MIDTERM PAPER PAGSASALIN WARAY

GROUP LEADER: Miranda, Kyle Vincent J.

GROUP MEMBERS: Saballa, Yvanne Marianne P.

Pamatian, Niña C.

Tapar, Arvin B.

Bahin han sinultihan/panurat

(Bahagi ng Pananalita)

1. Pangngalan - kini ang mga pulong nga nagpaila sa ngalan sa tawo, butang,
mananap, dapit, panghitabo, ug uban pa.

(Pangngalan - ito ay mga salitang nagsasaad ng pangalan ng tao, bagay,

hayop, pook, pangyayari, at maraming pang iba.)

Pananglitan: tawo (Halimbawa: Tao)

1. Sayo sa buntag mipauli si Bernadette maong gikasab-an siya.

(Si Bernadette ay umuwi ng madaling araw kaya napagalitan siya.)

2. Sayo nga mibiya si Jaime aron makahimo siyag dugang halin.

(Umalis ng maaga si Jaime para makarami siya ng benta.)

3. Gipalitan ni Tonyo og bulak si Aling Linda.

(Ibinili ni Tonyo ng bulaklak si Aling Linda.)

4. Si Louie ug Dailyn miadto sa parke.

(Sina Louie at Dailyn ay pumunta ng parke.)

5. Dili gusto ni Carlos nga mokaon og pinya mao nga iyang gihatag kang Sander
(Ayaw ni Carlos na kumain ng pinya kaya ibinigay niya ito kay Sander.)

Butang (Bagay)

1. Kulang ang gunting mao nga wala pa magsugod ang mga buluhaton.

(Ang gunting ay nawawala kaya hindi pa nasisimulan ang mga Gawain.)

2. Ang mga lamesa gibalhin sa mga estudyante sa pikas kwarto.

(Ang mga mesa ay inilipat ng mga mag-aaral sa kabilang kwarto.)

3. Gibubo ni Miguel ang tubig sa tabu.

(Ang tubig sa tabo ay natapon ni Miguel.)

4. Aksidenteng nahulog ni Damian ang pinggan.

(Ang plato ay aksidenteng nabitawan ni Damian.)

5. Natumba ang telepono sa dakong kahoy.

(Ang telepono ay nabagsakan ng malaking kahoy.)

Dapit (Pook/Lugar)

1. Sa Academy of Sta. Juanina ang managsuong Trina ug Daisy Jane nagtuon.

(Sa Akademya ng Sta. Juanina nag-aaral ang magkapatid na Trina at Daisy Jane.)

2. Midiretso sa tambalanan ang amahan ug anak.

(Sa ospital dumiretso ang mag-ama.)

3. Sa probinsya sa Sto. Rosario Mipauli ang pamilyang Paeng.

(Sa probinsya ng Sto. Rosario umuuwi ang pamilya Paeng.)

4. Ang mga igsoon miadto sa parke sa adlaw nga natawhan ni RJ.

(Sa parke pumunta ang magkapatid noong kaarawan ni RJ.)

5. Si Vin ug Rexel nagtungha sa elementarya sa Miguel Jaime Elementary School.

(Sa Mababang Paaralan ng Miguel Jaime nag-elementarya sina Vin at Rexel.)

Panghitabo (Pangyayari)

1. Gisaulog ang Adlaw sa mga Puso sa miaging adlaw.

(Ang Araw ng mga Puso ay ipinagdiwang noong isang araw.)

2. Mouli na kuno si John Lloyd gikan sa Amerika sa Pasko.

(Sa Pasko na raw uuwi mula Amerika si John Lloyd.)

3. Sa iyang adlawng natawhan, gisurprisa siya ni Leiane.

(Sa kanyang kaarawan ay isinurpresa siya ni Leiane.)

4. Layo pa ang Bag-ong Tuig mao nga daghang mahitabo.

(Ang Bagong Taon ay malayo pa kaya marami pang pwedeng mangyari.)

2. UNSA ANG ADJECTIVE?

(ANO ANG PANG-URI?)

Ang mga adjectives sa English mao ang mga pulong nga kwalipikado o

naghulagway sa usa ka noun o pronoun. Kini nagpakita sa matang o kinaiya sa

usa ka tawo, butang, mananap, dapit, o panghitabo.

(Ang mga pang-uri o adjectives sa Ingles ay salitang nagbibigay turing o naglalarawan

sa isang pangngalan o panghalip. Ito ay nagsasaad ng uri o katangian ng tao, bagay,

hayop, pook, o pangyayari.)

MGA EHEMPLO/PANANGLITAN SA ADJECTIVES

(MGA HALIMBAWA NG PANG-URI)

Ania ang pipila ka mga pananglitan sa mga adjectives nga naghulagway sa usa

ka pangngalan/nombre:

NOUN ADJECTIVES
Pangngalan Pang-uri
Iro Dako
(Aso) (Malaki)
Kahayag Dayag nga
(Ilaw) (Malinaw)
Sapatos Bag-o
(Sapatos) (Bagong-bago)
Adlaw Init
(Araw) (Mainit)
Langit Asul
(Langit) (Bughaw)

Ania ang pipila ka mga pananglitan sa mga adhetibo nga naghulagway sa usa ka

pronombre:

(Narito naman ang ilang mga halimbawa ng pang-uri na naglalarawan sa isang

panghalip:)

PRONOUN ADJECTIVES
Panghalip Pang-uri
Siya Maalamon
(Siya) (Matalino)
 Ako Kugihan
(Ako) (Masipag)
Kanato Isog
(Kami) (Matatapang)
Kami Kauban
(Tayo) (Magkakasama)
Sila Dako
(Sila) (Magagaling)

MGA EHEMPLO/PANANGLITAN SA ADJECTIVES SA MGA SENTENCES

(MGA HALIMBAWA NG PANG-URI SA PANGUNGUSAP)

Ania ang mga pananglitan sa adjectives sa mga sentence:

(Narito ang mga halimbawa ng pang-uri sa pangungusap;)

1. Ang suba ngari kanamo hugaw.

(Ang ilog sa amin ay madumi.)

2. Malipayon ang mga bata samtang nagdula og tago-tago.

(Masaya ang mga bata habang naglalaro ng taguan.)

3. Ang tigulang namaligya ug mga balot.

(Ang matandang lalaki ay nagtitinda ng balot.)

4. Taas ang punoan sa mangga nga akong gikatkat.

(Mataas ang puno ng mangga na inakyat ko.)

5. Ang Ampalaya kay pait.

(Mapait ang ampalaya.)

MATANG SA ADJECTIVES

(URI NG PANG-URI)
I. Deskriptibo Nga Adhetibo

(Pang-Uring Panlarawan)

Kini nagpakita sa matang o hilisgutan sa usa ka nombre o pronombre.

(Ito ay nagpapakilala ng uri o kabagayan ng isang pangngalan o panghalip.)

Pananglitan:

(Halimbawa:)

Taas

(Matangkad)

Mubo

(Maikli)

Tambok

(Mataba)

Nipis

(Payat)

Nindot

(Maganda)

II. Espesyal Nga Adjective

(Pang-uring Pantangi)

Ang usa ka tino nga artikulo naghulagway sa usa ka espesipikong nombre. Kini

naglangkob sa usa ka predicate noun ug usa ka proper noun. Ang tukma nga

nombre nga nagsugod sa kapital nga letra naghulagway o nagtumong sa matang

sa tukma nga nombre.

(Sinasabi ng pang-uring pantangi ang tiyak na pangngalan. Binubuo ito ng isang

pangngalang pambalana at isang pangngalang pantangi. Ang pangngalang pantangi na

nagsisimula sa malaking titik ay naglalarawan o tumutukoy sa uri ng pangngalang

pambalana.)

Mga Ehemplo sa Superlative Adjective Sentences:

(Mga Halimbawa sa Pangungusap ng Pang-uring Pantangi:)

1. Atong gihangop ang Iningles nga pinulongan.

(Niyakap na natin ang wikang Ingles.)

2. Atong ipasigarbo ang kulturang Pilipino.

(Ipagmalaki natin ang kulturang Pilipino.)

3. Ang pagkaon sa Bicolano usa ka kinahanglan nga sulayan.

(Ang pagkaing Bikolano ay dapat matikman mo.)

4. Naa koy amigo nga lalaki nga Amerikano.

(May kaibigan akong lalaking Amerikano.)

5. Mopalit ka ug suka sa Ilocos.

(Bumili ka ng sukang Ilocos.)

III. Listahan Nga Adjective

(Pang-uring Pamilang)

Kini nagsulti sa numero, gidaghanon, o posisyon sa han-ay sa usa ka nombre o

pronombre.

(Nagsasabi ito ng bilang, dami, o posisyon sa pagkakasunod-sunod ng pangngalan o

panghalip.)

