ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
ªÂϤÙË Î·È ∞Ó¿Ù˘ÍË
ªÔÓ¿‰ˆÓ ¶·Ú·ÁˆÁ‹˜ À‰ÚÔÁfiÓÔ˘
Î·È ∂Ó¤ÚÁÂÈ·˜
·fi ∞Ó·ÓÂÒÛÈ̘ ¶ÚÒÙ˜ ⁄Ϙ
Ανδρέας Ν. Σταύρακας,
Δηµήτρης Κ. Λυγούρας
ΕΛΒΙΟ Α.Ε. Συστηµάτων Παραγωγής
Υδρογόνου και Ενέργειας
Ξενοφών Ε. Βερύκιος
Πανεπιστήµιο Πατρών, Τµήµα
Χηµικών Μηχανικών
ΕΙΚΟΝΑ 1. Άποψη του εργαστηρίου της εταιρείας. Διακρίνεται µονάδα ισχύος 0.5ΚWe η οποία έχει
παραδοθεί στο Κ.Α.Π.Ε.
64 ¢∂§∆π√ ¶™¢ª-∏ ¡√∂ªµƒπ√™ 2007
∆· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÌfiÏ˘ÓÛ˘ ÙÔ˘ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ Î·È Ù˘
‰ËÌfiÛÈ·˜ ˘Á›·˜ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ÔÚ˘ÎÙÒÓ
η˘Û›ÌˆÓ ÁÈ· ·˘ÙÔΛÓËÛË Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹ ËÏÂÎÙÚÈ΋˜
ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜, ηıÒ˜ Î·È Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛ˘ ηÈ
·ÛÊ¿ÏÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÂÓÂÚÁÂÈ·ÎÔ‡ ÂÊԉȷÛÌÔ‡, ¤¯Ô˘Ó ‰ÒÛÂÈ
ÒıËÛË Û Ӥ˜ ȉ¤Â˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È ÌÂÙ·ÊÔÚ¿
ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¤ÙË.
Τ
o υδρογόνο αποτελεί το πιο ελπιδοφόρο
φορέα ενέργειας σε µεσοπρόθεσµο χρονικό
ορίζοντα. Κατά την καύση του δεν εκλύονται
ρύποι ενώ µε τη χρήση κυψελίδων καυσίµου είναι
δυνατή η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας µε
πολύ υψηλή απόδοση. Αν και η ανάπτυξη κυψελί-
δων καυσίµου που να ικανοποιούν τα κριτήρια της
αξιοπιστίας, της υψηλής αποδοτικότητας, της φο-
ρητότητας και του χαµηλού κόστους αντιµετωπίζει
ακόµη σηµαντικές τεχνολογικές προκλήσεις, ιδι-
αίτερη βαρύτητα, ωστόσο, έχουν η πηγή του
υδρογόνου και η ανάπτυξη αποδοτικών, ασφαλών
και προσιτών διαδικασιών παραγωγής του.
Θεωρητικά, το υδρογόνο µπορεί να εξαχθεί από
οποιοδήποτε υδρογονάνθρακα. Στην πράξη, το
φυσικό αέριο, το υγραέριο, το φυσικό αέριο, η
βενζίνη, το ντίζελ και η µεθανόλη είναι οι συνηθέ-
στερα αναφερόµενες πηγές. Αυτές οι πηγές, όµως,
είναι ορυκτά καύσιµα και παρουσιάζουν µερικά
από τα ίδια µειονεκτήµατα που αποδίδονται στις
καθιερωµένες διαδικασίες παραγωγής ηλεκτρικής
ενέργειας: δεν µειώνουν την εξάρτηση από τα
ορυκτά καύσιµα ούτε τις εκποµπές ρύπων και
των αερίων του θερµοκηπίου. Βραχυπρόθεσµα
βέβαια η παραγωγή του υδρογόνου µπορεί να
γίνει µε τη χρήση συµβατικών καυσίµων και την
υιοθέτηση µεθόδων συγκράτησης του εκλυόµενου
CO2. Μια βιώσιµη µεσοπρόθεσµη λύση, που
κερδίζει σε αποδοχή τα τελευταία χρόνια, είναι τα
βιο-καύσιµα που παράγονται από βιοµάζα. Αυτά
προσφέρουν υψηλή ενεργειακή πυκνότητα,
ασφάλεια και ευκολία διαχείρισης έτσι ώστε
µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την κατ’ απαί-
τηση παραγωγή υδρογόνου για κινητές εφαρµο-
γές και για την κατανεµηµένη παραγωγή ηλεκτρι-
κής ενέργειας.
