KOMUNIKASYON 11

Ipinasa kay:
Ms. Mosrefah Bandrang
Aba Al-Khail Computer School
Hayfah Palace, Gadongan Marawi City

Ipinasa ni:
Acmad, Rosenifah S.
11 - Cirrus

Oktubre 2, 2023
MORFEMA NG WIKANG FILIPINO

Galing ang salitang morpema sa katagang morpheme sa Ingles na kinuha naman sa

salitang Griyego - morph (anyo o yunit) + eme (kahulugan). Sa payakl na kahulugan, ay ang
pinakamaliit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan. Ang ibig sabihin ng
pinakamaliit na yunit ay yunit na hindi na maari pang mahati nang hindi masisira ang kahulugan
nito. Ang moperma ay maaring isang salitang-ugat o isang panlapi. Ang lahat ng mga
mopermang mababanggit ay dapat na ikulong sa { }.

URI NG MORPEMA

1. Mga Morpemang may kahulugang leksikal – ito ang mga morpemang tinatawag ding
pangnilalaman pagkat may kahulugan sa ganang sarili. Ito ay nangangahulugan na ang morpema
ay nakakatayo ng magisa sapagkat may angkin siyang kahulugan na hindi na nangangailangan
ng iba pang salita.

Halimbawa: Pangngalan: Rik, dance, olympic, aso, tao, paaralan, kompyuter

Panghalip: siya, kayo, tayo, sila, ako, ikaw, atin, amin, kon, mo

Pandiwa: sumayaw, nanalo, mag-aral, kumakanta, naglinis

Pang-uri: banal, maligaya, palaaway, balat-sibuyas, marami

Pang-abay: magaling, kahapon, kanina, totoong maganda, doon

2. Mga Morpemang may kahulugang pangkayarian – ito ang mga morpemang walang
kahulugan sa ganang sarili at kailangang makita sa isang kayarian o konteksto upang maging
makahulugan. Ito ang mgasalitang nangangailangan ng iba pang mga salita upang mabuo ang
kanilang gamit sa pangungusap.

Halimbawa: Pang-angkop: na, -ng

Pangatnig: kaya, at, o saka, pati

Pang-ukol: sa, tungkol sa/kay, ayon sa/kay

Pananda: ay, si, ang, ng, sina, ni/nina, kay/kina

ANYO NG MORPEMA

1. Morpemang ponema - Ito ay ang paggamit ng makahulugang tunog o ponema sa Filipino na

nagpapakilala ng gender o kasarian. Oo, isang ponema lamang ang binabanggit ngunit malaking
faktor ito upang mabago ang kahulugan ng isang salita.

Halimbawa: Doktora - {doktor} at {-a}

Senyora - {senyor} at {-a}

 Plantsadora - {plantsador} at {-a}

Kargadora - {kargador} at {-a}

Senadora - {senador} at {-a}

2. Morpemang salitang-ugat (su) - Ang mga morpemang binubuo ng salitang-ugat ay mga

salitang payak, mga salitang walang panlapi.

Halimbawa:

tao silya druga payong jet

pagod tuwa pula liit kain

taas basa laro aral sulat

3. Morpemang Panlapi - Ito ang mga morpemang ikinakabit sa salitang-ugat. Ang mga panlapi
ay may kahulugang taglay, kaya’t bawat isa ay isang morpema.

Halimbawa:

mag-ina - {mag-} at {ina}

maganda - {ma-} at {ganda}

magbasa - {mag-} at {basa}

bumasa - {-um-} at {basa}

aklatan - {-an} at {aklat}

pagsumikapan - {pag-, -um-, -an} at {sikap}

MGA PAGBABAGONG MORFOFONEMIKO

Pagbabago ng anyo ng morfema dahil sa kaligiran nito.

Iba't Ibang Uri ng Pagbabagong Morpoponemik:

1. Asimilasyon - kapag ang kasunod na tunog ay alinman sa / d, l, r, s, t /, ang panlaping pang-

ay nagiging pan-. Ito ay nagiging pam- naman kapag ang kasunod na tunog ay alinman sa / b, p /

Paalala: Nananatilinng pang- kapag ang kasunod na tunog ay mga katinig na / k, m, n, ng, w,
y / o patinig ( a, e, I, o, u ). Nilalagyan ng gitling ( - ) kapag ang salitang ugat ay nagsisimula sa
patinig.

Halimbawa:

Pang + lunas = panglunas - panlunas

Pang = baon = pangbaon - pambaon

Pang + kulay = pangkulay

Pang + isahan = pang – isahan

2. Pagkakaltas - sa pagbabagong ito, may nawawalang ponema sa loob ng salita.

Halimbawa:

Sunod + in = sunodin - sundin

Takip + an = takipan - takpan

Dala + han = dalahan - dalhan

3. Pagpapalit ng ponema - may mga ponemang napapalitan o nagbabago sa

pagbuo ng salita. Nagaganap ang pagpapalitan ng /r/ at /d/ kapag ang /d/ ay nasa
pagitan ng dalawang patinig.

