Translator: Khánh Vân

Khi nghĩ về việc học,

ta thường nghĩ đến học sinh trong lớp học hay giảng đường,

với sách mở trên bàn,

chăm chú vào bài giảng của giáo sư

đang đứng trước mặt.

Tuy nhiên trong tâm lý học, học mang nghĩa khác hẳn.

Các nhà tâm lý học cho rằng: học là sự thay đổi hành vi cá nhân

dựa trên kinh nghiệm thực tế.

Hai trong các nguyên lý học tập chính là

điều kiện cổ điển

và điều kiện thao tác.

Trước hết ta sẽ nói về điều kiện cổ điển.

Trong những năm 1890, nhà tâm lý học người Nga Ivan Pavlov

đã tiến hành một số thí nghiệm nổi tiếng trên chó.

Ông cho chó thức ăn

và đồng thời rung chuông.

Sau một thời gian, những con chó gắn tiếng chuông với đồ ăn,

cho rằng khi chuông kêu

là lúc chúng sẽ được ăn.

Rốt cuộc, chỉ cần rung chuông

cũng đã khiến con chó nhỏ dãi.

Chúng đã quen với việc chờ đợi thức ăn khi nghe thấy tiếng chuông.

Như đã thấy, dưới điều kiện bình thường,

con chó sẽ chảy dãi khi nhìn và ngửi thấy thức ăn.

Ta gọi thức ăn là kích thích không điều kiện,

và chảy dãi là phản ứng không điều kiện.

Chẳng ai huấn luyện chó nhỏ dãi trước miếng thịt cả.

Tuy vậy, khi ta kết hợp một kích thích không điều kiện như thức ăn

với một thứ gì đó trung tính

như tiếng chuông chẳng hạn,

thì kích thích trung tính đó sẽ trở thành kích thích có kiều kiện.

Điều kiện cổ điển được phát hiện từ đó.

Điều này đúng với động vật

nhưng với con người thì sao?

Hoàn toàn giống nhau.

Ví dụ một ngày nào đó bạn đến bác sĩ để tiêm.

Cô ấy nói "Đừng sợ, sẽ chẳng đau tẹo nào đâu"

nhưng lại tiêm cho bạn mũi đau nhất trên trần đời.

Vài tuần sau đó, bạn đến nha sĩ kiểm tra.

Anh ấy đưa chiếc gương vào miệng

để khám răng bạn,

và cũng nói "Đừng sợ, chẳng đau tẹo nào đâu".

Mặc dù biết rằng cái gương sẽ không làm mình đau,

bạn vẫn nhảy khỏi ghế và

hét thất thanh chạy khỏi phòng.

Lúc bạn bị tiêm,

câu "Đừng sợ, chẳng đau tẹo nào đâu"

trở thành kích thích có điều kiện

khi nó gắn với cái đau của mũi tiêm

là kích thích không điều kiện,

diễn ra ngay trước phản ứng có điều kiện

là hành động chạy ra khỏi căn phòng.

Điều kiện cổ điển trong hành động.

Điều kiện thao tác giải thích cách kết quả phản ứng

dẫn đến những chuyển biến trong hành vi một cách tự nguyện.

Vậy điều kiện thao tác là thế nào?

Điều kiện thao tác sử dụng hai yếu tố:

củng cố và trừng phạt.

Củng cố khuyến khích

chúng ta lặp lại hành động,

trong khi trừng phạt lại hạn chế nó.

Củng cố và trừng phạt có thể tích cực hoặc tiêu cực

nhưng không có nghĩa là tốt hay xấu.

Tích cực nghĩa là tăng thêm kích thích,

ví dụ được ăn tráng miệng sau khi ăn hết rau xanh,

và tiêu cực là bỏ đi kích thích,

như là không cần làm bài tập về nhà

bởi vì bạn đã hoàn thành tốt bài thi.

Ta sẽ lấy một ví dụ cụ thể về điều kiện thao tác.

Sau khi dùng bữa tối cùng gia đình,

bạn dọn bàn và rửa chén.

Khi xong việc, mẹ ôm bạn

và nói "Cảm ơn con nhiều lắm".

Trong tình huống này, hành động của mẹ bạn

sẽ là củng cố tích cực nếu nó khuyến khích bạn

lặp lại phản ứng thao tác,

tức là lau bàn và rửa bát.

Điều kiện thao tác xảy ra mọi lúc mọi nơi.

Chẳng có mấy thứ mà ta làm

không bị ảnh hưởng ít nhiều

bởi điều kiện thao tác.

Ta còn gặp điều kiện thao tác

trong một số tình huống khá đặc biệt.

Một nhóm nhà khoa học đã chứng minh khả năng của

điều kiện thao tác

bằng việc huấn luyện chim bồ câu thành chuyên gia nghệ thuật.

Sử dụng thức ăn như củng cố tích cực,

các nhà khoa học đã dạy bồ câu

biết chọn tranh của Monet

thay vì tranh của Picasso.

Khi đem ra tác phẩm của các nghệ sĩ khác,

các nhà khoa học còn quan sát được tổng quát hóa kích thích

khi lũ chim chọn trường phái Ấn tượng

hơn là trường phái Lập thể.

Có thể tiếp theo đây họ sẽ dạy các chú bồ câu

tự vẽ nên tuyệt tác của chính mình.