 Συνολικά, η καθολική ανάγκη για βιώσιµη
ανάπτυξη, µείωση των αερίων του θερµοκηπίου
και των υπόλοιπων ρύπων έρχεται αντιµέτωπη µε
την επιθυµία για οικονοµική ανάπτυξη και τη συ-
νεχώς αυξανόµενη ζήτηση για ενέργεια. Η χρησι-
µοποίηση των ανανεώσιµων πηγών, όπως η βιο-
µάζα [1] και η διεργασία που έχουµε αναπτύξει
µπορεί να δώσει λύση στα προβλήµατα αυτά.
Η εταιρεία
Η εταιρεία ΕΛΒΙΟ Α.Ε. ιδρύθηκε στα τέλη του 2001
µε σκοπό την εκµετάλλευση των ερευνητικών
αποτελεσµάτων, στο πεδίο της παραγωγής
υδρογόνου, του εργαστηρίου Ετερογενούς
Κατάλυσης του τµήµατος Χηµικών Μηχανικών
του Πανεπιστηµίου Πατρών, το οποίο λειτουργεί
υπό τον καθηγητή Ξενοφώντα Βερύκιο. Η επιχεί-
ρηση αρχικά χρηµατοδοτήθηκε από την Εµπορική
Κεφαλαίου και την Γ.Γ.Ε.Τ. στα πλαίσια του προ-
γράµµατος ΠΡΑΞΕ Β ενώ πρόσφατα η πλειοψηφία
των µετοχών της αγοράστηκε από τo Σουηδικό
όµιλο εταιρειών MORPHIC Technologies. Κύρια
δραστηριότητα της είναι η ανάπτυξη και κατασκευή
µονάδων συµπαραγωγής ηλεκτρικής και θερµι-
κής ενέργειας από ανανεώσιµες (π.χ. βιο-αιθα-
νόλη) και συµβατικές (π.χ. φυσικό αέριο και
υγραέριο) πρώτες ύλες µε ενδιάµεση παραγωγή
υδρογόνου και χρήση κυψελίδων καυσίµου.
Η EΛΒΙΟ Α.Ε. στοχεύει στην εµπορικοποίηση
µέχρι το 2010 δύο συστηµάτων παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας, ισχύος 1 και 5 ΚW, µε
πρόβλεψη ετήσιας παραγωγής 1000 και 100
µονάδων αντίστοιχα. Σήµερα, τα συστήµατα
αυτά βρίσκονται σε στάδιο προεµπορικού
(πλήρως λειτουργικού) πρωτοτύπου ενώ λαµ-
βάνει χώρα περιορισµένη παραγωγή τους. Οι
µονάδες λειτουργούν µε πρώτη ύλη βιοαιθανό-
λη, βιοαέριο, φυσικό αέριο και υγραέριο.
Επίσης, η επιχείρηση έχει εξελίξει πρωτότυπη
µονάδα παραγωγής υδρογόνου ισοδύναµης
ηλεκτρικής ισχύος 10KW ενώ συµµετέχει σε
πλήθος έργων, όπως η κατασκευή µονάδας
ηλεκτρικής ισχύος 20KW µε πρώτη ύλη βιοαέριο
η οποία πρόκειται να εγκατασταθεί στο χώρο του
βιολογικού καθαρισµού της Πάτρας (λειτουργία
Ιούνιος 2008), η κατασκευή µονάδας ισχύος 5KW
η οποία έχει ήδη παραδοθεί στις εγκαταστάσεις
της οινοπνευµατοποιίας Β.Γ. Σπηλιώπουλου
καθώς και η µελέτη, ο σχεδιασµός και η κατα-
σκευή µονάδας παραγωγής υδρογόνου για τον
ανεφοδιασµό του πρώτου Ελληνικού αστικού
λεωφορείου υδρογόνου. Πρόκειται για ένα λε-
ωφορείο της ΕΘΕΛ το οποίο έχει ήδη παραδοθεί
σε µια ευρεία ερευνητική οµάδα µε σκοπό την
µετατροπή του σε υδρογονοκίνητο.
ΣΧΗΜΑ 1. Διάγραµµα διαδικασίας
Περιγραφή διεργασίας ΕΙΚΟΝΑ 2.
