MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO

Szkol. 816/2009

INSTRUKCJA O DZIAŁALNOŚCI
SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

WARSZAWA
2009
1
 SZEF
SZTABU GENERALNEGO WP

ROZKAZ Nr 955/Szkol./P7
SZEFA SZTABU GENERALNEGO WP

z dnia 21 grudnia 2009 r.

w sprawie wprowadzenia do użytku

w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
wojskowych wydawnictw specjalistycznych

Na podstawie § 7 ust. 3 „Regulaminu Organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej"

stanowiącego załącznik do zarządzenia Nr 40/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 22
listopada 2006 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej (Dz.
Urz. MON Nr 21 poz. 270 z późn. zm.)1.

rozkazuję:

1. Z dniem 31 grudnia 2009 r wprowadzić do użytku służbowego w Sztabie Generalnym WP

oraz Siłach Zbrojnych RP „ Instrukcję o działalności szkoleniowo- metodycznej”.
2. Jednocześnie traci moc Zarządzenie nr 03 Szefa Głównego Zarządu Szkolenia Bojowego
WP z dnia 25.01.1988 r. wprowadzające do użytku instrukcję „Zasady Organizowania i
prowadzenia działalności metodyczno-szkoleniowej w Siłach Zbrojnych RP” sygn. Szkol.
692/88.
3. Rozkaz wchodzi w życie z dniem podpisania.

Szef Sztabu Generalnego WP

/-/ generał Franciszek GĄGOR

1
Zmiany tekstu jednolitego zostały ogłoszone w Dz.Urz.MON.2007.4.38 §1; 2007.6.73 § 1; 2007.17.176 § 1; 2007.21.209 §
1; 2008.8.85; 2008.15.188 § 1 §1; 2008.23.287 pkt.1; 2008.20.260 § 1; 2009.2.17 § 1.
2
 SPIS TREŚCI
WSTĘP ....................................................................................................................................................................6
1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ ...............7
1.1. Zasady ogólne ............................................................................................................................................7

1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej ........................................................................................7

1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej ..........................................................................................7

1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej .......................................................................................8

1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej .....................................................................................8

2. FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ ................................................................ 11

2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna ................................................................................................ 11

2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna......................................................................................................... 12

2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych ...................................................................... 13

2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny.............................................................................................................. 13

2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne ................................................................................................. 14

2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne ...................................................................................................... 15

2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny ............................................................................................................. 16

2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne ........................................................................................................ 16

2.9. Metodyczne zajęcia grupowe ................................................................................................................ 17

2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe ........................................................................................................... 18

2.11. Instruktaż ................................................................................................................................................ 18

2.12. Samokształcenie metodyczne ............................................................................................................ 20

3. METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ.............................................................. 21

3.1. Metody podające ..................................................................................................................................... 21

3.2. Metody poglądowe .................................................................................................................................. 22

3.3. Metody praktyczne .................................................................................................................................. 22

3.4. Metody problemowe ............................................................................................................................... 23

4. FORMY SZKOLENIA WOJSK. .................................................................................................................... 29

4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami........................................................................................................... 29

3
 4.2. Zajęcia taktyczne .................................................................................................................................... 29

4.3. Zajęcia praktyczne .................................................................................................................................. 30

4.4. Musztra bojowa ....................................................................................................................................... 31

4.5. Trening ...................................................................................................................................................... 31

4.6. Kurs szkoleniowy .................................................................................................................................... 32

4.7. Podróż służbowa ..................................................................................................................................... 32

4.8. Zajęcia teoretyczne ................................................................................................................................. 32

5. PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ W SZ RP

............................................................................................................................................................................... 34
5.1. Zasady planowania ................................................................................................................................. 34

5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej .......................................................................... 34

5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej .................................................................... 35

5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej ....................................................... 35

6. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ ................................................ 37

6.1. Sztab Generalny WP .............................................................................................................................. 37

6.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne) ......................................................................... 37

6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych) ............................................................................ 38

6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych) ................................................................................................. 38

6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni) ..................................................................................................... 38

6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni) ........................................................................................................ 39

6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni) ........................................................................................................ 39

6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni) ................................................................................................. 39

ZAŁĄCZNIKI ........................................................................................................................................................ 40
Załącznik nr 1 Formy działalności szkoleniowo-metodycznej...................................................................... 41
Załącznik nr 2 Metody działalności szkoleniowo - metodycznej.................................................................. 42
Załącznik nr 3 Formy szkolenia wojsk ............................................................................................................. 43
Załącznik nr 4 Wzór Planu konferencji szkoleniowo – metodycznej .......................................................... 44
Załącznik nr 5 Wzór Planu narady szkoleniowo – metodycznej.................................................................. 48
Załącznik nr 6 Wzór Planu kursu szkoleniowo – metodycznego ................................................................ 51

4
Załącznik nr 7 Schemat ideowy realizacji ćwiczenia instruktażowo – metodycznego (wariant*) ........... 54
Załącznik nr 8 Metodyka pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-metodycznego i zespołu
autorskiego podczas jego planowania (wariant) ............................................................................................ 55
Załącznik nr 9 Wzór Planu przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego .......................... 56
Załącznik nr 10 Podobieństwa i różnice zajęć instruktorsko-metodycznych i instruktażowo-
metodycznych...................................................................................................................................................... 60
Załącznik nr 11 Wzór Planu kursu instruktorsko-metodycznego ................................................................ 61
Załącznik nr 12 Metody przeprowadzenia instruktażu .................................................................................. 64
Załącznik nr 13 Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej na poszczególnych szczeblach
dowodzenia .......................................................................................................................................................... 65
Załącznik nr 14 Wzór Planu konspektu ........................................................................................................... 66
Załącznik nr 15 Wzór Planu pracy instruktora na punkcie nauczania ........................................................ 69

5
 WSTĘP

Metodyczne przygotowanie kadry zawodowej do szkolenia wojsk w zasadniczym

wymiarze realizuje szkolnictwo wojskowe. Jednak studia w wyższej szkole oficerskiej
(akademii) lub nauka w szkołach podoficerskich, centrach i ośrodkach szkolenia stanowi
dopiero początek kształtowania właściwych cech niezbędnych przyszłemu dowódcy –
organizatorowi szkolenia lub instruktorowi. Doskonalenie w tym zakresie odbywa się na
stanowiskach w jednostkach wojskowych, gdzie integralnym elementem procesu szkolenia
jest działalność szkoleniowo-metodyczna prowadzona na każdym szczeblu dowodzenia.
W „Instrukcji o działalności szkoleniowo-metodycznej” usystematyzowano pojęciowo
zasady, formy i metody przedmiotowej działalności. Planowanie i organizowanie działalności
szkoleniowo-metodycznej ujęto jako funkcje kierowania i dowodzenia.
W instrukcji sprecyzowano zakres odpowiedzialności poszczególnych szczebli
dowodzenia za prowadzenie powyższej działalności. Instrukcja jest więc narzędziem
kierowników ćwiczeń (zajęć) wykładowców i instruktorów w toku przygotowania się i
prowadzenia działalności szkoleniowej, a w tym specyficznej działalności – szkoleniowo-
metodycznej.
Treści instrukcji nie precyzują w pełni sposobu realizacji działalności szkoleniowo-
metodycznej w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych, rodzajach wojsk i służb oraz
szkolnictwie wojskowym ze względu na ich specyfikę. Dlatego też wykorzystując bazę zasad,
form i metod działalności szkoleniowo-metodycznej szczegółowa problematyka z tym
związana powinna być rozwinięta w wewnętrznych wydawnictwach RSZ i jednostek
szkolnictwa wojskowego, szczególnie w poradnikach przedmiotowych i tematycznych.

6
1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

1.1. Zasady ogólne

1. Działalność szkoleniowo-metodyczna jest zespołem przedsięwzięć organizacyjnych i

szkoleniowych, umożliwiających dowódcom2 wszystkich szczebli nabycie wiedzy oraz
praktycznych umiejętności metodycznych w zakresie prowadzenia szkolenia wojskowego.
2. Zasadniczy cel szkolenia sił zbrojnych identyfikowany jako przygotowanie dowództw,
sztabów i wojsk oraz rezerw osobowych do osiągnięcia i utrzymania wymaganych zdolności
operacyjnych niezbędnych podczas realizacji zadań w ramach misji sił zbrojnych, zgodnie z
ich operacyjnym przeznaczeniem jest podstawowym determinantem planowania,
organizowania i prowadzenia działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP.
3. W systemie szkolenia SZ RP działalność szkoleniowo-metodyczna ma znaczenie
priorytetowe i jako taka realizowana jest na strategicznym, operacyjnym i taktycznym
poziomie dowodzenia, a ponadto w jednostkach szkolnictwa wojskowego: akademiach
wojskowych, wyższych szkołach oficerskich, szkołach podoficerskich, centrach i ośrodkach
szkolenia RSZ.

1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej

4. Istotą działalności szkoleniowo-metodycznej jest przygotowanie i doskonalenie

bezpośrednio podległych dowódców, do prowadzenia działalności szkoleniowej z podległymi
komórkami organizacyjnymi (jednostkami, pododdziałami) poprzez precyzyjną analizę celu,
dobór treści szkolenia wynikających z zadań i przeznaczenia, właściwe zastosowanie form i
metod przy wykorzystaniu dostępnej bazy szkoleniowej i zabezpieczenia materiałowo-
technicznego.
5. Umiejętne, kompleksowe postępowanie metodyczne dowódców w czasie realizacji
programowych zadań szkoleniowych jest niezbędne w całokształcie przygotowania dowództw
i sztabów, ZT, oddziałów i pododdziałów do prowadzenia efektywnych działań w każdych
warunkach pola walki lub w misji.

1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej

6. Zasadniczym celem działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP jest przygotowanie

dowódców wszystkich szczebli dowodzenia, wykładowców, instruktorów, kandydatów na
żołnierzy zawodowych w korpusie oficerów i podoficerów do kierowania i realizacji szkolenia
oraz wdrażanie najskuteczniejszych form i metod w realizacji przedsięwzięć szkoleniowych.
7. Cele szczegółowe działalności szkoleniowo-metodycznej obejmują:
a) rozwijanie umiejętności metodycznych jej podmiotów, stosownie do aktualnych
wymagań i potrzeb procesu szkolenia dowództw i sztabów oraz wojsk;

2
Pod pojęciem dowódcy w przedmiotowej instrukcji rozumiani są wszyscy przełożeni prowadzący działalność szkoleniowo-
metodyczną: tj. dowódcy, szefowie, komendanci, wykładowcy, instruktorzy itp.
7
 b) poszukiwanie oraz stosowanie w praktyce skutecznych, efektywnych form i metod
prowadzenia zajęć i ćwiczeń;
c) ujednolicenie i upowszechnianie rozwiązań metodycznych odpowiednich do
szczebla dowodzenia oraz specyfiki rodzaju wojsk i służb;
d) przygotowanie kadry do racjonalnego wykorzystania w szkoleniu bazy szkoleniowej i
środków materiałowo-technicznego zabezpieczenia zajęć (ćwiczeń);
e) kształtowanie u przyszłych dowódców (oficerów i podoficerów) pożądanych
umiejętności metodycznych, cech i nawyków niezbędnych do kierowania i realizacji
procesu szkolenia;
f) upowszechnianie w działalności szkoleniowej osiągnięć dydaktyki wojskowej i
doskonalenia kadr.
8. Za właściwy dobór celów prowadzenia działalności szkoleniowo-metodycznej na danym
szczeblu dowodzenia i kształcenia odpowiada dowódca.

1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej

9. Treścią działalności szkoleniowo-metodycznej jest:

a) metodyka przygotowania i prowadzenia zajęć i ćwiczeń;
b) doskonalenie form i metod szkolenia;
c) wypracowywanie kierunków działalności szkoleniowo-metodycznej, ich
precyzowanie i weryfikacja;
d) wymiana wniosków i doświadczeń szkoleniowo-metodycznych;
e) weryfikacja programów szkolenia i kształcenia pod względem merytorycznym;
f) racjonalne wykorzystanie bazy szkoleniowej oraz limitów środków materiałowych;
g) dostosowanie elementów bazy szkoleniowej do wymogów programów i planów
szkolenia oraz zakładanych celów szkoleniowych;
h) analiza i wdrażanie wniosków i doświadczeń z misji, operacji, ćwiczeń i bieżącej
działalności szkoleniowej;
i) opracowywanie na potrzeby zabezpieczenia procesu szkolenia instrukcji, poradników
metodycznych i pomocy szkoleniowych.
10. Dobór treści działalności szkoleniowo-metodycznej leży w kompetencjach dowódcy i
jest uzależniony od szczebla dowodzenia, poziomu kształcenia i potrzeb szkoleniowo-
metodycznych.

