Tema 1. 1.

valeologiis sagani da misi Seqmnis winamZRvrebi, valeologiis

adgili sxva mecnierebebs Soris

valeologia rogorc saswavlo disciplina, es aris mecniereba romelic iZleva codnas

adamianis jamrTelobisa da cxovrebis jansaRi wesis Sesaxeb.
valeologiis, rogorc mecnierebis Camoyalibeba calke mimarTulebad gamoiwvia im
Tanamedrove mdgomareobam, romelic mohyva materialur-teqnikur progress da im fsiqo-
socialur cvlilbebs, romlebmac gavlena iqonia adamianTa jamrTelobis mdgomareobaze da mis
sicocxlisunarianobaze. aqedan gamomdinare aucilebeli gaxda, rom arasamedicino
specialobis adamianebic ki unda flobdnen specifiur sistemur codnas da gaaCndeT
unarCvevebi sakuTari da irgvlivmyofadamianTa jamrTelobis mdgomareobis
SenarCunebisa da gakaJebisaTvis, fizikurad ganviTarebisa da srulyofisaTvis, fsiqikuri
wonasworobisaTvis, adamianis cxovrebis wesisa da im Tvisebebis koreqciisa da
profilaqtikisaTvis, romelsac ziani moaqvs jamrTelobisaTvis.
valeologiis sagnis Seswavla saSualebas iZleva jansaRi cxovrebis wesis sxvadasxva donis
faseulobis gaTvaliswinebiT moxdes valeologiuri kulturis mqone pirovnebis formireba.

struqtura

valeologiis mTavari problemaa pirovnebis individualuri ganviTarebis procesSi

uzrunvelyos TiToeuli pirovnebis individualuri janmrTeloba codniT janmrTelobaze da
janmrTelobis kulturis aRzrdaze. amdenad valeologiis Seswavlis sagania adamianTa
individualuri janmrTeloba da adamianTa janmrTelobis rezervebi, aseve maTi jansaRi
cxovrebis wesi. swored am midgomiT gansxvavdeba valeologia im disciplinebisagan, romlebic
Seiswavlian profilaqtikur medicinas anu romlebic gvafrTxileben avadmyofobaze.
valeologiis obieqtia praqtikulad janmrTeli an winasaavado stadiaSi myofi adamiani,
misi arsebobis fsiqofiziologiuri, socialur-kulturuli Tu sxva aspeqtebis gaTvaliswinebiT.
swored aseTi adamiani ar xvdeba janmrTelobis dacvis sistemaSi momuSave specialistebis
xedvis areSi da am kontigentiT janmrTelobis dacvis sferos warmomadgenlebi interesdebian
mxolod maSin, roca adamianebi gadadian daavadebulis stadiaSi.
radganac valeologias “saqme aqvs” janmrTel an janmrTelobis darRvevis riskis jgufis
adamianebTan, amitom is rogorc mecniereba Seiswavlis, gamoavlens da iyenebs adamianis
organizmis funqcionalur rezervebs janmrTelobis SenarCunebisaTvis jansaRi cxovrebis wesis
gamoyenebiT. amitom valeologiis meTodia: adamianis janmrTelobis rezervebis amaRlebis
gzebis gamokvleva da im meTodebis, xerxebisa da teqnologiebis SemuSaveba, romlebic
iZlevian motivacias janmrTelobis SenarCunebasa da janmrTeli cxovrebis wesis damkvidrebaze.
rodesac vsaubrobT adamianTa janmrTelobaze aq mniSvnelovan rols TamaSobs
janmrTelobis xarisxobrivi da raodenobrivi Sefaseba da adamianis janmrTelobis rezervebis
amaRlebis gzebis gamokvleva. tradiciulad, janmrTelobis xarisxobriv Sefasebas axdens da
iyenebs medicina xolo yoveli konkretuli adamianisaTvis janmrTelobis raodenobrivi
Sefaseba valeologiis specifikaa da ganaviTarebs da avsebs xarisxobriv analizs. swored am ori
damokidebulebis gaTvaliswinebiT SeuZlia specialists da TviTon nebismier konkretul adamians
SeZlos Seafasos Tavis janmrTelobis mdgomareoba dinamikaSi da Seitanos Sesabamisi
koreqtivebi Tavis cxovrebis wesSi.
valeologiis mTavari mizania: maqsimalurad iqnas gamoyenebuli adamianTa
memkvidreobiTi meqanizmebi da cxovelmyofelobis rezervebi maTi adaptaciisaTvis
garemomcvel samyaroSi anu valeologiis mizania adamianebs Seiswavlos janmrTelobis
SenarCunebis, misi modelirebisa da jansaRi cxovrebis wesis miRwevis kanonzomierebani.
aRniSnulidan gamomdinare valeologiis amocanebia:
1. adamianTa janmrTelobis mdgomareobisa da misi rezervis gamokvleva da raodenobrivi
Sefaseba.
2. jansaRi cxovrebis wesiT cxovrebisadmi ganwyobis formireba.
 3. janmrTeli cxovrebis wesis gamoyenebiT janmrTelobis mdgomareobis SenarCuneba da
misi gakaJeba, gaumjobeseba.
cxadia, valeologia, rogorc calke aRebuli disciplina, mWidro kavSirSia mecnierebis sxva
dargebTan, gansakuTebiT medicinasTan, magram Tu medicinis kvlevis obieqtia-avadmyofoba
da avadmyofi adamiani, misi higienis-yofacxovrebisa da cxovelmyofelobis garemo,
valeologiis interesTa sferoSia, janmrTeloba da janmrTeli adamiani. swored amitom,
valeologia arsebiTad gansxvavdeba sxva mecnierebebisagan Tavis Seswavlis sagniT, meTodiT,
obieqtiT, miznebiT, amocanebiT da Tu gavaerTianebT sokratisa da konfuciis
gamonaTqvamebs , valeologiis ganviTarebis strategias mTlianad gamoxatavs gamonaTqvami:
“adamiano Seican da Seiqmen Tavi Seni”