Aυλοί σωληνωτού HIWAR
Η βιοµάζα είναι πιθανώς η πρώτη πηγή ενέρ-
γειας που χρησιµοποιήθηκε από τον άνθρωπο
υπό τη µορφή πυράς. Η χρήση της ως ανανεώ-
σιµης πηγής ενέργειας έχει µελετηθεί και έχει
αναπτυχθεί σε τέσσερις άξονες [2]: καύση, πυ-
ρόλυση για την παραγωγή αερίων και υγρών
καυσίµων, χώνευση για την παραγωγή βιοαε-
ρίου και ζύµωση για την παραγωγή βιοαιθανό-
λης. Η διεργασία που προτείνουµε εδώ συνδυ-
άζει τις περισσότερες από τις υπάρχουσες
τεχνολογίες και ταυτόχρονα λύνει το πρόβληµα
καθαρισµού επιτυγχάνοντας υψηλές αποδόσεις
και πολύ χαµηλές εκποµπές ρύπων. Η διαδι-
κασία παρουσιάζεται σχηµατικά στο σχ. 1.
Οι διάφορες πηγές βιοµάζας περιλαµβάνουν
τις ενεργειακές καλλιέργειες (π.χ. σόργο, χλόες),
τα σιτηρά (π.χ. καλαµπόκι, σίτος), τα λιγνοκυττα-
ρινούχα υλικά (π.χ. δέντρα, µίσχοι καλαµποκιού,
άχυρο) και τα χαµηλής ή αρνητικής αξίας υπο-
προϊόντα των αγροβιοµηχανιών (π.χ. µελάσες,
πολτός, κουκούτσια, κελύφη). Σηµαντικά ποσά
χρησιµοποιήσιµης βιοµάζας περιέχονται επίσης
στα αστικά απορρίµµατα (π.χ. άχρηστα χαρτιά,
οργανικά κλάσµατα) η χρήση των οποίων θα
µειώσει τις πιέσεις στις περιορισµένες µεθόδους
διάθεσης όπως οι ΧΥΤΑ.
Η βιοαιθανόλη παράγεται από αυτές τις πηγές
µε άµεση ζύµωση των διαθέσιµων σακχάρων
ή µε σακχαροποίηση και επακόλουθη ζύµωση.
Το βιοαέριο παράγεται από την αναερόβια χώ-
νευση των υπολειµµάτων της διαδικασίας ζύ-
¡√∂ªµƒπ√™ 2007 ¢∂§∆π√ ¶™¢ª-∏ 65
 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
ΣΧΗΜΑ 2. Διάγραµµα ροής µονάδας
παραγωγής υδρογόνου µωσης και του µη κατάλληλου για ζύµωση
“υγρού” κλάσµατος της βιοµάζας. Σε µια παράλ-
ληλη διεργασία, η βιοµάζα που δεν µπορεί να
αξιοποιηθεί µε τις παραπάνω µεθόδους εξαε-
ρώνεται για να δώσει αέριο σύνθεσης (κυρίως
CO και H2).
Το πρωταρχικό προϊόν της ζύµωσης απο-
στάζεται για να αυξήσει τη συγκέντρωση αι-
θανόλης στο 55-60%. Αυτό το διάλυµα τροφο-
δοτείται σε έναν αντιδραστήρα αναµόρφωσης
όπου παράγεται το υδρογόνο. Δεδοµένου ότι
η αναµόρφωση είναι µια ιδιαίτερα ενδόθερ-
µη αντίδραση που απαιτεί µεγάλα ποσά
θερµότητας για να οδηγηθεί στην ολοκλήρω-
ση, συνήθως, ένα µέρος του καυσίµου
οξειδώνεται χωριστά και µε κατάλληλη διά-
ταξη η απαραίτητη για την πραγµατοποίηση
της αντίδρασης θερµότητα µεταφέρεται στο
ΕΙΚΟΝΑ 3. Διαµόρφωση επιφανειών αντιδρών ρεύµα (θερµικά εξαρτηµένη ανα-
πλακοειδή αντιδραστήρα HIWAR µόρφωση). Σε ορισµένες περιπτώσεις, όπως
για παράδειγµα σε εκείνες που είναι σηµα-
ντική η γρήγορη απόκριση του συστήµατος
σε µεταβολές φορτίου, υιοθετείται η λειτουρ-
γία τύπου µερικής οξείδωσης ή αυτόθερµης
αναµόρφωσης µε ταυτόχρονη τροφοδοσία
στο ρεύµα αναµόρφωσης οξυγόνου ή αέρα.