1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej

11. Zasady szkolenia wojskowego3 to reguły organizowania i prezentowania treści

szkolenia (kształcenia), ogólne normy postępowania podmiotów w czasie przygotowania i
prowadzenia zajęć umożliwiające uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł.
12. Zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego, jako zasady działalności szkoleniowo-
metodycznej, są prawidłowościami dydaktycznymi, normującymi proces szkolenia. Jako

3
W dydaktyce wojskowej zasady kształcenia określane są jkao zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego.
8
twierdzenia o charakterze normatywnym wynikają z występujących zależności przyczynowo-
skutkowych ułatwiających zrozumienie tych procesów i ich stosowanie.
13. Do zasad szkolenia (kształcenia) wojskowego należą:
a) zasada świadomego i aktywnego udziału,
b) zasada wiązania teorii z praktyką,
c) zasada realizmu,
d) zasada poglądowości,
e) zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego,
f) zasada przystępności
g) zasada stopniowania trudności,
h) zasada systematyczności,
i) zasada operatywności,
j) zasada trwałości.
14. Zasada świadomego i aktywnego udziału oznacza traktowanie szkolonego jako
podmiotu szkolenia (kształcenia) a nie jako biernego uczestnika. Aktywność i świadomość
uczestnika procesu szkolenia (kształcenia) przejawia się przez rozumienie celów kształcenia,
współuczestniczenie w procesie, rozwijaniu zainteresowań i wewnętrznych, indywidualnych
potrzeb zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do właściwego realizowania zadań.
15. Zasada wiązania teorii z praktyką umożliwia szkolonym zdobywanie nowych
umiejętności przez łączenie wiedzy teoretycznej zdobytej uprzednio podczas wykładów,
samokształcenia itp. z umiejętnościami praktycznymi i wykorzystanie ich w określonych
sytuacjach.
16. Zasada realizmu polega na jak najbardziej realnym zbliżeniu szkolenia bojowego do
rzeczywistych warunków przewidywanego pola walki.
17. Zasada poglądowości wiąże poznanie zmysłowe z poznaniem umysłowym i zapewnia
sprawdzenie tego poznania w praktycznym działaniu. Zasada poglądowości wskazuje na
możliwość kojarzenia poznania teoretycznego z działaniem praktycznym, występującym
najczęściej w czasie zajęć (ćwiczeń praktycznych) na placach ćwiczeń i poligonach.
18. Zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego polega na jednolitym
usystematyzowanym łączeniu szkolenia (kształcenia) indywidualnego poszczególnych
dowódców, oficerów, żołnierzy, specjalistów ze szkoleniem w ramach pododdziału (sekcji,
zespołu, centrum).
19. Zasada przystępności określa sposób doboru treści szkolenia (kształcenia) do
właściwości intelektualnych i fizycznych szkolonych. Zgodnie z tą zasadą treści kształcenia
dobieramy w sposób umożliwiający ich opanowanie przez szkolonych w określonym czasie
szkoleniowym.
20. Zasada stopniowania trudności głosi konieczność takiego przekazywania wiedzy, aby
szkolony poznawał najpierw zagadnienia łatwe i opierając się na tej wiedzy zapoznawał się z
trudniejszymi, a bazą do poznawania nowych zagadnień był materiał już przez niego
opanowany.
21. Zasada systematyczności polega na regularnym, cyklicznym realizowaniu
przedsięwzięć szkoleniowych w celu utrwalania wiedzy i umiejętności już opanowanych oraz
poszerzaniu ich o nowe treści szkolenia (kształcenia). Zasada systematyczności sprowadza
się do:
a) realizacji form przedsięwzięć szkoleniowych we właściwej kolejności,
b) nawiązywania do treści już zrealizowanych,
c) podziału treści na określone części,
d) powiązania poszczególnych części w całość,
e) podkreślaniu problemów i tematów głównych, zasadniczych.
9
 22. Zasada operatywności polega na posługiwaniu się przez podmiot (szkolonego) zdobytą
dotychczas wiedzą( wyszkoleniem) oraz wykorzystywaniu jej w świadomy i planowy sposób w
działaniu praktycznym. Wiedza bierna staje się w ten sposób wiedzą operatywną. Wiedza
teoretyczna poprzez stosowanie w praktyce zostaje ugruntowana i poszerzona o
bezpośrednie doświadczenie.
23. Zasada trwałości polega na doborze takich treści kształcenia, stosowaniu takich metod
i środków dydaktycznych, aby przyswajane umiejętności i nawyki stawały się coraz trwalsze,
dokładniejsze i usystematyzowane. Powiązanie złożonych form kształcenia organizowanych i
realizowanych w sposób scentralizowany z formami prostymi umożliwia pełniejsze
wykorzystanie czasu szkoleniowego i efektywniejsze przyswojenie treści kształcenia. Ponadto
zasada ta opiera się na przypominaniu i utrwalaniu już nabytej wiedzy i umiejętności poprzez
powtarzanie kontrolowanie i ocenianie.

10
2. FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

24. Forma działalności szkoleniowo-metodycznej, to zewnętrzna, organizacyjna strona

przedsięwzięcia szkoleniowego realizowanego w ramach procesu szkolenia, określająca jego
charakter i warunki przebiegu. Odpowiada ona na pytanie: kto, gdzie, kiedy, w jakim układzie
ma szkolić, aby osiągnąć zakładany cel. Forma określa zewnętrzny model zajęcia, nie
wyjaśniając jak szkolić.
25. Działalność szkoleniowo-metodyczną prowadzi się wykorzystując w tym procesie, w
zależności od potrzeb, odpowiednie formy i metody4.
26. Do zasadniczych form działalności szkoleniowo-metodycznej należą:
Na poziomie strategicznym:
a) konferencja szkoleniowo-metodyczna;
b) narada szkoleniowo-metodyczna;
c) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych.
Na poziomie operacyjnym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna;
b) kurs szkoleniowo-metodyczny;
c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne;
d) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych.
Na poziomie taktycznym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna;
b) kurs szkoleniowo-metodyczny;
c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne.
d) zajęcia instruktażowo-metodyczne;
e) kurs instruktorsko-metodyczny;
f) zajęcia instruktorsko-metodyczne;
g) metodyczne zajęcia grupowe;
h) metodyczne zajęcia pokazowe;
i) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych;
j) instruktaż;
k) samokształcenie metodyczne.
Formy działalności szkoleniowo-metodycznej do stosowania na poszczególnych szczeblach
dowodzenia przedstawia Załącznik nr 1.

2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna

27. Konferencja szkoleniowo-metodyczna jest formą działalności polegającą na spotkaniu

dowódców, kadry dowództw, wykładowców zajmujących się problematyką szkoleniowo-
metodyczną. W ramach konferencji referowane są wyniki działalności szkoleniowej i
metodycznej oraz odbywa się seria krótkich wykładów. W trakcie konferencji dopuszcza się
do dyskusji i poszukuje rozwiązań problemów zdefiniowanych na wstępie konferencji.
28. Istotą konferencji szkoleniowo-metodycznej jest jej prowadzenie w układzie
przedsięwzięć organizacyjnych o zróżnicowanej formie. W trakcie konferencji dopuszcza się
warsztaty, wystąpienia w formie wykładu, głosu w dyskusji oraz inne w miarę potrzeb.

4
Zaprezentowane w instrukcji formy i metody działalności szkoleniowo-metodycznej stanowią paletę narzędzi, które może
wykorzystać przełożony w przygotowaniu podwładnych do działalności szkoleniowej (prowadzenia zajęć, ćwiczeń). Z
reguły są one przypisane do poziomu i szczebla dowodzenia, jednak mogą być wykorzystywane doraźnie z pominięciem
ww. reguły, przykład: dowódca brygady prowadzi zajęcia instruktażowo-metodyczne z podległymi dowódcami na temat:
„Przemieszczenie batalionu transportem kolejowym”.
11
 29. Celem konferencji jest analiza sytuacji szkoleniowej i poszukiwanie nowych rozwiązań
w działalności szkoleniowo-metodycznej oraz możliwości ich wdrażania w praktyce.
30. Treścią konferencji szkoleniowo-metodycznej jest:
a) przedstawienie osiągnięć szkoleniowych i szkoleniowo-metodycznych;
b) zaprezentowanie nowych koncepcji i technik szkolenia;
c) poszukiwanie rozwiązań problemów szkoleniowych;
d) prezentacja rozwiązań stosowanych w innych armiach i możliwości ich
transponowania do potrzeb naszych sił zbrojnych.
31. Podstawową częścią wszystkich konferencji są sesje wykładowe. W ramach sesji
kolejni występujący referują wyniki prowadzonej działalności szkoleniowo-metodycznej. Po
wystąpieniu odbywa się ograniczona w czasie dyskusja, w trakcie której można zadawać
referującemu pytania. Zwykle nad przebiegiem sesji wykładowej czuwa jej przewodniczący
lub moderator, który zapowiada kolejnych występujących, czuwa nad przestrzeganiem limitu
czasu wystąpień oraz kieruje dyskusją. Sesje dzielone są zwykle na kilka bloków, między
którymi odbywają się przerwy. W ramach dużych konferencji odbywają się zwykle sesje
plenarne, w których uczestniczyć mają w zamyśle wszyscy, oraz sesje panelowe (syndykaty),
które często odbywają się równolegle do siebie i są przeznaczone dla grup osób
zainteresowanych określonymi, wąskimi obszarami. Wzór „Planu konferencji szkoleniowo-
metodycznej” przedstawiono w Załączniku nr 4.

2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna

32. Narada szkoleniowo-metodyczna jest jedną z form działalności szkoleniowo-

metodycznej służącą wymianie doświadczeń i wniosków.
33. Istotą narady szkoleniowo-metodycznej jest wymiana doświadczeń z zakresu
działalności szkoleniowo-metodycznej, omówienie i rozwiązanie uchybień występujących w
procesie szkolenia. Efektem końcowym narady szkoleniowo-metodycznej są wytyczne
(kierunki) do kształcenia i szkolenia dowództw, sztabów i wojsk.
34. Celem narady szkoleniowo-metodycznej jest rozwiązywanie złożonych problemów
szkoleniowo-metodycznych, analiza bieżącej sytuacji szkoleniowej oraz wypracowanie
wniosków i wytyczanie kierunków dalszej działalności w tym zakresie, jak również ustalanie i
wdrażanie efektywnych, nowatorskich metod realizacji zamierzeń szkoleniowych dowództw,
sztabów, wojsk i kształcenia profesjonalnego kadry.
35. Treścią narady szkoleniowo-metodycznej jest problematyka dotycząca strony
organizacyjnej i metodycznej procesu szkolenia wojsk, doskonalenia kadry dydaktycznej i
dowódczo-sztabowej do realizacji zadań szkoleniowych.
36. Liczba i struktura uczestników narady każdorazowo wynika z potrzeb organizatora.
Wskazane jest, aby uczestniczyli w niej dowódca (w roli prowadzącego), jego zastępca i
szefowie komórek organizacyjnych dowództwa oraz dowódcy niższych szczebli w zależności
od zakresu poruszanej problematyki. W naradzie mogą brać udział przedstawiciele innych
jednostek organizacyjnych, w których obszarze odpowiedzialności (zainteresowania) znajduje
się poruszana problematyka. Narada szkoleniowo-metodyczna powinna przebiegać według
wcześniej opracowanego planu, który jest rozsyłany do zainteresowanych. Wzór „Planu
narady szkoleniowo-metodycznej” przedstawiono w Załączniku nr 5.
37. Organizacja i sposób prowadzenia narady będą zależeć od wielu czynników, m.in. celu
narady, czasu przeznaczonego na jej przeprowadzenie, specyfiki i złożoności problemów do
rozwiązania, a także liczby uczestników. Najczęściej stosowaną metodą prowadzenia narady
jest metoda problemowa, polegająca na tym, że na wstępie prowadzący przedstawia temat i

12
cel narady oraz problemy do rozwiązania w toku dyskusji. Dyskusję powinno poprzedzać
wystąpienie wprowadzające uczestników w problematykę narady.
38. Prowadzący decyduje o kolejności wystąpień i toku dyskusji. Może on zadawać
dodatkowe pytania problemowe lub żądać wyjaśnienia rozpatrywanych kwestii. Nie powinien
narzucać swoich rozwiązań lub podważać sądów, opinii i stanowisk uczestników biorących
udział w dyskusji.
39. Narada szkoleniowo-metodyczna powinna zakończyć się podsumowaniem, w którym
prowadzący ocenia dyskusję, obiektywnie przedstawia jej wyniki oraz formułuje płynące z
nich wnioski. Wnioski powinny zostać szczegółowo przeanalizowane i wdrożone w formie
wytycznych lub zaleceń do szkolenia.

2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych

40. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych, to specyficzna forma działalności

szkoleniowo-metodycznej realizowana indywidualnie przez dowódców.
41. Istotą opracowania materiałów metodyczno-szkoleniowych jest stworzenie narzędzi na
potrzeby procesu szkolenia.
42. Celem opracowania materiałów szkoleniowo-metodycznych jest upowszechnianie
treści pozytywnych doświadczeń metodycznych, co w efekcie przekłada się na indywidualne
przygotowanie kadry dowódczej i dydaktycznej do realizacji zadań szkoleniowych.
43. Treścią i przedmiotem tej działalności jest przygotowanie materiałów takich jak:
opracowania metodyczne, podręczniki, skrypty, poradniki metodyczne, mapy, schematy,
foliogramy, prezentacje, filmy, makiety terenu, obiektów, sprzętu itp. Na szczeblu
pododdziałów mogą to być przykładowe plany-konspekty do zajęć (ćwiczeń) i plany pracy
instruktorów do zajęć z problematyki działalności szkoleniowo-metodycznej.
44. W celu rozwiązania istotnych i złożonych problemów z zakresu usprawniania szkolenia,
dowódca może wyznaczyć się zespół autorski. W zależności od skali ważności problemów
może on zostać powołany na każdym poziomie dowodzenia.
45. W opracowaniu materiałów szkoleniowo-metodycznych istotną rolę odgrywa
przełożony, który powinien ukierunkować pracę autora (zespołu autorskiego) i udzielić mu
niezbędnej pomocy.

2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny

46. Kurs szkoleniowo-metodyczny jest formą szkolenia (doskonalenia) dowódców ZT,

oddziałów, batalionów (równorzędnych)5 oraz personelu dydaktycznego w szkolnictwie
wojskowym. Organizowany jest od szczebla oddziału6 wzwyż oraz w szkolnictwie
wojskowym. Organizowany może być także w korpusie osobowym lub grupie osobowej7.
47. Istotą kursu szkoleniowo-metodycznego jest prowadzenie cyklu przedsięwzięć
szkoleniowych o zróżnicowanej formie.
48. Celem kursu jest ujednolicenie i ukierunkowanie szkolenia oraz działalności
szkoleniowo-metodycznej, proponowanie najlepszych form organizacyjnych i metod
doskonalenia dowództw i szkolenia wojsk.
49. Treścią kursu szkoleniowo-metodycznego jest:
- problematyka kierowania szkoleniem;
- upowszechnienie najlepszych doświadczeń metodycznych;

5
W zależności od potrzeb w kursie szkoleniowo-metodycznym uczestniczy kadra dowództw i sztabów.
6
Brygada, pułk.
7
Na przykład Szefostwo Wojsk Rakietowych i Artylerii organizuje kurs dla dowódców jednostek WRiA.
13
 - przedstawianie problemów mających wpływ na wykonywanie zadań szkoleniowych;
- zapoznanie z nowymi rodzajami sprzętu bojowego, jego możliwościami oraz
sposobami wykorzystania;
- zapoznanie uczestników z nowymi kierunkami w działalności szkoleniowej;
- zapoznanie z wnioskami z działalności kontrolnej.
50. Liczba i skład osobowy uczestników kursu wynika z potrzeb oraz rozpatrywanych
problemów.
51. Kurs powinien przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który jest rozsyłany
do zainteresowanych. Kurs może odbywać się również w ośrodkach badawczych i
szkoleniowych. Wzór „Planu kursu szkoleniowo-metodycznego” przedstawiono w Załączniku
nr 6.

