Programación 3º ESO

ÍNDICE:
1.CONTEXTUALIZACIÓN.
2.INTRODUCIÓN.
3.XUSTIFICACIÓN DA NOSA PDA.
4.OBXECTIVOS.
5.COMPETENCIAS.
6.CONTIDOS.
7.A METODOLOXÍA DIDÁCTICA.
8.CRITERIOS DE AVALIACIÓN.
8.1.Avaliación inicial.
8.2.Criterios de cualificación e recuperación.
9.ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE.
10.ATENCIÓN Á DIVERSIDADE.
11.RESULTADOS DA APRENDIZAXE AVALIABLES.
12.ATENCIÓN DO ALUMNADO CON NECESIDADES EDUCATIVAS DE APOIO EDUCATIVO.
13.INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DO ENSINO E A PRÁCTICA
DOCENTE.
14.MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DAS PROGRAMACIÓNS
DIDÁCTICAS.
15.MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS.
16.ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES.
17.PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES.
18.BIBLIOGRAFÍA.
1.CONTEXTUALIZACIÓN.
1.1.O entorno.
O IES de Cacheiras é un centro que se atopa localizado nun municipio da área periurbana de
Santiago de Compostela de case 80 quilómetros cadrados de extensión.
Este municipio ten uns 19.000 habitantes, distrubuídos en 13 parroquias. A súa poboación é o
resultado da superposición de xente doutros lugares de Galicia e de España (empregados de
servizos públicos diversos, principalmente), coa poboación tradicional local de base antigamente
rural. Hoxe en día, xa case un 60% da poboación local de Teo non naceu neste concello.
É un concello en pleno proceso de transición dende un concello de base agraria a un de
formato urbano. Pero este proceso, iniciado hai unhas décadas, non está plenamente consumado.
Así, non hai definidos núcleos urbanos en senso estrito. Só nas zonas de Calo e Caheiras comeza a
vislumbrarse un desenvolvemento urbanístico que aspira no futuro a ser realmente urbano. Existen
moitos núcleos rurais dispersos pola extensa superficie do municipio, misturados con numerosas
vivendas unifamiliares e algunhas urbanizacións de recente construción.
En canto á oferta educativa, neste concello hai varios centros escolares públicos de ensinanza
primaria: un CRA (Colexio Rural Agrupado) con varias unidades de infantil e tres CEIPs: Calo, A
Ramallosa e Os Tilos. Non hai centros de ensino privados nin de FP.
A meirande parte dos alumnos/as pertencen a familias de clase media-baixa conformada,
fundamentalmente, por empregados do sector público (Universidade, Xunta, Sanidade, TVG...) e
traballadores da construción ou do sector servizos privado.
O nivel socioeconómico das familias responde aos perfís laborais mencionados: niveis
adquisitivos propios dos servizos públicos xunto cos estándares habituais dos traballadores da
construción.
No que respeta ao nivel académico dos núcleos familiares as diferenzas son evidentes:
titulados superiores ou medios no caso de proxenitores empregados no sector público e niveis moi
elementais no segundo (estudos primarios e no mellor dos casos, titulación básica de FP).
Estas diferenzas teñen a súa prolongación tamén no ámbigo lingüístico: meirande parte castelá-
falante entre a poboación fóranea e galego-falante no segundo grupo social.
As diverxencias socioeconómicas e de formación do núcleo familiar manifestan á súa vez, no
alumnado, polo xeral, certa diversidade en canto a actitides, motivacións, expectativas de futuro,
costumes, inquietudes, hábitos lectores...
Nos últimos tempos o IES de Teo comezou a recibir alumnado inmigrante, de orixe basicamente
sudamericano. En todo caso, estes alumnos inda son cuantitativamente irrelevantes e, en todo
caso, non plantexa problemas dende o punto de vista de desenvolvemento do proceso de
ensinanza-aprendizaxe.
1.2.O IES Caheiras.
Ten na actualidade un total de uns 700 alumnos/as de ESO e BACH distribuídos da seguinte
forma: 21 grupos de ESO (5 de 1º, 5 de 2º, 6 de 3º máis PMAR e 4 de 4º) e 7 de Bacharelato (3 de
1º e 4 de 2º).
Ademáis, conta con arredor de 60 profesores/as, un Departamento de Orientación atendido por
tres profesionais (un profesor de Orientación e dous de Pedagoxía Terapéutica), 2 administrativas, 2
conserxes, 3 operarios de limpeza e unha encargada de cafetería en réxime de concesión.
Dispón de biblioteca (recentemente ampliada), salón de actos, aula TIC, aula de audiovisuais, aula
de informática, laboratorios, cafetería, instalacións deportivas exteriores, ximnasio, aula de debuxo,
dúas aulas de tecnoloxía, aula de música, aula de plástica, pizarras dixitais en todas as aulas, rede
WIFI...
2. INTRODUCIÓN.
A presente PD refírese á materia de Xeografía e Historia, de 3º da ESO, último curso académico
do 1º ciclo da Educación Secundaria Obrigatoria, etapa educativa, que se estableceu por primeira
vez en España, pola Lei Orgánica Xeneral de Ordenación do Sistema Educativo, LOXSE, 1/1990,
do 3 de outubro, modificada pola Lei Orgánica 10/2002, do 23 de decembro, de Calidade en
Educación, LOCE, que nunca chegou a aplicarse debido á aprobación dun Real Decreto de 28 de
maio de 2004 que paralizou o calendario de aplicación , sendo finalmente derrogada coa aprobación
da LOE. A Xeografía e Historia está considerada unha Materia Troncal en toda a ESO, porque os
seus contidos comúns, estándares de aprendizaxe avaliables e horario lectivo mínimo
estrablécense polo Goberno, con carácter xeral para todo o alumnado, que debe cursalas
obrigatoriamente en todos os anos que dura a etapa.
No momento actual, temos que cinguirnos ás modificacións da Lei Orgánica 8/2013, do 9 de
decembro, para a mellora da calidade educativa, LOMCE, que nun Artigo único, reformula o artigo 6
da Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de Educación, LOE, coa finalidade de desenvolver medidas
que permitan seguir avanzando cara a un sistema educativo de calidade, inclusivo, que garanta a
igualdade de oportunidades e faga efectiva a posibilidade de que cada alumno e alumna
desenvolvan ao máximo as súas potencialidades.
Coa LOMCE as competencias básicas pasarán a chamarse competencias clave, e abranguen
os niveis de ESO e BACHARELATO, xunto coas Concrecións Curriculares que inclúen estándares
de aprendizaxe avaliables.
Para a presente PD teremos en conta o que dita o RD 1105/2014, do 26-12-2014, que establece
o Currículo Básico de ESO e do Bacharelato, sendo para o territorio galego especificados no
Decreto 86/2015, do 25 de xuño. Como novidade destacar que a nosa materia pasa a ser
denominada “Xeografía e Historia”.
A publicación do RD 665/2015, de 17 de xullo, polo que se desenvolven determinadas
disposicións relativas ao exercicio da docencia na ESO, o Bacharelato, a Formación Profesional e
as ensinanzas de réxime especial, á formación inicial do profesorado e ás especialidades dos
corpos docentes de Ensinanza Secundaria, a Orde 65/2015 do 21 de xaneiro, pola que se describen
as relacións entre as competencias, os contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a
educación secundaria obrigatoria e o bacharelato. O RD 5/2016, de 9 de decembro de medidas
urxentes para a ampliación do calendario de implantación da LOMCE.
Na presente PD, para estas concrecións, seguiremos a RESOLUCIÓN do 15 de xullo de 2016,
da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, pola que se ditan
instrucións para a implantación, no curso académico 2016/17, do currículo, establecido no Decreto
86/2015, do 25 de xuño, da ESO e do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma
de Galicia, por considerala como última modificación lexislativa, en Galicia, na implantación da

LOMCE. O Real Decreto 526/2017, de 2 de xuño,regula as condicións para a obtención dos títulos
de graduado en Educación Secundaria Obrigatoria e Bacharelato, de acordo co disposto no Real
Decreto Ley 5/2016 de 9 de decembro.
3.XUSTIFICACIÓN DA NOSA PDA.
A elaboración dunha PROGRAMACIÓN constitúe un perfil de traballo que sintetiza moitas
tarefas concretas e propósitos cargados de contido e interacción formativa. Supón un xeito de
concibir o noso traballo integrado nunha dimensión socioeducativa que se sustenta dende o
Departamento Didáctico e dende o Proxecto Educativo de Centro, no cal se establece a definición
dos elementos de formación esencial da etapa, á vez que proporcionará o marco para unha
programación de aula concretada e adaptada ás necesidades dun grupo de alumnado determinado.
O noso proxecto propón un modelo de ensino-aprendizaxe comprensivo que se enmarca dentro
do paradigma da educación universal (global ou integral) que debe preparar a todos os cidadáns
para ter éxito na vida, a través da adquisición das Competencias Clave. Este modelo segue as
directrices dos distintos estudos promovidos por instancias nacionais e internacionais, entre os
cales desca o proxecto DeSeCo da OCDE, o informe Eurydice e o programa PISA.
A función do ensino é facilitar a aprendizaxe dos alumnos/as, axudándoos a construír, adquirir e
desenvolver as Competencias Clave que lles permitan integrarse na sociedade do coñecemento e
enfrontar os continuos cambios que impoñen en todas as ordes da nosa vida os rápidos avances
científicos e a nova economía global.
Por competencias enténdese, nun sentido amplo, a concatenación de saberes que artellan
unha concepción do ser, do saber facer e saber convivir, tal e como se indica no informe da
UNESCO da comisión internacional sobre a educación para o século XXI (Delors, 1996).
A inclusión das competencias clave no currículo ten como finalidade que os alumnos/as poidan
facer posible o pleno exercicio da cidadanía no marco da sociedade de referencia; constrúan un
proxecto de vida satisfactorio; acaden un desenvolvemento persoal emocional e afectivo equilibrado
e accedan a outros procesos educativos e formativos posteriores con garantías de éxito.
Nunha sociedade en constante cambio as demandas que ten un individuo varían dunha
situación a outra e dun momento a outro. Por este motivo defendemos un modelo de competencia
holístico, dinámico e funcional que xorde da combinación de habilidades prácticas, coñecementos
(incluíndo o coñecemento tácito), motivación, valores éticos, actitudes, emocións e outras
compoñentes sociais e de comportamento que se mobilizan conxuntamente para lograr unha acción
eficaz.
Ser competente, significa ser capaz de activar e usar ante un problema o coñecemento que o
alumno/a ten. Esta concepción está alineada cos principios da aprendizaxe significativa e funcional
das teorías construtivistas.
Por aprendizaxe funcional entendemos que as competencias poidan ser aplicadas e
transferidas a situacións e contextos diferentes para lograr diversos obxectivos, resolver diferentes
tipos de problemas e levar a cabo diferentes tipos de tarefas.
A eficacia destes principios quedaría incompleta se non foramos capaces de presentar os
contidos das diferentes materias de forma articulada para facilitar o proceso de aprendizaxe e o
desenvolvemento das Competencias clave a través dos Estándares de aprendizaxe fixados para
cada materia. Tendo en conta que cada unha das áreas contribúe ao desenvolvemento de
diferentes competencias e, ao mesmo tempo, cada unha das competencias se alcanzará como
consecuencia do traballo en varias áreas ou materias, a PDA de Xeografía e Historia, adopta unha
perspectiva globalizadora á vez que pon atención naquelas aprendizaxes que se consideran
imprescindibles dende unha formulación integradora e orientada á aplicación dos saberes
adquiridos.
Así, a aprendizaxe das competencias clave, aínda que vai ligada ás áreas de coñecemento e
aos estándares de aprendizaxe fixados nelas, é global e adquirirase a partir da súa
contextualización en situacións reais e próximas ao alumno/a para que poida integrar diferentes
aprendizaxes, tanto as formais, como as informais e non formais, e usalas de forma efectiva cando
lle resulten necesarias en diferentes situacións e contextos.
A aplicación ou desenvolvemento dos coñecementos tratados na materia dentro de ámbitos
como a Internet, o uso de soportes informáticos ou a análise da información transmitida por medios
audiovisuais.... constitúense como un elemento gratificante e motivador á vez que nunha