cxrili

miuxedavad aRniSnulisa, Znelia gaavlo mkveTri zRvari valeologiasa da sxva

mecnierebebs Soris, radgan valeologiis interesTa sfero mWidrod aris gadajaWvuli iseT
mecnierebebTan rogoricaa medicina, higiena sanologia, profilaqtikuri medicina, fizkultura.
valeologiis Seswavlis ZiriTadi mcnebebia (terminebi) isini, romlebic gamoxataven da
gansazRvraven adamianis janmrTeli yofis kanonzomierebebs anu mis mdgomareobas da
es aris: sicocxle, homeostazi, adaptacia, genotipi da fenotipi, janmrTeloba da avadmyofoba,
cxovrebis wesi.

mokled SevexoT TiToeul maTgans:

sicocxle – fizikur da qimiur formasTan SedarebiT materiis arsebobis umaRlesi formaa,

romelic kanonzomierad warmoiqmneba gansazRvrul pirobebSi misi ganviTarebis procesSi.
sicocxle SeuZlia mxolod cocxal obieqtebs, radgan cocxali obieqtebi aracocxalisagan
gansxvavdebian: a) nivTierebaTa cvliT; b) sicocxlis pirobebiT;
g) gamravlebis unariT; d) zrdiT; e) Tavisi Semadgenlobisa da funqciebis, moZraobis formebis
aqtiuri regulaciiT; v) gaRizianebiT; v) garemosTan SemgueblobiT, SewyobiT da sxva.
Aamrigad, sicocxlis arss zustad gamoxatavs cnobili (f. engelsi) ganmarteba : “sicocxle aris
cilovani sxeulebis arsebobis wesi, romelic Tavis arsiT gulisxmobs am sxeulebis Semadgeneli
qimiuri nawilebis mudmiv TviTganaxlebas”.

homeostazi, an homeostazisi –es aris organizmis Tviseba, Sinagan gamZleobaze

dayrdnobiT , gansazRvrul diapazonSi SeinarCunos Tavisi parametrebi da fiziologiuri funqciebi,
swored es maCvenebeli – homeostazis unari – ganixileba, rogorc adamianis janmrTelobis
biologiuri safuZveli.
rogorc cnobilia, cocxal cxovelur organizmebs gaaCniaT konstantebi ( konstanciebi),
romlebic SeiZleba iyos biologiuri da funqcionaluri.. cocxali organizmisTvis metad aucilebelia
aRniSnuli konstantebis SenarCuneba nebismier dros. Ee.i. cocxali organizmisTvis aucilebelia
organizmis biologiuri da funqcionaluri konstantebis SenarCuneba , amisTvis ki aucilebelia
mTliani organizmis, misi nawilebis da organoebisac ki im maCveneblebis mudmivad
SenarCuneba rogoricaa: stabiluri ujreduli Semadgenlobა, temperaturა, sisxlSi Saqris
Semcveloba, ph– ( წყალბადიონების კონცენტრაცია) , ლეიკოციტები, ცილა , sxva fiziko
– qimiuri maxasiaTeblebi da sxva.