ISTRUKTURA SA ADHETIBO

(KAYARIAN NG PANG-URI)
Adunay upat (4) ka istruktura sa adjective: simple, suffixed, repeated, ug

compound.

(Mayroong apat (4) na kayarian ng pang-uri: ang payak, maylapi, inuulit, at tambalan.)

I. Simple

(Payak)

Kini ang pinakasimple nga porma sa adjective. Kini naglangkob sa lintunganayng

pulong lamang.

(Ito ang pinakasimpleng anyo ng pang-uri. Binubuo ito ng salitang-ugat lamang.)

• Mga Ehemplo sa Simple Adjective Sentences:

(Mga Halimbawa ng Payak na Pang-uri sa Pangungusap:)

1. Hinog na ang bunga sa atis.

(Ang bunga ng atis ay hinog na.)

2. Dad-a ang basa nga trapo sa gawas.

(Kunin mo ang basang basahan sa labas.)

3. Ang gitas-on niini nga bilding.

(Ang taas ng gusaling ito.)

II. Suffixed

(Maylapi)

Ang mga adhetibo naglangkob sa usa ka lintunganay nga pulong ug usa ka

suffix.

(Ang mga pang-uri ay binubuo ng salitang ugat at panlapi.)

• Mga Ehemplo sa Inpinitibo nga Adjectives sa mga Sentences:

(Mga Halimbawa ng Maylapi na Pang-uri sa Pangungusap:)

1. Tambok ang bata.

(Ang bata ay mataba.)

2. Buotan si Julie.

(Si Julie ay mabait.)

3. Dako siyag pamilya.

(Siya ay may malaking pamilya.)

III. Repeated

(Inuulit)

Naporma kini pinaagi sa pagsubli sa tibuok pulong o bahin sa pulong.

(Binubuo ito sa pamamagitan ng pag-ulit ng buong salita o bahagi ng salita.)

• Mga Ehemplo sa Repeated nga Adjectives sa mga Sentences:

(Mga Halimbawa ng Inuulit na Pang-uri sa Pangungusap:)

1. Ang gamay nga iro nga gihatag ni Dexter.

(Ang liliit ng aso na bigay ni Dexter.)

2. Dako kaayo ang balay nga akong gusto.

(Malaking-malaki ang bahay na gusto ko.)

3. Puti nga puti ang ngipon ni Marian.

(Ang puti-puti ng ngipin ni Marian.)

IV. Compound

(Tambalan)

Kini naglangkob sa duha ka lain-laing mga pulong nga gihiusa o gihiusa nga

mahimong adunay ikaduha nga kahulogan.

(Binubuo ito ng dalawang magkaibang salitang pinagsama o pinagtambal na maaaring

magkaroon ng pangalawang kahulugan.)

• Mga Ehemplo sa Compound Adjectives sa mga Sentences:

(Mga Halimbawa ng Tambalan na Pang-uri sa Pangungusap:)

1. Bilib si Minda sa iyang uyab.

(Si Minda ay kapit-tuko sa kanyang nobyo.)

2. Naglakaw si Badong sama sa pawikan.

(Lakad-pagong naman ‘yang si Badong.)

3. Si Nicole adunay tingog nga ipis.

(Si Nicole ay boses-ipis.)

3. Mga Panghalip - Ang mga pronoun adunay hinungdanon nga papel sa

gramatika. Mao kini ang mga pulong nga mipuli sa nombre.

(Panghalip – Ang panghalip ay may malaking tungkulin sa gramatika. Ito ang mga
salitang humahalili sa pangngalan.)

Matang sa Panghalin

(Uri ng Panghalip)

1. Panghalip na Panao – ang mga pulong nga gigamit sa pag-ilis sa ngalan sa

tawo.

(Panghalip na Panao – ang tawag sa mga salitang panghalili sa mga ngalan ng tao.)

Panauhan/Kailanan Isahan Dalawahan Maramihan

Una Ako Kita, kita Tayo, Kami
Ikaduha Ikaw Kamo
Ikatulo Siya Sila
 Panauhan/Kailanan Isahan Dalawahan Daramo
Una Ako Kata, kita Tayo, mi
Ikalawa Ikaw, Ka Kayo
Ikatlo SIya Sila

Mga pananglitan:

• Siya uban kanako karong buntaga.

• Magsuroysuroy mi sa dagat pagkahuman nimog pasundayag.

• Ikaw na ang bahala nila ugma.

Mga halimbawa:

• Siya ang kasama ko kaninang umaga.

• Mamamasyal kami sa tabi ng dagat pagkatapos ninyong magtanghal.

• Ikaw na ang bahala sa kanila bukas.

2. Panghalip na Pananong - Ang puli sa pangngalan sa pangutana.

(Panghalip na Pananong – ang pamalit pangngalang itinatanong)

Isahan Maramihan Kinakatawan

Kinsa Sino-sino Tawo

Nino Nino-nino Tawo

Unsa Ano-ano Butay o panghilabo

Kinsay Kani-kanino Tawo

Hain Alin-alin Butang

Pila Ilan-ilan Ihap

Unsa Gaa-gaano Gidakon o gibug-on

Asa Saan-saan Dapit

Pila Magka-magkano Bili

Kanus-a Sino-sino Panahon

Isahan Maramihan Kinakatawan

Sino Sino-sino Tao

Nino Nino-nino Tap

Ano Ano-ano Bagay o pangyayari

Kanino Kani-kanino Tao

Alin Alin-alin Bagay

Ilan Ilan-ilan Bilang

Gaano Gaa-gaano Sukat o timbang

Saan Saan-saan Lugar

Magkano Magka-magkano Halaga

Kailan Kai-kailan Panahon

Mga pananglitan:

• Asa ka paingon ugma?

• Unsa ang imong talagsaon nga damgo sa kinabuhi?

• Pila ang gusto nimong dad-on sa biyahe?

(Mga halimbawa:)

• Saan ka ba pupunta bukas?

 • Ano ang natatangi mong pangarap sa buhay?

• Magkano ang nais mong dalhin sa paglalakabay?)

3. Panghalip na Panaklaw- ang pag-ilis sa mga pulong nga nagpakita sa

singularidad, gidaghanon, gidaghanon o kinatibuk-an. Mahimo kini nga tino o dili
tino.

(Panghalip panaklaw – ang panghalili sa mga salitang nagpapakita ng kaisahan, bilang,

dami o kalahatan. Ito ay maaaring tiyak o di-tiyak.)

a) Tino nga panghalip panaklaw.

(Mga tiyak na panghalip panaklaw. )

➢ Balana (Balana)

➢ Ang tanan (Lahat)

➢ Lahi (Iba)

➢ Matag usa (Bawat isa)

➢ Putli (pulos)

➢ Gamay (kaunti)

➢ Ang tanan (pawang)

➢ Ang tanan (Tanan)

➢ Kanunay (panay)

➢ Daghan (marami)

Mga pananglitan:

• Ang matag usa kaninyo importante kanako.

• Daghan kanato ang wala magtagad sa kalisdanan tungod sa sobra nga kalipay.

• Pipila lang ang nakasabot sa tinuod nga gugma.

(Mga halimbawa:

• Ang bawat isa sa inyo ay mahalaga sa akin.

• Marami sa atin ang hindu alintana ang kahirapan dahil sa sobra-

sobrang kaligayahan.

• Kaunti lamang ang nakauunawa ng tunay na pagmamahalan.)

b) Mga dili sigurado na panghalip na panaklaw

(Mga di-tiyak na panghalip na panaklaw.)

Bisan unsa (Ano man)

Bisan kinsa (Nino man)

Bisan kinsa (Sino man)

Bisan kinsa (Kanino man)

Bisan asa (Saan man)

Bisan kanus-a (Kailan man)

Bisag unsa pa (Magkano man)

Mga pananglitan:

• Bisag unsa pay ilang isulti I will always love you.

• Bisan kinsa kanila ang imong pilion akong tahuron.

• Bisan kanus-a wala ko makalimot nga ikaw akong tinuod nga higala.

Mga halimbawa:
 • Ano man ang sabihin nila mananatili akong magmamahal sa
iyo.

• Sino man sa kanila ang pipiliin mo ay igagalang ko.

• Kailan man hindi ko kinalimutang ikaw ay aking tunay na

kaibigan.

4. Panghalip na Pamatlig- ang mga pulong nga gigamit sa pagtudlo sa mga tawo,
butang, lugar, buhat o panghitabo.

(Panghalip na Pamatlig – ang mga salitang ginagamit sa pagtuturo ng tao, bagay, pook,
gawa o pangyayari.)

Kini/kasuko (Ito/ire)

Ania kini (Heto/eto)

Anaa na (Hayan/ayan)

Kini/nire (Nito/nire)

Mao na (Iyan)

Ingon ani (Ganito/ganire)

Dinhi/dinhi (Dito/rito)

Mao na (Niyan)

Mao na (Ganyan)

Didto/didto (Diyan/riyan)

Mga pananglitan:

• Mao ni ang saktong paggansilyo.