aprendizaxe imprescindible para a adaptación do alumno/a a futuras incorporacións a distintos
ámbitos académicos ou laborais.
Se ao que antecede lle engadimos a presenza duns contidos que por especial importancia na
nosa sociedade deben impregnar moitas das actividades de aprendizaxe así como o interese por
fomentar a capacidade do alumno para regular o seu propio proceso de aprendizaxe e seguir
aprendendo ao longo da vida, teremos os piares sobre os cales elaboramos a presente
Programación Didáctica Xeografía e Histora.
4.OBXECTIVOS.
Son os referentes relativos aos logros que o alumnado debe alcanzar ao rematar o proceso
educativo, como resultado das experiencias de ensino e aprendizaxe intencionalmente planifcadas
para tal fin. Coa LOMCE son só de etapa educativa. Non hai obxectivos para áreas nin cursos
concretos. A nosa materia, XEOGRAFÍA E HISTORIA, ten como finalidade o coñecemento da
sociedade, da súa organización e o seu funcionamento ao longo do tempo, é polo tanto, esencial
para poder entender o mundo actual. Coñecer o espazo onde se desenvolven as sociedades, os
recursos naturais e o uso que se lles deu, achéganos datos sobre o pasado e permítenos anticipar
algúns dos problemas do futuro.
As disciplinas de Xeografía e Historia son dous importantes eixes vertebradores para o
coñecemento da sociedade, xa que abranguen a realidade humana e social desde unha perspectiva
global e integradora, e ofrecen unha maior capacidade para a estruturación dos feitos sociais. Malia
isto, a sociedade actual, cada vez máis complexa, require a intervención doutras disciplinas como a
economía, a socioloxía, a ecoloxía ou a historia da arte, que achegan análises diferentes e
complementarias, para a mellor comprensión da realidade social.
Na ESO, a materia de Xeografía e Historia pretende afondar nos coñecementos adquiridos polo
alumnado na educación primaria; favorecer a comprensión dos acontecementos, os procesos e os
fenómenos sociais no contexto en que se producen, tendo sempre en consideración as escalas de
estudo (o mundo, Europa, España e Galicia); analizar os procesos que dan lugar aos cambios
históricos e seguir adquirindo as competencias necesarias para comprender a realidade do mundo

en que viven, as experiencias colectivas pasadas e presentes, a súa orientación no futuro, así como
o espazo en que se desenvolve a vida en sociedade.
• Os obxectivos para a etapa da ESO son:
• Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto
ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os
grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de
oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse
para o exercicio da cidadanía democrática.
• Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como
condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de
desenvolvemento persoal.
• Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles.
Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou
circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e
mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.
• Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas
relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os
comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.
• Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos
coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías,
especialmente as da información e a comunicación.
• Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así
como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do
coñecemento e da experiencia.
• Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido
crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e
asumir responsabilidades.
• Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua
castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da
literatura.
• Comprender e expresarse nunha ou máis linguas extranxeiras de maneira apropiada.
• Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras
persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes que realizaran
achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo.
• Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as
diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a educación física e a
práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a
dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais
relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo a
súa conservación e a súa mellora.
• Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando
diversos medios de expresión e representación.
• Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico
de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade lingüística e
cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara
ao exercicio deste dereito.
• Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o
mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal e expresión de riqueza
cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, en especial coas
pertencentes á comunidade lusófona.
• Como podemos ver no currículo, recollido no decreto 86/2015, cos obxectivos atopámonos
ante dúas situacións, por un lado, ao ser de etapa, terían que ser superados en 4º da ESO, e por
outra banda, para 3º curso da ESO aparecen os mesmos obxectivos repetidos en diferentes
contidos, feito que teremos que ter en conta á hora da avaliación, para non cargar sobre os
obxectivos unha porcentaxe excesiva da cualificación final e, tamén, para cotexar a evolución na
consecución dos mesmos por parte do noso alumnado.

5.COMPETENCIAS.
A partir do ano 2004, a Unión Europea expón a necesidade de establecer unha serie de
competencias clave para aprendizaxe permanente que sirvan como referencia para os sistemas
educativos dos países membros, entendendo aquelas como un paquete multifuncional e transferible
de coñecementos, destrezas e actitudes que todos os individuos necesitan para a súa realización e
desenvolvemento persoal, inclusión e emprego.
Unha das novidades que presenta a LOMCE son as COMPETENCIAS CLAVE OU
CAPACIDADES EDUCATIVAS para aplicar de forma integrada aos contidos propios de cada
ensinanza e etapa educativa, có fin de lograr a realización adecuada de actividades e a resolución
eficaz de problemas complexos. Fundaméntase esta acción na Recomendación 2006/962/EC, do
Parlamento Europeo e do Consello, de 18 de decembro de 2006, sobre as competencias clave para
a aprendizaxe permanente e a concreción que fixo delas o MECD coa Orde ECD/65/2015, do 21 de
xaneiro, pola que se describen as relacións entre as competencias, os contidos e os criterios de
avaliación da educación primaria, a educación secundaria obrigatoria e o bacharelato.
As Competencias Clave da LOMCE recóllense no RD 123/2014, e promoverán a potenciación da
aprendizaxe por competencias, integradas nos elementos curriculares para propiciar unha
renovación na práctica docente e no proceso de ensinanza e aprendizaxe. Deste xeito propoñense
novos enfoques na aprendizaxe e avaliación que van supoñer un importante cambio nas tarefas que
ten que resolver o noso alumnado e plantexamentos metodolóxicos innovadores, tal e como
recollemos na nosa PDA.
A competencia supón unha combinación de habilidades prácticas, coñecementos, motivación,
valores éticos, actitudes, emocións e outros compoñentes sociais e de comportamento que se
mobilizan conxuntamente para lograr unha acción eficaz. Contémplanse, pois, como coñecemento
na práctica, un coñecemento adquirido a través da participación activa en prácticas sociais que,
como tales, pódense desenvolver tanto no contexto educativo formal, a través do currículo, como
nos contextos educativos non formais e informais.
Adóptase a denominación das Competencias Clave definidas pola UE. Considérase que “as
Competencias Clave son aquelas que todas as persoas precisan para a súa realización e
desenvolvemento persoal, así como para a cidadanía activa, a inclusión social e o emprego”.
• Identifícanse sete Competencias Claves esenciais para o benestar das sociedades europeas,
o crecemento económico e a innovación, e descríbense os coñecementos, as capacidades e as
actitudes vinculadas a cada unha delas.
As Competencias Clave do currículo, recóllense no RD 126/2014 e son as seguintes:
• Comunicación lingüística (CL). Enténdese por competencia en comunicación lingüística a
habilidade para expresar e interpretar conceptos, pensamentos, sentimentos, feitos e opinións a
través de discursos orais e escritos e para interactuar lingüisticamente en todos os posibles
contextos sociais e culturais.
• Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCT). Consiste
na habilidade para utilizar e relacionar os números, as súas operacións básicas, os símbolos e as
formas de expresión e razoamento matemático, tanto para producir e interpretar distintos tipos de
información, como para ampliar o coñecemento sobre aspectos cuantitativos e espaciais da
realidade, e para resolver problemas relacionados coa vida cotiá e co mundo laboral.
• Competencia dixital (CD). Consiste en dispoñer das habilidades para buscar, obter, procesar e
comunidar a información e para transformala en coñecemento. Incorpara diferentes habilidades, que
van desde o acceso á información ata a súa transmisión en distintos soportes unha vez tratada,
incluíndo a utilización das Tecnoloxías da Información e a Comunicación como elemento esencial
para informarse, aprender e comunicarse.
• Aprender a aprender (CAA). Supón dispoñer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe e
ser capaz de continuar aprendendo de maneira cada vez máis eficaz e autónoma de acordo aos
seus propios obxectivos e necesidades.
• Competencia social e civica (CSC). Fai posible comprender a realidade social en que se vive,
cooperar, convivir e exercer a cidadanía democrática nunha sociedade plural, así como
comprometerse a contribuír á súa mellora. Nela están integrados coñecementos diversos e
habilidades complexas que permiten participar, tomar decisións, elixir como comportase en
determinadas situacións e responsabilizarse das eleccións persoais adoptadas.

