Vandaag

Leren - Geheugen

Vorige week: Waarnemen

 Een definitie van leren

• Behaviorisme met :
De klassieke conditionering
De operante conditionering

Leren Sociale leren

Lesopbouw
Cognitieve psychologie

Het geheugen
 Leren is het toevoegen van nieuw
repertoire aan onze kennis en
vaardigheden.

Leren is een verandering in het

menselijke gedrag dat het gevolg is van
ervaring.
Leren
Definitie Onder ervaring verstaan we (in dit
verband) alle invloeden vanuit de
omgeving die door het individu worden
verwerkt via het sensorisch systeem. Dit
proces wordt beschreven als leren.
Klassiek
conditionering
• Klassiek conditionering is een
eenvoudig vorm van leren
waarbij een respons uit een
reflexmatige stimulus-
responsassociatie wordt
gekoppeld aan een nieuwe
neutrale stimulus
 De klassieke conditionering (Ivan Pavlov)

voer → kwijl stap 1: een hongerige hond gaat kwijlen als hij
voedsel voor zich krijgt. Dat is een natuurlijke,
ongeconditioneerde reactie (response)

piep + voer →kwijl stap 2: min of meer tegelijkertijd is er een

onnatuurlijk signaal met het verschijnen van
het voer. Ook dan gebeurt het kwijlen

piep → kwijl stap 3: het kwijlen gebeurt ook als alleen het
onnatuurlijke signaal gegeven wordt.
Het is een onnatuurlijke, geconditioneerde
reactie (response)
Klassiek conditioneren
• Voor
• ucs voedsel ucr speeksel
• cs zoemer --- ----------

• Tijdens
• ucs/cs voedsel/zoemer cr speeksel

• Na
• cs zoemer cr speeksel
Wetten van klassiek
conditioneren
Bekrachtigen of belonen (reinforcement):
Iedere stimulus die de kans op het optreden van een
bepaald gedrag doet toenemen.
Uitdoving (extinctie):
Als men de hond van Pavlov wil afleren om te
kwijlen bij het horen van de bel, dan zal het
herhaaldelijk laten horen van de bel zonder
gelijktijdig aanbieden van voedsel al snel leiden tot
uitdoving.
Spontaan herstel:
In sommige gevallen is het mogelijk dat een
uitgedoofde response zonder enige training opnieuw
optreedt.
 Verschijnselen bij klassiek conditioneren

1. Stimulusgeneralisatie is leren een specifieke stimulus algemener op te vatten:

het geconditioneerde belletje kan door andere belletjes worden vervangen.

2. Stimulusdiscriminatie is het omgekeerde: je kunt tot zeer verfijnde

onderscheidingen aanleren door het selectief koppelen van stimulus en respons.

3. Emotionele response zijn ook te conditioneren. Geconditioneerde emotionele

response bestaat uit een geleerde emotionele reactie bij een neutrale stimulus.
 Klassiek • Klassiek conditioneren

conditioneren
 Operant conditioneren
(Skinner)

Complexere gedragingen zoals wandelen of studeren

zijn niet verbonden met een specifieke stimulus.

Het individu zal, zodra het in de gaten krijgt dat zijn

gedrag directe consequenties heeft op de omgeving,
zelf zijn gedrag gaan aanpassen.

Het individu is dus de operator, degene die

uiteindelijk bepaalt of er getraind wordt of niet.
Vandaar de term ‘operante conditionering’.
 • Operant conditioneren si gebaseerd op de
wet van het effect. Volgens deze wet zullen
responsen die ‘voldoening’ geven herhaald
worden. Responsen met onbevredigende
gevolgen zullen dit niet doen.
Operant
conditioneren • Gedrag zal toenemen in frequentie als het
gevolgd wordt door het aanbieden van een
aangename stimulus.

• Het effect van straf is onduidelijk.

 Thorndike’s puzzel box

Thorndike’ s katten werden geplaatst in

een puzzel box. Thorndike concludeerde
dat het leren van de kat voornamelijk
berustte op ‘trial-and-error’. (selectie,
tussen de handelingen die wel en geen
resultaat opleveren).

Hij ontwikkelde zijn ‘wet van effect’:

als een respons in een bepaalde situatie
een bevredigend resultaat oplevert, dan
zal die respons in die situatie optreden.
Operant • Thorndike
• Skinner
conditioneren
Voorbeelden conditionering

• Klassiek conditioneren
• reclame: nieuw type auto in mooie
omgeving; (positieve) reactie op
omgeving gaat over op auto

• Operant conditioneren
• aangeleerde gewoonten, op korte
termijn bekrachtigd, op lange
termijn schadelijk (overmatig eten,
overmatig gebruik van alcohol
roken)(tijdsdilemma)
 • Geef enkele voorbeelden uit het
Opdracht dagelijkse leven van positieve en
negatieve bekrachtiging en straf,
evenals van uitdoving en
vermijdingsgedrag.
 De sociaalcognitieve theorie

• Bandura:
Observerend leren: de sociaalcognitieve
theorie.

