმად ითვლება საგნის ხატოვანი რეპრეზენტაციის დარღვევა. დარღვეულია კავშირი
სიტყვის ფონოლოგიურ და ვიზუალურ რეპრეზენტაციას შორის.

4. სემანტიკური აფაზია
ლოკალიზაცია: მარცხენა ჰემისფეროს 37-ე და ნაწილობრივ 39-ე ველების დაზიანება, თხემ-კეფა-
საფეთქლის გადაფარვის ზონის (TPO ზონა).
მოცემული აფაზია ხასიათდება მიმართული მეტყველების გაგების დარღვევით შენახული ფონემატური
სმენისა და ექსპრესიული მეტყველების ფონზე. პაციენტებს შეუძლიათ გამართული საუბარი მარტივი
კონსტრუქციის წინადადებების გამოყენებით, არ აღენიშნებათ პარაფაზიები. შენახულია კითხვა და წერა,
თუმცა კითხვის დროს უჭირთ რთული ტექსტის გაგება, ხოლო წერენ მარტივი ფრაზებით. სპონტანური
მეტყველება გაღარიბებულია, რადგან მკვეთრად შემცირებულია ზედსართავების, ზმნიზედების
გამოყენება. ხშირია სახელდების სირთულეები; პაციენტი ეძებს საჭირო სიტყვას და ცვლის მას საგნის
ფუნქციის ან ნიშნების აღწერით, ვერბალური პარაფაზიებით იგივე სემანტური ველიდან. ელემენტარული
ფრაზების გაგების ფონზე, რომლებიც "მოვლენათა კომუნიკაციას" გადმოსცემენ, დარღვეულია

7
"მიმართებათა კომუნიკაციის" შემცველი რთული ფრაზების გაგება; დარღვეულია რთული ლოგიკურ-
გრამატიკული კონსტრუქციების გაგების უნარი, კერძოდ:
1. სივრცითი მიმართების აღმნიშვნელი სიტყვების და სუფიქსების, მაგ. ზემოთ, ქვემოთ, სკამზე, სახლის
უკან და ა.შ.;
2. შედარების აღმნიშვნელი კონსტრუქციების: მაგ., ნაკლებად ძლიერი, უფრო სუსტი, როდესაც საჭიროა
ორი ან სამი ობიექტის ერთდროულად შედარება (მაგ. გია მაღალია ნოდარზე და დაბალია კოტეზე);
3. მიკუთვნებულობის აღმნიშვნელი კონსტრუქციების მიცემით ბრუნვაში, მაგ. ძმის მამა, მამის ძმა;
4. დროის აღმნიშვნელი კონსტრუქციების, მაგ. მანამ, სანამ; მანამდე, იმის მერე, რაც;
5. მიმღეობითი ფორმების და ვნებითი გვარის გაგება და გამოყენება;
6. რთული ქვეწყობილი წინადადებების, რთული სინტაქსური კონსტრუქციით, რომლებიც ასახავნ მიზეზ-
შედეგობრივ, დროით, სივრცით მიმართებებს.
სემანტიკურ აფაზიასთან ერთად ხშირად სინდრომში გვხვდება აკალკულია, მხედველობით-სივრცითი
აგნოზია, კონსტრუქციული აზროვნების დარღვევა.
ცენტრალური მექანიზმია სივრცითი ფუნქციის დარღვევა, როდესაც ვერ ხერხდება მთელის სივრცითი
სიმულტანური აღქმა, სივრცითი მიმართებების ანალიზი და სინთეზი.
ცენტრალური დეფექტია ლოგიკურ-გრამატიკული კონსტრუქციების გაგების დარღვევა.

5. აფერენტული მოტორული აფაზია

ლოკალიზაცია: მარცხენა ჰემისფეროს 22-ე და 42-ე ველებთან ან ქერქის უკანა ოპერკულურ არესთან
მოსაზღვრე მე-40 ველის დაზიანება.
აფერენტული მოტორული აფაზია ზოგჯერ მოიხსენება კინესთეტიკური აფაზიის სახელწოდებით. ამ
დროს დარღვეულია არტიკულაცია, პაციენტი ვერ ახერხებს ცალკეული ბგერების არტიკულაციას
განსაკუთრებით მსგავსი ფონემების არტიკულატორულ გარჩევას (მაგ. ბ_პ, გ_კ, ზ_ს, ჯ_ჭ); პაციენტმა არ
იცის თუ, როგორი პოზა უნდა მისცეს სამეტყველო აპარატს, მაგ. ბაგისმიერი, კბილისმიერი თუ უკანა
სასისმიერი ბგერების ნემისმიერად გამოთქმისას, ურევს მსგავსი არტიკულაციის ბგერებს. შესაბამისად,
უჭირს სიტყვების და წინადადების გამოთქმა. ლაპარაკის მცდელობისას პაციენტი ეძებს ბგერის
გამოთქმისათვის შესაბამის პოზას. მძიმე შემთხვევებში მეტყველება თითქმის შეუძლებელია _
დარღვეულია გამეორება და სპონტანური მეტყველება. მეტყველებითი პროდუქციის შემთხვევაში
ადგილი აქვს ლიტერალურ პარაფაზიებს _ სიტყვების არტიკულატორულ დამახინჯებას. მეტყველების
ავტომატიზებული ფორმა შედარებით შენახულია (მაგ., სიმღერა, ლექსი, ახლობლის სახელი).