• Sentido da iniciativa e espíritu emprendedor (CSIEE). Refírese, por unha parte á adquisición
da conciencia e aplicación dun conxunto de valores e actitudes persoais interrelacionadas como a
responsabilidade, perseveranza, o coñecemento de si mesmo e a autoestima, a creatividade, a
autocrítica, o control emocional, a capacidade de elixir, de calcular riscos e de afrontar os problemas,
así como a capacidade de demorar a necesidade de satisfacción inmediata, de aprender dos erros e
de asumir riscos.
• Conciencia e expresión cultural (CEC). Supón coñecer, comprender, apreciar e valorar
criticamente diferentes manifestacións culturais e artísticas, utilizalas como fonte de enriquecemento
e gozar e consideralas como parte do patrimonio dos pobos.
Para unha adquisicón eficaz das competencias e a súa integración no currículo, deberán deseñarse
as actividades de aprendizaxe integradas, que permitan ao alumnado avanzar cara aos resultados
de aprendizaxe en máis dunha competencia ao mesmo tempo.
A achega da materia de Xeografía e Historia ao desenvolvemento das Competencias Clave é moi
salientable. Deste xeito, poderiamos dicir que a través da materia se desenvolven competencias que
na práctica funcionan como propias (as competencias sociais e cívicas, en relación con contidos
propios, tando de Historia como de Xeografía, e a competencia matemática e as competencias
básicas en ciencia e tecnoloxía, en Xeografía); a competencia de conciencia e expresión cultural, tel
unha presenza destacada pola relación que o estudo das manifestacións artísticas e a evolución do
pensamento e da cultura teñen na historia, e de maneira específica, na historia da arte. A
importancia que a materia ten para o desenvolvemento da competencia de sentido da iniciativa e
espírito emprendedor evidenciase na dimensión conceptual desa competencia posta en relación con
coñecementos de xeografía e historia económicas, pero tamén na dimensión máis procedimental
dela.
O desenvolvemento das competencias de comunicación lingüística e dixital e de aprender a
aprender, impregnan todo o currículo de Xeografía e Historia, pois presentan unha dimensión
instrumental que nos obriga a telas presentes ao longo dos catro cursos da ESO.
6.CONTIDOS.
Son o conxunto de coñecementos, destrezas e actitudes que contribúen ao logro dos obxectivos de
cada ensinanza e etapa educativa e á adquisición de competencias. Os contidos ordénanse en
disciplinas, que se clasifican en materias, ámbitos, áreas e módulos, en función das ensinanzas, das
etapas educativas ou dos programas en que participe o alumnado.
Os bloques nos que se distribúen os contidos da área de Xeografía e Historia son os seguintes:
• Bloque 1. O medio físico.
• Bloque 2. O espazo humano.
• Bloque 3. A historia.
• Os contidos para o curso de 3º da ESO son os seguintes:
• BLOQUE 1. O MEDIO FÍSICO.
• B1.1. Localizción. Latitude e lonxitude.
• BLOQUE 2. O ESPAZO HUMANO.
• B2.1.Organización política e territorial de España.
• B2.2. Sectores de actividade económica.
• B2.3. Sectores económicos en Europa, en España e en Galicia.
• B2.4. Sistemas económicos do mundo.
• B2.5. Aproveitamento e futuro dos recursos naturais. Desenvolvemento sustentable.
• B2.6.Recursos naturais e actividades agrarias.
• B2.7. Pesca: tipos e problemática.
• B2.8. Sector industrial. Rexións industrializadas do mundo.
• B2.9. Actividades terciarias: transporte.
• B2.10. Actividades terciarias: comercio.
• B2.11.Turismo.
• B2.12. Causas do desenvolvemento desigual no mundo. Débeda externa.
• B2.13. Tensións mundiais e subdesenvolvemento. Solucións ao problema.

• BLOQUE 3. HISTORIA.
• B3.1. Relación entre o pasado, o presente e o futuro a través da historia.
• B3.2. Fontes históricas.
• B3.3.Cambio e continuidade.
• B3.4. Tempo histórico.
• B3.5. Vocabulario histórico e artístico.
• B3.6. Idade Moderna: concepto e datación.
• B3.7.Renacemento e Humanismo: alcance posterior.
• B3.8. Arte renacentista e barroca.
• B3.9. Principais manifestacións da cultura dos séculos XVI e XVII.
• B3.10. Estado moderno: monarquías autoritarias, parlamentarias e absolutas.
• B3.11. Monarquías modernas: unión dinástica de Castela e Aragón. Posición de Galicia.
• B3.12. Descubertas xeográficas: Castela e Portugal. Conquista e colonización de América.
• B3.13. Os conflitos europeos nos séculos XVI e XVII a través das políticas dos Austrias:
reforma, contrarreforma e guerras de relixión; loita pola hexemonía e guerra dos Trinta Anos.
7.METODOLOXÍA DIDÁCTICA.
A Metodoloxía Didáctica conforma un conxunto de estratexias, procedementos e accións
organizadas e planificadas polo profesorado, de xeito consciente e reflexivo, coa finalidade de
posiblitar a aprendizaxe do alumnado e o logro dos obxectivos suscitados. Comprende tanto a
descrición das prácticas docentes, como a organización do traballo docente. Segundo a LOMCE,
enténdese que a metodoloxía a seguir na ESO debe contribuír ao logro dos obxectivos e CC e debe
ser activa e participativa, favorecendo o traballo individual e cooperativo do alumnado.
Nunha situación de aprendizaxe cooperativa o alumnado ten que traballar conxuntamente porque
lograrán os obxectivos se, é só se, cada membro do equipo consegue os seus. O equipo necesita do
coñecemento e o traballo de todos os membros. Levaremos a cabo unha metodoloxía na que se
parta dos coñecementos previos dos estudantes para que se produza unha aprendizaxe significativa
e non sexa sometido ao esquecemento con tanta facilidade. Mediante a cal, faciliemos a asimilación
dos contidos, e favoreza unha posterior utilización de todo o aprendido.
Teriamos presentes os modelos metodolóxicos seguintes:
• Modelo discursivo/expositivo.
• Modelo experimental en talleres.
• Traballo por tarefas e proxectos.
• Aprendizaxe cooperativa, en base ao traballo colaborativo e en equipo, que será a base do
noso traballo na aula.
• O tratamento metolóxico da materia débese axustar ao nivel competencial inicial do
alumnado, partindo, cando cumpra, de aprendizaxes máis simples, respectando ritmos e estilos de
aprendizaxes que teñan en conta a atención á diversidade.
Xeografía e Historia permite desenvolver metodoloxías activas, nas que o traballo individual e
cooperativo e a aprendizaxe por proxectos estean permanentemente presentes, con elaboración de
diferentes tipos de materiais, integrando de xeito especial as tecnoloxías da información e da
comunicación e cun enfoque orientado á realización de tarefas e á resolución de problemas. É moi
importante ter presente o papel do/ da docente como orientador/a, promotor/a e facilitador/a do
desenvolvemento competencial do alumnado , e non esquecer a adecuada coordinación entre
docentes.
O traballo na aula: Partiremos, coma sempre, da competencia inicial do alumnado. No posible
teranse en conta os diversos ritmos e estilos de aprendizaxe.
Na aula estarán presentes:
As metodoloxías activas e participativas o O traballo individual e tamen o traballo cooperativo. o
Un enfoque orientado á realización de tarefas e á resolución de problemas.
O uso das TIC.
Dende o punto de vista das estratexias metodolóxicas, e cara a acadar os obxectivos na materia,
cómpre por parte do alumnado:
Un traballo diario e rigoroso.
A elaboración de esquemas ou resumos, para aprender a estudar. o A memorización comprensiva.