adamianTa organizmis konstantebi ( konstanciebi) sakmaod myaria, magram arseboben

SedarebiT moZravi konstantebic farTe SemgueblobiTi, SewyobiTi TvisebebiT, romlebic
Tavisi SemgueblobiT uzruvelyofen sicocxlisaTvis aucilebeli myari konstanciebis SenarCunebas.
 ცნობილია რომ, rogorc wesi, is pirobebi, sadac organizmi arsebobs
mudmivad icvleba, Sesabamisad am cvlilebebs კი mivyavarT
homeostazis maCveneblis cvlilebasTan. ე.ი. ადამიანის ანუ ცოცხალი
ორგანიზმის ჰომეოსტაზი იცვლება გარემო სხვადასხვა ფაქტორის გავლენით.
homeostazis cvlilebadobis am unars uwodeben: “homeostazis, rogorc
ganviTarebis pirobis gadaxris kanons” da ეს კანონი kidev erTxel .adasturebs
ორგანიზმისთვის mudmivi, gamwvrTneli datvirTvebis aucileblobas, rogorc
aucilebel gzas homeostazis meqanizmebis srulyofis da jamrTelobis
uzrunvelyofisaTvis.
aRniSnulis gaTvaliswinebiT adamiani yovelTvis unda miiswrafodes
homeostazis maCveneblis zRvrebis gafarToebisaken, romelic kompensirebuli
iqneba imiT, rom organizmi ifunqcionirebs darRvevebis gareSe da gadava
janmrTelobis mdgomareobis axal, ufro maRal doneze.

