Dr.

İshak Aydemir

Madde Bağımlılığında Sosyal

Hizmet Müdahalesi

1
 Adsız Alkolikler

• 1929 yılında hisse senedi analisti olan Bill

Wilson, borsadaki yatırımının iflası sonucu tüm
parasını kaybetti ve bunun üzerine alkol
kullanmaya başladı. Birkaç yıl sonra doktoru,
alkol kullanımının sağlığını ve hayatını tehlikeye
attığı konusunda kendisini uyardı ve zararın
farkında olan Wilson, alkol kullanımını bırakma
kararı aldı.
 Adsız Alkolikler

• Kendisi gibi alkol bağımlısı olan Dr. Roberst

Smith ile birlikte Adsız Alkolikler (AA)
topluluğunu kurarak, alkol bağımlısı bireylerin
tedavi olup bu bağımlıktan kurtulmasını
amaçladı.
 Adsız Alkolikler

Günümüzde hala ciddi çalışmalar yapan Adsız

Alkoliklerin önem verdiği bazı kurallar şunlardır;
•Birey, Adsız Alkolikler grubuna alkol bağımlısı
olduğunu itiraf etmelidir.
•Alkol kullanımı nedeniyle yaşanılan problemler
gruba aktarılmalı ve bununla mücadele yöntemleri
geliştirilmelidir.
 Adsız Alkolikler

Günümüzde hala ciddi çalışmalar yapan Adsız

Alkoliklerin önem verdiği bazı kurallar şunlardır;
•Birey, alkol almaya karşı ciddi bir istek
duyduğunda hemen grup üyelerinden birini
aramalıdır. Aranan grup üyesi, arayan bireyin alkol
almaması için elinden geleni yapmalı ve gerekirse
bireyin bu isteği geçene kadar yanından
ayrılmamalıdır.
 Adsız Alkolikler

Adsız Alkolikler grubunun günümüzde 100’ün

üzerinde ülkede kuruluşu bulunmaktadır. Bugün 2
milyonun üzerinde üyesi olan kuruluş, tam bir sivil
toplum zihniyetiyle çalışmakta olup herhangi bir
kar amacı taşımamaktadır. Bu kuruluşa katılmak
için "sadece içki içmeyi istememek" yeterlidir.
 Adsız Alkolikler

Adsız Alkoliklerin en temel ilkesi adsızlıktır. Hiçbir

üye kendi kimliğiyle ya da yaşantısıyla ilgili bir bilgi
vermek zorunda değildir. Verdiği takdirde bu bilgi,
o kişiler arasında kalır. Bu kuruluştaki bireyler
haftada bir veya iki kere görüşmek için biraraya
gelmektedirler. Bu toplantılar, başında eğitimli
liderlerin olmadığı, grup terapileri şeklinde
yapılmaktadır.
 Adsız Alkolikler

Bill Wilson ve Dr. Bob ölümlerine kadar isimleri

bilinmeyen Adsız Alkoliklerin kurucularıdır. Onların
ölümlerinden sonra, grupların kuralları ve
uygulamaları orijinal ve ilk haliyle aynı şekilde
devam etmiştir.
 Adsız Alkolikler

Adsız alkolikler, alkol bağımlılığının tedavi edilmesi

için kurulmuş olan en iyi kuruluş olarak
bilinmektedir. Adsız alkolikler grubundan sonra,
birçok başka konuda bireylere yardımcı olmak
isteyen ve grup kurallarını benimseyen pek çok
yeni grup kurulmuştur. Örneğin, Adsız Narkotikler
Grubu, Adsız Mahkum Yakınları Grubu, Adsız
Oburlar Grubu, Alkoliklerin Yetişkin Çocukları ve
Adsız Borçlular Grubu gibi kurulan yeni gruplardır.
 Adsız Alkolikler

Adsız Alkolikler grubu, alkol bağımlılığı konusunda

pek çok insana yardımcı olmuştur. Bu grup, grup
üyeleri tarafından yapılan bağışlarla
desteklenmektedir. Gruba katılmak hiçbir ücret
gerektirmez. Bütün grupları özerktir ve merkezi
grubu bile hiçbir gruba müdahale etmez ve
edemez.
 Adsız Alkolikler

Gruplar içinde hiyerarjik bir yapılanma yoktur.