2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne

52. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne jest formą metodycznego przygotowania

kierownika ćwiczenia z wojskami. Realizowane jest na operacyjnym i taktycznym poziomie
dowodzenia.
53. Istotą ćwiczenia instruktażowo - metodycznego jest realizowanie jednocześnie dwóch
przedsięwzięć szkoleniowych, tj. ćwiczenia instruktażowo - metodycznego i ćwiczenia z
wojskami. Ćwiczenie z wojskami służy kierownikowi ćwiczenia instruktażowo-metodycznego
do instruowania podwładnych w zakresie przygotowania i prowadzenia ćwiczeń, np. dowódca
brygady prowadzi ćwiczenie instruktażowo-metodyczne z dowódcami batalionów
(równorzędnych) na bazie pierwszego w oddziale ćwiczenia taktycznego/taktyczno-
specjalnego kompanii wynikającego ze struktury szkolenia pododdziału. Kierownik ćwiczenia
instruktażowo-metodycznego nie ingeruje w przebieg ćwiczenia z wojskami, a jedynie
wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji swoich celów szkoleniowych. Schemat
ideowy ćwiczenia instruktażowo- metodycznego przedstawiono w Załączniku nr 7.
54. Celem ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest:
- zaprezentowanie kierownikom ćwiczeń sposobu przygotowania i przeprowadzenia
ćwiczenia;
- ujednolicenie sposobu organizacji prowadzenia ćwiczeń;
- doskonalenie umiejętności organizacyjnych i metodycznych kierowników ćwiczeń.
55. Ustalone podczas ćwiczenia instruktażowo - metodycznego sposoby organizowania i
prowadzenia ćwiczeń są obowiązujące w danym etapie szkolenia.
56. Treścią ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest:
- miejsce, rola i zadania kierownika ćwiczenia w procesie przygotowania i prowadzenia
ćwiczenia z wojskami;
- struktura i praca zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia;
- metodyka prowadzenia zasadniczych etapów ćwiczenia;
- organizowanie i prowadzenie strzelań (kierowania ogniem);
- zabezpieczenie logistyczne ćwiczenia;
- zapewnienie bezpieczeństwa wojsk i zabezpieczenie rejonu ćwiczenia;
- przygotowanie dokumentacji do ćwiczeń;
- problem ochrony środowiska w ćwiczeniach;
- inne wynikające z potrzeb.
57. Przygotowanie ćwiczenia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się od udzielenia
wytycznych kierownikowi ćwiczenia z wojskami, na podstawie którego będzie ono
realizowane. Wytyczne te muszą zostać uwzględnione w procesie przygotowania i
prowadzenia ćwiczenia z wojskami. Metodykę pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-

14
metodycznego przedstawiono w Załączniku nr 8, a plan jego przeprowadzenia w Załączniku
nr 9.
58. W toku trwania ćwiczenia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni (oprócz
dowódcy – kierownika prowadzącego ćwiczenie z wojskami) obserwują działanie kierownika,
zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia, dowódców i ćwiczących wojsk.
Prowadzący ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kolejno, zgodnie z planem
przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego, realizuje zagadnienia szkoleniowe
koncentrując się na działalności kierownika ćwiczenia z wojskami i sposobami, jakimi ten
osiąga zakładane cele szkoleniowe.
59. Organizacja ćwiczenia instruktażowo-metodycznego nie wymaga ciągłego
uczestnictwa szkolonych w przebiegu ćwiczenia z wojskami. Umożliwia realizację
dodatkowych zagadnień szkoleniowych i metodycznych, jakimi mogą być np.: udział
pododdziałów rodzajów wojsk w ćwiczeniu, realizacja zadań w warunkach szczególnych,
możliwości obiektów szkoleniowych, zastosowanie środków pozoracji pola walki w ćwiczeniu,
wykorzystanie dostępnych elementów infrastruktury technicznej placów ćwiczeń i ich
otoczenia itp.
60. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem wytycznych wszystkim
szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia ćwiczeń z wojskami w danym okresie
szkolenia.

2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne

61. Zajęcia instruktażowo-metodyczne są formą działalności szkoleniowo-metodycznej

realizowaną na szczeblu plutonu, kompanii, batalionu (równorzędnych) oraz w szkolnictwie
wojskowym.
62. Istotą zajęcia instruktażowo-metodycznego jest realizowanie jednocześnie dwóch
przedsięwzięć szkoleniowych, tj. zajęcia instruktażowo-metodycznego i zajęcia
programowego. Zajęcie programowe służy kierownikowi zajęcia instruktażowo-metodycznego
do instruowania podwładnych w zakresie przygotowania i prowadzenia zajęć, np. dowódca
batalionu (równorzędny) prowadzi zajęcie instruktażowo-metodyczne z dowódcami kompanii
(równorzędnych) na początku cyklu tematycznego szkolenia kompanii (równorzędnej) w
przedmiocie8. Kierownik zajęcia instruktażowo- metodycznego nie ingeruje w prowadzenie
zajęcia programowego, a jedynie wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji swoich
celów szkoleniowych.
63. Celem zajęć instruktażowo-metodycznych jest przygotowanie kierownika zajęć do
prowadzenia najbardziej złożonych zajęć wynikających z programu szkolenia. Zajęcia
instruktażowo-metodyczne ujednolicają sposoby organizowania i prowadzenia tych
zamierzeń szkoleniowych.
64. Treścią zajęć instruktażowo-metodycznych jest:
- planowanie i organizowanie zajęć;
- sposób rozpoczęcia i zakończenia zajęć programowych;
- prowadzenie złożonych zagadnień szkoleniowych;
- zabezpieczenie materiałowo-techniczne zajęć;
- warunki bezpieczeństwa;
- dokumentacja szkoleniowa;
- inne według potrzeb.

8
Na przykład w batalionie, w oparciu o pierwsze zajęcia z cyklu zajęć: zgrywających kompanię, kompania w obronie,
kompania w natarciu itd., dowódca batalionu prowadzi zajęcia instruktażowo-metodyczne z podległymi dowódcami
kompanii.
15
 65. Przygotowanie zajęcia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się od udzielenia
wytycznych kierownikowi zajęcia, na podstawie którego będą ono realizowane. Udzielone
wytyczne stanowią podstawę do przygotowania zajęcia.
66. W toku trwania zajęcia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni, (oprócz
dowódcy – kierownika prowadzącego zajęcie) obserwują działanie kierownika zajęcia
taktycznego, szkolących się dowódców i pododdziałów. Prowadzący zajęcie instruktażowo-
metodyczne kolejno, zgodnie z planem – konspektem9 zajęcia instruktażowo-metodycznego,
realizuje zagadnienia szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika zajęcia,
szkolących się dowódcach i pododdziałach.
67. Zajęcie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem wytycznych wszystkim
szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia zajęcia programowego. Zasadnicze
różnice pomiędzy zajęciami instruktażowo metodycznymi a instruktorsko-metodycznymi
przedstawiono w Załączniku nr 10.

2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny

68. Kurs instruktorsko-metodyczny jest formą grupowego szkolenia (doskonalenia)

dowódców plutonów i drużyn (równorzędnych) oraz formą stosowaną w szkolnictwie
wojskowym. Organizowany jest w batalionie (równorzędnym)10. Jeżeli warunki na to
pozwalają organizowany jest jako oddzielne przedsięwzięcie dla każdego szczebla
dowodzenia/korpusów osobowych (w innym wypadku należy prowadzić zajęcia w ramach
kursu w kilku jednolitych grupach szkoleniowych, oddzielnie dla poszczególnych szczebli
dowodzenia tj. dowódców plutonów, dowódców drużyn).
69. Istotą kursu instruktorsko-metodycznego jest realizacja w czasie jego trwania kilku
zajęć w różnych formach, np. instruktorsko-metodycznych, metodycznych zajęć pokazowych,
metodycznych zajęć grupowych, instruktażu, itp.
70. Celem kursu instruktorsko-metodycznego jest:
- przygotowanie instruktorów do organizowania i prowadzenia zajęć programowych,
instruowania na punkcie nauczania podczas zajęć;
- podniesienie poziomu wiedzy instruktorów, utrwalenie umiejętności instruktorskich,
zapoznanie z właściwą organizacją i metodyką szkolenia.
71. Treścią kursu instruktorsko-metodycznego jest:
- udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych co do sposobów planowania,
organizacji i przygotowania zajęć;
- uczenie określonych czynności oraz postępowania dowódców w czasie realizacji
zajęć;
- pokazanie najlepszych form organizacyjnych i metod szkolenia.
72. Szczególnie dużo miejsca należy poświęcić zagadnieniom słabo opanowanym, a także
złożonym i trudnym. Wszystkie zajęcia realizowane w ramach kursu powinny być
ukierunkowane na doskonalenie merytoryczne i metodyczne uczestników kursu i
przygotowanie ich do bieżących oraz perspektywicznych potrzeb szkoleniowych. Wzór planu
kursu zawarto w Załączniku nr 11.

2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne

9
Wzór układu planu konspektu przedstawiono w Załączniku nr 14.
10
Organizowanie i prowadzenie wielu metodycznych przedsięwzięć szkoleniowych w ramach kursu instruktorsko-
metodycznego w kompanii (równorzędnej) jest trudne i czasochłonne. Celowe jest więc organizowanie i prowadzenie
kursu instruktorsko-metodycznego w batalionie.
16
 73. Zajęcia instruktorsko-metodyczne stanowią formę przygotowania metodycznego
instruktorów w pododdziałach i szkolnictwie wojskowym. Stosowane są przede wszystkim w
ramach kursu instruktorsko-metodycznego.
74. Istotą zajęcia instruktorsko-metodycznego jest występowanie uczestników zajęcia w
roli instruktorów i szkolonych na punkcie nauczania. W trakcie zajęcia doskonalone są
umiejętności metodyczne i praktyczne instruktorów.
75. Celem zajęć instruktorsko-metodycznych jest przygotowanie oraz doskonalenie
uczestników w występowaniu w roli instruktora na punkcie nauczania.
76. Treścią zajęcia instruktorsko-metodycznego jest:
- udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych, co do sposobów przygotowania i
prowadzenia pracy na punkcie nauczania;
- nauka i doskonalenie określonych czynności metodycznych;
- działanie instruktora w toku realizacji zagadnienia szkoleniowego;
- doskonalenie i sprawdzenie umiejętności prowadzenia nauczania.
77. Po otrzymaniu instruktażu, uczestnicy zajęcia instruktorsko-metodycznego
przygotowują się do realizacji określonych zagadnień szkoleniowych. Opracowują plan pracy
instruktora na punkcie nauczania. Wzór układu planu pracy zawarto w Załączniku nr 15.
78. Prowadzenie zajęcia instruktorsko-metodycznego polega na praktycznej realizacji
zagadnień szkoleniowych przez wyznaczonych uczestników zajęć z pozostałymi
występującymi w roli szkolonych. Dopuszcza się do powtarzania zagadnienia przez kilku
szkolonych lub pokazanie osobiście przez prowadzącego zajęcie. Po zakończeniu każdego
zagadnienia (epizodu) prowadzący szkolenie wysłuchuje opinii uczestników zajęcia, po czym
udziela wytycznych, wskazówek oraz ustaleń organizacyjno-metodycznych odnośnie jego
przeprowadzenia.
79. Część końcowa zajęć instruktorsko-metodycznych obejmuje ocenę przygotowania
uczestników, udzielanie odpowiedzi na pytania, postawienie zadań oraz wydanie wytycznych
i wskazówek organizacyjno-metodycznych dotyczących prowadzenia nauczania na punkcie
nauczania.

2.9. Metodyczne zajęcia grupowe

80. Metodyczne zajęcia grupowe są formą przygotowania i doskonalenia umiejętności

metodycznych kadry w zakresie planowania, organizowania i prowadzenia zajęć (ćwiczeń) na
poziomie operacyjnym, taktycznym oraz w szkolnictwie wojskowym.
81. Istotą metodycznych zajęć grupowych jest występowanie wszystkich szkolonych w tej
samej roli. Wszyscy uczestnicy zajęć rozwiązują te same problemy lub wykonują takie same
zadania na tle przyjętej sytuacji szkoleniowej.
82. Celem metodycznych zajęć grupowych jest pogłębienie wiedzy teoretycznej oraz
nauczanie i doskonalenie umiejętności praktycznych szkolonych w zakresie przygotowania i
prowadzenia szkolenia (zajęć).
83. Treścią metodycznych zajęć grupowych jest:
- planowanie, organizowanie i prowadzenie zajęć (ćwiczeń);
- praktyczne wykonywanie dokumentów szkoleniowych.
84. Zajęcia poprzedzone są instruktażem, w trakcie którego kierownik zajęć udziela
wytycznych dotyczących przygotowania szkolonych do zajęć w warunkach przyjętej sytuacji
szkoleniowej.
85. W trakcie zajęcia kierownik wysłuchuje wypracowanych rozwiązań. W sytuacji gdy
szkoleni z różnych przyczyn nie są w stanie samodzielnie rozwiązać postawionego zadania,
kierownik zajęć metodami aktywizującymi naprowadza szkolonych na właściwy tok

17
postępowania. W przypadku nieosiągnięcia spodziewanych rezultatów prezentowane jest
rozwiązanie autorskie.
86. Dobór metod prowadzenia zajęć grupowych zależy od zakładanych celów oraz
szczebla osób funkcyjnych uczestniczących w zajęciu.

