Professional Documents
Culture Documents
บทคัดยอ
ระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากพืชสมุนไพรโดยใชแกลบเปนเชื้อเพลิง มีวัตถุประสงคเพื่อ
พัฒนาระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากพืชสมุนไพรโดยใชแกลบเปนเชื้อเพลิง และวิเคราะหน้ำมัน
หอมระเหยที่สกัดได โดยไดออกแบบระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหย หาประสิทธิภาพการสกัดน้ำมัน
หอมระเหย และวิเคราะหน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดโดยใชเทคนิควิธีทางกายภาพและทางเคมี จาก
ผลการวิจัยพบวาประสิทธิภาพทางความรอนของหมอสกัดสาร มีคา 841.39 กิโลจูล ประสิทธิภาพทาง
ความรอนของเตาชีวมวลในการสกัดน้ำมันจากขาและตะไครมีค ารอยละ15.01 และ รอยละ14.84
ตามลำดับ ในการสกัดน้ำมันหอมระเหยปริมาณน้ำมันหอมระเหยจากขา และ ตะไครที่สกัดได ดังนี้
201.67 มิลลิลิตร และ216.67 มิลลิลิตร ตามลำดับ กลิ่นของน้ำมันหอมระเหยขาและตะไครดังนี้ กลิ่น
ฉุนแรงมาก และกลิ่นหอมฉุน ตามลำดับ สีของน้ำมันหอมระเหยขาและตะไคร ดังนี้ สีเหลืองทอง และ
สีน้ำตาลแดง ตามลำดับ คาความเปนกรด-เบสของน้ำมันหอมระเหยขาและตะไคร มีคาพีเอชดังนี้ 5.12
และ 4.39 ตามลำดับ ซึ่งจัดวาเปนกรดออน ตามคามาตรฐานของน้ำมันหอมระเหยจากตะไครและขา
และความเขมขนของน้ำมันหอมระเหยขาและตะไคร มีคาดังนี้ 0.04 และ 0.14 ตามลำดับ จากงานวิจัย
จึงสรุปไดวาระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหย และน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดมีประสิทธิภาพสูงสามารถ
นำไปใชสกัดน้ำมันหอมระเหยจากพืชสมุนไพร และสามารถนำไปตอยอดทำเปนผลิตภัณฑสมุนไพรได
Keywords : Essential Oil Extraction System, Essential Oil from Herbal Plants,
Galangal, Lemongrass, Rice Husk
บทนำ
ประเทศไทยมีทรัพยากรที่อุดมสมบูรณทั้งพืช สัตว และแรธาตุที่หลากหลายนานาพันธุ ภายใต
ระบบนิเวศที่แตกตางกัน สมุนไพรเปนพืชที่คนไทยรูจักนำมาใชประโยชนตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน และ
เปนทรัพยากรธรรมชาติที่ใชเปนอาหารและยา นอกจากนี้ผลิตภัณฑสมุนไพรก็กำลังไดรั บความนิยม
และนำมาใชเปนการรักษาทางเลือกทั่วโลก พืชสมุนไพรเปนผลผลิตจากธรรมชาติสามารถหาไดใน
ทองถิ่นเพราะสวนใหญไดจากพืชที่มีอยูทั่วไป ทั้งในเมืองและชนบทสวนใหญแลวจะนำสมุนไพรมาใชใน
การบำบัดรักษาโรคและนำมาทำเปนผลิตภัณฑตาง ๆ ซึ่งถือไดวาการนำสมุนไพรมาใชประโยชนเปน
วิธีการดำเนินการวิจัย
วัสดุและเครื่องมือในการสรางระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหย
1. วัส ดุ ที ่ใชในการสรางระบบการสกัดน้ำมัน หอมระเหยจากพืชสมุน ไพรโดยใชแกลบเปน
เชื้อเพลิงมีดังนี้
1.1. หมอสกัดน้ำมันหอมระเหยเสนผานศูนยกลาง 20 เซนติเมตร สูง 30 เซนติเมตร
1.2. เตาเผาชีวมวลขนาด 30 x 30 x 50 เซนติเมตร
1.3. ถังเก็บน้ำมันหอมระเหย เสนผานศูนยกลาง 40 เซนติเมตร สูง 60 เซนติเมตร
ภาพประกอบ 1 ระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากพืชสมุนไพรโดยใชพลังงานชีวมวล
เมื่อ = ประสิทธิภาพทางความรอนของระบบ
Qs = ปริมาณความรอนที่เพิ่มขึ้นภายในหมอสกัดสาร (kJ)