8
მეტყველების რეალიზაციის უნებლიე დონე შედარებით შენახულია (მაგ., პაციენტმა გამართულად
შეიძლება უნებლიედ თქვას სიტუაციის შესაბამისი სტერეოტიპული ფრაზა, სიტყვა). დიალოგური და
მონოლოგური მეტყველება დარღვეულია. წერა, განსაკუთრებით კარნახით, დარღვეულია _ პაციენტი
წერს ისე, როგორც წარმოთქვამს სიტყვას, დამახინჯებული არტიკულაციით. დარღვეულია ცალკეული
ბგერის შესაბამისი ასოს ჩაწერა. კარგად ნაცნობი სიტყვების წაკითხვა და თავისთვის წაკითხვა შედარებით
შენახულია. ხმამაღალი კითხვა დარღვეულია - მახინჯდება წაკითხული სიტყვების არტიკულაცია და
აზრის გამოტანა ძნელდება. აფაზიის ამ ფორმის დროს მეორადად დარღვეულია მიმართული
მეტყველების გაგება.
ცენტრალური მექანიზმია: ფაქიზი არტიკულატორული მოძრაობის დარღვევა, როდესაც ბგერის
გამოთქმისას ტუჩებს და ენას შესაბამის მდებარეობას ვერ აძლევენ. ეს სიტყვის წარმოთქმისას იწვევს
პრობლემებს კინესთეტიკური პროგრამის შექმნაში.
ცენტრალური დეფექტია: არტიკულემების კინესთეტიკური ანალიზის დარღვევა, როდესაც ვერ ხერხდება
მსგავსი არტიკულემების დიფერენცირება; დარღვეულია მეტყველების აფერენტული, კინესთეტიკური
საფუძველი.

6. ეფერენტული მოტორული აფაზია (იგივე ბროკას აფაზია)

ლოკალიზაცია: 44-ე ველის, ანუ ბროკას ზონის და ნაწილობრივ 46-ე ველის დაზიანება, მარცხენა
ჰემისფეროს შუბლის მესამე ხვეულის უკანა მესამედში (ქერქის წინა ოპერკულური არე).
ეფერენტული მოტორული აფაზიის ანუკინეტიკური აფაზიის დროს დარღვეულია მიმართული
მონოლოგური და დიალოგური მეტყველება. ცალკეული ბგერების არტიკულაცია შესაძლებელია, თუმცა
პაციენტს უჭირს ერთი არტიკულემიდან მეორეზე გადართვა; მეტყველება მოუქნელი და წყვეტილი
ხდება. აღინიშნება უხეში პერსევერაციები, რის გამოც შეუძლებელია წინადადების კონსტრუირება და
გამოთქმა. პათოლოგიური ინერტულობა აღინიშნება ერთი არტიკულემიდან მეორეზე გადასვლის, ერთი
მარცვლიდან მეორეზე გადართვის, ერთი სიტყვიდან მეორეზე გადასვლის დროს. დარღვეულია
მეტყველების რითმულ-ინტონაციური მხარე, მეტყველება მონოტონური და სკანდირებულია.
სპონტანური მეტყველება სტერეოტიპების და შტამპების ხარჯზეა შესაძლებელი; უფრო მძიმე შემთხვევში
დამახასიათებელია ექოლალიები და მეტყველებითი ემბოლები, ანუ ერთი სიტყვა ან ფრაზა, რომლის
პერსევერაციაც ხდება სიტუაციის, კონტექსტის გათვალისწინების გარეშე. დამახასიათებელია მკვეთრად
გამოხატული აგრამატიზმი: ირღვევა ფრაზის აგების უნარი, პაციენტი ვერ ახერხებს დროში, ბრუნვაში,
რიცხვში შეათანხმოს ქვემდებარე და შემასმენელი; ფრაზის აგებისას უჭირს ნაცვალსახელების,

9
ზედსართავების და განსაკუთრებით ზმნების სწორად ხმარება. არსებითი სახელების გამოყენება
შედარებით შენახულია. ასეთ მეტყველებას "ტელეგრაფულ სტილს" უწოდებენ.
ავტომატიზირებულ, უნებლიე დონეზე სიტყვების წარმოთქმა და ნაცნობი სტერეოტიპული ფრაზების
დასრულება შესაძლებელია. დარღვეულია წერა. პაციენტებს შეუძლიათ ცალკეული ბგერის შესაბამისი
ასოს ჩაწერა, მაგრამ პრობლემები აქვთ სიტყვის და წინადადების დაწერისას. კითხვაც დარღვეულია
პერსევერაციების და სამეტყველო ემბოლების გამო. ამავე დროს, შესაძლებელია დაწერილი მარტივი
სიტყვების და წინადადებების ცნობა. მეორადად დარღვეულია მიმართული მეტყველების გაგება.
დარღვეულია სიტყვის ფონეტიკური სტრუქტურის სერიული ორგანიზაცია, არტიკულატორული
მოძრაობების კინეტიკური ჯაჭვი.
ცენტრალური მექანიზმია ყოველი სამეტყველო აქტის დროული დენერვაციის და შემდეგი აქტის
ინერვაციის დარღვევა (ბგერის, სიტყვის, წინადადების).
ცენტრალური დეფექტია ერთხელ აღმოცენებული სტერეოტიპის პათოლოგიური ინერტულობა და
დროული გადართვის შეუძლებლობა.