• Kini ang mga butang nga imong gikinahanglan alang sa biyahe.

• Didto nimo ibutang ang imong mga butang.

Mga halimbawa:

• Ganito ang tamang panggagansilyo.

• Ito ang mgakakailanganin mo sa paglalakbay.

• Diyan mo ilalagay ang iyong gamit.

4. Berbo(Pandiwa)

Ang berbo usa ka bahin sa sinultihan nga nagpakita sa aksyon o paglihok sa mga
tawo, butang ug hayop. (Ang pandiwa ay isang bahagi ng pananalita na nagsasaad
ng kilos o galaw ng tao,bagay at hayop.)

Aspekto ng Berbo(Aspekto ng pandiwa):

1. Pawatas- Gigamit sa paghatag ug mga mando o paghatag ug direksyon.

(Ginagamit sa pagbibigay ng utos o pagbibigay ng direksyon.)

Pananglitan: "Mangayo ug malunggay sa atong silingan"

(Halimbawa: Manghingi ka nga ng malunggay sa kapit bahay.)

2. Aspektong nahitabo o Perpektibo-Kini nagpakita nga ang aksyon nahuman

na.

(Aspektong Naganap o Perpektibo-Nagsasaad ito na tapos nang gawin ang kilos.)

 Pananglitan: Mibiya si Aling Bebang sa iyang balay aron mopalit og pagkaon.

(Halimbawa: Si aling Bebang ay umalis ng kaniyang bahay upang bumili ng ulam.)

3. Aspektong nahihitabo o Imperpektibo-Nagpakita kini nga ang gisugdan nga

aksyon nagpadayon pa ug wala pa nahuman.

(Aspektong Nagaganap o Imperpektibo-Nagsasaad ito na ang sinimulang kilos ay

patuloy pa ring ginagawa at hindi pa tapos.)

Pananglitan: "Paspas nga naglakaw si Anton paingon sa iyang eskwelahan."

(Halimbawa: Si Anton ay naglalakad ng mabilis patungo sa kaniyang paaralan.)

4. Aspektong mahitabo o Kontemplatibo-Kini nagpakita sa usa ka aksyon nga

wala pa magsugod ug kinahanglan pa nga buhaton.

(Aspektong Magaganap o Kontemplatibo-Nagsasaad ito ng kilos na hindi pa

nasisimulan at gagawin pa lamang.)

Pananglitan: Maglaum na usab ang mga Pilipino nga muubos ang presyo sa
mga palaliton. (Halimbawa:Aasa na naman ang mga Pilipino na baba ang presyo ng
mga bilihin.)

5. Aspektong Bag-o lang nahuman-Kini nagpakita nga ang aksyon bag-o lang
natapos sa wala pa magsugod ang pulong. (Aspektong Katatapos-Nagsasaad ito na
katatapos pa lamang ang kilos bago nagsimula ang salita.)

Pananglitan: 1.Tapad diay si Jun sa iyang apohan kaganina.

(Halimbawa: Kamamano lang ni Jun sa kaniyang lolo kanina.)

5. Pang-abay

Mga Salitang Naglalarawan o Pang-abay - Ang pang-abay usa ka bahin sa

sinultihan nga nagtumong sa pang-uri, pandiwa ug uban pang-abay.
(Mga Salitang Naglalarawan o Pang-abay – Ang pang-abay ay bahagi ng pananalita na
tumuturing sa pang-uri, pandiwa at kapwa pang-abay.)

Mga Matang sa Pang-abay:

(Mga Uri ng Pang-abay)

1.Adverbio sa oras - nagpakita kung kanus-a nahitabo ang aksyon, nahitabo ug

mahitabo.

(Pang-abay na pamanahon – nagsasaad kung kailan naganap, nagaganap at

magaganap ang kilos.)

Mga pananglitan:

• Kon Domingo moadto sila sa simbahan aron mag-ampo.

• Ang halapad nga tanaman sa among eskuylahan gibisbisan kada adlaw sa

kugihan nga hardinero.

(Mga Halimbawa:

• Kung araw ng Linggo sila ay nagtutungo sa simbahan upang mag-alay ng dasal.

• Dinidilig araw-araw ng masipag na hardinero ang malawak na hardin ng aming

paaralan.)

2. Pang-abay na Panlunan - nagtumong sa dapit diin ang aksyon sa berbo

mahitabo, mahitabo o mahitabo.

(Pang-abay na Panlunan- tumutukoy sa pook na pinangyarihan, pinagyayarihan o

pangyayarihan ng kilos ng pandiwa.)

Mga pananglitan:

• Nakita nako ang gipangita ni Anna luyo sa among cabinet.

• Ang gitawag nga Tabon People nagpuyo sa langob.

Mga Halimbawa:
 • Nakita ko ang hinahanap ni Anna sa likod ng aming kabinet.

• Nanirahan sa kuweba ang tinaguriang mga Taong Tabon.

3. Pang-abay sa Pamaagi- nagpakita kung giunsa ang aksyon nahimo, gibuhat o

buhaton.

Pang-abay na Pamaraan- nagsasaad kung paano ginawa, ginagawa o gagawin ang

kilos.

Mga pananglitan:

• Iya kong gigunitan pag-ayo para di nako buhian.

• Ang bata nga nabiktima sa Bagyong Yolanda midagan paingon kanako.

Mga halimbawa:

• Hinawakan niya ako ng mahigpit upang hindi ako makawala.

• Patakbong lumapit sa akin ang batang naging biktima ng bagyong Yolanda.

4. Pang-abay na Pang-agam - nagpaila sa dili tino nga pagbuhat sa lihok sa

berbo.

(Pang-abay na Pang-agam- nagpapahiwatig ng di-katiyakan na pagganap ng kilos na

pandiwa.)

Mga pananglitan:

• Daghan tingali ang mohatag og hinabang sa mga biktima sa bagyong Yolanda.

• Morag nagpadayon ang kalambuan sa turismo sa Bohol bisan sa ilang giantos.

Mga halimbawa:

• Marami na marahil ang magbibigay ng tulong sa mga nasalanta ng bagyong

Yolanda.
 • Tila patuloy na ang pag-unlad ng turismo sa Bohol sa kabila ng kanilang dinanas.

5. Pang-abay sa Kasabutan- nagpaila sa kasabutan o nagpakita sa pagdawat o

pag-uyon.

(Pang-abay na Panang-ayon- nagsasaad ng pagsang-ayon o nagpapakita ng

pagtanggap o pagpapatibay.)

Mga pananglitan:

• Oo, magpaabut sa among tabang.

• Sa pagkatinuod, daghang pamilya ang napanalanginan sa tabang sa silingang

mga nasod.

Mga halimbawa:

• Oo, asahan mo ang aming pagtulong.

• Tunay na maraming pamilya ang nabiyayaan ng tulong ng mga karatig na bansa.

6. Pang-angkop

usa ka matang sa pulong nga gigamit sa pagkonektar sa duha ka pulong,

hugpong sa mga pulong, o mga tudling-pulong. (Pang-angkop-Ang pang-angkop ay
isang uri ng salitang ginagamit upang mag-ugnay ng dalawang salita, parirala, o
pangungusap.)

1. Ang - Ang pang-angkop nga "ang" gigamit sa pagtumong sa usa ka piho nga
tawo, butang, o panghitabo. ( Ang pang-angkop na “ang” ay ginagamit upang tukuyin
ang isang partikular na tao, bagay, o pangyayari.)

Pananglitan: "Ang bata nagdula sa parke." (Halimbawa: “Ang bata ay naglalaro sa

parke.”)

2. Ng - Ang Pang-angkop nga "ng" gigamit sa pagpakita sa pagpanag-iya o

relasyon sa usa ka butang ngadto sa laing mga pulong. (Ng- Ang pang-angkop na
“ng” ay ginagamit upang ipahiwatig ang pagmamay-ari o relasyon ng isang bagay sa
iba pang mga salita.)

Pananglitan, "Ang istorya ng usa ka tinuod nga higala." (Halimbawa, “Ang kwento ng
isang magkaibigang tunay.”)

3. Sa - Ang pang-angkop nga "sa" gigamit sa pagtumong sa lokasyon o dapit diin

nahimutang ang usa ka butang o tawo. (Sa- Ang pang-angkop na “sa” ay ginagamit
upang tukuyin ang lokasyon o lugar na kinalalagyan ng isang bagay o tao.)

Pananglitan, "Naglakaw ko sa parke." (Halimbawa, “Naglakad ako sa parke.”)