Avanzar nas técnicas de traballo propias da materia, tales como: análise de gráficos, mapas, táboas
de datos, textos, imaxes, etc.
A resolución de problemas a partir do uso de fontes históricas e xeográficas.
A procura e interpretación de textos, feitos, acontecementos, etc utilizando a prensa, ou calquera
outro medio audiovisual.
O papel do alumno na aprendizaxe é fundamental, e estará baseado no traballo diario, posto de
manifesto: na revisión do traballado diariamente na aula, o que implica unha lectura comprensiva, a
realización de esquemas dos contidos (aprender a aprender é fundamental), a elaboración das
diferentes actividades encomendadas polo docente (respostas a preguntas, resolución de
problemas, análise de documentos, comentario de documentos, mapas, imaxes, elaboración de
mapas, gráficas, mapas conceptuais, etc). E por suposto a memorización comprensiva.
Nunca o traballo deberá consistir na memorización sen comprender o estudado e, por suposto,
estudar só as datas previas aos exames. Iso, non contribúe en absoluto á construción dunha
aprendizaxe sólida, asentada sobre unhas bases firmes e que permita ao alumnado afrontar en
condicións os cursos seguintes así como outras etapas do ensino.
O labor do profesor/a centrarase sobre todo nestes aspectos:
Presentar os diferentes contidos da materia, utilizando diversas estratexias como: formular cuestións
que estimulen o interese, mostrar imaxes, mapas, textos, etc, que xeren un desexo de respostas a
determinadas cuestións. A continuación será presentada unha información básica para todo o
alumnado, tamén información complementaria para reforzo e apoio, e, se é o caso, información
complementaria para ampliación de aqueles contidos que o requiran.
8.CRITERIOS DE AVALIACIÓN.
Son o referente específico para avaliar a aprendizaxe do alumnado. Describen aquilo que se quere
valorar e que o alumnado debe lograr, tanto en coñecementos como en competencias, respondendo
ao grao de adquisición das competencias e do logro dos obxectivos de cada ensinanza e etapa
educativa. Responde ao que se quere conseguir. Temos que deseñar instrumentos de avaliación que
nos permitan medir o logro alcanzado na consecución dos estándares de aprendizaxe, e que nos
terán que permitir avaliar os contidos e as CC.
Os EA son os resultados concretos de aprendizaxe, é dicir, redactados de forma operativa, que nos
permitirán medir o que aprendeu o alumnado. Estes estándares serán a referencia fundamental para
a elaboración das avaliacións finais, xa que ademais de seren avaliables, teñen que ser acordes cos
Contidos e cos Obxectivos curriculares da etapa do curso que estamos a avaliar. Constarán de catro
niveis de concreción:
1.- Anotación diaria en clase de dificultades, motivación, traballo realizado e pendente na ficha
persoal do alumnado por medio de: Observación directa, diálogo co alumnado mediante preguntas,
correccións, etc. e supervisión dos cadernos nos que terá que constar o traballo diario, a orde e a
presentación do traballo.
2.- Actividades de Avaliación específicas:
• O 40% da consecución dos procedementos do traballo en clase atendendo aos
• procedementos recollidos nos indicadores de logro.
• O 60% pola nota numérica das probas escritas que recollerán o nivel acadado nos
indicadores de logro.
• O 20% pola actitude e traballo persoal en clase.
• 3.- Mecanismos de Recuperación:
• Activaranse no caso de que os EA non sexan acadados ou ben que os obxectivos e as CC
non sexan desenvoltas. Incluirán actividades de reforzo, cambios na metodoloxía, como pode ser a
redución de contidos e reforzar procedementos, por exemplo, facer reforzos individuais, ou ben facer
unha repetición da proba escrita, o que provocaría alteracións na nosa temporalización, pero por
outra banda non debemos esquecer que esta unidade é básica para todo o curso xa que
fundamenta a metodoloxía da Xeografía e a Historia.
As notas da recuperación terán valor en si mesmas, é dicir, unha vez que se procede á recuperación
non será tida en conta a nota anterior.
4.- O grado de consecución dos obxectivos, contidos, EA e CC serán ordenados polo nivel que
recollen as rúbricas da Táboa B de cada Unidade Didáctica nesta PDA.
Así, para cada un dos estándares de aprendizaxe do perfil de área cómpre indicar: a súa
temporalización, os procedementos, que terán por obxectivo a consecución da aprendizaxe do
contido, e por último os instrumentos de avaliación, que aportarán aqueles materiais que
traballaremos durante as clases e que dada a súa importancia e relevancia na consecución dos
obxectivos e CC, estarán incluídos nos criterios de cualificación.
O referente para avaliar as aprendizaxes do alumnado son os criterios de avaliación e a súa
concreción nos estándares de aprendizaxe avaliables. No deseño das situacións de aprendizaxe
tomaranse en consideración todos os elementos do currículo, entre eles os procedementos e os
instrumentos de avaliación, así como os criterios de cualificación que permitan avaliar tanto os
resultados da materia como o nivel competencial alcanzado polos alumnos e as alumnas.
No tocante á temporalización da avaliación temos que ter en conta que cada curso da ESO está
dividido en tres avaliacións, de tres meses de duración, e que se ben moitos dos contidos son
específicos dunha UD, as competencias e criterios de avaliación non o son, polo que serán tidos en
conta ao longo de todo o curso. Así, se na última avaliación, estas CC e criterios están adquiridos,
teremos aprobada a materia. No caso de que o alumnado non evolucione na consecución destes
obxectivos, elaboraremos material de reforzo para o cal teremos que dispor de tempos tanto dentro
como fóra da clase, tanto para explicar dúbidas como para facer unha avaliación conxunta co
alumnado.
Por outra banda, non debemos esquecer, tal e como vén recollido no Decreto 86/2015, polo que se
establece o currículo da ESO e Bacharelato (LOMCE), no seu art. 23.7. : "Ao final de CADA CURSO
de educación secundaria obrigatoria entregaráselles ao pai, á nai ou aos/ás titores/as legais de cada
alumno ou alumna un CONSELLO ORIENTADOR, que incluirá unha proposta a pais, nais ou
titores/as legais ou, de ser o caso, ao alumno ou á alumna do itinerario máis adecuado para seguir,
así como a identificación, mediante informe motivado, do grao de logro dos obxectivos da etapa e de
adquisición das competencias correspondentes que xustifica a proposta. Se se considerase
necesario, o consello orientador poderá incluír unha recomendación aos pais, ás nais ou aos/ás
titores/as legais e, de ser o caso, ao alumno ou á alumna sobre a incorporación a un programa de
mellora da aprendizaxe e do rendemento, PEMAR ou a un ciclo de formación profesional básica". "O
consello orientador incluirase no expediente do alumno ou da alumna".

Para non entorpecer en exceso as xuntas de avaliación, nas reunións de coordinación de titores
establecemos un procedemento previo para que o equipo docente de cada grupo lles poida
proporcionar información sobre cada alumno/a, de xeito que se facilite a elaboración do Consello
Orientador por parte dos/as titores/as.
8.1.Avaliación inicial.
A Avaliación inicial deberá realizarse en cada un dos grupos da ESO. Por niveis debería ser común a
todos os alumnos, e preparada de forma conxunta polos profesores que dean nese mesmo nivel. As
medidas a adoptar de xeito colectivo serán decididas polo profesor de cada grupo en concreto,
atendendo ás necesidades dos discentes. As medidas individuais levaranse a cabo na medida do
posible, tendo en conta o importante número de alumnos en cada grupo (en torno a 30). En todo
caso calquera medida de carácter individual responderá sempre a unhas circunstancias especiais e,
sobre todo, a actitude do alumno fronte á materia.
8.2.Criterios de cualificación e recuperación.
A cualificación é o resultado da avaliación. Para graduar as cualificacións temos en conta os criterios
de avaliación e polo tanto o grado de consecución das competencias, obxectivos e o nivel de
comprensión dos contidos. Para a cualificación de cada un dos alumnos, teremos en conta tamén as
súas actitudes e aptitudes. Deste xeito temos en conta as seguintes porcentaxes para cada unha
das avaliacións:
PE/AO (Probas escritas/actividades obxectivas de avaliación).
ETD (Traballos/tarefas diversos propostos polo docente realizados na casa ou na aula, así
como o caderno do alumno e a participación na aula).
A PE/AO, serán puntadas de 0 a 10 puntos, contarán o 60% da nota final.
O caderno do alumnado contará un 20% da nota final.
Os ETD, contarán o 20% da nota final e serán puntuados de 0 a 10 puntos.
Os resultados da avaliación irán sinalados mediante unha cualificación numérica 1, acompañada
dunha cualificación nominal. O sistema de cualificación é: Insuficiente (IN): 1,2,3,4; Suficiente (SU):
5; Ben (B): 6; Notable (NT): 7,8; Sobresaínte (SB): 9,10.
Se un alumno/a non logra superar de xeito satisfactorio o proceso de avaliación, terá a opción
1 Tal e coma se indica na lexislación vixente.

de acudir a unha recuperación. O departamento de Xeografía e Historia decidiu que, para o presente
curso, a proba extraordinaria terá lugar en Setembro, antes do inicio do curso seguinte. Para a
superación desta proba teremos en conta cun 20% do total, a nota das actividades de reforzo que
establecemos nas UD. O 80% será a proba de recuperación.
9.ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE.
Son especificacións ou concrecións dos criterios de avaliación que concretan o que o alumnado
debe saber, comprender e saber facer en cada disciplina. Serán observables, medibles e polo tanto
avaliables, permitindo graduar o logro alcanzado. Deben contribuír a facilitar o deseño de probas
estandarizadas e comparables.
Os estándares de aprendizaxe avaliables dunha área ou materia determinada, darán lugar ao seu
perfil. Por medio do currículo relacionaremos os estándares de aprendizaxe e os criterios de
avaliación cos contidos e obxectivos de etapa. Os instrumentos de avaliación deben permitir avaliar
os contidos e as competencias clave, por iso deben contar con temporalización, procedementos e
instrumentos de avaliación e os criterios de avaliación.
10.RESULTADOS DA APRENDIZAXE AVALIABLES.
Para avaliar empregaremos AS RÚBRICAS, que son a determinación dos mínimos esixibles para
considerar acadado un estándar. A rúbrica é unha ferramenta de avaliación e emprégase para facer
valoracións obxectivas. Permite estandarizar a avaliación de acordo con criterios específicos,
facendo a cualificación máis simple e transparente. Un posible elemento de gradación pode
basearse nunha taxonomía que ordene os niveis cognitivos.
Do menor nivel cognitivo ao maior nivel cognitivo teremos en conta: o coñecemento – a comprensión
– a aplicación – a análise – a síntese e a avaliación, chegando ao grado máximo que é a creación.
Tamén deberemos ter en conta: o grado de adquisición – a complexidade – o momento. Outros
medidores que imos empregar serán: axuda fronte a autonomía, eventualidade fronte a frecuencia,
concreción fronte a abstracción e sinxeleza fronte a complexidade. Tamén poderíamos ter en conta:
Funcionalidade básica fronte a funcionalidade complexa, rutina fronte a creatividade, automatismo

fronte a conciencia, contexto familiar fronte a contexto novo. Obrigación fronte a motivación e
imperfección fronte a perfección.
Os mínimos esixibles para un estándar deben estar asociados a un grado mínimo de consecución e
un contido mínimo asociado e aparecerán na táboa A de cada UD. Por cada UD deseñaremos unha
táboa B, na que se concretarán os niveis de avaliación e rúbrica dun dos criterios de avaliación,
servíndonos deste xeito de patrón para os demais. O mínimo esixible corresponderíase co nivel C da
nosa Táboa B de cada UD.
Para avaliar o traballo diario en clase do alumnado contaríamos cos seguintes documentos:
• 1.- Anotacións de información previa de cada alumno-a: Titoría Continua.
Responde a un recurso que se está levando nalgúns centros, baseado no traspaso da información
académica, familiar, sanitaria, e todo o que o titor-a do curso anterior considerou salientable. Este
procedemento require dunha avaliación inicial o máis pronto posible, para que o profesorado
docente e o titor/a tome as medidas oportunas no referente á atención requirida polo noso novo
alumnado. No caso de que foramos os titores – titoras contaríamos cun caderno do titor/a que tería
como finalidade centralizar a información sobre o alumnado e os aspectos abordados polo equipo de
orientación e, no seu caso, a xefatura de estudos.
• 2.- Ficha diaria de seguimento do alumnado.
• 3.- Ficha de seguimento dos Obxectivos e das Competencias Clave por avaliacións.
• 4.- Diario de clase: Axenda no que irei anotando a materia tratada nesa sesión, así como os
traballos que se realizarán para a próxima sesión.