2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe

87. Metodyczne zajęcia pokazowe są formą działalności szkoleniowo-metodycznej

bazującą na metodach poglądowych, których przedmiotem może być sprzęt, działanie
(ćwiczenie praktyczne), teren (np. jego analiza), dokumentacja (mapa, szkic itp.).
88. Istotą metodycznych zajęć pokazowych jest to, że wszystkie czynności (działania)
dowódców (instruktorów) lub techniki bojowej są przedstawione metodą poglądową,
wzbogaconą komentarzem prowadzącego (organizatora) tych zajęć. Zawarte w trakcie
zajęcia treści organizacyjno-metodyczne są wzorem do twórczego wykorzystania w procesie
szkolenia.
89. Celem metodycznych zajęć pokazowych jest przedstawienie optymalnych form
organizacji i prowadzenia zajęć, dotyczących głównie zaprezentowania sposobów
wykorzystania walorów uzbrojenia i sprzętu wojskowego lub nowych elementów bazy
dydaktyczno-szkoleniowej.
90. Treścią metodycznych zajęć pokazowych mogą być organizacyjne i metodyczne
aspekty przygotowania i prowadzenia programowych zajęć szkoleniowych oraz prezentacja
sposobów optymalnego wykorzystania wprowadzanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego,
elementów bazy szkoleniowej, a przede wszystkim urządzeń wspomagających proces
szkolenia (symulatory, trenażery itp.).
91. Pododdział uczestniczący w metodycznych zajęciach pokazowych powinien zostać
wcześniej odpowiednio przygotowany (wyćwiczony) i prezentować w sposób wzorowy
realizację czynności zarówno w aspekcie indywidualnym, jak i zespołowym.
92. Zabezpieczenie materiałowe zajęć powinno odpowiadać normom ustalonym dla
danego tematu i być kompletne. Wykorzystywane w pokazie uzbrojenie i sprzęt wojskowy
muszą być sprawne i w pełni prezentować swoje możliwości.
93. W zajęciach tego typu bardzo istotną rolę odgrywa komentator, który znając przebieg
zajęć na podstawie wcześniej przygotowanego opracowania (komentarza) w sposób
komunikatywny wyjaśnia zasadnicze problemy.

2.11. Instruktaż

94. Instruktaż jest najprostszą formą działalności szkoleniowo-metodycznej, stosowaną w

szkoleniu dowództw, sztabów i wojsk, a szczególnie w procesie przygotowania zajęć
programowych.
95. Istotą instruktażu jest metodyczne i merytoryczne przygotowanie dowódców
(instruktorów) do pracy na punktach nauczania, wskazanie ich roli w czasie konkretnego
zajęcia programowego. Udzielający instruktażu jest jednocześnie kierownikiem przyszłych
zajęć.
96. Celem instruktażu jest doskonalenie umiejętności metodycznych podwładnych
dowódców (instruktorów), uzgodnienie (ustalenie) ich postępowania podczas zajęć (ćwiczeń),
a także sprawdzenie przygotowania do prowadzenia szkolenia oraz umiejętności korzystania
z obiektów bazy szkoleniowej i sprzętu technicznego.
97. Treścią instruktażu jest:
- omówienie organizacji i przebiegu zajęć;

18
 - omówienie warunków bezpieczeństwa;
- ustalenie sposobu przeprowadzenia poszczególnych zagadnień, w tym na punktach
nauczania;
- pokazanie sposobu wykonania ważniejszych/trudniejszych czynności szkoleniowych;
- ustalenie sposobów wykorzystania elementów bazy szkoleniowej oraz pomocy
szkoleniowych;
- sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczestników instruktażu.
98. O przebiegu instruktażu i długości jego trwania decyduje kierownik przyszłych zajęć
mając na uwadze zakres tematyczny, stopień złożoności zajęć oraz zasób wiedzy i
umiejętności jego uczestników. Podczas przygotowania do instruktażu kierownik zajęć
powinien udzielić wytycznych do instruktażu (z takim wyprzedzeniem, aby instruktorzy mogli
właściwie się przygotować).
Kierownik zajęć określa w nich czas i miejsce instruktażu, podaje temat, cel, formę oraz
zagadnienia szkoleniowe z podziałem na poszczególnych instruktorów, wskazuje literaturę,
którą należy wykorzystać w procesie przygotowania, określa zabezpieczenie materiałowo-
techniczne. Instruktaż do zajęć prowadzony jest w miarę możliwości w miejscu ich
prowadzenia, może być on przeprowadzony następującymi metodami:
- dyrektywną (rozkazodawczą),
- pokazową,
- kolegialną (aktywizującą).
Metody przeprowadzenia instruktażu przedstawiono w Załączniku 12.
99. Instruktaż składa się z:
- podania tematu i celu instruktażu;
- podania warunków bezpieczeństwa na czas instruktażu;
- sprawdzenia przygotowania instruktorów do instruktażu (zajęć).
- podania tematu, celu zajęć oraz terminu ich realizacji.
- podania organizacji zajęć
- podania zagadnień, czasu ich realizacji, miejsca(sytuacji taktycznej- jeśli jest taka
potrzeba)
- podania warunków bezpieczeństwa na czas zajęć
- praktycznego sprawdzenia umiejętności instruktorów oraz ustalenie i ujednolicenie
sposobu instruowania dla przerabianych zagadnień.
- określenia zabezpieczenia materiałowego zajęć( z podziałem na zagadnienia).
- określenia terminu przedstawienia dokumentacji szkoleniowej do
sprawdzenia/zatwierdzenia.
100. W części wstępnej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć, podaje temat zajęć,
cel instruktażu oraz zagadnienia szkoleniowe i czas na ich realizację, sprawdza stopień
przygotowania się uczestników do instruktażu.
101. W części głównej instruktażu prowadzonego metodą dyrektywną, kierownik zajęć
podaje: temat i cel zajęć, zagadnienia szkoleniowe strukturę zajęć, określa i precyzuje
sytuację taktyczną (tam gdzie jest to konieczne), określa metodę instruowania, ilość pomocy
szkoleniowych i środków materiałowych, omawia warunki bezpieczeństwa, które powinny
znaleźć się w planie pracy instruktora na punkcie nauczania. W następnej kolejności
kierownik przechodzi do praktycznego instruowania – przerobienia zagadnień szkoleniowych.
Kierownik zajęć może osobiście wystąpić w roli prowadzącego zagadnienie (szczególnie w
przypadku realizacji zagadnień i czynności skomplikowanych lub nowych) lub wyznaczyć do
tego jednego z uczestników instruktażu. Pozostali uczestnicy występują w roli szkolonych.
Podczas przerabiania kolejnych zagadnień szkoleniowych ustalane i ujednolicane są ich
treści merytoryczne oraz metody szkolenia.

19
 102. Instruktaż prowadzony metodą pokazową w części głównej obejmuje pokaz –
inscenizację realizacji poszczególnych zagadnień przez wcześniej przygotowanych
instruktorów (dowódców), omówienie poszczególnych zagadnień, ostateczne ustalenie
przebiegu szkolenia na każdym z punktów nauczania.
103. W metodzie kolegialnej zaangażowanie uczestników instruktażu jest tym większe, im
bogatsze jest doświadczenie instruktorów i objawia się m.in. prezentowaniem przez nich
własnych rozwiązań i koncepcji prowadzenia szkolenia na punkcie nauczania i wykorzystania
elementów bazy szkoleniowej. Kierownik zajęć może wskazać sposoby pozorowania pola
walki i działań przeciwnika oraz podaje limity środków materiałowych niezbędnych do
przerobienia poszczególnych zagadnień szkoleniowych.
104. W części końcowej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć ustala zakres
przygotowania się instruktorów do zajęć oraz odpowiada na ewentualne pytania i wyjaśnia
wszelkie wątpliwości. Ponadto, stawia zadania w zakresie przygotowania szkolonych do zajęć
(dodatkowe szkolenie, ubiór, wyposażenie itp.).

2.12. Samokształcenie metodyczne

105. Ważną rolę w metodycznym przygotowaniu kadry odgrywa samokształcenie. Powinno

ono wynikać z indywidualnego zapotrzebowania na wiedzę oraz potrzeb szkoleniowych.
106. Istotą samokształcenia jest indywidualna praca z wykorzystaniem materiałów
szkoleniowych (literatura fachowa, monografie, biografie, zasoby e-lerningowe).
107. Celem samokształcenia metodycznego jest aktualizacja, pogłębienie i rozszerzenie
wiedzy oraz doskonalenie umiejętności szkoleniowo - metodycznych kierowników zajęć
wykładowców i instruktorów.
108. Treścią samokształcenia metodycznego jest samodzielne poszukiwanie, studiowanie
i analiza rozwiązań organizacyjno-metodycznych występujących w procesie szkolenia.
109. Samokształcenie tego typu może być:
- kierowane przez przełożonych11;
- realizowane według własnych potrzeb.
110. Wskazane jest, aby wiedza pozyskana w wyniku samokształcenia była weryfikowana
podczas dyskusji w ramach innych form działalności szkoleniowo-metodycznej, co przyczynia
się do jej ugruntowania, popularyzacji, uzupełnienia, jak również motywowania innych.

11
W jednostkach szkolnictwa wojskowego to komendanci określają ich częstotliwość
20
3. METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

111. Metoda szkolenia jest to sposób przekazywania wiedzy szkolonym w celu

osiągnięcia zakładanych rezultatów szkoleniowych, wyposażenia ich w wiadomości,
wyrobienia umiejętności oraz nawyków. Metody nauczania odpowiadają na pytanie „jak
uczyć”, czyli, w jaki sposób należy przekazywać wiedzę, aby umożliwić jej opanowanie oraz
zapewnić kształtowanie odpowiednich umiejętności, pożądanych nawyków, postaw i cech
charakteru.
112. W działalności szkoleniowej wykorzystuje się te metody, które pozwalają szkolonym w
krótkim czasie opanować wiedzę specjalistyczną oraz wyrabiają umiejętności i nawyki.
113. Do zasadniczych metod12 działalności szkoleniowej i metodycznej należą:
a) Podające:
- wykład informacyjny;
- opowiadanie.
- opis;
b) Poglądowe:
- pokaz przedmiotów;
- pokaz działania (ćwiczenia);
- pokaz terenu;
- pokaz obrazów (rysunków, szkiców).
c) Praktyczne:
- ćwiczenia sensoryczne;
- ćwiczenia motoryczne;
- instruowanie.
d) Problemowe:
- klasyczna metoda problemowa
- wykład problemowy
- metody aktywizujące.
Szczegółowa klasyfikacja metod została przedstawiona w Załączniku nr 2.

3.1. Metody podające

114. W metodach podających stroną aktywną jest szkolący, zaś szkolony jest zasadniczo
odbiorcą, jednak metody te są niezastąpione w przekazie informacji.
115. Do najczęściej wykorzystywanych metod podających należą wykład informacyjny,
opis, opowiadanie.
116. Wykład informacyjny polega na przekazywaniu szkolonym określonych informacji z
zakresu przedmiotu szkolenia. W szkoleniu wojskowym stosuje się go wówczas, gdy w
stosunkowo krótkim czasie należy omówić wiele faktów, zdarzeń, praw itd. Ponieważ nie jest
łatwy w odbiorze, szkoleni powinni być do tego odbioru odpowiednio przygotowani, np.
sporządzając notatki.
117. Opowiadanie jako metodę szkolenia wojskowego stosuje się wówczas, gdy
występuje konieczność przedstawienia jakiejś akcji (rzeczywistej lub fikcyjnej). Temat
opowiadania w warunkach szkolenia wojskowego może się odnosić do wydarzeń na
hipotetycznym polu walki lub do przedstawienia wydarzeń historycznych dotyczących

12
Metody podające, poglądowe i problemowe najczęściej znajdą zastosowanie w procesie kształcenia w jednostkach
szkolnictwa wojskowego. Metody praktyczne znajdują najczęściej zastosowanie w procesie szkolenia realizowanym w
jednostkach wojskowych.
21
prowadzonych wojen, bitew, kampanii. Można także posłużyć się zdarzeniami wymyślonymi,
zawartymi w scenariuszu zajęcia (ćwiczenia).
118. Opis polega na charakteryzowaniu przedmiotów, zjawisk, faktów historycznych i
osób. Opis dotyczy cech istotnych z punktu widzenia realizowanego tematu. Metoda opisu
jest stosowana powszechnie na wszystkich szczeblach szkolenia wojskowego. Najczęściej
metoda opisu występuje jako metoda pomocnicza w pokazach. W praktyce pokaz i opis
uznaje się za jedną metodę, zwaną opis z pokazem.