Η οξείδωση µικρού µέρους της πρώτης ύλης
προσδίδει την απαραίτητη θερµότητα. Σε όλες
τις περιπτώσεις, ένα µεγάλο ποσοστό του
παραγόµενου υδρογόνου προέρχεται από το
ΣΧΗΜΑ 3. Σχηµατική παράσταση λειτουργίας αντιδραστήρα
ολοκληρωµένου θερµικού τοιχώµατος (HIWAR)
Flue combustion catalyst film
gas reforming catalyst film Combustibles
Reforming Reformate
Feed
heat exchange reaction heat exchange
zone zone zone
66 ¢∂§∆π√ ¶™¢ª-∏ ¡√∂ªµƒπ√™ 2007
νερό, δηλ. το νερό λειτουργεί ως καύσιµο σε
αυτήν την διεργασία. Παρόµοιες αντιδράσεις
πραγµατοποιούνται στο αναµορφωτή βιοαε-
ρίου όπου το µεθάνιο που περιέχεται στο
βιοαέριο αντιδρά µε ατµό και παράγει
υδρογόνο.
Και στους δύο αναµορφωτές, οι περιορισµοί
θερµοδυναµικής ισορροπίας οδηγούν στην
παραγωγή σηµαντικών ποσών CO, ενώ η αερι-
οποίηση παράγει αέριο σύνθεσης επίσης
πλούσιο σε CO. Η συγκέντρωσή του µπορεί να
µειωθεί σηµαντικά µε την αντίδραση µετατόπισης
µε ατµό (WGS) και να περιοριστεί σε κάτω από
20ppm µε εκλεκτική οξείδωση του CO ή µεθα-
νιοποίηση. Το αέριο ρεύµα, πλούσιο σε υδρογό-
νο, που λαµβάνεται από τις ανωτέρω διαδικασί-
ες τροφοδοτεί µια κυψέλη καυσίµου όπου η
ηλεκτροχηµική οξείδωση του υδρογόνου µε
ατµοσφαιρικό αέρα παράγει ηλεκτρική ενέργεια
και θερµότητα (σχ. 2).
Οι κυψέλες καυσίµου είναι σε θέση να χρησι-
µοποιήσουν µόνο περίπου το 80% της τροφοδο-
σίας σε υδρογόνο όταν αυτό παρέχεται από
ρεύµα αναµόρφωσης. Μια σηµαντική ποσότητα
υδρογόνου, µαζί µε όποιους υδρογονάνθρακες
δεν έχουν τυχόν αναµορφωθεί, είναι παρούσα
στην έξοδο της κυψέλης καυσίµου. Αυτό το
ρεύµα έχει µια σηµαντική θερµογόνο αξία και
µπορεί να καεί σε καυστήρα για να παράσχει
µέρος της θερµότητας που απαιτείται στην διερ-
γασία. Όπως είναι φανερό, η θερµική ολοκλή-
ρωση αποτελεί µια σηµαντική σχεδιαστική
πρόκληση για αυτά τα συστήµατα εάν πρόκειται
να είναι αυτόνοµα. Ένα παρόµοιο ζήτηµα αφορά
το ισοζύγιο ύδατος του συστήµατος. Προσεκτικός
σχεδιασµός µπορεί να οδηγήσει ακόµα και σε
παραγωγή ύδατος υψηλής καθαρότητας, το οποίο
είναι πολύτιµο για εφαρµογές σε αποµακρυσµέ-
νες ή ξηρές περιοχές.
Καταλύτες και αντιδραστήρες
Αν και η παραγωγή βιο-καυσίµων (βιοαιθανόλη,
βιοαέριο και αέριο σύνθεσης) είναι ουσιαστική
για τη διεργασία, η µοναδικότητά της προέρχεται
από τους καταλύτες και τους αντιδραστήρες που
επεξεργάζονται τα βιο-καύσιµα για να παραγάγουν
υδρογόνο. Έχουµε αναπτύξει µια σειρά ενεργών,
εκλεκτικών και σταθερών καταλυτών για την
αναµόρφωση και για τις αντιδράσεις WGS [3-6].
Οι εµπορικές εφαρµογές απαιτούν όλοι οι
ανωτέρω καταλύτες να εναποτεθούν σε δο-
µηµένους φορείς όπως πελέτες, κεραµικοί
σπόγγοι ή µονόλιθοι. Έχουµε αναπτύξει µεθο-
δολογίες παραγωγής καταλυτών σε όλους
αυτούς τους φορείς και έχουµε παρασκευάσει
µονόλιθους ικανού µεγέθους για χρήση σε
µονάδες ονοµαστικής ικανότητας µέχρι
10kWe.
Όπως αναφέρθηκε, η αντίδραση της αναµόρ-
φωσης απαιτεί την παροχή µεγάλων ποσοτήτων
θερµότητας. Η θερµότητα τυπικά παρέχεται µε
ακτινοβολούντες καυστήρες φλόγας που θερ-
µαίνουν τους σωλήνες που περιέχουν τον κατα-
λύτη. Η διάταξη αυτή έχει πολύ µικρή απόδοση
µια και ένα µικρό µόνο µέρος της παραγόµενης
θερµότητας φθάνει στον καταλύτη. Μια αποδο-
τικότερη διάταξη είναι ο αντιδραστήρας ολοκλη-
ρωµένου θερµικού τοιχώµατος (HIWAR) που
έχουµε αναπτύξει (σχ. 3).
