www.safetylifethailand.

com

Hazardous Spill Clean-up

สาระสำคัญ
1. สาเหตุการหกรัว่ ไหลของสารอันตราย
2. การปฏิบตั เิ มือ่ สารอันตรายหกรัว่ ไหล
เมือ่ พูดถึง “สารอันตราย” (Hazardous
Material) ทุกคนคงจะทราบกันดีวา่ เป็นวัตถุท่ี
สามารถทำอันตรายต่อชีวติ และสุขภาพอนามัย
รวมทัง้ ก่อให้เกิดความเสียหายต่อทรัพย์สนิ และ
สภาพแวดล้อม แต่หากเรามีมาตรการควบคุม
ทีด่ ี หรือมีแผนการเฝ้าระวังทีร่ ดั กุมก็จะสามารถ
ป้องกันอุบตั ภิ ยั จากสารอันตรายได้ สาเหตุการหกรัว่ ไหลของสารอันตราย
โรงงานอุตสาหกรรมทีใ่ ช้สารอันตรายใน 1. การบรรจุหบี ห่อ
กระบวนการผลิตสินค้า อุบตั เิ หตุเกิดขึน้ มากที่ 2. การขนส่ง
สุดคือ การรัว่ ไหลของสารอันตราย เช่น สารเคมี ปฏิบตั งานดังกล่าวอาจจะไม่ได้อยูใ่ กล้กบั บริเวณ 3. การถ่ายเทสาร การเตรียมสาร รวมถึง
ในรูปของของเหลวหรือก๊าซตัวทำละลายอินทรีย์ ที่เกิดเหตุ จึงเป็นหน้าที่ของผู้อยู่ในเหตุการณ์ การผสมสาร
(Organic solvent) และตัวทำละลายอนินทรีย์ จะต้องพยายามเข้าระงับเหตุ เนือ่ งจากการเข้า 4. การชำรุดของอุปกรณ์เครือ่ งจักร
(inorganic solvent) ระงับเหตุเบือ้ งต้นเป็นสิง่ สำคัญทีจ่ ะต้องปฏิบตั ิ 5. การจัดเก็บ
ปกติทว่ั ไป หน่วยงานทีเ่ กีย่ วข้องกับสาร ก่อนเพือ่ ลดความสูญเสียชีวติ และทรัพย์สนิ การบรรจุหบี ห่อ
อันตราย มักจัดตัง้ หน่วยงานขึน้ โดยเฉพาะให้มี ด้วยเหตุนเ้ี อง ผูป้ ฏิบตั งิ านทีเ่ กีย่ วข้องกับ ภาชนะหรือหีบห่อใช้บรรจุ (Packaging)
หน้าทีร่ บั ผิดชอบจัดการสารอันตรายเมือ่ เกิดการ สารเคมีหรือวัตถุอนั ตรายชนิดต่างๆ ต้องเรียนรู้ สินค้าอันตรายทีไ่ ม่ได้มาตรฐานเป็นสาเหตุหนึง่
หกรัว่ ไหล แต่อย่างไรก็ตาม ในขณะเกิดอุบตั เิ หตุ วิธปี อ้ งกันและระงับเหตุเบือ้ งต้นก่อนจะส่งมอบ ทีท่ ำให้เกิดการหกรัว่ ไหลของสารอันตราย เช่น
จากการหกรั่วไหลของสารอันตรายนั้น หน่วย ให้กบั ผูร้ บั ผิดชอบโดยตรงต่อไป วัสดุใช้บรรจุหบี ห่อไม่เหมาะสมกับสารอันตราย
1
หรือความคงทนของวัสดุบรรจุหบี ห่อไม่ได้ผา่ น
การทดสอบตามมาตรฐานทีก่ ำหนดไว้ใน UN
โดยทัว่ ไปแล้ว การทดสอบภาชนะบรรจุ
หีบห่อวัตถุอนั ตรายตามมาตรฐานกำหนดจะมี
4 ประเด็นหลัก ได้แก่
 การทดสอบแรงกระแทกหรือการตก
 การทดสอบการรัว ่ ไหล
 การทดสอบความดันภายในถัง
 การทดสอบความทนทานต่อแรงกด
การขนส่ง
การขนส่งสารอันตราย หากทำไม่ถกู วิธี
ก็เป็นอีกสาเหตุหนึง่ ทีท่ ำให้การเกิดอุบตั เิ หตุได้
เช่นกัน ความเสีย่ งในการเกิดอุบตั เิ หตุเกีย่ วข้อง
โดยตรงกับการขนส่ง กล่าวคือ ยิง่ มีการขนส่ง