4. Mao - Ang pang-angkop nga "mao" gigamit sa paghatag og gibug-aton sa usa

ka butang o tawo ingon nga hilisgutan sa usa ka sentence. ( Ay- Ang pang-angkop
na “ay” ay ginagamit upang magbigay-diin sa isang bagay o tao bilang paksa ng
pangungusap.)

Pananglitan, "Ang akong paborito nga pagkaon mao ang atsara." (Halimbawa,
“Ang paborito kong pagkain ay adobo.”)

5. Ug - Ang pang-angkop nga "ug" gigamit sa pagsumpay sa duha o labaw pa nga

mga pulong, hugpong sa mga pulong, o mga tudling-pulong nga adunay parehas
nga kahulogan o nagpahayag sa usa ka han-ay sa mga ideya. (At- Ang pang-
angkop na “at” ay ginagamit upang mag-ugnay ng dalawang o higit pang mga salita,
parirala, o pangungusap na magkakatulad ang kahulugan o nagpapahayag ng
pagkakasunud-sunod ng mga ideya.)

Pananglitan, "Nagpalit kog pan ug kape sa tindahan." (Halimbawa, “Bumili ako ng

tinapay at kape sa tindahan.”)

PANG-UKOL

Sipi sa Wikang Tagalog at Waray

UNSA ANG USA KA PREPOSISYON?

(ANO ANG PANG-UKOL?)

Ang preposisyon usa ka bahin sa sinultihan nga gigamit aron ipakita ang
relasyon sa usa ka pulong o grupo sa mga pulong sa ubang mga bahin sa usa ka
sentence. Kini nagtumong sa pagsumpay sa usa ka nombre, verb, pronoun o
adverbio sa ubang mga pulong sulod sa sentence. Kasagaran kini gigamit sa
pagtumong sa tinubdan, lokasyon, talan-awon, o hilisgutan sa usa ka aksyon,
plano, o katuyoan. Sa Iningles nga pinulongan, ang usa ka preposisyon gitawag
usab nga usa ka preposisyon.

(Ang pang-ukol ay bahagi ng pananalita na ginagamit upang ipakita ang relasyon ng

isang salita o grupo ng mga salita sa iba pang bahagi ng pangungusap. Ito ay
naglalayong mag-ugnay sa isang pangngalan, pandiwa, panghalip o pang-abay sa iba
pang salita sa loob ng pangungusap. Karaniwan itong ginagamit upang tukuyin ang
pinagmulan, kinaroroonan, pinangyarihan, o kina-uukulan ng isang aksyon, balak, o
layon. Sa wikang Ingles, ang pang-ukol ay tinatawag din na preposition.)

UNSA ANG TUMONG SA USA KA PREPOSISYON?

(ANO ANG LAYON NG PANG-UKOL?)

Ang mga nag-unang katuyoan niini mao ang:

(Ang mga pangunahing layon nito ay upang:)

1. Ipakita ang relasyon sa mga pulong sulod sa sentence.

(Ipakita ang relasyon ng mga salita sa loob ng pangungusap.)

2. Paghatag ug mas klaro nga pagsabot sa sentence.

(Magbigay ng mas malinaw na pagkakaintindi sa pangungusap.)

3. Ipakita ang istruktura, responsibilidad, ug uban pang mga relasyon sa

mga pulong.
 (Magpahiwatig ng pagkakabuo, pananagutan, at iba pang relasyon sa mga
salita.)

MGA EHEMPLO SA PREPOSISYON:

(MGA HALIMBAWA NG PANG-UKOL:)

WARAY TAGALOG

1. Sumala sa 1. Alinsunod kay

2. Sumala sa 2. Alinsunod sa

3. Sumala sa 3. Ayon kay

4. Sumala sa 4. Ayon sa

5. Tungod sa 5. Dahil sa

6. Sumala sa 6. Hinggil kay

7. Mahitungod sa 7. Hinggil sa

8. Kay 8. Kay

9. Kina 9. Kina

10. Batok 10. Laban kay

11. Batok 11. Laban sa

12. Gikan sa 12. Mula sa

13. Uban sa 13. Nang may

14. Sa 14. Ng

15. Sa mga 15. Ng mga

16. Ni 16. Ni

17. Nina 17. Nina

18. Kay 18. Para kay

19. Kay 19. Para sa

20. Sa 20. Sa

21. Sa mga 21. Sa mga

22. Mahitungod kanimo 22. Tungkol kay

23. Mahitungod sa 23. Tungkol sa

24. Padulong sa 24. Tungo sa

25. Sa 25. Upang

MGA EHEMPLO SA PREPOSITIONAL PHRASE:

(MGA HALIMBAWA NG PANG-UKOL SA PANGUNGUSAP:)

Ang mosunod nga mga sentence adunay mga preposisyon:

(Ang mga sumusunod na pangungusap ay naglalaman ng mga pang-ukol:)

1. Matod ni Dr. Santos, magmatngon ka sa paggamit sa social media.

(Alinsunod kay Dr. Santos, kailangang maging maingat sa paggamit ng social media.)

2. Ang pagkaon giandam sumala sa tradisyonal nga resipe.

(Ang pagkain ay inihanda alinsunod sa tradisyonal na resipi.)

3. Matod ni Bb. Reyes, nagkaduol na ang deadline sa proyekto.

(Ayon kay Bb. Reyes, malapit na ang deadline ng proyekto.)

4. Matod pa sa balita, adunay bag-ong mall sa lungsod.

(Ayon sa balita, magkakaroon ng bagong mall sa bayan.)

5. Wala siya makasulod tungod sa kusog nga ulan.

(Hindi siya nakapasok dahil sa malakas na ulan.)

8. Pantukoy

Ang Pantukoy mao ang termino nga gigamit sa pagpaila sa pangngalan. Kini
usab nagpatin-aw kung ang kauban nga pangngalan ug panghalip gigamit.

(Ang Pantukoy ay ang katagang ginamit sa pagpapakilala sa pangngalan. Ito rin ang
nagbibigay linaw sa kailanan ng kasamang pangngalan at panghalip.)

Duha ka matang sa pantukoy (dalawang uri ng pantukoy)

1. Pantukoy na Pambalana - Nagtumong sa pangngalang pambalana

(1. Pantukoy na Pambalana -tumutukoy sa mga pangngalang pambalana.)

"An/Ang" isahan (“Ang” – Isahan)

"An mga/Ang mga" Daramo (“Ang mga” – Maramihan)

Pananglitan:

1. Ang lider kanunay nga nag-alagad sa iyang mga sakop.

2. Magtinabangay ang mga estudyante sa paghimo og collage.

3. Ang lider gitabangan sa iyang mga kauban.

(Halimbawa:
1.Ang pinuno ay palaging naglilingkod sa kanyang mga nasasakupan.

2. Nagtutulong-tulong ang mga mag-aaral sa paggawa ng collage.

3. Ang pinuno ang tinulungan ng kanyang mga kasamahan.)

2. Pantukoy na pantangi - Ang pantukoy na pantangi nagtumong sa pangngalang

pantangi o espesipikong ngalan. (Pantukoy na Pantangi ay tumutukoy sa
pangngalang pantangi o tiyak na ngalan.)

Pananglitan:

si, ni at kay – Isahan

sina, nina, kina – Daramo

(Halimbawa:

si, ni, at kay, - Isahan

sina, nina, kina – Maramihan)

Awit

Batan-ong babaye

(Binibini by: Zack Tabudlo)

Nahibal-an ba nimo kung unsa ang nahitabo kanimo?

Kalit nga gibati ang kasingkasing

Akong mahal, ikaw ra ang nagpabati kanako

Busa sultihi ko

Unsa ang nagdagan sa imong hunahuna

 Kung mahal pud ko nimo

sayaw uban nako

Sa tunga-tunga sa ulan, akong hinigugma

Bisan kung kini ang akong kinabuhi

Buhaton ang tanan para nimo

Nasayod ko nga mahal sab ko nimo

Batan-ong babaye

Giingnan ko nimo niadto, dili na nimo gusto

Apan lahi kini nga gakos

Wala ka naglibog? Gusto ba gyud nako?

Ayaw awaya imong kasingkasing

Kabalo ko nga love ko nimo

Kon mao, umari ug ayawg lakaw

sayaw uban nako

Sa tunga-tunga sa ulan, akong hinigugma

Bisan kung kini ang akong kinabuhi

Buhaton ang tanan para nimo

kabalo ko nga mahal sab nimo, Whoa

Ooh-

Oo

sayaw uban nako

Sa tunga-tunga sa ulan, akong hinigugma

Bisan kung kini ang akong kinabuhi

 Buhaton ang tanan para nimo

Kabalo ko nga mahal sab ko nimo

Binibini

Alam mo ba kung pa'no nahulog sa 'yo?