3.- Ficha de seguimento dos Obxectivos e das Competencias Clave por avaliacións:
CONSECUCIÓN OBXECTIVOS E C. CLAVE POR AVALIACIÓNS
Nome e Apelidos:
Curso:
AVALIACIÓNS
OBXECTIVOS 1ª AVAL. 2ª AVAL. 3ª AVAL.
A
B
C
D
E
F
G
H
I
L
M
N
Ñ
O
C.CLAVE 1ª AVAL. 2ª AVAL. 3ª AVAL.

CL
CMCT
CD
AA
SC
IE
CEC
OBSERV. OBSERVACIÓNS OBSERVACIÓNS OBSERVACIÓNS
PREVIAS
11.ATENCIÓN Á DIVERSIDADE.
Para desenvolver con eficencia e eficacia o proceso de ensinanza/aprendizaxe hai que partir da
diversidade de aptitudes e actitudes nas competencias do alumnado, diversidade que ten a súa orixe
en situacións sociais, familiares, persoais e escolares.
Por esta razón, ao menos a ESO, debe prestar atención ás necesidades educativas de todo o
alumnado, tanto os que requiran un reforzo porque teñen certas dificultades na aprendizaxe, como
aqueles cuxo nivel esté por riba do habitual. A atención á diversidade supón recoñecer as diferentes
motivacións, capacidades e intereses do alumado.
O profesorado deberá axustar a axuda pedagóxica ás diferentes necesidades e por en marcha
estratexias variadas, esto responde ao obxectivo prioritario do proceso de ensinanza: potenciar a
motivación e autoestima do alumnado e evitar o fracaso escolar, ofrecéndolles o apoio que precisen
para superar esas dificultades e, se fora necesario, no último extremo, preparar as bases para
integración no PMAR. A atención á diversidade configúrase como un dos elementos fundamentais á
hora do exercicio da atención educativa, pois trátase de “personalizar” o proceso de
ensino/aprendizaxe, adecuándoo ás necesidades e ao ritmo de traballo e desenvolvemento do
alumnado.
A necesidade de respostar aos diferentes intereses, motivacións e capacidades do alumnado, esixe
plantexamentos que superen os límites da aula e se integren nun marco de estratexias globais.
Afrontar este reto educativo obriga a actuar simultaneamente en diferentes ámbitos:
O centro educativo tomará as decisións de carácter pedagóxico que favorezan a flexibilidade dos
horarios e do agrupamento do alumnado e a optimización do traballo dos equipos docentes.
O departamento de orientación pola súa banda establecerá pautas de asesoramento para por en
práctica na aula.
Neste marco deberemos ter en conta tamén o recurso das adaptacións curriculares, proceso
consistente en adecuar o curriculo a un determinado grupo de alumnado.

O grao destas modificacións determinará as características das adaptacións diferenciando en todo
caso entre: adaptacións curriculares significativas, aquelas que prescinden de contidos esenciais,
así como de obxectivos xerais que se consideren básicos na materia; adaptacións curriculares non
significativas (material didáctico, organización do espazo e do tempo, adaptacións da
metodoloxía...), cambios que o profesorado introduce puntualmente na súa ensinanza para dar
resposta á existencia de diferencias individuais ou dificultades da aprendizaxe transitorias.
Ademáis disto, para afrontar o problema da diversidade dende o principio do proceso de
ensino/aprendizaxe, teremos moi en conta os datos obtidos da evaluación inicial que levaremos a
cabo en cada grupo. Entre outros mecanismos, prevese a realización dunha proba obxectiva
(abarcará os tres tipos de contidos: conceptuais, procedimentais e actitudinais) que nos permita
coñecer o punto de partida de cada alumno/a e as súas capacidades ao comezo do proceso
educativo. Unha vez avaliada esta proba e coas conclusións que se obteñan, calibraremos a posta
en práctica ou non das diversas estratexias necesarias para facer fronte de forma eficiente a
eventuais problemas derivados dunha excesiva diversificación na aula.
• 12.ATENCIÓN DO ALUMNADO CON NECESIDADES EDUCATIVAS DE APOIO
EDUCATIVO (ANEAE).
No proceso de ensinanza-aprendizaxe na ESO, consideramos a diversidade real que existe nun
grupo-clase aparentemente homoxéneo pola idade e espazo común onde todos traballan e
aprenden.
Aceptamos que o alumnado aprende de xeitos, formas e ritmos diferentes, que a cantidade e
calidade do aprendido tamén o é, pero, sobre todo, que os mecanismos polos que se produce a
aprendizaxe significativa, segundo a teoría cognitiva de Ausubel, son basicamente idénticos. Por
este motivo, incluímos nesta programación procedementos variados que estimulen a aprendizaxe en
grupos heteroxéneos. Para conseguir que a diversidade non sexa un obstáculo senón un punto de
partida e un factor de enriquecemento e de relación construtiva para o alumnado, intentaremos
desenvolver a autonomía progresiva dos-as alumnos-as, individual e grupalmente. En relación a isto,
propoñemos a organización da aula en equipos de traballo, a distribución de tarefas compartidas e

responsabilidades dentro do grupo.
A aprendizaxe das CCSS, Xeografía e Historia é un proceso activo e cambiante. Por todo isto
seleccionamos una cantidade de actividades que, no seu conxunto, pretenden conseguir un
obxectivo básico: un proxecto aberto, adaptable a situacións diferentes e a ritmos diversos, esixidos
pola heteroxeneidade do alumnado.
Na organización das actividades de atención á diversidade, teremos en conta as diferentes vías
polas que se pode tratar atendendo á lexislación vixente:
As medidas de Reforzo Educativo: É unha medida ordinaria de atención á diversidade xa que afecta
a elementos non prescriptivos do currículo como son a secuencia de contidos, formas e instrumentos
de avaliación, organización da aula, agrupamentos de alumnos e metodoloxía. É unha medida que
non precisa de autorización por parte dos pais/titores do alumno-a. Son medidas dirixidas a alumnos
que coa modificación dos elementos antes indicados poden seguir o proceso ordinario de ensino-
aprendizaxe.
Son elaboradas polo profesor-a, co coñecemento do titor-a, quen llo comunicará ó equipo directivo e
á familia. Levaranse a cabo no contexto escolar ordinario polo profesor coa colaboración, se é o
caso, doutros profesionais. Reflectirase no expediente académico e no informe ás familias pero no
terán constancia no libro de escolaridade. A constancia do reforzo e a valoración da súa utilidade
serán requisito previo para a participación no PMAR.
As Actividades de Ampliación: Serán actividades destinadas ao alumnado que ten mariores
rendementos na aprendizaxe significativa co fin de evitar o malestar entre estes alumnos-as, que
poden verse desatendidos e chegar incluso ao abandono dos estudos. Basearanse en actividades
de ampliación dos diferentes aspectos que se traballen nas UU.DD. O seguimento destas
actividades será similar ao das actividades de reforzo.
As Adaptacións Curriculares: Son medidas extraordinarias de atención á diversidade, xa que poden
afectar a tódolos elementos do currículo. A súa finalidade é atender ás necesidades educativas
motivadas por unha dificultade persoal ou por capacidades excepcionais. O referente para a súa
elaboración serán os obxectivos xerais da etapa concretados no Proxecto Curricular. Poderán
pertencer a outro curso ou etapa distinto do que curse o alumno-a. A conveniencia da elaboración
dunha adaptación curricular decidirase despois de ter esgotadas outras medidas ordinarias de
intervención educativa.
As adaptacións curriculares levaranse a cabo no contexto educativo ordinario, agás casos
excepcionais. O seu deseño e desenvolvemento será responsabilidade do profesor/a que imparte a
área ou materia, en colaboración e asesorado polo Departamento de Orientación. A duración das
Adaptacións será dun ciclo, agás no 2º curso da ESO, no que poderán desenvolverse só nun curso
orde 6 de outubro de 1995
O alumnado que requira unha atención educativa diferente á ordinaria debe permanecer na aula co
resto dos compañeiros2.
Ademáis as administracións educativas deberán regular as medidas adecuadas para a atención de
dito alumnado, así como realizar as adaptacións do curriculo, a integración de materias en ámbitos,
os agrupamentos flexibles, apoio nos grupos ordinarios, desdobramentos de grupos, a oferta de
materias específicas, os programas de tratamento personalizado e os programas de mellora de
aprendizaxe e de rendemento (PMAR).
En canto aos alumnos con problemas de audición ou hipoacusia, algúns centros educativos poden
contar coa axuda de especialistas de audición e linguaxe, en pedagoxía terapéutica e incluso un
intérprete de lingua de signos. “...as administracións educativas establecerán.... os recursos de
apoio humanos e materiais que favorezan o acceso ao currículo do alumnado con necesidades
educativas especiais e adaptarán os instrumentos, e, no seu caso, os tempos e apoios que aseguren
unha correcta avaliación deste alumnado3. Sen embargo o máis frecuente é que o profesor se atope
sen ningún tipo de axuda, neste caso, terá que valerse de adaptacións curriculares e estratexias que
permitan ao alumnado desenvolver ao máximo as súas capacidades. Seguindo á LOMCE, art 9, 4,
faremos as seguintes adaptacións, sempre dependendo do grao de perda auditiva do alumnado:
• 1.Adaptacións nos elementos básicos do currículo, que afectan aos obxectivos e contidos, á
metodoloxía e actividades e á avaliación dos alumnos. A adaptación de contidos e obxectivos farase
asegurando o equilibrio entre todas as capacidades evitando que a aprendizaxe só se oriente á
adquisición de conceptos, priorizando obxectivos referentes á comunicación, socialización e