Bandura stelt dat mensen in staat zijn

volkomen nieuwe handelingen te verrichten
door anderen te observeren of door verbale
instructies in daden om te zetten zonder dat
er sprake is van een beloning.
De kleine Albert - Watson

• https://www.youtube.com/watch?v=9hBfnXACsOI

• https://www.youtube.com/watch?v=9hBfnXACsOI
Verschil tussen
• https://www.youtube.com/watch?v=9h
klassiek en BfnXACsOI
operant
 • Bandura: gedrag kan worden
aangeleerd door observerend leren van
het gedrag van ‘modellen’ (via
observatie positieve en negatieve
Sociaalcognitieve uitkomsten, vergelijk wet van effect)
theorie
• Modeling: gedrag wordt niet letterlijk
overgenomen, eigen elementen worden
toegevoegd
 Leren door observeren en imiteren,
vormt een belangrijke
ontwikkelingsfactor van onze kennis.

Sociaalcognitieve We onderscheiden 4 soorten imitaties:

theorie • Identiek gedrag
• Wederzijds afhankelijk gedrag
• Kopiëren
• Modelling
 Sociaal leren

• Imitatie (Miller & Dollard)

• identiek gedrag (hetzelfde gedrag, zonder imitatie; voorbeeld bij
koffieautomaat)
• wederzijds afhankelijk gedrag: volger doet leider na
• kopiëren: voorbeeld precies nadoen (voorbeeld: kleding, haardracht
overnemen)
 Bobo-pop

Het Bobo-pop experiment

(Bandura)
 • Inzicht
• Gestaltpsychologie: inzicht door
plotselinge waarneming van
verband tussen elementen van een
Andere probleem
• rol van Gestaltwetten; vooral de wet
vormen van van sluiting (closure); plotselinge
leren closure is inzicht
• voorbeelden: onderzoek
probleemoplossing bij apen
(gebruik van stokken en dozen om
bij fruit te komen)
 De rol van inzicht bij leren en probleem
oplossen

• Inzicht
De cognitivisten

Piaget
• Zijn theorie gaat over de totstandkoming van
kennis.
• Het proces van assimilatie en accommodatie

• Hij ziet de intellectuele groei van de jonge

mens als een ontwikkeling die een aantal
fasen doorloopt.
 • Binnen het cognitivisme staat de
informatieverwerking centraal: het
verwerven en integreren van informatie
en het toepassen ervan.
• Een voorbeeld hiervan is de werking
van het geheugen. Het vraagt een
De actieve bijdrage van de persoon.
cognitivisten
• Nadruk op cognities: perceptie, leren,
denken en geheugen.

• Informatie moet inhoudelijk aansluiten

bij bestaande kennis.
Overzicht van de deelgebieden van de
cognitieve psychologie
 Het waargenomene en
geleerde komt in het
geheugen terecht
Het geheugen
Kennis: te gebruiken om
problemen op te lossen
(daarmee onderdeel van
intelligentie)
 Geheugen als magazijn

• Sensorisch geheugen (zeer kort)

• Iconisch geheugen: visueel systeem

• Echoisch geheugen: auditief systeem
• Haptisch geheugen: tactiel systeem
 Korte termijn
geheugen

• Tijdsduur ongeveer 20 seconden

• daarna: verval of overschrijving
• capaciteit: 7 informatie-eenheden
(chunks) plus/minus twee
• Miller (1956): The magical number
seven
• Cowan (2001): The magical number
four
Drie geheugens
Lange termijn
geheugen

• Capaciteit: zeer groot

• Vergeten: door verval (uitwissen

geheugenspoor) of interferentie
(verstoring door andere informatie)
 Lange termijn geheugen

• Semantisch geheugen: algemene kennis

• Episodisch geheugen: gebeurtenissen

• Prospective geheugen: plannen

• Procedurele geheugen: automatismen

Geheugen als
informatieverwerking

• Niveau van informatieverwerking in

werkgeheugen bepaalt opslag in lange
termijn geheugen.

• Onthouden is een functie van de mate van

diepgang van de informatieverwerking.
Verwerkingsniveaus Craik en Tulving 1975
Percentage correct herkend

Verwerkingsniveau
36
 • Structurele verklaring: capaciteit
geheugen is beperkt, zodat informatie
soms uit het systeem verdwijnt
• Procesverklaring: het ophaalproces faalt
Vergeten om een of andere reden
• Vergeetcurve Ebbinghaus: het grootste
gedeelte van het vergeten treedt op
binnen het uur na het leren
 Informatie terugvinden

• Vergeten: is een falen van het ophaalproces, of het verdwijnen van informatie
uit het geheugen?
• het lange termijngeheugen is permanent
• voorbeelden:
• tip-of-the-tongue fenomeen
• herkennen van informatie, die je tevoren vruchteloos probeerde te
herinneren
 Geheugenstrategieën

• Methode der loci: visueel pad in

gedachten uittekenen,
identificeerbare plaatsen langs pad
kiezen, woorden met plaats
associëren; voor ophalen informatie:
pad aflopen
• Visualisatie
• Groeperen van informatie
(chunking)
Selectieve aandacht
• LiveLeak.com - NEW "INVISIBLE GORILLA" Test