Naramdaman lang bigla ng puso

Aking sinta, ikaw lang nagparamdam nito

Kaya sabihin mo sa akin

Ang tumatakbo sa isip mo

Kung mahal mo na rin ba ako

Isayaw mo ako

Sa gitna ng ulan, mahal ko

Kapalit man nito'y buhay ko

Gagawin ang lahat para sa 'yo

Alam kong mahal mo na rin ako

Binibini

Sabi mo noon sa 'kin, ayaw mo pa

Pero ang yakap ngayo'y kakaiba

Hindi ka ba nalilito? Totoo na bang gusto ko?

'Wag nang lalabanan ang puso

Alam kong mahal mo na 'ko

Kung gano'n, halika na't huwag lumayo

Isayaw mo ako
 Sa gitna ng ulan, mahal ko

Kapalit man nito'y buhay ko

Gagawin ang lahat para sa 'yo

Alam kong mahal mo na rin ako, whoa

Ooh-

Yeah

Isayaw mo ako

Sa gitna ng ulan, mahal ko

Kapalit man nito'y buhay ko

Gagawin ang lahat para sa 'yo

Alam kong mahal mo na rin ako

Tula

Salin sa Waray

"Usa ka Kahoy" (Isang Punongkahoy)

Isinulat ni Jose Corazon De Jesus.

Kung tan-awon nimo sa layo,

(Kung tatanawin mo sa malayong pook,)

Ako sama sa usa ka naghapa nga curus;

(ako'y tila isang nakadipang kurus;)

 pagluhod og dugay,

(sa napakatagal na pagluhod,)

sama sa mga tiil sa Dios. (parang ang paa ng diyos)

Organo sulod sa simbahan (Organo sa loob ng isang simbahan)

nag-ampo sa kasakit,

(ay nanalangin sa kapighatian)

samtang ang kandila sa kaugalingong kinabuhi

(habang ang kandila ng sariling buhay)

Bantayi ang akong lubnganan sa tibuok gabii. (magdamag na tanod sa aking

libingan)

Sa akong tiilan adunay sapa,

(sa aking paanan ay may batis,)

paghilak adlaw ug gabii;

(maghapo't magdamag na nagtutumangis;)

sa akong mga sanga nagbitay

(sa mga sanga ko ay nangakasabit)

ang salag sa mga langgam sa gugma.

(ang pugad ng mga ibon ng pag-ibig)

Sa kidlap sa maong sapa,

(Sa kinislap-kislap na batis na iyan,)

 naglaum ka nga kini usa ka sapa sa mga luha;

(asa mo ri'y agos ng luhang nunukal,)

ug unya ang bulan daw nag-ampo,

(at saka ang buwang tila nagdarasal,)

Gisugat kog itom nga pahiyom.

(ako'y binabati ng ngiting malamlam.)

Ang mga kampana sa matag orasyon,

(Ang mga kampana sa tuwing orasyon,)

nagpaila kanako sa pagminatay,

(nagpahiwatig sa akin ng taghoy,)

ang langgam sa akong sanga adunay tabil sa mga dahon,

(Ibon sa sanga ko'y may tabing nang dahon,)

Ang sapa sa akong tiilan adunay mga luha nga midagayday.

(batis sa paa ko'y may luha nang daloy.)

Apan tan-awa kung unsa ang akong nahibal-an,

(Ngunit tingnan ninyo ang aking narating,)

nalaya, namatay sa iyang kaugalingong kaharuhay.

(natuyo,namatay sa sariling aliw.)

Naniwang ko sa sugoyong laing

ug magbalantay sa gahong taliwala sa kangitngit.

(Naging kurus ako ng pagsuyong laing at bantay sa hukay sa gitna ng dilim.)

 Waray na, ang gabii hinay nga pagbangotan,

(Wala na,ang gabi ay lambong na luksa,)

nagtabon sa akong luspad nga nawong!

(panakip sa aking namumutlang mukha!)

Kahoy nga nahulog gikan sa paghigda

(Kahoy na nabuwal sa pagkakahiga)

ni langgam, ni ang tawo mahimong malipayon.

(ni ibon,ni tao'y hindi na matuwa.)

Ug hunahunaa ang miaging adlaw,

(At iyong isiping nang nagdaang araw,)

Ako usa ka labong ug dahonon nga kahoy.

(isang kahoy akong malago't malabay.)

Karon, ang akong sanga nalaya sa lubnganan,

(Ngayon,ang sanga ko'y kurus sa libingan,)

Gihimo ko ang usa ka dahon nga usa ka korona sa gahong!

(dahon ko'y ginawang korona sa hukay!)

Maikling Kwento

Hermano Mayor
 Istorya sa Kapampangan ni Braulio D. Sibug

Nalipay kaayo ang akong Tiyo Cosme sa iyang pagpauli gikan sa tigom alang sa
pista sa among baryo. Murag naalsa siya sa yuta. Gipahiyoman niya ang matag
kabayo nga iyang maagian ug giwarawara ang iyang tuong kamot. Kauban niya
ang mga misuporta niya sa iyang kandidatura pagka hermano mayor. Nagsinggit
sila ug naglaway sa kalamposan sa akong uyoan. Samtang malipayon sila nga
naglakaw, daghan ang nagsunod kanila, apil ang mga kiling, bungol, bungol, ug
mga bata nga nagduwa kaniadto nga miduyog sa kahinam ug kasaba. Tanan sila
sama sa mga manok nga makita sa ting-ulan.

(Masayang-masaya ang aking Tiyo Cosme sa pag-uwi niya galing sa pulong para sa
pista ng baryo namin. Para siyang nakaangat sa lupa. Nginingitian ang bawat
madaanan niyang kabaryo at ikinakaway ang kanang kamay. Kasama niya ang mga
nagtaguyod sa kanya sa kandidatura bilang hermano mayor. Sumisigaw sila’t nagbibiba
sa tagumpay ng aking tiyo. Sa ganito nilang masayang paglakad, maraming sumunod
sa kanila, pati na ang mga duling, bungi, bingi at ang mga naraanang naglalarong bata
na nakisalo sa sigla’t ingay. Lahat sila’y parang mga talangkang nagsulputan sa tag-
ulan.)

Nakurat si Tiya Culasa dihang nakita niya nga daghan ang mga tawo padulong sa
ilang pinuy-anan. Unsay nahitabo? naghunahuna siya.

(Napatangan ang Tiya Culasa nang makita niya na maraming taong patungo sa tirahan
nila. Ano kaya ang nangyari? naisip niya.)

Minahal kong mga higala," imbitasyon ni Tiyo Cosme sa balay, "pabilin una
kanamo. Moinom ta bisan tubig para sa pagsaulog sa atong kadaugan. Dali, O,
Justo, Pareng Ambo, Teryo, ...Bahala ka sa mga higala. Ayaw pagbiya. Dude, kana
si Kumareng Damyana, naglayas. Igukod kini, Tay. Culasa," gitawag niya ang
iyang asawa, "pagdali ug kape, tabangi si Sendang. Maskin init ang tiyan sa mga
nagboto nako." Ang mga nag-patron kaniya nagpangidlap ug naggakos sa usag
usa.
(Mga mahal kong kapanalig,” anyaya ng Tiyo Cosme pagtapat sa bahay, “tumuloy muna
kayo sa amin. Kahit tubig ay uminom tayo bilang pagdiriwang sa ating tagumpay. Halina
kayo, O, Justo, Pareng Ambo, Teryo, ...Kayo na ang bahala sa mga kabarkada. Huwag
kayong aalis. Pare, ayun si Kumareng Damyana, tumatakas. Habulin mo, Pare.
Culasa,” tinawag niya ang asawa, “dalian mo’t magtimpla ka ng kape, patulong ka kay
Sendang. Mainitan man lang ang sikmura ng mga bumoto sa akin.” Nagkindatan at
nagkalabitan ang mga tumangkilik sa kanya.)

“Oo, kadiyot lang,” tubag nga nag-atubang sa ilang mga bisita. “Ayawg biya,
kadiyot lang,” pero ang tinuod kay naglagot siya sa sugo sa akong uyoan. usa pa
ka buwan sila. Karon. , sa pipila ka mga gutlo mabaligya na ang tanan tungod sa
kasikat sa akong uyoan. Pangandam, tingali naghunahuna, kung ang imong
giguyod dinhi dili mobiya.

(“Oo, sandali lang,” ang sagot, humarap sa mga bisita nila. “Huwag kayong aalis,
sandali lang ito,” ngunit ang totoo’y masama ang kanayng loob sa utos ng tiyo ko. Kay-
inam na nasa’t may magagamit pa sila sa loob ng isang buwan. Ngayon, sa loob ng
ilang sandali’y mauubos lahat dahil sa pasikat ng tiyo ko. Humanda ka, naisip marahil
nito, kung di aalis ang mga kinaladkad mo dito.)