เพิม่ มากขึน้ โอกาสในการเกิดอุบตั เิ หตุกส็ งู ขึน้
ตามไปด้วย
การขนส่งวัตถุอนั ตรายหรือสารอันตราย
ระหว่างประเทศทัง้ ทางทะเลและทางอากาศจะ
ใช้กฎระเบียบระหว่างประเทศในการควบคุม
สำหรับการขนส่งทางบกในประเทศ ส่วนใหญ่
แต่ละประเทศจะเป็นผูก้ ำหนดระเบียบขึน้ เอง
การถ่ายเทสาร
การเตรียมสาร การผสมสาร เป็นอีกหนึง่
สาเหตุของการเกิดอุบัติเหตุสารเคมีหกรั่วไหล
ดังนัน้ ผูป้ ฏิบตั ต้องมีความรูค้ วามชำนาญในการ
ปฏิบตั กิ บั สารอันตรายทีถ่ กู วิธตี ามหลักวิชาการ
กระทำด้วยความระมัดระวังหรือใช้อปุ กรณ์ชว่ ยที่
เหมาะสมเพือ่ ป้องกันไม่ให้สารหกรัว่ ไหลออกมา และความชื้นมีผลกระทบต่อภาชนะบรรจุหรือ
ภายนอก ทีส่ ำคัญคือ จะต้องไม่ให้สารอันตราย หีบห่อสารอันตราย อาจจะเกิดการบวมหรือการ
สัมผัสร่างกายในขณะปฏิบตั งิ าน กัดกร่อนซึง่ เป็นสาเหตุทำให้เกิดการรัว่ ไหลของ
การชำรุดของอุปกรณ์เครือ่ งจักร สารอันตรายได้เช่นกัน
เมื่อมีการนำอุปกรณ์หรือเครื่องจักรซึ่ง แนวปฏิบตั ิ 10 ประการ เมือ่ เกิดการ
เกีย่ วข้องกับสารอันตรายเข้ามาปฏิบตั กิ าร ต้อง หกรัว่ ไหลของสารอันตราย
มีการตรวจสอบระบบการทำงานของเครือ่ งจักร 1. หนีภยั
เป็นประจำตามแผนการซ่อมบำรุง เพือ่ ป้องกัน 2. ชีบ้ ง่ สภาพการณ์ทเ่ี ห็น
การหกรัว่ ไหลของสารอันตราย จุดที่จะต้องเฝ้า 3. ขอความช่วยเหลือ
ระวังเป็นพิเศษ ได้แก่ ท่อนำสารเคมีและท่อก๊าซ 4. ปิดกัน้ บริเวณ
โดยเฉพาะข้อต่อของท่อต่างๆ เหล่านัน้ 5. ค้นหาผูบ้ าดเจ็บ
การจัดเก็บ 6. ชีบ้ ง่ อันตราย
การจัดเก็บสารอันตราย ถ้าเป็นสารเคมี 7. การเตรียมแผนการปฏิบตั งิ าน
ต้องมีการแยกประเภทการจัดเก็บทีถ่ กู ต้องและ 8. ใช้อปุ กรณ์และวัสดุทเ่ี หมาะสม
เหมาะสม รวมทัง้ พิจารณาสภาพแวดล้อมของ 9. การกำจัดการหกรัว่ ไหล
สถานทีจ่ ดั เก็บสารอันตราย เนือ่ งจากอุณหภูมิ 10. การกำจัดสารทีร่ ว่ั ไหล
2
 หนีภยั (Escape)
สิง่ แรกทีต่ อ้ งกระทำเมือ่ ได้กลิน่ หรือเห็น
สารอันตรายหกรัว่ ไหลออกมาคือ หนีออกไปให้
ห่างจากจุดทีม่ กี ารหกรัว่ ไหลของสารอันตรายใน
ระยะปลอดภัย ถ้าสามารถทำได้ ให้ปดิ หรือกำจัด
แหล่งทีก่ อ่ ให้เกิดการลุกไหม้ เช่น ประกายไฟ
เปลวไฟ ความร้อน เชือ้ เพลิง เป็นต้น
ระบุสภาพการณ์ทเ่ี ห็น (Identify What
You Saw)
ผูป้ ระสบเหตุสารเคมีรว่ั ไหลต้องมีสติใน
ให้ขอ้ มูลจำเป็นกับเจ้าหน้าทีท่ เ่ี กีย่ วข้องเพือ่ วาง
แผนดำเนินการ ข้อมูลสำคัญและเป็นประโยชน์
เบือ้ งต้น เช่น สารทีห่ กรัว่ ไหลนัน้ คืออะไร ใช้ทำ
อะไร มีลกั ษณะอย่างไร มีกลิน่ สี ควัน หรือเกิด
ฟอง มีปริมาณเท่าไร เห็นฉลากบนภาชนะบรรจุ
