ენათმეცნიერების დარგები

ტიპები
თეორიული (theoretical) ~ გამოყენებითი
(applied)
ზოგადი (general) ~ კერძო (particular)
მიკროლინგვისტიკა (micro) ~
მაკროლინგვისტიკა (macro)
აღწერითი (descriptive) ~ ამხსნელობითი
(explanatory) (ჰასპელმათი 2021)
 თეორიული ენათმეცნიერების
დარგები
ფონეტიკა ‒ სამეტყველეო ბგერების, როგორც
ფიზიკურ მოვლენათა, აღწერა წარმოქმნის და აღქმის
მიხედვით (როუჩი 2001)
ფონოლოგია ‒ იმ აბსტრაქტულ სისტემათა შესწავლა,
რომლებიც საფუძვლად უდევს ენობრივ ბგერებს;
მორფოლოგია ‒ სიტყვის სტრუქტურის შესწავლა;
როგორ ოპერირებენ მორფემები დერივაციისა და
ფლექსიის დროს;
სინტაქსი ‒ წინადადების შემადგენელთა სტრუქტურა
ლექსიკური სემანტიკა/ლექსიკოლოგია ‒ ენაში
კოდირებული მნიშვნელობის შესწავლა; დენოტაცია და
შინაარსის ურთიერთდამოკიდებულება; შინაარსის
აბსტრაქტული და კონტექსტური შესწავლა;
 პრაგმატიკა

1. რას გულისხმობს და რას გამოხატავს

ადამიანი ენის საშუალებით სოციალური
ცხოვრების ნორმალურ კონტექსტში
გამოყენებისას;
2. შესაფერის კონტექსტში გარკვეული მიზნის
მისაღწევად ენის გამოყენების შესწავლა;
3. ენის სტრუქტურაში კოდირებულ
გრამატიკალიზებულ ურთიერთმიმართებათა
შესწავლა ენასა და კონტექსტს შორის;
4. დეიქსის, იმპლიკატურის, პრესუპოზიციის,
სამეტყველო აქტებისა და დისკურსის
სტრუქტურის შესწავლა (ლევინსონი 1983: 9, 27)
ტექსტის ლინგვისტიკა/დისკურსის ანალიზი
1. როგორ იყენებს ადამიანი ენას
კომუნიკაციისათვის;
2. როგორ აგებს
ადრესანტი/მოლაპარაკე
შეტყობინებას;
ადრესატისათვის/მსმენელისათვის და
როგორ ახდენს შეტყობინების
ინტერპრეტირებას ადრესატი;
3. დისკურსის ანალიზი წარმოადგენს ენის
გამოყენების ანალიზს (ბრაუნი, იული
1983: ix, 1).
 სტილისტიკა
1. სტილის შემსწავლელი დარგი;
2. განმასხვავებელი/თავისებური
გამონათქვამების ანალიზი და მათი მიზნისა
და ეფექტის აღწერა;
3. როგორ უკავშირდება ლიტერატურული
ეფექტები ენობრივ მახასიათებლებს;
4. განსხვავებული ენობრივი
გამონათქვამების ანალიზი და მისი
მიზნებისა და ეფექტების აღწერა
(ვერდონკი 2002: 3-4, 121)
 შედარებითი ენათმეცნიერება
ისტორიულ-შედარებითი ‒ ენობრივი
ცვალებადობა; ენათა ისტორიისა და
პრეისტორიის შესწავლა; მიმდინარე
ცვლილებები; ფუძეენის (და
პროტოკულტურის) რეკონსტრუქცია (შენდლი
2001: 9)
ენობრივი ტიპოლოგია ‒ ზოგადენობრივი
კანონზომიერებებისა და უნივერსალიების
დადგენა
არეალისტიკა ‒ ენათა კონტაქტებისა და
ენობრივი არეალების შესწავლა; ენობრივ
მოვლენათა განაწილება ენობრივი
ურთიერთქმედების პირობებში (ნეროზნაკი
 ინტერდისციპლინური დარგები
სოციოლინგვისტიკა
1.ენისა და საზოგადოების შესწავლა: როგორ
ახდენენ გავლენას სოციალური ფაქტორები
ენის სტრუქტურასა და გამოყენებაზე;
2.როგორ მუშაობს ენა წინასწარდაუგეგმავ
ყოველდღიურ საუბრებში;
3. საზოგადოებრივი ნორმები და ენობრივი
პოლიტიკა;
4.ენობრივი ვარიაცია;
5.მულტილინგვური საზოგადოება (ვორდჰო,
ფულერი 2015: 1, 27, 82, 196)
 ინტერდისციპლინური დარგები
ფსიქოლინგვისტიკა
1.ენისა და გონების, მენტალური სტრუქტურისა და
პროცესების, ენის ათვისებისა და გამოყენების
შესწავლა;
2.ენისა და მეტყველების ნორმალური და
პათოლოგიური გამოყენება გონების/ტვინის
ფუნქციონირების გასარკვევად;
3.მენტალური რეპრეზენტაცია და ენობრივი
პროცესები, წარმოქმნა, გაგება და
შენახვა/მოთავსება (სკაველი 1998: 4, 129; უორენი
2013: 4)
 ინტერდისციპლინური დარგები
ნევროლინგვისტიკა
1.ენის გამოყენების შესწავლა ექსპერიმენტულ და
კლინიკურ პირობებში;
2. როგორ წარმოქმნის და ამუშავებს ტვინი
ენობრივ ინფორმაციას;
3.ტვინის ფუნქციონირების სხვადასხვა ასპექტი;
4.ნევროლოგიური/ნეიროფიზიოლოგიური
თეორიის კომბინაცია ენათმეცნიერულ
თეორიასთან;
5.ენისა და კომუნიკაციის შესწავლა ტვინის
დაზიანების დროს (ალსენი 2006: 4)
 ინტერდისციპლინური დარგები

ბიოლინგვისტიკა
1.რა არის ენობრივი ცოდნა?