7. დინამიკური აფაზია
ლოკალიზაცია: მარცხენა ჰემისფეროს მე-9, მე-10, 46-ე ველების დაზიანება.
დარღვეულია სპონტანური, მონოლოგური მეტყველება. პაციენტს არ შეუძლია მოყვეს ამბავი, გამოთქვას
აზრი. დარღვეულია მეტყველების პრედიკატულობა: ზმნების ხმარება მნიშვნელოვნად შემცირებულია.
პაციენტები ტოვებენ ზმნებს, ან წინადადებაში უადგილო ადგილას ხმარობენ. მათთან ურთიერთობისას
შეინიშნება უინიციატივობა და ინაქტიურობა.
ლექსიკონი ძალიან მწირია, თუმცა დიალოგური მეტყველება შესაძლებელია. არ არის დარღვეული
გამეორება - ბგერების, სიტყვებისა და ფრაზებისაც კი. სპონტანური მეტყველებისთვის დამახასიათებელია
აგრამატიზმი: პრედიკატის გამოტოვება, წინდებულების გამოტოვება, სუბიექტის გამოტოვება,
ნაცვალსახელის გამოტოვება, კავშირების და შორისდებულების სიჭარბეი, შაბლონი -ფრაზების სიჭარბე,
მარტივი და მოკლე წინადადებების ხმარება, სინტაქსური დარღვევები.
კითხვა შენახულია. ასევე შენახულია კარნახით წერა და გადაწერა. დამოუკიდებლი წერის დროს
აღმოცენდება ისეთივე პრობლემები, როგორც სპონტანური, მონოლოგური მეტყველების დროს.
ფაქტიურად ვლინდება გამონათქვამის სუქცესიური ორგანიზაციის დარღვევა.
ცენტრალურ მექანიზმად ითვლება შინაგანი მეტყველების, მისი პრედიკატულობის დარღვევა და
სამეტყველო აქტივობის დარღვევა.

10
ცენტრალური დეფექტია აქტიური, პროდუქტული, ფრაზული მეტყველების დარღვევა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ხომსკაია „ნეიროფსიქოლოგია“;
2. გაგოშიძე, თ. „ნეიროფსიქოლოგიის ცნობარი“ (არ არის გამოცემული).

11
 Gagoshidze "Reader in Neuropsychology"

აფაზიის კლასიფიკაცია

აფაზია: ენის შეძენილი სისტემური დარღვევა თავის ტვინის ორგანული დაზიანების დროს

კლასიფიკაციის ავტორები

ვერნიკე-ლიჰტეიმი ლურია გოლდშტეინი კლეისტი გეშვინდი ტონკონოგი

სუბკორტიკული აფერენტულ- მეტყველებითი არტიკულატორუ

მოტორული აფაზია მოტორული აფაზია ბგერებისადმი ლი მოტორული
პერიფერიული განტარი აფაზია
სიმუნჯე აფაზია
მოტორული აფაზია
კორტიკული ეფერენტულ- სიტყვებზე და ვერბალური
მოტორული აფაზია მოტორული აფაზია წინადადებებზე მოტორული
ბროკას აფაზია
სიმუნჯე აფაზია

ტრანსკორტიკული ცენტრალური სახელდების ტრანსკორტიკული მეტყველების

მოტორული აფაზია მოტორული აფაზია სიმუნჯე მოტორული აფაზია აკინეზია
დინამიკური აფაზია

სუბკორტიკული მეტყველებითი მეტყველებით

სენსორული აფაზია ბგერებისადმი ბგერებზე აგნოზია
აკუსტიკო- პერიფერიული
სიყრუე
(სიტყვებისადმი გნოსტიკური აფაზია სენსორული აფაზია
სუფთა სიყრუე)
ვერნიკეს აფაზია
კორტიკული სიყრუე სიტყვებზე ვერბალური
სენსორული აფაზია და წინადადებებზე სენსორული
აფაზია

ტრანსკორტიკული აკუსტიკო- ცენტრალური სიყრუე ამნესტიკურ-

სენსორული აფაზია მნესტიკური აფაზია სენსორული აფაზია სახელდებაზე სენსორული
აფაზია

12
გამტარებლობის ცენტრალური იოლად გამოხატული გამტარებლობის
აფაზია აფაზია სენსორული აფაზია აფაზია

სემანტიკური აფაზია

ამნესტიკური აფაზია ანომიური აფაზია

ტრანსკორტიკული
სენსორული აფაზია

შერეული იზოლაციის
ტრანსკორტიკული სინდრომი
აფაზია

13
14
 აფაზიის კლასიფიკაცია
აფაზია: ენის შეძენილი სისტემური დარღვევა თავის ტვინის ორგანული დაზიანების დროს
კლასიფიკაციის ავტორები
ვერნიკე-ლიჰტეიმი ლურია გოლდშტეინი კლეისტი გეშვინდი ტონკონოგი
სუბკორტიკული აფერენტულ- მეტყველებითი არტიკულატორუ
მოტორული აფაზია მოტორული აფაზია პერიფერიული ბგერებისადმი განტარი აფაზია ლი მოტორული
მოტორული აფაზია სიმუნჯე აფაზია
კორტიკული ეფერენტულ- სიტყვებზე და ვერბალური
მოტორული აფაზია მოტორული აფაზია წინადადებებზე ბროკას აფაზია მოტორული
სიმუნჯე აფაზია
ტრანსკორტიკული ცენტრალური სახელდების ტრანსკორტიკული მეტყველების
მოტორული აფაზია დინამიკური აფაზია მოტორული აფაზია სიმუნჯე მოტორული აფაზია აკინეზია
სუბკორტიკული მეტყველებითი მეტყველებით
სენსორული აფაზია აკუსტიკო- პერიფერიული ბგერებისადმი ბგერებზე აგნოზია
(სიტყვებისადმი გნოსტიკური აფაზია სენსორული აფაზია სიყრუე
სუფთა სიყრუე) ვერნიკეს აფაზია
კორტიკული სიყრუე სიტყვებზე ვერბალური
სენსორული აფაზია და წინადადებებზე სენსორული
აფაზია
ტრანსკორტიკული აკუსტიკო- ცენტრალური სიყრუე ამნესტიკურ-
სენსორული აფაზია მნესტიკური აფაზია სენსორული აფაზია სახელდებაზე სენსორული
აფაზია
გამტარებლობის ცენტრალური იოლად გამოხატული გამტარებლობის
აფაზია აფაზია სენსორული აფაზია აფაზია
სემანტიკური აფაზია
ამნესტიკური აფაზია ანომიური აფაზია
ტრანსკორტიკული
სენსორული აფაზია
შერეული იზოლაციის
ტრანსკორტიკული სინდრომი
აფაზია