2 A escolarización do alumnado que presenta dificultades específicas de aprendizaxe rexirase polos principios de normalización e
inclusión e asegurará a súa non discriminación e a igualdade efectiva no acceso e permanencia no sistema educativo. LOMCE,
ART 9, punto 3.
3 LOMCE, ART 9,4.
autonomía, priorizando contidos referentes á destrezas, estratexías e métodos de traballo, de forma
que permitan maior autonomía... En canto ás adaptacións na metodoloxía, hai que ter en conta a
incorporación de métodos activos que impliquen a experiencia directa do alumnado co medio, o uso
dun sistema complementario de comunicación que acompañe ás verbalizacións, resaltando a
expresión corporal e o uso de mans e xestos como apoio á comunicación...
• 2.Adaptacións nos sistemas de avaliación.En canto ás adaptacións na avaliación, haberá que
ter en conta o establecemento de criterios de avaliación individualizados para os alumnos con
deficiencia auditiva que inclúan obxectivos e contidos específicos para estes, esteablecemento de
criterios de promoción en función das adaptacións curriculares individualizadas, facilitarlle ao alumno
o apoio específico e visual necesario para poder realizar as actividades de avaliación, determinar os
sistemas de avaliación adecuados para as capacidades destes alumnos (avaliacións obxectivas ou
de resposta curta en áreas diferentes da lingua castelá e extranxeira nas que se minimice a
influencia da capacidade de comprensión e expresión escrita nos resultados).
• Parálise cerebral:
O perfil cognitivo do alumnado con parálise cerebral é diferente ao dos demáis. En canto á linguaxe
teremos que ter en conta se o seu problema é de fala ou de comunicación, o que influirá en
problemas de lectura. A memoria pode fallarlle a nivel percptivo-sensorial, motriz, grafo-perceptiva...
A nivel xeral convén ter en conta a súa dificultade de adquisición de conceptos espacio-temporais,
de organización e orientación espacial, manipulación e lateralidade, e coordinación viso-motora.
Por iso é moi importante a flexibilidade do curriculo para que sexa integrador e ao mesmo tempo
poidamos darlle unha atención individualizada ao alumnado. A adaptación curricular debe pois
facerse dende o convencemento de que o alumno pode seguilo considerando a súa individualidade.
Teremos que modificar os obxectivos, contidos e criterios de avaliación, que terán que estar dirixidos
a alumnos cuxos procesos mentais non poidan comprender unha adaptación menos significativa. De
ahí que sexa imprescindible que o docente conta coa axuda do departamento de orientación e dun
psicopedagogo.
Na materia de xeografía e historia hai que ter en conta a confección e lectura de mapas, planos,
gráficos, mapas conceptuais ou calquera outro tipo de diagramas e representacións gráficas que
presentan serias dificultades. Destacan tamén os problemas de orientación no mapa ou no plano, xa
que todas estas tarefas requiren de habilidades espaciais e boa coordinación visomotora
(habilidades moi deficitarias nalgúns casos de alumnos con problemas motores).
Estas habilidades remediaranse coa axuda dun profesor de apoio que realice o traballo gráfico que
non pode facer o alumno ou a alumna por si mesmo e prestando atención e cerciorarse se o alumno
abstrae, comprende e interpreta estas representacións, que non pode realizar directamente. As
representacións gráficas da realidade, as veces, son difíciles de entender pola poboación xeral a
edades temperás, sendo ainda máis complicadas para a poboación con parálise cerebral, polos
problemas xa sinalados.
13.INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DO ENSINO E A PRÁCTICA
DOCENTE.
A LOMCE no seu artigo 18 no punto 1., expón que a avaliación dos procesos de ensino e da
práctica docente deberá incluír polo menos, os seguintes aspectos xerais:
Funcionamento dos órganos de coordinación docente.
Relacións entre profesorado e alumnado.
Ambiente clima de Traballo nas aulas.
Organización da aula e aproveitamento dos recursos.
Colaboración cos pais, nais ou titores legais.
Mediante os seguintes indicadores poderemos avalialos:

• ESCALA
• O nivel de dificultade foi adecuado ás características do alumnado. • • • •

1 2 3 4
• Conseguiuse motivar para lograr a actividade intelectual do
• • • •
alumnado.
• Ofrécense a cada alumno/a as explicacións individualizadas que

• • • •
precisa.
• Analízanse e coméntanse co alumnado os aspectos máis

• • • •
significativos derivados da corrección das probas, traballos, etc
• Atendeuse adecuadamente á diversidade do alumnado. • • • •
• Creouse un clima de respeto e traballo na aula. • • • •
• Usáronse distintos instrumentos de avaliación. • • • •
• Utilízanse distintas estratexias metodolóxicas en función dos temas

• • • •
a tratar.
• Incorpóranse as TIC aos procesos de ensino – aprendizaxe • • • •
• Préstase atención aos elementos transversais • • • •
• Grao de coordinación co titor-a e resto de equipo docente

• • • •
• Grao de coordinación con PT e AL e orientación • • • •

14.MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DAS PROGRAMACIÓNS
DIDÁCTICAS.
O departamento de Xeografía e Historia fará unha revisión da programación polo menos unha vez
ao mes. Das decisións que se tomen levantarase acta e, de ser o caso, incorporaranse as
modificacións acordadas no momento da súa nova elaboración ao principio do seguinte curso
escolar. Para a toma de decisións ao respecto, teremos como referencia a seguinte táboa:
ESCALA
1 2 3 4
Adecuación do deseño das unidades didácticas, temas ou proxectos a
partir dos elementos do currículo.
O desenvolvemento da programación respondeu á secuenciación e a
temporalización previstas.
Adecuación da secuenciación dos estándares para cada unha das
unidades, temas ou proxectos.
Vinculación de cada estándar a un ou varios instrumentos para a súa
avaliación.
Asociación de cada estándar cos elementos transversais a desenvolver.
Fixación dunha estratexia metodolóxica común para todo o departamento.
Adecuación dos materiais didácticos utilizado
Grao de integración das TIC no desenvolvemento da materia.
Adecuación do plan de avaliación inicial deseñado, incluídas as
consecuencias da proba
Adecuación das pautas xerais establecidas para a avaliación continua:
probas, traballos, etc.
Adecuación dos criterios establecidos para a recuperación dun exame e
dunha avaliación
Adecuación dos criterios establecidos para a avaliación final.
Adecuación dos criterios establecidos para a avaliación extraordinaria.
Adecuación dos criterios establecidos para o seguimento de materias
pendentes.
Adecuación dos criterios establecidos para a avaliación desas materias
pendentes.
Adecuación dos exames, tendo en conta o valor de cada estándar.
Adecuación dos programas de apoio, recuperación, etc. vinculados aos
estándares.
Adecuación das medidas específicas de atención ao alumnado con NEAE.
Grao de desenvolvemento das actividades complementarias e
extraescolares previstas.
Adecuación dos mecanismos para informar ás familias sobre avaliación e
promoción
15.MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS.
Ademais do libro de texto, usaranse outros recursos como apuntes, presentacións en
Powerpoint, fichas, proxeccións de vídeos, textos, gráficas, mapas... e calquera outro material
susceptible de facilitar o proceso de aprendizaxe.
Así mesmo usarase a aula virtual na que o alumnado atopara o material que será traballado ao
longo do curso, o seu uso non só é recomendable, senón necesaria e fundamental para poder
acadar os obxectivos.
16. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES.
Participamos da importancia que as actividades complementarias e extraescolares teñen para a
formación do noso alumnado. Ademais, de que contribúen abertamente á consecución de obxectivos
didácticos que plantexamos nesta programación.
Por outra banda, a realización deste tipo de actividades potencia a transmisión de valores e
experiencias no ámbito educativo, así como favorece as relacións interpersoais e a integración dos
alumnos/as.
Con estas actividades pretendemos alcanzar os seguintes obxectivos:
Promover a creación artística, completar a formación académica, educar na paz e na tolerancia,
dotar aos alumnos/as dunha bagaxe de experiencias que os forme para unha integración efectiva na
realidade social.
Están previstas varias actividades (viaxes culturais, visitas a museos, ...que se concretarán ao
longo do curso con antelación.
17. PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES DIDÁCTICAS:
A continuación, desenvólvese de xeito moi resumido a programación de cada unha das 15 unidades
didácticas en que foron organizados e secuenciados os contidos deste curso. Para facer o deseño
curricular partimos do currículo recollido na lexislación nomeada nos apartados 1 e 2 desta PDA.
As Unidades Didácticas constitúen a planificación, preparación ou programación da actividade
docente máis operativa, xa que organizan o tempo educativo, para acadar os obxectivos, contidos e
os indicadores de logro que temos que abordar no curso escollido, seguindo o indicado no Decreto
86/2015, xunto coas indicacións que puideran xurdir do departamento didáctico para cada curso.
A programación de UDs ten que ser un traballo útil para o noso quefacer diario. Neste curso optamos
pola temporalización quincenal, que nos aporta unha organización temporal básica, tanto a nivel
técnico como profesional.
En cada U.D. seguiremos o mesmo patrón de traballo, para crear un método organizativo que non
descentre ao noso alumnado. Así:
Comezarase presentando ao alumnado unha situación cercana á súa experiencia, e intercambiando

con eles preguntas e repostas. Despois recordaranse os contidos xa tratados que sexan relevantes
para a nova Unidade: unha pequena explicación, varios exemplos, algúns exercicios, etc.
Os contidos que deban tratarse amosaranse dunha forma clara e organizada. Considérase
importante desenvolver varios exemplos que sexan aplicacións destas aprendizaxes.
Utilizaranse as posibilidades que ofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación,
empregándoas nas actividades de aula: explicacións, exercicios... e para consultar e obter
información sobre temas relacionados coa nosa actividade docente. Tratarase de fomentar no
alumnado diferentes habilidades en relación coas TIC, que van desde buscar, obter e procesar
información, ata transmitila en distintos soportes unha vez tratada, incluíndo a utilización delas como
elemento esencial para informarse, aprenderen e comunicarse. Intentaremos que o alumnado
adquira destreza no uso especialmente de programas informáticos específicos da nosa materia,
como é o Proxecto Terra, a páxina do INE, Meteogalicia, etc.
Proporanse actividades do libro de texto, doutros libros seleccionados, así como fichas de
ampliación para os alumnos máis avantaxados. En todos os casos, iranse aclarando as dúbidas
segundo os estudantes os van desenvolvendo no seu pupitre, mediante a observación continua na
aula, e corrixindo no encerado os exercicios propostos.
O alumnado que presente dificultades, terá un Reforzo e adicaráselles un tempo fóra da clase.
Revisaranse as fichas de Reforzo e os cadernos de traballo.
A concreción desta metodoloxía, a súa temporalización, así como o material que se empregaría
nesta Programación Didáctica, está recollida no Anexo.