Sadece bir grup sekreteri bulunur ve bu kişi her
toplantı için bir başkan atamakla, toplantı
zamanını ayarlamakla ve toplantı yapılacak yerdeki
düzenlemeleri kontrol etmekle görevlidir. Grup
sekreteri bir veya iki aylık dönemden sonra
görevini başka bir üyeye devreder.
 Adsız Alkolikler

Adsız Alkolikler grubuna üye olmanın tek şartı,

bireyin alkol kullanımını bırakmayı kabul etmesidir
(ekonomik durum, sosyal statü, din, dil, ırk,
cinsiyet gibi farklılıkların önemi yoktur). Grup
üyeleri, diğer üyeleri rahatsız etmemek şartıyla
toplantılara alkollü gelebilir.
 Adsız Alkolikler

Toplantıları klişe, ofis, ev, okul, kütüphane veya

restoran gibi pek çok farklı yerlerde yapılabilir.
Gruba yeni katılan birey, diğer grup üyelerini masa
ve sandalye hazırlarken, küllükleri dizerken, kahve
yaparken görebilir. Yeni gelen bireye, bir üye
kendini ve diğer üyeleri tanıtır. Katılmak isteyen
birey tek başına gelmeye çekiniyorsa gruptan
yardım isteyebilir.
 Adsız Alkolikler

Adsız alkolikler grubu sayesinde, bireyler alkol

kullanımından uzak durabileceklerini öğrenirler.
Grup, bireylere rahatlama ve stresten uzak durma
imkânı sağlayarak bireylerin alkole yönelmesine de
engel olur. Adsız alkolikler grubu, bireylerin zor
zamanlarında başvurabilecekleri bir ev haline
gelmiştir. Bireyi alkol almaya zorlayan nedenler
ortadan kalktıkça, birey sorunlarla başa çıkma
konusunda daha güçlü hale gelmektedir.
 Tedavi

• Madde bağımlılığı tedavisinde sosyal hizmet

uzmanı, tedavinin psiko-sosyal tedavi boyutunda
aktif rol alarak ekip anlayışı içerinde
çalışmaktadır.
• Psiko-sosyal tedavi, hastanın remisyon süresini
uzatmak, yeni psiko-sosyal beceriler kazanmasını
ve topluma entegre olmasını sağlamak, yaşamını
yapılandırmasına ve ruhsal sorunlarının
çözümüne yardımcı olmak amacıyla yapılan
tedavidir
 Tedavi

• Sosyal hizmet uzmanı, planlı değişim süreci

kapsamında madde bağımlısı birey, ailesi,
yakınları, çevresi (fizik ve sosyal çevre) ve
toplumlarla mikro, mezzo ve makro düzeylerde
sosyal hizmet müdahalesini gerçekleştirir.
 Tedavi

• Sosyal hizmet uzmanı, mikro düzeyde hastanın kendisi

ile bireysel görüşme ve müdahaleler yaparak hastayı ve
ailesini tanıma, kişilik özellikleri, madde kullanmaya
neden olan faktörlerin belirlenmesi, sosyal ve ekonomik
durumları, aile ilişkileri, psiko-sosyal beceri geliştirme,
sosyal sorun çözme becerisi kazandırma, rasyonel sorun
çözme becerileri kazandırma, sosyal yaşama uyum için
hastayı hazırlama gibi müdahale ve etkinlikleri
gerçekleştirir
 Tedavi

• Madde Bağımlılığı Tedavisinde Hollanda Örneği

• Amerika Birleşik Devletleri uyuşturucu kullanan veya
ticaretini yapan bireyleri ağır şekilde cezalandırırken,
Hollada ise bu bireyleri cezalandırmak yerine tedavi
olmaya teşvik etmektedir. Hollanda’nın uyuşturucu
politikası, dört farklı unsurdan oluşmaktadır. Bu
politikalar;
 Tedavi

• Madde Bağımlılığı Tedavisinde Hollanda Örneği

• Birincisi, hafif ilaçlara (marihuanna, haşhaş gibi) karşı
gösterilen hoşgörüdür. Bu ilaçların satışı yasadışı olsa
da, birçok kafede satışı yapılmaktadır.
• İkincisi, eroin ve kokain satıcılarına uygulanan ağır
yaptırımlardır.
• Üçüncü unsur, uyuşturucu kullanıcılarını cezaevine
koymak yerine tedavi merkezlerine yönlendirmektir.
• Dördüncüsü ise, Hollanda Hükümetinin, bütün
bağımlılara destek vermesi ve tedavi masraflarını
karşılamasıdır
 Tedavi