39
 afaziis formebis lingvisturi diqotomia

a. luria (1979)

upiratesad eqspresiuli ენის darRveva upiratesad impresiuli ენის darRveva

sintagmaturi kavSirebi mosazRvreobis mixedviT paradigmatikuri kavSirebi msgavsebis mixedviT

suqcesiuri sinTezi simultanuri sinTezi
kombinireba amorCeva
dinamikuri wina agramatizmi eferentuli aferentuli semantikuri sensoruli akustikur-
mnestikuri

r. iakobsoni (1964)

suqcesiuroba simultanuroba suqcesiuroba

dinamikuri eferentuli aferentuli semantikuri sensoruli akustikur-

mnestikuri
kodireba dekodireba
kombinireba arCeva
mosazRvreoba msgavseba

eqspresiuli ენის darRvevebi

(mouqneli afaziebi: gudglasi, bensoni, 1968; eqspresiuli afaziebi: lermiti)

afaziis forma simptomebi lokalizacia meqanizmi

anu kinesTetikuri afazia. darRveulia artikulacia, pacienti ver marcxena hemis- centaluri meqanizmia

40
 axerxebs calkeuli bgerebis artikulacias gansakuTrebiT msgavsi feros 22-e da 42-e faqizi artikulatoruli
fonemebis artikulatorul garCevas (mag. b_p, g_k,z_s, j_W); paci- velebTan an qerqis moZraobis darRveva, rode-
aferentul- entma ar icis Tu rogori poza unda misces sametyvelo aparats ukana operkulur sac bgeris gamoTqmisas tu-
motoruli mag. bagismieri, kbilismieri Tu ukana sasismieri bgerebis nemismi- aresTan mosazRvre Cebs da enas Sesabamis
erad gamoTqmisas, urevs msgavsi artikulaciis bgerebs. Sesabamisad me-40 velis dazia- mdebareobas ver aZleven.
afazia
uWirs sityvebis da winadadebis gamoTqma. laparakis mcdelobisas neba. es sityvis warmoTqmisas
pacienti eZebs bgeris gamoTqmisaTvis Sesabamis pozas. mZime SemTx- iwvevs problemebs kinesTe-
vevebSi metyveleba TiTqmis SeuZlebelia _ darRveulia gameoreba tikuri programis SeqmnaSi.
da spontanuri metyveleba. metyvelebiTi produqciis SemTxvevaSi centraluri defeqtia
adgili aqvs literalur parafaziebs_ sityvebis artikulatorul artikulemebis kinesTeti-
damaxinjebas. metyvelebis avtomatizebuli forma SedarebiT Sena- kuri analizis darRveva,
xulia (mag. simRera, leqsi, axloblis saxeli). metyvelebis reali- rodesac ver xerxdeba msga-
zaciis uneblie done SedarebiT Senaxulia (mag.pacientma gamarTu- vsi artikulemebis difere-
lad SeiZleba uneblied Tqvas situaciis Sesabamisi stereotipuli ncireba; Sesabamisad dar-
fraza, sityva). dialoguri da monologuri metyveleba darRveulia. Rveulia metyvelbis afere-
wera, gansakuTrebiT karnaxiT, darRveulia _ pacienti wers ise, ntuli, kinesTetikuri
rogorc warmoTqvams sityvas, damaxinjebuli artikulaciiT. safuZveli.
darRveulia calkeuli bgeris Sesabamisi asos Cawera. kargad nac-
nobi sityvebis wakiTxva da TavisTvis wakiTxva SedarebiT Senaxu-
lia. xmamaRali kiTxva darRveulia _maxinjdeba wakiTxuli sityve-
bis artikulacia da azris gamotana Zneldeba.
meoradad darRveulia mimarTuli metyvelebis gageba.
anu kinetikuri afazia. darRveulia mimarTuli monologuri da 44-e velis, anu darRveulia sityvis fone-
eferentul- dialoguri metyveleba. calkeuli bgerebis artikulacia SesaZle- brokas zonis da tikuri struqturis seri-
motoruli belia, pacients uWirs erTi artikulemidan meoreze gadarTva; met- nawilobriv 46-e uli organizacia, artiku-
afazia yveleba mouqneli da wyvetili xdeba. aRiniSneba uxeSi persevera- velis dazianeba, latoruli moZraobebis ki-
ciebi, ris gamoc SeuZlebelia winadadebis konstruireba da gamoT- marcxena hemisfe- netikuri jaWvi.
qma. paTologiuri inertuloba aRiniSneba erTi artikulemidan meo- ros Sublis mesame centraluri meqanizmia
reze gadasvlis, erTi marcvlidan meoreze gadarTvis, erTi sityvi- xveulis ukana yoveli sametyvelo aqtis
dan meoreze gadasvlis dros. darRveulia metyvelebis riTmul- mesamedSi (qerqis drouli denervaciis da
intonaciuri mxare, metyveleba monotonuri da skandirebulia. wina operkuluri Semdegi aqtis inervaciis
spontanuri metyveleba stereotipebis da Stampebis xarjzea; ufro are). darRveva (bgeris,sityvis,
mZime SemTxvevSi damaxasiaTebelia eqolaliebi da metyvelebiTi winadadebis).
embolebi, anu erTi sityva an fraza, romlis perseveraciac xdeba. centraluri defeqtia
damaxasiaTebelia mkveTrad gamoxatuli agramatizmi_ rodesac erTxel aRmocenebuli ste-
irRveva frazis agebis unari. pacienti ver axerxebs droSi, brun- reotipis paTologiuri
vaSi ricxvSi SeaTanxmos qvemdebare da Semasmeneli; frazis agebi- inertuloba da drouli
sas uWirs nacvalsaxelebis, zedsarTavebis da gansakuTrebiT zmne- gadarTvis SeuZlebloba.
bis sworad xmareba. arsebiTi saxelebis gamoyeneba SedarebiT Sena-
xulia. aseT metyvelebas "telegraful stils" uwodeben.