Htot = พลังงานความรอนทั้งหมดที่หมอสกัดสารไดรับ (kJ/kg)
ซึ่งคา Htot หาไดจาก Htot = x Hhusk
โดยที่ = น้ำหนักของแกลบที่ใชทั้งหมด (kg)
Hhusk = คาพลังงานความรอนจากแกลบมีคา 14,398 (kJ/kg)
2. การหาประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวล
ในการทดสอบเพื่อหาประสิทธิภาพเชิงความรอนของเตาชีวมวล สามารถนำขอมูลปริมาณ
เชื้อเพลิง ปริมาณน้ำตอนเริ่ม และปริมาณการระเหยของน้ำมาคำนวณคาประสิทธิภาพเชิงความรอนดัง
สมการที่ 3
(M wi )(Cp )(Tb -Ti )+(M w,evap )(Hi )
= (3)
(M f )(Hf )
เมื่อ = ประสิทธิภาพทางความรอนเตาชีวมวล
M wi = น้ำหนักน้ำรวมกอนตม (kg)
= ความรอนจำเพาะของน้ำมีคา 4.186 (kJ/kg) °C
M w,evap = น้ำหนักน้ำที่ระเหย (kg)
ทำการวิเคราะหการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากพืชสมุนไพร
หลังจากไดน้ำมันหอมระเหยจากพืชสมุนไพรจากกระบวนการสกัดแลว นำน้ำมันหอมระเหยมา
ทำการวิเคราะห โดยใชเทคนิคทางกายภาพและทางเคมีในการวิเคราะหไดแก การหาปริมาณผลผลิต
ปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดได สี กลิ่น คาความเปนกรด - เบส และ คาความเขมขนของน้ำมันหอม
ระเหย โดยแตละเทคนิควิธีมีขั้นตอนในการวิเคราะหดังนี้
1. หาปริมาณผลผลิตที่ไดและประสิทธิภาพการสกัดน้ำมันหอมระเหยโดยมีวิธีการดังนี้
1.1 นำพืชสมุนไพรบดน้ำหนัก 1 กิโลกรัม มาสกัดน้ำมันโดยระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหย
พืชสมุนไพร โดยใชพลังงานชีวมวล
1.2 ทำการทดสอบการสกัดน้ำมันหอมระเหย 6 ชั่วโมง
1.3 ทำการทดสอบการสกัดน้ำมันหอมระเหยของระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากพืช
สมุนไพรโดยใชพลังงานชีวมวล จำนวน 3 ครั้งเพื่อหาคาเฉลี่ย
1.4 วิเคราะหปริมาณผลผลิตของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดและประสิทธิภาพการสกัดน้ำมัน
หอมระเหยจากสมการที่ 4 และ สมการที่ 5
VE
Vproduct = x 100 (4)
Wh
เมื่อ Vproduct = ปริมาณผลผลิตที่ได (%v/w)
VE = ปริมาณน้ำมันที่สกัดได (ml)
= น้ำหนักพืชตัวอยาง (kg)
Vproduct
E = (5)
Ttotal
2. วิเคราะหน้ำมันหอมระเหยโดยเทคนิควิธีทางกายภาพและทางเคมี ดังนี้
2.1 วิเคราะหปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดโดยมีวิธีการดังนี้
เตรียมขวด Flask เพื่อรอใสน้ำมันหอมระเหยจากพืช จากนั้นชั่งน้ำหนักขวด Flask แลว
บันทึกคาน้ำหนัก และนำน้ำมันหอมระเหยจากพืชที่สกัดไดใสลงใน Flask และน้ำมันหอมระเหยที่สกัด
ไดจากพืชตัวอยาง 2 ชนิด ทำการสกัดอยางละ 3 ครั้งเพื่อหาคาเฉลี่ย และเตรียมขวด Flask เพื่อรอใส
น้ำมันหอมระเหยจากพืช จากนั้นนำน้ำมันหอมระเหยจากพืชที่สกัดไดใสลงใน Flask และสังเกตสีของ
น้ำมันหอมระเหย เทียบกับมาตรฐานสี RAL บันทึกผล
2.2 วิเคราะหกลิ่นของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดโดยมีวิธีการดังนี้
เตรียมขวด Flask เพื่อรอใสน้ำมันหอมระเหยจากพืช จากนั้นนำน้ำมันหอมระเหยจาก
พืชที่สกัดไดใสลงใน Flask และทดสอบกลิ่นของน้ำมันหอมระเหยใน Flask โดยใหนักศึกษาจำนวน
20 คน ดมน้ำมันหอมระเหยบันทึกผล