Ο αντιδραστήρας αποτελείται από µια δέσµη
σωλήνων µέσα στους οποίους η αναµόρφωση
πραγµατοποιείται σε έναν καταλύτη εναποτε-
θειµένο στην εσωτερική επιφάνεια. Ένας κα-
ταλύτης καύσης εναποτίθεται στην εξωτερική
επιφάνεια του σωλήνα. Με αυτόν τον τρόπο, η
καύση είναι ελεγχόµενη και πραγµατοποιείται
πολύ κοντά στο σηµείο όπου η απαίτηση για
θερµότητα είναι µέγιστη ενώ και η µεταφορά
θερµότητας µέσω του τοιχώµατος των σωλή-
νων είναι πολύ αποδοτική (εικ. 2). Εναλλακτικά
ο αντιδραστήρας µπορεί να αποτελείται από
παράλληλες πλάκες µε κατάλληλη διαµόρφω-
ση στην επιφάνεια τους και οι οποίες σχηµα-
τίζουν διαδοχικούς χώρους καύσης και ανα-
µόρφωσης (εικ. 3).
Για την υλοποίηση του αντιδραστήρα HIWAR
έχουµε αναπτύξει τεχνολογίες εναπόθεσης
των καταλυτών σε µεταλλικές µορφοποιηµένες
δοµές. Η χρήση µεταλλικών µορφοποιηµένων
δοµών (µεταλλικά ελάσµατα, µονόλιθοι, αφροί)
για την εναπόθεση των καταλυτών για τις
αντιδράσεις αναµόρφωσης παρουσιάζει ση-
µαντικά πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τη χρήση
των συνήθων κεραµικών υλικών, όπως αυ-
ξηµένη αντοχή σε µηχανικές καταπονήσεις και
ευελιξία στο σχεδιασµό αντιδραστήρων. Η
µεγαλύτερη θερµική αγωγιµότητα των µεταλ-
λικών υλικών συµβάλλει στην εξισορρόπηση
των θερµοκρασιακών προφίλ αποτρέποντας
τον σχηµατισµό θερµών κηλίδων και ψυχρό-
τερων περιοχών.
Πιλοτικές, προ-εµπορικές µονάδες
και εµπορικές µονάδες
Τα πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσµατα των
εργαστηριακών µελετών οδήγησαν στο σχε-
διασµό και κατασκευή (2002) πιλοτικής µονά-
δας ονοµαστικής ισχύος παραγωγής υδρογό-
νου ισοδύναµης των 5kWe (εικ. 4). Ο
αντιδραστήρας αναµόρφωσης που χρησιµο-
ποιείται, δύναται να λειτουργεί είτε υπό συν-
θήκες αναµόρφωσης µε ατµό είτε υπό συνθή-
κες µερικής οξείδωσης. Ο σχεδιασµός έγινε
για µέγιστη ευελιξία και, εκτός από την αλλα-
γή καταλυτών, είναι δυνατή η αλλαγή ενός ή
περισσοτέρων αντιδραστήρων µε άλλους δι-
αφορετικού σχεδιασµού.
Η πιλοτική µονάδα σχεδιάστηκε και κατασκευ-
άστηκε για την ανάπτυξη και µελέτη καταλυτών ΕΙΚΟΝΑ 4. Πιλοτική µονάδα
ισοδύναµης ηλεκτρικής ισχύος 5KW
και αντιδραστήρων αναµόρφωσης και WGS σε
µεγάλη κλίµακα. Χάρη στον υψηλό βαθµό αυτο-
µατοποίησης το σύστηµα ελέγχου µπορεί να
εξασφαλίσει την ασφαλή, µη επιτηρούµενη
λειτουργία του συνόλου των αντιδραστήρων,
εναλλακτών και υποσυστηµάτων, γεγονός ιδιαί-
τερα κρίσιµο για την πραγµατοποίηση πειραµά-
των ελέγχου της σταθερότητας και διάρκειας των
καταλυτικών συστηµάτων.