2.როგორ ხდება ამ ცოდნის ათვისება?
3.როგორ გამოიყენება ეს ცოდნა?
4.რა არის ტვინის ღირებული მექანიზმები?
5.როგორ ვითარდება ეს ცოდნა? (ჯენკინსი
2000: 1)
 ინტერდისციპლინური დარგები

კოგნიტიური ლინგვისტიკა
1.ენა როგორც ცნობიერების ნაწილი;
2.ენა ასახავს ფსიქოლოგიურ,
კომუნიკაციურ, ფუნქციურ და კულტურულ
ფაქტორთა ურთიერთქმედებას;
3.შინაგანი (ე.ი. ინდივიდის გონება) და
გარეგანი (ე.ი. კულტურა) ფაქტორები
(ჩენკი 2009: 340)
 ინტერდისციპლინური დარგები
ანთროპოლოგიური
ლინგვისტიკა/ლინგვისტური
ანთროპოლოგია/ეთნოლინგვისტიკა
1. მეტყველებისა და ენის შესწავლა
ანთროპოლოგიურ კონტექსტში;
2.ენის გამოყენება რიტუალებში;
3.ენის განხილვა ფართო სოციალურ და
კულტურულ კონტექსტში (ფოლი 1997: 3;
დურანტი 1997: 2; მეთიუსი 2007: 21)
 ინტერდისციპლინური დარგები
ეკოლინგვისტიკა ‒ ენის, ადამიანის,
როგორც ენობრივი არსებისა, და მისი
გარემომცველი სამყაროს ურთიერთქმედება;
ეგზოლინგვისტიკა/ქსენოლინგვისტიკა/
ასტროლინგვისტიკა ‒ უცხოპლანეტელთა
ენის შესწავლა (ფსევდოსამეცნიერო მიდგომა)
ნევროლინგვისტური დაპროგრამება/
ნეიროლინგვისტური პროგრამირება (NLP) ‒
ფსევდოსამეცნიერო მიდგომა კომუნიკაციის,
პიროვნული განვითარებისა და
ფსიქოთერაპიის შესახებ
შდრ. ბუნებრივი ენის დამუშავება Natural language
processing (NLP)
 გამოყენებითი ენათმეცნიერება
თეორიის გამოყენება ენასთან დაკავშირებული
ყოველდღიური პრობლემების გადასაწყვეტად.
1. ენა და განათლება:
ა. პირველი (მშობლიური) ენის სწავლება;
ბ. უმრავლესობისა თუ ოფოციალური (მშობლიურისგან
განსხვავებული, მეორე) ენის სწავლება; უცხოური ენის
სწავლება (ენის პედაგოგიკა);
გ. კლინიკური ლინგვისტიკა ‒ მემკვიდრეობითი,
განვითარებითი ან შეძენილი (დაზიანება,
ავადმყოფობა, ასაკი) გაუარესებული თუ დაზიანებული
მეტყველებისა და კომუნიკაციის შესწავლა და
მკურნალობა;
დ. ენის ტესტირება ‒ ენობრივი ცოდნის შეფასება
ზოგადი და სპეციფიკური მიზნებისათვის; ენობრივი
ცოდნის გასაზომად საჭირო საშუალებები;
 გამოყენებითი ენათმეცნიერება
2. ენა, სამსახური და სამართალი:
ა. კომუნიკაცია სამუშაო ადგილზე;
ბ. ენობრივი დაგეგმარება (ენობრივი სტატუსისა და
მისი ინსტიტუციური გამოყენების შესახებ
გადაწყვეტილებებების მიღება განათლების
ჩათვლით);
გ. ლინგვოკრიმინალისტიკა (forensic linguistics, legal
linguistics) ‒ ენობრივი მონაცემების
განხილვა/ექსპერტიზა სამართლებრივი
მიზნებისათვის; ენობრივი მონაცემების გამოყენება
კრიმინალური და სხვა სამართლებრივი გამოძიების
დროს (დოკუმენტის ავტორობის დადგება,
პიროვნების მახასიათებლების დადგება
აუდიჩანაწერის მიხედვით);
 გამოყენებითი ენათმეცნიერება
3. ენა, ინფორმაცია, შთაბეჭდილება:
ა. ლიტერატურული სტილისტიკა;
ბ. დისკურსის კრიტიკული ანალიზი (მაგ.