adaptacia (Semguebloba, Sewyoba) – es aris organizmis axali

biologiuri Tvisebebis ganviTarebის უნარი, anu unari romelic uzrunvelyofs
biosistemebis cxovelmyofelobas igive biosistemis parametrebis an garemos (
garemomcveli are ) Secvlis pirobebSic ki.
Semgueblobis, Sewyobis, morgebis unari cocxali organizmis
umTavresi Taviseburebaa. nebismieri aseTi cvalebadobis არსი, mizani da
azri ki is aris, rom uzrunvelyos organzmis arseboba axal, შეცვლილ pirobebSi
jamrTelobis mdgomareobis Secvlis gareSe.
adaptacia saSualebas iZleva SevinarCunoT Sinagani ares
mudmivoba, gavzardoT homeostatiuri meqanizmebis siZliere,
ganvaxorcieloT kavSiri gare samyarosTan da saboloo jamSi, ის
saSualebas iZleva fiziologiur zRvrebSi SevinarCunoT organizmis is
arsebiTi parametrebi , romlebic ganapirobeben ამ sistemis
( ორგანიზმის) stabilurobas.
adaptaciis unari ვლინდება ორგანიზმის რეზისტენტობით ან პირიქით,
adaptaciis unaris erT-erTi dadebiTi efeqtia cocxali organizmisTvis erT-erTi
mniSvnelovani maCvenebeli –რეზისტენტობა. rezistentoba ეს არის
ორგანიზმის უნარი უზრუნველყოს (ganapirobოს) მისი im SesaZleblobebis
mateba, romლებიც winaaRmdegobas uwevენ masze garemo
uaryofiTi faqtorebis zemoqmedebas.
ცოცხალი ორგანიზმი მუდმივად განიცდის ადაპტაციურ ცვლილებებს.
arCeven adaptaciuri cvlilebebis sam saxes:
1.სწრაფი ადაპტაციური ცვლილებები
2. kumulaciuri ადაპტაციური ცვლილებები
3. evoluciuri ადაპტაციური ცვლილებები
swraf adaptacias adgili aqvs, roca organizmi uwyveti
Semguebluri cvlilebebiT pasuxobs garemo pirobebis uwyvet
cvalebadobas. aseTi tipis adaptaciisaTvis damaxasiaTebeli reaqciebi organizms
warmoeqmneba mxolod Secvlili garemos zemoqmedebis dros da is ikargeba im wuTSive, rogorc
ki garemos Semcvleli faqtori moixsneba. amasTan swrafi adaptaciuri reaqciis xasiaTi da
intensivoba zustad pasuxobs (Seesabameba) garegani gamaRizianeblis xasiaTsa da siZlieres.
aseTi tipis reaqciiT organizmi pasuxobs mxolod iseT zemoqmedebas, romelic Tavis xasiaTiTa
da siZlieriT ar aWarbebs organizmis fiziologiur SesaZleblobebs.
kumulaciuri adaptacia gamoirCeva iseTi cvlilebebiT, romelic warmoiqmneba xangrZlivi,
ganmeorebadi garegani Tu Sinagani zemoqmedebis sapasuxod. am dros organizms aqvs unari
adekvaturi reaqcia hqondes Tavisi funqcionaluri rezervebis xarjze da xdeba organizmis
adaptirebuli sistemebis gadasvla xarisxobrivad sxva mdgomareobaSi.
evoluciuri adaptaciis arsi ki imaSi mdgomareobs, rom Tu Secvlili garemos zemoqmedeba
narCundeba didi periodis ganmavlobaSi (aranakleb 10 Taoba) amas mivyavarT adaptaciur
cvlilebamde genur struqturaSi, romlis Sedegad momdevno TaobebisaTvis is ucxo, Secvlili
pirobebi xdeba “sakuTari”, bunebrivi.
adaptacia vlindeba adaptaciuri reaqciebiT, რომლებსაც adaptaciuri damcav-
Semguebluri reaqciebს უწოდებენ. adaptaciuri damcav-Semguebluri reaqciebი ki თავის
მხრივ iyofa :
1.specifiur ადაპტაციურ რეაქციად, რომელიც warmoiqmneba mxolod
konkretuli gamRizianeblis arsebobis dros
2.araspecifiurი ადაპტაციური reaqciა, რომელიც uzrunvelyofs organizmis
sarezervo SesaZleblobebis zrdas.
adaptacia ar SeiZleba ganvixiloT ორგანიზმისთვის rogorc mxolod
dadebiTi Tviseba, radgan gamRizianeblis saxisaa da xasiaTisagan
damokidebulebiT organizmis funqcionaluri sistemis stimulacia SeiZleba
moxdes, rogorc dadebiTi ise uaryofiTi mimarTulebiT anu ადაპტაციით
შესაძლებელია მოხდეს moxdes funqcionaluri sistemis ara aqtivacia,
aramed degradacia, ganleva.
Aაmრიგად, adaptacia organizmis მეტად mniSvnelovani Tvisebaa და
adaptaciuri reaqciebis rezervebi yovelTvis arsebobs organizmSi, თუმცა
mTavaria rogori iqneba მათი realizeba garemo faqtorebis zemoqmedebis
pirobebSi. Sesabamisad swored amitom, კიდევ ერთი განმარტება შეიძლება
მივცეთ ჯანმრთელობას: janmrTeloba es aris: wonasworuli mdgomareoba
organizmis adaptaciur SesaZleblobebsa (potenciali) da mudmivad
cvalebad garemos Soris.

