Chương 5: Mạng Hai Cửa

CHƯƠNG 5
MẠNG HAI CỬA
5.1. Khái niệm
Mạng hai cửa là mạch điện có một cửa ngõ để nhận năng lượng hay tín hiệu, còn
cửa kia để trao đổi năng lượng, tín hiệu với bên ngoài. Mạng hai cửa là phần mạch
điện còn lại khi tách 2 nhánh để khảo sát sự phụ thuộc của dòng và áp giữa 2 nhánh
đó.

5.2. Các hệ phương trình trạng thái mạng hai cửa.

Phương trình mạng hai cửa là phương trình phụ thuộc của dòng áp I 1, U1 ở ngõ
vào và I2, U2 ở ngõ ra tùy thuộc cách chọn hàm và biến của phương trình sẽ nhận được
3 dạng phương trình trạng thái của mạng 2 cửa.
5.2.1. Hệ phương trình trạng thái dạng thông số Z.

Ngõ vào Ngõ ra

Biểu diễn ; theo ;

(5.1)
(5.2)
Theo dạng ma trận:

; Với (5.3)

• Chiều điện áp và dòng điện ; ; và trên hình trên là chiều dương.

• Z11, Z12, Z21, Z22 không phụ thuộc các dòng, áp mà chỉ phụ thuộc vào kết cấu và
thông số của các phần tử. Ta xác định các thông số Z như sau:

Tổng trở nhìn từ ngõ vào khi hở mạch ngõ ra (Ω).

Tổng trở tương hỗ ngõ vào đối với ngõ ra khi hở mạch ngõ vào (Ω).

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 107

Chương 5: Mạng Hai Cửa

Tổng trở nhìn từ ngõ ra khi hở mạch ngõ vào (Ω).

Tổng trở tương hỗ ngõ ra đối với ngõ vào khi hở mạch ngõ ra (Ω).

Phương pháp xác định các thông số Z

Cách 1: Dựa vào mạch điện cụ thể tìm cách viết mối quan hệ theo các biến ( ;
) theo ( , ) sao cho giống dạng hệ phương trình trạng thái. Các hệ số đứng trước
( , ) chính là các thông số Z cần tìm.
Cách 2: Tính các thông số Z theo công thức ngắn mạch hoặc hở mạch.
Ví dụ 5.1. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số .

Giải:
Hệ phương trình trạng thái dạng thông số Z.

Cách 1: Áp dụng K2 cho vòng và .

So sánh với hệ phương trình trạng thái dạng thông số Z, ta có:

và

Cách 2: ;

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 108

Chương 5: Mạng Hai Cửa

Ví dụ 5.2: Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số

Giải:
Áp dụng K2 cho vòng :

Áp dụng K1 tại nút A:

Suy ra:
Phương trình trạng thái dạng thông số Z.

Suy ra: ; ; và
Ví dụ 5.3: Tìm các thông số Z của mạng hai cửa dạng hình T như hình vẽ.

Biết: , , .
Giải:
Ta có: , ,
Viết phương trình Kirchoff cho hai vòng I và II:

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 109

Chương 5: Mạng Hai Cửa

Ví dụ 5.4: Tìm thông số Z mạch điện như hình vẽ.

Khi hở mạch ngõ ra ( =0 ) như hình vẽ ta có:

Khi hở mạch ngõ vào ( ta được mạch điện như hình vẽ, từ hình này ta có
dòng điện chạy qua R1 và R2 là (vì , do đó:

Mặc khác:

Suy ra:

Ví dụ 5.5: Cho mạch điện như hình vẽ, hãy xác định công suất trên phần tử Z2.
Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 110
Chương 5: Mạng Hai Cửa

Từ ma trận Z đã cho, viết phương trình biểu diễn mối liên hệ giữa ; ; và .

Viết phương trình K1 cho nút 1:

Viết phương trình K2 cho vòng 2-2’:

Suy ra: =>

=>

Công suất trên phần tử Z2: ; ;

5.2.2. Hệ phương trình trạng thái dạng Y.

Ngõ vào Ngõ ra

Biểu diễn ; theo và .

(5.4)
(5.5)
Theo dạng ma trận:

; Với (5.6)

Y=Z-1 (Ma trện Z nghịch đảo) (detZ ≠ 0)

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 111

Chương 5: Mạng Hai Cửa

(5.7)

Nếu Z1 = Z2 = 0 => Không tồn tại ma trận Y.

• Chiều điện áp và dòng điện ; theo và trên hình trên là chiều dương.
• Y11, Y12, Y21, Y22 là những thông số đặc trưng cho mạng hai cửa, không phụ
thuộc các dòng, áp mà chỉ phụ thuộc vào kết cấu và thông số của các phần tử.