Samtang nagtimpla og kape si Tiya Culasa, mapasigarbuhon nga misulti ang

akong uyoan.

(Samantalang nagtitimpla ng kape ang Tiya Culasa, nagsalita nang buong

magmamalaki ang tiyo ko.)

"Tingali, karon pa lang nimo masaksihan ang labing malipayong kapistahan nga
mahitabo dinhi kanato nga wala pa makita sa miaging hermano mayor." Sa tinuod
lang, hambog kaayo akong uyoan. Ballon lang siya ug mopaak.

(“Marahil, ngayon lang ninyo masasaksihan ang pinakamasayang pistang magaganap

dito sa atin na di pa nakita sa nakaraan nating hermano mayor.” Kung sa bagay, may
kayabangan ang tiyo ko. Bolahin lang siya’y kumakagat na.)
“Mao diay nga gihatod ka namo, Pare, kay nasayod mi nga malabwan nimo ang
nangaging mga hermano,” maoy unang sipyat sa iyang kapikas nga si Ambo.

(“Kaya ikaw ang dinala namin, Pare, dahil alam naming hihigitan mo pa ang mga
nakaraang hermano,” ang unang padulas ng kumpare niyang Ambo.)

"Posible ba nga ang akong amigo nga si Cosme nahimo usab nga hermano
mayor," tubag dayon ni Apong Taki, "joke lang, duha ka bata ang sakay."

(“Ba, kayang-kaya rin namang naging hermano mayor ng kaibigan kong Cosme,” ang
agad sahod ni Apong Taki, “biruin mo, may dalawang anak na nasa-abord.”)

“Abrod, Kuyug, di abord.”

(“Abrod, Kuyug, di abord.”)

“Ay, nabalitaan nako nga dako ang sweldo sa mga anak ni Cosme. Linibo na lang
siya tsiken pid,” sulsol ni Pedron sa atubangan.

(“Ay, Oo, balita ko pa’y matataas ang suweldo ng mga anak ni Cosme. Tsiken pid lang
ang libu-libo sa kanya,” ang sulsol ni Pedron sa unahan.)

“Paabuta kini,” apan wala niya mahuman ang iyang isulti ug mitawag si Tiya
Culasa. “Aw, sige na, nanawag akong amiga. Manggawas ta tanan."

(“Asahan ninyo,” ngunit di na naituloy ang sasabihin at tumawag na ang Tiya Culasa.
“O, tayo na, tumatawag na ang kasama ko. Lumabas na tayong lahat.”)

“Makasalig ka niini,” gisubli niya samtang nagkupot sa tasa sa kape, “walay

mapasakaan ug kaso sa baryo. Ako ra ang nagbayad sa tanang galastohan.” Sa
kalit, nadungog ang kusog nga palakpak. Nakurat si Goryong Duling sa iyang
nadungog. Nigawas ang laway. Sa iyang kaulaw, mihinay siya sa pagkanaog.

(“Maasahan ninyo,” inulit niya samantalang hawak ang tasa ng kape, “walang sisingilin
sa baryo. Solo kong lahat ang gastos.” Biglang narinig ang matunog na palakpakan.
Nasamid si Goryong Duling sa kanyang narinig. Napalabas ang laway. Sa hiya niya’y
bumaba siya nang dahan-dahan.)
 "Sa bisperas sa pista, adunay usa ka balak ug Crissotan contest. Dapita ang
atong mga talento nga magsusulat ug sa adlaw sa kapistahan human sa misa
adunay duwa sa tubig dungan sa duwa sa umahan. Sa gabii, hain ang gusto nimo
nga abangan og sarsuela?”

(“Sa bisperas ng pista, may paligsahan ng poesiya at Crissotan. Imbitahin ninyo ang
mahuhusay nating manunulat at sa araw ng pista pagkatapos ng misa’y may laro sa
tubigan kasabay ng laro sa sakahan. Sa gabi, alin ang gusto ninyong aarkilahing
sarsuela?”)

Daghan ang mitubag, "Ang sarsuel "Among Dios." Kini ang balita sa tibuok
Pampanga.”

(Marami ang sumagot, “Ang sarsuelang “Ating Diyos.” Balitang-balita ito sa buong
Pampanga.”)

"Unya ako siyang suholan." nadungog na usab ang lanog nga palakpak. Nalipay
sila nga nagbuwag. Si Tatang Isak lang ang wala makahibalo sa estorya kay
bungol. Ang kape ug suman mao ang binanatana.

(“Kung gayon, siya kong aarkilahin.” narinig na naman ang matunog na palakpakan.
Masaya silang naghiwa-hiwalay. Si Tatang Isak lang ang walang alam sa usapan dahil
bingi siya. Ang kape at suman ang binanatan.)

“Hoy, ginoo nga hermano mayor, dali dinhi! Mibotar ka lang sa hermano mayor,
nidako na imong ulo. Popular gyud ka. Nganong nisaad ka nga abagahon ang
tanang galastohan? Adunahan ka pa ba? O, unsa ang imong isulti sa among mga
anak sa ilang pagpauli? Mogasto ka ba sa pagpatukod sa among balay?"

(“Hoy, maginoong hermano mayor, parito nga kayo! Kaboboto mo pa lang na hermano
mayor, lumaki na ang ulo mo. Totoo ka namang pasikat. Bakit pinangako mo pang
sosolohin ang lahat ng gastos? Mayaman ka na ba? O, ano ang sasabihin mo sa ating
mga anak pag-uwi nila? Uubusin mo ang perang ipagpapagawa ng bahay natin?”)

“Tawo, tak-om ang imong baba, Culasa, usa kini ka dungog, dakong dungog.
Kasabot ka? Wala pa ba ta naanad sa atong mga kostumbre nga Pilipino, labi na
sa mga Capampangan? Unsa kaha kon kita mogasto? Tingali bisan pa niini, ang
langit mohatag og labaw pa sa atong mga galastohan. Dili ka ba malipay sa ilang
pag-ingon nga ikaw ang asawa sa hermano mayor?"

(“Manong isara mo ang bunganga mo, Culasa, Karangalan ito, malaking karangalan.
Nauunawaan mo? Di ba nakagisnan na natin ang kaugalian nating Pilipino lalo na
tayong Capampangan? E ano kung gumasta man tayo? Baka sa kabila nito’y higit pa
sa gastos natin ang ipagkakaloob ng langit. Di ka ba natutuwang sabihin nilang asawa
ka ng hermano mayor?”)

“Nalingaw? Santa Maria! Malipay ba ko nga molupad karon nga mahuman na ang
tanan sa balay? Wala ka na maluoy sa imong mga anak. Walay igong dugo nga
nahibilin sa ilang lawas sa kainit sa Saudi Arabia. Busa karon, tungod kay napili
ka nga hermano mayor, mabantog ka nga walay babag?"

(“Natutuwa? Sus., Maria Santisima! Matutuwa ba ako ngayong lilipad na lahat ang
ipagpapagawa natin ng bahay? Di ka na naawa sa mga anak mo. Kulang na lang na
dugo ang lumabas sa katawan nila sa init sa Saudi Arabia. Saka ngayon, dahil ibinoto
kang hermano mayor, magpapasikat ka na nang walang puknat?”)

“Naguol ko, Culasa, naguol ko. Makauulaw pa gyud kung ibalik nako. Hala unsay
mahitabo."

(“Napasubo na ako, Culasa, napasubo na ako. Lalong nakakahiya kung aatrasan ko pa

ito. Bahala na.”)

“Mao kana ang imong pagkamatarong. Bahala na, dili ako ang mabasol sa imong
mga anak. Hangtod karon, tigulang ka na ug wala matangtang ang imong
pagkamapahitas-on."

(“Ganyan na lang nga ang matwid mo. Ikaw ang bahala, di naman ako ang sisishin ng
mga anak mo. Hanggang ngayon, matanda ka na’y di pa naaalis ang kayabangan mo.”)

Sa ato pa, niabot na ang adlaw nga atong gipaabot. Bisperas pa lang sa pista ug
daghan nang mga bisita ang nangabot. Ang mga paryente, higala, kaila ug tanan
nadani sa pagtan-aw sa mga dula sa tubig. Adunay lain-laing mga porma: ang
 uban gwapa, ang uban ngil-ad, ang uban piang, ang uban bali ang mga kamot,
ang uban kuba, ang uban mga duwende.

(Sa madaling salita, dumating ang araw ng aming pinananabikan. Bisperas pa lang ng
pista’y marami nang mga bisitang dumating. Mga kamag-anak, kaibigan, kakilala at
magkakasamang naengganyong manood ng mga laro sa tubigan. Iba-iba ang tabas:
may magaganda, may pangit, may pilay, may putol ang kamay, may kuba, may unano.)