მარკეტინგსა და პოლიტიკაში დამაჯერებელი
მეტყველება, მანიპულაცია);
გ. თარგმანი და თარჯიმნობა;
დ. ინფორმაციული დიზაინი (ტექსტის
შრიფტული გაფორმება, სურათებისა და
დიაგრამების ეფექტური კომბინაცია ენასთან);
ე. ლექსიკოგრაფია (მაკნამარა 2000: 5; კუკი
2003: 7-8)
 ენის ათვისება
ენის ათვისება (LAD ‒ Language Acquistion Device) ‒
ნ. ჩომსკის თანახმად, თანდაყოლილი
მენტალური მექანიზმი შექმნილი ენის
ათვისებისათვის; SLA ‒ Second Language Acquisition
‒ შინაგანი ენისა (interlanguage) და იმ ფაქტორთა
შესწავლა, რომელიც გავლენას ახდენს ენობრივი
უნარის გამოვლენაზე. როგორ ითვისებს
ადამიანი დამატებით ენას დაშვებული
შეცდომების ანალიზის საშუალებით;
Universal Grammar (UG) ‒ ბავშვის თანდაყოლილი
ენობრივი ცოდნის აბსტრაქტული პრინციპი,
რომელიც წარმართავს (პასუხისმგებელია) L1-ის
ათვისებას;
 გამოყენებითი ენათმეცნიერება
კომპიუტერული ენათმეცნიერება ‒
ენობრივი მოდელების შექმნა,
ავტომატური თარგმანი;
კორპუსის ლინგვისტიკა ‒ დიდი
რაოდენობის რეალურად არსებული
ენობრივი მონაცემების აღწერა და
ანალიზი (კუკი 2003: 73);
 პარალინგვისტიკა
1. მნიშვნელობის გამოხატვა, რომელიც არის
კომუნიკაციის, მაგრამ არა ენის ნაწილი,
მაგ., ჟესტი, გრიმასა, ხმის ტონი;
2. არაენობრივი საშუალებები ვერბალურ
საშუალებებთან ერთად შეტყობინებაში
ჩართული და მასთან ერთად აზრობრივი
ინფორმაციის გამომხატველი;
3. არასამეტყველო კომუნიკაციაში მონაწილე
არავერბალური საშუალებების
ერთობლიობა (ნიკოლაევა 1990: 367).
გენერატივიზმი/ფორმალიზმი ~
ფუნქციონალიზმი
 გენერატივიზმი
ტრანსფორმაციული
1. სტანდარტული თეორია
2. გავრცობილი სტანდარტული თეორია
3. გადასინჯული სტანდარტული თეორია
4. პრინციპები და პარამეტრები
5. მართვისა და ბმის თეორია
6. მინიმალისტური პროგრამა
არატრანსფორმაციული
1. რელაციური გრამატიკა
2. ფრაზული სტრუქტურის გრამატიკა
3. განზოგადებული ფრაზული სტრუქტურის გრამატიკა
4. ლექსიკურ-ფუნქციური გრამატიკა
5. კატეგორიალური გრამატიკა
6. დინამიკური სინტაქსი
7. მთავარი წევრით მართული ფრაზული სტრუქტურის გრამატიკა
8. კონსტრუქციული გრამატიკა
9. Tree Adjoining grammar
10. Arc Pair Grammar
 ფუნქციონალიზმი
1. დამოკიდებულებათა გრამატიკა (ლ. ტენიერი)
2. როლურ-რეფერენციული გრამატიკა (რ. ვან
ვალინი, რ. ლაპოლა, ვ. ფოლი)
3. ფუნქციური გრამატიკა (ს. დიკი)
4. (Localist) Case Grammar and Lexicase Grammar
5. სისტემურ-ფუნქციური გრამატიკა (მ. ჰალიდეი)
6. ფუნქციურ-ტიპოლოგიური სინტაქსი (ტ.