Halimbawa : /d/ at /r/

Ma + dami = madami - marami Bakod + bakudan – bakuran

4. Pag-aangkop at Pag-iisa ng Dalawang Salita (Pagpapaikli ng salita) –

Nangangahulugan ito ng pagsasama ng dalawang salita at nagpapahayag ng
kabuuang diwa ng dalawang salita, may pagkakaltas pa ring kasama rito.

Halimbawa :

Hinatay ka = Tayka - teka

Tayo na = Tayna - tena, tana

Wikain mo = Ikamo - kamo

Wika ko = ikako - kako

5. Metatesis- Sa uring ito, nagkakapalit ng posisyon ang ponema tulad ng mga

salitang-ugat na nagsisimula sa /L/ o /y/ na ginigitlapian ng -in. Ang -in ay
nagiging ni-.

-in- + yaya > niyaya (hindi yinaya)

-in- + yakap > niyakap ( hindi yinakap)

6. Pagsusudlong o Pagdragdag- Nangangahulugan ito ng pagdaragdag ng isa

pang hulapi gayong mayroon nang hulaping inilagay sa isang salitang-ugat. Ang
idinaragdag na hulapi ay ang dalawa ring uri ng hulaping -in at -an.Mga
Halimbawa:

Totoo + -an >totoohan > totohan

Totohan + -an > totohanan

Alaala + -an > alalahan > alalahan

Alalahan + -in > alalahanin

7. Paglilipat-diin – Nagbabago ang diin ng ibang mga salita kapag ang mga ito ay
nilalapian.

Halimbawa:

nảkaw + -in > nakảwin

sảbi + -han > sabỉhan

basẩ + -in > basaỉn

LEKSIKON NG WIKANG FILIPINO

Ang leksikon ay ang mga salita na ginagamit sa isang wika ng mga mananalita
nito.Tinatawag din itong “Vokabularyo” ng isang wika.

Mga paraan sa pagbuo ng mga salita

1. Pagtatambal

2. Akronim

3. Pagbabawas o clipping

4. Pagdaragdag

5. Paghahalo o blending

6. Mga salita mula sa pangalan

1. PAGTATAMBAL - Sa paraang ito ang mga salita ay nabuo sa pamamagitan ng

pagtatambal ng mgamorfema na naging bahagi ng wikang Filipino.

Halibawa:

Dulawit mula sa dula at awit

Balarila mula sab ala ng dila

Bahaghari mula sa bahag at hari

Balatsibuyas (maramdamin) mula sa balat at sibuyas

Hampaslupa (mahirap) mula sa hampas at lupa.

2. AKRONIM - Sa paraang ito ang mga salita ay hango sa mga inisyal o mga unang pantig ng
salita.

Halimbawa:

NSO - National Statistics Office

MSU-IIT – Mindanao State University – Iligan Institute of Technology

PAL – Philippine Airlines

DOLE – Department of Labor and Employment

GABRIELA – General Assembly Bending Women for Integrity Equality, Leadershipand Action

3. PAGBABAWAS O CLIPPING - Ang prosesong ito ay nagpapaikli ng mga salita na

kadalasang ginagamit sa pasalitang

paraan.
Halimbwa:

Fon – telefon

Sel – selfon

Dok – doctor

Direk - director

Mads/Pads – kumara/kumpare

Tser - titser

Kabs – kabayan

4. PAGDARAGDAG - Kung may mga salitang binabawasan, mayroon din namang

dinaragdagan.

Halimbawa:

Boss – bossing

Sampalin – sampalilukin

5. PAGHAHALO O BLENDING - Ang paraang ito ay pagbabawas at pagtatambal ng mga

salita.

Halimbawa:

Banyuhay mula sa bagong anyo ng buhay.

Cha-cha mula sa character change.

Crispylicious mula sa crispy at delicious.

Gravylicious mula sa gravy at delicious.

Juicylicious mula sa juicy at delicious

6. MGA SALITANG MULA SA PANGALAN - Sa pagiging malikhain sa pagbuo ng mga

salita mga mga pangalan ng produkto o brand na nagiging pandiwa.

Halimbawa:

Xerox – nagseseroks, magseeroks, nagpaseroks

Ang brand ng produkto ay nagiging pangalang pambalana tulad ng colgate na brand ng

tutpeyst. Ipinalalagay ng ibang tao na ito mismo ang tutpeyst dahil pangunahing brand.

Kaya kung minsan nakakarinig tayo ng

“mayroon ba kayong Colgate na Close-up