3.2. Metody poglądowe

119. Metody poglądowe, określane często mianem metod eksponujących, stosuje się w
sytuacjach prezentowania szkolonym nowego uzbrojenia i sprzętu wojskowego, działania
sztabów i wojsk, kierowników/instruktorów podczas zajęć/ćwiczeń, itp.
120. Metody poglądowe spełniają w szkoleniu wojskowym samodzielną funkcję tylko
wówczas, gdy w danym zajęciu główną rolę odgrywa pokaz, zaś słowo mówione (opis,
opowiadanie) spełnia funkcję pomocniczą.
121. Pokaz przedmiotów polega na demonstrowaniu ich właściwości przy jednoczesnym
eksponowaniu ich cech najbardziej istotnych. Jeżeli nie jest możliwy pokaz oryginalnych
przedmiotów, to wówczas należy zastąpić je modelami, makietami lub przekrojami.
122. Pokaz działania powszechnie stosuje się w szkoleniu podstawowym żo0łnierzy.
Pokaz działania czynności dotyczy głównie takich przedmiotów szkolenia bojowego, jak
musztra indywidualna i zespołowa oraz taktyka działania pojedynczego żołnierza. Niektóre
czynności ćwiczone są we fragmentach (tempach). Metoda ta jest stosowana do
przygotowania metodycznego kadr dowódczych, np. pokaz prowadzenia zajęcia (całości lub
części) oraz ćwiczenia. Metoda pokazu działania praktycznego (ćwiczenia) wykorzystywana
jest też podczas ćwiczeń taktycznych. Celem tego rodzaju pokazu jest najczęściej
przedstawienie wzorowo zorganizowanych i przeprowadzonych działań bojowych z
zastosowaniem nowych technik i metod walki oraz praktycznego działania stanowisk
dowodzenia w czasie planowania, organizowania i prowadzenia walki.
123. Pokaz terenu wykorzystuje się najczęściej do szkolenia żołnierzy w umiejętnym
orientowaniu się w terenie oraz ocenie terenu pod względem topograficznym i taktycznym.
Metodę pokazu terenu w szerokim zakresie stosuje się w czasie zajęć z topografii i
terenoznawstwa. W działaniach bojowych ważna jest nie tylko znajomość terenu, ale także
jego ocena z punktu widzenia potrzeb przyszłego pola walki.
124. Metoda pokazu obrazów jest najczęściej wykorzystywana w toku wykładów i
informacji oraz samodzielnej pracy, np. nauki własnej przed zajęciami czy ćwiczeniami.
Największy efekt w tym zakresie daje film (prezentacja multimedialna), ponieważ oddaje ruch,
ukazuje procesy i zjawiska, które są niedostępne bezpośredniej obserwacji.

3.3. Metody praktyczne

125. W grupie metod praktycznych podstawowe znaczenie mają różnego rodzaju metody
ćwiczeń. Metody ćwiczeń mają na celu zarówno wyrabianie umiejętności praktycznych w
zakresie wykonywania określonych czynności przy posługiwaniu się bronią, sprzętem, jak i
kształtowanie wprawy w myśleniu kategoriami taktyczno-operacyjnymi czy metodycznymi.
Służą również utrwalaniu już zdobytej wiedzy, a zwłaszcza jej operatywnego wykorzystania
do rozwiązywania złożonych problemów.
126. Ćwiczenia praktyczne o charakterze sprawnościowym (motorycznym), wymagające
aktywnych czynności motorycznych, wyrabiają wytrzymałość fizyczną. Dzięki ćwiczeniom

22
tego typu nabywa się i doskonali umiejętności w posługiwaniu się uzbrojeniem i sprzętem
wojskowym.
127. Ćwiczenia typu sensorycznego (umysłowego) mają na celu przede wszystkim
kształtowanie umiejętności w zakresie rozwiązywania problemów operacyjno- taktycznych.
Podczas ćwiczeń sensorycznych dowódcy zdobywają lub doskonalą posiadane umiejętności i
nawyki w wykonywaniu czynności wynikających z procesu dowodzenia. Stosowanie ćwiczeń
praktycznych typu sensorycznego daje możliwość wyrabiania u dowódców wprawy w
operatywnym wykorzystaniu wiedzy teoretycznej, a także kształtowania umiejętności
myślenia kategoriami taktyczno- operacyjnymi oraz dokonywania operacji myślowych takich
jak: analizowanie, syntezowanie, porównywanie, wnioskowanie czy uogólnianie.
128. Instruowanie jest metodą praktyczną szeroko stosowaną w ramach szkolenia
wojskowego przede wszystkim żołnierzy w okresie szkolenia podstawowego i
specjalistycznego. W działalności szkoleniowej stosuje się dwa zasadnicze modele
instruowania: podstawowy i problemowy.
Podstawowy model instruowania stosuje się głównie w początkowym okresie szkolenia.
Model ten obejmuje:
- podanie treści zagadnienia;
- określenie celu szkolenia (zagadnienia);
- wprowadzenie w sytuację taktyczną;
- podanie komendy, na jaką się wykonuje tę czynność;
- wzorowy pokaz;
- pokaz z objaśnieniem;
- ćwiczenia na tempa;
- ćwiczenia etapami;
- ćwiczenia do pełnego opanowania;
- reagowanie instruktora na popełniane błędy;
- omówienie zrealizowanego zagadnienia ze wskazaniem najczęściej popełnianych
błędów, sposobu ich usunięcia, wskazanie najlepiej i najsłabiej ćwiczących, zadań i
czynności do pracy samodzielnej.
Problemowy model instruowania stosowany jest wówczas, gdy szkoleni posiadają już
odpowiedni zasób wiedzy i umiejętności, potrafią też samodzielnie rozwiązywać problemy
taktyczne. Szkolenie modelem problemowym obejmuje:
- wprowadzenie w sytuację taktyczną;
- przedstawienie przez szkolonych propozycji sposobów działania w danej sytuacji;
- odniesienie się instruktora do wypowiedzi szkolonych – instruktor poprawia lub
uzupełnia wypowiedzi oraz wskazuje które z przedstawionych rozwiązań były
poprawne;
- podanie komendy, na jaką wykonuje się nauczaną czynność;
- po wzorowym pokazie (przez instruktora) i pokazie z objaśnieniem poszczególnych
czynności, przystąpienie instruktora do praktycznego ćwiczenia (szkolenia) żołnierzy;
- ćwiczenie praktyczne czynności danego zagadnienia, aż do poprawnego ich
opanowania;
- kontrolę przez instruktora poprawność wykonywania czynności przez szkolonych;
- omówienie ćwiczenia.

3.4. Metody problemowe

129. Metody problemowe w najszerszym zakresie wykorzystuje się w szkoleniu kadr i

doskonaleniu (np. obsad stanowisk dowodzenia). Dzięki stosowaniu metod problemowych

23
szkolony zdobywa nową wiedzę nie na zasadzie gromadzenia informacji, ich zapamiętywania
i rozumienia, jak przy metodach podających, lecz przez złożone procesy myślowe (analizę,
syntezę, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie).
130. Podstawą stosowania metod problemowych jest sformułowanie problemu. W celu
rozwiązania zadania, szkolony musi samodzielnie opanować nowe treści lub znaleźć nowe
relacje z wiadomościami już przyswojonymi. W ćwiczeniach wojskowych, szczególnie w
ćwiczeniach z wojskami, niektóre rozwiązywane zadania mają charakter rzeczywisty, gdyż
odzwierciedlają realne sytuacje pola walki i realne zadania bojowe.
131. Do najbardziej rozpowszechnionych metod problemowych należą:
- klasyczna metoda problemowa (metoda problemowa),
- wykład problemowy,
- wykład konwersatoryjny,
- podgrupa metod aktywizujących.
132. Klasyczna metoda problemowa polega na wywołaniu u szkolonych aktywności,
której część stanowi formułowanie problemów, a następnie samodzielne i aktywne
poszukiwanie ich rozwiązań.
133. Wykład problemowy jest to szczególny typ wykładu stosowanego w uczelniach
wojskowych. Umożliwia on szkolonym czynny udział w toku jego trwania (głoszenia). Polega
najczęściej na przedstawianiu całości tematu w postaci problemów wymagających
rozwiązania oraz podaniu przykładów ich metodologicznej analizy i ukazywania następstw
przyjętego sposobu rozumowania.
134. Istotą tego wykładu jest to, że rozwiązywanie problemów odbywa się na oczach
studentów i przy ich ewentualnym współudziale. Prowadzący wykład powinien dążyć do
nawiązania ze szkolonymi dialogu. Często prowadzący wykład musi sam wywoływać go
poprzez zadawanie pytań uczestnikom lub rozwiązywać poszczególne problemy, wczuwając
się w tok rozumowania studentów, analizując różne warianty rozwiązań, które mogłyby być
ich wariantami. Wyjaśnia również wątpliwości, które mogłyby być wątpliwościami szkolonych.
Poszukuje argumentów, które mogliby wysuwać szkoleni, wyjaśnia ich wady oraz zalety. Do
właściwego rozwiązania dochodzi drogą eliminacji rozwiązań złych przy jednoczesnym ich
uzasadnieniu.
135. Wykład konwersatoryjny jest to swoista odmiana wykładu problemowego. Istotą
tego wykładu jest prowadzenie dyskusji szkolącego ze szkolonymi nad wybranymi
problemami, po czym następuje wspólne ustalanie ich rozwiązania. Prowadzenie wykładu
konwersatoryjnego wymaga odpowiedniego przygotowania się szkolonych. Przygotowanie to
polega najczęściej na przestudiowaniu określonej literatury lub podzieleniu się
spostrzeżeniami i wnioskami z własnego doświadczenia lub praktyki zawodowej itp.
136. Wykład konwersatoryjny przynosi pożądane efekty wówczas, gdy prowadzący go
posiada niezbędną ilość materiałów i pomocy dydaktycznych oraz umiejętnie je wykorzystuje
do zilustrowania określonych zagadnień (problemów) lub argumentowania artykułowanych
przez szkolonych rozwiązań. Dyskusja wywoływana przez szkolącego w toku wykładu ma
najczęściej charakter prowokacyjny, zmuszający do wyrażenia własnej opinii, sądów na dany
temat.
137. Podczas wykładu konwersatoryjnego szkoleni mają możliwość wyrabiania zdolności
samodzielnego logicznego myślenia, poprawnego wyrażania swoich myśli oraz
argumentowania przedstawianych rozwiązań. Najważniejszą cechą tego wykładu powinna
być żywa, sterowana, a także inspirowana przez szkolącego dyskusja skierowana na wspólne
rozwiązywanie problemów teoretycznych lub praktycznych.
138. Wyższość problemowych metod szkolenia nad podającymi wynika już z samej
sytuacji obydwu podmiotów tego procesu oraz ich poziomu aktywności. Szczególne

24
znaczenie w tym zakresie ma podgrupa metod aktywizujących w grupie metod
problemowych, gdzie aktywność szkolonych z założenia powinna nawet przewyższać
aktywność szkolącego. Do najbardziej rozpowszechnionych metod tej podgrupy stosowanych
w szkoleniu należą13:
- metoda przypadków (zdarzeń),
- metoda sytuacyjna,
- metoda inscenizacji,
- metody gier,
- metoda dyskusji,
- seminarium,
- konwersatorium,
- repetytorium.
139. Metodę przypadków, zwaną także metodą zdarzeń, uważa się za najprostszą w
podgrupie metod aktywizujących oraz odpowiadającą warunkom i tradycji szkolenia w wojsku.
Poza nabywaniem umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji trudnych,
nietypowych (np. dotyczących działalności szkoleniowej) uczestnicy zajęć (ćwiczeń)
prowadzonych tą metodą ćwiczą umiejętność zbierania informacji.
140. Istotą metody przypadków jest analiza opisu zdarzeń rzeczywistych lub fikcyjnych
odnoszących się do konkretnej sytuacji (np. szkoleniowej), a następnie dyskusja w całej
grupie szkoleniowej (dowództwie). Do realizacji zajęć metodą przypadków potrzebna jest
uprzednio zdobyta wiedza, na podstawie której każdy uczestnik zajęć (ćwiczenia) może
podejmować decyzje.
141. Metodę przypadków (zdarzeń) wykorzystuje się głównie w kształceniu studentów
szkół, akademii wojskowych, a także w szkoleniu dowództw (sztabów). Dzięki walorom
dydaktycznym zapewnia ona dobre wyniki w kształtowaniu umiejętności samodzielnego
gromadzenia faktów, dokładnego i jednoznacznego formułowania pytań, ujawniania przyczyn
powstawania zdarzeń oraz możliwych sposobów rozwiązania.
142. Metoda sytuacyjna jest w swej istocie podobna do metody przypadków. Różnica
dotyczy jakościowej strony podstawowego środka dydaktycznego stosowanego w tych
metodach, tj. opisu. Jeśli bowiem opis przypadków (incydentów) obejmuje pojedyncze
zdarzenie, to w opisie sytuacji przedstawiany jest ciąg zdarzeń. Polega ona na wprowadzeniu
szkolonych w jakąś złożoną sytuację, jej analizowaniu i podejmowaniu decyzji w sprawie jej
rozwiązania. Stosowanie tej metody ma na celu nie tylko przekazywanie nowych wiadomości,
ale także kształtowanie umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji. Zadaniem
szkolonych jest więc wypracowanie, stosownie do analizowanej sytuacji decyzji, łącznie z
przewidywanymi skutkami jej podjęcia.
143. Metoda sytuacyjna ma najszersze zastosowanie w ćwiczeniach grupowych. Polega
ona na stwarzaniu umownych, ale realistycznych opisów sytuacji, w ramach których szkoleni
rozwiązują określone zadania (problemy), podejmują decyzje, organizują działania i nimi
kierują. W ćwiczeniach wojskowych opis sytuacji ma najczęściej formę sytuacji wyjściowej na
pierwszy dzień ćwiczenia. W dokumencie tym winny być zawarte wszystkie istotne informacje
potrzebne do podjęcia decyzji. W metodzie sytuacyjnej nie ma uzupełniania opisu przez
szkolącego. Sytuację wyjściową na pierwszy dzień ćwiczenia w tym przypadku, mimo swej
nieraz znacznej objętości należy zakończyć niewielką liczbą pytań (najwyżej trzy, cztery),
wokół których na zajęciach będzie się toczyć dyskusja.
144. W metodzie inscenizacji, której celem jest maksymalne uprawdopodobnienie
rozgrywanych sytuacji, szkolący się przyjmują na siebie rolę osób występujących w
inscenizowanym zdarzeniu.
13
Są to metody należące do podgrupy metod aktywizujących w grupie metod problemowych.
25
 145. W szkoleniu wojskowym działanie to jest szczególnie istotne podczas realizacji
różnego typu ćwiczeń. W tym wypadku inscenizacja będzie polegać na włączeniu do
umownego tła sytuacji fragmentów działań osób, środków, które występowałyby realnie w
działaniu. Taka inscenizacja ma wielkie znaczenie w grach wojennych i ćwiczeniach
dowódczo-sztabowych, prowadzi się je bowiem w rzeczywistych warunkach terenowych,
wyposażając szkolonych (działających w konkretnych rolach – funkcjach) w sprzęt, uzbrojenie
oraz środki dowodzenia i transportu.
146. Metoda inscenizacji może być także zastosowana w innych ćwiczeniach, np.
grupowych oraz treningach sztabowych. W warunkach realizacji tych ćwiczeń, chociaż
szkoleni rozmieszczeni są w salach, ośrodkach szkolenia, to jednak wyposażenie miejsc
pracy oraz sposoby działania (praca na mapach, przekazywanie meldunków, sprawozdań
itp.) wprowadzają do ćwiczenia pewne elementy realności.
147. Metoda gier - gry dydaktyczne, wojskowe i kierownicze są swego rodzaju
ćwiczeniami. Udział w nich odbywa się według ściśle ustalonych reguł (zasad).
148. Odmianą gry dydaktycznej jest gra symulacyjna. Metoda gry symulacyjnej polega na
tym, że prowadzący grę, wykorzystując rzeczywistą (historyczną) sytuację problemową
(scenariusz wydarzeń), stara się uzyskać jej rozwiązanie przez szkolonych, a następnie
porównuje rezultaty z rozwiązaniami faktycznymi. Charakterystyczne dla gry symulacyjnej jest
to, że odnosi się do konkretnej, a nie fikcyjnej rzeczywistości i obejmuje próbę odtworzenia tej
rzeczywistości, np. faktów historycznych, czynności określonych osób.
149. Kolejną odmianą gry dydaktycznej jest gra decyzyjna. Grę tę opracowano do
rozwijania umiejętności kierowniczych i dowódczych. Metoda ta jest również wykorzystywana
w procesie kształcenia w uczelniach wyższych. Właściwością metody gier decyzyjnych jest
to, że wykorzystuje się ją do nabywania lub doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji
w stosunkowo krótkim czasie i w warunkach konkurencji (w wypadku szkolenia wojskowego
w warunkach zagrożenia ze strony przeciwnika).
150. Metoda dyskusji traktowana jest jako sposób transmisji wiedzy w relacjach szkolący
– szkolony i szkolony – szkolący. Wyróżnia się kilka odmian tego typu dyskusji:
- dyskusja związana z wykładem,
- dyskusja okrągłego stołu,
- dyskusja wielokrotna (grupowa),
- burza mózgów (giełda pomysłów),
- dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana),
- metaplan.
151. Dyskusja związana z wykładem ma na celu wyjaśnienie wątpliwości szkolonych, co
do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz zorientowanie się, na ile przedstawione
treści są dla nich zrozumiałe.
152. Dyskusja okrągłego stołu to metoda polegająca na swobodnej wymianie poglądów
między prowadzącym dyskusję a uczestnikami szkolenia, seminarium naukowego itp. Cechą
charakterystyczną tego rodzaju dyskusji jest swoboda wypowiedzi wszystkich jej uczestników
bez względu na ich zależności funkcjonalne, organizacyjne i inne. Celem dyskusji okrągłego
stołu jest doprowadzenie do zbliżenia stanowisk różnych uczestników i osiągnięcia swoistego
kompromisu, zwanego konsensusem. Tego typu metoda może być stosowana w czasie
wypracowania określonych rozwiązań (koncepcji) w zakresie szkolenia, działalności
metodycznej, a także działań bojowych.
153. Metoda dyskusji wielokrotnej w swej istocie sprowadza się do dyskusji w małych
grupach (zespołach), przy czym przedmiotem tej dyskusji może być to samo zagadnienie lub
problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości.