41
 avtomatizirebul, uneblie doneze sityvebis warmoTqma da nacnobi
stereotipuli frazebis dasruleba SesaZlebelia. darRveulia we-
ra. pacientebs SeuZliaT calkeuli bgeris Sesabamisi asos Cawera,
magram problemebi aqvT sityvis da winadadebis dawerisas. kiTxvac
darRveulia perseveraciebis da sametyvelo embolebis gamo. amave
dros, SesaZlebelia dawerili martivi sityvebis da winadadebebis
cnoba. meoradad darRveulia mimarTuli metyvelebis gageba.
darRveulia spontanuri, monologuri metyveleba. pacients ar SeuZ- marcxena hemis- gamonaTqvamis suqcesiuri
lia moyves ambavi, gamoTqvas azri. darRveulia metyvelebis predi- feros me-9, me-10, organizaciis darRveva.
katuloba: zmnebis xmareba mniSvnelovnad Semcirebulia. pacientebi 46-e velebis dazia- centralur meqanizmad iT-
dinamikuri toveben zmnebs an winadadebaSi uadgilo adgilas xmaroben. maTTan neba. vleba Sinagani metyvelebis,
urTierTobisas SeiniSneba uiniciativoba da inaqtiuroba. misi predikatulobis dar-
afazia
leqsikoni Zlier mwiria, Tumca dialoguri metyveleba SesaZlebe- Rveva da sametyvelo aqti-
lia. ar aris darRveuli gameoreba- bgerebis, sityvebis, frazebisac vobis darRveva.
ki. spontanuri metyvelebisaTvis damaxasiaTebelia agramatizmi. centraluri defeqtia aqti-
dinamikuri afaziis dros agramatizmi gamoixateba: predikatis gamo- uri, produqtuli, frazu-
tovebaSi, windebulebis gamotovebaSi, subieqtis gamotovebaSi, nac- li metyvelebis darRveva.
valsaxelis gamotovebaSi, kavSirebis da Sorisdebulebis siWar-
beSi, Sabloni-frazebis siWarbeSi, martivi da mokle winadadebebis
xmarebaSi, sintaqsur darRvevebSi.
kiTxva Senaxulia. aseve Senaxulia karnaxiT wera da gadawera.
damoukidebli weris dros aRmocendeba iseTive problemebi,rogorc
spontanuri, monologuri metyvelebis dros.
Sereuli izolaciis sindromi – darRveulia mimarTuli metyvelebis gageba marcxena hemisfe-
transkorti- da Senaxulia gameoreba. ros perisilvian-
kuli afazia dialoguri metyveleba Zlier SezRudulia, xSirad miuwvdomelia, uri sametyvelo
saxezea stereotipuli gamonaTqvamebi, embolebi, eqolaliebi. zonis anatomiuri ?
mimarTuli metyvelebis gageba, xSirad erTi sityvisac ki izolireba qerqis
darRveulia. aseve darRveulia saxeldeba, monologuri metyveleba difuzuri da
SeuZlebelia. multifokaluri
gameoreba _ sityvebis, frazebis ar aris darRveuli, Tumca dazianebis dros.
gameorebuli sityvis, Tu frazis gageba ver xerxdeba. SeiZleba aRmocen-
des karotiduli
arteriis oklu-
ziis Sedegad, rac
infarqts iwvevs
Sua arteriis
sairigacio zonaSi.

42
 impresiuli ენის darRvevebi
(moqnili afaziebi: gudglasi, bensoni, 1968; receptuli afaziebi: lermiti)