Dẫn nạp vào ngõ vào, khi ngắn mạch ngõ ra [S], [Ω-1].

Dẫn nạp tương hỗ ngõ vào đối với ngõ ra khi ngắn mạch ngõ vào [Ω-1].

Dẫn nạp vào ngõ ra, khi ngắn mạch ngõ vào. [S], [Ω-1].

Dẫn nạp tương hỗ ngõ ra đối với ngõ vào khi ngắn mạch ngõ ra [S], [Ω-1].

Ví dụ 5.6: Tìm các thông số Y của mạng hai cửa như hình vẽ.

Trường hợp 1: ngắn mạch ngõ ra ( ), dòng điện qua Zn2 bằng không, do đó:

Trường hợp 2: ngắn mạch ngõ vào ( ), dòng điện qua Zn1 bằng không, do đó:

Nhận xét : Y21 = Y12, ma trận Y đối xứng.

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 112

Chương 5: Mạng Hai Cửa

Ví dụ 5.7. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số

Giải
Hệ phương trình trạng thái dạng thông số Y.

Ta có: vì

vì

vì mà

vì

Ví dụ 5.8: Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Tìm các thông số Y của mạch điện

Giải
Áp dụng phương pháp thế nút, chọn VC = 0
Ta có : VA = và VB =

Viết phương trình K1 cho hai nút A và B, xem các dòng và như hai nguồn dòng
chảy vào nút A, B.

(1)

(2)

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 113

Chương 5: Mạng Hai Cửa

Từ (2) (3)

Từ (1) và (3) ta thấy : Y11 = , Y22 = , Y12 = , Y21 =

Ví dụ 5.9: Cho mạch điện như hình vẽ, tìm công suất trên tải Z2.

Biểu thức biểu diễn mối quan hệ ; theo và với ma trận Y như sau:
;
Viết phương trình K2 cho hai vòng C1 và C2:

=>

=>

=>

=>
Công suất trên phần tử Z2: .
5.2.3. Hệ phương trình trạng thái dạng H

Ngõ vào Ngõ ra

Biểu thức biểu diễn mối quan hệ ; theo và như sau:

(5.8)
(5.9)
Theo dạng ma trận:

; Với (5.10)

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 114

Chương 5: Mạng Hai Cửa

• Chiều điện áp và dòng điện ; theo và trên hình trên là chiều dương.
• H11, H12, H21, H22 là những thông số H; đặc trưng cho mạng hai cửa, không phụ
thuộc các dòng, áp mà chỉ phụ thuộc vào kết cấu và thông số của các phần tử.

Trở kháng vào ngõ vào, khi ngắn mạch ngõ ra [Ω].

Hàm truyền đạt áp từ ngõ ra đến ngõ vào, khi hở mạch ngõ vào.

Dẫn nạp vào ngõ ra, khi hở mạch ngõ vào. [S, Ω-1]

Hàm truyền đạt dòng từ ngõ vào đến ngõ ra, khi ngắn mạch ngõ ra.

Ví dụ 5.10. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số H.

Giải:

vì

vì .

vì

vì

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 115

Chương 5: Mạng Hai Cửa

BÀI TẬP

Bài tập 5.1. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số .

Giải:

Ta có: vì

Bài tập 5.2. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số .

Giải:
Áp dụng K2 cho vòng :

Áp dụng K1 tại nút A.

Suy ra:
Phương trình trạng thái dạng thông số Z: ;

Suy ra: và
và

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 116

Chương 5: Mạng Hai Cửa

Bài tập 5.3. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ

Biết các thông số: , , .

a. Khi hở mạch đầu ra và không có tải ở đầu ra, hãy xác định , và .
b. Khi hở mạch đầu ra và có tải ở đầu ra, hãy xác định và .
c. Khi ngắn mạch đầu ra, hãy xác định , và .
Đáp số:
a. Khi hở mạch đầu ra và không tải
; , ; .
b. Khi hở mạch đầu ra và có tải

; .

d. Khi ngắn mạch đầu ra

, ,
Bài tập 5.4. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số và Y.

Bài tập 5.5. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số .

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 117

Chương 5: Mạng Hai Cửa

Bài tập 5.6. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số .

Bài tập 5.7. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ. Hãy xác định các thông số .

Đáp số: ; ; ;
Bài tập 5.8. Cho sơ đồ mạch điện như hình vẽ.
a. Khi khóa K mở, hãy xác định ma trận Z.
b. Khi khóa K đóng, hãy xác định ma trận Z.

Đáp số:

a. ; b.

Giáo trình: Lý Thuyết Mạch Trang 118