Μια δεύτερη πιλοτική µονάδα εγκαταστάθηκε
στα πλαίσια Ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράµ-
µατος σε ερευνητικό κέντρο της Ολλανδίας. Η
µονάδα αυτή ήταν σχεδιασµένη για αυτόθερµη
ΕΙΚΟΝΑ 5. Καταλυτικός αντιδραστήρας
αναµόρφωση, διέθετε καταλύτη τύπου κεραµικού κεραµικού µονολίθου
µονολίθου (εικ. 5) και επέδειξε ικανότητα µεγα-
λύτερη του σχεδιαστικού στόχου. Παράλληλα,
βοήθησε στη µελέτη της δυναµικής συµπεριφο-
ΕΙΚΟΝΑ 6. Απεικόνιση µονάδας
ράς του συστήµατος για πιθανή εφαρµογή σε επίδειξης GH2 ισοδύναµης ηλεκτρικής
κινητές εφαρµογές όπως αυτοκίνητα. ισχύος 10KW
Η επιτυχής έκβαση των µελετών ανάπτυξης
καταλυτών και αντιδραστήρων σε εργαστηρι-
ακή και πιλοτική κλίµακα αποτέλεσε το
έναυσµα για την εξέλιξη της προ-εµπορικής
µονάδας επίδειξης GH2 (εικ. 5), η οποία λει-
τουργεί από τις αρχές του 2005. Η µονάδα
ενσωµατώνει τις πλέον προηγµένες τεχνολο-
γίες καταλυτών και αντιδραστήρων τύπου
εναλλάκτη θερµότητας και διαθέτει υψηλά
επίπεδα θερµικής ολοκλήρωσης για βέλτιστη
απόδοση. Σχεδιάστηκε για ασφαλή και αυτό-
νοµη λειτουργία µε δυνατότητα παρακολού-
θησης εξ αποστάσεως. Η ονοµαστική ισχύς
της είναι 10 kWe ισοδύναµο υδρογόνο και 15
kW θερµική ενέργεια. Λειτουργεί υπό συνθή-
¡√∂ªµƒπ√™ 2007 ¢∂§∆π√ ¶™¢ª-∏ 67
 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΕΙΚΟΝΑ 7. Οθόνη αφής ελέγχου µονάδας GH2

κες αναµόρφωσης µε ατµό και περιέχει

αντιδραστήρες µετατόπισης µε ατµό υψηλής
και χαµηλής θερµοκρασίας και µεθανιoποίησης
για την ελαχιστοποίηση του CO. Παράγει δηλ.
υδρογόνο κατάλληλο να τροφοδοτήσει κυψέ-
λες καυσίµου τύπου PEM καθώς και όλων των
ΕΙΚΟΝΑ 8. Απεικόνιση άλλων τύπων. Η µονάδα, µε την προσθήκη
της προεµπορικής µονάδας HT1000 συστήµατος PSA, δύναται να παράγει υδρο- ΕΙΚΟΝΑ 9. Απεικόνιση της προεµπορικής µονάδας HT5000
γόνο υψηλής καθαρότητας (>99.9%) για βιο-
µηχανικές χρήσεις. βίο-αιθανόλη. Επιπλέον η µονάδα µπορεί να
Το 2006 η εταιρεία µας κατασκεύασε σε συ- τροποποιηθεί για την συµπαραγωγή ζεστού νερού
νεργασία µε την TROPICAL A.E.B.E. την HT 1000 για θέρµανση.
Fuel Cell Power System, µια καινοτόµο, φορητή Το πιο πρόσφατο δηµιούργηµα της ΕΛΒΙΟ,
και αποδοτική µονάδα παραγωγής ηλεκτρικής η ΗΤ 5000, µια µονάδα παραγωγής ηλεκτρικής
ενέργειας µε υδρογόνο και κελί καυσίµου τύπου ενέργειας ισχύος 5KWe µε πρώτη ύλη βιο-
Mεµβράνης Ανταλλαγής Πρωτονίων (PEM) δυ- αιθανόλη, εγκαταστήθηκε πρόσφατα
ναµικότητας από 0.5 έως 1.5 kW, ικανή να κα- (Σεπτέµβριος 2007) στην οινοπνευµατοποιία
λύψει τις ανάγκες ηλεκτροπαραγωγής διαφόρων Β.Γ. Σπηλιώπουλος και βρίσκεται ήδη υπό
δραστηριοτήτων αναψυχής, καθώς και εκτός δοκιµαστική λειτουργία (εικ. 9).
δικτύου εφαρµογών. Η µονάδα (εικ. 8) χρησιµο- Την περίοδο αυτή ολοκληρώνεται η σχεδια-
ποιεί ευρέως διαδεδοµένα και διαθέσιµα καύ- στική φάση έργου συµπαραγωγής ηλεκτρικής
σιµα όπως υγραέριο, προπάνιο, φυσικό αέριο, ενέργειας 20KW και θερµότητας 35KW, η οποία
ενώ µε µικρές τροποποιήσεις δύναται να δεχθεί θα λειτουργήσει στον βιολογικό καθαρισµό της
Πάτρας τον Ιούνιο του 2008.