afaziis forma simptomebi lokalizacia meqanizmi

darRveulia mimarTuli metyvelebis gageba. aRiniSneba "sityvebis marcxena hemisferos centraluri meqanizmia fonema-
gaucxoebis" fenomeni, rodesac pacients ar esmis sityvis mniSv- 22-e da 42-e velebis turi smenis darRveva, rodesac
neloba, instruqciebi, miT umetes swrafi, gabmuli metyveleba. dazianeba safeTqlis ver xerxdeba msgavsi fonemebis
akustikur- spontanuri metyveleba moqnilia da prosodika SenarCunebulia, pirveli xveulis garCeva, sityvis fonetikuri
mravlad aRiniSneba literaluri parafaziebi, anu sityvis fone- ukana mesamedSi (ver- struqturis analizi. centra-
gnostikuri,
maturi struqturis damaxinjeba. pacientebi iyeneben paralingvis- nikes zona). luri defeqtia mimarTuli
sensoruli tur saSualebebs _ Jestebs, mimikas, iniciativas. monologuri da metyvelebis gageba.
afazia dialoguri metyveleba darRveulia; ufro mZime SemTxvevebSi
aRiniSneba "Jargon-afaziis" fenomeni, romlisTvisac damaxasiaTe-
belia metyvelebis sruli dezorganizacia: pacientis metyveleba
warmoadgens metyvelebis daukavSirebeli elementebis, litera-
luri da verbaluri parafaziebis erTobliobas (sityvis bgeriTi
Semadgenlobis damaxinjeba, erTi sityvis meoreTi Secvla). nor-
maluri metyveleba e.w. "sityvieri salaTiT" icvleba. metyveleba
gramatikuladac auwyobelia, vlindeba sensoruli paragrama-
tizmi. uxeSad aris darRveuli gameoreba: bgerebis, marcvlebis,
sityvebis. darRveulia saxeldeba, pacienti kargavs sityvis
mniSvnelobas da mis sagnobriobas. damaxasiaTebelia mravalje-
radi gameorebebi da mravalsityvianoba_logorea. zogadi
konteq-stis mixedviT sxvisi gamonaTqvamidan azris gamotana
zogjer misawvdomia. gagebis xarisxi izrdeba, Tu pacientma icis
ra Temazea saubari.
darRveulia: karnaxiT da damoukidebli wera. kiTxva SedarebiT
Senaxulia xolme, mxedvelobiTi aRqmisa da metyvelebis artiku-
latoruli mxaris safuZvelze.
akustikur- darRveulia mimarTuli metyvelebis gageba, Tumca ise uxeSad marcxena hemisferos erTi saxis centraluri meqa-
mnestikuri ara, rogorc sensoruli afaziis dros. gansakuTrebiT darRveu- 21-e da 37-e velebis nizmia xanmokle verbaluri
afazia lia qveteqstis, gadataniTi mniSvnelobebis, alegoriuli gamoT- dazianeba. safeTq- mexsierebis darRveva, kerZod
qmebis gageba. aRiniSneba sityvis mniSvnelobis gaucxoveba, miuxe- lis wilis es ubnebi operatiuli mexsierebis, rode-
davad misi swori gameorebisa. spontanur metyvelebaSi ar Seini- kavSirSi arian mxed- sac yoveli Semdgomi stimuli,
Sneba "sityvieri salaTi", uwesrigo metyveleba, logorea; amave velobiTYanaliza- wina stimulze damamuxruWeb-
dros, adgili aqvs saWiro sityvis Ziebas, verbalur parafaziebs torTan, limbur sis- lad moqmedebs. operatiuli

43
 _ erTi sityvis meoreTi Secvlas. pacientebis metyveleba mwiria, temasTan. mexsierebis moculobis Seviw-
xSirad toveben sityvebs, gansakuTrebiT arsebiT saxelebs, isini roebis gamo verbaluri infor-
nacvalsaxelebiT aris Secvlili. aRiniSneba sensoruli para- maciis gazrdasTan erTad
gramatizmi rac mdgomareobs: winadadebis wevrebis ricxvSi da qveiTdeba fonematuri smena,anu
brunvaSi SeTanxmebis, windebulebis gamoyenebis problemebSi. msgavsi fonemebis garCevis una-
darRveulia metyvelebis nominaciuri funqcia, ver asaxeleben ri. adgili aqvs smeniT-vverba-
sagnis Sesabamis sityvas; adgili aqvs perseveraciebs, adre dasa- luri kvalis pro- da retro-
xelebuli sityvebis gameorebas, rac fsiqikuri aqtivobis sxva aqtiul damuxruWebas da kval-
formebze ar vrceldeba. pirveli asos karnaxi ar aumjobesebs Ta intensivobis gaTanabrebas.
saxeldebas. calkeuli bgerebis, marcvlebis, sityvebis gameoreba meore saxis meqanizmi, romelic
Senaxulia. amave dros darRveulia winadadebis, an ramdenime sityvis mniSvnelobis gaucxo-
winadadebis gageba. verbaluri informaciis zrdasTan erTad vebas SeiZleba edos safuZvlad
uaresdeba mimarTuli metyvelebis gageba. xanmokle smeniT-metyve- aris sagnis xatis deficiti.
lebiTi mexsierebis moculoba mkveTrad Seviwroebulia. pacien- sityva ar iwvevs sagnis Sesaba-
tebs SeuZliaT daimaxsovron miwodebuli 10 sityvidan mxolod misi xatis aqtualizacias.
2-3; darRveulia sityvebis an marcvlebis Tanmimdevrobis aRdge- darRveulia mxedvelobiTi da
nac. wera da kiTxva SedarebiT Senaxulia. smeniTi analizatoris urTi-
erTqmedeba.
optikur- a. luria gamoyofs agreTve optikur-mnestikur afazias. es forma marcxena hemisferos mTavar meqanizmad iTvleba
mnestikuri ufro iSviaTad gvxvdeba, vidre akustikur-gnostikuri afazia. 21-e da 37-e velebis sagnis xatovani reprezentaciis
afazia, mTavari simptomia saxeldebis darRveva da sityvis mniSvnelobis qveda aris da me-20 darRveva. darRveulia kavSiri
optikuri gaucxoveba misi Sesabamisi xatis warmodgenis darRvevis gamo. velis dazianeba. sityvis fonologiur da
pacients ar SeuZlia aRweros dasaxelebuli sagani da daxatos vizualur reprezentacias
afazia
igi Tundac sqematurad, Tumca asaxelebs mis funqcias da im Soris.
kategorias, rasac sagani miekuTvneba. moqmedebebis dasaxeleba
ufro misawvdomia.
mimarTuli metyvelebis gagebis darRveva Senaxuli fonematuri marcxena hemisferos centraluri meqanizmia sivr-
semantikuri smenis, eqspresiuli metyvelebis fonze. pacientebs SeuZliaT 37-e da nawilobriv ciTi funqciis darRveva, rode-
afazia gamarTuli saubari martivi konstruqciis winadadebebis gamoye- 39-e velebis dazia- sac ver xerxdeba mTelis
nebiT, ar aReniSnebaT parafaziebi. Senaxulia kiTxva da wera, neba, Txem-kefa-safe- sivrciTi simultanuri aRqma,
Tumca kiTxvis dros uWirT rTuli teqstis gageba, xolo weren Tqlis gadafarvis sivrciTi mimarTebebis analizi
martivi frazebiT. spontanuri metyveleba gaRaribebulia, radgan zonis. da sinTezi. centraluri defeq-
mkveTrad Semcirebulia zedsarTavebis, zmnizedebis gamoyeneba. tia- logikur-gramatikuli kon-
xSiria saxeldebis sirTuleebi; pacienti eZebs saWiro sityvas struqciebis gagebis darRveva.
da cvlis mas sagnis funqciis an niSnebis aRweriT, verbaluri
parafaziebiT igive semanturi velidan. elementaruli frazebis
gagebis fonze, romlebic "movlenaTa komunikacias" gadmoscemen,
darRveulia "mimarTebaTa komunikaciis" Semcveli rTuli fraze-
bis gageba; darRveulia rTuli logikur-gramatikuli konstruq-