26
 154. Metoda burzy mózgów często zaliczana jest do „technik grupowego samodzielnego i
twórczego myślenia”. Poprawne prowadzenie zajęć tą metodą stwarza warunki swobodnego i
ścisłego przedstawiania pomysłów przez szkolonych zgodnie z zasadą „pierwsza myśl
najlepsza”. Jest to sposób intuicyjnego rozwiązywania problemów, wsparty intensywnym
procesem myślowym i wyobraźnią. Istota burzy mózgów sprowadza się do postawienia
szkolonym jednego i tylko jednego problemu do rozwiązania, a ich zadaniem jest znalezienie
jak największej liczby różnych niekonwencjonalnych pomysłów jego rozwiązania. W metodzie
tej najważniejsze jest zapewnienie uczestnikom zajęcia swobody w zgłaszaniu pomysłów.
Wręcz wskazane jest, aby w dyskusji brali udział zarówno osoby znające rozwiązywany
problem, jak
i osoby nieznające tego problemu, tzw. laicy.
155. Cechą charakterystyczną dyskusji panelowej jest istnienie dwóch gremiów:
dyskusyjnego (eksperci – panel) i słuchającego (audytorium – uczący się), z tym że w fazie
dyskusji głos mogą również zabrać osoby wchodzące w skład audytorium. Dobre
przygotowanie dyskusji panelowej wymaga starannego doboru członków panelu, którzy
powinni być specjalistami wysokiej klasy. Powinni oni bowiem naświetlić problem z różnych
punktów widzenia, reprezentując różne opcje i rozwiązania. Przebiegiem panelu kieruje
osoba prowadząca zajęcia (ćwiczenia), która czuwa nad dyscypliną merytoryczną
(nieodchodzenie od istoty problemu) i czasową.
156. Metoda metaplanu jest sposobem dyskusji dydaktycznej, gdzie do przeprowadzenia
zajęć (sesji) trzeba odpowiednio ukierunkować uczestników zajęcia, a także przygotować
określone tablice i rekwizyty w postaci różnorodnych kartek, na których będą zapisywane
hasła stanowiące rozwiązanie danego problemu. Istota tej metody sprowadza się do
tworzenia podczas dyskusji plakatu, który nosi nazwę metaplanu. Na plakacie tym zapisuje
się temat problemu, a następnie ustala kryteria, według których się go omawia i poszukuje
rozwiązania.
157. Metoda metaplanu charakteryzuje się wieloma dodatnimi stronami, np. wszyscy
uczestnicy mają możliwość wypowiadania się na dany temat, oddziaływanie wizualne
pozwala uczestnikom skoncentrować się na celu dyskusji, ponadto nie ma potrzeby
prowadzenia notatek (wszystko jest zapisane na plakacie), a to daje możliwość skupienia
całej energii na tworzeniu rozwiązania postawionego zadania.
158. Seminarium podobnie jak wykład jest audytoryjną metodą szkolenia. Seminarium
stwarza dogodne warunki do aktywizacji procesu dydaktycznego, gdyż umożliwia stosowanie
w jego ramach różnych metod aktywizujących, a przede wszystkim metody dyskusji. Istotą
seminarium jest rozwiązywanie problemów poprzez ogólną dyskusję w grupie szkoleniowej,
dowództwie, sztabie.
159. W szkoleniu seminarium występuje po wykładzie, po cyklu wykładów, po ćwiczeniu
(ćwiczeniach), na zakończenie okresu (etapu) szkolenia. Seminarium może być prowadzone
przed ćwiczeniem, ale także po ćwiczeniu. Nie powinno jednakże występować przed
kolejnym wykładem, jeżeli wiedza, która została zaprezentowana na poprzednim wykładzie
była wprowadzająca, ukierunkowująca kształcenie uczestników szkolenia.
160. Celem seminarium jest pogłębienie i poszerzenie wiedzy w zakresie danej dziedziny
wiedzy, specjalności zdobytej w czasie wykładu, zajęć praktycznych, ćwiczeń taktycznych i
operacyjnych lub samodzielnego studiowania.
161. Konwersatorium jest metodą szkolenia dowództw (sztabów), która pozwala na
wspólne rozwiązywanie (analizę) problemów przy współudziale prowadzącego
konwersatorium i utrwalanie wiedzy, umiejętności w żądanym zakresie. Konwersatorium to
obcowanie szkolącego z audytorium, zespołem dowództwa (sztabu).

27
 162. Konwersatorium jest aktywizującą, a jednocześnie doskonalącą wiadomości i
umiejętności metodą szkolenia. Prowadzi się je najczęściej przed ćwiczeniami taktycznymi
lub operacyjnymi. Udział w konwersatorium wymaga nie tylko przygotowania odpowiedzi na
zadane wcześniej zagadnienia (problemy), ale także sformułowania własnych (uczestnika
konwersatorium) pytań i przedstawienie ich w trakcie jego trwania.
163. Konwersatorium wymaga gruntownego przygotowania się prowadzącego, jak również
uczestników. Jest ono z powodzeniem stosowane w wyższym szkolnictwie wojskowym.
164. Repetytorium jest metodą problemową, której głównym celem jest sprawdzenie
uprzednio opanowanej przez szkolonych wiedzy oraz jej powtarzanie i utrwalanie.
Repetytorium powinno mieć charakter podsumowujący określony cykl szkolenia lub blok
tematyczny.

28
4. FORMY SZKOLENIA WOJSK.

165. Szkolenie wojsk jest podstawowym obszarem funkcjonowania sił zbrojnych w okresie
pokoju. Realizowane jest w garnizonach (MSD) w kraju i poza jego granicami, w obiektach
poligonowych, centrach i ośrodkach szkolenia. Szkolenie realizowane jest w cyklach,
okresach i etapach szkolenia, a ich czas trwania jest zróżnicowany i wynika z przeznaczenia,
ukompletowania, potrzeb oraz możliwości ich zabezpieczenia.
166. W jednostkach wojskowych, szkolenie wojsk prowadzi się najczęściej w takich
formach jak:
a) ćwiczenie taktyczne z wojskami (ćwiczenie taktyczno- specjalne)14;
b) zajęcia taktyczne (taktyczno- specjalne);
c) zajęcia praktyczne;
d) musztra bojowa
e) trening:
- sensoryczny(o charakterze teoretycznym)
- motoryczny(o charakterze praktycznym)
f) kurs szkoleniowy
g) podróż szkoleniowa15
h) zajęcia teoretyczne
Formy szkolenia wojsk przedstawiono w Załączniku nr 3

167. Zajęcia mogą być realizowane w następujących formach organizacyjnych:

- szkolenie blokowe
- szkolenie potokowe
- szkolenie zintegrowane
- szkolenie zgrywające
168. Dobór właściwych form szkolenia wojsk zależy od decyzji właściwego dowódcy, który
powinien uwzględnić: szczebel dowodzenia i poziom wyszkolenia pododdziału, rzeczywiste
potrzeby, warunki i możliwości ich realizacji oraz cykl, okres lub etap szkolenia.

4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami

169. Ćwiczenia taktyczne z wojskami to najwyższa forma praktycznego szkolenia

dowództw, sztabów i wojsk, w ramach której ćwiczący, dążąc do wykonania określonego
zadania bojowego, na tle umownej sytuacji taktycznej, uczą się rozwiązywania problemów z
zakresu przygotowania i prowadzenia walki16

4.2. Zajęcia taktyczne

170. Zajęcia taktyczne ( taktyczno- specjalne) są formą szkolenia wojsk składającą się z
zagadnień szkoleniowych obejmujących określony zakres tematyczny. Realizuje się je w
ramach szkolenia programowego na szczeblu drużyny i plutonu (równorzędnych) oraz na
szczeblu kompanii i batalionu (równorzędnych) z wyjątkiem tematów, które zostały
zaklasyfikowane jako ćwiczenia. W czasie zajęć taktycznych wykorzystywana jest już nabyta,

14
Ćwiczenie taktyczne z wojskami (taktyczno-specjalne) jest formą ćwiczeń a jednocześnie najwyższą formą szkolenia
wojsk.
15
Np. podróż wojskowo-geograficzna, historyczno-geograficzna, studyjna.
16
Szczegółowy opis zawarto w „Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń z dowództwami, sztabami i wojskami w
Siłach Zbrojnych RP” DD/7.1.1.
29
w toku szkolenia programowego, wiedza i umiejętności. Zajęcia taktyczne, jako forma
szkolenia pododdziałów, integrują pozostałe przedmioty szkolenia bojowego i prowadzą do
kompleksowego przygotowania pododdziałów do działań bojowych zgodnie z
przeznaczeniem.

4.3. Zajęcia praktyczne

171. Zajęcia praktyczne są formą szkolenia wojsk skoncentrowaną na praktycznej

realizacji zagadnień szkolenia programowego.
172. Celem zajęć praktycznych jest przekazanie wiedzy, nauka i doskonalenie
umiejętności, a także zgranie w działaniu zespołowym. Zajęcia te prowadzone są w ramach
całego procesu szkolenia programowego tj.; indywidualnego, pododdziałów, oddziałów i ZT.
173. Istota zajęć praktycznych sprowadza się do realizowania tematyki szkolenia
programowego w terenie (na placach ćwiczeń, miejscach rozmieszczenia trenażerów, PST
itp.). W zajęciach praktycznych przygotowuje się szkolonych do realizacji zadań
kompleksowo zgodnie z przeznaczeniem.
174. Treścią zajęć praktycznych jest:
- nauka i doskonalenie indywidualnych umiejętności specjalistycznych żołnierzy;
- zgrywanie żołnierzy do działania w składzie pododdziałów, grup zadaniowych;
- utrzymanie określonych zdolności i podwyższanie sprawności pododdziałów.
175. Zajęcia praktyczne mogą być prowadzone w tzw. zgrupowaniach szkoleniowych jako
szkolenie blokowe, potokowe lub zintegrowane. Działanie to podyktowane jest dążeniem do
zwiększania efektywności szkolenia poprzez wykorzystanie merytorycznie przygotowanych
instruktorów i specjalistycznej bazy szkoleniowej oraz racjonalne gospodarowanie środkami
materiałowymi.
176. Szkolenie blokowe polega na połączeniu kilku tematów, zagadnień z danego
przedmiotu w bloki szkoleniowe (tematyczne), realizowanych na specjalistycznym obiekcie
szkoleniowym. Szkoleniem kieruje dowódca pododdziału (TGB, ZZ, ZB17) z udziałem
instruktorów rodzajów wojsk lub służb.
177. Szkolenie potokowe polega na szkoleniu realizowanym na odpowiednio
przygotowanym obiekcie szkoleniowym (w oparciu o punkty nauczania), kolejno
zmieniających się pododdziałów. Po zakończeniu szkolenia na danym punkcie nauczania
pododdział przechodzi na następny i kontynuuje szkolenie, natomiast instruktorzy pozostają
na punktach nauczania i realizują tą samą problematykę z kolejnym pododdziałem. Szkolenie
takie prowadzi z reguły dowódca (kierownik zajęcia) w oparciu o zespół instruktorów.
178. Szkolenie zintegrowane polega na równoczesnym szkoleniu całości pododdziału
TGB, ZZ, ZB, najczęściej wzmocnionego batalionu (równorzędnego) z wykorzystaniem
odpowiedniej bazy szkoleniowej. Integracja szkolenia obejmuje szereg obszarów:
przedmiotowy, tematyczny, uczestników szkolenia, tworzenia niejednolitych pod względem
specjalności/ funkcji zgrupowań szkoleniowych, wykorzystania bazy szkoleniowej.
Kierownikiem zajęć zintegrowanych jest zazwyczaj dowódca najwyższego (w strukturze
dowodzenia) szkolącego się pododdziału.
179. Szkolenie zgrywające jest specyficzną formą zajęć praktycznych stosowaną w
szkoleniu bojowym, zwłaszcza w taktyce. Poprzedza przejście od szkolenia indywidualnego
do szkolenia w składzie pododdziału wyższego szczebla. Szkolenie zgrywające jest
realizowane od szczebla plutonu poprzez kompanię do batalionu (równorzędnych) włącznie.
Polega na praktycznym nauczeniu i doskonaleniu umiejętności zespołowego działania w
składzie pododdziału. Treścią szkolenia jest głównie przyjmowanie ugrupowania bojowego
17
TGB – Taktyczna Grupa Bojowa, ZZ – Zespół Zadaniowy, ZB – Zgrupowanie Bojowe.
30
(szyków) i ich zmiana, manewr na polu walki oraz kierowanie działaniem podwładnych.
Kierownikiem zajęć zgrywających jest dowódca zgrywanego pododdziału. W zajęciach
zgrywających żołnierze występują z etatowym
Uzbrojeniem i wyposażeniem oraz środkami dowodzenia i łączności.