Nagbitay na ang mga banner. Nindot ang mga balay, bag-ong isis. Nagkalainlain
nga kolor nga mga kurtina ang nagbitay. Kumpleto mi sa gamit bisag nanghulam
lang mi sa pikas baryo. Bisan asa ka molingi, ang kalipay, kolor, kahumot,
espiritu, pahiyom, hello gihulagway. Kining tanan giandam aron malipay ug lagsik
ang kapistahan pinangulohan sa atong madasigon nga hermano mayor. Dili ka
makadungog tungod sa kasaba: ang dahunog sa mga gipang-ihaw nga mga
hayop, nagpadako sa radyo, cassette, TV ug uban pa, ang lainlaing mga butang
nga gikan sa matag balay. Ang mga tigbaligya og mga balloon ug dulaan nga mga
hayop nag-circulate. Adunay dula nga beto-beto, sakala, dice ug pares-pares.

(Nakasabit na ang mga banderitas. Maganda ang mga bahay, bagong isis. Nakasabit
ang mga kurtinang may iba’t ibang kulay. Kumpleto kami sa gamit kahit hiniram lang
namin sa kabilang baryo. Saan ka man lumingon ay nakalarawan ang tuwa, kulay,
samyo, diwa, ngiti, kumustahan. Inihandang lahat ito upang maging maligaya’t masigla
ang pista na pinamumunuan ng aming masigasig na hermano mayor. Di ka
magkaringgan dahil sa ingay: atungal ng pinapatay na hayop, mga nagpapalakasang
radyo, cassette, TV at nakadagdag pa ang iba’t ibang tumatapat sa mga bahay-bahay.
Lumiligid ang mga nagtitinda ng lobo at laruang hayop. May larong beto-beto, sakla,
dais at pares-pares.)

Ang akong uyoan nga si hermano adunay labing daghang bisita sa balay. Ang
tanan nga labing layo nga mga paryente giimbitar niya. Giimbitar ang mga tag-as
nga ranggo sama sa gobernador ug sa atong mayor. Kadaghanan sa mga tawo sa
taliwala nila. Pagpatay ug kabaw, duha ka dagkong baboy, duha ka litson, usa ka
gatos ka manok. dugang pa sa mga gasa nga dala sa iyang giimbitar. Aduna siyay
tulo ka sikat nga kusinero. Daghan usab ang mitabang sa pagluto apan sekretong
nagtago sa mga lab-as ug lutong putahe.

(Sa bahay pinakamarami ang mga bisita ng aking tiyong hermano. Lahat ng
pinakamalayong kamag-anak ay pinadalo niya. Kinumbida ang matataas na tao gaya
ng gobernador at aming alkalde. Pinakamaraming tao sa kanila. Nagpapatay ng isang
kalabaw, dalawang malaking baboy, dalawang litsunin, isang daang manok. bukod pa
sa mga dalang regalo ng mga inimbita niya. Tatlo ang bantog niyang kusinero. Marami
rin ang mga tumutulong na magluto ngunit lihim na nagtatago ng sariwa at lutong ulam.)

Sa matag higayon nga mosukol si Tiya Culasa kang Tiyo Cosme, kanunay kining
mohunghong kaniya, “Tan-awa ang imong pagkaarogante. Hapit na mahurot ang
kargamento sa imong mga anak. O, unsa pa ang atong buhaton sa balay? Wala ka
kabalo sa presyo sa produkto karon? Dear everyone, dili ko ikalimod nga
kasarangan ang imong paggasto, apan gibombahan ka lang sa imong mga higala
sa pagkaon. Mahimo ba nimong iuli ang kuwarta nga imong nagasto sa among
pista?"

(Tuwing masusukol ng Tiya Culasa ang Tiyo Cosme, lagi itong binubulungan., “Tingnan
mo nga ang kayabangan mo. Malapit nang maubos ang padala ng mga anak mo. O,
ano pa ang ipagpapagawa natin ng bahay? Di mo ba alam ang halaga ng bilihin
ngayon? Mahal ang lahat, di ko inaalis na gumasta ka ng katamtaman, ngunit binola-
bola ka lang ng mga kasama mo’y nagpauto ka na. Maibabalik mo pa ba ang mga
perang ginasta mo sa pistan nating ito?”)

"Paghilom, kini usa ka dungog ... usa ka dungog. Dali, molakaw ko. naa sa imoha.
Tan-awon nako ang kumite, basin naay kulang sa akong gibuhat nila." Sa tinuod,
malipayong naglakaw si Tiyo Cosme aron makamatikod kaniya ang mga tawo sa
baryo ug mga bisita. Nalipay siya pagkadungog niya, "Kana ang kugihan ug
buotan nga hermano mayor."

(“Huwag ka nang umimik, karangalan ito ...karangalan. Dali, aalis ako. ikaw na ang
bahala dito. titingnan ko ang mga kumite, baka may kulang sa ipinagawa ko sa kanila.”
Sa totoo lang, kaya masayang lakad nanag lakad ang Tiyo Cosme ay upang mapansin
 ng mga taong baryo at mga dumarating na bisita. Maligaya siya kapag naririnig ang,
“Iyan ang masipag at mabait na hermano mayor.”)

Sayong niabot ang Banda Malabon. Natulog una ko sa wala pa moadto sa balay
sa hermano mayor. Halos dili ka makaginhawa gikan sa naglupad nga abug sa
gidaghanon sa mga bata nga sunod-sunod. Nagdali nga mipauli si Tiyo Cosme ug
nagpaila dayon sa iyang kaugalingon. "Ako ang hermano mayor diri, lakaw ta,
mangaon una ta sa dili pa mosuroy."

(Maagang dumating ang Banda Malabon. Nagpaseo muna bago tumapat sa bahay ng
hermano mayor. Di ka halos makahinga sa lumilipad na alikabok sa dami ng mga
batang sunod nang sunod. Nagmadaling umuwi ang Tiyo Cosme at agad napakilala.
“Ako ang hermano mayor dito, tayo na, panhik muna’t magmeryenda bago maglibot.”)

Pagkahuman sa meryenda, dali nga nasugdan ang paglibot sa mga sakayan. Ang
akong uyoan nag-uban sa giadornohan nga pagoda. Tanan nagbihis. Ang akong
ig-agaw nagsul-ob og Tagalog nga barong. Kay taas akong cousin. ang uyoan
nagsul-ob hangtod sa tuhod. Mubo ang karsones, mao nga nakita nako ang
combat shoes nga gigamit sa akong ig-agaw sa dihang nag-ROTC siya. Bisag
puno sa pomade iyang buhok, niinat gihapon ug nabuak. Samtang hinay ang
paglihok sa pagoda, duyog sa makapakitik sa lawas nga musika sa banda,
adunay nagsayaw-sayaw nga titingka-tingkayad. Ang uyoan kanunay nga
nagpakita sa mga spinner ug mga tawo nga nagtan-aw sa duha ka mga bangko.
Tungod sa dali nga pagtubag sa tanan sa palisiya sa bisperas, kini maayo. Ang
tanan nga nagtan-aw nalingaw niini. Pagkagabii, nangabot ang dinapit nga sikat
nga mga magbabalak sa Capampangan sama nila Jose Ganado, Cecilio Lapus,
Florentino Tulala, Mario Sigwada ug ang babayeng magbabalak nga si Ofring de
las Pinas. Unya mingitngit ang langit tungod kay ang pagsubang sa bulan, tala ug
bituon napiit ug nahimong korona ug kwintas. Makabungol ang palakpak.
Nagpamatuod kini nga naigo nila ang hilig sa mga nanan-aw ug naminaw.

(Pagkatapos ng meryenda, madaling sinimulan ang ikot ng mga bangka. Nakisamang

sumakay sa nakagayak na pagoda ang tiyo ko. Todo ang bihis. Isinuot ang barong
Tagalog ng pinsan ko. Dahil mataas ang pinsan ko. abottuhod ang suot ng tiyo. Ang
 pantalon ay maiksi, kaya’t kita ang combat shoes na ginamit ng pinsan ko nang nag-
ROTC siya. Kahit puno ng pomada ang buhok niya’y unat pa ring nakasabog.
Samantalang umuusad nang banayad ang pagoda, sinasaliwan ng nakakikiliting sa
katawang tugtog ng banda, may sumasayaw ng titingka-tingkayad. Lagi nagpapakita
ang tiyo sa mga umiikot at taong nanumnood sa magkabilang pampang. Dahil sa
maagap na pagtugon ng lahat sa palatuntunang pambispera, nairaos ito nang maayos.
Nakawilihan ng lahat na nanood. Kinagabihan, dumating ang mga imbitadong bantog
na makatang Capampangan gaya nina Jose Ganado, Cecilio Lapus, Florentino Tulala,
Mario Sigwada at ang makatang babae na si Ofring de las Pinas. Nagdilim ang langit
noon dahil ang sumisikat na buwan, tala at bituin ay sinungkit na lahat at ginawang
corona at kuwintas. Nakabibingi ang palakpakan. Ito ang nagpapatunay na tinamaan
nila ang hilig ng mga nanood at nakinig.)