2.3 วิเคราะหความเปนกรด–เบสของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดโดยมีวิธีการดังนี้
น้ำมันหอมระเหยจากพืชที่สกัดไดใสลงใน Flask และใชพีเอชมิเตอรวัดคาความเปน
กรด-เบส แลวบันทึกผล
2.4 วิเคราะหความเขมขนของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดโดยมีวิธีการดังนี้
น้ำมันหอมระเหยจากพืชที่สกัดไดใสลงใน Flask จากนั้น ทำการไทเทรตน้ำ มันหอม
ระเหยโดยใชโซเดียมไฮดรอกไซดเปนตัวอินดิเคเตอร และหยดฟนอฟทาลีน เพื่อดูการเปลี่ยนสีของน้ำมัน
หอมระเหยและคำนวณคาความเขมขนของน้ำมันหอมระเหยจากสมการที่ 6
C1V1 = C2 V2 (6)
1. การหาประสิทธิภาพทางความรอนของหมอสกัดสาร
1.1. วิเ คราะหปริม าณความรอนที่เ พิ ่มขึ้ นภายในหมอสกัดสาร จากผลการทดลองการ
วิเคราะหปริมาณความรอนที่เพิ่มขึ้นภายในหมอสกัดสาร พบวา ปริมาณความรอนที่เพิ่มขึ้นภายในหมอ
สกัดสารจากการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากขาและตะไครที่คำนวณไดทั้ง 6 ครั้งมีคาเทากันซึ่งคิดเปน
คาเฉลี่ยได คือ 1,403.32 กิโลจูล โดยมวลของน้ำรวมภายในหมอสกัดสารมีอยู 5 กิโลกรัม ความรอน
จำเพาะของน้ำมีค า 4.186 กิโลจูลตอกิโลกรัมองศาเซลเซียส อุณหภูม ิของน้ำกอนตมมีค าเทากับ
25 องศาเซลเซียส และอุณหภูมิของน้ำขณะเดือดมีคาเทากับ 92 องศาเซลเซียส
1.2. ประสิทธิภาพทางความรอนของระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหย (ηt ) นำคาปริมาณ
ความรอนที่เพิ่มขึ้นภายในหมอสกัดสารที่คำนวณไดแลว มาแทนคาในสมการการหาประสิทธิภาพทาง
ความรอนของระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหย (%) ซึ่งคาพลังงานความรอนทั้งหมดที่หมอสกัดสารไดรับ
หาไดจากน้ำหนักของแกลบที่ใชทั้งหมด 3 กิโลกรัม คูณกับคาพลังงานความรอนจากแกลบมีคา 14,398
กิโลจูลตอกิโลกรัม โดยประสิทธิภาพทางความรอนของระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากขามีคาเฉลี่ย
เปน 3.25 % และประสิทธิภาพทางความรอนของระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากตะไครมีคาเฉลี่ย
เปน 3.25 % ดังตารางที่ 2
2. การหาประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวล
โดยสามารถคำนวณหาคาประสิทธิภ าพทางความรอนของเตาชีว มวล (%) ไดจากการ
วิเคราะหปริมาณของแกลบที่ใชเปนเชื้อเพลิงในการสกัดน้ำมันหอมระเหยจำนวน 3 กิโลกรัม มีคาความ
รอนของแกลบอยูที่ 14,398 กิโลจูลตอกิโลกรัม ปริมาณน้ำตอนเริ่มหรือกอนตม 5 กิโลกรัม ปริมาณการ
ระเหยของน้ำที่หายไปหลังจากการสกัด 6 ชั่วโมง จำนวน 6 ครั้ง ซึ่งมีคาความรอนจำเพาะของน้ำ อยูที่
4.186 กิโลจูลตอกิโลกรัมองศาเซลเซียส และคาความรอนแฝงของน้ำมีคา 2,257 กิโลจูลตอกิโลกรัม ซึ่ง
อุณหภูมิของน้ำกอนตมมีคาเทากับ 25 องศาเซลเซียส และอุณหภูมิของน้ำขณะเดือดมีคาเทากับ 92
องศาเซลเซียส โดยประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวลการสกัดน้ำ มันหอมระเหยจากขามี
คาเฉลี่ย 16.31% และยังมีคาประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวลการสกัดน้ำมันหอมระเหยจาก
ตะไครเฉลี่ย 16.41% ซึ่งถือไดวา มีระบบทางความรอนที่มีประสิทธิภาพสูงถาเทียบกับงานวิจัยของ