genotipi da fenotipi. ცნობილია რომ სიცოცხლის გაგრძელება ხდება

ქრომოსომების მეშვეობით, რომლებსაც მშობელი ორგანიზმებიდან ნიშან–თვისებები
გადააქვს ახალ , შვილეულ ორგანიზმში. Gგenotipi კი es aris qromosomebSi
lokalizebuli genebis erToblioba, romelic memkvidruli Tvisebis
matarebelia. farTe gagebiT ki genotipi es aris organizmis mTeli
memkvidruli faqtorebis erToblioba.
genotipis formireba xdeba genetikuri ganviTarebis procesis rogorc
kanonzomieri Sedegi, xolo fenotipi es aris individebis yvela niSnebisa
da Tvisebebis erToblioba, romlis formireba xdeba organizmis
individualuri ganviTarebis procesSi.
fenotipi ganisazRvreba genotipiT, anu im memkvidruli TvisebebiT,
romelic ganpirobebulia im garemos gavleniT, romelSic mimdinareobs
organizmis ganviTareba.
ukanasknel wlebamde, jamrTelobis uzrunvelyofisa da cxovrebis jansaRis
wesis organizebisaTvis genetikur faqtors ar eqceoda jerovani yuradReba. es
ki ადამიანთა jaნmrTelobis mdgomareobis Seryevis da organizmSi bevri
arasasiamovno cvlilebis mizezi xdeboda. dReisaTvis ki მედიცინის მუშაკები
მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ aucilebelia vicodeT პაციენტის გენოტიპი, რომელიც
განსაზღცრავს: მის aRnagobis tipს, sisxlis Sededebis xasiaTს, umaRlesi nervuli
sistemis funqcionirebis tipს, kuWiswvenis gamoyofis Taviseburebებს,
vegetaciuri nervuli sistemis regulaciis tipს da sxva, ადამიანის ჯანმრთელობის
მდგომარეობის გაუმჯობესებისთვის ყველა ზემოთ აღნიშნული მახასიათებლები
 gasaTvaliswinebelia, უფრო მეტიც, adamianma Tavisi individualuri
ganviTarebis traeqtoriis arCevisas unda icodes Tavisi genetikuri
Taviseburebani. aRniSnulis gauTvaliswinebloba miuTiTebs adamianis
valeologiur gaunaTleblobas da valeologiuri kulturis uqonlobas. am
ukanasknelTa ar arseboba ki adamianis TviTrealizebis SesaZleblobebs
zRudavs. mag. Tundac profesiis arCevis დროს. gamokvleulia, rom
ruseTSi adamianTa mxolod 3% muSaobs genotipis gaTvaliswinebiT da isini
yvelaze warmatebulni da jamrTelni arian danarCenebs ki udidesi Sansi aqvT
adaptaciis Cavardnis da avadmyofobaSi gadasvlis.
amrigad valeologia es aris kompleqsuri mecniereba, romelsac
umniSvnelovanesi adgili uWiravs adamianis da ცოცხალი
organizmebis Semswavlel სხვა mecnierebebs Soris da arcerTi sxva
mecniereba ar moicavs imden informacias adamianis
mravalwaxnagovani fenomenis Sesaxeb aRebulis sxvadasxva
mecniereბეbidan, rogorc valeologia. ვალეოლოგიის, როგორც მეცნიერების
Seqmnis aucilebloba gaxda saWiro mxolod mas Semdeg, roca adamianTa
codnis done adamianze – mis biologiaze, genetikaze, fiziologiaze,
fsiqologiaze da misi cxovelmyofelobis sxva mxareebze ar iZleოდა saSualebas
iseTi integrirebuli meTodebis SeqmnisTvis, rom erTdroulad SesaZlebeli
ყოფილიყო problemebis diagnostika, prognozi da organizmis mdgomareobis
marTva garemomcveli samyaros urTierTqmedebis gaTvaliswinebiT.
mecnierebis zemoT CamoTvlili dargebis monacemTa gamoyenebiT
valeologia iZleva adamianTmcodneobis ganviTarebisa da problemebis
konkretizaciis mniSvnelovan Sedegebs da mas centraluri adgili uWiravs
aRniSnul mecnierebebs Soris

fsiqologiur-pedagogiuri mecnierebebi
(fsiqologia, meTodika, didaqtika, aRzrda da a.S)

sawarmoo-ekonomikuri
mecnierebebi
(ekonomika, finansebi,
warmoeba, teqnologia da
sxva)

fizkultura da sporti filosofiur-sociologiuri

sportuli varjiSebis Teoria mecnierebebi
da meTodika, meTodologia, kulturologia,
fizikuri aRzrda sociologia, esTetika da sxva.

samedicino-biologiuri ekologo-geografiuli
mecnierebebi mecnierebebi
genetika, biologia, fiziologia, geografia, geologia,
etiologia da paTogenezi, klimatologia, ekologia da
higiena, sanologia da sxva. sxva.
istoriul-politologiuri
mecnierebebi
(istoria, politologia,
samarTali da sxva.)

valeoloia