สารที่หกรั่วไหลหรือไม่ ข้อมูลดังกล่าวทั้งหมด
จะมีความสำคัญต่อการแก้ไขสถานการณ์ฉกุ เฉิน
ในขณะนั้นเป็นอย่างยิ่ง
ขอความช่วยเหลือ(Get Help)
ถ้าไม่สามารถกำจัดสารนัน้ ได้ตามลำพัง
ให้ขอความช่วยเหลือจากหน่วยฉุกเฉินของสถาน
ประกอบการหรือจากหน่วยงานภายนอก
ปิดกัน้ บริเวณ (Seal Off the Area)
ให้ทำการปิดกัน้ บริเวณทีส่ ารอันตรายหก
รัว่ ไหล เพือ่ ป้องกันไม่ให้ผอู้ น่ื เข้าไปเพราะอาจ
ได้รบั อันตราย และเป็นการควบคุมสารอันตราย
ที่หกรั่วไหลไม่ให้ขยายวงกว้างออกไป โดยใช้
ทรายล้อมรอบหรือใช้วัสดุดูดซับ
ค้นหาผูบ้ าดเจ็บ (Looking for Injuries)
ถ้าพบผูบ้ าดเจ็บ ให้รบี นำผูบ้ าดเจ็บออก
จากสถานทีเ่ กิดเหตุ นำไปยังบริเวณทีม่ อี ากาศ
ถ่ายเทสะดวก หากเสื้อผ้าของผู้บาดเจ็บมีสาร
ปนเปือ้ นจากการหกรัว่ ไหลของสารอันตราย ให้
รีบถอดเสือ้ ผ้าทันที
ถ้าร่างกายผูบ้ าดเจ็บสัมผัสสารอันตราย
ให้รบี ล้างด้วยน้ำโดยให้นำ้ ไหลผ่านปริมาณมาก
แล้วรีบนำตัวส่งแพทย์
ระบุอนั ตราย (Identify the Hazards)
การชีบ้ ง่ อันตรายมีอยูห่ ลายวิธี เช่น ชีบ้ ง่
จากข้อมูลความปลอดภัย (MSDS : Material
Safety Data Sheet) สารเคมีทกุ ตัวทีม่ กี ารใช้ใน
โรงงานหรือสถานประกอบการจะมีขอ้ มูลความ
ปลอดภัย (MSDS) ซึง่ ให้ขอ้ มูลเกีย่ วกับสารเคมี
อย่างครบถ้วน ทัง้ คุณสมบัติ ความเป็นอันตราย
วิธแี ก้ไขสถานการณ์เมือ่ เกิดอุบตั เิ หตุ เพลิงไหม้
หรือสารรัว่ ไหล วิธปี ฐมพยาบาล วิธกี ำจัด ฯลฯ
ในกรณีไม่ทราบว่าสารนัน้ เป็นอะไร และ
จำเป็นจะต้องเข้าไปในพืน้ ทีซ่ ง่ึ เกิดการหกรัว่ ไหล
ให้ประเมินว่า ในบริเวณนัน้ มีระดับอันตรายสูง
ให้สวมชุดป้องกันชนิดปิดมิดชิดทัง้ ตัวและสวม
หน้ากากชนิดมีถงั อากาศในตัว (SCBA : Self-
Contained Breathing Apparatus)
เตรียมแผนปฏิบัติการ (Preparing a
Plan of Action)
เมือ่ ทราบว่าสารอันตรายนัน้ คืออะไร จะ
ต้องตัดสินใจปฏิบตั กิ ารโต้ตอบ (Responding)
ด้วยการจัดทำแผนปฏิบตั กิ ารขึน้ โดยคาดการณ์
อันตรายร้ายแรงหลังการรัว่ ไหลแล้วกำหนดว่า
ใคร จะทำหน้าทีอ่ ะไร และจะต้องประสานงาน
กับผู้อื่นอย่างไร
ใช้อุปกรณ์และวัสดุที่เหมาะสม (Get
Proper Equipment and Materials)
ในการใช้อปุ กรณ์ปอ้ งกันส่วนบุคคล หาก
ทราบว่าสารหกรัว่ ไหลนัน้ เป็นอะไรก็สามารถจะ
เลือกชุดอุปกรณ์ปอ้ งกันส่วนบุคคลทีเ่ หมาะสม
มาใช้ แต่หากไม่ทราบสารหกรัว่ ไหลนัน้ คือสาร
ชนิดไหน ให้เลือกชุดอุปกรณ์ปอ้ งกันส่วนบุคคล
ซึง่ ให้การปกป้องในระดับสูงสุด
การกำจัดการหกรัว่ ไหล (Contain the
Chemical Spill)
การกำจัดและควบคุมการแพร่กระจาย
ของสารอันตรายมีความสำคัญยิง่ ในการลดความ