UD 1 Islam. PI, invasión musulmana, evolución de Al Andalus e dos SESIÓNS 6
reinos cristiáns.
1.- Ubicación e temporalización:
Bloque 1: A Historia
2.- Obxectivos:
Da etapa: Específicos:
a, c, d, f, h, l, n.
3.- Contidos
B3.1.Relación entre o pasado, presente e futuro a través da historia.
B3.2.Fontes históricas.
B3.3. Cambio e continuidade.
B3.4.Tempo histoŕ ico.
B3.5.Vocabulario histórico-artístico.
B3.6.Idade Media. Concepto e as etapas (Alta, Plena e Baixa Idade Media).
B3.9.Islam. Península Ibérica. Invasión musulmana. Evolución de Al-Andalus e dos reinos
cristiáns.
4.- Avaliación
Criterios de avaliación:
B3.9.Analizar a evolución dos reinos cristiáns e musulmáns nos seus aspectos socioeconómicos,
políticos e culturais.
Perfil de compentencia. Descriptores dos estándares de
XHB3.9.1.Comprende as orixes do Islam e o seu aprendizaxe avaliable:
alcance posterior. Identificar, nomear e clasificar fontes
históricas, e explicar diferenzas entre

CSC, CCEC. interpretacións de fontes diversas.
-Explicar as características de cada tempo
histórico e certos acontecementos que
determinaron cambios fundamentais no
rumbo da historia, diferenciando períodos
que facilitan o seu estudo e a súa
interpretación.
-Utilizar un vocabulario histórico e artístico
con precisión, inseríndoo no contexto
adecuado.
Criterios de calificación:
Actividades do portfolio. Exame.
UD 2 Europa na Alta Idade Media. SESIÓNS 6
Bloque 3. A Historia.
2.- Obxectivos:
a, c, d, g, l
3.- Contidos
B3.4.Tempo histórico.

B3.7.Caída do Imperio Romano de Occidente: división política e invasións xermánicas. Imperio
Bizantino e reinos xermánicos.
4.- Avaliación
B3.7.Describir a nova situacion económica, social e política dos reinos xermánicos.
Perfil de Competencia: Descriptores dos estándares de
aprendizaxe avaliable:
XHB3.7.1.Compara as formas de vida (en diversos
Identificar, nomear e clasificar fontes
aspectos) do Imperio Romano coas dos reinos
históricas, e explicar diferenzas entre
xermánicos.
interpretacións de fontes diversas.
CSC, CAA. -Explicar as características de cada tempo
interpretación.
adecuado.
UD 3 Europa na Plena Idade Media. SESIÓNS 6
Dúas últimas semanas de outubro
2.- Obxectivos:
De etapa: Específicos:
a, c, d, g, l.
3.- Contidos
B3.4.Tempo histórico.
B3.8.Feudalismo.
4.- Avaliación
B3.8.Explicar a organización feudal e as súas consecuencias
XHB3.8.1.Caracteriza a sociedade feudal e as aprendizaxe avaliable:
relacions entre señores e campesiños. Identificar, nomear e clasificar fontes
CSC. históricas, e explicar diferenzas entre
interpretacións de fontes diversas.
interpretación.
adecuado.
UD 4 O renacemento das cidades. A Baixa Idade Media. SESIÓNS 6
Dúas primeiras semanas de novembro
2.- Obxectivos:
a, c, d, g, l.
3.- Contidos
B3.4.Tempo histoŕ ico.
B3.8.Feudalismo.
B3.12.Arte románica, gótica e islámica.
4.- Avaliación
B3.8.Explicar a organización feudal e as súas consecuencias
B3.12.Comprende as características e funcións da arte na Idade Media.

XHB3.8.1. Caracteriza a sociedade feudal e las aprendizaxe avaliable:
relacións entre señores e campesiños. Identificar, nomear e clasificar fontes
CSC históricas, e explicar diferenzas entre
XHB3.10.2. Explica la importancia do Camiño de interpretacións de fontes diversas.
Santiago. -Explicar as características de cada tempo

CSC, CCEC, CCL. histórico e certos acontecementos que
XHB3.12.1.Describe as características da arte
románica, gótica e islámica.
CSC, CCEC, CCL.
interpretación.
adecuado.
UD 5 Os Reinos Peninsulares durante a Alta Idade Media. SESIÓNS 6
Bloque 2: A historia
Dúas últimas semanas de novembro.
2.- Obxectivos:
g, h, l, n, ñ.
3.- Contidos
B3.10.Reconquista e repoboación.
UD 6 A representación da Terra. Aplicación de técnicas de SESIÓNS
orientación e localización xeográfica.
Bloque 1: O mediio físico.
2.- Obxectivos:
b, e, f, g,
Contidos
B1.1. Localización. Latitude e lonxitude.

4.- Avaliación
B1.1.Localizar espazos xeográficos e lugares nun mapa ou nunha imaxe de satélite utilizando
coordenadas xeográficas.
Perfil de Competencia: Descriptores dos estándares
XHB1.1.1. Localiza espazos xeograf́ icos e lugares de aprendizaxe avaliables.
nun mapa de España e de Galicia, utilizando datos Identifica, clasifica, e interpreta diferentes
de coordenadas xeográficas. tipos de mapas, mapas temáticos e imaxes
CAA, CMCCT. e imaxes de satétlite.
. Compara e interpreta diferentes
fotografías aéreas.
4.- Avaliación
UD 7 Principais medios naturais. O caso español e galego. SESIÓNS 6
Bloque 1: O medio físico
Desenvolveríase nas 2 semanas intermedias de xaneiro, ao ter en conta o comezo das
clases despois do nadal.
2.- Obxectivos:
b, e, g, h. Específicos:
3.- Contidos
B1.2. Características xerais do medio físico de España e de Galicia.
4.- Avaliación
B1.2.Ter unha visión global do medio físico de España e de Galicia e das súas características xerais.
Perfil de Competencia: Descriptores dos estándares
XHB1.2.1.Enumera e describe as peculiaridades do de aprendizaxe avaliable:
medio físico español e galego Identifica, clasifica, e interpreta diferentes
CAA, CMCCT, CD, CCL. tipos de mapas, mapas temáticos e imaxes
imaxes de satétlite.
Compara e interpreta diferentes
fotografías aéreas.
B3.10.Entender o proceso das conquistas e da repoboación dos reinos cristiáns na Península Ibérica e
as súas relacións con Al-Andalus.
XHB3.10.1.Interpreta mapas que describen os aprendizaxe avaliable:
procesos de reconquista e repoboación cristiá na Identificar, nomear e clasificar fontes
Península Ibérica. históricas, e explicar diferenzas entre
CSC, CAA. interpretacións de fontes diversas.
interpretación.
adecuado.
UD 8 A hidrografía na Península Ibérica e en Galicia. SESIÓNS 6

Bloque 1: O medio físico.
Última semana de xaneiro e primeira de febreiro.
2.- Obxectivos:
b, e, f, g, h.
3.- Contidos
B1.3. Medio físico de España: relevo e e
hidrografía.
4.- Avaliación
B1.3. Situar no mapa de España as unidades e os elementos principais do relevo peninsular, así como
os grandes conxuntos ou espazos bioclimáticos.
XHB1.3.1.Sitúa nun mapa físico as principoais unidades do aprendizaxe avaliable:
relevo español. Identifica, clasifica, e interpreta
XHB1.3.2.Describe as unidades de relevo con axunda diferentes tipos de mapas, mapas
dun mapa físico de España. temáticos e imaxes imaxes de
satétlite.
Compara e interpreta
diferentes áreas e interpreta
diferentes fotografías.
UD 9 Climas en España e en Galicia. SESIÓNS 6
Bloque 1.O medio físico.
Dúas semanas intermedias de febreiro.
2.- Obxectivos:
b, e, f, h, g.
3.- Contidos
B1.5. Clima: elementos e factores, diversidade climática da Península Ibérica e de Galicia.
4.- Avaliación
B1.5.Coñecer e describir os grandes conxuntos bioclimáticos que conforman o espazo xeográfico
español e galego.
XHB1.5.1.Localiza nun mapa os grandes conxuntos aprendizaxe avaliable:
ou espazos bioclimáticos de España. Identifica, clasifica, e interpreta diferentes
CAA, CMCCT, CD, CCL. tipos de mapas, mapas temáticos e imaxes
XHB1.5.2.Analiza e compara as zonas imaxes de satétlite.
bioclimáticas españolas utilizando gráficos e Compara e interpreta diferentes
imaxes. áreas e interpreta diferentes
CAA, CMCCT, CD. fotografías.
XHB1.5.3.Localiza nun mapa os espacios
bioclimáticos de Galicia.
CAA, CMCCT, CD.
UD 10 Os grupos humanos e o medio. Análise da súa interrelación. SESIÓNS 6
Bloque 1. Medio Físico
2.- Obxectivos:
b, e, f, g, m.
3.- Contidos
B1.6. Di versidade de paisaxes. Zonas bioclimáticas da Península Ibérica e de Galicia.
B1.7.Medio natural e problemas ambientais en España.
4.- Avaliación
B1.6. Coñecer os principais espazos naturais de España e de Galicia.
B1.7. Coñecer , describir e valorar a acción do ser humano sobre o medio ambiente español e galego e
as súas consecuencias.
XHB1.6.1.Distingue e localiza nun mapa as aprendizaxe avaliable:
paisaxes de España e de Galicia. Identifica, clasifica, e interpreta diferentes
tipos de mapas, mapas temáticos e imaxes