• Madde Bağımlılığı Tedavisinde Hollanda Örneği

• Bu şekilde yaklaşım, eroin ve kokain kullanıcılarının
sayısında ciddi bir azalma sağlamıştır. Bunun yanı sıra,
ABD’de olduğu gibi hiçbir zaman eroin veya kokain
salgını yaşanmamıştır. Birçok çalışmanın da gösterdiği
gibi, madde bağımlılarını tedavi olmaya teşvik etmek,
ceza vermekten daha faydalı ve ucuz bir yöntemdir.
Ancak, Hollanda’nın uyuşturucu konusundaki politikası,
bu ülkede bir “uyuşturucu turizmi”’ne neden olmakta
ve pek çok insan özellikle marihuana almak için
Hollanda’ya gitmektedir.
 Tedavi

• Tedavide fiziksel ve psikolojik bağımlılık etkileri

dikkate alınmalıdır. Fiziksel bağımlılık pratikte birkaç
gün veya birkaç hafta sıkıntılı geçen bir tedavi
programı ile sonlandırılabilir. Ancak, psikolojik
bağımlılığa son vermek bu kadar kolay değil ve
oldukça zordur. Kullanılan maddenin bireylerde
yarattığı psikolojik etki birbirinden farklıdır.
 Tedavi

• Çünkü kullanılan maddeler belirli işlevsel ihtiyaçları

karşılamaktadır. Kullanıcılar, belirli ödüller
(rahatlama hissi, öfori, farkındalık, daha az acı,
gerçeklikten kaçış gibi) elde ederler. Bu nedenle
psikolojik bağımlılık tedavisi esnasında, maddenin
nasıl bir psikolojik etki yaptığı öğrenilmeli ve
kullanıcı aynı etki yapacak, madde bağımlılığı
içermeyen başka aktivitelere yönlendirilmelidir .
 Tedavi

• Sheafor ve Horejsi (2014)’ye göre sosyal hizmet

uzmanları, madde bağımlısı bireylerle çalışırken
aşağıdaki yer alan esasları dikkate almalıdır. Bu esaslar;
 Tedavi

• Müracaatçı, madde bağımlılığı sorununun

olduğundan söz etmese bile sosyal hizmet uzmanı,
müracaatçısında bağımlılık veya madde kötüye
kullanımına karşı dikkatli olmalıdır. Mesleki
değerlendirmelerinde müracaatçının alkol ve alkol dışı
madde kullanımı hakkında bazı sorular sormalıdır.
 Tedavi

• Bağımlılar, çoğunlukla kişisel sorunları ile madde

kullanımı arasındaki bağlantıyı yadsıma
eğilimindedirler. Bu bağlamda sosyal hizmet
uzmanının bağımlı bireyle motivasyonel görüşme
yapması kişisel sorunları ile madde kullanımı
arasındaki bağlantıyı anlamasına yardımcı olacaktır.
 Tedavi

• Sosyal hizmet uzmanları, alkol ve alkol dışı

maddelerin psikolojik gücünü asla hafife almamalıdır.
Bağımlılık, bireyin duygu durumunda değişiklik
yaratan madde ile kurduğu patolojik bir ilişkidir.
Örneğin, kibar ve dürüst bir insan, madde kullanımını
sürdürmek için yalan söyleyen, aldatan, dahası
sevdiklerini incitebilen bencil birine dönüşür.
 Tedavi

• Sosyal hizmet uzmanı, mesleki çalışma içindeyken

kamu güvenliğini tehdit eden ve madde etkisinde olan
biriyle karşılaştığında tetikte olmalıdır. Yasal ve etik
görevlerini dikkate almalı, herhangi bir yaralama,
ölüm ya da trajik bir olayın önüne geçilmesi için makul
bir çaba göstermelidir. Kolluk kuvvetlerini konu
hakkında bilgilendirmelidir.
 Tedavi

• Müracaatçı planlanmış bir görüşmeye madde

etkisinde gelirse, mesleki çalışma yapabilmek için
görüşmeyi onun madde almadığı bir zamanda
yapılması gerektiği, nazik fakat katı bir tavırla
açıklanmalıdır. Bu durumda müracaatçı, sosyal hizmet
uzmanıyla tartışmaya girebilir ve öfkeli olabilir; bu
durumda sosyal hizmet uzmanı sakinliğini korumalı ve
aldığı kararda katı olmalıdır.
 Tedavi

• Sosyal hizmet uzmanları, madde bağımlılığının

gerçek yaşamdaki sonuçları için kalkan olmamalı ya da
bunlardan madde bağımlısı bireyi korumamalıdır.
Örneğin, müracaatçıya borç para vermemek.
 Tedavi