(วิรัตน เจริญบุญ, 2560) ซึ่งมีประสิทธิภาพ 10.36% ดังแสดงในตารางที่ 3
ตารางที่ 3 แสดงประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวลในการสกัดน้ำมันหอมระเหย
ประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวล ประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวล
การสกัดน้ำมันหอมระเหยจากขา % การสกัดน้ำมันหอมระเหยจากตะไคร %
ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย
16.83 15.79 16.31 16.31 15.27 17.36 15.79 16.14
3. วิเคราะหปริมาณผลผลิตที่ไดและประสิทธิภาพการสกัดน้ำมันหอมระเหย
ในการสกัดน้ำมัน หอมระเหยจำนวนทั้งหมด 6 ครั้ง ใชเวลาสกัดครั้งละ 6 ชั่วโมง โดยใช
ปริมาณขาและตะไครจำนวน 1 กิโลกรัม พบวา ปริมาณผลผลิตที่ไดจากกระบวนการสกัดน้ำมัน หอม
ระเหยจากขาเฉลี่ยมีคาเทากับ 20.17 รอยละโดยปริมาตรตอมวล และปริมาณผลผลิตที่ไดจากการสกัด
น้ำมันหอมระเหยจากตะไครเฉลี่ยมีคาเทากับ 21.67 รอยละ โดยปริมาตรตอมวล ประสิทธิภาพการสกัด
น้ำมันหอมระเหยจากขามีคาเฉลี่ยเทากับ 3.36 % ตอ ชั่วโมง ประสิทธิภาพการสกัดน้ำมันหอมระเหย
จากตะไครมีคาเฉลี่ยเปน 3.61 % ตอ ชั่วโมง ซึ่งสามารถแสดงคาที่ไดจากการคำนวณดังตารางที่ 4 และ
ตารางที่ 5
ตารางที่ 5 แสดงประสิทธิภาพการสกัดน้ำมันหอมระเหย
ประสิทธิภาพการสกัดน้ำมันหอมระเหย ประสิทธิภาพการสกัดน้ำมันหอมระเหย
จากขา (% /hr) จากตะไคร (% /hr)
ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย
3.33 3.25 3.50 3.36 3.67 3.58 3.58 3.61
วิเคราะหน้ำมันหอมระเหยโดยเทคนิควิธีทางกายภาพและทางเคมี
1. วิเคราะหปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดได นำน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดทั้งหมด 6 ครั้ง มา
ทำการตวงเพื่อวิเคราะหหาปริมาณที่ได ซึ่งปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดจากขามีคาเฉลี่ยเทากับ
201.67 มิลลิลิตร และปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดจากตะไครมีคาเฉลี่ยเทากับ 216.67 มิลลิลิตร
สามารถแสดงไดดังตารางที่ 6
ตารางที่ 6 แสดงปริมาณน้ำมันหอมระเหย
ปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดจากขา (mL) ปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดจากตะไคร (mL)
ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย
200 195 210 201.67 220 215 215 216.67
4. วิเคราะหความเปนกรด-เบสของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดได นำน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดทั้ง
6 ครั้งมาทำการวิเคราะหหาคาความเปนกรด-เบส โดยใชเครื่อง pH meter แบบปากกา ซึ่งจะใหคาที่มี
ความละเอียดและถูกตองแมนยำ ซึ่งคาความเปนกรด – เบสของสารสกัดน้ำมันหอมระเหยจากขามี
คาเฉลี่ยเปน 5.12 และคาความเปนกรด – เบสของสารสกัดน้ำมันหอมระเหยจากตะไครมีคาเฉลี่ยเปน
4.93 แสดงดังตารางที่ 9
ตารางที่ 9 แสดงความเปนกรด-เบสน้ำมันหอมระเหย
คาความเปนกรด – เบสของสารสกัด คาความเปนกรด – เบสของสารสกัด
น้ำมันหอมระเหยจากขา น้ำมันหอมระเหยจากตะไคร
ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 เฉลี่ย