CAA, CMCCT, CD.
imaxes de satétlite.
XHB1.7.1.Realiza buscas en medios impresos e
Compara e interpreta diferentes
dixitais referidas a problemas ambientais actuais en
España e en Galicia, e localiza páxinas e recursos áreas e interpreta diferentes
da web directamente relacionados con eles. fotografías.
Actividades do portfolio. Exame
UD 11 A Poboación I. SESIÓNS
Bloque 2. Espazo humano.
2.- Obxectivos:
b, c, e, f, g.
3.- Contidos
B2.1.Poboación mundial: modelos demográficos e movementos migratorios.
B2.2. Poboación europea: distribución e evolución.
4.- Avaliación
B2.1.Comentar a información en mapas do mundo sobre a densidade de poboación e as
migracións
B2.2. Analizar a poboación europea no relativo á súa distribución e dinámica, e ás súas políticas
De poboación.
Perfil de Competencia: Descriptores dos estándares de aprendizaxe
XHB2.1.1. Localiza en no mapa mundial os avaliable
continentes e as áreas máis densamente Localizar nun mapa as áreas máis densa-
poboadas. Mente poboadas.
CAA, CMCCT, CSD, CD. Explicar o impacto das migracións.
XHB2.1.2.Explica o impacto das ondas
migratorioas nos países de orixe e nos de acollida.
CAA, CMCCT, CSD, CD
XHB2.2.1. Explica as características da poboación
europea.
CAA, CMCCT, CSD, CD.
XHB2.2.2. Compara entre paiś es a poboación
europea segundo a súa distribución, evolución e
dinámica.
CAA, CMCCT, CSD, CD, CCL.
UD 12 A poboación II. SESIÓNS
2.- Obxectivos:
b, c, e, f, g, h.
3.- Contidos
B2.3.Poboación española: evolución, distribución e dinámica. Movementos migratorios.
B2.4. Poboación de Galicia: evolución, distribución e dinámica. Movementos migratorios.
4.- Avaliación
B2.3.Analizar as caracterísitcas da poboación española , a súa distribución, dinámica e evolución e os
movementos migratorios.
B2.4. Analiza as caracteriś ticas da poboación de Galicia, a súa distribución, diná mica y evolución,
e os movementos migratorios.
XHB2.3.1.Explica a pirámide de poboación de aprendizaxe avaliable:
España e das comunidades autónomas. Analizar e explicar os movementos migratorios
CAA, CMCCT, CSD, CD, CCL. a través de mapas así como diferentes
XHB2.3.2.Analiza en distintos medios os pirámides de poboación das principais
movementos migratorios nas últimas tres comunidades autónomas.
décadas en España. Explicar a emigración galega.
XHB2.4.1.Coñece o proceso da emigración
galega, as súas etapas e os destinos principais.
UD 13 Un mundo urbanizado I. SESIÓNS

2.- Obxectivos:
b, c, e, f, g, h.
3.- Contidos
B2.5. Proceso de urbanizació n o planeta.
B2.6.A cidade e o proceso de urbanización europeo.
4.- Avaliación
B2.5. Sinalar nun mapa mundi as grandes áreas urbanas e identificar e comentar o papel das cidades
mundiais, como dinamizadoras da economía das súas rexións.
B2.6.Comprender o proceso de urbanización, os seus pros e as súas contras en Europa.
XHB2.5.1.Realiza un gráfico con datos da aprendizaxe avaliable:
evolución do crecemento da poboación urbana no
mundo
CAA, CMCCT, CSC, CD, CCL.
XHB2.5.2. Sitúa no mapa do mundo as vinte
cidades máis poboadas, di a que país pertencen e
explica a súa posición económica.
XHB2.6.1.Resume elementos que diferencien o
urbano e o rural en Europa
XHB2.6.2. Distingue os tipos de cidades do noso
continente.

UD 14 Un mundo urbanizado II. SESIÓNS 6
Bloque 2.O medio humano.
2.- Obxectivos:
b, c, e, f, g, h.
3.- Contidos
B2.7. A cidade e o proceso de urbanización en España e Galicia
4.- Avaliación
B2.7.Recoñecer as características das cidades españolas e galegas e as formas de ocupación
do espazo urbano.
XHB2.7.1.Interpreta textos que expliquen las aprendizaxe avaliable:
caracteriś ticas das cidades de España e de Galicia,
axudándose de internet e de medios de
comunicaicón escrita.
UD 15 Principais retos e problemas medioambientais en España e SESIÓNS
Galicia.

2.- Obxectivos:
b, c, e, f, g, h, m, ñ.
3.- Contidos
B2.8. Diversidade de medios naturais en España e en Galicia.
B2.9.Paisaxes no territorio español e galego.
B2.10. Principais retos y problemas medioambientais en España.
4.- Avaliación
B2.8.Coñecer os principais espazos naturais protexidos a nivel peninsular e insular.
B2.9. Identificar as principais paisaxes humanizadas españolas e galegas e identificalos por
comunidades autónomas.
B2.10.Coñecer e analizar os problemas e retos ambientais que afronta España, orixe e posibles vías
para afrontar estes problemas.
XHB2.8.1.Sitúa os parques españois nun mapa e aprendizaxe avaliable:
explica a situación actual dalgúns deles.
XHB2.8.2. Elabora gráficos de distinto tipo (liñais, de
barra,de sectores) en soportes virtuais ou
analóxicos, que reflexen información económica e
demográfica de países ou áreas xeográficas a partir
dos datos elexidos.

XHB2.9.1.Clasifica as principais paisaxes
humanizadas españolas a través de imaxes.
XHB2.9.1.Clasifica as principais paisaxes
humanizadas españolas a través de imaxes.
XHB2.10.1.Compara paisaxes humanizadas
españolas segundo a súa actividade económica.

Programación 3º ESO

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Programación 3º ESO

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÍNDICE:

3.XUSTIFICACIÓN DA NOSA PDA.

7.A METODOLOXÍA DIDÁCTICA.

8.2.Criterios de cualificación e recuperación.

11.RESULTADOS DA APRENDIZAXE AVALIABLES.

12.ATENCIÓN DO ALUMNADO CON NECESIDADES EDUCATIVAS DE APOIO EDUCATIVO.

13.INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DO ENSINO E A PRÁCTICA

14.MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DAS PROGRAMACIÓNS

15.MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS.

16.ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES.

17.PROGRAMACIÓN DAS UNIDADES.

Santiago de Compostela de case 80 quilómetros cadrados de extensión.

resultado da superposición de xente doutros lugares de Galicia e de España (empregados de

É un concello en pleno proceso de transición dende un concello de base agraria a un de

vivendas unifamiliares e algunhas urbanizacións de recente construción.

Ramallosa e Os Tilos. Non hai centros de ensino privados nin de FP.

A meirande parte dos alumnos/as pertencen a familias de clase media-baixa conformada,

fundamentalmente, por empregados do sector público (Universidade, Xunta, Sanidade, TVG...) e

traballadores da construción ou do sector servizos privado.

As diverxencias socioeconómicas e de formación do núcleo familiar manifestan á súa vez, no

costumes, inquietudes, hábitos lectores...

caso, non plantexa problemas dende o punto de vista de desenvolvemento do proceso de

1.2.O IES Caheiras.

forma: 21 grupos de ESO (5 de 1º, 5 de 2º, 6 de 3º máis PMAR e 4 de 4º) e 7 de Bacharelato (3 de

Ademáis, conta con arredor de 60 profesores/as, un Departamento de Orientación atendido por

tres profesionais (un profesor de Orientación e dous de Pedagoxía Terapéutica), 2 administrativas, 2

conserxes, 3 operarios de limpeza e unha encargada de cafetería en réxime de concesión.

de informática, laboratorios, cafetería, instalacións deportivas exteriores, ximnasio, aula de debuxo,

A presente PD refírese á materia de Xeografía e Historia, de 3º da ESO, último curso académico

do 3 de outubro, modificada pola Lei Orgánica 10/2002, do 23 de decembro, de Calidade en

obrigatoriamente en todos os anos que dura a etapa.

No momento actual, temos que cinguirnos ás modificacións da Lei Orgánica 8/2013, do 9 de

igualdade de oportunidades e faga efectiva a posibilidade de que cada alumno e alumna

desenvolvan ao máximo as súas potencialidades.

Coa LOMCE as competencias básicas pasarán a chamarse competencias clave, e abranguen

o Currículo Básico de ESO e do Bacharelato, sendo para o territorio galego especificados no

denominada “Xeografía e Historia”.

A publicación do RD 665/2015, de 17 de xullo, polo que se desenvolven determinadas

disposicións relativas ao exercicio da docencia na ESO, o Bacharelato, a Formación Profesional e

as ensinanzas de réxime especial, á formación inicial do profesorado e ás especialidades dos

as relacións entre as competencias, os contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a

educación secundaria obrigatoria e o bacharelato. O RD 5/2016, de 9 de decembro de medidas

urxentes para a ampliación do calendario de implantación da LOMCE.

Na presente PD, para estas concrecións, seguiremos a RESOLUCIÓN do 15 de xullo de 2016,

instrucións para a implantación, no curso académico 2016/17, do currículo, establecido no Decreto

86/2015, do 25 de xuño, da ESO e do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma

de Galicia, por considerala como última modificación lexislativa, en Galicia, na implantación da

de graduado en Educación Secundaria Obrigatoria e Bacharelato, de acordo co disposto no Real

Decreto Ley 5/2016 de 9 de decembro.

3.XUSTIFICACIÓN DA NOSA PDA.

A elaboración dunha PROGRAMACIÓN constitúe un perfil de traballo que sintetiza moitas

tarefas concretas e propósitos cargados de contido e interacción formativa. Supón un xeito de

Departamento Didáctico e dende o Proxecto Educativo de Centro, no cal se establece a definición

programación de aula concretada e adaptada ás necesidades dun grupo de alumnado determinado.

O noso proxecto propón un modelo de ensino-aprendizaxe comprensivo que se enmarca dentro

cales desca o proxecto DeSeCo da OCDE, o informe Eurydice e o programa PISA.

A función do ensino é facilitar a aprendizaxe dos alumnos/as, axudándoos a construír, adquirir e

desenvolver as Competencias Clave que lles permitan integrarse na sociedade do coñecemento e

científicos e a nova economía global.

facer posible o pleno exercicio da cidadanía no marco da sociedade de referencia; constrúan un

proxecto de vida satisfactorio; acaden un desenvolvemento persoal emocional e afectivo equilibrado

e accedan a outros procesos educativos e formativos posteriores con garantías de éxito.

holístico, dinámico e funcional que xorde da combinación de habilidades prácticas, coñecementos

(incluíndo o coñecemento tácito), motivación, valores éticos, actitudes, emocións e outras