• Sosyal hizmet uzmanları, madde bağımlısı ile yıllarca

birlikte yaşamanın sonucu olarak ortaya çıkan
duygusal bağımlılığın davranış örüntüsü hakkında
bilgili olmalıdır. Madde bağımlısıyla birlikte yaşayanlar,
bağımlının sorumsuz davranışları için bahaneler sunar,
bağımlıyı korurlar ve kendi ihtiyaçlarını ihmal ederler .
 Tedavi

• Mezzo düzeyde ailesi ve yakınlarıyla madde

bağımlılığı konusunda görüşme, onları bilgilendirme,
psiko-sosyal destek vermelerini sağlama, hastanın
ailenin yanına dönmesine yönelik aileyi hazırlama ve
gerekli düzenlemeleri yapma, ailedeki risk altındaki
bireylerin korunmasına yönelik çalışma yapma ve bu
doğrultuda girişimde bulunma, bu ailelerle gerekirse
grup çalışmaları yapmak gibi aktiviteler gerçekleştirilir.
 Tedavi

• Ayrıca sosyal hizmet uzmanları, mezzo düzeyde

madde bağımlısı hastalarla grup çalışmaları yaparak
yaşantılarının paylaşımının sağlanması, birbirlerine
destek olmaları, deneyim paylaşımlarında
bulunmaları, birbirlerine yol göstermeleri, yalnız
olmadıklarını anlamaları, olumlu paylaşımlar
sayesinde umutlarının artmasının sağlanması,
birbirlerine duygusal destek olmalarının sağlanması
gibi amaçlarla çalışmalar yaparlar.
 Tedavi

• Makro düzeyde hastanın içinde yaşadığı sosyal ve

fizik çevre ve topluluk ve toplumlarla çalışır. Tedavinin
etkinliğinin kalıcı olması için tedavi sonrası (taburculuk
sonrası) izleme çalışmaları çok önemlidir. Tedavi
esnasında ve sonrasında gerekli hazırlık ve izleme
çalışmaları yapılmazsa tedavi sonrasında bağımlı birey,
okuduğu okula, sosyal çevreye ve iş yerine
döndüğünde bağımlılığının tekrarlaması söz konusu
olabilmektedir.
 Tedavi

• Madde bağımlılığında tekrarlama davranışı, çevresel

ya da kişisel stres durumu, uygun başa çıkma
becerilerine sahip olmama, yetersiz sosyal destek ve
motivasyon eksikliği gibi faktörlerin bir veya daha
çoğunun bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkmaktadır .
Bu nedenle, bağımlılığın tekrarlanmasını önlemek için
Köknel (1998)’in belirttiği gibi, madde bağımlılarına
yapılacak en önemli psiko-sosyal yardım ve destek,
onların madde alt kültüründen uzak bir ortamda
yaşamlarını sürdürmelerini sağlamaktır.
 Tedavi

• Bu kapsamda bağımlıların aileleriyle işbirliği

yapılarak bağımlının aileye uyumu, ailenin bağımlıya
desteği ve yardımı sağlanmalıdır. Bağımlıların çalışma
ve iş ortamı bulması, bu ortama uyum sağlaması için
destekleyici, yol gösterici girişimler yapılmalıdır.
 Tedavi

• Makro düzeyde, toplumun madde kullanan kişiye

yönelik olumsuz tutum ve yaklaşım sergilemesini
önleyecek eğitimi programları yürütülmelidir.
Toplumun madde bağımlısını dışlayıcı değil,
destekleyici bir tutum geliştirmesi bu eğitim
programlarının hedefleri olarak belirlenmelidir.

Özellikle madde bağımlılığı ve etkileri konusunda

verilecek eğitim programların amaçları şu konular
hakkında bilgileri içermelidir:
 Tedavi

• Yaygın olarak kullanılan maddelerin yarattığı etkileri

• Bağımlılığın belirtilerinin nasıl anlaşılabileceği
• Belirli maddelerin ne zaman kullanılıp
kullanılmayacağı
• Yüksek doz alan bireye nasıl yardımcı olunacağı
• Madde bağımlısı arkadaş veya yakınlara nasıl yardım
edilebileceği
 Tedavi

• Toplumda hangi tedavi olanaklarının bulunduğu

• Madde bağımlılığı problemi yaşadığımızı
düşünüyorsak ne yapılması gerektiği
• Bağımlılaların psikolojik ihtiyaçlarının başka
yollardan nasıl karşılanabileceği (Zastrow, 2010).
 Tedavi

• Toplumda hangi tedavi olanaklarının bulunduğu

• Madde bağımlılığı problemi yaşadığımızı
düşünüyorsak ne yapılması gerektiği
• Bağımlılıların psikolojik ihtiyaçlarının başka yollardan
nasıl karşılanabileceği (Zastrow, 2010).
40