5.12 5.12 5.12 5.12 4.93 4.93 4.93 4.93
5. วิเคราะหความเขมขนของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดได นำน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดทั้ง
6 ครั้งมาทำการวิเคราะหหาคาความความเขมขน โดยใชคาความเขมขนของสารละลายโซเดียม
ไฮดรอกไซดที่มีความเขมขน 12.5 โมลตอลิตร เปนตัวอินดิเคเตอรและใชสารฟนอลทาลีนเปน
ตัวชวยในการเปลี่ยนสีของน้ำมันหอมระเหย ซึ่งความเขมขนของสารสกัดน้ำมันหอมระเหยจากขา
มีคาเฉลี่ยเปน 0.04 โมลตอลิตร และความเขมขนของสารสกัดน้ำมันหอมระเหยจากตะไครมี
คาเฉลี่ยเปน 0.14 โมลตอลิตร แสดงดังตารางที่ 10
อภิปรายผลการวิจัย
สมุนไพรขาและตะไครจำนวน 1 กิโลกรัม ใชน้ำในการสกัดจำนวน 5 กิโลกรัม และ ใชเวลาใน
การสกัด 6 ชั่วโมงตอครั้ง สามารถสกัดไดอยางมีประสิทธิภาพในอัตรา 20.17 รอยละโดยปริมาตรตอ
มวล และ 21.67 รอยละโดยปริมาตรตอมวล ตามลำดับ โดยใชระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยดวย
พลังงานชีวมวลที่มีแกลบเปนเชื้อเพลิงจำนวน 3 กิโลกรัม ซึ่งจัดวาเปนชีวมวลที่มีคาพลังงานความรอนที่
สูงคือ 14,398 กิโลจูลตอกิโลกรัม ในการทดสอบประสิทธิภาพทางความรอนของหมอสกัดสาร มีคา
1,403.32 กิโลจูล และการทดสอบประสิทธิภาพทางความรอนของเตาชีวมวลในการสกัดน้ำมั นจากขา
และตะไครมีคาเปน 16.31 % และ 16.14 %
การวิเคราะหน้ำมันหอมระเหยโดยเทคนิควิธีทางกายภาพและทางเคมี ไดแก คาปริมาณน้ำมัน
หอมระเหยที่สกัดไดจากขามีคาเฉลี่ยอยูที่ 201.67 มิลลิลิตร สวนปริมาณน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดจาก
ตะไครมีคาเฉลี่ย 216.67 มิลลิลิตร กลิ่นน้ำมันหอมระเหยขาจะมีกลิ่นฉุนมาก สวนตะไครจะมีกลิ่นหอม
สีของน้ำมันหอมระเหยของขาจะมีสีเหลืองทอง สวนตะไครจะมีสีน้ำตาลแดง คาความเปนกรด-เบสของ
น้ำมันหอมระเหยขาจะมีคาพีเอช (pH) เฉลี่ยอยูที่ 5.12 สวนคาความเปนกรด-เบสของน้ำมันหอมระเหย
ตะไครจะมีคาพีเอช (pH) เฉลี่ยรวมอยูที่ 4.39 ซึ่งถือไดวาเปนกรดออนตามคามาตรฐานของน้ำมันหอม
ระเหยจากตะไครและขา และคาความเขมขนของน้ำมันหอมระเหยขามีคาเฉลี่ยเปน 0.04 โมลตอลิตร
สวนของตะไครมีคาเฉลี่ยเปน 0.14 โมลตอลิตร
จากผลการวิจัยสามารถอภิปรายไดวาไดวางานวิจัยเรื่อง ระบบการสกัดน้ำมันหอมระเหยจากพืช
สมุนไพรโดยใชแกลบเปนเชื้อเพลิงนี้ มีความเหมาะสมหรือความเปนไปไดในการนำระบบการสกัดน้ำมัน
หอมระเหยจากพืชสมุนไพรโดยใชแกลบเปนเชื้อเพลิงไปประยุกตใชหรือไปตอยอดได อันเนื่องมาจากผล
การทดสอบประสิทธิภาพทางความรอนของหมอสกัดสารและผลการทดสอบประสิทธิภาพทางความ
รอนของเตาชีวมวล ซึ่งถือไดวา มีระบบทางความรอนที่มีประสิทธิภาพสูงในการสกัดน้ำมันจากขาและ
ตะไครคือ 16.31 % และ 16.14 % ถาเที ย บกั บ งานวิจ ัย ของคุณ วิ รั ต น เจริญ บุญ (2560) ซึ่ง มี
ประสิทธิภาพทางความรอนอยูที่ 10.36 % และจากผลการวิเคราะหน้ำมันหอมระเหย ปริมาณผลผลิต
ของน้ำมันหอมระเหยที่สกัดไดจากขาและตะไครน้ำหนัก 1 กิโลกรัม มีคาเฉลี่ยเทากับ 201.67 มิลลิลิตร
และ 216.67 มิลลิลิตรตามลำดับ ซึ่งถือวาอยูในเกณฑที่ดีถาเทียบกับคามาตรฐานทั่วไปของน้ำมันหอม
ระเหยที่สกัดไดจากขาและตะไครจะอยูที่ประมาณ 180 – 250 มิลลิลิตร