44
 ciebis gagebis unari, kerZod:
1. sivrciTi mimarTebis aRmniSvneli sityvebis da sufiqsebis, mag.
zemoT, qvemoT, skamze, saxlis ukan da a.S.
2. Sedarebis aRmniSvneli konstruqciebi: mag. naklebad Zlieri,
ufro susti, rodesac saWiroa ori an sami obieqtis erTdrou-
lad Sedareba (mag. gia maRalia nodarize da dabalia koteze).
3. mikuTvnebulobis aRmniSvneli konstruqciebi micemiT brunvaSi,
mag. Zmis mama, mamis Zma.
4. drois aRmniSvneli konstruqciebi, mag. manam, sanam; manamde,
imis mere, rac.
5. mimReobiTi formebis da vnebiTi gvaris gageba da gamoyeneba.
6. rTuli qvewyobili winadadebebi, rTuli sintaqsuri konstruq-
ciiT, romlebic asaxavn mizez-Sedegobriv, droiT, sivrciT mimar-
Tebebs.
semantikur afaziasTan erTad xSirad sindromSi gvxvdeba akal-
kulia, mxedvelobiT-sivrciTi agnozia, konstruqciuli azrovne-
bis darRveva.
darRveulia saxeldeba. spontanuri metyveleba gaZnelebulia, marcxena hemisferos darRvevis ZiriTadi meqanizmia
amnestikuri radganac pacienti eZebs saWiro sityvebs; adgili aqvs verbalur mesameuli velebis cnobierebaSi amotivtivebuli
afazia, parafaziebs, erT semantur velSi sityvebis Ziebas. sityvis pirve- dazianeba (Txem-kefa- ramdenime sityvidan erTis
anomiuri li asos karnaxi xels uwyobs saWiro sityvis amorCevas. kiTxva safeTqlis gadafar- amorCevis gaZneleba.
da wera Senaxulia. vis zonebis). darRveulia sityvis semantiku-
afazia
sufTa saxiT afaziis es forma iSviaTad gvxvdeba. ufro xSirad ri velidan Sesabamisi mniSvne-
gvxvdeba rogorc sindromi akustikur-mnestikuri afaziis, lobis amorCeva. sxvadasxva
optikur- mnestikuri afaziis da semantikuri afaziis sindromSi. alternativebidan sagnis erTi,
Sesabamisi dasaxelebis
amorCevis siZnele sxvebis
Sekavebis fonze (luria, 1973).
darRveulia mimarTuli metyvelebis gageba Senaxuli gameorebis marcxena hemisferos
fonze. miuxedavad darRveuli spontanuri metyvelebisa, saxel- safeTqlis Sua da
transkor- debisa da werisa vernikes afaziisagan gansxvavebiT SeuZliaT qveda xveulis dazi-
tikuli sworad gaimeoron sityvebi, uazro marcvlebi. sityvis swori ga- neba, kefis qveda
meoreba ar niSnavs misi mniSvnelobis gagebas, radgan pacientebs aris sazRvarTan.
sensoruli ?
sityvis mniSvnelobis gaucxoveba aqvT. saxeldebis darRveva
afazia xSirad specifikur xasiaTs atarebs, arCeviTad romelime katego-
riisaTvis. mag. ufro darRveulia cxovelebis, mwerebis, an sxva
cocxalis kategoriebis saxeldeba, vidre aracocxali sagnebis.
kiTxva da wakiTxulis gageba darRveulia.
afaziis es forma Zalian iSviaTad gvxvdeba izolirebuli saxiT;

45
 ufro xSirad gvxvdeba iseT degeneraciul daavadebebSi, rogori-
caa alcheimeris, pikis demenciebi.
am formis afaziis klasifikacia problemas warmoadgens. marcxena hemisferos
zogierTi avtoris mixedviT igi aris aferentul-motoruli Txemis wilis
gamtareblobis afaziis varianti (a.luria, 1947), an aferentul-motoruli afazi- supramarginaluri
afazia is forma parcialur caciebSi (m. burlakova, 1997); zogierTi (ganapira) xveulis
avtoris mixedviT ki igi aris sensoruli afaziis ioli varianti dazianeba, rogorc
(tonkonogi, 1973). ruxi nivTierebis, ?
zogierTi avtoris azriT, ki SeiZleba adgili hqondes Sereuli aseve TeTri nivTie-
saxis gamtar afazias _ rogorc sensoruli, aseve motoruli rebis. rkalisebri
formis afaziasTan erTad (luria, hatoni, 1975; burlakova, 1997). konis (arcuate fascicul-
ZiriTadi simptomia sityvebis gameorebis darRveva, spontanur us) dazianeba, rome-
metyvelebaSi adgili aqvs parafaziebs. SedarebiTY Senaxulia lic akavSirebs
eqspresiuli metyveleba, da mimarTuli metyvelebis gageba. dia- safeTqlis da Sub-
loguri metyveleba ufro Senaxulia, vidre monologuri; damou- lis wils.
kidebeli metyvelebis dros izrdeba literaluri da verbaluri
parafaziebis ricxvi; darRveulia rTuli sityvebis, marcvlebis,
sityvebis seriis, winadadebebis gameoreba, rac vlindeba uxeS
verbalur da literalur parafaziebSi. pacientebi acnobiereben
sakuTar Secdomebs da cdiloben gaasworon. saxeldebaSi SeiZ-
leba ioli problemebi hqondeT, rac erTeul literalur para-
faziebSi vlindeba. kiTxva Senaxulia. damoukidebeli da karna-
xiT weris dros aRiniSneba literaluri paragrafiebi, Tumca
ise ar maxinjdeba, rom dawerili gaugebari iyos.