გივონი)
7. კონსტრუქციული გრამატიკა (ა. გოლდბერგი)
8. კოგნიტიური გრამატიკა (რ. ლანგაკერი)
9. რადიკალურ-კონსტრუქციული გრამატიკა (უ.
 გამოყენებული ლიტერატურა
აიხენვალდი, დიქსონი 2001: Alexandra Y. Aikhenvald, R. M. W.
Dixon. Introduction. Areal Diffusion and Genetic Inheritance:
Problems in Comparative Linguistics. Edited by Alexandra Y.
Aikhenvald, R. M. W. Dixon. Explorations in Linguistic Typology.
Oxford: Oxford University Press
ალსენი 2006: Elisabeth Ahlsén. Introduction to Neurolinguistics.
Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company
ბრაუნი, იული 1983: Gillian Brown, George Yule. Discourse
Analysis. Cambridge Textbooks in Linguistics. Cambridge: Cambridge
University Press.
ვერდონკი 2002: Peter Verdonk. Stylistics. Oxford Introductions to
Language Study. Oxford: Oxford University Press
 გამოყენებული ლიტერატურა
ვორდჰო, ფულერი 2015: Ronald Wardhaugh, Janet M. Fuller. An
Introduction to Sociolinguistics. Seventh Edition. Blackwell
Textbooks in Linguistics Series. Wiley Blackwell
კიბრიკი, პლუნგიანი 2009 [2016] ‒ А. А. Кибрик, В. А. Плунгян.
Функционализм. Современная американская лингвистика:
фундаментальные направления. Под редакцией А. А. Кибрика, И.
М. Кобозевой, И. А. Секериной. Издание второе (стереотипное).
Москва. Издательство «Книжный дом “ЛИБРОКОМ”», URSS
კუკი 2003: Guy Cook. Applied Linguistics. Oxford Introductions to
Language Study. Oxford: Oxford University Press
ლევინსონი 1983: Stephen C. Levinson. Pragmatics. Cambridge
Textbooks in Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press
მაკნამარა 2000: Tim McNamara. Language Testing. Oxford
Introductions in Language Study. Oxford: Oxford University Press
 გამოყენებული ლიტერატურა
როუჩი 2001: Peter Roach. Phonetics. Oxford Introductions to Language
Studies. Oxford: Oxford University Press
სკაველი 1998: Thomas Scovel. Psycholinguistics. Oxford Introductions to
Language study. Oxford: Oxford University Press
უორენი 2013: Paul Warren. Introducing Psycholinguistics. Cambridge
Introductions to Language and Linguistics. Cambridge: Cambridge
University Press
შენდლი 2001: Herbert Shendl. Historical Linguistics. Oxford
Introductions to Language Study. Oxford: Oxford University Press
ჩენკი 2009 [2016]: Алан Ченки. Семантика в когнитивной
лингвистике. Современная американская лингвистика:
фундаментальные направления. Под редакцией А. А. Кибрика, И. М.
Кобозевой, И. А. Секериной. Издание второе (стереотипное). Москва.
Издательство «Книжный дом “ЛИБРОКОМ”», URSS
ჯენკინსი 2000: Lyle Jenkins. Biolinguistics: Exploring the Biology of
Language. Cambridge: Cambridge University Press
 გამოყენებული ლიტერატურა
ნიკოლაევა 1990: Т. М. Николаева. Паралингвистика. Лингвистический
энциклопедический словарь. Москва. Издательство «Советская Энциклопедия»
ნეროზნაკი 1990: В. П. Нерознак. Ареальная Лингвистика. Лингвистический
энциклопедический словарь. Москва. Издательство «Советская Энциклопедия»
დურანტი 1997: Alessandro Duranti. Linguistic Anthropology. Cambridge Textbooks
in Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press
მეთიუსი 2007: Peter H. Matthews. The Concise Oxford Dictionary of Linguistics.
Second Edition. Oxford: Oxford University Press
ფოლი 1997: William A. Foley. Ahtropological Linguistics: an Introduction.
Massachusetts/Oxford: Blackwell Publishers Ltd
მიულერი 2015: Stefan Müller. Grammatical Theory: from Transformational
Grammar to Constraint-based Approaches. Textbooks in Language Sciences 1. Berlin:
Language Science Press
ფარელი 2005: Patrick Farrell. grammatical Relations. Oxford Surveys in Syntax and
Morphology. Oxford: Oxford University Press
ჰასპელმათი 2021: Martin Haspelmath. General linguistics must be based on
universals (or non-conventional aspects of language). Theoretical Linguistics. Volume
47, Issue 1-2