4.4. Musztra bojowa

180. Musztra bojowa stanowi podstawową formę szkolenia bojowego wojsk w szkoleniu
indywidualnym, sekcji, drużyny, załogi oraz plutonu (równorzędnych). Ze względu na swoją
specyfikę musztra bojowa posiada cechy zarówno metody jak i formy. Może być stosowana
samodzielne lub w ramach zajęć praktycznych.
181. Musztra bojowa ma na celu przygotowanie żołnierza, pododdziału do sprawnego,
nawykowego działania. Celem musztry bojowej jest pełne opanowanie ćwiczonych czynności
oraz nabycie określonych nawyków.
182. Istotą musztry bojowej jest wielokrotne ćwiczenie czynności aż do pełnego ich
opanowania. Charakteryzuje się ona następującymi cechami:
- każde zagadnienie szkoleniowe traktowane jest jako oddzielne, oderwane od
pozostałych zagadnień realizowanych podczas danego zajęcia;
- każde zagadnienie( a nawet czynność) ćwiczy się z żołnierzami (pododdziałem)
kilkakrotnie aż do pełnego opanowania;
- w przypadku stwierdzenia nieprawidłowego wykonywania czynności, działanie
przerywa się (stosując komendę „WRÓĆ”, nakazuje się powrót do sytuacji (podstawy)
wyjściowej, wskazuje błędy, pokazuje (omawia) sposób prawidłowego działania, po
czym ponawia się ćwiczenie.
183. Treścią musztry bojowej jest nauczanie właściwego wykonywania czynności
indywidualnych i zespołowych.
184. Do musztry bojowej z wykorzystaniem sprzętu bojowego przystępuje się dopiero po
przećwiczeniu podobnego zagadnienia bez sprzętu.
185. W zajęciach prowadzonych w formie musztry bojowej stwarza się proste sytuacje
taktyczne. Nie obowiązuje w tym przypadku zachowania ciągłości taktycznej i kierunku
działania. Umożliwia to stosowanie w szkoleniu działania pododdziałów po pętli w wybranym
kierunku i z powrotem, a także z jednego centralnego punktu- jednocześnie- w różnych
kierunkach.
186. W sytuacji, gdy czas przeznaczony na wykonanie określonego zadania skończył się a
nie opanowano danego zagadnienia, należy zrezygnować z przerobienia innego- mniej
ważnego, a dążyć do pełnego opanowania zagadnienia zasadniczego.

4.5. Trening

187. Trening jest formą szkolenia żołnierzy i pododdziałów polegającą na systematycznym

ćwiczeniu czynności sensorycznych ( umysłowych) lub motorycznych (praktycznych) dla
uzyskania określonego poziomu wyszkolenia indywidualnego lub zespołowego. Może
odbywać się w terenie ( ośrodkach szkolenia i placach ćwiczeń) lub w pomieszczeniach
szkoleniowych z wykorzystaniem symulatorów i trenażerów, a także UiSW. Do treningu
można przystąpić wtedy, kiedy zakres wiedzy i podstawowe umiejętności praktyczne z danej
dziedziny są już szkolonym znane.
188. Celem treningu jest doskonalenie, odtworzenie, podtrzymywanie lub podwyższenie
umiejętności u szkolonych.

31
 189. Istotą treningu jest to, że szkolony poprzez systematyczne powtarzanie czynności
wyrabia w sobie określone nawyki i zachowania lub umiejętność elastycznego zastosowania
posiadanej wiedzy w praktyce. Trening prowadzi się także, gdy cele szkolenia programowego
nie zostały osiągnięcie, nie uzyskano odpowiedniego poziomu wyszkolenia lub istnieje
potrzeba jego odtworzenia.
190. Treścią treningu są powtarzające się czynności sensoryczne i motoryczne
wykonywane indywidualnie lub zespołowo w składzie pododdziału.
191. Przebieg treningu uzależniony jest od charakteru wykonywanych czynności
praktycznych (sensorycznych lub motorycznych). W obu przypadkach rozpoczyna się od
podania tematu, wskazania celu i znaczenia wyodrębnionych umiejętności. Częścią główną
treningu jest wykonywanie czynności pod nadzorem instruktora (kierownika treningu) w
dalszej części samodzielnie. Częścią końcową jest kontrola i ocena stopnia sprawności
szkolonych prowadzone przez instruktora (kierownika treningu).

4.6. Kurs szkoleniowy

192. Kurs szkoleniowy jest zorganizowaną formą szkolenia żołnierzy specjalistów w

ośrodkach, centrach szkolenia i jednostkach wojskowych. Kursy szkoleniowe18 można
prowadzić w poszczególnych okresach szkolenia pododdziałów (drużyna, pluton, kompania,
batalion).
193. Celem kursu jest wyposażenie żołnierzy w nową wiedzę oraz doskonalenie
umiejętności i nawyków w ramach posiadanej lub dodatkowej specjalności.
194. Istotą kursu szkoleniowego jest prowadzenie cyklu szkoleń o zróżnicowanej formie
organizacyjnej i tematycznej. Kursy szkoleniowe prowadzi się dla poszczególnych grup
specjalistów.
195. Treścią kursu szkoleniowego jest:
- przekazanie nowej wiedzy specjalistycznej
- wyrabianie nawyków
- nauka i doskonalenie procedur i technik działania
- efektywne wykorzystanie UiSW
- doskonalenie i utrwalanie umiejętności
- inne (według potrzeb)

4.7. Podróż służbowa

196. Podróże szkoleniowe są formą szkolenia żołnierzy – kandydatów na dowódców w

WSO, centrach, ośrodkach szkolenia oraz formą szkolenia indywidualnego lub zespołowego
dowództw polegająca na porównaniu (analizie) prowadzonych w historii działań zbrojnych
(walk) w danym terenie z podjętymi decyzjami przez szkolonych.19

4.8. Zajęcia teoretyczne

197. Zajęcia teoretyczne są formą szkolenia ukierunkowaną na przekazanie szkolonym

wiedzy teoretycznej z danego obszaru, przez kierownika zajęć (wykładowcę), w sali
wykładowej lub w terenie.

18
Plan kursu szkoleniowego opracowuje się wg. Załącznika nr 6.
19
Szczegółowy opis zawarto w „Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń z dowództwami, sztabami i wojskami w
Siłach Zbrojnych RP” DD/7.1.1.
32
 198. Celem zajęć teoretycznych jest wyposażenie szkolonych w informacje, dające
podstawy do zrozumienia określonej problematyki. Zajęcia teoretyczne przygotowują
szkolonych do zajęć praktycznych.
199. Istotą zajęć teoretycznych jest realizacja tematyki szkolenia programowego, gdzie
aktywny przekaz jest realizowany przez szkolącego, a szkoleni ukierunkowani są na jej
odbiór.
200. Treścią zajęć teoretycznych jest wiedza ogólna i specjalistyczna wynikająca z potrzeb
szkolenia indywidualnego i zespołowego.
201. Zajęcia teoretyczne, w zależności od celu, mogą być prowadzone różnymi metodami.

33
5. PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ
W SZ RP

5.1. Zasady planowania

202. Planowanie jest jedną z funkcji kierowania i dowodzenia. Opiera się na wnikliwej
analizie zadań szkoleniowych i ocenie sytuacji szkoleniowej. Planowanie polega na
przewidywaniu układu rzeczowo-czasowo-przestrzennego przedsięwzięć szkoleniowych oraz
formułowaniu do tego układu odpowiednich celów. Realizowane jest jako proces cykliczny,
którego celem jest racjonalizacja przedsięwzięć szkoleniowych poprzez opracowanie planu
ogólnego i planów cząstkowych z różnym stopniem szczegółowości. Odbywa się poprzez
udzielenie odpowiedzi na pytania: co, gdzie, kiedy, przez kogo i w jaki sposób ma być
wykonane, aby osiągnąć zakładane cele.
203. Przedmiotem planowania działalności szkoleniowo-metodycznej są:
zadania, cele, formy, metody, czas ,baza szkoleniowa i zabezpieczenie materiałowo-
techniczne.
204. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej dotyczy wszystkich poziomów
dowodzenia do szczebla kompanii (równorzędnej) włącznie. Prowadzi się je w ramach
programowania ćwiczeń i planowania działalności bieżącej w Siłach Zbrojnych RP.
205. W ramach programowania ćwiczeń poszczególnych szczebli dowodzenia – planuje się
jedno ćwiczenie instruktażowo-metodyczne do realizacji w okresie objętym programowaniem.

5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej

206. Częstotliwość przedsięwzięć szkoleniowo-metodycznych uzależniona jest od poziomu

i szczebla dowodzenia oraz od cyklu planowania.
207. Na poziomie strategicznym prowadzi się:
− konferencję szkoleniowo-metodyczną – według potrzeb (czas trwania od 1 do 2 dni);
− naradę szkoleniowo-metodyczną – według potrzeb (jednak nie dłużej niż 2 dni);
− opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb.
208. Na poziomie operacyjnym prowadzi się:
− naradę szkoleniowo-metodyczną – według potrzeb (nie dłużej niż 1 dzień);
− kurs szkoleniowo-metodyczny – co najmniej raz w roku (2–3 dni);
− ćwiczenie instruktażowo-metodyczne – jedno w okresie objętym programowaniem
ćwiczeń;
− opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb.
Dodatkowo można prowadzić wg. potrzeb:
− metodyczne zajęcia grupowe;
− metodyczne zajęcia pokazowe;
− instruktaż;
209. Na poziomie taktycznym prowadzi się:
− naradę szkoleniowo-metodyczną – co najmniej raz w roku na szczeblu ZT
(równorzędnego)20 i w szkolnictwie wojskowym wg potrzeb, natomiast na szczeblu
oddziału (równorzędnego) według potrzeb jednak nie dłużej niż 1 dzień;
− kurs szkoleniowo-metodyczny – co najmniej raz w roku (od 1do 3 dni);

20
Do jednostek organizacyjnych równorzędnych ZT, zważywszy na jego specyfikę, należy zaliczyć m.in. dowództwa
okręgów wojskowych, szefostwa RSZ.
34
 − ćwiczenie instruktażowo-metodyczne – jedno w okresie objętym programowaniem
ćwiczeń;
− zajęcia instruktażowo-metodyczne – na początku okresu szkolenia (drużyny, plutonu,
kompanii);
− kurs instruktorsko-metodyczny – co najmniej raz – w okresie poprzedzającym
szkolenie podstawowe i specjalistyczne w ośrodkach szkolnictwa wojskowego, w
jednostce wojskowej przed rozpoczęciem szkolenia w I etapie I okresie szkolenia (2 –
3 dni) i w I etapie II okresu szkolenia (2 – 3 dni); oraz przed rozpoczęciem szkolenia
do udziału w misji (1 – 3 dni);
− zajęcia instruktorsko-metodyczne – w ramach kursu instruktorsko-metodycznego i
według potrzeb;
− metodyczne zajęcia grupowe – w ramach kursu instruktorsko-metodycznego i według
potrzeb;
− metodyczne zajęcia pokazowe – w ramach kursu instruktorsko-metodycznego i według
potrzeb;
− opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych – według potrzeb;
− instruktaż – do wszystkich zajęć z wykorzystaniem środków bojowych, pozoracji pola
walki, UiSW, do pozostałych zajęć według potrzeb.

5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej

210. Organizowanie polega na przygotowaniu i realizacji czynności oraz działań

zmierzających do osiągnięcia celu.
211. W ramach organizowania działalności szkoleniowo-metodycznej w zależności od
formy tej działalności przygotowuje się plany ich przeprowadzenia, a w tym:
− plan konferencji szkoleniowo-metodycznej; narady szkoleniowo-metodycznej, kursu
metodyczno-szkoleniowego, kursu instruktorsko-metodycznego;
− plan przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego;
− plan–konspekt do zajęć instruktażowo-metodycznych, zajęć instruktorsko-
metodycznych, metodycznych zajęć grupowych i metodycznych zajęć pokazowych;
− podstawą do udzielenia instruktażu jest plan – konspekt do zajęć, plan
przeprowadzenia ćwiczenia itp.
W celu właściwego zorganizowania działalności szkoleniowo-metodycznej wydaje się rozkazy
o ich realizacji, zabezpiecza się obiekty i stosowne środki materiałowe, przygotowuje sprzęt i
pomoce szkoleniowe oraz przygotowuje materiały poglądowe.