Adlaw kadto sa kapistahan ug misamot kakusog ang hungihong bahin sa

nagkadaiyang talan-awon human sa misa. Gisubli nila ang pagpasa, naglumba
ang mga sakayan. Kauban niini ang mga dula sa uma sa basketball ug volleyball.
Niabot ang paniudto ug wala pa mahuman.

(Araw ng pista at lalong lumakas ang alingawngaw sa iba’t ibang panoorin pagkatapos
ng misa. Inulit nila ang pasada, sumunod ang karera ng mga bangka. kasabay din ng
mga ito ang mga laro sa sakahan na basketball at volleyball. Dumating ang tanghalian
at di pa tapos.)

Ang mga tawo nga nagtan-aw ug naningkamot sa pagpangita sa ilang mga

paryente ug mga kaila magkita sa usag usa. Hapit napuno ang mga balay sa mga
bisita nga nagtapok bisan asa. Bisan asa makasimhot ka sa kahumot sa linuto
nga pagkaon. Mabatian ang hamis nga pagkirot sa mga kubyertos. Adunay mga
grupo sa matinahuron nga mga tawo nga naghimo sa mga tawo nga mobati nga
giabiabi. Paniudto kaduha o lima ka beses. Apan ang uban nga naa sa pana gusto
nga magdala og butang nga giputos. Sa balay sa hermano, bisag daghan nang
andam, nahurot na sila kay naa nay dekalidad nga mga tawo, musikero ug mga
kaila nga nagsunodsunod. Nag-order pa gani ug piniling putahe para sa
panihapon.
 (Salu-salubong ang mga taong nanonood at pilit naghahanap ng kamag-anak nila at
kakilala. Halos punuan ang mga bahay sa bisitang nangagdag-saan. Kahit saan ay
nasisinghap ang bango ng lutong ulam. Naririnig ang maayos na kalansing ng
kubyertos. Pangkat-pangkat ang mga namimistang magalang na nagpapatao po. May
dalawang beses o limang beses mananghali. Bundat na ang iba sa busog ay gusto
pang magdala ng nakabalot. Sa bahay ng hermano, kahit marami ang handa naubusan
pa dahil nasa kanila ang mga taong de-kalidad, mga musikero at mga kakilalang
nakasunod-sunod, Mangyari pa, pati ang mga pinakatagong sisidlan ng mga tumulong
ay naki-pamista rin. Nagpahabol pa ng pinamiling ulam para sa hapunan.)

Mga alas dos y medya, nagpadayon ang dula sa swimming race, anillo de prenda
ug bibe chase. Natapos kini sa pagsalop sa adlaw.

(Nang bandang alas-dos medya, itinuloy ang larong karera sa paglangoy, anillo de
prenda at habulan ng bibe. Natapos naman ito nang lumubog na ang araw.)

Gani, ang party nga gipasiugdahan ni Tiyo Cosme nahimong labing malipayon ug
pinakapuno sa tanan. Daghan sa mga taga-baryo ang nag-ingon nga siya usab
ang nagkahiusa sa pagboto nga mahimong hermano sa sunod nga kapistahan.
Dili lamang siya walay pagtagad, siya andam nga mopusta sa tanang gasto.

(Tunay na lumitaw na pinakamasaya at pinakamatao sa lahat ang pistang

pinangasiwaan ng Tiyo Cosme . Maraming kabaryo ang nagsasabing siya rin ang
napagkaisahang ibotong hermano sa susunod na pista. Di lang siya maasikaso, siya pa
ang kusang-loob na taya sa lahat ng gastos.)

Sa gabii, daghang mga balay ang ngitngit. Daghan ang nakamatikod sa kalit nga
kausaban sa kinaiya ni Tiyo Cosme. Wala na ang tinuyo nga gaan sa lawas. hapoy
ang iyang lakaw, bawog ug murag naay grabeng sakit. Wala na siya makahulat sa
paghatag sa premyo ug sa pagpasundayag sa awit nga "Our God." Nanamilit siya
sa komite, usa ka hulagway sa lawom nga kasubo.

(Kinagabihan, marami nang bahay ang madilim. marami ang nakapansin sa biglaang
pagbabago ng kilos ni Tiyo Cosme. Wala na ang sadyang gaan ng katawan. matamnlay
ang kanyang lakad, nakatungo at parang may mabigat na karamdaman. Di na niya
 hinintay ang paggawad ng premyo at ang palabas ng sarsuelang “Ating Diyos.”
Nagpaalam siya sa komite, larawan ng masidhing lungkot.)

Pag-abot sa balay, nahimamat niya ang iyang agalon nga masulob-on. Wala
motingog silang duha. Tingali, naghunahuna sila sa kuwarta nga ihatag unta sa
pagpatukod sa balay, apan nahurot ang tanan tungod sa halangdong buhatan.
Unsang nawong ang iyang ipresentar sa iyang mga anak sa ilang pagpauli?
Taudtaod daw siya gilansang sa yuta. Naningkamot nga ipunting ang iyang
hunahuna sa kangitngit sa iyang nangitngit nga hunahuna.

(Pagdating sa bahay, inabutan niyang mapanglaw ang kanyang maybahay. Kapwa sila
di nag-imikan. Marahil, naisip nila ang perang dapat sana’y ipagpapagawa ng bahay,
ngunit naubos lahat dahil sa marangal na katungkulan. Ano ang mukha niyang ihaharap
sa mga anak pag-uwi nila. Ilang sandali siyang parang ipinako sa kanatatayuan. Pilit na
itinutuon ang kanyang diwa sa kadilimang kawangis ng nagdidilim niyang isipan.)

Pagkasunod adlaw sa kapistahan, sa wala pa mosubang ang adlaw, daling

mikaylap ang balita nga naghikog si Tiyo Cosme, ang among kugihang hermano
mayor.

(Kinabukasan ng pista, di pa man sumisikat ang araw, mabilis nang kumalat ang
balitang nagpakamatay ang Tiyo Cosme, ang masipag naming hermano mayor.)

SALAWIKAIN

Sipi sa Wikang Tagalog at Waray

1. Ayaw buhata sa uban ang dili nimo gusto nga buhaton nimo.

(Huwag gawin sa iba ang ayaw mong gawin sa iyo.)

2. Kung unsa ang kahoy, siya ang bunga.

(Kung ano ang puno, siya ang bunga.)

3. Kung walang tiyaga, walang nilaga.

 (Kung walay pasensya, walay linat-an.)

4. Pagkahaba-haba mang ng prosisyon sa simbahan din ang tuloy.

(Ang prosesyon paingon sa simbahan nagpadayon sa dugay nga panahon.)

5. Ang kalooy anaa sa Dios, ang buhat anaa sa tawo.

(Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa.)

SANGGUNIAN:

PANG-UKOL: Kahulugan, Layon, at Mga Halimbawa ng Pang-Ukol. (n.d.). Retreived

from https://noypi.com.ph/pang-ukol/

PANG-URI: Halimbawa ng Pang-uri, Uri ng Pang-uri, Antas, Atbp. (n.d.). Retrieved

from https://noypi.com.ph/pang-uri/

Jinoe, D. (2022, October 4). Ano ang Pantukoy at mga Halimbawa. The Filipino
Homeschooler. http://www.filipinohomeschooler.com/ano-ang-pantukoy-at-mga-
halimbawa/

Pangngalan, P. A. A., & Nito, M. H. (2019, February 16). PANGNGALAN: Ano Ang
Pangngalan, Mga Halimbawa Nito. Philippine News.
https://philnews.ph/2019/02/16/pangngalan-ano-ang-pangngalan-halimbawa/

Garzon, V. (2023, September 26). Ano Ang Bahagi Ng Pananalita at Mga Halimbawa.
PhilNews. https://philnews.ph/2023/09/26/ano-ang-bahagi-ng-pananalita-mga-
halimbawa/

ack Tabudlo - Binibini Lyrics | AZLyrics.com. (n.d.). Www.azlyrics.com. Retrieved

October 26, 2023, from https://www.azlyrics.com/lyrics/zacktabudlo/binibini.html

Isang Punungkahoy (A Tree) by José Corazón de Jesús | Poemist. (n.d.).

Www.poemist.com. Retrieved October 26, 2023, from https://www.poemist.com/jose-
corazon-de-jesus/isang-punungkahoy-a-tree
Garzon, V. (2018). Halimbawa ng Salawikain: 15+ Halimbawa ng mga Salawikain.
Philippines News. Retrieved from https://philnews.ph/2018/12/19/halimbawa-ng-
salawikain-15-halimbawa-salawikain/