46
 afazia caciebSi

• caciebis 75%-Si afaziis sindromebi gvxvdeba marcxena hemisferos dazianebis dros. mxolod SemTxvevaTa 25%-Si aRiniSneba
afazia marjvena hemisferos dazianebis dros (Kolb, Whishaw, 1990)
• hemisferoTa dominantobis profili gavlenas axdens afaziis sindromis simZimeze da mdgradobaze. populaciaSi dominan-
tobis profili variabiluria da ganisazRvreba ara mxolod wamyvani xelis mixedviT, aramed wamyvani xelis, wamyvani yuris da
wamyvani Tvalis kombinaciiT. Sesabamisad sufTa memarjveneebi populaciis 50% Seadgenen. danarCeni 50%-s Seadgens sufTa
caciebi, parcialuri caciebi_gadaCveuli caciebi, faruli, agreTve Sereuli profilis pirebi. hemisferoTa dominantobis
profili cvlis afaziis sindromis gamoxatulebas da simZimes (
• caciebSi sixSiris mixedviT Warbobs Tavis tvinis premotoruli da qveda Txemis wilis dazianebis dros aRmocenebuli
afaziis formebi (
• gamtareblobis afazia gvxvdeba farul da gadaCveul caciebSi. marcxenadan marjvena xelze gadaCvevis Sedegad marcxena
hemisferos Sua Txemis areSi yalibdeba damatebiTi sametyvelo artikulatorul-kinesTetikuri zona, romlis saSualebiTac
xorcieldeba sityvaSi Semavali bgerebis nebismieri da gacnobierebuli warmoTqma wera-kiTxvis aTvisebis dros.
• caciebSi afaziis forma sufTa saxiT ki ar gvxvdeba, mas aucileblad axlavs "gamtareblobis afaziis" komponenti.
• caciebSi afazia SedarebiT rbilad aris xolme gamoxatuli da aRdgenis dinamika SedarebiT swrafia.
• caciebSi
\ da ambideqstrebSi xSiria e.w gadajvaredinebuli afaziebi, rodesac adgili aqvs afaziis sindromis arastan-
dartul profils. kerZod, SeiZleba gamovlindes afaziis moulodnelad ioli sindromi, miuxedavad
dazianebis didi zonisa, rac wesiT mZime xarisxis afazias iwvevs. gadajvaredinebuli afazia SedarebiT swrafad aRdgeba
(Neil Martin, 1999).

47
marjvena hemisferos roli ენასა და metyvelebaSi

• prosodikis aRqma: xmis tembris, intonaciis,

aqcentis.
• metaforebis, Sedarebebis, idiomebis aRqma.
• emociuri tonis aRqma.
• komunikaciis dros Jestebis da mimikis
mniSvnelobis aRqma.
• teqstis, suraTis, yofiTi situaciis azris da
mniSvnelobis globaluri aRqma.
• upiratesad Tanxmovnebis garCevis
SesaZlebloba.
• sxvadasxva sigrZis verbaluri avtomatizmebis
garCeva da ganxorcieleba, Tumca es avtoma-
tizmebi mTlian erTeulad aRiqmeba da maTi
fonemebad daSla SeuZlebelia.

48
 afaziis Sereuli formebi

globaluri, totaluri afazia

uxeSad aris darRveuli rogorc mimarTuli metyvelebis gageba, aseve eqspresiuli metyveleba.
• damoukidebeli, spontanuri metyveleba da dialoguri metyveleba uxeSad darRveulia. pacients
SeuZlia mxolod erTi-or marcvliani sametyvelo embolebis, an erTi-ori nacnobi saxelis
producireba.
• gameoreba SeuZlebelia sametyvelo embolebis gamo.
• saxeldeba uxeSad darRveulia.
• avtomatizirebuli metyvelebac darRveulia.
• metyvelebis gageba uxeSad darRveulia, aseve darRveulia Jestebis gageba: pacientebi ver
asruleben elementarul instruqciebs, ver aCveneben dasaxelebul sagnebs maT garSemo.
• darRveulia situaciuri metyvelebis gageba, Tumca xandaxan zogierTi SekiTxvis azris wvdoma
SeuZliaT.
• kiTxva da wera miuwvdomelia.
• xSiria oraluri praqsisis darRveva.

motorul-sensoruli afazia

klinikaSi xSirad gvxvdeba afaziis Sereuli formebi, romlebic Tavisi gamoxatulebiT SeiZleba
mravalferovani iyos. gamoyofen motorul-sensorul afaziebs upiratesad aferentul-motoruli
komponentiT da upiratesad eferentul-motoruli komponentiT. Sereuli formis afaziebisaTvis
damaxasiaTebelia xolme mkveTri disociacia gameorebas, metyvelebis gagebasa da eqspresiul
metyvelebas Soris, rac klinikuri suraTiT xSirad e.w. transkortikalur afaziebs gvagonebs.
simptomebis gamoxatulebis xarisxis mixedviT xSiria zomierad gamoxatuli motorul-sensoruli
afazia, aseve gvxvdeba formebi, rodesac motoruli komponenti zomierad gamoxatulia, xolo
sensoruli- iolad da piriqiT.

49