Εκτιµώµενο Κόστος Στο τριετές πρόγραµµα ανάπτυξης της ΕΛΒΙΟ
ανά Μονάδα Παραγόµενης Ηλεκτρικής Ενέργειας (€ /KWh) περιλαµβάνεται η εµπορικοποίηση των µονάδων
ΗΤ-1000 & HT-5000 καθώς και η συµµετοχή σε
Δυναµικότητα 1KWe Δυναµικότητα 5 KWe διάφορα έργα συστηµάτων συµπαραγωγής.
Πάγιο Κόστος 0,161 0,100
Τεχνικοοικονοµικά στοιχεία
Δαπάνες Λειτουργίας Συνολικό Κόστος Δαπάνες Λειτουργίας Συνολικό Κόστος Το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα των µονάδων µας
είναι η υψηλή τους απόδοση. Η θεωρητική
Φυσικό Αέριο 0.12 0.28 0.11 0.21 απόδοση της διεργασίας µας µε βάση τη κατώτε-
Αιθανόλη 0.17 0.33 0.16 0.26 ρο θερµογόνο δύναµη αποδεικνύεται ότι ξεπερνά
το 90%. Η διεργασία παραγωγής υδρογόνου των
Βενζίνη 0.2 0.36 0.19 0.29 µικρών µονάδων ΗΤ-1000 & ΗΤ-5000 έχει
Μεθανόλη 0.21 0.37 0.20 0.30 πραγµατική απόδοση 70% λόγω µερικής ανάκτη-
σης της θερµότητας των θερµών ρευµάτων. Έτσι
Diesel 0.23 0.39 0.22 0.32 η σηµερινή πραγµατική ηλεκτρική απόδοση των
Υγραέριο 0.25 0.41 0.24 0.34 µονάδων ανέρχεται σε 30% (µε απόδοση του
κελιού καυσίµου της τάξης του 50%), ενώ αναµέ-
ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Συνοπτικά αποτελέσµατα τεχνοοικονοµικής µελέτης µονάδων ΗΤ-1000 & ΗΤ-5000
νεται να υπερβεί πολύ σύντοµα το 35%.

68 ¢∂§∆π√ ¶™¢ª-∏ ¡√∂ªµƒπ√™ 2007

 Επίσης, παραγωγή των µονάδων 1KW &
5KW σε ποσότητες της τάξης των µερικών
εκατοντάδων και µερικών δεκάδων µονάδων
αντίστοιχα, αναµένεται να µειώσει το κόστος
κτήσης τους από €33.000,00 και €70.000,00 σε
€10.000,00 και €31.000,00 αντίστοιχα. Δηλαδή
το κόστος κτήσης των µονάδων 5KWe θα δια-
µορφωθεί σε περίπου 6200€/ΚWh, τιµή άµεσα
συγκρίσιµη µε το κόστος εγκατάστασης άλλων
συστηµάτων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας
όπως τα φωτοβολταϊκά. Από την τεχνοοικονο-
µική µελέτη των συστηµάτων αυτών προκύπτει
ότι το συνολικό κόστος ανά µονάδα παραγόµε-
νης ηλεκτρικής ενέργειας για τα συστήµατα
1KW είναι 0,28€/KWh µε καύσιµο Φυσικό
αέριο και €0,33/KWh µε καύσιµο αιθανόλη ενώ
για τα συστήµατα 5KW είναι €0,21/KWh µε
καύσιµο Φυσικό αέριο και €0,26/KWh µε
καύσιµο αιθανόλη. Είναι σηµαντικό να σηµει-
ωθεί ότι τα κόστη αυτά είναι πολύ χαµηλότερα
του ολικού κόστους των φωτοβολταϊκών συ-
στηµάτων, µη λαµβάνοντας υπόψη τις συγκυ-
ριακές επιδοτήσεις τους. Μάλιστα, σε µονάδες
της τάξης των 150KW το κόστος µπορεί να
µειωθεί στα €0,15/KWh. Με τα σηµερινά πάγια
κόστη το συνολικό κόστος ανα παραγόµενη
µονάδα ηλεκτρικής ενέργειας της µονάδας των
5KW ανέρχεται σε 0,53€/KWh, τιµή χαµηλότε-
ρη του πραγµατικού κόστους παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας σε πολλά από τα νησιά
της χώρας µας.