เสียหายทีจ่ ะเกิดขึน้ ให้นอ้ ยลงหรือเบาบางลง แต่
ทัง้ นี้ ต้องมีวธิ ปี ฏิบตั ทิ ถ่ี กู ต้องในการกำจัดและ
ควบคุมการหกรัว่ ไหลของสารอันตราย มิฉะนัน้
ความเสียหายจะรุนแรงขึน้ และยากต่อการแก้ไข
การกำจัดการหกรัว่ ไหลมี 2 วิธี ได้แก่
1. การหยุดการรั่วไหลที่แหล่งกำเนิด
(Stopping the Source)
2. การหยุดการแพร่กระจาย (Stopping
the Spread)
3
 การหยุดการรั่วไหลที่แหล่งกำเนิด กระเด็นขยายวงกว้าง และเกิดอันตรายร้ายแรง
กระทำโดยการปิดวาล์ว อุดภาชนะ และ/หรือ หากสารเคมีชนิดนั้นทำปฏิกิริยากับน้ำ
จัดวางภาชนะให้รอยรัว่ อยูใ่ นตำแหน่งทีส่ ารจะ  ทำลายหรือจำกัดฤทธิโ์ ดยการใช้วส ั ดุ
ไม่หกรั่วไหลอีกต่อไป ดูดซับให้ถกู ต้องตามชนิดของสารทีร่ ว่ั ไหล เนือ่ ง

การหยุดการแพร่กระจาย กระทำโดย จากวัสดุดดู ซับมีคณุ สมบัตแิ ละประสิทธิภาพใน

การสร้างสิง่ กีดขวางการไหลของสารอันตรายไม่
ให้แพร่กระจายออกไป ใช้วธิ ที ำช่องหรือร่องเพือ่
บังคับทิศทางการไหลของสารอันตราย ทีส่ ำคัญ
อย่างยิ่งคือ จะต้องไม่ให้สารอันตรายไหลลงสู่
แหล่งน้ำเป็นอันขาด วัสดุทใ่ี ช้ในการทำคันกัน้
เช่น เม็ดดิน แผ่นดูดซับ หรือแท่งดูดซับ ฯลฯ
ขณะสารเคมีรว่ั ไหลหรือกำลังดำเนินการ
กำจัดสารอันตรายทีร่ ว่ั ไหล ควรปฏิบตั ดิ งั นี้
 ห้ามใช้อป ุ กรณ์สอ่ื สารทุกชนิด เพราะ
อาจจะเกิดประกายไฟขึน้ ได้
 ห้ามเดินเหยียบบนสารทีห ่ กรัว่ ไหลโดย
เด็ดขาด หากเกิดการเสียดสีจะทำให้ลกุ ไหม้ได้
 ห้ามใช้นำ ้ เด็ดขาด เพราะจะทำให้สาร
การใช้งานต่างกัน ทัง้ นี้ จะต้องตระหนักไว้ตลอด
เวลาว่า “วัสดุดดู ซับทีใ่ ช้แล้วต้องรีบห่อหรือ
บรรจุในภาชนะทีเ่ หมาะสม เพราะวัสดุดดู ซับ
ชิน้ นัน้ ได้กลายเป็นวัตถุอนั ตรายไปแล้ว”
 อุปกรณ์ปอ้ งกันทีป่ นเปือ้ นสารเคมี ถ้า
เป็นชนิดใช้แล้วทิง้ ต้องทิง้ ให้ถกู ต้อง หากเป็น
ชนิดนำกลับมาใช้ใหม่ได้ ต้องล้างสารเคมีออก
ให้หมดและตรวจสอบก่อนนำมาใช้อีกครั้ง
 หลังกำจัดสารเคมีหกรั่วไหลเสร็จสิ้น
ต้องทบทวนสาเหตุของการหกรัว่ ไหลเพือ่ นำไป
แก้ไขข้อบกพร่องและป้องกันไม่ให้เกิดขึน้ ซ้ำอีก
รวมทัง้ ประเมินแผนฉุกเฉิน จัดหาวัสดุทดแทน
ที่ใช้ไปแล้ว เตรียมความพร้อมเพื่อเผชิญเหตุ
การรัว่ ไหลของสารเคมีครัง้ ต่อไปทีอ่ าจจะเกิดขึน้
เมือ่ ไหร่กไ็ ด้ ฯลฯ
เอกสารอ้างอิง
1. เอกสารเผยแพร่ “การปฏิบตั งิ านกับ
สินค้าอันตราย” และ “ภาชนะหรือหีบห่อทีใ่ ช้
บรรจุสนิ ค้าอันตราย” จัดทำโดย แผนกควบคุม
สินค้าอันตราย การท่าเรือแห่งประเทศไทย
2. ประกาศมติคณะกรรมการวัตถุอันตราย
เรือ่ งการขนส่งวัตถุอนั ตรายทางบก พ.ศ. 2545
44