5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej

212. Prowadzenie działalności szkoleniowo-metodycznej polega na praktycznej realizacji

przedsięwzięć metodyczno-szkoleniowych właściwych dla danego poziomu i szczebla
dowodzenia. Sposób realizacji poszczególnych form działalności szkoleniowo-metodycznej
opisano w rozdziale 2.
213. Kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej prowadzona w ramach działalności
bieżącej SZ RP. Kontrolę prowadzą przełożeni21 poprzez nadzór służbowy, kontrolę
problemową lub w ramach kontroli kompleksowej. Szczegółowy zakres kontroli określają
odrębne instrukcje.

21
Właściwi do prowadzenia form działalności kontrolnej danego poziomu i szczebla dowodzenia.
35
 214. Kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej jest funkcją kierowania szkoleniem,
która ma na celu ustalenie, czy rezultaty działalności szkoleniowo-metodycznej są zgodne z
założonymi i czy należy ewentualnie zastosować środki zaradcze.

36
6. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

215. Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej określa obowiązki i

odpowiedzialność poszczególnych dowódców za:
− przygotowanie bezpośrednich podwładnych (dowódców, kierowników ćwiczeń,
kierowników zajęć, wykładowców i instruktorów) do kierowania działalnością
szkoleniową lub szkolenia;
− kształtowanie i doskonalenie umiejętności potrzebnych do realizacji zadań
szkoleniowych u bezpośrednio podległych dowódców;
− wskazywanie, poszukiwanie i wdrażanie najskuteczniejszych form i metod realizacji
przedsięwzięć szkoleniowych.
216. Dowódcy na wszystkich poziomach dowodzenia mają obowiązek samokształcenia,
doskonalenia i podnoszenia swoich umiejętności w zakresie planowania, organizowania i
prowadzenia działalności metodyczno-szkoleniowej.
217. Na organizatorach szkolenia spoczywa obowiązek doskonalenia procesu nauczania
poszczególnych przedmiotów oraz dostosowania form i metod prowadzonej działalności
szkoleniowo-metodycznej do wymogów obowiązujących i charakteru przyszłych zadań
szkoleniowych.
218. Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej przedstawia Załącznik nr 13.

6.1. Sztab Generalny WP

219. Sztab Generalny WP odpowiada za:

− określenie strategicznych celów, zadań i kierunków działalności szkoleniowo-
metodycznej w SZ RP;
− opracowanie dokumentów normujących działalność szkoleniowo-metodyczną
obejmującą swoim zasięgiem przedmiotowym Siły Zbrojne RP;
− koordynację przedsięwzięć działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP;
− określenie zasadniczych założeń i wydanie wytycznych do opracowania dokumentów
normujących działalność metodyczno-szkoleniową w RSZ;
− realizację działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu strategicznym;
− gromadzenie i upowszechnianie doświadczeń i wniosków z działalności szkoleniowo-
metodycznej w SZ RP.

6.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne)22

220. Dowódcy rodzajów sił zbrojnych odpowiadają za:
− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej;
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców do organizacji i
prowadzenia szkolenia, ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na poziomie operacyjnym;
− transponowanie na grunt podległego rodzaju sił zbrojnych dokumentów do działalności
szkoleniowo-metodycznej nadrzędnego szczebla dowodzenia;
− opracowanie i wdrażanie dokumentów związanych z działalnością szkoleniowo-
metodycznej (metodyki, podręczniki, poradniki itp.);

22
Do jednostek organizacyjnych równorzędnych Dowództwom Rodzajów Sił Zbrojnych zważywszy na specyfikę należy
zaliczyć: Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, Komendę Główną Żandarmerii
Wojskowej, Dowództwo Garnizony Warszawa
37
 − gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków z zakresu
działalności szkoleniowo-metodycznej.
− ocenę stanu działalności szkoleniowo-metodycznej w jednostkach wojskowych;

6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych)

221. Dowódcy związków taktycznych odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców oddziałów i
pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia, ze szczególnym
uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na poziomie ZT;
− gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków z zakresu
działalności szkoleniowo-metodycznej;
− współpracę i wymianę doświadczeń z innymi jednostkami i jednostkami szkolnictwa
wojskowego, a następnie wykorzystywanie tych doświadczeń w procesie szkolenia;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w związku taktycznym.

6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych)

222. Dowódcy oddziałów odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców pododdziałów do
organizacji i prowadzenia szkolenia, ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń
wojskowych;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu oddziału;
− gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków z zakresu
działalności szkoleniowo-metodycznej;
− wymianę doświadczeń szkoleniowych w oddziale;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w oddziale.

6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni)

223. Dowódcy batalionów odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców pododdziałów do
organizacji i prowadzenia szkolenia;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu batalionu
(równorzędnego);
− gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków z zakresu
działalności szkoleniowo-metodycznej;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w dowodzonym pododdziale.

38
6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni)

224. Dowódcy kompanii odpowiadają za:

− planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
− metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców i instruktorów do
organizacji i prowadzenia zajęć;
− realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu kompanii;
− ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w kompanii.

6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni)

225. Dowódcy plutonów odpowiadają za:

− organizowanie i realizację działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu plutonu;
− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
− metodyczne przygotowanie dowódców drużyn/instruktorów do organizacji i
prowadzenia szkolenia na punktach nauczania;
− udzielanie pomocy w zakresie przygotowywania się dowódców drużyn do zajęć oraz
sprawdzanie poziomu tego przygotowania.

6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni)

226. Dowódcy drużyny odpowiadają za:

− poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
− metodyczne przygotowanie podległych dowódców sekcji/instruktorów do organizacji i
prowadzenia szkolenia na punktach nauczania;
− udzielanie pomocy w zakresie przygotowywania się dowódców sekcji/instruktorów do
zajęć oraz sprawdzanie poziomu tego przygotowania.

39
ZAŁĄCZNIKI

40
 Załącznik nr 1
FORMY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ

SZCZEBEL DOWODZENIA
SZKOLNICTWO
LP. FORMA SG
RSZ ZT ODDZIAŁ BATALION KOMPANIA PLUTON DRUŻYNA WOJSKOWE
WP
Konferencja
1. X X
szkoleniowo-metodyczna
Narada
2. X X X X X
szkoleniowo-metodyczna
Opracowanie materiałów
3. X X X X X X
szkoleniowo-metodycznych
Kurs
4. X X X X23
szkoleniowo-metodyczny
Kurs
5. X X
instruktorsko-metodyczny
Ćwiczenie
6. X X X
instruktażowo-metodyczne
Zajęcia
7. X X X X
instruktażowo-metodyczne
Zajęcia
8. X X X X X
instruktorsko-metodyczne
Metodyczne
9. X X X X X X X
zajęcia grupowe
Metodyczne
10. X X X X X X X
zajęcia pokazowe
11. Instruktaż X X X X X X X X X

12. Samokształcenie X X X X X X X X X

23
Tylko w Akademiach i WSO

41
 Załącznik nr 2
METODY DZIAŁALNOŚCI SZKOLENIOWO - METODYCZNEJ

PODAJĄCE POGLĄDOWE PRAKTYCZNE PROBLEMOWE

WYKŁAD POKAZ ĆWICZENIA KLASYCZNA

INFORMACYJNY PRZEDMIOTÓW SENSORYCZNE METODA
PROBLEMOWA

OPIS POKAZ DZIAŁANIA ĆWICZENIA WYKŁAD

/ĆWICZENIA/ MOTORYCZNE PROBLEMOWY

OPOWIADANIE POKAZ TERENU INSTRUOWANIE PODGRUPA METOD

AKTYWIZUJĄCYCH

POKAZ OBRAZÓW
/RYSUNKÓW,
SZKICÓW/
Metoda dyskusji
• metoda sytuacyjna
• związana z wykładem • metoda przypadków
• okrągłego stołu • metoda inscenizacji
• wielokrotna • metoda gier
• panelowa • seminarium
• burza mózgów • konserwatorium
• metaplan • repetytorium

42
 Załącznik nr 3
FORMY SZKOLENIA WOJSK

43
 Załącznik nr 4
WZÓR PLANU KONFERENCJI SZKOLENIOWO – METODYCZNEJ

44
45
46
47
 Załącznik nr 5
WZÓR PLANU NARADY SZKOLENIOWO – METODYCZNEJ

48
49
50
 Załącznik nr 6
WZÓR PLANU KURSU SZKOLENIOWO – METODYCZNEGO

51
52
53
 Załącznik nr 7
SCHEMAT IDEOWY REALIZACJI ĆWICZENIA INSTRUKTAŻOWO – METODYCZNEGO (WARIANT*)

54
 Załącznik nr 8
METODYKA PRACY KIEROWNIKA ĆWICZENIA INSTRUKTAŻOWO-METODYCZNEGO I ZESPOŁU AUTORSKIEGO
PODCZAS JEGO PLANOWANIA (WARIANT)

55
 Załącznik nr 9
WZÓR PLANU PRZEPROWADZENIA ĆWICZENIA INSTRUKTAŻOWO-METODYCZNEGO

56
57
58
59
 Załącznik nr 10
PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE ZAJĘĆ INSTRUKTORSKO-METODYCZNYCH I INSTRUKTAŻOWO-METODYCZNYCH

60
 Załącznik nr 11
WZÓR PLANU KURSU INSTRUKTORSKO-METODYCZNEGO

61
62
63
 Załącznik nr 12
METODY PRZEPROWADZENIA INSTRUKTAŻU

64
 Załącznik nr 13
ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ NA POSZCZEGÓLNYCH SZCZEBLACH
DOWODZENIA

65
 Załącznik nr 14
WZÓR PLANU KONSPEKTU

……………………., dnia ..................

(Miejscowość) (data)
ZATWIERDZAM
.....................................
(pełna nazwa stanowiska służbowego)
..........................................................
(stopień, imię i nazwisko, podpis)

PLAN – KONSPEKT

do przeprowadzenia zajęć z …………………………………………………

(nazwa przedmiotu)

z …………………………. w dniu .........................

(nazwa pododdziału) (data)

I. TEMAT : ……………………………………………………………………..………………………
……………………………………………………………………………………………………………
(treść tematu)
II. CELE ZAJĘĆ :
− Zapoznać ………………………………………………………………………………
− Uczyć: ………………………………………………………………………………
− Doskonalić: ……………………………………………………………………………
− Zgrywać: ………………………………………………………………………………
− Sprawdzić: ……………………………………………………………………………
* cele zajęć dobrać w zależności od cyklu szkolenia
III. FORMA: ……………………………………
IV. CZAS: ……………………………………
V. MIEJSCE: ……………………………………
VI. ZAGADNIENIA:
1. ………………………………………………………………………………………
2. ………………………………………………………………………………………
VII. WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO-METODYCZNE:
…………………………………………………………………………………………
VIII. LITERATURA:
…………………………………………………………………………………………
IX. ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWO-TECHNICZNE:
…………………………………………………………………………………………
66
X. ORGANIZACJA ZAJĘĆ*:
(* w formie graficznej)

XI. WARUNKI BEZPIECZEŃSTWA*:

…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
XII. INNE (DODATKOWE):
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

XIII. WPROWADZENIE W SYTUACJĘ TAKTYCZNĄ*:

(według potrzeb)
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

XIV. PRZEBIEG ZAJĘĆ:

CZĘŚĆ WSTĘPNA (... min)

Rozpoczęcie zajęć

CZĘŚĆ GŁÓWNA (... min) **

Wariant tabelaryczny (struktura tabeli dobierana wg potrzeb)

CZYNNOŚCI
Lp. ZAGADNIENIA I
ĆWICZĄCYCH
CZAS KIEROWNIKA
DOWÓDCÓW SZKOLONYCH

Lp. ZAGADNIENIA I SYTUACJA CZYNNOŚCI

CZAS TAKTYCZNA* KIEROWNIKA ĆWICZĄCYCH

* W wariancie do szkolenia z Taktyki, do innych zajęć wg. potrzeb.

** W zajęciach specjalistycznych dopuszcza się modyfikację części głównej stosownie do potrzeb wynikających ze
specyfiki szkolenia.

67
Wariant opisowy:

ZAGADNIENIE 1 (... min)

…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………….……………………………………………………………………………
(treść zagadnienia)

…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
(opis zagadnienia)

CZĘŚĆ KOŃCOWA (... min)

Zakończenie zajęć

ZAŁĄCZNIKI:
1. ............................................................
2. ............................................................
3. ............................................................

OPRACOWAŁ

.................................
( nazwa stanowiska służbowego)

.........................................
(stopień, imię i nazwisko, podpis)

68
 Załącznik nr 15
WZÓR PLANU PRACY INSTRUKTORA NA PUNKCIE NAUCZANIA

……………………., dnia ..................

(Miejscowość) (data)
ZATWIERDZAM
.....................................
(pełna nazwa stanowiska służbowego)
..........................................................
(stopień, imię i nazwisko, podpis)

PLAN PRACY
INSTRUKTORA NA PUNKCIE NAUCZANIA

I. ZAGADNIENIE :
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
(treść zagadnienia)
II. CEL:
(podać jeden cel)
− Zapoznać:
− Uczyć:
− Doskonalić:
− Zgrywać:
− Sprawdzić:
III. CZAS: ……………………………………
IV. MIEJSCE: ……………………………………
V. LITERATURA:
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
VI. ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWO – TECHNICZNE:
…………………………………………………………………………………………
VII. WARUNKI BEZPIECZEŃSTWA:
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

69
 PRZEBIEG ZAJĘĆ*:

Lp. CZYNNOŚCI INSTRUKTORA CZYNNOŚCI SZKOLONYCH

*- czynności instruktora mogą być przedstawione w formie opisowej (tabela) lub graficznej
(schemat postępowania)

OPRACOWAŁ

.................................

70