Ακόµη, θα θέλαµε να σηµειώσουµε ότι στους
παραπάνω υπολογισµούς χρησιµοποιήθηκαν
οι λιανικές τιµές πώλησης, µετά φόρων για όλα
τα καύσιµα πλην της αιθανόλης. Η φορολόγηση
του οινοπνεύµατος στη χώρα µας είναι ιδιαίτε-
ρα υψηλή και ουδείς µπορεί να εξαιρεθεί από
αυτή. Αν και η αιθανόλη είναι απαραίτητη για
τη δοκιµαστική, έστω, λειτουργία των µονάδων
µας, η αίτηση µας για εξαίρεση από την φορο-
λόγηση, για περιορισµένες βέβαια ποσότητες,
απορρίφθηκε από το Ελληνικό κράτος. Έτσι, για
να µπορούµε να διεξάγουµε τη δοκιµαστική
λειτουργία των µονάδων µας αγοράζουµε την
αιθανόλη στη λιανική τιµή πώλησης της (πάνω
από €12,00/l). Παρ` όλα αυτά, για εµάς αλλά και
το περισσότερο κόσµο η βιοαιθανόλη είναι ένα
ιδιαίτερα ελπιδοφόρο καύσιµο. Για το λόγο
αυτό στους υπολογισµούς µας προτιµήθηκε η
χρήση του µέσου όρου των µετά φόρων λιανι-
κών τιµών της αιθανόλης, στις χώρες όπου
επιτρέπεται η χρήση της ως καύσιµο (€0,50/l).
Συµπεράσµατα
Έχουµε αναπτύξει µια καινοτόµο, ιδιαίτερα
αποδοτική διεργασία για τη συµπαραγωγή
θερµότητας και ηλεκτρικής ενέργειας από τη
βιοµάζα µε σχεδόν µηδενικές εκποµπές ρύ-
πων. Η διεργασία δεν είναι µόνο φιλική προς
το περιβάλλον, αλλά και ανοίγει νέες κατευ-
θύνσεις για τη χρήση καλλιεργήσιµης γης,
αυξάνει το εισόδηµα αγροτών και καθιερώνει
νέες και κερδοφόρες σχέσεις µεταξύ των
αγροτών και της βιοµηχανίας µε τη χρησιµο-
ποίηση των γεωργικών και δασοπονικών
πρώτων υλών για ενεργειακή παραγωγή στα
πλαίσια της βιώσιµης ανάπτυξης. Επιπλέον,
τέτοιες εφαρµογές µπορούν να πραγµατοποι-
ηθούν σε αποµακρυσµένες ή µειονεκτούσες
περιοχές και να παρέχουν νέες ευκαιρίες για
κοινότητες που δεν έχουν σήµερα ιδιαίτερες
σχέσεις µε τη βιοµηχανία ή µε εφαρµογές
υψηλής τεχνολογίας.
Η απόδοση των µονάδων παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας µε χρήση κελιών καυ-
σίµου είναι ιδιαίτερα υψηλή ακόµη και στο
σηµερινό προεµπορικό στάδιο. Στα αµέσως
επόµενα χρόνια, µε την εµπορικοποίηση των
συστηµάτων και την επακόλουθη µείωση του
πάγιου κόστους τους, θα αποκτήσουν τα συ-
στήµατα αυτά τη δική τους θέση στο ενεργει-
ακό ισοζύγιο της χώρας µας. Δ

µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·
1. EU White Paper (1997): Energy for the future: Renewable Sources of Energy, COM (97) 599
2. Klass D.L, (1998) ‘Biomass for renewable energy, fuels and chemicals’, Academic Press, San Diego
3. Fatsikostas A.N., Kondarides D.I. and Verykios X.E. (2002) ‘Production of hydrogen for fuel cells by
reformation of biomass-derived ethanol’, Cat. Today, 75, 145-155
4. Liguras D.K., Kondarides D.I. and Verykios X.E. (2003) “Production of hydrogen for fuel cells by steam
reforming of ethanol over supported noble metal catalysts”. Appl. Cat. B, 43, 345-354
5. Liguras D.K., Goundani K. and Verykios X.E. (2004) “Production of hydrogen for fuel cells by catalytic partial
oxidation of ethanol over Ru catalysts” Int J Hydrogen Energy, 29, 419-427
6. Liguras D.K., Goundani K. and Verykios X.E. (2004) “Production of hydrogen for fuel cells by catalytic partial
oxidation of ethanol over structured Ni catalysts” J Power Sources, 130, 30-37

¡√∂ªµƒπ√™ 2007 ¢∂§∆π√ ¶™¢ª-∏ 69